1. Tổng quan
Cộng hòa Séc, hay Séc, là một quốc gia không giáp biển nằm ở Trung Âu, có lịch sử phong phú và di sản văn hóa đa dạng. Từ thời kỳ các bộ lạc Slav định cư, qua sự hình thành của Vương quốc Bohemia hùng mạnh, giai đoạn thống trị của Đế quốc Habsburg, cho đến sự ra đời của Tiệp Khắc và sau đó là Cộng hòa Séc độc lập, quốc gia này đã trải qua nhiều biến đổi chính trị và xã hội. Hệ thống chính trị của Séc là một nền dân chủ nghị viện, với tổng thống là nguyên thủ quốc gia và thủ tướng đứng đầu chính phủ. Nền kinh tế của Séc là một nền kinh tế thị trường xã hội phát triển, với các ngành công nghiệp chủ chốt như sản xuất ô tô, cơ khí và điện tử, cùng với du lịch là một ngành quan trọng. Xã hội Séc đặc trưng bởi hệ thống phúc lợi xã hội, giáo dục đại học miễn phí và tỷ lệ người không theo tôn giáo cao. Văn hóa Séc nổi bật với các thành tựu trong âm nhạc, văn học, kiến trúc và nghệ thuật, cũng như các truyền thống ẩm thực và thể thao độc đáo. Bài viết này sẽ khám phá các khía cạnh này một cách chi tiết, phản ánh một góc nhìn trung tả và tự do xã hội, nhấn mạnh các giá trị dân chủ, quyền con người và tiến bộ xã hội.
2. Quốc hiệu
Tên gọi chính thức của quốc gia này trong tiếng Séc là Česká republikaChes-ka Re-pu-bli-kaCzech, trong khi tên gọi phổ thông thường dùng là ČeskoChes-koCzech. Trong tiếng Anh, tên gọi chính thức là Czech RepublicEnglish và tên gọi rút gọn được chính phủ Séc khuyến khích sử dụng từ năm 2016 là CzechiaEnglish.
Tên gọi truyền thống trong tiếng Anh "Bohemia" bắt nguồn từ tiếng Latinh Boiohaemum, có nghĩa là "quê hương của người Boii" (một bộ tộc người Galia, thuộc nhóm Celt). Tên gọi "Czech" (Séc) hiện tại trong tiếng Anh cuối cùng xuất phát từ từ ČechCzech trong tiếng Séc. Tên này bắt nguồn từ tên của một bộ tộc người Slav (số nhiều: Češi, ČechovéCzech) và, theo truyền thuyết, là tên của thủ lĩnh Čech, người đã đưa bộ tộc của mình đến Bohemia và định cư trên núi Říp. Nguồn gốc từ nguyên của từ ČechCzech không chắc chắn, nhưng theo giả thuyết phổ biến nhất, nó có thể được truy ngược về gốc Proto-Slavic *čel-, có nghĩa là "thành viên của một dân tộc; người bà con", do đó có cùng gốc với từ člověkCzech (con người) trong tiếng Séc.
Quốc gia này theo truyền thống được chia thành ba vùng đất chính: Bohemia (ČechyCzech) ở phía tây, Moravia (MoravaCzech) ở phía đông, và Silesia Séc (SlezskoCzech; phần nhỏ hơn, phía đông nam của vùng Silesia lịch sử, phần lớn nằm trong lãnh thổ Ba Lan hiện đại) ở phía đông bắc. Các vùng đất này được biết đến với tên gọi các vùng đất của Vương miện Bohemia từ thế kỷ 14. Nhiều tên gọi khác cũng đã được sử dụng, bao gồm vùng đất Séc/Bohemia, Vương miện Bohemia, Czechia, và các vùng đất của Vương miện Thánh Václav. Khi đất nước giành lại độc lập sau sự tan rã của Đế quốc Áo-Hung vào năm 1918, tên gọi mới Tiệp Khắc (CzechoslovakiaEnglish) đã được đặt ra để phản ánh sự hợp nhất của các dân tộc Séc và Slovak trong một quốc gia.
Sau khi Tiệp Khắc giải thể vào ngày cuối cùng của năm 1992, ČeskoCzech đã được thông qua làm tên gọi ngắn gọn bằng tiếng Séc cho nhà nước mới, và Bộ Ngoại giao Cộng hòa Séc đã đề xuất Czechia làm tên tương đương trong tiếng Anh. Hình thức này ban đầu không được chấp nhận rộng rãi, dẫn đến việc tên gọi dài Czech Republic được sử dụng trong hầu hết các trường hợp bằng tiếng Anh. Chính phủ Séc đã chỉ đạo sử dụng Czechia làm tên gọi ngắn gọn chính thức bằng tiếng Anh vào năm 2016. Tên gọi ngắn này đã được Liên Hợp Quốc liệt kê và được sử dụng bởi các tổ chức khác như Liên minh châu Âu, NATO, CIA, Google Maps và Liên hiệp Phát sóng châu Âu. Vào năm 2022, AP Stylebook của Mỹ đã nêu trong mục về quốc gia này rằng "cả Czechia và Czech Republic đều được chấp nhận. Tên ngắn hơn Czechia được chính phủ Séc ưa thích. Nếu sử dụng Czechia, hãy làm rõ trong bài viết rằng quốc gia này được biết đến rộng rãi hơn trong tiếng Anh là Czech Republic."
Trong tiếng Việt, tên gọi "Séc" được phiên âm từ "tchèque" trong République tchèque (Cộng hòa Séc) của tiếng Pháp. Nếu không dùng kèm từ République (Cộng hòa), nước này trong tiếng Pháp gọi là Tchéquie.
3. Lịch sử
Lịch sử của vùng đất Séc là một câu chuyện kéo dài hàng thiên niên kỷ, từ những khu định cư tiền sử đầu tiên, qua các vương quốc và đế quốc hùng mạnh, cho đến sự hình thành của một quốc gia hiện đại và dân chủ. Khu vực này đã chứng kiến sự giao thoa của nhiều nền văn hóa, các cuộc đấu tranh tôn giáo và chính trị, cũng như những giai đoạn phát triển rực rỡ về văn hóa và kinh tế. Quá trình này phản ánh sự kiên cường và khát vọng tự chủ của người dân Séc qua các thời kỳ lịch sử đầy biến động.
3.1. Tiền sử và Cổ đại
Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy bằng chứng về các khu định cư của con người thời tiền sử trên lãnh thổ Cộng hòa Séc ngày nay, có niên đại từ thời đại đồ đá cũ.
Vào thời cổ đại, do các cuộc di cư của người Celt vào thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, vùng Bohemia gắn liền với tộc người Boii. Người Boii đã thành lập một oppidum (khu định cư укріплене) gần địa điểm Praha ngày nay. Sau đó, vào thế kỷ thứ 1, các bộ tộc German là Marcomanni và Quadi đã đến định cư tại đây.
Người Slav từ vùng Biển Đen - Karpat đã đến định cư trong khu vực này (cuộc di cư của họ bị thúc đẩy bởi các cuộc xâm lược của các dân tộc từ Siberia và Đông Âu vào khu vực của họ, bao gồm Hung Nô, Avar, Bulgar và Magyar). Vào thế kỷ thứ 6, người Hung Nô đã di chuyển về phía tây vào Bohemia, Moravia, và một phần của Áo và Đức ngày nay.
Trong thế kỷ thứ 7, một thương gia người Frank tên là Samo, người đã ủng hộ cuộc đấu tranh của người Slav chống lại người Avar định cư gần đó, đã trở thành người cai trị của nhà nước Slav đầu tiên được ghi nhận ở Trung Âu, được gọi là Vương quốc Samo. Công quốc Đại Moravia, do triều đại Moymir kiểm soát, nổi lên vào thế kỷ thứ 8. Vương quốc này đạt đến đỉnh cao vào thế kỷ thứ 9 (dưới thời trị vì của Svatopluk I của Moravia), chống lại ảnh hưởng của người Frank. Đại Moravia đã được Cơ đốc hóa, với vai trò quan trọng của phái đoàn truyền giáo Byzantine của hai anh em Kyrillô và Mêthôđiô. Họ đã hệ thống hóa ngôn ngữ Slavonic Nhà thờ Cổ, ngôn ngữ văn học và phụng vụ đầu tiên của người Slav, và bảng chữ cái Glagolit. Quá trình này không chỉ mang lại tôn giáo mới mà còn đặt nền móng cho sự phát triển văn hóa và chữ viết của các dân tộc Slav, phản ánh sự tương tác văn hóa sâu sắc và cấu trúc xã hội đang hình thành của khu vực. Sự tan rã của Đại Moravia vào đầu thế kỷ 10 đã mở đường cho sự trỗi dậy của các thực thể chính trị mới, bao gồm cả Công quốc Bohemia.
3.2. Vương quốc Bohemia
Công quốc Bohemia (sau này là Vương quốc Bohemia) nổi lên vào cuối thế kỷ thứ 9 khi nó được thống nhất bởi triều đại Přemyslid. Từ năm 1002 đến năm 1806, Bohemia là một phiên quốc của Đế quốc La Mã Thần thánh.
Năm 1212, Vua Přemysl Ottokar I đã nhận được Chiếu chỉ Vàng Sicilia từ hoàng đế, xác nhận địa vị hoàng gia của Ottokar và con cháu ông; Công quốc Bohemia được nâng lên thành Vương quốc. Những người nhập cư Đức đã định cư ở vùng ngoại vi Bohemia vào thế kỷ 13. Người Mông Cổ trong cuộc xâm lược châu Âu đã tiến hành các cuộc tấn công vào Moravia nhưng đã bị đánh bại trong phòng thủ tại Olomouc.
Sau một loạt các cuộc chiến tranh triều đại, Nhà Luxembourg đã giành được ngai vàng Bohemia. Nỗ lực cải cách nhà thờ ở Bohemia đã bắt đầu từ cuối thế kỷ 14. Những người theo Jan Hus đã tách khỏi một số thực hành của Giáo hội Công giáo Rôma và trong Chiến tranh Hussite (1419-1434) đã đánh bại năm cuộc thập tự chinh do Hoàng đế Sigismund tổ chức chống lại họ. Trong hai thế kỷ tiếp theo, 90% dân số ở Bohemia và Moravia được coi là người Hussite. Nhà tư tưởng hòa bình Petr Chelčický đã truyền cảm hứng cho phong trào Anh em Moravia (vào giữa thế kỷ 15), phong trào này đã hoàn toàn tách khỏi Giáo hội Công giáo Rôma.
Vào ngày 21 tháng 12 năm 1421, Jan Žižka, một chỉ huy quân sự và lính đánh thuê thành công, đã lãnh đạo lực lượng của mình trong Trận Kutná Hora, dẫn đến chiến thắng cho quân Hussite. Ông được tôn vinh cho đến ngày nay như một anh hùng dân tộc.
Sau năm 1526, Bohemia ngày càng chịu sự kiểm soát của Nhà Habsburg khi họ trở thành những người cai trị được bầu chọn đầu tiên và sau đó vào năm 1627 là những người cai trị cha truyền con nối của Bohemia. Từ năm 1583 đến 1611, Praha là kinh đô chính thức của Hoàng đế La Mã Thần thánh Rudolf II và triều đình của ông. Giai đoạn này, đặc biệt dưới thời Vua Charles IV (Karel IV) thuộc triều đại Luxembourg, được xem là thời kỳ hoàng kim của Vương quốc Bohemia, với sự phát triển mạnh mẽ về văn hóa, nghệ thuật và giáo dục, điển hình là việc thành lập Đại học Karl ở Praha. Phong trào cải cách tôn giáo do Jan Hus lãnh đạo và các cuộc Chiến tranh Hussite sau đó đã để lại những dấu ấn sâu sắc trong đời sống tôn giáo và chính trị-xã hội, tạo tiền đề cho những thay đổi lớn lao trong giai đoạn cai trị của nhà Habsburg.
3.3. Thời kỳ Habsburg thống trị và Phục hưng dân tộc
Sự cai trị của Đế quốc Habsburg bắt đầu từ thế kỷ 16. Vụ Ném giáo chủ Công giáo ra cửa sổ Praha và cuộc nổi dậy sau đó chống lại nhà Habsburg vào năm 1618 đã đánh dấu sự khởi đầu của Chiến tranh Ba Mươi Năm. Năm 1620, cuộc nổi dậy ở Bohemia bị dập tắt tại Trận Núi Trắng và mối quan hệ giữa Bohemia và các vùng đất cha truyền con nối của nhà Habsburg ở Áo được củng cố. Các nhà lãnh đạo của Cuộc nổi dậy Bohemia đã bị hành quyết vào năm 1621. Giới quý tộc và tầng lớp trung lưu theo đạo Tin lành phải chuyển sang Công giáo hoặc rời khỏi đất nước. Điều này dẫn đến sự suy tàn của tầng lớp quý tộc Séc bản địa và quá trình tái Công giáo hóa mạnh mẽ.
Giai đoạn từ năm 1620 đến cuối thế kỷ 18 thường được gọi là "Thời kỳ Tăm tối". Trong Chiến tranh Ba Mươi Năm, dân số của các vùng đất Séc đã giảm một phần ba do việc trục xuất người Séc theo đạo Tin lành cũng như do chiến tranh, bệnh tật và nạn đói. Nhà Habsburg đã cấm tất cả các giáo phái Kitô giáo ngoài Công giáo. Sự nở rộ của văn hóa Baroque cho thấy sự phức tạp của giai đoạn lịch sử này. Quân Ottoman và Tatar đã xâm chiếm Moravia vào năm 1663. Từ năm 1679-1680, các vùng đất Séc phải đối mặt với Đại dịch hạch Viên và một cuộc nổi dậy của nông nô. Đã có những cuộc nổi dậy của nông dân bị ảnh hưởng bởi nạn đói. Chế độ nông nô đã bị bãi bỏ từ từ giữa năm 1781 và 1848. Một số trận đánh của Chiến tranh Napoléon đã diễn ra trên lãnh thổ Cộng hòa Séc ngày nay.
Sự kết thúc của Đế quốc La Mã Thần thánh vào năm 1806 đã dẫn đến sự suy giảm địa vị chính trị của Bohemia, mất đi vị trí là một phiên hầu của Đế quốc La Mã Thần thánh cũng như đại diện chính trị riêng tại Nghị viện Đế chế. Các vùng đất Bohemia trở thành một phần của Đế quốc Áo.
Trong thế kỷ 18 và 19, phong trào Phục hưng Dân tộc Séc bắt đầu trỗi dậy, với mục đích phục hồi ngôn ngữ Séc, văn hóa và bản sắc dân tộc. Các nhân vật chủ chốt như Josef Dobrovský và Josef Jungmann đã đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn hóa và phát triển tiếng Séc. Các thành tựu văn hóa và chính trị bao gồm việc thành lập các tổ chức văn hóa, nhà hát và sự phát triển của báo chí tiếng Séc. Cuộc cách mạng năm 1848 ở Praha, nhằm mục tiêu cải cách tự do và quyền tự trị cho Vương miện Bohemia trong Đế quốc Áo, đã bị đàn áp. Mặc dù vậy, khát vọng tự trị và bảo tồn bản sắc dân tộc vẫn tiếp tục là động lực mạnh mẽ, đặt nền móng cho các cuộc đấu tranh giành độc lập sau này. Dường như một số nhượng bộ cũng sẽ được thực hiện cho Bohemia, nhưng cuối cùng, Hoàng đế Franz Joseph I chỉ thực hiện một thỏa hiệp với Hungary. Thỏa hiệp Áo-Hung năm 1867 và việc Franz Joseph không bao giờ được đăng quang làm Vua Bohemia đã dẫn đến sự thất vọng của một số chính trị gia Séc. Các vùng đất Vương miện Bohemia trở thành một phần của cái gọi là Cisleithania. Các chính trị gia Dân chủ Xã hội và tiến bộ Séc bắt đầu cuộc đấu tranh cho quyền bầu cử phổ thông. Cuộc bầu cử đầu tiên theo quyền bầu cử phổ thông nam giới được tổ chức vào năm 1907.
3.4. Tiệp Khắc
Năm 1918, trong bối cảnh chế độ quân chủ Habsburg sụp đổ vào cuối Chiến tranh thế giới thứ nhất, nước cộng hòa độc lập Tiệp Khắc đã được thành lập, gia nhập phe Đồng minh chiến thắng, với Tomáš Garrigue Masaryk là người lãnh đạo. Quốc gia mới này hợp nhất các vùng đất của Vương miện Bohemia. Đệ nhất Cộng hòa Tiệp Khắc chỉ chiếm 27% dân số của cựu Áo-Hung, nhưng gần 80% ngành công nghiệp, điều này cho phép nước này cạnh tranh với các quốc gia công nghiệp phương Tây. Năm 1929 so với năm 1913, tổng sản phẩm quốc nội tăng 52% và sản xuất công nghiệp tăng 41%. Năm 1938, Tiệp Khắc đứng thứ 10 thế giới về sản xuất công nghiệp. Tiệp Khắc là quốc gia duy nhất ở Trung và Đông Âu duy trì nền dân chủ nghị viện tự do trong suốt thời kỳ giữa hai cuộc chiến tranh. Mặc dù Đệ nhất Cộng hòa Tiệp Khắc là một nhà nước đơn nhất, nó đã cung cấp một số quyền cho các dân tộc thiểu số, lớn nhất là người Đức (23,6% vào năm 1921), người Hungary (5,6%) và người Ukraina (3,5%).
Tây Tiệp Khắc bị Đức Quốc xã chiếm đóng, đặt phần lớn khu vực này vào Xứ bảo hộ Bohemia và Moravia. Xứ bảo hộ được tuyên bố là một phần của Đế chế thứ ba, và tổng thống cũng như thủ tướng đều phải phục tùng Reichsprotektor của Đức Quốc xã. Một trại tập trung của Đức Quốc xã nằm trên lãnh thổ Séc tại Terezín, phía bắc Praha. Phần lớn người Do Thái của Xứ bảo hộ đã bị sát hại trong các trại tập trung do Đức Quốc xã điều hành. Kế hoạch Generalplan Ost của Đức Quốc xã kêu gọi tiêu diệt, trục xuất, Đức hóa hoặc nô lệ hóa hầu hết hoặc tất cả người Séc nhằm mục đích cung cấp thêm không gian sống cho người Đức. Đã có sự kháng cự của người Tiệp Khắc chống lại sự chiếm đóng của Đức Quốc xã cũng như các cuộc trả đũa chống lại người Tiệp Khắc vì sự kháng cự chống Đức Quốc xã của họ. Sự chiếm đóng của Đức kết thúc vào ngày 9 tháng 5 năm 1945, với sự xuất hiện của quân đội Liên Xô và Mỹ và Cuộc nổi dậy Praha. Hầu hết người nói tiếng Đức của Tiệp Khắc đã bị trục xuất khỏi đất nước, đầu tiên là do các hành động bạo lực địa phương và sau đó là dưới sự bảo trợ của một "cuộc di chuyển có tổ chức" được Liên Xô, Hoa Kỳ và Anh xác nhận tại Hội nghị Potsdam.
Trong cuộc bầu cử năm 1946, Đảng Cộng sản Tiệp Khắc giành được 38% số phiếu và trở thành đảng lớn nhất trong quốc hội Tiệp Khắc, thành lập một liên minh với các đảng khác và củng cố quyền lực. Một cuộc đảo chính diễn ra vào năm 1948 và một chính phủ độc đảng được thành lập. Trong 41 năm tiếp theo, nhà nước Cộng sản Tiệp Khắc tuân theo các đặc điểm kinh tế và chính trị của Khối phía Đông. Việc tự do hóa chính trị của Mùa xuân Praha đã bị chặn đứng bởi cuộc xâm lược Tiệp Khắc của Khối Warszawa năm 1968. Các nhà phân tích tin rằng cuộc xâm lược đã khiến phong trào cộng sản tan rã, cuối cùng dẫn đến Các cuộc Cách mạng năm 1989.
Sự đàn áp sau đó và việc duy trì chế độ độc đảng đã dẫn đến sự bất mãn âm ỉ trong xã hội. Cuối cùng, vào tháng 11 năm 1989, Cách mạng Nhung đã chấm dứt sự cai trị của cộng sản trong nước và khôi phục nền dân chủ, một bước ngoặt quan trọng phản ánh khát vọng tự do và quyền tự quyết của người dân.
3.5. Cộng hòa Séc
Vào tháng 11 năm 1989, Tiệp Khắc lại trở thành một nền dân chủ tự do thông qua Cách mạng Nhung. Tuy nhiên, những khát vọng dân tộc của người Slovakia ngày càng mạnh mẽ (Chiến tranh dấu gạch nối) và vào ngày 31 tháng 12 năm 1992, quốc gia này đã chia tách một cách hòa bình thành các quốc gia độc lập là Cộng hòa Séc và Slovakia. Cả hai quốc gia đều trải qua các cuộc cải cách kinh tế và tư nhân hóa, với ý định tạo ra một kinh tế thị trường, như họ đã cố gắng thực hiện từ năm 1990, khi người Séc và người Slovakia vẫn còn chung một nhà nước. Quá trình này phần lớn đã thành công; vào năm 2006, Cộng hòa Séc được Ngân hàng Thế giới công nhận là một "quốc gia phát triển", và vào năm 2009, Chỉ số Phát triển Con người đã xếp hạng nước này là một quốc gia có "Phát triển Con người Rất Cao".
Từ năm 1991, Cộng hòa Séc, ban đầu là một phần của Tiệp Khắc và từ năm 1993 với tư cách riêng, đã là thành viên của Nhóm Visegrád và từ năm 1995, là thành viên của OECD. Cộng hòa Séc gia nhập NATO vào ngày 12 tháng 3 năm 1999 và Liên minh châu Âu vào ngày 1 tháng 5 năm 2004. Vào ngày 21 tháng 12 năm 2007, Cộng hòa Séc gia nhập Khu vực Schengen.
Cho đến năm 2017, hoặc Đảng Dân chủ Xã hội Séc trung tả hoặc Đảng Dân chủ Công dân trung hữu đã lãnh đạo các chính phủ của Cộng hòa Séc. Vào tháng 10 năm 2017, phong trào dân túy ANO 2011, do người giàu thứ hai đất nước, Andrej Babiš, lãnh đạo, đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử với số phiếu gấp ba lần đối thủ gần nhất, Đảng Dân chủ Công dân. Vào tháng 12 năm 2017, tổng thống Séc Miloš Zeman đã bổ nhiệm Andrej Babiš làm thủ tướng mới.
Trong cuộc bầu cử năm 2021, ANO 2011 đã bị đánh bại sít sao và Petr Fiala trở thành thủ tướng mới. Ông đã thành lập một liên minh chính phủ gồm liên minh SPOLU (Đảng Dân chủ Công dân, KDU-ČSL và TOP 09) và liên minh Cướp biển và Thị trưởng. Vào tháng 1 năm 2023, tướng về hưu Petr Pavel đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống, trở thành tổng thống Séc mới kế nhiệm Miloš Zeman. Sau cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022, đất nước đã tiếp nhận nửa triệu người tị nạn Ukraina, con số lớn nhất tính theo đầu người trên thế giới. Quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, đặc biệt là việc gia nhập NATO và EU, đã định hình sâu sắc các phát triển chính trị, kinh tế và xã hội đương đại của Cộng hòa Séc, bao gồm việc xây dựng mô hình nhà nước phúc lợi và đối mặt với các thách thức mới như khủng hoảng người tị nạn, phản ánh một quốc gia năng động và đang phát triển trong lòng châu Âu.
4. Địa lý
Cộng hòa Séc chủ yếu nằm giữa vĩ tuyến 48° và 51° Bắc và kinh tuyến 12° và 19° Đông.
Bohemia, ở phía tây, bao gồm một lưu vực được thoát nước bởi các sông Elbe (LabeCzech) và sông Vltava, được bao quanh bởi các ngọn núi chủ yếu là thấp, chẳng hạn như dãy Krkonoše thuộc dãy Sudetes. Điểm cao nhất trong nước, Sněžka với độ cao 1.60 K m, nằm ở đây. Moravia, phần phía đông của đất nước, cũng có địa hình đồi núi. Nó chủ yếu được thoát nước bởi sông Morava, nhưng nó cũng chứa nguồn của sông Oder (OdraCzech). Địa hình của Cộng hòa Séc bao gồm lòng chảo Bohemia và vùng đồi núi Moravia, tạo nên sự đa dạng cảnh quan. Các tài nguyên thiên nhiên chính bao gồm than đá, cao lanh, đất sét, than chì và gỗ.
Nước từ Cộng hòa Séc chảy vào ba biển khác nhau: Biển Bắc, Biển Baltic và Biển Đen. Cộng hòa Séc cũng thuê Moldauhafen, một khu đất rộng 30.00 K m2 ở giữa Bến cảng Hamburg, được trao cho Tiệp Khắc theo Điều 363 của Hòa ước Versailles, để cho phép quốc gia không giáp biển này có một nơi trung chuyển hàng hóa vận chuyển bằng đường sông sang tàu biển. Lãnh thổ này sẽ được trả lại cho Đức vào năm 2028.
Về mặt địa lý thực vật, Cộng hòa Séc thuộc tỉnh Trung Âu của Vùng Circumboreal, trong Vương quốc Boreal. Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên, lãnh thổ của Cộng hòa Séc có thể được chia thành bốn vùng sinh thái: rừng lá rộng Tây Âu, rừng hỗn hợp Trung Âu, rừng hỗn hợp Pannonian, và rừng thông núi Karpat.
Có bốn vườn quốc gia ở Cộng hòa Séc. Lâu đời nhất là Vườn quốc gia Krkonoše (Khu dự trữ sinh quyển), và những vườn quốc gia khác là Vườn quốc gia Šumava (Khu dự trữ sinh quyển), Vườn quốc gia Podyjí, và Bohemian Switzerland.
Ba vùng đất lịch sử của Cộng hòa Séc (trước đây là một số quốc gia của Vương miện Bohemia) tương ứng với các lưu vực sông Elbe và Vltava cho Bohemia, lưu vực sông Morava cho Moravia, và lưu vực sông Oder cho Silesia Séc (xét về lãnh thổ Séc).
4.1. Khí hậu
Cộng hòa Séc có khí hậu ôn hòa, nằm trong vùng chuyển tiếp giữa kiểu khí hậu đại dương và khí hậu lục địa, với mùa hè ấm áp và mùa đông lạnh, nhiều mây và có tuyết. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa mùa hè và mùa đông là do vị trí địa lý không giáp biển.
Nhiệt độ thay đổi tùy thuộc vào độ cao. Nói chung, ở độ cao lớn hơn, nhiệt độ giảm và lượng mưa tăng. Khu vực ẩm ướt nhất ở Cộng hòa Séc được tìm thấy xung quanh Bílý Potok ở Dãy núi Jizera và khu vực khô hạn nhất là Huyện Louny ở phía tây bắc Praha. Một yếu tố khác là sự phân bố của các ngọn núi.
Tại đỉnh núi cao nhất Sněžka (1.60 K disp=hay), nhiệt độ trung bình là -0.4 °C, trong khi ở các vùng đất thấp của Vùng Nam Moravia, nhiệt độ trung bình lên tới 10 °C. Thủ đô của đất nước, Praha, có nhiệt độ trung bình tương tự, mặc dù điều này bị ảnh hưởng bởi các yếu tố đô thị.
Tháng lạnh nhất thường là tháng Giêng, tiếp theo là tháng Hai và tháng Mười Hai. Trong những tháng này, có tuyết ở vùng núi và đôi khi ở các thành phố và vùng đất thấp. Trong tháng Ba, tháng Tư và tháng Năm, nhiệt độ thường tăng lên, đặc biệt là trong tháng Tư, khi nhiệt độ và thời tiết có xu hướng thay đổi trong ngày. Mùa xuân cũng được đặc trưng bởi mực nước sông cao hơn, do tuyết tan chảy kèm theo lũ lụt không thường xuyên.
Tháng nóng nhất trong năm là tháng Bảy, tiếp theo là tháng Tám và tháng Sáu. Trung bình, nhiệt độ mùa hè cao hơn khoảng từ 20 °C đến 30 °C so với mùa đông. Mùa hè cũng được đặc trưng bởi mưa và bão.
Mùa thu thường bắt đầu vào tháng Chín, vẫn còn ấm và khô. Trong tháng Mười, nhiệt độ thường giảm xuống dưới 15 °C hoặc 10 °C và cây rụng lá bắt đầu rụng lá. Đến cuối tháng Mười Một, nhiệt độ thường dao động quanh điểm đóng băng.
Nhiệt độ lạnh nhất từng được đo là ở Litvínovice gần České Budějovice vào năm 1929, ở mức -42.2 °C và nhiệt độ nóng nhất được đo là ở mức 40.4 °C ở Dobřichovice vào năm 2012.
Hầu hết mưa rơi vào mùa hè. Mưa không thường xuyên diễn ra quanh năm (ở Praha, số ngày trung bình mỗi tháng có ít nhất 0.1 abbr=on mưa dao động từ 12 ngày vào tháng Chín và tháng Mười đến 16 ngày vào tháng Mười Một) nhưng mưa tập trung (những ngày có hơn 10 abbr=on mỗi ngày) thường xuyên hơn vào các tháng từ tháng Năm đến tháng Tám (trung bình khoảng hai ngày như vậy mỗi tháng). Các cơn dông dữ dội, tạo ra gió thẳng gây thiệt hại, mưa đá, và lốc xoáy không thường xuyên xảy ra, đặc biệt là trong giai đoạn mùa hè.
4.2. Đa dạng sinh học và bảo tồn môi trường
Tính đến năm 2020, Cộng hòa Séc xếp thứ 21 trong số các quốc gia có ý thức về môi trường nhất thế giới theo Chỉ số Hiệu suất Môi trường. Nước này có điểm trung bình Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2018 là 1,71/10, xếp thứ 160 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia. Cộng hòa Séc có bốn Vườn Quốc gia (Vườn quốc gia Šumava, Vườn quốc gia Krkonoše, Vườn Quốc gia Bohemian Switzerland, Vườn quốc gia Podyjí) và 25 Khu Bảo tồn Cảnh quan. Hệ động vật của Cộng hòa Séc bao gồm nhiều loài động vật đa dạng. Một số loài (đặc biệt là các loài nguy cấp) được nhân giống trong các khu bảo tồn. Trong số các loài động vật quý hiếm có, ví dụ, đại bàng, chim ưng biển, chim ô tác và cò.
Các vấn đề môi trường chính bao gồm ô nhiễm không khí, đặc biệt ở các khu công nghiệp phía bắc Bohemia, và mưa axit, gây tổn hại cho các khu rừng. Chính phủ Séc đã và đang thực hiện nhiều nỗ lực bảo tồn môi trường hướng tới phát triển bền vững, bao gồm việc đầu tư vào năng lượng tái tạo, cải thiện quản lý chất thải và bảo vệ các hệ sinh thái tự nhiên. Các vườn quốc gia như Krkonoše và Šumava đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và cung cấp không gian cho nghiên cứu khoa học cũng như du lịch sinh thái.
5. Chính trị
Cộng hòa Séc là một nước cộng hòa dân chủ nghị viện đa đảng. Hệ thống chính trị dựa trên các nguyên tắc phân chia quyền lực, pháp quyền và tôn trọng nhân quyền, được enshrined trong Hiến pháp. Các cơ quan chính trị chủ chốt hoạt động nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển dân chủ của đất nước.
Tổng thống
Petr Pavel
Thủ tướng
Petr Fiala
Tổng thống là nguyên thủ quốc gia, được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 5 năm và có thể phục vụ tối đa hai nhiệm kỳ. Quyền hạn của tổng thống bao gồm bổ nhiệm thủ tướng và các thành viên khác của nội các theo đề nghị của thủ tướng, có quyền phủ quyết các dự luật (mặc dù quốc hội có thể bác bỏ quyền phủ quyết này), và đại diện cho đất nước trên trường quốc tế. Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và thực thi quyền hành pháp. Nội các chịu trách nhiệm trước Hạ viện.
Các đảng phái chính trị lớn bao gồm ANO 2011, Đảng Dân chủ Công dân (ODS), Đảng Hải tặc, SPD, ČSSD, KDU-ČSL (Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo - Đảng Nhân dân Tiệp Khắc) và TOP 09. Hệ thống bầu cử sử dụng đại diện theo tỷ lệ cho Hạ viện và hệ thống hai vòng cho Thượng viện và tổng thống.
5.1. Hiến pháp và Pháp luật
Hiến pháp Cộng hòa Séc, được thông qua vào năm 1993, là văn bản pháp lý cao nhất của quốc gia. Hiến pháp thiết lập các nguyên tắc cơ bản của nhà nước pháp quyền, bao gồm sự phân chia quyền lực giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp, cũng như bảo vệ các quyền và tự do cơ bản của công dân thông qua Hiến chương về các Quyền và Tự do Cơ bản.
Hệ thống pháp luật Séc dựa trên truyền thống luật dân sự (continental law), bắt nguồn từ văn hóa pháp lý German. Các bộ luật chính bao gồm Bộ luật Dân sự (có hiệu lực từ năm 2014) và Bộ luật Hình sự (có hiệu lực từ năm 2010).
Ngành tư pháp bao gồm các tòa án quận, hạt và tòa án tối cao, được chia thành các nhánh dân sự, hình sự và hành chính. Ba tòa án tối cao quan trọng là:
- Tòa án Hiến pháp: Bao gồm 15 thẩm phán, có nhiệm vụ giám sát sự tuân thủ Hiến pháp của cơ quan lập pháp và chính phủ.
- Tòa án Tối cao: Bao gồm 67 thẩm phán, là tòa phúc thẩm cao nhất cho hầu hết các vụ án pháp lý ở Cộng hòa Séc.
- Tòa án Hành chính Tối cao: Quyết định các vấn đề về thủ tục và tính đúng đắn hành chính, cũng như có thẩm quyền đối với một số vấn đề chính trị như thành lập và giải thể các đảng phái chính trị.
Cả Tòa án Tối cao và Tòa án Hành chính Tối cao đều đặt trụ sở tại Brno, cùng với Văn phòng Công tố Tối cao.
5.2. Quốc hội
Quốc hội Cộng hòa Séc (Parlament České republikyCzech) là cơ quan lập pháp tối cao của đất nước, hoạt động theo mô hình lưỡng viện:
- Hạ viện (Poslanecká sněmovnaCzech): Bao gồm 200 thành viên, được bầu theo hình thức đại diện theo tỷ lệ với ngưỡng bầu cử 5% cho một nhiệm kỳ 4 năm. Có 14 khu vực bầu cử, tương ứng với các vùng hành chính của đất nước. Hạ viện là cơ quan kế thừa của Hội đồng Quốc gia Séc và nắm giữ các quyền hạn và trách nhiệm của quốc hội liên bang không còn tồn tại của Tiệp Khắc cũ.
- Thượng viện (SenátCzech): Bao gồm 81 thành viên, được bầu tại các khu vực bầu cử một ghế theo hệ thống bỏ phiếu hai vòng cho một nhiệm kỳ 6 năm. Cứ hai năm một lần vào mùa thu, một phần ba số thượng nghị sĩ được bầu lại. Cơ cấu này được mô phỏng theo Thượng viện Hoa Kỳ, nhưng mỗi khu vực bầu cử có quy mô tương đối đồng đều.
Chức năng và quyền hạn của Quốc hội:
- Lập pháp:** Chức năng chính là thảo luận và thông qua các đạo luật. Quy trình lập pháp thường bắt đầu từ Hạ viện, sau đó được chuyển lên Thượng viện xem xét. Thượng viện có thể phê chuẩn, sửa đổi hoặc bác bỏ dự luật. Nếu Thượng viện bác bỏ, Hạ viện có thể bỏ phiếu lại để thông qua dự luật với đa số phiếu tuyệt đối.
- Giám sát Chính phủ:** Quốc hội có quyền giám sát hoạt động của Chính phủ. Hạ viện có thể bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với Chính phủ.
- Ngân sách:** Quốc hội phê chuẩn ngân sách nhà nước.
- Bầu cử:** Trước năm 2013, Quốc hội chung bầu Tổng thống. Hiện nay, vai trò này đã thay đổi với việc Tổng thống được bầu trực tiếp bởi nhân dân.
- Phê chuẩn các điều ước quốc tế:** Quốc hội có vai trò trong việc phê chuẩn các điều ước quốc tế quan trọng.
Quốc hội đóng vai trò trung tâm trong hệ thống chính trị Séc, đảm bảo tính đại diện và trách nhiệm giải trình trong việc quản lý nhà nước.
5.3. Nhân quyền
Quyền con người ở Cộng hòa Séc được bảo đảm bởi Hiến chương về các Quyền và Tự do Cơ bản, một phần không thể thiếu của trật tự hiến pháp, và các điều ước quốc tế về quyền con người mà Cộng hòa Séc là thành viên. Nước này nhìn chung có thành tích tốt về nhân quyền, tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề và thách thức cần giải quyết.
Một trong những vấn đề nhân quyền chính là quyền của các dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Roma. Cộng đồng người Roma thường xuyên phải đối mặt với sự phân biệt đối xử trong giáo dục, nhà ở, việc làm và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Đã có những trường hợp trẻ em Roma bị đưa vào các trường học dành cho học sinh có nhu cầu đặc biệt một cách không phù hợp, và tình trạng phân biệt đối xử trong nhà ở vẫn còn tồn tại. Ủy ban châu Âu đã từng yêu cầu Cộng hòa Séc giải trình về các trường hợp vi phạm nhân quyền, chẳng hạn như phân biệt đối xử với trẻ em Roma và việc triệt sản bất hợp pháp phụ nữ Roma, mà chính phủ sau đó đã phải lên tiếng xin lỗi.
Quyền của cộng đồng LGBT+ cũng là một vấn đề được quan tâm. Cộng hòa Séc cho phép "chung sống có đăng ký" cho các cặp đồng giới, nhưng hôn nhân đồng giới hiện vẫn chưa được hợp pháp hóa theo luật hiện hành, mặc dù các cuộc thảo luận và tranh luận về vấn đề này vẫn đang diễn ra.
Việc giải quyết các vấn đề lịch sử, bao gồm hậu quả của thời kỳ cộng sản và Chiến tranh Thế giới thứ hai, cũng là một khía cạnh của nhân quyền. Điều này bao gồm việc phục hồi tài sản, bồi thường cho các nạn nhân của các chế độ áp bức và đối mặt với quá khứ.
Chính phủ Séc và các tổ chức xã hội dân sự đã có nhiều nỗ lực để thúc đẩy các giá trị dân chủ và cải thiện tình hình nhân quyền. Các chính sách nhằm chống phân biệt đối xử, hỗ trợ hòa nhập cho các nhóm thiểu số và tăng cường nhận thức về quyền LGBT+ đã được triển khai. Tuy nhiên, việc thực thi hiệu quả các chính sách này và thay đổi thái độ xã hội vẫn là những thách thức. Cộng hòa Séc tiếp tục hợp tác với các cơ chế nhân quyền quốc tế để giám sát và cải thiện tình hình trong nước.
6. Quan hệ đối ngoại
Cộng hòa Séc duy trì một chính sách đối ngoại năng động, tập trung vào việc hội nhập châu Âu, hợp tác đa phương và thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền trên toàn cầu. Nước này đã được xếp hạng là một trong những quốc gia an toàn hoặc hòa bình nhất trong nhiều thập kỷ qua theo Chỉ số Hòa bình Toàn cầu.
Là thành viên của Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Âu (EU), NATO, OECD, Hội đồng châu Âu, và là quan sát viên của Tổ chức các Quốc gia châu Mỹ, Cộng hòa Séc tích cực tham gia vào các diễn đàn quốc tế. Hầu hết các đại sứ quán của các quốc gia có quan hệ ngoại giao với Cộng hòa Séc đều đặt tại Praha, trong khi các lãnh sự quán được đặt rải rác trên cả nước.
Hộ chiếu Séc cho phép công dân đi lại nhiều nước. Theo Chỉ số Hạn chế Thị thực Henley & Partners năm 2018, công dân Séc được miễn thị thực tới 173 quốc gia, xếp thứ 7 cùng với Malta và New Zealand. Tổ chức Du lịch Thế giới xếp hạng hộ chiếu Séc ở vị trí thứ 24. Chương trình Miễn Thị thực Hoa Kỳ áp dụng cho công dân Séc.
Thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao đóng vai trò chính trong việc hoạch định chính sách đối ngoại, mặc dù Tổng thống cũng có ảnh hưởng và đại diện cho đất nước ở nước ngoài. Tư cách thành viên EU và NATO là trung tâm của chính sách đối ngoại Cộng hòa Séc. Văn phòng Quan hệ Đối ngoại và Thông tin (ÚZSI) đóng vai trò là cơ quan tình báo nước ngoài chịu trách nhiệm về hoạt động gián điệp, cung cấp thông tin tình báo chính sách đối ngoại, cũng như bảo vệ các đại sứ quán của Cộng hòa Séc ở nước ngoài.
Cộng hòa Séc có mối quan hệ chặt chẽ với Slovakia, Ba Lan và Hungary với tư cách là thành viên của Nhóm Visegrád. Nước này cũng duy trì quan hệ tốt đẹp với Đức, Israel, Hoa Kỳ và các thành viên khác của EU. Sau năm 2020, quan hệ với các quốc gia dân chủ châu Á, như Đài Loan, đang được tăng cường. Ngược lại, Cộng hòa Séc từ lâu đã có quan hệ không mấy tốt đẹp với Nga; từ năm 2021, Cộng hòa Séc xuất hiện trong danh sách các quốc gia thù địch chính thức của Nga. Cộng hòa Séc cũng có quan hệ phức tạp với Trung Quốc.
Các quan chức Séc đã ủng hộ những người bất đồng chính kiến ở Belarus, Moldova, Myanmar và Cuba. Các nhà ngoại giao nổi tiếng của Séc trong quá khứ bao gồm Jaroslav Lev của Rožmitál, Humprecht Jan Czernin, Bá tước Philip Kinsky của Wchinitz và Tettau, Wenzel Anton, Thân vương Kaunitz-Rietberg, Thân vương Karl Philipp Schwarzenberg, Alois Lexa von Aehrenthal, Ottokar Czernin, Edvard Beneš, Jan Masaryk, Jiří Hájek, Jiří Dienstbier, Michael Žantovský, Petr Kolář, Alexandr Vondra, Hoàng tử Karel Schwarzenberg và Petr Pavel.
6.1. Quan hệ với Việt Nam
Cộng hòa Séc và Việt Nam có mối quan hệ ngoại giao, kinh tế, văn hóa và nhân dân lâu đời và ngày càng phát triển. Quan hệ ngoại giao chính thức được thiết lập từ thời Tiệp Khắc. Sau khi Tiệp Khắc chia tách, Cộng hòa Séc tiếp tục duy trì và phát triển mối quan hệ này.
Về kinh tế, hai nước có nhiều tiềm năng hợp tác. Thương mại song phương đã có những bước tăng trưởng đáng kể trong những năm gần đây. Các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Séc bao gồm giày dép, dệt may, cà phê, hải sản, trong khi Séc xuất khẩu sang Việt Nam máy móc, thiết bị, hóa chất, dược phẩm và các sản phẩm công nghiệp khác. Nhiều doanh nghiệp Séc quan tâm đến thị trường Việt Nam và ngược lại.
Giao lưu văn hóa và nhân dân giữa hai nước cũng rất sôi động. Cộng đồng người Việt tại Cộng hòa Séc là một trong những cộng đồng người nước ngoài lớn và năng động nhất tại Séc. Họ đã có những đóng góp tích cực vào đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của nước sở tại, đồng thời là cầu nối quan trọng trong việc thúc đẩy hiểu biết và hữu nghị giữa hai dân tộc. Nhiều người Việt thế hệ thứ hai, thứ ba sinh ra và lớn lên tại Séc đã hội nhập tốt và có những thành tựu đáng kể trong học tập và công việc. Các hoạt động giao lưu văn hóa, lễ hội truyền thống của người Việt thường xuyên được tổ chức và thu hút sự quan tâm của người dân địa phương.
Chính phủ hai nước cũng thường xuyên trao đổi đoàn các cấp, ký kết nhiều hiệp định hợp tác trong các lĩnh vực khác nhau như giáo dục, khoa học công nghệ, du lịch và lao động. Cộng hòa Séc cũng là một trong những quốc gia EU ủng hộ việc tăng cường quan hệ giữa EU và Việt Nam. Mối quan hệ hữu nghị truyền thống và sự hiện diện của cộng đồng người Việt tại Séc là những yếu tố thuận lợi để hai nước tiếp tục phát triển quan hệ hợp tác toàn diện trong tương lai.
7. Quân sự
Quân đội Cộng hòa Séc (Armáda České republikyCzech) bao gồm Lục quân, Không quân và các đơn vị hỗ trợ chuyên biệt. Lực lượng vũ trang được quản lý bởi Bộ Quốc phòng. Tổng thống Cộng hòa Séc là Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang. Năm 2004, quân đội đã chuyển đổi thành một tổ chức chuyên nghiệp hoàn toàn và chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc đã bị bãi bỏ. Đất nước này là thành viên của NATO từ ngày 12 tháng 3 năm 1999. Chi tiêu quốc phòng chiếm khoảng 1,28% GDP (năm 2021). Các lực lượng vũ trang có nhiệm vụ bảo vệ Cộng hòa Séc và các đồng minh, thúc đẩy lợi ích an ninh toàn cầu và đóng góp cho NATO.
Hiện tại, với tư cách là thành viên NATO, quân đội Séc đang tham gia các chiến dịch Hỗ trợ Kiên quyết và KFOR, đồng thời có binh sĩ ở Afghanistan, Mali, Bosna và Hercegovina, Kosovo, Ai Cập, Israel và Somalia. Không quân Séc cũng đã phục vụ ở các quốc gia Baltic và Iceland. Trang thiết bị chính của quân đội Séc bao gồm máy bay chiến đấu đa năng JAS 39 Gripen, máy bay chiến đấu Aero L-159 Alca, trực thăng tấn công AH-1Z Viper, xe bọc thép (Pandur II, BVP-2) và xe tăng (T-72M4CZ và Leopard 2A4). Các nỗ lực hiện đại hóa quân đội đang được tiếp tục nhằm đáp ứng các yêu cầu của NATO và đảm bảo khả năng phòng thủ quốc gia.
Các nhà lãnh đạo quân sự và quân đội nổi tiếng nhất của Séc trong quá khứ bao gồm Jan Žižka, Albrecht von Wallenstein, Karl Philipp, Hoàng tử Schwarzenberg, Joseph Radetzky von Radetz, Josef Šnejdárek, Heliodor Píka, Ludvík Svoboda, Jan Kubiš, Jozef Gabčík, František Fajtl và Petr Pavel.
8. Phân chia hành chính
Từ năm 2000, Cộng hòa Séc được chia thành 13 vùng (krajCzech, số nhiều kraje) và thủ đô Praha (hlavní město PrahaCzech). Mỗi vùng có một hội đồng vùng được bầu cử riêng và một thống đốc vùng (hejtmanCzech). Tại Praha, quyền hạn của hội đồng và thống đốc được thực thi bởi hội đồng thành phố và thị trưởng.
Hệ thống 76 quận cũ (okresyCzech, số ít okres), bao gồm ba "thành phố theo luật định" (không tính Praha, vốn có địa vị đặc biệt), đã mất phần lớn tầm quan trọng vào năm 1999 sau một cuộc cải cách hành chính; chúng vẫn tồn tại với tư cách là các đơn vị phân chia lãnh thổ và là trụ sở của các chi nhánh khác nhau của cơ quan hành chính nhà nước.
Các đơn vị hành chính nhỏ nhất là các đô thị (obecCzech, số nhiều obce). Tính đến năm 2021, Cộng hòa Séc được chia thành 6.254 đô thị. Các thành phố và thị trấn cũng là các đô thị. Thủ đô Praha vừa là một vùng, vừa là một đô thị.
Các vùng hành chính của Cộng hòa Séc bao gồm:
| Vị trí trên bản đồ | 14 vùng (kraj) | Thủ phủ | Dân số (ước tính 2005) |
|---|---|---|---|
| A | Thủ đô Praha (Hlavní město Praha) (PR) | - | 1.172.975 |
| C | Vùng Nam Bohemia (Jihočeský kraj) (JC) | České Budějovice | 626.042 |
| B | Vùng Nam Moravia (Jihomoravský kraj) (JM) | Brno | 1.130.157 |
| K | Vùng Karlovy Vary (Karlovarský kraj) (KA) | Karlovy Vary | 304.625 |
| H | Vùng Hradec Králové (Královéhradecký kraj) (KR) | Hradec Králové | 547.326 |
| L | Vùng Liberec (Liberecký kraj) (LI) | Liberec | 427.681 |
| T | Vùng Moravia-Silesia (Moravskoslezský kraj) (MO) | Ostrava | 1.252.092 |
| M | Vùng Olomouc (Olomoucký kraj) (OL) | Olomouc | 639.110 |
| E | Vùng Pardubice (Pardubický kraj) (PA) | Pardubice | 505.109 |
| P | Vùng Plzeň (Plzeňský kraj) (PL) | Plzeň | 549.678 |
| S | Vùng Trung Bohemia (Středočeský kraj) (ST) | Praha | 1.146.343 |
| U | Vùng Ústí nad Labem (Ústecký kraj) (US) | Ústí nad Labem | 822.429 |
| J | Vùng Vysočina (Kraj Vysočina) (VY) | Jihlava | 509.813 |
| Z | Vùng Zlín (Zlínský kraj) (ZL) | Zlín | 590.333 |
8.1. Các thành phố lớn
| Hạng | Thành phố | Vùng | Dân số (2023) | Hình ảnh |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Praha | Praha | 1,357,326 |  |
| 2 | Brno | Nam Moravia | 396,101 |  |
| 3 | Ostrava | Moravia-Silesia | 283,504 |  |
| 4 | Plzeň | Plzeň | 181,240 |  |
| 5 | Liberec | Liberec | 107,389 | |
| 6 | Olomouc | Olomouc | 101,825 | |
| 7 | České Budějovice | Nam Bohemia | 96,417 | |
| 8 | Hradec Králové | Hradec Králové | 93,506 | |
| 9 | Pardubice | Pardubice | 92,149 | |
| 10 | Ústí nad Labem | Ústí nad Labem | 91,963 | |
| 11 | Zlín | Zlín | 74,191 | |
| 12 | Havířov | Moravia-Silesia | 70,245 | |
| 13 | Kladno | Trung Bohemia | 68,436 | |
| 14 | Most | Ústí nad Labem | 63,856 | |
| 15 | Opava | Moravia-Silesia | 55,512 |
Ngoài thủ đô Praha, các trung tâm đô thị lớn khác bao gồm:
- Brno: Thành phố lớn thứ hai và là trung tâm văn hóa, tư pháp của vùng Moravia. Nổi tiếng với các công trình kiến trúc lịch sử, các trường đại học và là nơi diễn ra nhiều hội chợ thương mại quốc tế.
- Ostrava: Trung tâm công nghiệp nặng quan trọng ở vùng Moravia-Silesia, với lịch sử khai thác than đá và luyện kim. Ngày nay, Ostrava đang chuyển đổi sang các ngành công nghiệp mới và phát triển văn hóa.
- Plzeň (Pilsen): Nổi tiếng thế giới là nơi khai sinh ra loại bia Pilsner. Thành phố này có ngành công nghiệp sản xuất bia lâu đời và các di tích lịch sử quan trọng.
- Liberec: Trung tâm của vùng Bắc Bohemia, nổi tiếng với các công trình kiến trúc như tòa thị chính và tháp truyền hình Ještěd, cũng như các khu nghỉ dưỡng trượt tuyết.
Mỗi thành phố này đều có những đặc điểm lịch sử, kinh tế, văn hóa riêng biệt và đóng góp vào sự đa dạng và phát triển của Cộng hòa Séc.
9. Kinh tế
Cộng hòa Séc có một nền kinh tế phát triển, thu nhập cao, định hướng xuất khẩu theo mô hình kinh tế thị trường xã hội dựa trên dịch vụ, sản xuất và đổi mới, duy trì một nhà nước phúc lợi và mô hình xã hội châu Âu. Cộng hòa Séc tham gia vào Thị trường chung châu Âu với tư cách là thành viên của Liên minh châu Âu và do đó là một phần của kinh tế Liên minh châu Âu, nhưng sử dụng tiền tệ riêng của mình, Koruna Séc, thay vì đồng Euro. Nước này có tỷ lệ GDP bình quân đầu người bằng 91% mức trung bình của EU và là thành viên của OECD. Chính sách tiền tệ được thực hiện bởi Ngân hàng Quốc gia Séc, với sự độc lập được đảm bảo bởi Hiến pháp. Cộng hòa Séc xếp thứ 12 trong Chỉ số phát triển con người điều chỉnh theo bất bình đẳng của UNDP và thứ 24 trong Chỉ số Vốn Nhân lực của Ngân hàng Thế giới. Tờ The Guardian mô tả nước này là "một trong những nền kinh tế thịnh vượng nhất châu Âu".
Tính đến năm 2023, GDP bình quân đầu người của nước này theo sức mua tương đương là 51.33 K USD và 29.86 K USD theo giá trị danh nghĩa. Theo Allianz A.G., vào năm 2018, nước này là một MWC (quốc gia có tài sản trung bình), xếp thứ 26 về tài sản tài chính ròng. Nước này đã trải qua mức tăng trưởng GDP 4,5% vào năm 2017. Tỷ lệ thất nghiệp năm 2016 là thấp nhất trong EU ở mức 2,4%, và tỷ lệ nghèo năm 2016 là thấp thứ hai trong số các thành viên OECD. Cộng hòa Séc xếp thứ 27 trong Chỉ số Tự do Kinh tế năm 2021, thứ 30 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024, thứ 29 trong Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu, và thứ 25 trong Báo cáo Thương mại Toàn cầu Hỗ trợ. Cộng hòa Séc có một nền kinh tế đa dạng, xếp thứ 7 trong Chỉ số Phức tạp Kinh tế năm 2016. Khu vực công nghiệp chiếm 37,5% nền kinh tế, trong khi dịch vụ chiếm 60% và nông nghiệp chiếm 2,5%. Đối tác thương mại lớn nhất cho cả xuất khẩu và nhập khẩu là Đức và EU nói chung. Cổ tức trị giá 270.00 B CZK đã được trả cho các chủ sở hữu nước ngoài của các công ty Séc vào năm 2017, điều này đã trở thành một vấn đề chính trị. Nước này là thành viên của Khu vực Schengen từ ngày 1 tháng 5 năm 2004, đã bãi bỏ kiểm soát biên giới, mở cửa hoàn toàn biên giới với tất cả các nước láng giềng vào ngày 21 tháng 12 năm 2007.
9.1. Các ngành công nghiệp chính
Tính đến năm 2018, các công ty lớn nhất theo doanh thu tại Cộng hòa Séc bao gồm: nhà sản xuất ô tô Škoda Auto, công ty tiện ích ČEZ Group, tập đoàn Agrofert, công ty kinh doanh năng lượng EPH, công ty chế biến dầu Unipetrol, nhà sản xuất điện tử Foxconn CZ và nhà sản xuất thép Moravia Steel. Các công ty vận tải khác của Séc bao gồm: Škoda Transportation (xe điện mặt đất, xe điện bánh hơi, tàu điện ngầm), Tatra (xe tải hạng nặng, nhà sản xuất ô tô lâu đời thứ hai thế giới), Avia (xe tải hạng trung), Karosa và SOR Libchavy (xe buýt), Aero Vodochody (máy bay quân sự), Let Kunovice (máy bay dân dụng), Zetor (máy kéo), Jawa Moto (xe máy) và Čezeta (xe tay ga điện).
Škoda Transportation là nhà sản xuất xe điện mặt đất lớn thứ tư thế giới; gần một phần ba số xe điện mặt đất trên thế giới đến từ các nhà máy của Séc. Cộng hòa Séc cũng là nhà sản xuất đĩa vinyl lớn nhất thế giới, với GZ Media sản xuất khoảng 6 triệu chiếc mỗi năm tại Loděnice. Česká zbrojovka nằm trong số mười nhà sản xuất súng lớn nhất thế giới và là một trong năm nhà sản xuất vũ khí tự động.
Các ngành công nghiệp chủ chốt khác bao gồm cơ khí, điện tử, hóa chất. Các ngành truyền thống như sản xuất thủy tinh, pha lê và bia (ví dụ: Pilsner Urquell, Budweiser Budvar) vẫn giữ vai trò quan trọng. Các doanh nghiệp này không chỉ đóng góp đáng kể vào GDP mà còn tạo ra nhiều việc làm cho người lao động. Xu hướng phát triển hiện nay tập trung vào việc nâng cao giá trị gia tăng, ứng dụng công nghệ cao và phát triển bền vững.
Trong công nghiệp thực phẩm, các công ty Séc bao gồm Agrofert, Kofola và Hamé.
9.2. Năng lượng
Sản lượng điện của Séc vượt quá mức tiêu thụ khoảng 10 TWh mỗi năm, phần dư thừa được xuất khẩu. Năng lượng hạt nhân hiện cung cấp khoảng 30% tổng nhu cầu điện năng, và tỷ lệ này dự kiến sẽ tăng lên 40%. Năm 2005, 65,4% điện năng được sản xuất bởi các nhà máy nhiệt điện và điện đốt (chủ yếu là than đá); 30% bởi các nhà máy điện hạt nhân; và 4,6% đến từ các nguồn năng lượng tái tạo, bao gồm thủy điện. Nguồn điện lớn nhất của Séc là Nhà máy điện hạt nhân Temelín, cùng với một nhà máy điện hạt nhân khác tại Dukovany.
Cộng hòa Séc đang giảm sự phụ thuộc vào than nâu cấp thấp gây ô nhiễm cao làm nguồn năng lượng. Khí tự nhiên được mua từ các công ty Na Uy và dưới dạng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Hà Lan và Bỉ. Trước đây, ba phần tư nguồn cung cấp khí đốt đến từ Nga, nhưng sau khi cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022 bắt đầu, chính phủ đã dần dần ngừng các nguồn cung này. Mức tiêu thụ khí đốt (khoảng 100 TWh trong giai đoạn 2003-2005) gần gấp đôi mức tiêu thụ điện. Nam Moravia có các mỏ dầu khí nhỏ.
Chính sách năng lượng quốc gia tập trung vào việc đảm bảo an ninh năng lượng, đa dạng hóa nguồn cung và phát triển năng lượng tái tạo (như năng lượng mặt trời, gió và sinh khối). Các nỗ lực này cũng nhằm mục đích giảm thiểu tác động môi trường của ngành năng lượng.
9.3. Cơ sở hạ tầng giao thông
Tính đến năm 2020, mạng lưới đường bộ ở Cộng hòa Séc dài 55.77 K km, trong đó 1.28 K km là đường cao tốc. Giới hạn tốc độ là 50 km/h trong thị trấn, 90 km/h ngoài thị trấn và 130 km/h trên đường cao tốc.
Cộng hòa Séc có một trong những mạng lưới đường sắt dày đặc nhất thế giới. Tính đến năm 2020, nước này có 9.54 K km đường ray. Trong số đó, 3.24 K km đã được điện khí hóa, 7.50 K km là đường ray đơn và 2.04 K km là đường ray đôi và nhiều đường ray. Chiều dài của các đường ray là 15.36 K km, trong đó 6.92 K km đã được điện khí hóa. České dráhy (Đường sắt Séc) là nhà khai thác đường sắt chính trong nước, với khoảng 180 triệu hành khách được vận chuyển hàng năm. Tốc độ tối đa được giới hạn ở 160 km/h.
Sân bay Václav Havel ở Praha là sân bay quốc tế chính trong nước. Năm 2019, sân bay này đã phục vụ 17,8 triệu hành khách. Tổng cộng, Cộng hòa Séc có 91 sân bay, sáu trong số đó cung cấp dịch vụ hàng không quốc tế. Các sân bay quốc tế công cộng nằm ở Brno, Karlovy Vary, Mnichovo Hradiště, Mošnov (gần Ostrava), Pardubice và Praha. Các sân bay quốc tế không công cộng có khả năng phục vụ máy bay chở khách nằm ở Kunovice và Vodochody.
Nga (thông qua các đường ống dẫn qua Ukraina) và ở mức độ thấp hơn là Na Uy (thông qua các đường ống dẫn qua Đức) cung cấp khí đốt lỏng và tự nhiên cho Cộng hòa Séc. Đường thủy nội địa cũng đóng vai trò nhất định trong vận chuyển hàng hóa, đặc biệt trên các sông lớn như Elbe và Vltava. Hệ thống giao thông công cộng tại các thành phố lớn rất phát triển, đặc biệt là ở Praha với mạng lưới tàu điện ngầm, xe điện và xe buýt hiệu quả.
9.4. Viễn thông và Công nghệ thông tin
Cộng hòa Séc nằm trong top 10 quốc gia trên toàn thế giới có tốc độ Internet trung bình nhanh nhất. Vào đầu năm 2008, có hơn 800 nhà cung cấp dịch vụ Internet không dây (WISP) chủ yếu là địa phương, với khoảng 350.000 thuê bao vào năm 2007. Các gói cước dựa trên GPRS, EDGE, UMTS hoặc CDMA2000 được cung cấp bởi cả ba nhà mạng di động (T-Mobile, O2, Vodafone) và nhà cung cấp Internet U:fon. Công ty nhà nước Český Telecom đã làm chậm quá trình thâm nhập băng thông rộng. Vào đầu năm 2004, việc phân tách vòng lặp nội hạt bắt đầu và các nhà khai thác thay thế bắt đầu cung cấp ADSL và cả SDSL. Điều này và sau đó là việc tư nhân hóa Český Telecom đã giúp giảm giá.
Vào ngày 1 tháng 7 năm 2006, Český Telecom được tập đoàn toàn cầu (sở hữu bởi Tây Ban Nha) Telefónica mua lại và đổi tên thành Telefónica O2 Cộng hòa Séc. Tính đến năm 2017, VDSL và ADSL2+ được cung cấp với nhiều biến thể, với tốc độ tải xuống lên đến 50 Mbit/s và tốc độ tải lên lên đến 5 Mbit/s. Internet cáp quang ngày càng trở nên phổ biến với tốc độ tải xuống cao hơn từ 50 Mbit/s đến 1 Gbit/s.
Hai công ty an ninh máy tính là Avast và AVG, được thành lập tại Cộng hòa Séc. Năm 2016, Avast do Pavel Baudiš lãnh đạo đã mua lại đối thủ AVG với giá 1.30 B USD; vào thời điểm đó, các công ty này cùng nhau có lượng người dùng khoảng 400 triệu người và chiếm 40% thị trường tiêu dùng bên ngoài Trung Quốc. Avast là nhà cung cấp phần mềm chống virus hàng đầu, với 20,5% thị phần. Ngành công nghệ thông tin (IT) tại Séc đang phát triển mạnh mẽ, thu hút đầu tư và tạo ra nhiều cơ hội việc làm chất lượng cao.
9.5. Du lịch
Praha là thành phố được ghé thăm nhiều thứ năm ở châu Âu sau London, Paris, Istanbul và Rome. Năm 2001, tổng thu nhập từ du lịch đạt 118.00 B CZK, chiếm 5,5% GNP của đất nước và 9% tổng kim ngạch xuất khẩu. Ngành này sử dụng hơn 110.000 người - hơn 1% dân số.
Các sách hướng dẫn và khách du lịch báo cáo về việc tài xế taxi tính giá quá cao và các vấn đề móc túi chủ yếu nói về Praha, mặc dù tình hình đã được cải thiện gần đây. Từ năm 2005, thị trưởng Praha, Pavel Bém, đã nỗ lực cải thiện danh tiếng này bằng cách trấn áp tội phạm vặt và, ngoài những vấn đề này, Praha là một thành phố "an toàn". Tỷ lệ tội phạm của Cộng hòa Séc được Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ mô tả là "thấp".
Cộng hòa Séc tự hào có 17 Di sản Thế giới được UNESCO công nhận, 3 trong số đó là xuyên quốc gia. Tính đến năm 2024, có thêm 13 địa điểm nằm trong danh sách dự kiến.
Di sản kiến trúc là một đối tượng thu hút du khách - nó bao gồm các lâu đài và dinh thự từ các thời đại lịch sử khác nhau, cụ thể là Lâu đài Karlštejn, Český Krumlov và Quần thể Văn hóa Lednice-Valtice. Có 12 nhà thờ chính tòa và 15 nhà thờ được Giáo hoàng nâng lên hàng Vương cung thánh đường, cũng như nhiều tu viện.
Ngoài các thị trấn, các khu vực như Thiên đường Bohemia, Rừng Bohemia và Dãy núi Khổng lồ thu hút du khách tìm kiếm các hoạt động ngoài trời.
Đất nước này còn được biết đến với các bảo tàng đa dạng, các buổi biểu diễn múa rối và marionette diễn ra trong các lễ hội múa rối lớn hơn, và các lễ hội bia. Aquapalace Prague ở Čestlice là công viên nước lớn nhất trong nước. Các suối nước nóng tự nhiên cũng là một điểm thu hút du khách quan trọng, đặc biệt là tại các thị trấn spa như Karlovy Vary và Mariánské Lázně. Chính sách quảng bá du lịch của Séc tập trung vào việc giới thiệu sự đa dạng của các điểm đến, từ di sản văn hóa đến vẻ đẹp thiên nhiên và các trải nghiệm độc đáo.
10. Xã hội
Xã hội Cộng hòa Séc được đặc trưng bởi một cơ cấu dân số tương đối đồng nhất, các thể chế xã hội phát triển như giáo dục và y tế, cùng với những đặc điểm riêng về tôn giáo, ngôn ngữ và truyền thông. Nhìn chung, xã hội Séc đang đối mặt với những thay đổi và thách thức chung của các nước châu Âu phát triển.
10.1. Dân số
| Năm | Tổng cộng | Thay đổi | Năm | Tổng cộng | Thay đổi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 7.016.531 | - | 1950 | 8.896.133 | -16.7% |
| 1869 | 7.617.230 | 8.6% | 1961 | 9.571.531 | 7.6% |
| 1880 | 8.222.013 | 7.9% | 1970 | 9.807.697 | 2.5% |
| 1890 | 8.665.421 | 5.4% | 1980 | 10.291.927 | 4.9% |
| 1900 | 9.372.214 | 8.2% | 1991 | 10.302.215 | 0.1% |
| 1910 | 10.078.637 | 7.5% | 2001 | 10.230.060 | -0.7% |
| 1921 | 10.009.587 | -0.7% | 2021 | 10.701.777 | 4.6% |
| 1930 | 10.674.386 | 6.6% |
Tổng tỷ suất sinh (TFR) năm 2020 ước tính là 1,71 con/phụ nữ, thấp hơn mức thay thế 2,1. Dân số Cộng hòa Séc có độ tuổi trung bình là 43,3 tuổi. Tuổi thọ trung bình năm 2021 ước tính là 79,5 tuổi (76,55 tuổi đối với nam, 82,61 tuổi đối với nữ). Khoảng 77.000 người nhập cư vào Cộng hòa Séc hàng năm. Người nhập cư Việt Nam bắt đầu định cư tại nước này trong thời kỳ Cộng sản, khi họ được chính phủ Tiệp Khắc mời làm lao động khách. Năm 2009, có khoảng 70.000 người Việt Nam tại Cộng hòa Séc. Hầu hết họ quyết định ở lại đất nước này vĩnh viễn.
Theo kết quả điều tra dân số năm 2021, phần lớn cư dân Cộng hòa Séc là người Séc (57,3%), tiếp theo là người Moravia (3,4%), người Slovak (0,9%), người Ukraina (0,7%), người Việt (0,3%), người Ba Lan (0,3%), người Nga (0,2%), người Silesia (0,1%) và người Đức (0,1%). 4,0% khác khai báo kết hợp hai quốc tịch (3,6% kết hợp quốc tịch Séc và quốc tịch khác). Do 'quốc tịch' là một mục tùy chọn, một số người đã bỏ trống mục này (31,6%). Theo một số ước tính, có khoảng 250.000 người Roma ở Cộng hòa Séc. Người Ba Lan thiểu số chủ yếu cư trú ở vùng Trans-Olza.
Năm 2021, có 658.564 người nước ngoài cư trú tại nước này, theo Cục Thống kê Séc, với các nhóm lớn nhất là người Ukraina (22%), người Slovak (22%), người Việt Nam (12%), người Nga (7%) và người Đức (4%). Hầu hết dân số nước ngoài sống ở Praha (37,3%) và Vùng Trung Bohemia (13,2%).
Dân số Do Thái ở Bohemia và Moravia, là 118.000 người theo điều tra dân số năm 1930, gần như đã bị Đức Quốc xã tiêu diệt trong cuộc Đại tàn sát. Có khoảng 3.900 người Do Thái ở Cộng hòa Séc vào năm 2021. Cựu thủ tướng Séc, Jan Fischer, theo đạo Do Thái.
Quốc tịch của cư dân đã trả lời câu hỏi trong Điều tra dân số năm 2021:
| Quốc tịch | Tỷ lệ |
|---|---|
| Séc | 83,76% |
| Moravia | 4,99% |
| Séc và Moravia | 2,50% |
| Slovak | 1,33% |
| Ukraina | 1,08% |
| Séc và Slovak | 0,82% |
| Việt Nam | 0,44% |
| Ba Lan | 0,37% |
| Nga | 0,35% |
| Khác | 4,36% |
10.2. Tôn giáo
Khoảng 75% đến 79% cư dân Cộng hòa Séc không khai báo có bất kỳ tôn giáo hoặc tín ngưỡng nào trong các cuộc điều tra, và tỷ lệ người vô thần được thuyết phục (30%) cao thứ ba trên thế giới sau Trung Quốc (47%) và Nhật Bản (31%). Người Séc trong lịch sử được đặc trưng là " khoan dung và thậm chí thờ ơ đối với tôn giáo". Bản sắc tôn giáo của đất nước đã thay đổi đáng kể kể từ nửa đầu thế kỷ 20, khi hơn 90% người Séc là Kitô hữu.
Kitô giáo hóa vào thế kỷ 9 và 10 đã giới thiệu Kitô giáo. Sau Cải cách Bohemia, hầu hết người Séc trở thành tín đồ của Jan Hus, Petr Chelčický và các nhà cải cách Tin lành khu vực khác. Taborite và Utraquist là các nhóm Hussite. Đến cuối Chiến tranh Hussite, những người Utraquist đã thay đổi phe và liên minh với Giáo hội Công giáo La Mã. Sau chiến thắng chung của Utraquist-Công giáo La Mã, Utraquism được chấp nhận như một hình thức Kitô giáo riêng biệt được thực hành ở Bohemia bởi Giáo hội Công giáo La Mã trong khi tất cả các nhóm Hussite còn lại đều bị cấm. Sau Cải cách Tin lành, một số người Bohemia đã theo giáo huấn của Martin Luther, đặc biệt là người Đức Sudeten. Sau Cải cách Tin lành, những người Hussite Utraquist có lập trường ngày càng chống Công giáo mạnh mẽ hơn, trong khi một số phe Hussite bị đánh bại đã được phục hồi. Sau khi nhà Habsburg giành lại quyền kiểm soát Bohemia, toàn bộ dân chúng bị buộc phải chuyển sang Công giáo La Mã-ngay cả những người Hussite Utraquist. Từ đó trở đi, người Séc trở nên cảnh giác và bi quan hơn về tôn giáo nói chung. Một lịch sử kháng cự Giáo hội Công giáo La Mã đã diễn ra sau đó. Giáo hội này đã trải qua một sự ly giáo với Giáo hội Hussite Tiệp Khắc tân Hussite vào năm 1920, mất phần lớn tín đồ trong thời kỳ Cộng sản và tiếp tục mất đi trong quá trình thế tục hóa hiện đại, đang diễn ra. Đạo Tin lành không bao giờ phục hồi sau khi Phản Cải cách được nhà Habsburg Áo đưa vào năm 1620. Trước Holocaust, Cộng hòa Séc có một cộng đồng Do Thái khá lớn khoảng 100.000 người. Có nhiều Hội đường Do Thái quan trọng về lịch sử và văn hóa ở Cộng hòa Séc như Hội đường Do Thái cổ nhất còn hoạt động ở châu Âu, Hội đường Do Thái Cũ-Mới và Hội đường Do Thái lớn thứ hai ở châu Âu, Hội đường Do Thái Lớn (Plzeň). Holocaust đã tàn sát người Do Thái Séc và dân số Do Thái tính đến năm 2021 là 3.900 người.
Theo điều tra dân số năm 2011, 34% dân số cho biết họ không có tôn giáo, 10,3% là Công giáo La Mã, 0,8% là Tin lành (0,5% Anh em Séc và 0,4% Hussite), và 9% theo các hình thức tôn giáo khác có hoặc không có giáo phái (trong đó 863 người trả lời họ là Pagan). 45% dân số không trả lời câu hỏi về tôn giáo. Từ năm 1991 đến 2001 và tiếp tục đến 2011, sự gắn bó với Công giáo La Mã giảm từ 39% xuống 27% và sau đó xuống 10%; Tin lành tương tự giảm từ 3,7% xuống 2% và sau đó xuống 0,8%. Dân số Hồi giáo ước tính là 20.000 người, chiếm 0,2% dân số.
Tỷ lệ tín đồ tôn giáo thay đổi đáng kể trên cả nước, từ 55% ở Vùng Zlín đến 16% ở Vùng Ústí nad Labem.
10.3. Giáo dục và Y tế
Giáo dục ở Cộng hòa Séc là bắt buộc trong chín năm và công dân được tiếp cận giáo dục đại học miễn phí, trong khi số năm học trung bình là 13,1. Ngoài ra, Cộng hòa Séc có một hệ thống giáo dục "tương đối bình đẳng" so với các nước khác ở châu Âu. Được thành lập vào năm 1348, Đại học Charles là trường đại học đầu tiên ở Trung Âu. Các trường đại học lớn khác trong nước bao gồm Đại học Masaryk, Đại học Kỹ thuật Séc, Đại học Palacký, Học viện Nghệ thuật Biểu diễn và Đại học Kinh tế.
Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế, do OECD điều phối, hiện xếp hạng hệ thống giáo dục Séc là thành công thứ 15 trên thế giới, cao hơn mức trung bình của OECD. Chỉ số Giáo dục của Liên Hợp Quốc xếp hạng Cộng hòa Séc thứ 10 tính đến năm 2013 (xếp sau Đan Mạch và trước Hàn Quốc).
Chăm sóc sức khỏe ở Cộng hòa Séc có chất lượng tương tự như các quốc gia phát triển khác. Hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn dân của Séc dựa trên mô hình bảo hiểm bắt buộc, với việc chăm sóc thanh toán theo dịch vụ được tài trợ bởi các chương trình bảo hiểm bắt buộc liên quan đến việc làm. Theo Chỉ số tiêu dùng y tế châu Âu năm 2016, một so sánh về chăm sóc sức khỏe ở châu Âu, chăm sóc sức khỏe của Séc đứng thứ 13, xếp sau Thụy Điển và hai vị trí trước Vương quốc Anh. Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế rộng rãi và chất lượng dịch vụ được đánh giá cao, mặc dù hệ thống cũng đối mặt với những thách thức như chi phí gia tăng và sự thiếu hụt nhân lực y tế ở một số khu vực.
10.4. Truyền thông
Các nhà báo và phương tiện truyền thông Séc được hưởng một mức độ tự do báo chí nhất định. Có những hạn chế đối với việc viết bài ủng hộ Chủ nghĩa Quốc xã, phân biệt chủng tộc hoặc vi phạm luật pháp Séc. Báo chí Séc được Phóng viên không biên giới xếp hạng là báo chí tự do thứ 40 trên thế giới trong Chỉ số Tự do Báo chí Thế giới năm 2021. Đài Châu Âu Tự do/Đài Tự do có trụ sở chính tại Praha.
Đài Truyền hình Séc là đài truyền hình công cộng quốc gia của đất nước. Nó vận hành một số kênh, bao gồm ČT1, ČT2, và kênh tin tức 24 giờ ČT24, cũng như trang web tin tức [https://ct24.ceskatelevize.cz/ ct24.cz]. Tính đến năm 2020, đây là đài truyền hình được xem nhiều nhất, tiếp theo là các đài tư nhân TV Nova và Prima TV. Tuy nhiên, TV Nova có chương trình tin tức chính và chương trình giờ vàng được xem nhiều nhất. Các dịch vụ truyền thông công cộng khác bao gồm Đài Phát thanh Séc và Thông tấn xã Séc.
Các tờ báo quốc gia hàng ngày bán chạy nhất trong năm 2020/21 là Blesk (trung bình 703.000 độc giả hàng ngày), Mladá fronta DNES (trung bình 461.000 độc giả hàng ngày), Právo (trung bình 182.000 độc giả hàng ngày), Lidové noviny (trung bình 163.000 độc giả hàng ngày) và Hospodářské noviny (trung bình 162.000 độc giả hàng ngày).
Hầu hết người Séc (87%) đọc tin tức trực tuyến, với Seznam.cz, iDNES.cz, Novinky.cz, iPrima.cz và Seznam Zprávy.cz là những trang được truy cập nhiều nhất tính đến năm 2021. Sự phát triển của truyền thông trực tuyến và mạng xã hội cũng đang thay đổi cách người dân Séc tiếp cận và tiêu thụ thông tin.
11. Khoa học và Công nghệ
Các vùng đất Séc có một lịch sử đổi mới khoa học lâu dài và được ghi chép rõ ràng. Ngày nay, Cộng hòa Séc có một cộng đồng khoa học tinh vi, phát triển, hiệu suất cao, định hướng đổi mới được chính phủ, ngành công nghiệp và các trường đại học hàng đầu hỗ trợ. Các nhà khoa học Séc là thành viên gắn bó của cộng đồng khoa học toàn cầu. Họ đóng góp hàng năm cho nhiều tạp chí học thuật quốc tế và hợp tác với các đồng nghiệp của họ trên các ranh giới và lĩnh vực. Cộng hòa Séc được xếp hạng thứ 24 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu vào năm 2020 và 2021, tăng từ vị trí thứ 26 vào năm 2019.
Trong lịch sử, các vùng đất Séc, đặc biệt là Praha, đã là nơi diễn ra các khám phá khoa học từ thời cận đại, bao gồm Tycho Brahe, Nicolaus Copernicus, và Johannes Kepler. Năm 1784, cộng đồng khoa học lần đầu tiên được tổ chức chính thức theo hiến chương của Hội Khoa học Hoàng gia Séc. Hiện tại, tổ chức này được gọi là Viện Hàn lâm Khoa học Cộng hòa Séc. Tương tự, các vùng đất Séc có một lịch sử lâu đời về các nhà khoa học, bao gồm các nhà hóa sinh đoạt giải Nobel Gerty và Carl Ferdinand Cori, các nhà hóa học Jaroslav Heyrovský (nhà phát minh phương pháp cực phổ, hóa học phân tích điện hóa và người nhận giải Nobel) và Otto Wichterle (nhà hóa học chịu trách nhiệm phát minh ra kính áp tròng hiện đại và silon-sợi tổng hợp), các nhà vật lý Ernst Mach (nhà vật lý và nhà phê bình các lý thuyết về không gian và thời gian của Newton, báo trước thuyết tương đối của Einstein) và Peter Grünberg, nhà sinh lý học Jan Evangelista Purkyně và nhà hóa học Antonín Holý (nhà khoa học và nhà hóa học, năm 2009 đã tham gia vào việc tạo ra loại thuốc hiệu quả nhất trong điều trị AIDS), Sigmund Freud, người sáng lập phân tâm học, sinh ra ở Příbor, Gregor Mendel, người sáng lập di truyền học, sinh ra ở Hynčice và dành phần lớn cuộc đời ở Brno, nhà logic học và toán học Kurt Gödel sinh ra ở Brno.
Các nhà khoa học Séc nổi tiếng khác bao gồm: Stanislav Brebera (nhà phát minh thuốc nổ dẻo Semtex), Václav Prokop Diviš (nhà phát minh cột thu lôi nối đất đầu tiên), Jakub Husník (cải tiến quy trình quang khắc), Jan Janský (nhà huyết thanh học và thần kinh học, phát hiện ra nhóm máu ABO), Karel Klíč (họa sĩ và nhiếp ảnh gia, nhà phát minh phương pháp in ống đồng), František Křižík (kỹ sư điện, nhà phát minh đèn hồ quang), Jan Marek Marci (nhà toán học, vật lý học và bác sĩ hoàng gia, một trong những người sáng lập quang phổ học), Vladimír Remek (người đầu tiên ngoài Liên Xô và Hoa Kỳ bay vào vũ trụ), Jakub Kryštof Rad (nhà phát minh đường viên), Josef Ressel (nhà phát minh chân vịt trục vít và la bàn thước đo góc hiện đại).
Trong lịch sử, hầu hết các nghiên cứu khoa học được ghi lại bằng tiếng Latinh, nhưng từ thế kỷ 18 trở đi ngày càng nhiều bằng tiếng Đức và tiếng Séc, được lưu trữ trong các thư viện do các nhóm tôn giáo và các giáo phái khác hỗ trợ và quản lý, bằng chứng là các địa điểm lịch sử nổi tiếng quốc tế và di sản như Tu viện Strahov và Clementinum ở Praha. Ngày càng có nhiều nhà khoa học Séc công bố công trình của họ và lịch sử của họ bằng tiếng Anh.
Các tổ chức khoa học quan trọng hiện tại là Viện Hàn lâm Khoa học Cộng hòa Séc đã được đề cập, Viện CEITEC ở Brno hoặc các trung tâm HiLASE và Eli Beamlines với tia laser mạnh nhất thế giới ở Dolní Břežany. Praha là trụ sở của trung tâm hành chính của Cơ quan GSA điều hành hệ thống định vị châu Âu Galileo và Cơ quan Liên minh châu Âu về Chương trình Không gian. Chính phủ Séc tiếp tục đầu tư và ban hành các chính sách nhằm thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này.
12. Văn hóa
Văn hóa Cộng hòa Séc là sự kết hợp phong phú giữa truyền thống lịch sử lâu đời và những biểu hiện nghệ thuật hiện đại. Từ kiến trúc Gothic, Baroque đến Art Nouveau, từ những nhà soạn nhạc cổ điển vĩ đại đến các đạo diễn điện ảnh Làn sóng mới, Séc đã để lại dấu ấn sâu sắc trong di sản văn hóa châu Âu. Lối sống, ẩm thực, thể thao và các lễ hội truyền thống cũng góp phần tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của quốc gia này.
12.1. Nghệ thuật
Bộ tứ Bốn mùa (1896) của nghệ sĩ Art Nouveau Alphonse Mucha là một ví dụ tiêu biểu cho phong cách đặc trưng của ông, thể hiện sự duyên dáng, các họa tiết trang trí phức tạp và vẻ đẹp lý tưởng hóa của phụ nữ. Các tác phẩm này và nhiều tác phẩm khác của Mucha đã góp phần định hình phong cách Art Nouveau quốc tế.
Vệ nữ Dolní Věstonice là một ví dụ quan trọng về nghệ thuật tiền sử được khai quật ở Cộng hòa Séc. Theodoric của Praha là một họa sĩ thời Gothic đã trang trí lâu đài Karlštejn. Trong thời kỳ Baroque, có các họa sĩ Wenceslaus Hollar, Jan Kupecký, Karel Škréta, Anton Raphael Mengs và Petr Brandl, cùng các nhà điêu khắc Matthias Braun và Ferdinand Brokoff.
Trong nửa đầu thế kỷ 19, Josef Mánes đã tham gia phong trào lãng mạn. Nửa sau thế kỷ chứng kiến sự nổi lên của cái gọi là "thế hệ Nhà hát Quốc gia": nhà điêu khắc Josef Václav Myslbek và các họa sĩ Mikoláš Aleš, Václav Brožík, Vojtěch Hynais và Julius Mařák. Cuối thế kỷ là sự xuất hiện của Art Nouveau, với Alphonse Mucha trở thành đại diện chính. Ông nổi tiếng với các áp phích Art Nouveau và một chu kỳ gồm 20 bức tranh lớn mang tên Sử thi Slav, mô tả lịch sử của người Séc và các dân tộc Slav khác. Tính đến năm 2012, tác phẩm này có thể được chiêm ngưỡng tại Cung điện Veletržní của Phòng trưng bày Quốc gia Praha, nơi quản lý bộ sưu tập nghệ thuật lớn nhất ở Cộng hòa Séc. Max Švabinský là một họa sĩ Art Nouveau khác.
Thế kỷ 20 mang đến một cuộc cách mạng avant-garde, được đại diện ở các vùng đất Séc chủ yếu bởi các nhà biểu hiện và lập thể: Josef Čapek, Emil Filla, Bohumil Kubišta hay Jan Zrzavý. Chủ nghĩa siêu thực nổi lên đặc biệt qua các tác phẩm của Toyen, Josef Šíma và Karel Teige. Tuy nhiên, trên thế giới, nghệ sĩ avant-garde Séc nổi tiếng nhất có lẽ là František Kupka, một người tiên phong trong hội họa trừu tượng. Các họa sĩ minh họa và họa sĩ biếm họa nổi tiếng trong nửa đầu thế kỷ 20 bao gồm Josef Lada, Zdeněk Burian hay Emil Orlík. Nhiếp ảnh nghệ thuật trở thành một lĩnh vực mới được đại diện bởi František Drtikol, Josef Sudek, sau này là Jan Saudek và Josef Koudelka.
Cộng hòa Séc còn được biết đến với thủy tinh Bohemia được làm thủ công, thổi bằng miệng và trang trí riêng lẻ. Các bảo tàng và phòng trưng bày nghệ thuật lớn như Phòng trưng bày Quốc gia Praha, Bảo tàng Nghệ thuật Olomouc và Phòng trưng bày Moravian ở Brno là nơi lưu giữ và trưng bày các tác phẩm nghệ thuật quan trọng, từ hội họa, điêu khắc đến nghệ thuật ứng dụng. Xu hướng mỹ thuật đương đại Séc tiếp tục phát triển, với nhiều nghệ sĩ tham gia vào các trào lưu quốc tế và khám phá những hình thức biểu đạt mới.
12.2. Kiến trúc
Các tòa nhà bằng đá được bảo tồn sớm nhất ở Bohemia và Moravia có từ thời kỳ Kitô giáo hóa vào thế kỷ 9 và 10. Kể từ thời Trung cổ, các vùng đất Séc đã sử dụng các phong cách kiến trúc giống như hầu hết các nước Tây và Trung Âu. Các nhà thờ cổ nhất còn đứng vững được xây dựng theo phong cách Romanesque. Trong thế kỷ 13, nó được thay thế bằng phong cách Gothic. Vào thế kỷ 14, Hoàng đế Charles IV đã mời các kiến trúc sư từ Pháp và Đức, Matthias của Arras và Peter Parler, đến triều đình của ông ở Praha. Trong thời Trung cổ, một số lâu đài укріплене đã được vua và tầng lớp quý tộc xây dựng, cũng như một số tu viện.
Phong cách Phục hưng đã thâm nhập vào Vương miện Bohemia vào cuối thế kỷ 15 khi phong cách Gothic cũ hơn bắt đầu được pha trộn với các yếu tố Phục hưng. Một ví dụ về kiến trúc Phục hưng thuần túy ở Bohemia là Cung điện Mùa hè của Nữ hoàng Anne, nằm trong khu vườn của Lâu đài Praha. Bằng chứng về sự tiếp nhận chung của Phục hưng ở Bohemia, liên quan đến dòng chảy của các kiến trúc sư Ý, có thể được tìm thấy trong các lâu đài rộng rãi với sân trong có mái vòm và các khu vườn được sắp xếp hình học. Người ta chú trọng đến sự thoải mái, và các tòa nhà được xây dựng cho mục đích giải trí cũng xuất hiện.
Vào thế kỷ 17, phong cách Baroque lan rộng khắp Vương miện Bohemia. Vào thế kỷ 18, Bohemia đã tạo ra một nét kiến trúc đặc biệt - phong cách Baroque Gothic, một sự tổng hợp của phong cách Gothic và Baroque.
Trong thế kỷ 19 là các phong cách kiến trúc Phục hưng. Một số nhà thờ đã được khôi phục lại vẻ ngoài thời trung cổ được cho là của chúng và có những tòa nhà được xây dựng theo các phong cách Neo-Romanesque, Neo-Gothic và Neo-Renaissance. Vào đầu thế kỷ 19 và 20, phong cách nghệ thuật mới xuất hiện ở các vùng đất Séc - Art Nouveau.
Bohemia đã đóng góp một phong cách khác thường vào di sản kiến trúc thế giới khi các kiến trúc sư Séc cố gắng chuyển đổi Chủ nghĩa Lập thể của hội họa và điêu khắc vào kiến trúc.
Giữa Chiến tranh Thế giới thứ nhất và thứ hai, Chủ nghĩa Công năng, với các hình thức trang nghiêm, tiến bộ, đã trở thành phong cách kiến trúc chính.
Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai và cuộc đảo chính Cộng sản năm 1948, nghệ thuật ở Tiệp Khắc chịu ảnh hưởng của Liên Xô. Phong trào nghệ thuật tiên phong của Tiệp Khắc được gọi là Phong cách Brussels xuất hiện trong thời kỳ tự do hóa chính trị của Tiệp Khắc vào những năm 1960. Chủ nghĩa Thô mộc thống trị trong những năm 1970 và 1980.
Cộng hòa Séc không né tránh các xu hướng hiện đại hơn của kiến trúc quốc tế, một ví dụ là Ngôi nhà Khiêu vũ (Tančící dům) ở Praha, Thiên thần Vàng ở Praha hoặc Trung tâm Hội nghị ở Zlín. Các công trình kiến trúc tiêu biểu như Lâu đài Praha, Cầu Karl, các nhà thờ Gothic và Baroque, cùng với các công trình hiện đại, phản ánh sự đa dạng và phong phú của di sản kiến trúc Séc, giải thích ý nghĩa lịch sử và văn hóa của chúng.
12.3. Văn học
Văn học từ khu vực Cộng hòa Séc ngày nay chủ yếu được viết bằng tiếng Séc, nhưng cũng có bằng tiếng Latinh và tiếng Đức hoặc thậm chí là tiếng Slavonic Nhà thờ Cổ. Franz Kafka, mặc dù sử dụng thành thạo tiếng Séc, nhưng lại viết bằng tiếng mẹ đẻ của mình là tiếng Đức. Các tác phẩm của ông bao gồm Vụ án và Lâu đài.
Trong nửa sau thế kỷ 13, triều đình hoàng gia ở Praha trở thành một trong những trung tâm của Minnesang Đức và văn học cung đình. Văn học tiếng Đức của Séc có thể được nhìn thấy trong nửa đầu thế kỷ 20.
Các bản dịch Kinh Thánh đã đóng một vai trò trong sự phát triển của văn học Séc. Bản dịch Thánh Vịnh tiếng Séc cổ nhất có nguồn gốc từ cuối thế kỷ 13 và bản dịch Kinh Thánh tiếng Séc hoàn chỉnh đầu tiên được hoàn thành vào khoảng năm 1360. Bản Kinh Thánh tiếng Séc hoàn chỉnh đầu tiên được in được xuất bản vào năm 1488. Bản dịch Kinh Thánh tiếng Séc hoàn chỉnh đầu tiên từ các ngôn ngữ gốc được xuất bản từ năm 1579 đến 1593. Codex Gigas từ thế kỷ 12 là bản thảo thời trung cổ lớn nhất còn tồn tại trên thế giới.
Văn học tiếng Séc có thể được chia thành nhiều giai đoạn: thời Trung cổ; thời kỳ Hussite; thời kỳ nhân văn Phục hưng; thời kỳ Baroque; thời kỳ Khai sáng và sự phục hưng của Séc trong nửa đầu thế kỷ 19, văn học hiện đại trong nửa sau thế kỷ 19; chủ nghĩa tiên phong của thời kỳ giữa hai cuộc chiến tranh; những năm dưới chế độ Cộng sản; và Cộng hòa Séc.
Tiểu thuyết hài chống chiến tranh Quân nhân tốt Švejk là cuốn sách Séc được dịch nhiều nhất trong lịch sử.
Giải thưởng văn học quốc tế Giải Franz Kafka được trao tại Cộng hòa Séc.
Cộng hòa Séc có mạng lưới thư viện dày đặc nhất châu Âu.
Văn học và văn hóa Séc đã đóng một vai trò quan trọng trong ít nhất hai lần khi người Séc sống dưới sự áp bức và hoạt động chính trị bị đàn áp. Trong cả hai lần này, vào đầu thế kỷ 19 và sau đó một lần nữa vào những năm 1960, người Séc đã sử dụng nỗ lực văn hóa và văn học của mình để phấn đấu cho tự do chính trị, thiết lập một quốc gia tự tin, có ý thức chính trị. Các tác giả lớn như Karel Čapek (nổi tiếng với vở kịch R.U.R. nơi từ "robot" ra đời), Milan Kundera (Sự bất tử, Đời nhẹ khôn kham) và Jaroslav Seifert (Nobel Văn học năm 1984) đã có những đóng góp to lớn cho văn học Séc và thế giới. Văn học Séc thường phản ánh những trăn trở về bản sắc dân tộc, số phận con người và các vấn đề xã hội, chính trị của thời đại.
12.4. Âm nhạc
Truyền thống âm nhạc của các vùng đất Séc bắt nguồn từ những bài thánh ca đầu tiên của nhà thờ, bằng chứng sớm nhất được cho là vào khoảng thế kỷ 10 và 11. Một số tác phẩm âm nhạc Séc bao gồm hai bài hợp xướng, mà vào thời của chúng đã thực hiện chức năng của quốc ca: "Chúa ơi, xin thương xót chúng con" và thánh ca "Thánh Wenceslaus" hoặc "Thánh ca Thánh Wenceslaus". Tác giả của bài quốc ca "Chúa ơi, xin thương xót chúng con" được một số nhà sử học cho là của Thánh Adalbert của Praha (sv.Vojtěch), giám mục của Praha, sống từ năm 956 đến 997.
Sự phong phú của văn hóa âm nhạc nằm ở truyền thống âm nhạc cổ điển trong tất cả các giai đoạn lịch sử, đặc biệt là trong Baroque, Cổ điển, Lãng mạn, âm nhạc cổ điển hiện đại và trong âm nhạc dân gian truyền thống của Bohemia, Moravia và Silesia. Kể từ thời kỳ đầu của âm nhạc nhân tạo, các nhạc sĩ và nhà soạn nhạc Séc đã bị ảnh hưởng bởi âm nhạc dân gian của khu vực và khiêu vũ.
Âm nhạc Séc có thể được coi là đã "có lợi" trong bối cảnh châu Âu và toàn cầu, nhiều lần đồng quyết định hoặc thậm chí quyết định một kỷ nguyên mới trong nghệ thuật âm nhạc, trên hết là thời kỳ Cổ điển, cũng như bởi những thái độ độc đáo trong âm nhạc Baroque, Lãng mạn và cổ điển hiện đại. Một số tác phẩm âm nhạc Séc nổi tiếng là Cô dâu bị bán, Giao hưởng Thế giới Mới, Sinfonietta và Jenůfa.
Các nhà soạn nhạc cổ điển tiêu biểu như Bedřich Smetana (tác phẩm "Má Vlast" - Tổ quốc tôi, đặc biệt là chương "Vltava"), Antonín Dvořák (Giao hưởng số 9 "Từ Thế giới Mới", các vũ điệu Slav) và Leoš Janáček (các vở opera như "Jenůfa", "Káťa Kabanová") đã mang âm nhạc Séc vươn tầm thế giới. Âm nhạc dân gian Séc, với các điệu nhảy như polka, cũng có ảnh hưởng rộng rãi. Âm nhạc đại chúng hiện đại của Séc cũng rất đa dạng, từ rock, pop đến jazz và nhạc điện tử. Các lễ hội âm nhạc lớn như Lễ hội âm nhạc quốc tế Mùa xuân Praha (Prague Spring International Music Festival) thu hút các nghệ sĩ và khán giả từ khắp nơi trên thế giới, là một minh chứng cho sự sôi động của đời sống âm nhạc Séc.
12.5. Sân khấu và Điện ảnh
Nguồn gốc của sân khấu Séc có thể được tìm thấy từ thời Trung cổ, đặc biệt là trong đời sống văn hóa của thời kỳ Gothic. Vào thế kỷ 19, sân khấu đóng một vai trò quan trọng trong phong trào phục hưng dân tộc và sau đó, vào thế kỷ 20, nó trở thành một phần của nghệ thuật sân khấu châu Âu hiện đại. Hiện tượng văn hóa Séc độc đáo ra đời vào cuối những năm 1950. Dự án này mang tên Laterna magika, tạo ra các tác phẩm kết hợp sân khấu, khiêu vũ và điện ảnh một cách thơ mộng, được coi là dự án nghệ thuật đa phương tiện đầu tiên trong bối cảnh quốc tế.
Một vở kịch nổi tiếng là R.U.R. của Karel Čapek, đã giới thiệu từ "robot".
Đất nước này có truyền thống sân khấu múa rối. Năm 2016, Nghệ thuật múa rối Séc và Slovakia đã được đưa vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO. Các nhà hát chính như Nhà hát Quốc gia (Národní divadlo) và Nhà hát Estates (Stavovské divadlo) ở Praha là những trung tâm sân khấu quan trọng, nơi diễn ra các vở kịch kinh điển và đương đại.
Truyền thống điện ảnh Séc bắt đầu vào nửa sau những năm 1890. Đỉnh cao của sản xuất trong kỷ nguyên phim câm bao gồm bộ phim lịch sử The Builder of the Temple và bộ phim xã hội và khiêu dâm Erotikon của đạo diễn Gustav Machatý. Kỷ nguyên phim có tiếng Séc ban đầu rất năng suất, trên hết là các thể loại chính thống, với các bộ phim hài của Martin Frič hoặc Karel Lamač. Có những bộ phim truyền hình được săn đón trên toàn thế giới.
Hermína Týrlová là một nhà làm phim hoạt hình, biên kịch và đạo diễn phim nổi tiếng của Séc. Bà thường được gọi là mẹ đẻ của phim hoạt hình Séc. Trong suốt sự nghiệp của mình, bà đã sản xuất hơn 60 phim hoạt hình ngắn dành cho trẻ em sử dụng con rối và kỹ thuật hoạt hình stop motion.
Trước khi bị Đức chiếm đóng, vào năm 1933, nhà làm phim và nhà làm phim hoạt hình Irena Dodalová đã thành lập xưởng phim hoạt hình Séc đầu tiên "IRE Film" cùng với chồng là Karel Dodal.
Sau thời kỳ chiếm đóng của Đức Quốc xã và giai đoạn đầu của hiện thực xã hội chủ nghĩa trong điện ảnh vào cuối những năm 1940 và đầu những năm 1950 với một vài ngoại lệ như Krakatit hoặc Men without wings (được trao giải Cành cọ vàng năm 1946), một kỷ nguyên của điện ảnh Séc bắt đầu với các bộ phim hoạt hình, được trình chiếu ở các nước nói tiếng Anh dưới tên "The Fabulous World of Jules Verne" từ năm 1958, kết hợp giữa kịch diễn xuất với hoạt hình, và Jiří Trnka, người sáng lập phim rối hiện đại. Điều này đã khởi đầu một truyền thống phim hoạt hình (Chú chuột chũi v.v.).
Vào những năm 1960, đặc điểm nổi bật của các bộ phim Làn sóng mới Tiệp Khắc là các hội thoại ngẫu hứng, hài kịch đen và phi lý và sự tham gia của các diễn viên không chuyên. Các đạo diễn cố gắng giữ gìn bầu không khí tự nhiên mà không cần trau chuốt và sắp đặt cảnh quay nhân tạo. Một nhân vật của những năm 1960 và đầu những năm 1970 với bút pháp độc đáo và tác động tâm lý là František Vláčil. Một tác giả quốc tế khác là Jan Švankmajer, một nhà làm phim và nghệ sĩ có tác phẩm trải dài trên nhiều phương tiện truyền thông. Ông tự nhận mình là một nhà siêu thực nổi tiếng với các bộ phim hoạt hình và phim truyện. Các đạo diễn và tác phẩm nổi tiếng thế giới bao gồm Miloš Forman (One Flew Over the Cuckoo's Nest, Amadeus) và Jiří Menzel (Closely Watched Trains).
Xưởng phim Barrandov ở Praha là xưởng phim lớn nhất với các địa điểm quay phim trong nước. Các nhà làm phim đã đến Praha để quay những khung cảnh không còn tìm thấy ở Berlin, Paris và Vienna. Thành phố Karlovy Vary đã được sử dụng làm địa điểm quay bộ phim James Bond năm 2006 Sòng bạc Hoàng gia.
Sư tử Séc là giải thưởng cao nhất của Séc cho thành tựu điện ảnh. Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vary là một trong những liên hoan phim đã được FIAPF trao quy chế cạnh tranh. Các liên hoan phim khác được tổ chức trong nước bao gồm Febiofest, Liên hoan phim tài liệu quốc tế Jihlava, Liên hoan phim Một Thế giới, Liên hoan phim Zlín và Liên hoan phim Fresh.
12.6. Ẩm thực
Ẩm thực Séc nổi bật với các món thịt, đặc biệt là thịt lợn, thịt bò và thịt gà. Các món ngỗng, vịt, thỏ và thịt nai cũng được phục vụ. Cá ít phổ biến hơn, ngoại trừ偶爾有 cá cá hồi tươi và cá chép, món ăn truyền thống vào dịp Giáng sinh. Một món ăn Séc phổ biến là smažený vepřový řízek (thịt lợn cốt lết tẩm bột chiên), ăn kèm với khoai tây luộc.
Có nhiều loại xúc xích địa phương, wurst, pâté, thịt hun khói và thịt muối. Các món tráng miệng Séc bao gồm nhiều loại bánh kem tươi, sô cô la, bánh ngọt và bánh tart trái cây, bánh crêpe, món tráng miệng kem và phô mai, bánh nhân hạt anh túc và các loại bánh truyền thống khác như buchty, koláče và štrúdl. Món svíčková na smetaně (thịt thăn bò sốt kem rau củ) và vepřo-knedlo-zelo (thịt lợn, bánh mì hấp, dưa cải muối) là những món ăn quốc hồn quốc túy. Goulash (súp thịt bò hầm) và Trdelník (bánh ống cuộn nướng) cũng rất được ưa chuộng.
Bia Séc có lịch sử hơn một thiên niên kỷ; nhà máy bia được biết đến sớm nhất tồn tại vào năm 993. Ngày nay, Cộng hòa Séc có lượng tiêu thụ bia bình quân đầu người cao nhất thế giới. Loại bia kiểu pilsner (pils) có nguồn gốc từ Plzeň, nơi sản xuất loại bia lager vàng đầu tiên trên thế giới Pilsner Urquell vẫn còn được sản xuất. Nó đã là nguồn cảm hứng cho hơn hai phần ba lượng bia được sản xuất trên thế giới ngày nay. Thành phố České Budějovice cũng đã đặt tên cho loại bia của mình, được biết đến với tên gọi Budweiser Budvar.
Vùng Nam Moravia đã sản xuất rượu vang từ thời Trung cổ; khoảng 94% vườn nho ở Cộng hòa Séc thuộc về Moravia. Ngoài bia, slivovitz và rượu vang, Cộng hòa Séc còn sản xuất hai loại rượu mùi, Fernet Stock và Becherovka. Kofola là một loại nước ngọt cola nội địa không cồn cạnh tranh với Coca-Cola và Pepsi. Văn hóa ẩm thực Séc thường gắn liền với các quán rượu (hospoda), nơi mọi người tụ tập thưởng thức bia và các món ăn truyền thống. Nghi thức ăn uống của người Séc thường trang trọng trong các dịp đặc biệt nhưng lại thoải mái trong các bữa ăn hàng ngày.
12.7. Thể thao
Các môn thể thao được xem và tham dự nhiều nhất ở Cộng hòa Séc là bóng đá và khúc côn cầu trên băng. Các sự kiện thể thao được xem nhiều nhất là Khúc côn cầu trên băng tại Thế vận hội và Giải vô địch khúc côn cầu trên băng thế giới. Các môn thể thao phổ biến nhất ở Cộng hòa Séc theo quy mô thành viên của các câu lạc bộ thể thao là: bóng đá, quần vợt, khúc côn cầu trên băng, bóng chuyền, floorball, golf, ball hockey, điền kinh, bóng rổ và trượt tuyết.
Đất nước này đã giành được 15 huy chương vàng tại Thế vận hội Mùa hè và 9 huy chương vàng tại Thế vận hội Mùa đông. Đội khúc côn cầu trên băng Séc đã giành huy chương vàng tại Thế vận hội Mùa đông 1998 và đã giành được (cùng với đội Tiệp Khắc) mười ba huy chương vàng tại Giải vô địch Thế giới, bao gồm ba lần liên tiếp từ 1999 đến 2001.
Škoda Motorsport đã tham gia các cuộc đua ô tô từ năm 1901 và đã giành được nhiều danh hiệu với nhiều loại xe khác nhau trên khắp thế giới. Công ty ô tô MTX trước đây đã tham gia sản xuất xe đua và xe Công thức từ năm 1969.
Đi bộ đường dài là một môn thể thao phổ biến. Từ 'turista' trong tiếng Séc cũng có nghĩa là 'người đi bộ đường dài' hoặc 'người leo núi'. Đối với những người đi bộ đường dài, nhờ truyền thống hơn 120 năm, có Hệ thống Đánh dấu Đường mòn Đi bộ đường dài Séc đã được các quốc gia trên toàn thế giới áp dụng. Có một mạng lưới khoảng 40.00 K km đường mòn ngắn và dài được đánh dấu băng qua toàn bộ đất nước và tất cả các ngọn núi của Séc. Các vận động viên nổi tiếng như Jaromír Jágr (khúc côn cầu trên băng), Pavel Nedvěd và Petr Čech (bóng đá), Martina Navrátilová và Ivan Lendl (quần vợt) đã mang lại vinh quang cho thể thao Séc trên đấu trường quốc tế.
12.8. Di sản thế giới
Cộng hòa Séc tự hào sở hữu 17 di sản thế giới được UNESCO công nhận, trong đó có 3 di sản xuyên quốc gia. Các di sản này phản ánh sự phong phú và đa dạng của lịch sử, văn hóa và thiên nhiên của đất nước. Dưới đây là một số di sản nổi bật:
- Trung tâm Lịch sử Praha (1992):** Bao gồm Lâu đài Praha, Cầu Karl, Quảng trường Phố Cổ và khu Do Thái, là một quần thể kiến trúc đô thị độc đáo với các công trình từ thời Gothic đến Baroque và Art Nouveau.
- Trung tâm Lịch sử Český Krumlov (1992):** Một thị trấn thời Trung cổ được bảo tồn gần như nguyên vẹn, với lâu đài hùng vĩ và những con phố cổ kính uốn lượn quanh sông Vltava.
- Trung tâm Lịch sử Telč (1992):** Nổi tiếng với quảng trường chính hình chữ nhật được bao quanh bởi những ngôi nhà Phục hưng và Baroque với mặt tiền đầy màu sắc.
- Nhà thờ Hành hương Thánh John Nepomuk tại Zelená Hora (1994):** Một kiệt tác kiến trúc Baroque độc đáo của kiến trúc sư Jan Santini Aichel, kết hợp các yếu tố Gothic và Baroque.
- Kutná Hora: Trung tâm Lịch sử Thị trấn với Nhà thờ Thánh Barbara và Nhà thờ Đức Mẹ Đồng Trinh tại Sedlec (1995):** Kutná Hora từng là một trung tâm khai thác bạc quan trọng, với các công trình kiến trúc Gothic ấn tượng.
- Quần thể Văn hóa Lednice-Valtice (1996):** Một cảnh quan văn hóa rộng lớn với các lâu đài, công viên và các công trình kiến trúc lãng mạn, được tạo dựng bởi gia tộc Liechtenstein.
- Làng Lịch sử Holašovice (1998):** Một ví dụ điển hình được bảo tồn đặc biệt tốt của một ngôi làng nông thôn truyền thống Trung Âu, với các trang trại theo phong cách Baroque nông thôn.
- Lâu đài và Vườn Kroměříž (1998):** Bao gồm Lâu đài Tổng giám mục và hai khu vườn tuyệt đẹp, là một ví dụ nổi bật về kiến trúc cảnh quan Baroque.
- Cột Chúa Ba Ngôi ở Olomouc (2000):** Một tượng đài Baroque hoành tráng, là một trong những tác phẩm điêu khắc tôn giáo lớn nhất ở Trung Âu.
- Biệt thự Tugendhat ở Brno (2001):** Một kiệt tác của kiến trúc Hiện đại do Ludwig Mies van der Rohe thiết kế, có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của kiến trúc thế kỷ 20.
- Khu Do Thái và Nhà thờ Thánh Procopius ở Třebíč (2003):** Một quần thể được bảo tồn tốt, minh chứng cho sự chung sống của văn hóa Do Thái và Kitô giáo.
- Vùng Khai mỏ Erzgebirge/Krušnohoří (2019, xuyên quốc gia với Đức):** Một cảnh quan văn hóa hình thành từ hoạt động khai thác mỏ kéo dài hàng thế kỷ, với các di tích công nghiệp và kỹ thuật độc đáo.
- Phong cảnh Chăn nuôi và Huấn luyện Ngựa Kéo Nghi lễ tại Kladruby nad Labem (2019):** Một trang trại ngựa giống hoàng gia có lịch sử từ thế kỷ 16, chuyên lai tạo giống ngựa Kladruber.
- Các Rừng Sồi Cổ và Nguyên sinh của Karpat và Các Vùng khác của châu Âu (2021, xuyên quốc gia):** Bao gồm các khu rừng sồi nguyên sinh tại Jizerskohorské bučiny.
- Các Thị trấn Spa Lớn của châu Âu (2021, xuyên quốc gia):** Bao gồm Karlovy Vary, Mariánské Lázně và Františkovy Lázně, nổi tiếng với các suối nước khoáng và kiến trúc spa độc đáo.
- Žatec và Cảnh quan Hoa bia Saaz (2023):** Một cảnh quan văn hóa độc đáo gắn liền với truyền thống trồng và chế biến hoa bia Saaz nổi tiếng thế giới.
Các di sản này không chỉ là niềm tự hào của người Séc mà còn là những điểm đến hấp dẫn đối với du khách quốc tế, góp phần quảng bá hình ảnh và văn hóa của đất nước.
12.9. Ngày lễ
Cộng hòa Séc có nhiều ngày quốc lễ và ngày nghỉ lễ chính thức, phản ánh lịch sử, văn hóa và truyền thống tôn giáo của đất nước. Dưới đây là các ngày lễ chính:
| Ngày | Tên tiếng Việt | Tên tiếng Séc | Ý nghĩa và Phong tục |
|---|---|---|---|
| 1 tháng 1 | Ngày đầu năm mới; Ngày Khôi phục Nhà nước Séc Độc lập | Nový rok; Den obnovy samostatného českého státu | Kỷ niệm ngày thành lập Cộng hòa Séc độc lập (1993) sau khi Tiệp Khắc giải thể. |
| Thứ Sáu Tuần Thánh (thay đổi) | Thứ Sáu Tuần Thánh | Velký pátek | Ngày lễ Kitô giáo tưởng niệm Chúa Giêsu bị đóng đinh. |
| Thứ Hai Phục Sinh (thay đổi) | Thứ Hai Phục Sinh | Velikonoční pondělí | Ngày lễ Kitô giáo kỷ niệm sự phục sinh của Chúa Giêsu. Theo truyền thống, nam giới dùng roi bện bằng cành liễu (pomlázka) quất nhẹ vào phụ nữ để cầu chúc sức khỏe và khả năng sinh sản, đổi lại họ nhận được trứng Phục Sinh được trang trí hoặc đồ ngọt. |
| 1 tháng 5 | Ngày Quốc tế Lao động | Svátek práce | Ngày tôn vinh người lao động. Ở Séc, ngày này cũng thường gắn liền với tình yêu, các cặp đôi thường hôn nhau dưới gốc cây anh đào đang nở hoa. |
| 8 tháng 5 | Ngày Chiến thắng | Den vítězství hoặc Den osvobození | Kỷ niệm ngày kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ hai ở châu Âu (1945) và giải phóng Tiệp Khắc khỏi ách chiếm đóng của Đức Quốc xã. |
| 5 tháng 7 | Ngày Thánh Cyril và Methodius | Den slovanských věrozvěstů Cyrila a Metoděje | Tưởng nhớ hai nhà truyền giáo người Slav đã mang Kitô giáo và chữ viết Slav đến Đại Moravia vào thế kỷ thứ 9. |
| 6 tháng 7 | Ngày Jan Hus | Den upálení mistra Jana Husa | Tưởng niệm nhà cải cách tôn giáo Jan Hus, người đã bị hỏa thiêu vì dị giáo vào năm 1415. |
| 28 tháng 9 | Ngày Thánh Wenceslas (Ngày Quốc khánh Séc) | Den české státnosti | Tưởng niệm Thánh Wenceslas, vị thánh bảo trợ của các vùng đất Séc, người đã bị ám sát vào năm 935 (hoặc 929). Đây cũng là một ngày quốc khánh quan trọng. |
| 28 tháng 10 | Ngày Thành lập Nhà nước Tiệp Khắc Độc lập | Den vzniku samostatného československého státu | Kỷ niệm ngày thành lập Tiệp Khắc vào năm 1918 sau sự sụp đổ của Đế quốc Áo-Hung. |
| 17 tháng 11 | Ngày Đấu tranh cho Tự do và Dân chủ | Den boje za svobodu a demokracii | Tưởng niệm cuộc biểu tình của sinh viên chống lại Đức Quốc xã năm 1939 và cuộc biểu tình năm 1989 khởi đầu Cách mạng Nhung, lật đổ chế độ cộng sản. |
| 24 tháng 12 | Đêm Giáng Sinh | Štědrý den | Ngày quan trọng nhất trong dịp lễ Giáng sinh ở Séc, với bữa tối truyền thống gồm súp cá, cá chép chiên và salad khoai tây. Quà tặng thường được trao đổi vào buổi tối này. |
| 25 tháng 12 | Lễ Giáng Sinh (Ngày lễ Giáng sinh đầu tiên) | 1. svátek vánoční | Tiếp tục các hoạt động kỷ niệm Giáng sinh, thăm viếng gia đình. |
| 26 tháng 12 | Ngày Thánh Stephen (Ngày lễ Giáng sinh thứ hai) | 2. svátek vánoční | Ngày lễ tiếp theo sau Giáng sinh, thường dành cho việc nghỉ ngơi và thăm viếng. |
Các ngày lễ này thường đi kèm với các phong tục, nghi lễ và lễ kỷ niệm truyền thống, đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa và tinh thần của người dân Séc.