Belarus

3.1. Thời kỳ cổ đại và trung đại

Từ năm 5000 đến 2000 trước Công nguyên (TCN), Văn hóa Bandkeramik chiếm ưu thế ở khu vực mà ngày nay là Belarus. Người Cimmeria cũng như các nhóm du mục khác đã đi qua khu vực này vào khoảng năm 1000 TCN. Văn hóa Zarubintsy sau đó trở nên phổ biến vào đầu thiên niên kỷ thứ nhất. Ngoài ra, các di tích của văn hóa Dnieper-Donets đã được tìm thấy ở Belarus và một phần của Ukraina.

Vùng đất Belarus ngày nay lần đầu tiên được các bộ lạc người Balt định cư lâu dài vào thế kỷ thứ 3. Khoảng thế kỷ thứ 5, khu vực này bị người Slav chiếm lĩnh. Việc chiếm lĩnh một phần là do sự thiếu phối hợp quân sự của người Balt, nhưng quá trình đồng hóa dần dần của họ vào văn hóa Slav diễn ra một cách hòa bình. Những kẻ xâm lược từ châu Á, trong đó có người Hung và người Avar, đã càn quét qua khu vực này vào khoảng năm 400-600 sau Công nguyên (SCN), nhưng không thể đánh bật được sự hiện diện của người Slav.

Vào thế kỷ thứ 9, lãnh thổ Belarus hiện đại trở thành một phần của Rus' Kiev, một nhà nước Đông Slav rộng lớn do Nhà Rurik cai trị. Sau cái chết của người cai trị Yaroslav Thông thái vào năm 1054, nhà nước này chia thành các thân vương quốc độc lập. Trận chiến trên sông Nemiga năm 1067 là một trong những sự kiện đáng chú ý hơn của thời kỳ này, ngày diễn ra trận chiến được coi là ngày thành lập Minsk. Thân vương quốc Polotsk là một trong những thực thể nhà nước quan trọng trên lãnh thổ Belarus thời kỳ này, đóng vai trò trung tâm trong đời sống chính trị và văn hóa.

Nhiều thân vương quốc thời kỳ đầu đã gần như bị san bằng hoặc bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc xâm lược lớn của Mông Cổ vào thế kỷ 13, nhưng vùng đất Belarus hiện đại đã tránh được phần lớn sự tàn phá của cuộc xâm lược và cuối cùng gia nhập Đại công quốc Lietuva. Không có nguồn tài liệu nào về việc chiếm đóng quân sự, nhưng các biên niên sử khẳng định liên minh và chính sách đối ngoại thống nhất của Polotsk và Litva trong nhiều thập kỷ. Việc sáp nhập vào Đại công quốc Lietuva dẫn đến sự thống nhất về kinh tế, chính trị và dân tộc-văn hóa của các vùng đất Belarus. Trong số các thân vương quốc do đại công quốc nắm giữ, chín trong số đó có dân cư mà cuối cùng sẽ trở thành người Belarus. Trong thời gian này, đại công quốc đã tham gia vào một số chiến dịch quân sự, bao gồm cả việc chiến đấu bên phe Ba Lan chống lại Hiệp sĩ Teuton trong Trận Grunwald năm 1410; chiến thắng chung cho phép đại công quốc kiểm soát các vùng biên giới tây bắc của Đông Âu.

Người Moskva, do Ivan III của Nga lãnh đạo, đã bắt đầu các chiến dịch quân sự vào năm 1486 nhằm cố gắng sáp nhập các vùng đất cũ của Rus' Kiev, bao gồm cả lãnh thổ Belarus và Ukraina hiện đại.

3.2. Liên bang Ba Lan-Litva

Vào ngày 2 tháng 2 năm 1386, Đại công quốc Lietuva và Vương quốc Ba Lan đã được hợp nhất trong một liên minh cá nhân thông qua một cuộc hôn nhân của những người cai trị của họ. Liên minh này đã khởi đầu cho những phát triển mà cuối cùng dẫn đến sự hình thành của Liên bang Ba Lan-Litva, được thành lập vào năm 1569 bởi Liên minh Lublin.

Trong những năm sau liên minh, quá trình Ba Lan hóa dần dần cả người Litva và người Ruthenia (tổ tiên của người Belarus và Ukraina) đã đạt được động lực ổn định. Về văn hóa và đời sống xã hội, cả tiếng Ba Lan và Công giáo La Mã đều trở nên chiếm ưu thế, và vào năm 1696, tiếng Ba Lan đã thay thế tiếng Ruthenia làm ngôn ngữ chính thức, với tiếng Ruthenia bị cấm sử dụng trong hành chính. Tuy nhiên, nông dân Ruthenia vẫn tiếp tục nói tiếng mẹ đẻ của họ. Ngoài ra, Giáo hội Công giáo Hy Lạp Belarus được người Ba Lan thành lập để đưa những người Kitô hữu Chính thống giáo vào Tòa Thánh. Giáo hội Belarus đã tham gia vào một hiệp thông đầy đủ với Giáo hội Latinh thông qua Liên minh Brest vào năm 1595, trong khi vẫn giữ phụng vụ Byzantine bằng tiếng Slav Giáo hội.

Địa vị chính trị của các vùng đất Belarus trong Liên bang Ba Lan-Litva là một phần của Đại công quốc Lietuva, nhưng chịu ảnh hưởng ngày càng tăng của Ba Lan. Cấu trúc xã hội vẫn mang tính phong kiến, với tầng lớp quý tộc (szlachta) chiếm ưu thế, nhiều người trong số họ đã trải qua quá trình Ba Lan hóa.

3.3. Thời kỳ Đế quốc Nga

Liên minh giữa Ba Lan và Litva kết thúc vào năm 1795 với cuộc Phân chia Ba Lan lần thứ ba bởi Đế quốc Nga, Phổ, và Áo. Các lãnh thổ Belarus mà Đế quốc Nga giành được dưới thời trị vì của Ekaterina II được sáp nhập vào Tỉnh Tổng đốc Belarus (Белорусское генерал-губернаторство_{Bi-ê-lô-rút-skô-ê ghê-nê-ran gu-béc-na-to-stvo}^Russian) vào năm 1796 và được giữ cho đến khi bị Đế quốc Đức chiếm đóng trong Chiến tranh thế giới thứ nhất.

Dưới thời Nikolai I và Aleksandr III, các nền văn hóa dân tộc bị đàn áp bằng các chính sách Ba Lan hóa được thay thế bằng các chính sách Nga hóa, bao gồm việc đưa những người theo Giáo hội thống nhất Belarus trở lại với Kitô giáo Chính thống giáo. Tiếng Belarus bị cấm trong các trường học trong khi ở vùng Samogitia lân cận, giáo dục tiểu học với việc sử dụng phương ngữ Samogitia được cho phép.

Trong một chiến dịch Nga hóa vào những năm 1840, Nikolai I đã cấm sử dụng tiếng Belarus trong các trường công, vận động chống lại các ấn phẩm tiếng Belarus, và cố gắng gây áp lực buộc những người đã chuyển sang Công giáo dưới thời Ba Lan phải cải đạo trở lại Chính thống giáo. Năm 1863, áp lực kinh tế và văn hóa đã bùng nổ thành một cuộc nổi dậy, do Konstanty Kalinowski (còn gọi là Kastuś Kalinoŭski) lãnh đạo. Sau cuộc nổi dậy thất bại, chính phủ Nga đã tái giới thiệu việc sử dụng chữ Kirin cho tiếng Belarus vào năm 1864 và không có tài liệu nào bằng tiếng Belarus được chính phủ Nga cho phép cho đến năm 1905.

Trong thời kỳ này, các phong trào dân tộc Belarus bắt đầu manh nha và phát triển, đặc biệt là vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, với sự xuất hiện của các nhà văn, nhà thơ và nhà hoạt động văn hóa Belarus, những người cố gắng bảo tồn và phát triển ngôn ngữ và văn hóa Belarus.

3.4. Đầu thế kỷ 20 và thời kỳ Liên Xô

Trong các cuộc đàm phán của Hiệp ước Brest-Litovsk, Belarus lần đầu tiên tuyên bố độc lập dưới sự chiếm đóng của Đức vào ngày 25 tháng 3 năm 1918, thành lập Cộng hòa Nhân dân Belarus (BNR). Tuy nhiên, nhà nước này tồn tại ngắn ngủi và không được quốc tế công nhận rộng rãi. Ngay sau đó, Chiến tranh Ba Lan-Xô viết (1919-1921) bùng nổ, và lãnh thổ Belarus bị chia cắt giữa Ba Lan và Nga Xô viết. Rada (Hội đồng) của Cộng hòa Dân chủ Belarus tồn tại như một chính phủ lưu vong kể từ đó; trên thực tế, đây hiện là chính phủ lưu vong phục vụ lâu nhất trên thế giới.

Năm 1919, một phần Belarus dưới sự kiểm soát của Nga Bolshevik được tuyên bố là Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Xã hội chủ nghĩa Byelorussia (SSRB) chỉ trong hai tháng, sau đó sáp nhập với Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Litva (LSSR) để thành lập Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Litva-Byelorussia (SSR LiB), nhưng đã mất quyền kiểm soát lãnh thổ vào tháng 8.
Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Byelorussia (BSSR) được thành lập vào tháng 7 năm 1920. Sau chiến tranh Ba Lan-Xô viết, BSSR trở thành một thành viên sáng lập của Liên bang Xô viết vào năm 1922. Phần phía tây của Belarus hiện đại (thường được gọi là Tây Belarus) vẫn là một phần của Cộng hòa Ba Lan. Trong những năm 1920 và 1930, các chính sách nông nghiệp và kinh tế của Liên Xô, bao gồm tập thể hóa và các kế hoạch 5 năm cho kinh tế quốc dân, đã dẫn đến nạn đói và đàn áp chính trị. Tại Tây Belarus, chính phủ Ba Lan đã thực hiện các chính sách Ba Lan hóa, hạn chế việc sử dụng tiếng Belarus và đóng cửa các trường học Belarus.

Tháng 9 năm 1939, sau khi Đức xâm lược Ba Lan, Liên Xô cũng xâm lược và chiếm đóng miền đông Ba Lan, bao gồm cả Tây Belarus, và sáp nhập vào BSSR. Năm 1941, Đức Quốc xã xâm lược Liên Xô. BSSR là nước cộng hòa Xô viết bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong Chiến tranh thế giới thứ hai; nó vẫn nằm dưới sự chiếm đóng của Đức cho đến năm 1944. Kế hoạch Generalplan Ost của Đức kêu gọi tiêu diệt, trục xuất hoặc nô lệ hóa hầu hết hoặc tất cả người Belarus để cung cấp thêm không gian sống ở phía Đông cho người Đức. Hầu hết Tây Belarus trở thành một phần của Reichskommissariat Ostland vào năm 1941, nhưng vào năm 1943, chính quyền Đức đã cho phép những người cộng tác viên địa phương thành lập một nhà nước bù nhìn, Hội đồng Trung ương Belarus.

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Belarus là nơi diễn ra các hoạt động du kích rộng lớn, bao gồm các partisan Do Thái, Ba Lan và Liên Xô. Các đơn vị du kích Belarus chiếm một phần lớn trong lực lượng partisan Liên Xô, và ngày nay, những partisan này đã trở thành một phần cốt lõi của bản sắc dân tộc Belarus. Sau chiến tranh, nhiều cựu partisan Liên Xô đã nắm giữ các vị trí trong chính phủ. Sự chiếm đóng của Đức và cuộc chiến ở Mặt trận phía Đông đã tàn phá Belarus. Trong thời gian đó, 209 trong số 290 thị trấn và thành phố đã bị phá hủy, 85% ngành công nghiệp của nước cộng hòa và hơn một triệu tòa nhà bị phá hủy. Ước tính khoảng 2,2 triệu dân địa phương đã thiệt mạng, chiếm một phần tư dân số trước chiến tranh. Dân số Belarus đã không phục hồi lại mức trước chiến tranh cho đến năm 1971. Belarus cũng bị ảnh hưởng nặng nề về kinh tế, mất khoảng một nửa nguồn lực kinh tế.

Sau chiến tranh, biên giới của BSSR và Ba Lan được vẽ lại theo Đường Curzon. Joseph Stalin đã thực hiện chính sách Xô viết hóa để cô lập BSSR khỏi ảnh hưởng của phương Tây. Chính sách này bao gồm việc cử người Nga từ nhiều vùng khác nhau của Liên Xô đến nắm giữ các vị trí chủ chốt trong chính phủ BSSR. Giữa cái chết của Stalin năm 1953 và năm 1980, chính trị Belarus bị chi phối bởi các cựu thành viên của partisan Liên Xô, bao gồm các Bí thư thứ nhất Kirill Mazurov và Pyotr Masherov. Họ đã giám sát quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng của Belarus, biến nó từ một trong những nước cộng hòa nghèo nhất Liên Xô thành một trong những nước giàu nhất. Năm 1986, BSSR bị ô nhiễm bởi phần lớn (70%) bụi phóng xạ từ vụ nổ tại nhà máy điện Chernobyl.

Vào cuối những năm 1980, tự do hóa chính trị đã dẫn đến một sự phục hưng dân tộc, với Mặt trận Nhân dân Belarus trở thành một lực lượng ủng hộ độc lập quan trọng.

3.5. Thời kỳ hậu độc lập

Tháng 3 năm 1990, các cuộc bầu cử vào Xô viết Tối cao của BSSR diễn ra. Mặc dù các ứng cử viên đối lập, chủ yếu liên kết với Mặt trận Nhân dân Belarus ủng hộ độc lập, chỉ chiếm 10% số ghế, Belarus đã tuyên bố chủ quyền vào ngày 27 tháng 7 năm 1990 bằng cách ban hành Tuyên bố Chủ quyền Nhà nước của Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Byelorussia.

Các cuộc đình công quy mô lớn nổ ra vào tháng 4 năm 1991. Với sự ủng hộ của Đảng Cộng sản Byelorussia, tên nước được đổi thành Cộng hòa Belarus vào ngày 25 tháng 8 năm 1991. Stanislav Shushkevich, chủ tịch Xô viết Tối cao Belarus, đã gặp Boris Yeltsin của Nga và Leonid Kravchuk của Ukraina vào ngày 8 tháng 12 năm 1991 tại Rừng Białowieża để chính thức tuyên bố giải thể Liên Xô và thành lập Cộng đồng các Quốc gia Độc lập.

Một hiến pháp quốc gia mới được thông qua vào tháng 3 năm 1994, theo đó các chức năng của thủ tướng được trao cho Tổng thống Belarus. Cuộc bầu cử tổng thống hai vòng vào ngày 24 tháng 6 năm 1994 và ngày 10 tháng 7 năm 1994 đã đưa Alexander Lukashenko (Aliaksandr Lukašenka), một nhân vật trước đó ít được biết đến, lên vị trí nổi bật trên toàn quốc. Ông giành được 45% phiếu bầu trong vòng đầu tiên và 80% trong vòng thứ hai, đánh bại Vyacheslav Kebich, người nhận được 14% phiếu bầu. Đây là cuộc bầu cử tự do đầu tiên và duy nhất ở Belarus sau khi độc lập.

Kể từ khi Lukashenko lên nắm quyền, chính phủ của ông đã đối mặt với nhiều chỉ trích từ các tổ chức quốc tế và các nước phương Tây về tình trạng nhân quyền, tự do báo chí và tính công bằng của các cuộc bầu cử. Lukashenko đã củng cố quyền lực thông qua các cuộc trưng cầu dân ý gây tranh cãi vào năm 1996 và 2004, loại bỏ giới hạn nhiệm kỳ tổng thống và tăng cường quyền hạn của tổng thống. Chính phủ Belarus duy trì quyền kiểm soát nhà nước đối với nhiều lĩnh vực của nền kinh tế và bị cáo buộc đàn áp phe đối lập chính trị, các nhà hoạt động xã hội dân sự và truyền thông độc lập. Belarus là quốc gia châu Âu duy nhất vẫn còn áp dụng án tử hình.

Những năm 2000 chứng kiến một số tranh chấp kinh tế giữa Belarus và đối tác kinh tế chính của mình là Nga, bao gồm tranh chấp năng lượng năm 2004 và năm 2007. Năm 2011, Belarus trải qua một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, với lạm phát lên tới 108,7%. Cùng thời điểm đó, vụ đánh bom tàu điện ngầm Minsk xảy ra, khiến 15 người thiệt mạng.

Các cuộc biểu tình lớn đã nổ ra trên toàn quốc sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 gây tranh cãi, trong đó Lukashenko tìm kiếm nhiệm kỳ thứ sáu. Các cuộc biểu tình đã bị đàn áp mạnh mẽ, dẫn đến các lệnh trừng phạt từ Liên minh châu Âu, Canada, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Các nước láng giềng Ba Lan và Litva không công nhận Lukashenko là tổng thống hợp pháp của Belarus. Các lệnh trừng phạt tiếp theo đã được áp đặt vào năm 2022 sau vai trò và sự đồng lõa của Belarus trong cuộc xâm lược Ukraina của Nga; quân đội Nga được phép tổ chức một phần cuộc xâm lược từ lãnh thổ Belarus. Tình hình dân chủ và nhân quyền ở Belarus vẫn là một mối quan ngại lớn đối với cộng đồng quốc tế.

4.1. Khí hậu

Khí hậu Belarus có đặc điểm là mùa đông ôn hòa đến lạnh, với nhiệt độ tối thiểu tháng Giêng dao động từ -4 °C ở phía tây nam (Brest) đến -8 °C ở phía đông bắc (Vitebsk), và mùa hè mát mẻ, ẩm ướt với nhiệt độ trung bình là 18 °C. Belarus có lượng mưa trung bình hàng năm từ 550 mm đến 700 mm. Đất nước này nằm trong vùng chuyển tiếp giữa khí hậu lục địa và khí hậu hải dương. Các hiện tượng thời tiết chính bao gồm tuyết rơi vào mùa đông, mưa rào vào mùa hè và sương mù thường xuyên, đặc biệt là vào mùa thu và mùa xuân.

4.2. Thủy văn

Belarus có một mạng lưới sông ngòi và hồ dày đặc. Ba con sông chính chảy qua đất nước là sông Dnieper, sông Neman và sông Pripyat. Sông Dnieper, một trong những con sông dài nhất châu Âu, bắt nguồn từ Nga, chảy qua Belarus và Ukraina trước khi đổ ra Biển Đen. Sông Neman chảy về phía tây qua Litva và vùng Kaliningrad của Nga để đổ ra Biển Baltic. Sông Pripyat là một phụ lưu quan trọng của sông Dnieper, chảy qua miền nam Belarus và nổi tiếng với các vùng đầm lầy rộng lớn.

Ngoài ra, Belarus có khoảng 11.000 hồ, phần lớn là các hồ nhỏ. Hồ lớn nhất là hồ Narach (Нарач_Na-rach^Belarusian), và các hồ đáng chú ý khác bao gồm hồ Osveyskoye (Асвейскае возера_{A-svây-ske Vô-zê-ra}^Belarusian) và hồ Chervonoye (Чырвонае возера_{Chư-vô-ne Vô-zê-ra}^Belarusian). Các hồ và sông của Belarus có tầm quan trọng đối với giao thông đường thủy nội địa, cung cấp nước cho nông nghiệp và công nghiệp, cũng như là các khu vực giải trí và du lịch sinh thái.

4.3. Tài nguyên thiên nhiên và môi trường

Belarus sở hữu nhiều loại tài nguyên thiên nhiên, mặc dù trữ lượng của một số loại không lớn. Rừng chiếm khoảng 40% diện tích đất nước, cung cấp nguồn tài nguyên gỗ quan trọng cho ngành công nghiệp chế biến gỗ và giấy. Than bùn là một tài nguyên đáng kể khác, với các mỏ lớn được khai thác để làm nhiên liệu và phân bón. Belarus cũng có trữ lượng muối kali (potash) lớn, tập trung chủ yếu ở vùng Salihorsk, và là một trong những nhà sản xuất và xuất khẩu kali hàng đầu thế giới. Các tài nguyên khoáng sản khác bao gồm đá granit, đá dolomit (đá vôi), đá marl, phấn, cát, sỏi và đất sét, được sử dụng trong ngành xây dựng. Một lượng nhỏ dầu mỏ và khí đốt tự nhiên cũng được khai thác, nhưng không đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước, khiến Belarus phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu năng lượng.

Về môi trường, một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất mà Belarus phải đối mặt là hậu quả của thảm họa nhà máy điện hạt nhân Chernobyl năm 1986 ở Ukraina. Khoảng 70% bụi phóng xạ từ vụ nổ đã rơi xuống lãnh thổ Belarus, gây ô nhiễm nặng nề cho khoảng một phần năm diện tích đất nước, chủ yếu là đất nông nghiệp và rừng ở các vùng đông nam. Điều này đã dẫn đến các vấn đề sức khỏe lâu dài cho người dân, di dời dân cư và những hạn chế trong việc sử dụng đất. Liên Hợp Quốc và các cơ quan khác đã nỗ lực giảm mức độ phóng xạ ở các khu vực bị ảnh hưởng, đặc biệt thông qua việc sử dụng các chất kết dính caesi và trồng cải dầu, nhằm giảm mức độ caesi-137 trong đất.

Các vấn đề môi trường khác bao gồm ô nhiễm nước từ chất thải công nghiệp và nông nghiệp, ô nhiễm không khí ở các khu vực đô thị và công nghiệp, và việc quản lý chất thải. Chính phủ Belarus đã thực hiện một số biện pháp để giải quyết các vấn đề này, bao gồm việc thành lập các khu bảo tồn thiên nhiên và công viên quốc gia, nhưng những thách thức vẫn còn đáng kể.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Theo Hiến pháp Belarus, hệ thống chính trị của Belarus dựa trên nguyên tắc tam quyền phân lập: hành pháp, lập pháp và tư pháp. Tuy nhiên, trên thực tế, quyền lực tập trung chủ yếu vào tay Tổng thống.

• Tổng thống: Là nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu nhánh hành pháp. Tổng thống có quyền hạn rất lớn, bao gồm bổ nhiệm và miễn nhiệm Thủ tướng cũng như các thành viên của Hội đồng Bộ trưởng (nội các), các thẩm phán cấp cao, và các quan chức chủ chốt khác. Tổng thống cũng là Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang, có quyền ban hành các sắc lệnh và chỉ thị có giá trị pháp lý, và có thể giải tán Quốc hội trong một số trường hợp nhất định. Nhiệm kỳ tổng thống là 5 năm, và kể từ cuộc trưng cầu dân ý năm 2004, giới hạn số nhiệm kỳ đã bị loại bỏ, cho phép Alexander Lukashenko nắm quyền liên tục kể từ năm 1994.
• Nhánh hành pháp: Bao gồm Thủ tướng và Hội đồng Bộ trưởng. Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và chịu trách nhiệm trước Tổng thống. Hội đồng Bộ trưởng chịu trách nhiệm quản lý các lĩnh vực kinh tế, xã hội và hành chính của đất nước.
• Quốc hội (Natsionalnoye Sobranie): Là cơ quan lập pháp lưỡng viện.
  • Hội đồng Cộng hòa (Soviet Respubliki): Là thượng viện, gồm 64 thành viên. 56 thành viên được bầu bởi các hội đồng địa phương (8 từ mỗi tỉnh và thành phố Minsk), và 8 thành viên được Tổng thống bổ nhiệm. Hội đồng Cộng hòa có quyền thông qua hoặc bác bỏ các dự luật đã được Hạ viện thông qua, bầu các quan chức tư pháp cấp cao và có thể tiến hành luận tội Tổng thống.
  • Viện Dân biểu (Palata Predstaviteley): Là hạ viện, gồm 110 thành viên được bầu trực tiếp theo khu vực bầu cử. Viện Dân biểu có quyền đề xuất và thông qua luật, sửa đổi hiến pháp, bỏ phiếu tín nhiệm đối với Thủ tướng, và đưa ra các đề xuất về chính sách đối nội và đối ngoại.
• Nhánh tư pháp: Bao gồm Tòa án Tối cao và các tòa án chuyên biệt như Tòa án Hiến pháp. Tòa án Hiến pháp chịu trách nhiệm xem xét tính hợp hiến của các luật và các văn bản pháp quy khác. Các thẩm phán của các tòa án quốc gia được Tổng thống bổ nhiệm và được Hội đồng Cộng hòa phê chuẩn. Hệ thống tư pháp Belarus bị chỉ trích là thiếu độc lập và chịu sự chi phối chính trị.

Mặc dù hiến pháp quy định một hệ thống phân quyền, các nhà quan sát quốc tế và các tổ chức nhân quyền cho rằng quyền lực thực tế tập trung mạnh mẽ vào nhánh hành pháp, đặc biệt là Tổng thống, làm suy yếu vai trò của Quốc hội và tính độc lập của ngành tư pháp.

5.2. Bầu cử và đảng phái

Hệ thống bầu cử ở Belarus bao gồm các cuộc bầu cử tổng thống và bầu cử quốc hội (Viện Dân biểu). Tổng thống được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 5 năm. Các thành viên Viện Dân biểu cũng được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 4 năm.

Kể từ khi Alexander Lukashenko lên nắm quyền vào năm 1994, các cuộc bầu cử ở Belarus, bao gồm các cuộc bầu cử tổng thống vào các năm 2001, 2006, 2010, 2015 và 2020, cũng như các cuộc bầu cử quốc hội, đã liên tục bị các nhà quan sát quốc tế từ Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) và các tổ chức nhân quyền chỉ trích là không tự do và không công bằng. Các cáo buộc bao gồm việc hạn chế quyền của các ứng cử viên đối lập, kiểm soát chặt chẽ truyền thông nhà nước, thiếu minh bạch trong quá trình kiểm phiếu và đàn áp những người bất đồng chính kiến.

Sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, mà kết quả chính thức tuyên bố Lukashenko tái đắc cử với tỷ lệ phiếu bầu áp đảo, các cuộc biểu tình quy mô lớn đã nổ ra trên khắp đất nước. Phe đối lập và nhiều người dân cáo buộc gian lận bầu cử trên diện rộng. Chính phủ đã phản ứng bằng các biện pháp đàn áp mạnh tay, bao gồm bắt giữ hàng loạt, sử dụng vũ lực đối với người biểu tình và truy tố các nhà lãnh đạo phe đối lập. Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác đã không công nhận kết quả bầu cử và áp đặt các lệnh trừng phạt đối với các quan chức Belarus.

Về hệ thống đảng phái, Belarus có nhiều đảng phái chính trị được đăng ký, nhưng vai trò của chúng trong đời sống chính trị thực tế rất hạn chế. Các đảng ủng hộ chính phủ, như Đảng Cộng sản Belarus và Đảng Cộng hòa Lao động và Công lý, thường chiếm đa số ghế trong quốc hội. Các đảng đối lập, chẳng hạn như Mặt trận Nhân dân Belarus (BPF) và Đảng Dân sự Thống nhất, gặp nhiều khó khăn trong việc hoạt động và tham gia vào quá trình chính trị do các rào cản pháp lý và sự đàn áp từ chính quyền. Trong các cuộc bầu cử quốc hội, phần lớn các ghế thường thuộc về các ứng cử viên không đảng phái nhưng được coi là trung thành với chính phủ. Tình trạng này phản ánh sự thiếu vắng một hệ thống đa đảng cạnh tranh thực sự ở Belarus.

5.3. Tình hình nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Belarus dưới thời chính quyền Tổng thống Alexander Lukashenko là một mối quan tâm nghiêm trọng và thường xuyên bị chỉ trích bởi các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), Amnesty International và Human Rights Watch. Các báo cáo liên tục chỉ ra sự thụt lùi dân chủ và những vi phạm nhân quyền có hệ thống.

Các quyền tự do dân sự cơ bản như tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp và lập hội bị hạn chế nghiêm ngặt. Kiểm duyệt phổ biến, và các phương tiện truyền thông độc lập phải đối mặt với sự quấy rối, đóng cửa và truy tố hình sự đối với các nhà báo. Các cuộc biểu tình ôn hòa thường bị giải tán bằng vũ lực, và những người tham gia bị bắt giữ và phạt tiền. Các tổ chức xã hội dân sự và các nhà hoạt động nhân quyền thường xuyên bị chính quyền gây khó khăn, giám sát và đàn áp.

Sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, tình hình nhân quyền trở nên tồi tệ hơn với các cuộc đàn áp quy mô lớn đối với người biểu tình. Hàng ngàn người đã bị bắt giữ, nhiều người báo cáo bị tra tấn và đối xử tàn tệ trong khi bị giam giữ. Các nhà lãnh đạo phe đối lập và các nhà hoạt động đã bị buộc phải lưu vong hoặc bị bỏ tù với các cáo buộc được cho là có động cơ chính trị. Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã ghi nhận hàng trăm trường hợp tra tấn và ngược đãi.


Belarus là quốc gia châu Âu duy nhất vẫn còn áp dụng án tử hình, bất chấp những lời kêu gọi từ cộng đồng quốc tế về việc bãi bỏ hình phạt này. Quyền của người LGBT cũng bị hạn chế và cộng đồng này phải đối mặt với sự phân biệt đối xử. Vào tháng 3 năm 2023, Lukashenko đã ký một đạo luật cho phép áp dụng án tử hình đối với các quan chức và binh sĩ bị kết tội phản quốc.

Hệ thống tư pháp ở Belarus bị chỉ trích là thiếu độc lập và chịu sự can thiệp chính trị. Các hành vi tham nhũng như hối lộ thường diễn ra trong các quy trình đấu thầu, và việc bảo vệ người tố cáo cũng như thanh tra quốc gia còn thiếu sót trong hệ thống chống tham nhũng của Belarus.

Do những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng và sự thụt lùi dân chủ, Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ, Vương quốc Anh và Canada đã áp đặt nhiều vòng trừng phạt kinh tế và cá nhân đối với các quan chức và thực thể Belarus. Các lệnh trừng phạt này càng được tăng cường sau vụ ép buộc hạ cánh chuyến bay Ryanair 4978 vào tháng 5 năm 2021 để bắt giữ nhà báo đối lập Roman Protasevich, và sau đó là vai trò của Belarus trong cuộc xâm lược Ukraina của Nga vào năm 2022. Tình hình nhân quyền ở Belarus vẫn là một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất ở châu Âu.

6.1. Các thành phố lớn

Ngoài thủ đô Minsk, Belarus có một số thành phố lớn khác đóng vai trò là trung tâm kinh tế, văn hóa và hành chính của các tỉnh (voblast).

• Minsk: Thủ đô và là thành phố lớn nhất Belarus, với dân số hơn 2 triệu người (năm 2023). Minsk là trung tâm chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục và văn hóa của đất nước. Thành phố có ngành công nghiệp phát triển, đặc biệt là chế tạo máy, điện tử và công nghệ thông tin. Minsk có nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, nhà hát, bảo tàng và các di tích lịch sử.
• Gomel: Thành phố lớn thứ hai ở Belarus, trung tâm hành chính của Vùng Gomel, nằm ở phía đông nam đất nước. Dân số khoảng 501.000 người (năm 2023). Gomel là một trung tâm công nghiệp quan trọng với các ngành hóa chất, chế tạo máy và chế biến thực phẩm. Thành phố có một số trường đại học và một di sản kiến trúc nổi bật là Cung điện Rumyantsev-Paskevich.
• Mogilev: Trung tâm hành chính của Vùng Mogilev, nằm ở phía đông Belarus. Dân số khoảng 353.000 người (năm 2023). Mogilev có các ngành công nghiệp hóa chất, luyện kim và chế tạo máy. Thành phố có lịch sử lâu đời với nhiều nhà thờ và công trình kiến trúc cổ.
• Vitebsk: Trung tâm hành chính của Vùng Vitebsk, nằm ở phía đông bắc Belarus. Dân số khoảng 358.000 người (năm 2023). Vitebsk nổi tiếng là quê hương của họa sĩ Marc Chagall và là nơi tổ chức Lễ hội Nghệ thuật Quốc tế "Chợ Slavianski". Thành phố có ngành công nghiệp nhẹ và chế biến thực phẩm phát triển.
• Grodno: Trung tâm hành chính của Vùng Grodno, nằm ở phía tây Belarus, gần biên giới với Ba Lan và Litva. Dân số khoảng 358.000 người (năm 2023). Grodno là một trong những thành phố cổ nhất Belarus, với nhiều di tích lịch sử và kiến trúc, bao gồm Lâu đài Grodno Cổ và Lâu đài Grodno Mới. Thành phố có ngành công nghiệp hóa chất, dệt may và chế biến thực phẩm.
• Brest: Trung tâm hành chính của Vùng Brest, nằm ở phía tây nam Belarus, trên biên giới với Ba Lan. Dân số khoảng 344.000 người (năm 2023). Brest nổi tiếng với Pháo đài Brest, một biểu tượng của sự kháng cự trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Thành phố là một trung tâm giao thông và thương mại quan trọng.

Các thành phố này không chỉ là những trung tâm dân cư lớn mà còn đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế và đời sống văn hóa của các vùng tương ứng và cả nước Belarus.

7.1. Quan hệ với Nga

Quan hệ giữa Belarus và Nga có một lịch sử lâu dài và phức tạp, bắt nguồn từ thời kỳ Rus' Kiev và Đại công quốc Lietuva. Sau khi Liên Xô tan rã, Belarus và Nga đã duy trì mối quan hệ đồng minh chính trị, kinh tế và quân sự chặt chẽ. Hai nước là thành viên sáng lập của Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS) và đã ký kết một loạt hiệp ước nhằm thành lập Nhà nước Liên minh vào năm 1999, với mục tiêu hội nhập sâu rộng hơn về kinh tế, chính trị và quân sự, bao gồm cả khả năng có một đồng tiền chung và một hiến pháp chung.

Tuy nhiên, quá trình hội nhập đã diễn ra chậm chạp và gặp nhiều trở ngại. Mặc dù có sự phụ thuộc kinh tế đáng kể của Belarus vào Nga, đặc biệt là về năng lượng (dầu mỏi và khí đốt được cung cấp với giá ưu đãi) và thị trường xuất khẩu, Tổng thống Alexander Lukashenko đã nhiều lần tỏ ra thận trọng trước những động thái có thể làm suy yếu chủ quyền của Belarus hoặc dẫn đến việc Nga sáp nhập Belarus. Các tranh chấp thương mại, đặc biệt liên quan đến giá năng lượng và tiếp cận thị trường, thỉnh thoảng lại nổi lên.

Về mặt quân sự, hai nước là đồng minh thân cận, cùng tham gia Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) và thường xuyên tiến hành các cuộc tập trận quân sự chung. Nga có một số cơ sở quân sự trên lãnh thổ Belarus. Sau các cuộc biểu tình năm 2020 và các lệnh trừng phạt từ phương Tây, sự phụ thuộc của Belarus vào Nga càng gia tăng. Belarus đã cho phép Nga sử dụng lãnh thổ của mình để tấn công Ukraina vào năm 2022, dẫn đến việc Belarus cũng phải chịu các lệnh trừng phạt quốc tế. Mối quan hệ này vẫn là yếu tố then chốt trong chính sách đối ngoại và tình hình địa chính trị của Belarus, với những tác động sâu sắc đến sự ổn định và phát triển của đất nước.

7.2. Quan hệ với Liên minh châu Âu

Quan hệ giữa Belarus và Liên minh châu Âu (EU) đã trải qua nhiều thăng trầm, đặc trưng bởi những giai đoạn hợp tác hạn chế và những căng thẳng kéo dài liên quan đến các vấn đề dân chủ và nhân quyền. Sau khi Belarus độc lập, EU đã cố gắng thúc đẩy cải cách dân chủ và kinh tế thị trường ở nước này. Belarus tham gia chương trình Đối tác phía Đông của EU, một sáng kiến nhằm tăng cường quan hệ chính trị và kinh tế giữa EU và các nước láng giềng phía đông.

Tuy nhiên, mối quan hệ này thường xuyên bị phủ bóng bởi những lo ngại của EU về tình trạng nhân quyền, thiếu tự do báo chí, đàn áp phe đối lập chính trị và tính không công bằng của các cuộc bầu cử dưới thời Tổng thống Alexander Lukashenko. EU đã nhiều lần áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các quan chức và thực thể Belarus, bao gồm cấm đi lại và phong tỏa tài sản, đặc biệt sau các cuộc bầu cử tổng thống bị cho là gian lận vào các năm 2006, 2010 và đặc biệt là năm 2020.

Sau cuộc bầu cử năm 2020 và các cuộc biểu tình quy mô lớn sau đó, EU đã không công nhận kết quả bầu cử và tăng cường các biện pháp trừng phạt. Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn sau vụ ép buộc hạ cánh chuyến bay Ryanair vào tháng 5 năm 2021 để bắt giữ một nhà báo đối lập, và cuộc khủng hoảng người di cư ở biên giới Belarus-EU mà EU cáo buộc chính quyền Lukashenko dàn dựng. Tháng 6 năm 2021, Belarus đã đình chỉ việc tham gia chương trình Đối tác phía Đông. Vai trò của Belarus trong việc hỗ trợ Nga xâm lược Ukraina vào năm 2022 càng khiến mối quan hệ với EU trở nên căng thẳng, dẫn đến các gói trừng phạt mới và mạnh mẽ hơn từ EU. Lập trường của EU vẫn nhất quán trong việc kêu gọi Belarus tôn trọng các nguyên tắc dân chủ, nhân quyền và pháp quyền.

7.3. Quan hệ với các nước láng giềng và các quốc gia khác

Ngoài Nga và EU, Belarus duy trì quan hệ ngoại giao với các quốc gia láng giềng và nhiều nước khác trên thế giới, tuy nhiên mức độ và tính chất của các mối quan hệ này rất khác nhau.

• Ukraina: Trước cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022, Belarus và Ukraina có quan hệ kinh tế và văn hóa tương đối chặt chẽ. Tuy nhiên, việc Belarus cho phép Nga sử dụng lãnh thổ của mình làm bàn đạp tấn công Ukraina đã khiến quan hệ hai nước trở nên cực kỳ căng thẳng. Ukraina coi Belarus là một bên đồng lõa trong cuộc xâm lược.
• Ba Lan, Litva, Latvia: Các quốc gia Baltic và Ba Lan, đều là thành viên EU và NATO, có lập trường rất cứng rắn đối với chính quyền Lukashenko, đặc biệt sau các cuộc đàn áp biểu tình năm 2020 và cuộc khủng hoảng người di cư năm 2021. Họ là những nước lên tiếng mạnh mẽ nhất ủng hộ phe đối lập Belarus và áp đặt các biện pháp trừng phạt. Quan hệ lịch sử giữa Belarus với Litva và Ba Lan khá phức tạp, từng có thời kỳ là một phần của Liên bang Ba Lan-Litva.
• Trung Quốc: Belarus và Trung Quốc đã phát triển mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Trung Quốc là một nhà đầu tư và đối tác thương mại quan trọng của Belarus, đặc biệt trong bối cảnh Belarus bị phương Tây trừng phạt. Belarus tham gia vào sáng kiến "Vành đai và Con đường" của Trung Quốc, với Khu công nghiệp Great Stone gần Minsk là một dự án chủ chốt.
• Các quốc gia khác: Belarus cố gắng đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, tìm kiếm hợp tác với các quốc gia ở châu Á, Mỹ Latinh và châu Phi. Nước này là thành viên của Phong trào Không liên kết. Tuy nhiên, ảnh hưởng của mối quan hệ chặt chẽ với Nga và lập trường đối đầu với phương Tây thường hạn chế khả năng của Belarus trong việc xây dựng quan hệ sâu rộng với nhiều quốc gia.

Nhìn chung, chính sách đối ngoại của Belarus bị chi phối mạnh mẽ bởi mối quan hệ với Nga và sự đối đầu với các nước phương Tây, điều này tạo ra một môi trường ngoại giao phức tạp và nhiều thách thức cho đất nước.

9.1. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Belarus có cơ cấu đa dạng, với các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ đóng góp vào GDP.

• Công nghiệp: Đây là một trong những trụ cột của kinh tế Belarus.
  • Chế tạo máy móc và thiết bị: Belarus nổi tiếng với việc sản xuất máy kéo (thương hiệu "Belarus"), xe tải hạng nặng (BelAZ), máy nông nghiệp, thiết bị công nghiệp và công cụ máy móc. Ngành này có truyền thống từ thời Liên Xô và vẫn duy trì năng lực sản xuất đáng kể.
  • Công nghiệp hóa chất và hóa dầu: Bao gồm sản xuất phân bón (đặc biệt là phân kali, với Belarus là một trong những nhà sản xuất hàng đầu thế giới), sợi hóa học, nhựa và các sản phẩm hóa dầu khác. Nhà máy lọc dầu Naftan và Mozyr là những cơ sở quan trọng.
  • Công nghiệp luyện kim và kim loại: Sản xuất thép, các sản phẩm kim loại.
  • Công nghiệp thực phẩm và đồ uống: Chế biến các sản phẩm nông nghiệp địa phương.
  • Công nghiệp dệt may và da giày.
• Nông nghiệp: Đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực và cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến.
  • Trồng trọt: Các cây trồng chủ lực bao gồm khoai tây (một biểu tượng của nông nghiệp Belarus), ngũ cốc (lúa mạch, lúa mì, lúa mạch đen), củ cải đường, lanh và rau quả.
  • Chăn nuôi: Phát triển chăn nuôi bò sữa, bò thịt, lợn và gia cầm. Sản xuất sữa và các sản phẩm từ sữa là một thế mạnh.
• Công nghệ thông tin (IT): Ngành IT đã có sự phát triển vượt bậc trong những năm gần đây và trở thành một lĩnh vực xuất khẩu dịch vụ quan trọng. Belarus có nhiều công ty phát triển phần mềm, gia công phần mềm và sản xuất trò chơi điện tử nổi tiếng thế giới (ví dụ: Wargaming, nhà phát triển trò chơi World of Tanks). Công viên Công nghệ Cao Belarus (HTP) ở Minsk là một trung tâm thu hút đầu tư và nhân tài trong lĩnh vực này.
• Dịch vụ: Bao gồm thương mại, vận tải, tài chính, du lịch và các dịch vụ khác.

Tình hình hiện tại của các ngành kinh tế này chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm chính sách kinh tế của nhà nước, mối quan hệ với Nga, các lệnh trừng phạt quốc tế và xu hướng kinh tế toàn cầu. Các cân nhắc về xã hội như điều kiện lao động và tác động môi trường cũng ngày càng được chú trọng, mặc dù việc thực thi các tiêu chuẩn này có thể còn hạn chế. Quyền của người lao động, đặc biệt trong các doanh nghiệp nhà nước, đôi khi bị hạn chế, và các vấn đề môi trường liên quan đến hoạt động công nghiệp và nông nghiệp vẫn là những thách thức cần giải quyết.

9.2. Thương mại

Thương mại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Belarus, một quốc gia có định hướng xuất khẩu.

• Các mặt hàng xuất khẩu chính:
  • Sản phẩm dầu mỏ tinh chế (Belarus nhập khẩu dầu thô, chủ yếu từ Nga, sau đó lọc và tái xuất khẩu).
  • Phân bón kali và các loại phân bón hóa học khác.
  • Máy móc, thiết bị vận tải (máy kéo, xe tải).
  • Sản phẩm kim loại.
  • Sản phẩm hóa chất.
  • Thực phẩm và nông sản (sữa và các sản phẩm từ sữa, thịt, khoai tây).
  • Sản phẩm gỗ và giấy.
  • Dịch vụ công nghệ thông tin (IT).
• Các mặt hàng nhập khẩu chính:
  • Dầu thô và khí đốt tự nhiên (chủ yếu từ Nga).
  • Máy móc, thiết bị công nghiệp.
  • Kim loại đen và các sản phẩm từ kim loại.
  • Phương tiện vận tải.
  • Sản phẩm hóa chất.
  • Dược phẩm.
  • Thực phẩm.
• Các đối tác thương mại chủ yếu:
  • Nga: Là đối tác thương mại lớn nhất của Belarus, chiếm một tỷ trọng đáng kể trong cả xuất khẩu và nhập khẩu. Quan hệ thương mại với Nga được củng cố thông qua Nhà nước Liên minh và Liên minh Kinh tế Á Âu (EAEU).
  • Liên minh châu Âu (EU): Trước khi các lệnh trừng phạt được tăng cường, EU là một đối tác thương mại quan trọng khác, đặc biệt là các nước láng giềng như Ba Lan, Litva và Đức.
  • Trung Quốc: Tầm quan trọng của Trung Quốc với tư cách là một đối tác thương mại và đầu tư đã tăng lên trong những năm gần đây.
  • Ukraina: Là một đối tác thương mại truyền thống, tuy nhiên quan hệ này đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng sau năm 2022.
  • Các quốc gia khác thuộc Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS).

  Belarus là thành viên của Liên minh Kinh tế Á Âu (EAEU) cùng với Nga, Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan. Việc tham gia EAEU tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại tự do giữa các nước thành viên.
  
  Tuy nhiên, thương mại của Belarus đã bị ảnh hưởng đáng kể bởi các lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế do các nước phương Tây áp đặt, đặc biệt sau các sự kiện chính trị năm 2020 và vai trò của Belarus trong cuộc xung đột ở Ukraina năm 2022. Các lệnh trừng phạt này nhắm vào nhiều lĩnh vực kinh tế, các doanh nghiệp nhà nước và các cá nhân quan trọng, gây khó khăn cho hoạt động xuất nhập khẩu và tiếp cận thị trường quốc tế. Điều này đã buộc Belarus phải tìm cách đa dạng hóa thị trường và tăng cường quan hệ thương mại với các quốc gia không áp đặt trừng phạt.

9.3. Tiền tệ và tài chính

Đơn vị tiền tệ chính thức của Belarus là Rúp Belarus (ký hiệu: BYN, mã ISO 4217: BYN). Đồng rúp Belarus hiện tại được đưa vào lưu thông từ ngày 1 tháng 7 năm 2016, sau một cuộc đổi tiền, thay thế đồng rúp cũ (BYR) với tỷ giá 1 BYN = 10.000 BYR. Đây là lần đổi tiền thứ ba kể từ khi Belarus độc lập, các lần trước đó diễn ra vào năm 1994 và 2000, chủ yếu nhằm đối phó với tình trạng lạm phát cao.

Chính sách tỷ giá hối đoái của Belarus do Ngân hàng Quốc gia Cộng hòa Belarus (ngân hàng trung ương) điều hành. Trong quá khứ, tỷ giá hối đoái của đồng rúp Belarus đã trải qua nhiều biến động và từng được neo vào đồng rúp Nga hoặc một rổ tiền tệ. Hiện nay, Ngân hàng Quốc gia áp dụng một chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý.

Hệ thống tài chính của Belarus bao gồm Ngân hàng Quốc gia Cộng hòa Belarus và 25 ngân hàng thương mại. Ngân hàng Quốc gia chịu trách nhiệm hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ, quản lý dự trữ ngoại hối, giám sát hệ thống ngân hàng và đảm bảo sự ổn định của hệ thống thanh toán. Các ngân hàng thương mại lớn nhất thường có vốn nhà nước chi phối, ví dụ như Belarusbank, Belagroprombank và Belinvestbank. Hệ thống ngân hàng Belarus đã phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm tỷ lệ nợ xấu cao và tác động của các lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế, hạn chế khả năng tiếp cận vốn và các dịch vụ tài chính quốc tế.

Thị trường chứng khoán ở Belarus còn kém phát triển. Sở Giao dịch Chứng khoán và Tiền tệ Belarus (BCSE) là sàn giao dịch chính, nhưng quy mô và tính thanh khoản còn hạn chế. Chính phủ Belarus đã có những nỗ lực để phát triển thị trường tài chính, nhưng sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước đối với nền kinh tế vẫn là một rào cản.

9.4. Năng lượng

Tình hình năng lượng của Belarus có đặc điểm là sự phụ thuộc lớn vào nhập khẩu, đặc biệt là từ Nga, đối với các nguồn năng lượng chính như dầu mỏ và khí đốt tự nhiên.

• Cung cầu năng lượng: Belarus tiêu thụ một lượng năng lượng đáng kể cho các ngành công nghiệp, giao thông vận tải và nhu cầu sinh hoạt của người dân. Tuy nhiên, sản xuất năng lượng trong nước (chủ yếu từ một lượng nhỏ dầu mỏ và khí đốt tự nhiên khai thác được, cùng với than bùn và năng lượng tái tạo) không đủ để đáp ứng nhu cầu này.
• Phụ thuộc vào Nga: Nga là nhà cung cấp năng lượng chủ chốt cho Belarus, cung cấp phần lớn dầu mỏ và khí đốt tự nhiên với giá thường ưu đãi hơn so với giá thị trường thế giới, mặc dù các tranh chấp về giá cả và điều khoản cung cấp thỉnh thoảng vẫn xảy ra. Sự phụ thuộc này là một yếu tố quan trọng trong quan hệ kinh tế và chính trị giữa hai nước. Dầu mỏ nhập khẩu từ Nga không chỉ được sử dụng cho nhu cầu trong nước mà còn được Belarus tinh chế và tái xuất khẩu, tạo nguồn thu ngoại tệ quan trọng.
• Nhà máy điện hạt nhân Belarus: Để giảm sự phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu và đa dạng hóa nguồn cung điện, Belarus đã xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của mình tại Astravyets, gần biên giới với Litva, với sự hợp tác và tài trợ từ Nga (tập đoàn Rosatom). Tổ máy đầu tiên bắt đầu vận hành thương mại vào năm 2021 và tổ máy thứ hai vào năm 2023. Việc xây dựng và vận hành nhà máy này đã gây ra những lo ngại về an toàn và môi trường từ các nước láng giềng, đặc biệt là Litva, dẫn đến căng thẳng ngoại giao.
• Năng lượng tái tạo: Belarus đang có những bước đi nhằm phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như thủy điện, năng lượng gió và năng lượng sinh khối, nhưng tỷ trọng của các nguồn này trong tổng cơ cấu năng lượng vẫn còn nhỏ.
• Các quan ngại về môi trường và xã hội: Ngoài vấn đề an toàn hạt nhân, việc khai thác và sử dụng năng lượng hóa thạch cũng gây ra các tác động môi trường. Các chính sách năng lượng của chính phủ cũng có những tác động xã hội, ví dụ như giá năng lượng cho người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Nhìn chung, đảm bảo an ninh năng lượng và giảm sự phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất vẫn là những thách thức lớn đối với Belarus.

9.5. Việc làm và lao động

Thị trường lao động của Belarus có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh mô hình kinh tế hỗn hợp do nhà nước chi phối.

• Cơ cấu việc làm theo ngành: Lực lượng lao động của Belarus, khoảng hơn 4 triệu người, phân bổ chủ yếu trong các ngành công nghiệp (đặc biệt là chế tạo máy, hóa chất), nông nghiệp, dịch vụ (bao gồm thương mại, giáo dục, y tế) và xây dựng. Ngành công nghệ thông tin (IT) đang phát triển mạnh mẽ và thu hút một lượng lớn lao động có tay nghề cao.
• Tỷ lệ thất nghiệp: Theo số liệu chính thức của chính phủ Belarus, tỷ lệ thất nghiệp thường được duy trì ở mức thấp, thường dưới 1%. Tuy nhiên, các nhà phân tích độc lập cho rằng con số này có thể không phản ánh đầy đủ tình trạng thiếu việc làm hoặc việc làm bán thời gian, và có thể tồn tại tình trạng "thất nghiệp ẩn". Có khoảng 679.000 người Belarus thất nghiệp, trong đó hai phần ba là phụ nữ. Tỷ lệ thất nghiệp đã giảm từ năm 2003 và tỷ lệ việc làm chung là cao nhất kể từ khi số liệu thống kê được tổng hợp lần đầu vào năm 1995.
• Doanh nghiệp nhà nước: Một tỷ lệ đáng kể người lao động làm việc trong các doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Các DNNN đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp việc làm và đảm bảo an sinh xã hội ở một mức độ nhất định, nhưng cũng đối mặt với những thách thức về hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh. Năm 2015, 39,3% người Belarus làm việc cho các công ty do nhà nước kiểm soát, 57,2% cho các công ty tư nhân (trong đó chính phủ có 21,1% cổ phần) và 3,5% cho các công ty nước ngoài.
• Quyền của người lao động: Tình hình quyền của người lao động ở Belarus thường xuyên bị các tổ chức quốc tế chỉ trích. Hoạt động của các công đoàn độc lập gặp nhiều khó khăn và hạn chế. Chính phủ kiểm soát chặt chẽ các tổ chức công đoàn chính thức. Đã có những báo cáo về việc người lao động bị sa thải hoặc đối mặt với áp lực vì tham gia các hoạt động chính trị hoặc biểu tình. Năm 2014, một đạo luật mới được Tổng thống Lukashenko công bố cấm công nhân nông trường (khoảng 9% tổng lực lượng lao động) tự ý bỏ việc - việc thay đổi công việc và nơi ở sẽ cần sự cho phép của các thống đốc. Lukashenko đã tự ví đạo luật này với chế độ nông nô. Các quy định tương tự đã được áp dụng cho ngành lâm nghiệp vào năm 2012.
• Chính sách lao động: Chính phủ Belarus thực hiện các chính sách nhằm duy trì việc làm và ổn định xã hội. Tuy nhiên, các chính sách này đôi khi bị chỉ trích là can thiệp quá mức vào thị trường lao động và hạn chế quyền tự do lựa chọn việc làm của người dân. Ví dụ, đã có các quy định nhằm chống lại "ký sinh xã hội" (những người không có việc làm chính thức) bằng cách áp đặt các khoản phí hoặc yêu cầu lao động công ích.

Tác động của các lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế cũng ảnh hưởng đến thị trường lao động, gây khó khăn cho một số doanh nghiệp và có thể dẫn đến tình trạng mất việc làm hoặc giảm thu nhập cho người lao động.

10.1. Cơ cấu dân số

Theo điều tra dân số năm 2019, tổng dân số Belarus là 9,41 triệu người. Belarus có mật độ dân số khoảng 50 người/km². Khoảng 70% dân số tập trung ở các khu vực đô thị. Minsk, thủ đô và thành phố lớn nhất, có dân số hơn 1,9 triệu người vào năm 2015.

Giống như nhiều quốc gia Đông Âu khác, Belarus có tỷ suất gia tăng dân số tự nhiên âm và tỷ lệ tăng dân số âm. Năm 2007, dân số Belarus giảm 0,41% và tỷ suất sinh là 1,22, thấp hơn nhiều mức sinh thay thế. Tuy nhiên, tỷ suất di cư thuần là +0,38/1000 người, cho thấy Belarus có lượng người nhập cư nhiều hơn một chút so với người di cư, không giống như hầu hết các nước láng giềng đang trải qua tình trạng di cư thuần âm đáng kể. Tính đến năm 2015, 69,9% dân số Belarus ở độ tuổi từ 14 đến 64; 15,5% dưới 14 tuổi và 14,6% từ 65 tuổi trở lên. Dân số cũng đang già đi; độ tuổi trung vị từ 30-34 được ước tính sẽ tăng lên từ 60 đến 64 vào năm 2050. Tỷ lệ nam/nữ ở Belarus là khoảng 0,87 nam/nữ. Tuổi thọ trung bình là 72,15 tuổi (66,53 tuổi đối với nam và 78,1 tuổi đối với nữ). Hơn 99% người Belarus từ 15 tuổi trở lên biết chữ.

Các nhóm dân tộc chính bao gồm:

• Người Belarus: Chiếm đa số, khoảng 84,9% dân số.
• Người Nga: Là nhóm thiểu số lớn nhất, chiếm 7,5%.
• Người Ba Lan: Chiếm 3,1%.
• Người Ukraina: Chiếm 1,7%.

Các nhóm dân tộc thiểu số khác có số lượng nhỏ hơn. Tình hình của các nhóm thiểu số và các nhóm dễ bị tổn thương khác, chẳng hạn như người cao tuổi và người khuyết tật, là một khía cạnh quan trọng của xã hội Belarus.

10.2. Ngôn ngữ

Belarus có hai ngôn ngữ chính thức là tiếng Belarus và tiếng Nga. Cả hai ngôn ngữ đều thuộc nhóm Ngữ tộc Slav Đông và có nhiều điểm tương đồng.

Theo dữ liệu do Ủy ban Thống kê Quốc gia Cộng hòa Belarus công bố, cuộc điều tra dân số năm 2009 ghi nhận rằng 53% dân số mô tả tiếng Belarus là "tiếng mẹ đẻ" của họ so với 41% mô tả tiếng Nga theo cách đó. Ngoài ra, 70% mô tả tiếng Nga và 23% mô tả tiếng Belarus là "ngôn ngữ thường được nói ở nhà". Điều này cho thấy mặc dù tiếng Belarus có thể được coi là ngôn ngữ dân tộc, tiếng Nga lại chiếm ưu thế trong giao tiếp hàng ngày và trong đời sống công cộng, đặc biệt là ở các thành phố lớn. Sau khi Alexander Lukashenko đắc cử, hầu hết các trường học ở các thành phố lớn bắt đầu giảng dạy bằng tiếng Nga thay vì tiếng Belarus. Số lượng phát hành hàng năm của các tác phẩm văn học bằng tiếng Belarus cũng giảm đáng kể từ năm 1990 đến năm 2020.

Sự tồn tại của một dạng ngôn ngữ hỗn hợp giữa tiếng Belarus và tiếng Nga, được gọi là Trasianka (трасянка_tra-xi-an-ca^Belarusian), cũng phổ biến trong giao tiếp không chính thức. Trasianka kết hợp các yếu tố từ vựng và ngữ pháp của cả hai ngôn ngữ.

Ngoài hai ngôn ngữ chính thức, các ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số như tiếng Ba Lan, tiếng Ukraina và tiếng Yiddish Đông cũng được sử dụng trong các cộng đồng tương ứng, mặc dù phạm vi sử dụng có hạn. Chính sách ngôn ngữ của chính phủ Belarus nhằm mục đích duy trì vị thế bình đẳng cho cả tiếng Belarus và tiếng Nga, tuy nhiên, trên thực tế, tiếng Nga có xu hướng chiếm ưu thế hơn trong nhiều lĩnh vực. Đã có những nỗ lực nhằm thúc đẩy việc sử dụng rộng rãi hơn tiếng Belarus, nhưng kết quả còn hạn chế.

10.3. Tôn giáo

Theo điều tra dân số tháng 11 năm 2011, 58,9% tổng số người Belarus theo một tôn giáo nào đó; trong số đó, Chính thống giáo Đông phương chiếm khoảng 82%. Người theo Chính thống giáo ở Belarus chủ yếu thuộc Giáo phận Belarus của Giáo hội Chính thống giáo Nga, mặc dù cũng có một Giáo hội Chính thống giáo Tự trị Belarus nhỏ tồn tại.

Công giáo La Mã chủ yếu được thực hành ở các vùng phía tây, và cũng có các giáo phái Tin Lành khác nhau. Thiểu số Công giáo của Belarus tập trung ở phía tây đất nước, đặc biệt là xung quanh Grodno, bao gồm một hỗn hợp người Belarus và các dân tộc thiểu số người Ba Lan và người Litva của đất nước. Tổng thống Lukashenko đã tuyên bố rằng các tín đồ Chính thống giáo và Công giáo là "hai tôn giáo chính trong nước chúng ta".

Các tôn giáo thiểu số khác bao gồm Công giáo Hy Lạp Belarus, Do Thái giáo, Hồi giáo và Tân Ngoại giáo. Nhìn chung, 48,3% dân số là Kitô hữu Chính thống giáo, 41,1% không theo tôn giáo nào, 7,1% là Công giáo La Mã và 3,3% theo các tôn giáo khác.

Belarus từng là một trung tâm lớn của người Do Thái châu Âu, với 10% dân số là người Do Thái. Nhưng kể từ giữa thế kỷ 20, số lượng người Do Thái đã giảm do Holocaust, trục xuất và di cư, do đó ngày nay họ là một thiểu số rất nhỏ, chưa đến một phần trăm. Người Tatar Lipka, với số lượng hơn 15.000 người, chủ yếu là người Hồi giáo.

Theo Điều 16 của Hiến pháp Belarus, Belarus không có tôn giáo chính thức. Trong khi tự do thờ cúng được cấp trong cùng một điều, các tổ chức tôn giáo bị coi là có hại cho chính phủ hoặc trật tự xã hội có thể bị cấm. Chính sách tôn giáo của chính phủ nhằm duy trì sự hòa hợp giữa các tôn giáo, nhưng cũng có những báo cáo về việc hạn chế hoạt động của một số nhóm tôn giáo thiểu số.

10.4. Giáo dục

Hệ thống giáo dục của Belarus được nhà nước quản lý và tài trợ, với mục tiêu cung cấp giáo dục phổ cập và chất lượng cao cho mọi công dân. Hệ thống này bao gồm các cấp học sau:

• Giáo dục mầm non: Dành cho trẻ em từ 1 đến 6 tuổi, bao gồm các trường mẫu giáo và nhà trẻ.
• Giáo dục phổ thông (cơ bản và trung học): Kéo dài 11 năm, bắt buộc đối với tất cả trẻ em. Chương trình học bao gồm các môn học cơ bản như ngôn ngữ (tiếng Belarus và tiếng Nga), toán học, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, ngoại ngữ và giáo dục thể chất. Sau khi hoàn thành lớp 9, học sinh có thể tiếp tục học lên lớp 10-11 để chuẩn bị vào đại học hoặc chuyển sang các trường dạy nghề.
• Giáo dục nghề nghiệp và kỹ thuật: Cung cấp đào tạo nghề cho những học sinh không theo học đại học, chuẩn bị cho họ tham gia thị trường lao động.
• Giáo dục đại học: Belarus có một mạng lưới các trường đại học và học viện công lập, cung cấp các chương trình đào tạo cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Các trường đại học lớn và uy tín nhất tập trung ở thủ đô Minsk, như Đại học Quốc gia Belarus (BSU), Đại học Kỹ thuật Quốc gia Belarus (BNTU), và Đại học Y khoa Quốc gia Belarus. Giáo dục đại học ở Belarus được đánh giá cao về chất lượng, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và y học.

Chính phủ Belarus chú trọng đầu tư vào giáo dục và khoa học. Tỷ lệ biết chữ ở Belarus rất cao, gần như 100%. Chính sách giáo dục của chính phủ nhằm mục đích hiện đại hóa hệ thống giáo dục, nâng cao chất lượng đào tạo và hội nhập với không gian giáo dục châu Âu, mặc dù quá trình này gặp một số thách thức do các yếu tố chính trị và kinh tế. Việc giảng dạy bằng cả tiếng Belarus và tiếng Nga được thực hiện, tuy nhiên, tiếng Nga có xu hướng chiếm ưu thế hơn trong giáo dục đại học và khoa học.

10.5. Y tế và phúc lợi

Hệ thống y tế của Belarus chủ yếu là hệ thống y tế công cộng do nhà nước quản lý và tài trợ, với mục tiêu cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe phổ cập cho mọi công dân.

• Hệ thống y tế công cộng: Belarus duy trì một mạng lưới rộng khắp các bệnh viện, phòng khám đa khoa (polyclinics) và các cơ sở y tế chuyên khoa trên toàn quốc. Dịch vụ y tế cơ bản thường được cung cấp miễn phí hoặc với chi phí thấp cho công dân Belarus. Chính phủ đầu tư vào việc đào tạo nhân lực y tế và trang bị cho các cơ sở y tế.
• Các chỉ số sức khỏe chính: Tuổi thọ trung bình ở Belarus là khoảng 72,15 tuổi (66,53 tuổi đối với nam và 78,1 tuổi đối với nữ, số liệu năm 2007). Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh đã giảm đáng kể trong những năm gần đây. Các bệnh tim mạch, ung thư và các bệnh liên quan đến lối sống là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Hậu quả của thảm họa Chernobyl vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến sức khỏe của một bộ phận dân cư.
• Khả năng tiếp cận và tình hình dịch vụ y tế: Nhìn chung, người dân Belarus có khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản. Tuy nhiên, chất lượng dịch vụ và trang thiết bị y tế có thể khác nhau giữa các vùng và giữa các cơ sở y tế. Ở các khu vực nông thôn, khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế chuyên sâu có thể hạn chế hơn. Ngành y tế tư nhân ở Belarus còn nhỏ và chủ yếu cung cấp các dịch vụ chuyên khoa hoặc thẩm mỹ.
• Hệ thống an sinh xã hội: Belarus có một hệ thống an sinh xã hội khá toàn diện, bao gồm lương hưu, trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp thai sản, trợ cấp cho người khuyết tật và các hình thức hỗ trợ xã hội khác. Hệ thống này nhằm mục đích bảo vệ các nhóm dân cư dễ bị tổn thương và đảm bảo một mức sống tối thiểu cho người dân. Tuy nhiên, mức trợ cấp đôi khi còn thấp và hệ thống này phải đối mặt với những thách thức do tình hình kinh tế và sự già hóa dân số.

Chính phủ Belarus coi trọng việc duy trì và cải thiện hệ thống y tế và phúc lợi xã hội như một yếu tố quan trọng để đảm bảo ổn định xã hội. Tuy nhiên, những hạn chế về ngân sách và các vấn đề kinh tế có thể ảnh hưởng đến chất lượng và phạm vi của các dịch vụ này.

10.6. An ninh và trật tự công cộng

An ninh và trật tự công cộng ở Belarus được duy trì bởi một hệ thống các cơ quan thực thi pháp luật do nhà nước kiểm soát chặt chẽ.

• Tỷ lệ tội phạm: Theo các số liệu chính thức, tỷ lệ tội phạm ở Belarus nhìn chung ở mức trung bình so với các nước trong khu vực. Các loại tội phạm phổ biến bao gồm trộm cắp, cướp giật và các tội phạm liên quan đến rượu bia. Tội phạm có tổ chức và tham nhũng cũng là những vấn đề được ghi nhận.
• Tổ chức và vai trò của cảnh sát (Militsiya): Militsiya là lực lượng cảnh sát chính ở Belarus, chịu trách nhiệm duy trì trật tự công cộng, phòng chống tội phạm và điều tra các vụ án hình sự. Lực lượng này trực thuộc Bộ Nội vụ. Ngoài ra, còn có các đơn vị chuyên trách khác như Cảnh sát Giao thông (GAI) và các đơn vị đặc nhiệm (OMON) thường được huy động để giải tán các cuộc biểu tình. Hoạt động của cảnh sát đôi khi bị các tổ chức nhân quyền chỉ trích về việc sử dụng vũ lực quá mức và các hành vi vi phạm quyền công dân, đặc biệt trong bối cảnh các cuộc biểu tình chính trị.
• An toàn công cộng: Nhìn chung, Belarus được coi là một quốc gia tương đối an toàn cho người dân và du khách về mặt tội phạm đường phố. Tuy nhiên, các vấn đề liên quan đến an toàn giao thông và các rủi ro khác vẫn tồn tại.
• Chính sách an ninh của chính phủ: Chính phủ Belarus đặt ưu tiên cao cho việc duy trì ổn định chính trị và trật tự xã hội. Các biện pháp an ninh thường được thắt chặt, đặc biệt trong các sự kiện chính trị lớn hoặc các cuộc biểu tình. Ủy ban An ninh Nhà nước (KGB) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh quốc gia, nhưng cũng bị cáo buộc tham gia vào việc đàn áp những người bất đồng chính kiến.

Môi trường an ninh và trật tự công cộng ở Belarus gắn liền với bối cảnh chính trị của đất nước, nơi chính quyền duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với xã hội và các hoạt động dân sự.

13.1. Nghệ thuật và văn học

Văn học Belarus bắt đầu từ các tác phẩm tôn giáo thế kỷ 11 đến 13, chẳng hạn như thơ của Cyril xứ Turaw vào thế kỷ 12. Đến thế kỷ 16, Francysk Skaryna, một cư dân của Polotsk, đã dịch Kinh Thánh sang tiếng Belarus. Tác phẩm này được xuất bản tại Praha và Vilnius vào khoảng giữa năm 1517 và 1525, khiến nó trở thành cuốn sách đầu tiên được in ở Belarus hoặc bất kỳ nơi nào ở Đông Âu. Thời kỳ hiện đại của văn học Belarus bắt đầu vào cuối thế kỷ 19; một nhà văn nổi bật là Yanka Kupala. Nhiều nhà văn Belarus thời đó, như Uładzimir Žyłka, Kazimir Svayak, Yakub Kolas, Źmitrok Biadula và Maksim Haretski, đã viết cho Nasha Niva, một tờ báo tiếng Belarus trước đây được xuất bản ở Vilnius nhưng nay được xuất bản ở Minsk.

Sau khi Belarus được sáp nhập vào Liên Xô, chính phủ Liên Xô đã kiểm soát các vấn đề văn hóa của nước Cộng hòa. Ban đầu, chính sách "Belarus hóa" được theo đuổi ở CHXHCNXV Byelorussia mới thành lập. Chính sách này bị đảo ngược vào những năm 1930, và phần lớn các trí thức và những người ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Belarus nổi tiếng hoặc bị lưu đày hoặc bị giết trong các cuộc thanh trừng của Stalin. Sự phát triển tự do của văn học chỉ diễn ra ở lãnh thổ do Ba Lan nắm giữ cho đến khi Liên Xô chiếm đóng vào năm 1939. Một số nhà thơ và tác giả đã phải sống lưu vong sau khi Đức Quốc xã chiếm đóng Belarus và sẽ không trở lại cho đến những năm 1960.

Sự phục hưng lớn cuối cùng của văn học Belarus diễn ra vào những năm 1960 với các tiểu thuyết được xuất bản bởi Vasil Bykaŭ và Uladzimir Karatkievich. Một tác giả có ảnh hưởng đã xem xét các thảm họa mà đất nước phải gánh chịu là Ales Adamovich. Ông được Svetlana Alexievich, người Belarus đoạt Giải Nobel Văn học năm 2015, gọi là "người thầy chính của bà, người đã giúp bà tìm ra con đường của riêng mình".

Âm nhạc ở Belarus chủ yếu bao gồm một truyền thống phong phú về âm nhạc dân gian và tôn giáo. Truyền thống âm nhạc dân gian của đất nước có thể bắt nguồn từ thời Đại công quốc Lietuva. Vào thế kỷ 19, nhà soạn nhạc Ba Lan Stanisław Moniuszko đã sáng tác các vở opera và các tác phẩm thính phòng khi sống ở Minsk. Trong thời gian ở đó, ông đã làm việc với nhà thơ Belarus Vintsent Dunin-Martsinkyevich và tạo ra vở opera Sialanka (Người phụ nữ nông dân). Vào cuối thế kỷ 19, các thành phố lớn của Belarus đã thành lập các công ty opera và ballet riêng. Vở ballet Nightingale của M. Kroshner được sáng tác trong thời kỳ Xô viết và trở thành vở ballet Belarus đầu tiên được trình diễn tại Nhà hát Ballet Vialiki Hàn lâm Quốc gia ở Minsk.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, âm nhạc tập trung vào những khó khăn của người dân Belarus hoặc những người cầm vũ khí bảo vệ quê hương. Trong giai đoạn này, Anatoly Bogatyrev, tác giả vở opera Trong rừng Polesye hoang sơ, đóng vai trò là "người thầy" của các nhà soạn nhạc Belarus. Nhà hát Ballet Hàn lâm Quốc gia Minsk đã được trao giải Prix Benois de la Danse vào năm 1996 với tư cách là công ty ballet hàng đầu thế giới. Nhạc rock ngày càng trở nên phổ biến trong những năm gần đây, mặc dù chính phủ Belarus đã cố gắng hạn chế số lượng nhạc nước ngoài phát sóng trên đài phát thanh để ủng hộ âm nhạc truyền thống Belarus. Từ năm 2004, Belarus đã cử nghệ sĩ tham gia Cuộc thi Ca khúc Eurovision.

Marc Chagall sinh ra ở Liozna (gần Vitebsk) vào năm 1887. Ông đã trải qua những năm Chiến tranh thế giới thứ nhất ở Belarus thuộc Liên Xô, trở thành một trong những nghệ sĩ nổi bật nhất của đất nước và là thành viên của phong trào tiên phong hiện đại và là người sáng lập Trường Cao đẳng Nghệ thuật Vitebsk.

13.2. Trang phục truyền thống và thủ công mỹ nghệ

Trang phục truyền thống của Belarus bắt nguồn từ thời kỳ Rus' Kiev. Do khí hậu mát mẻ, quần áo được thiết kế để giữ nhiệt cho cơ thể và thường được làm từ vải lanh hoặc len. Chúng được trang trí bằng các hoa văn tinh xảo chịu ảnh hưởng từ các nền văn hóa láng giềng: Ba Lan, Litva, Latvia, Nga và các quốc gia châu Âu khác. Mỗi vùng của Belarus đã phát triển các mẫu thiết kế đặc trưng. Một mẫu hoa văn trang trí phổ biến trong các trang phục thời kỳ đầu hiện đang trang trí phần đầu của lá cờ quốc gia Belarus, được thông qua trong một cuộc trưng cầu dân ý gây tranh cãi vào năm 1995.

Một yếu tố quan trọng của trang phục truyền thống Belarus là rushnyk, một loại khăn dệt nghi lễ có thêu các hoa văn phức tạp. Rushnyk được sử dụng trong nhiều nghi lễ và sự kiện quan trọng trong đời sống, từ sinh nở, đám cưới đến đám tang, và cũng được dùng để trang trí nhà cửa. Các họa tiết trên rushnyk và các loại trang phục khác thường mang ý nghĩa biểu tượng, liên quan đến thiên nhiên, tín ngưỡng dân gian và các yếu tố bảo vệ.

Ngoài dệt và thêu, các nghề thủ công truyền thống khác của Belarus bao gồm làm gốm, chạm khắc gỗ và đan lát. Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ Belarus thường phản ánh sự khéo léo, tính thẩm mỹ và bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Ngày nay, các nghề thủ công truyền thống vẫn được duy trì và phát triển, góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa của đất nước.

13.3. Văn hóa ẩm thực

Ẩm thực Belarus chủ yếu bao gồm rau, thịt (đặc biệt là thịt lợn) và bánh mì. Thực phẩm thường được nấu chậm hoặc hầm. Thông thường, người Belarus ăn một bữa sáng nhẹ và hai bữa ăn thịnh soạn hơn trong ngày. Bánh mì lúa mì và lúa mạch đen được tiêu thụ ở Belarus, nhưng lúa mạch đen phổ biến hơn vì điều kiện quá khắc nghiệt để trồng lúa mì. Để thể hiện lòng hiếu khách, chủ nhà theo truyền thống sẽ dâng bánh mì và muối khi chào đón khách hoặc khách đến thăm.

Các món ăn truyền thống tiêu biểu của Belarus bao gồm:

• Draniki: Bánh kếp khoai tây, được coi là món ăn quốc gia. Khoai tây được bào nhỏ, trộn với trứng, bột mì và gia vị, sau đó chiên vàng. Draniki thường được ăn kèm với kem chua (smetana) hoặc machanka.
• Borscht: Một loại súp củ cải đường phổ biến ở nhiều nước Đông Âu, nhưng phiên bản Belarus (chaladnik hoặc borscht lạnh) thường được làm lạnh và có thể bao gồm dưa chuột, trứng luộc và các loại rau thơm.
• Machanka: Một loại nước sốt thịt đặc, thường được làm từ thịt lợn, xúc xích, nấm và kem chua. Machanka thường được ăn kèm với draniki hoặc bánh mì.
• Kalduny: Bánh bao nhồi thịt hoặc khoai tây, tương tự như pelmeni của Nga hoặc pierogi của Ba Lan.
• Babka khoai tây: Một món bánh nướng làm từ khoai tây bào, thịt xông khói, hành tây và trứng.
• Zrazy: Thịt cuộn nhồi (thường là thịt bò hoặc thịt lợn) với nhiều loại nhân khác nhau như nấm, trứng hoặc bánh mì.

Khoai tây là một nguyên liệu vô cùng quan trọng trong ẩm thực Belarus, đến mức người Belarus đôi khi được gọi một cách thân mật là "Bulbashi" (người ăn khoai tây). Các loại thịt phổ biến khác bao gồm thịt bò và thịt gà. Nấm, quả mọng và các loại rau củ khác cũng được sử dụng rộng rãi. Đồ uống truyền thống bao gồm kvas (một loại đồ uống lên men nhẹ từ bánh mì lúa mạch đen) và các loại rượu mạnh tự làm. Văn hóa ẩm thực Belarus phản ánh lối sống nông nghiệp truyền thống và sự phong phú của các sản phẩm địa phương.

13.4. Thể thao

Belarus đã thi đấu tại Thế vận hội kể từ Thế vận hội Mùa đông 1994 với tư cách là một quốc gia độc lập. Nhận được sự tài trợ mạnh mẽ từ chính phủ, khúc côn cầu trên băng là môn thể thao phổ biến thứ hai của quốc gia sau bóng đá. Đội tuyển bóng đá quốc gia chưa bao giờ đủ điều kiện tham dự một giải đấu lớn; tuy nhiên, BATE Borisov đã chơi ở Champions League. Đội tuyển khúc côn cầu quốc gia đứng thứ tư tại Thế vận hội Mùa đông Salt Lake City 2002 sau một chiến thắng đáng nhớ trước Thụy Điển ở tứ kết và thường xuyên thi đấu tại Giải vô địch thế giới, thường lọt vào tứ kết. Nhiều vận động viên Belarus có mặt tại Kontinental Hockey League ở lục địa Á-Âu, đặc biệt là cho câu lạc bộ Belarus HC Dinamo Minsk, và một số cũng đã chơi ở National Hockey League ở Bắc Mỹ. Giải vô địch thế giới IIHF 2014 được tổ chức tại Belarus và Giải vô địch thế giới IIHF 2021 dự kiến sẽ được đồng tổ chức tại Latvia và Belarus nhưng đã bị hủy bỏ do các cuộc biểu tình lan rộng và lo ngại về an ninh. Giải vô địch xe đạp lòng chảo châu Âu UEC 2021 cũng bị hủy bỏ vì Belarus không được coi là chủ nhà an toàn.

Darya Domracheva là một vận động viên hai môn phối hợp hàng đầu với các danh hiệu bao gồm ba huy chương vàng tại Thế vận hội Mùa đông 2014. Vận động viên quần vợt Victoria Azarenka trở thành người Belarus đầu tiên giành được một danh hiệu đơn Grand Slam tại Giải quần vợt Úc Mở rộng năm 2012. Cô cũng đã giành huy chương vàng ở nội dung đôi nam nữ tại Thế vận hội Mùa hè 2012 cùng với Max Mirnyi, người nắm giữ mười danh hiệu Grand Slam ở nội dung đôi.

Các vận động viên Belarus đáng chú ý khác bao gồm vận động viên xe đạp Vasil Kiryienka, người đã vô địch Giải vô địch thế giới đua xe đạp đường trường tính giờ cá nhân nam năm 2015, và vận động viên chạy cự ly trung bình Maryna Arzamasava, người đã giành huy chương vàng ở nội dung 800m tại Giải vô địch điền kinh thế giới năm 2015.

Andrei Arlovski, sinh ra tại Babruysk, CHXHCNXV Byelorussia, là một võ sĩ UFC hiện tại và là cựu vô địch hạng nặng UFC thế giới.

Belarus cũng nổi tiếng với các vận động viên thể dục nhịp điệu mạnh mẽ. Các vận động viên đáng chú ý bao gồm Inna Zhukova, người đã giành huy chương bạc tại Thế vận hội Bắc Kinh 2008, Liubov Charkashyna, người đã giành huy chương đồng tại Thế vận hội London 2012, và Melitina Staniouta, Huy chương Đồng Toàn năng tại Giải vô địch thế giới năm 2015. Đội tuyển cao cấp Belarus đã giành huy chương đồng tại Thế vận hội London 2012.

13.5. Di sản thế giới

Belarus có bốn Di sản Thế giới được UNESCO công nhận:

• Quần thể Lâu đài Mir: Một lâu đài kiến trúc Gô-tích ấn tượng có từ thế kỷ 16, với các yếu tố kiến trúc Phục hưng và Baroque sau này. Quần thể này bao gồm lâu đài, công sự đất, công viên và một nhà thờ tưởng niệm. Đây là một ví dụ nổi bật về kiến trúc phòng thủ Trung Âu.
• Quần thể kiến trúc, nhà ở và văn hóa của gia tộc Radziwiłł tại Nesvizh: Bao gồm Lâu đài Nesvizh và nhà thờ Corpus Christi. Lâu đài là nơi ở của gia tộc Radziwiłł, một trong những gia tộc quyền quý nhất của Đại công quốc Lietuva và Liên bang Ba Lan-Litva. Quần thể này thể hiện sự pha trộn của nhiều phong cách kiến trúc và có giá trị lịch sử và văn hóa to lớn.
• Rừng Białowieża (chung với Ba Lan): Một trong những khu rừng nguyên sinh cổ xưa và lớn nhất còn lại của châu Âu, là nơi sinh sống của bò bison châu Âu và nhiều loài động thực vật quý hiếm khác. Khu rừng này có tầm quan trọng đặc biệt về đa dạng sinh học và bảo tồn thiên nhiên.
• Vòng cung trắc đạc Struve (chung với chín quốc gia khác): Một chuỗi các điểm đo đạc tam giác được thiết lập vào thế kỷ 19 bởi nhà thiên văn học người Đức gốc Nga Friedrich Georg Wilhelm von Struve. Chuỗi điểm này kéo dài từ Na Uy đến Biển Đen, qua mười quốc gia, và đại diện cho một thành tựu khoa học quan trọng trong việc xác định kích thước và hình dạng của Trái Đất. Một số điểm đánh dấu của vòng cung này nằm trên lãnh thổ Belarus.

Các di sản này phản ánh sự phong phú về lịch sử, văn hóa và thiên nhiên của Belarus, đồng thời là những điểm thu hút khách du lịch quan trọng.

13.6. Các ngày lễ

Belarus có một số ngày lễ quốc gia và tôn giáo quan trọng, phản ánh lịch sử và truyền thống văn hóa của đất nước.

• Tết Dương lịch (1 tháng 1): Là một trong những ngày lễ lớn nhất và được tổ chức rộng rãi.
• Lễ Giáng sinh của Chính thống giáo (7 tháng 1): Theo lịch Julian, đây là ngày lễ tôn giáo quan trọng đối với đa số tín đồ Chính thống giáo ở Belarus.
• Ngày Quốc tế Phụ nữ (8 tháng 3): Là một ngày lễ tôn vinh phụ nữ.
• Lễ Phục Sinh của Công giáo (ngày lễ di động): Được tổ chức bởi cộng đồng Công giáo thiểu số.
• Ngày Quốc tế Lao động (1 tháng 5): Ngày lễ của người lao động.
• Lễ Phục Sinh của Chính thống giáo (Vialikdzień) (ngày lễ di động): Là ngày lễ tôn giáo quan trọng nhất đối với các tín đồ Chính thống giáo.
• Ngày Chiến thắng (9 tháng 5): Kỷ niệm chiến thắng của Liên Xô trước Đức Quốc xã trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Đây là một ngày lễ rất quan trọng, với các cuộc diễu hành quân sự và các sự kiện tưởng niệm.
• Ngày Độc lập Cộng hòa Belarus (3 tháng 7): Kỷ niệm ngày giải phóng Minsk khỏi quân Đức Quốc xã vào năm 1944 trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Đây là ngày quốc khánh chính thức.
• Ngày Cách mạng Tháng Mười (7 tháng 11): Belarus là một trong số ít quốc gia còn kỷ niệm cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917.
• Lễ Giáng sinh của Công giáo (25 tháng 12): Được tổ chức bởi cộng đồng Công giáo.

Ngoài ra, còn có các ngày lễ tôn giáo và truyền thống khác được tổ chức ở các mức độ khác nhau, chẳng hạn như Kupalle (lễ hội mùa hè truyền thống của người Slav). Các ngày lễ này thường đi kèm với các nghi lễ, lễ hội, các món ăn truyền thống và các hoạt động cộng đồng, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tôn giáo của Belarus.