Syria

3.1. Thời cổ đại

Văn hóa Natufian là nền văn hóa đầu tiên định cư tại khu vực này vào khoảng thiên niên kỷ thứ 11 TCN và trở thành một trong những trung tâm của Văn hóa Đồ đá mới (được gọi là Pre-Pottery Neolithic A), nơi nông nghiệp và chăn nuôi gia súc bắt đầu xuất hiện. Địa điểm Tell Qaramel có một số tháp đá tròn có niên đại từ năm 10650 TCN, khiến chúng trở thành những công trình kiến trúc cổ nhất thuộc loại này trên thế giới. Thời kỳ Đồ đá mới (Pre-Pottery Neolithic B) được đại diện bởi những ngôi nhà hình chữ nhật của văn hóa Mureybet. Vào thời điểm đó, người dân sử dụng các đồ chứa làm bằng đá, thạch cao và vôi nung (Vaisselle blanche). Việc phát hiện các công cụ bằng obsidian từ Anatolia là bằng chứng về thương mại sơ khai. Các thành phố cổ Hamoukar và Emar đóng một vai trò quan trọng trong thời kỳ Đồ đá mới muộn và Thời đại đồ đồng. Các nhà khảo cổ học đã chứng minh rằng nền văn minh ở Syria là một trong những nền văn minh cổ xưa nhất trên trái đất, có lẽ chỉ sau nền văn minh Lưỡng Hà.

Nền văn minh bản địa được ghi nhận sớm nhất trong khu vực là Vương quốc Ebla, gần Idlib ngày nay ở miền bắc Syria. Ebla dường như được thành lập vào khoảng năm 3500 TCN và dần dần xây dựng sự giàu có của mình thông qua thương mại với các nhà nước Lưỡng Hà như Sumer, Assyria, và Akkad, cũng như với các dân tộc Hurrian và Hattian ở phía tây bắc, tại Tiểu Á. Những món quà từ các Pharaoh, được tìm thấy trong các cuộc khai quật, xác nhận mối liên hệ của Ebla với Ai Cập cổ đại. Một trong những văn bản viết sớm nhất từ Syria là một thỏa thuận thương mại giữa Tể tướng Ibrium của Ebla và một vương quốc không rõ ràng tên là Abarsal vào khoảng năm 2300 TCN, được gọi là Hiệp ước giữa Ebla và Abarsal. Các học giả tin rằng ngôn ngữ Eblaite là một trong những ngôn ngữ Semit viết cổ nhất được biết đến sau tiếng Akkad. Các phân loại gần đây về ngôn ngữ Eblaite đã cho thấy rằng nó là một ngôn ngữ Đông Semit, có quan hệ mật thiết với tiếng Akkad. Ebla bị suy yếu bởi một cuộc chiến tranh kéo dài với Mari, và toàn bộ Syria trở thành một phần của Đế quốc Akkad sau khi các cuộc chinh phạt của Sargon của Akkad và cháu trai ông Naram-Sin của Akkad chấm dứt sự thống trị của Ebla đối với Syria vào nửa đầu thế kỷ 23 TCN.

Đến thế kỷ 21 TCN, người Hurrian định cư ở các vùng phía đông bắc Syria trong khi phần còn lại của khu vực bị người Amorite thống trị. Syria được các nước láng giềng Assyria-Babylonia gọi là Vùng đất của Amurru (người Amorite). Tiếng Amorite, một ngôn ngữ Tây Bắc Semit, là ngôn ngữ Canaanite được chứng thực sớm nhất. Mari tái xuất hiện trong giai đoạn này cho đến khi bị Hammurabi của Babylon chinh phục. Ugarit cũng nổi lên trong thời gian này, vào khoảng năm 1800 TCN, gần Latakia hiện đại. Tiếng Ugarit là một ngôn ngữ Semit có liên quan lỏng lẻo với các ngôn ngữ Canaanite và đã phát triển bảng chữ cái Ugarit, được coi là bảng chữ cái cổ nhất được biết đến trên thế giới. Vương quốc Ugarit tồn tại cho đến khi bị phá hủy bởi những người Dân tộc Biển Ấn-Âu cướp bóc vào thế kỷ 12 TCN, trong sự kiện được gọi là Sụp đổ Thời đại Đồ đồng Muộn.

Aleppo và Damascus là một trong những thành phố có người ở liên tục lâu đời nhất trên thế giới. Yamhad (Aleppo hiện đại) thống trị miền bắc Syria trong hai thế kỷ, mặc dù miền đông Syria bị chiếm đóng vào thế kỷ 19 và 18 TCN bởi Đế quốc Assyria cổ do triều đại Amorite của Shamshi-Adad I cai trị, và bởi Đế quốc Babylon được thành lập bởi người Amorite. Yamhad được mô tả trong các phiến đất sét của Mari là nhà nước hùng mạnh nhất ở Cận Đông và có nhiều chư hầu hơn Hammurabi. Yamhad áp đặt quyền lực của mình lên Alalakh, Qatna, các nhà nước Hurrian, và thung lũng sông Euphrates cho đến biên giới với Babylon. Quân đội của Yamhad đã chinh chiến đến tận Dēr ở biên giới Elam (Iran hiện đại). Yamhad bị người Hittite từ Tiểu Á chinh phục và phá hủy, cùng với Ebla, vào khoảng năm 1600 TCN. Từ thời điểm này, Syria trở thành một chiến trường cho các đế quốc ngoại bang khác nhau, đó là Đế quốc Hittite, Đế quốc Mitanni, Đế quốc Ai Cập, Đế quốc Assyria Trung đại, và ở một mức độ thấp hơn là Babylonia. Người Ai Cập ban đầu chiếm đóng phần lớn phía nam, trong khi người Hittite và người Mitanni chiếm đóng phần lớn phía bắc. Tuy nhiên, Assyria cuối cùng đã giành được ưu thế, phá hủy Đế quốc Mitanni và sáp nhập những vùng lãnh thổ rộng lớn trước đây do người Hittite và Babylon nắm giữ.

Khoảng thế kỷ 14 TCN, nhiều dân tộc Semit khác nhau xuất hiện trong khu vực, chẳng hạn như người Sutean bán du mục đã xung đột không thành công với Babylonia ở phía đông, và người Aramaeans nói tiếng Tây Semit đã thay thế người Amorite trước đó. Họ cũng bị Assyria và Hittite chinh phục trong nhiều thế kỷ. Người Ai Cập đã chiến đấu với người Hittite để giành quyền kiểm soát miền tây Syria; cuộc chiến đạt đến đỉnh điểm vào năm 1274 TCN với Trận Kadesh. Phía tây vẫn là một phần của đế quốc Hittite cho đến khi bị phá hủy vào khoảng năm 1200 TCN, trong khi miền đông Syria phần lớn trở thành một phần của Đế quốc Assyria Trung đại, đế quốc này cũng đã sáp nhập phần lớn phía tây dưới thời trị vì của Tiglath-Pileser I (1114-1076 TCN). Với sự sụp đổ của người Hittite và sự suy tàn của Assyria vào cuối thế kỷ 11 TCN, các bộ lạc Aramaean đã giành quyền kiểm soát phần lớn nội địa, thành lập các nhà nước như Bit Bahiani, Aram-Damascus, Hamath, Aram-Rehob, Aram-Naharaim, và Luhuti. Từ thời điểm này, khu vực này được gọi là Aramea hoặc Aram. Cũng có một sự tổng hợp giữa người Aramaean Semit và tàn dư của người Hittite Ấn-Âu, với sự thành lập của một số nhà nước Syro-Hittite tập trung ở bắc trung tâm Aram (Syria) và nam trung tâm Tiểu Á (Thổ Nhĩ Kỳ hiện đại), bao gồm Palistin, Carchemish và Sam'al.

Một nhóm Canaanite được gọi là người Phoenicia đã thống trị các bờ biển của Syria (cũng như Liban và miền bắc Palestine) từ thế kỷ 13 TCN, thành lập các thành bang như Amrit, Simyra, Arwad, Paltos, Ramitha, và Shuksi. Từ những vùng ven biển này, họ cuối cùng đã lan rộng ảnh hưởng của mình khắp Địa Trung Hải, bao gồm cả việc xây dựng các thuộc địa ở Malta, Sicily, bán đảo Iberia, và các bờ biển Bắc Phi và quan trọng nhất là thành lập thành bang lớn Carthage vào thế kỷ 9 TCN, sau này trở thành trung tâm của một đế quốc lớn, đối thủ của Cộng hòa La Mã.

Syria và nửa phía tây của Cận Đông sau đó rơi vào tay Đế quốc Tân Assyria (911 TCN - 605 TCN). Người Assyria đã giới thiệu tiếng Aram Hoàng gia làm lingua franca của đế quốc họ. Ngôn ngữ này vẫn chiếm ưu thế ở Syria và toàn bộ Cận Đông cho đến sau cuộc chinh phục của người Hồi giáo vào thế kỷ 7 và 8 SCN, và là phương tiện truyền bá Kitô giáo. Người Assyria đặt tên cho các thuộc địa của họ ở Syria và Liban là Eber-Nari. Sự thống trị của Assyria kết thúc sau khi người Assyria suy yếu nghiêm trọng trong một loạt các cuộc nội chiến tàn khốc, theo sau là các cuộc tấn công từ người Medes, người Babylon, người Chaldea, người Ba Tư, người Scythia và người Cimmeria. Trong thời kỳ sụp đổ của Assyria, người Scythia đã tàn phá và cướp bóc phần lớn Syria. Trận chiến cuối cùng của quân đội Assyria diễn ra tại Carchemish ở miền bắc Syria vào năm 605 TCN. Đế quốc Tân Babylon (605 TCN - 539 TCN) kế tục Đế quốc Assyria. Trong giai đoạn này, Syria trở thành một chiến trường giữa Babylonia và một thuộc địa cũ khác của Assyria, đó là Ai Cập. Người Babylon, giống như những người Assyria họ hàng của họ, đã chiến thắng Ai Cập.

3.2. Thời cổ điển

Các vùng đất tạo nên Syria ngày nay là một phần của Đế quốc Tân Babylon và đã bị Đế quốc Achaemenes sáp nhập vào năm 539 TCN. Dưới sự lãnh đạo của Cyrus Đại đế, người Ba Tư Achaemenes vẫn giữ tiếng Aram Hoàng gia làm một trong những ngôn ngữ ngoại giao của đế quốc họ, cũng như tên gọi Assyria cho satrapy mới của Aram/Syria là Eber-Nari. Syria bị Đế quốc Macedonia do Alexandros Đại đế cai trị chinh phục vào khoảng năm 330 TCN và do đó trở thành tỉnh Coele-Syria của Đế quốc Seleukos (323 TCN - 64 TCN), với các vị vua Seleukos tự xưng là "Vua của Syria" và thành phố Antioch là thủ đô của nó bắt đầu từ năm 240 TCN. Do đó, chính người Hy Lạp đã giới thiệu tên gọi "Syria" cho khu vực này. Ban đầu là một sự biến dạng Ấn-Âu của "Assyria" ở bắc Lưỡng Hà (Iraq), người Hy Lạp đã sử dụng thuật ngữ này để mô tả không chỉ Assyria mà còn cả các vùng đất phía tây đã nằm dưới sự thống trị của Assyria trong nhiều thế kỷ. Do đó, trong thế giới Hy-La, cả người Aramaeans ở Syria và người Assyria ở Lưỡng Hà (Iraq ngày nay) ở phía đông đều được gọi là "người Syria" hoặc "Syriac", mặc dù đây là những dân tộc riêng biệt, một sự nhầm lẫn sẽ tiếp tục tồn tại trong thế giới hiện đại. Cuối cùng, các phần phía nam của Syria Seleukos đã bị người Do Thái triều đại Hasmoneus chiếm lấy khi Đế chế Hy Lạp hóa dần tan rã.

Syria nhanh chóng nằm dưới sự kiểm soát của người Armenia từ năm 83 TCN, với các cuộc chinh phạt của vua Armenia Tigranes Đại đế, người được dân Syria chào đón như một vị cứu tinh khỏi người Seleukos và người La Mã. Tuy nhiên, Pompey Đại đế, một tướng của Đế quốc La Mã, đã đến Syria, chiếm Antioch và biến Syria thành một tỉnh La Mã vào năm 64 TCN, chấm dứt sự kiểm soát của Armenia đối với khu vực kéo dài hai thập kỷ. Syria thịnh vượng dưới sự cai trị của La Mã, nằm ở vị trí chiến lược trên Con đường tơ lụa, mang lại cho nó sự giàu có và tầm quan trọng to lớn, biến nó thành chiến trường cho người La Mã và người Ba Tư đối địch.

Palmyra, một vương quốc nói tiếng Aramaic bản địa giàu có và đôi khi hùng mạnh, nổi lên ở miền bắc Syria vào thế kỷ thứ 2; người Palmyra đã thiết lập một mạng lưới thương mại khiến thành phố trở thành một trong những thành phố giàu có nhất trong Đế quốc La Mã. Vào cuối thế kỷ thứ 3, vua Palmyra Odaenathus đã đánh bại hoàng đế Ba Tư Shapur I và kiểm soát toàn bộ miền Đông La Mã, trong khi người kế vị và góa phụ của ông là Zenobia đã thành lập Đế quốc Palmyra, đế quốc này đã nhanh chóng chinh phục Ai Cập, Syria, Palestine, phần lớn Tiểu Á, Judah và Liban, trước khi cuối cùng bị La Mã kiểm soát vào năm 273.

Vương quốc Assyria ở bắc Lưỡng Hà là Adiabene đã kiểm soát các khu vực đông bắc Syria từ năm 10 đến năm 117, trước khi bị La Mã chinh phục. Tiếng Aramaic đã được tìm thấy ở những nơi xa xôi như Tường thành Hadrianus ở Anh thuộc La Mã, với một dòng chữ được viết bởi một người di cư Palmyra tại địa điểm Pháo đài Arbeia. Quyền kiểm soát Syria cuối cùng đã chuyển từ người La Mã sang người Byzantine khi Đế quốc La Mã bị chia cắt. Dân số nói tiếng Aramaic chủ yếu ở Syria trong thời kỳ hoàng kim của Đế quốc Byzantine có lẽ không bị vượt qua cho đến thế kỷ 19. Trước Cuộc chinh phục của người Hồi giáo Ả Rập vào thế kỷ thứ 7, phần lớn dân số là người Aramaeans, nhưng Syria cũng là nơi sinh sống của các tầng lớp thống trị người Hy Lạp và La Mã, người Assyria vẫn sống ở phía đông bắc, người Phoenicia dọc theo bờ biển, và các cộng đồng Do Thái và Armenia cũng tồn tại ở các thành phố lớn, với người Nabatean và người Ả Rập tiền Hồi giáo như Lakhmids và Ghassanids sống ở các sa mạc phía nam Syria. Kitô giáo Syria đã trở thành tôn giáo chính, mặc dù những người khác vẫn theo Do Thái giáo, Mithraism, Manichaeism, Tôn giáo Hy-La, Tôn giáo Canaanite và Tôn giáo Lưỡng Hà. Dân số đông đúc và thịnh vượng của Syria đã khiến Syria trở thành một trong những tỉnh quan trọng nhất của La Mã và Byzantine, đặc biệt là trong thế kỷ thứ 2 và thứ 3 SCN.

Người Syria nắm giữ quyền lực đáng kể trong triều đại Severus. Người đứng đầu gia tộc và hoàng hậu La Mã với tư cách là vợ của hoàng đế Septimius Severus là Julia Domna, một người Syria đến từ thành phố Emesa (ngày nay là Homs), gia đình bà giữ quyền thừa kế chức tư tế của thần El-Gabal. Các cháu trai lớn của bà, cũng là người Ả Rập từ Syria, cũng trở thành hoàng đế La Mã, người đầu tiên là Elagabalus và người thứ hai là em họ ông Alexander Severus. Một hoàng đế La Mã khác là người Syria là Philip Ả Rập (Marcus Julius Philippus), sinh ra ở Arabia thuộc La Mã. Ông là hoàng đế từ năm 244 đến 249 và cai trị một thời gian ngắn trong Khủng hoảng thế kỷ thứ ba. Dưới triều đại của mình, ông tập trung vào quê hương Philippopolis (ngày nay là Shahba) và bắt đầu nhiều dự án xây dựng để cải thiện thành phố, hầu hết đều bị dừng lại sau khi ông qua đời.

Syria có ý nghĩa quan trọng trong lịch sử Kitô giáo; Saul thành Tarsus, hay còn gọi là Sứ đồ Phaolô, đã cải đạo trên đường đến Damascus và nổi lên như một nhân vật quan trọng trong Giáo hội Kitô giáo tại Antioch ở Syria cổ đại.

3.3. Thời Trung cổ

Tương tác đầu tiên của Muhammad với người dân Syria là trong cuộc xâm lược Dumatul Jandal vào tháng 7 năm 626, nơi ông ra lệnh cho những người theo mình xâm lược Duma, vì Muhammad nhận được thông tin rằng một số bộ lạc ở đó có liên quan đến cướp đường và đang chuẩn bị tấn công Medina. William Montgomery Watt cho rằng đây là cuộc viễn chinh quan trọng nhất mà Muhammad ra lệnh vào thời điểm đó, mặc dù nó ít được chú ý trong các nguồn chính. Dumat Al-Jandal cách Medina 804670 m ^{(500 mile)}, và Watt nói rằng không có mối đe dọa ngay lập tức nào đối với Muhammad, ngoài khả năng thông tin liên lạc của ông với Syria và nguồn cung cấp cho Medina sẽ bị gián đoạn. Watt nói: "Thật hấp dẫn khi cho rằng Muhammad đã hình dung điều gì đó về sự bành trướng diễn ra sau khi ông qua đời", và cuộc hành quân nhanh chóng của quân đội ông phải "gây ấn tượng với tất cả những ai nghe về nó". William Muir cũng tin rằng cuộc viễn chinh này rất quan trọng vì Muhammad cùng với 1.000 người đã đến biên giới Syria, nơi các bộ lạc xa xôi đã biết đến tên ông, trong khi tầm nhìn chính trị của Muhammad được mở rộng.

Đến năm 640, Syria bị chinh phục bởi quân đội Rashidun do Khalid ibn al-Walid lãnh đạo. Vào giữa thế kỷ thứ 7, triều đại Umayyad đặt thủ đô của đế chế tại Damascus. Quyền lực của đất nước suy giảm dưới thời cai trị Umayyad sau này; điều này chủ yếu là do chủ nghĩa toàn trị, tham nhũng và các cuộc cách mạng daraus. Triều đại Umayyad bị lật đổ vào năm 750 bởi triều đại Abbasid, triều đại này đã dời thủ đô của đế chế đến Baghdad. Tiếng Ả Rập - được chính thức hóa dưới thời cai trị Umayyad - trở thành ngôn ngữ thống trị, thay thế tiếng Hy Lạp và tiếng Aramaic của thời Byzantine. Năm 887, người Tulunid có trụ sở tại Ai Cập đã sáp nhập Syria từ tay Abbasid và sau đó bị thay thế bởi người Ikhshidid có trụ sở tại Ai Cập và sau đó là người Hamdanid có nguồn gốc từ Aleppo do Sayf al-Dawla thành lập.

Các phần của Syria bị các lãnh chúa Pháp, Anh, Ý và Đức nắm giữ từ năm 1098 đến năm 1189 trong thời kỳ Thập tự chinh và được gọi chung là các Nhà nước Thập tự chinh, trong đó nhà nước chính ở Syria là Công quốc Antioch. Vùng núi ven biển một phần bị chiếm đóng bởi người Nizari Ismailis, còn gọi là Sát thủ, những người có những cuộc đối đầu và đình chiến không liên tục với các Nhà nước Thập tự chinh. Sau này trong lịch sử, khi "người Nizari phải đối mặt với sự thù địch mới của người Frank, họ đã nhận được sự hỗ trợ kịp thời từ người Ayyubid." Sau một thế kỷ cai trị của Seljuk, Syria phần lớn bị chinh phục (1175-1185) bởi nhà giải phóng người Kurd Salah ad-Din, người sáng lập triều đại Ayyubid của Ai Cập. Aleppo rơi vào tay quân Mông Cổ của Hulegu vào tháng 1 năm 1260; Damascus thất thủ vào tháng 3, nhưng sau đó Hulegu buộc phải dừng cuộc tấn công để trở về Trung Quốc giải quyết tranh chấp kế vị.

Vài tháng sau, quân Mamluk đến với một đội quân từ Ai Cập và đánh bại quân Mông Cổ trong Trận Ain Jalut ở Galilee. Thủ lĩnh Mamluk, Baibars, biến Damascus thành một thủ phủ tỉnh. Khi ông qua đời, quyền lực rơi vào tay Qalawun. Trong khi đó, một tiểu vương tên là Sunqur al-Ashqar đã cố gắng tự xưng là người cai trị Damascus, nhưng ông bị Qalawun đánh bại vào ngày 21 tháng 6 năm 1280 và chạy trốn đến miền bắc Syria. Al-Ashqar, người đã kết hôn với một phụ nữ Mông Cổ, đã cầu cứu sự giúp đỡ từ quân Mông Cổ. Quân Mông Cổ của Ilkhanate chiếm Aleppo vào tháng 10 năm 1280, nhưng Qalawun đã thuyết phục Al-Ashqar tham gia cùng ông, và họ đã chiến đấu chống lại quân Mông Cổ vào ngày 29 tháng 10 năm 1281 trong Trận Homs thứ hai, trận chiến mà quân Mamluk đã giành chiến thắng. Năm 1400, nhà chinh phục Thổ-Mông Cổ Hồi giáo Timur xâm lược Syria, trong đó ông cướp phá Aleppo và chiếm Damascus sau khi đánh bại quân đội Mamluk. Cư dân thành phố bị thảm sát, ngoại trừ các nghệ nhân bị trục xuất đến Samarkand. Timur đã tiến hành các cuộc thảm sát dân số Kitô giáo Assyria, làm giảm đáng kể số lượng của họ. Đến cuối thế kỷ 15, việc phát hiện ra một tuyến đường biển từ châu Âu đến Viễn Đông đã chấm dứt nhu cầu về một tuyến đường thương mại trên bộ qua Syria.

3.4. Thời kỳ Đế quốc Ottoman

Năm 1516, Đế quốc Ottoman xâm lược Vương quốc Mamluk của Ai Cập, chinh phục Syria và sáp nhập vào đế quốc của mình. Hệ thống Ottoman không gây gánh nặng cho người Syria vì người Thổ Nhĩ Kỳ tôn trọng tiếng Ả Rập là ngôn ngữ của Kinh Qur'an và chấp nhận vai trò người bảo vệ đức tin. Damascus được chọn làm điểm trung chuyển chính cho Mecca, và do đó nó mang một tính chất thiêng liêng đối với người Hồi giáo, bởi vì những kết quả có lợi từ vô số người hành hương đi qua trên đường hajj.

Chính quyền Ottoman tuân theo một hệ thống dẫn đến sự chung sống hòa bình. Mỗi nhóm thiểu số dân tộc-tôn giáo-người Ả Rập Hồi giáo Shia, người Ả Rập Hồi giáo Sunni, Chính thống giáo Syria, Chính thống giáo Hy Lạp, Kitô hữu Maronite, Kitô hữu Assyria, người Armenia, người Kurd và người Do Thái-tạo thành một millet. Các nhà lãnh đạo tôn giáo của mỗi cộng đồng quản lý tất cả các luật về tình trạng cá nhân và thực hiện một số chức năng dân sự nhất định. Năm 1831, Ibrahim Pasha của Ai Cập từ bỏ lòng trung thành với đế quốc và chiếm đóng Syria Ottoman, chiếm Damascus. Sự cai trị ngắn hạn của ông đối với khu vực này đã cố gắng thay đổi nhân khẩu học và cấu trúc xã hội của khu vực: ông đưa hàng ngàn dân làng Ai Cập đến định cư ở các đồng bằng miền nam Syria, xây dựng lại Jaffa và định cư ở đó với các cựu binh Ai Cập nhằm biến nó thành một thủ phủ khu vực, và ông đã đàn áp các cuộc nổi dậy của nông dân và người Druze và trục xuất các bộ lạc không trung thành. Tuy nhiên, đến năm 1840, ông phải trao trả lại khu vực cho người Ottoman. Từ năm 1864, các cuộc cải cách Tanzimat được áp dụng ở Syria Ottoman, phân chia các tỉnh (vilayet) thành Aleppo, Zor, Beirut và Damascus; Mutasarrifate của Núi Liban được thành lập, và ngay sau đó Mutasarrifate của Jerusalem được trao một địa vị riêng biệt.

Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Đế quốc Ottoman tham gia cuộc xung đột với tư cách là một Cường quốc Trung tâm. Cuối cùng, nó đã phải chịu thất bại và mất quyền kiểm soát toàn bộ Cận Đông vào tay Đế quốc Anh và Đế quốc Pháp. Trong cuộc xung đột, nạn diệt chủng chống lại các dân tộc Kitô giáo bản địa đã được người Ottoman và đồng minh của họ thực hiện dưới hình thức Nạn diệt chủng Armenia và Sayfo, trong đó Deir ez-Zor ở Syria Ottoman là điểm đến cuối cùng của những cuộc hành quân tử thần này. Giữa Chiến tranh thế giới thứ nhất, hai nhà ngoại giao Đồng minh (người Pháp François Georges-Picot và người Anh Mark Sykes) đã bí mật đồng ý về việc phân chia Đế quốc Ottoman sau chiến tranh thành các khu vực ảnh hưởng tương ứng trong Thỏa thuận Sykes-Picot năm 1916. Ban đầu, hai lãnh thổ được phân chia bởi một đường biên giới chạy gần như thẳng từ Jordan đến Iran. Tuy nhiên, việc phát hiện ra dầu mỏ ở khu vực Mosul ngay trước khi chiến tranh kết thúc đã dẫn đến một cuộc đàm phán khác với Pháp vào năm 1918 để nhượng lại khu vực này cho khu vực ảnh hưởng của Anh, sau này trở thành Iraq. Số phận của tỉnh Zor trung gian vẫn chưa rõ ràng; việc chiếm đóng của những người theo chủ nghĩa dân tộc Ả Rập đã dẫn đến việc nó được sáp nhập vào Syria. Biên giới này được quốc tế công nhận khi Syria trở thành một ủy thác của Hội Quốc Liên vào năm 1920 và không thay đổi cho đến ngày nay.

3.5. Thời kỳ Pháp ủy trị

Năm 1920, một Vương quốc Syria độc lập tồn tại trong thời gian ngắn được thành lập dưới sự cai trị của Faisal I thuộc gia tộc Hashemite. Tuy nhiên, sự cai trị của ông đối với Syria chỉ kết thúc sau vài tháng, sau Trận Maysalun. Quân đội Pháp chiếm đóng Syria vào cuối năm đó sau khi hội nghị San Remo đề xuất rằng Hội Quốc Liên đặt Syria dưới sự ủy trị của Pháp. Tướng Gouraud, theo thư ký của ông là de Caix, có hai lựa chọn: "Hoặc xây dựng một quốc gia Syria không tồn tại... bằng cách làm dịu đi những rạn nứt vẫn còn chia rẽ nó" hoặc "nuôi dưỡng và duy trì tất cả các hiện tượng, vốn đòi hỏi sự phân xử của chúng ta mà những chia rẽ này mang lại". De Caix nói thêm "Tôi phải nói rằng chỉ có lựa chọn thứ hai mới khiến tôi quan tâm". Đó là những gì Gouraud đã làm.

Năm 1925, Sultan al-Atrash lãnh đạo một cuộc nổi dậy bùng nổ ở Núi Druze và lan rộng ra toàn bộ Syria và một phần Liban. Al-Atrash đã giành chiến thắng trong nhiều trận đánh chống lại quân Pháp, đáng chú ý là Trận al-Kafr vào ngày 21 tháng 7 năm 1925, Trận al-Mazraa vào ngày 2-3 tháng 8 năm 1925, và các trận đánh ở Salkhad, al-Musayfirah và Suwayda. Pháp đã gửi hàng ngàn quân từ Maroc và Senegal, dẫn đến việc Pháp chiếm lại nhiều thành phố, mặc dù cuộc kháng chiến kéo dài đến mùa xuân năm 1927. Pháp kết án tử hình al-Atrash, nhưng ông đã trốn thoát cùng với quân nổi dậy đến Transjordan và cuối cùng được ân xá. Ông trở lại Syria vào năm 1937 sau khi ký kết Hiệp ước Syria-Pháp.

Syria và Pháp đã đàm phán một hiệp ước độc lập vào tháng 9 năm 1936, và Hashim al-Atassi là tổng thống đầu tiên được bầu dưới hình thức đầu tiên của nước cộng hòa Syria hiện đại. Tuy nhiên, hiệp ước này chưa bao giờ có hiệu lực vì Quốc hội Pháp từ chối phê chuẩn. Với sự sụp đổ của Pháp vào năm 1940 trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Syria nằm dưới sự kiểm soát của Pháp Vichy cho đến khi Anh và Pháp Tự do chiếm đóng đất nước trong Chiến dịch Syria-Liban vào tháng 7 năm 1941. Áp lực liên tục từ những người theo chủ nghĩa dân tộc Syria và cuộc Khủng hoảng Levant của Anh đã buộc Pháp phải rút quân vào tháng 4 năm 1946, để lại đất nước trong tay một chính phủ cộng hòa được thành lập trong thời kỳ ủy trị.

3.6. Thời kỳ độc lập

Giai đoạn sau độc lập của Syria đầy biến động chính trị, kéo dài từ khi giành độc lập cho đến cuối những năm 1960. Các cuộc đảo chính quân sự và nỗ lực đảo chính thường xuyên xảy ra, phản ánh sự bất ổn sâu sắc trong quá trình hình thành nhà nước và đấu tranh quyền lực giữa các phe phái. Syria tham gia vào Chiến tranh Ả Rập-Israel 1948 cùng với các quốc gia Ả Rập khác, nhưng thất bại trong cuộc chiến này càng làm gia tăng bất ổn chính trị. Nỗ lực xây dựng một nền cộng hòa dân chủ gặp nhiều thách thức do sự yếu kém của các thể chế nghị viện, quản lý kinh tế yếu kém, và sự trỗi dậy của các phong trào quốc gia Ả Rập, dân tộc Syria và xã hội chủ nghĩa. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự hình thành và tan rã của Cộng hòa Ả Rập Thống nhất, một liên minh ngắn ngủi với Ai Cập. Cuộc đảo chính năm 1963 đưa Đảng Ba'ath lên nắm quyền, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, thiết lập một chế độ độc đảng và định hình chính trị Syria trong nhiều thập kỷ tiếp theo.

3.6.1. Cộng hòa ban đầu và bất ổn chính trị (1946 - 1958)

Sau khi giành độc lập vào năm 1946, Syria bước vào một thời kỳ hỗn loạn chính trị kéo dài. Nền cộng hòa non trẻ phải đối mặt với vô số thách thức trong việc xây dựng một nhà nước ổn định và dân chủ. Nhiều cuộc đảo chính quân sự và âm mưu đảo chính liên tiếp xảy ra, phản ánh sự phân cực sâu sắc trong xã hội và cuộc đấu tranh quyền lực giữa các phe phái chính trị và quân sự.

Tháng 5 năm 1948, quân đội Syria cùng với các quốc gia Ả Rập khác đã xâm lược Palestine và ngay lập tức tấn công các khu định cư của người Do Thái. Tổng thống Shukri al-Quwatli đã chỉ thị cho quân đội của mình "tiêu diệt những người theo chủ nghĩa Zion". Mục đích của cuộc xâm lược là ngăn chặn việc thành lập nhà nước Israel. Để đạt được mục tiêu này, chính phủ Syria đã tích cực tuyển dụng các cựu thành viên Quốc xã, bao gồm một số cựu thành viên của Schutzstaffel, để xây dựng lực lượng vũ trang và năng lực tình báo quân sự.

Thất bại trong cuộc Chiến tranh Ả Rập-Israel 1948 là một trong những yếu tố chính dẫn đến cuộc đảo chính tháng 3 năm 1949 do Đại tá Husni al-Za'im lãnh đạo, được mô tả là cuộc lật đổ quân sự đầu tiên của Thế giới Ả Rập kể từ khi Chiến tranh thế giới thứ hai bắt đầu. Cuộc đảo chính này nhanh chóng bị theo sau bởi một cuộc lật đổ khác do Đại tá Sami al-Hinnawi thực hiện, người cũng bị Đại tá Adib Shishakli lật đổ ngay sau đó, tất cả chỉ trong cùng một năm.

Shishakli cuối cùng đã bãi bỏ hoàn toàn chế độ đa đảng nhưng lại bị lật đổ trong một cuộc đảo chính năm 1954, và hệ thống nghị viện được khôi phục. Tuy nhiên, vào thời điểm này, quyền lực ngày càng tập trung vào quân đội và bộ máy an ninh. Sự yếu kém của các thể chế nghị viện và việc quản lý kinh tế yếu kém đã dẫn đến tình trạng bất ổn và sự trỗi dậy của ảnh hưởng từ Chủ nghĩa Nasser và các ý thức hệ khác. Đây là mảnh đất màu mỡ cho các phong trào chủ nghĩa dân tộc Ả Rập, chủ nghĩa dân tộc Syria, và xã hội chủ nghĩa, đại diện cho các thành phần bất mãn trong xã hội, đặc biệt là các nhóm tôn giáo thiểu số, những người yêu cầu cải cách triệt để.

Tháng 11 năm 1956, như một hệ quả trực tiếp của Khủng hoảng kênh Suez, Syria đã ký một hiệp ước với Liên Xô. Điều này đã tạo điều kiện cho ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản trong chính phủ để đổi lấy các thiết bị quân sự. Thổ Nhĩ Kỳ sau đó lo ngại về sự gia tăng sức mạnh công nghệ quân sự của Syria, vì dường như Syria có thể cố gắng chiếm lại İskenderun. Chỉ có các cuộc tranh luận gay gắt tại Liên Hợp Quốc mới làm giảm bớt mối đe dọa chiến tranh. Những khó khăn trong việc thành lập nền cộng hòa, cùng với bất ổn chính trị liên tục, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự ổn định và phát triển dân chủ ban đầu của Syria.

3.6.2. Cộng hòa Ả Rập Thống nhất (1958 - 1961)

Ngày 1 tháng 2 năm 1958, Tổng thống Syria Shukri al-Quwatli và Tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser tuyên bố sáp nhập Ai Cập và Syria, thành lập Cộng hòa Ả Rập Thống nhất (UAR). Tất cả các đảng phái chính trị Syria, bao gồm cả những người cộng sản, đều ngừng hoạt động công khai. Liên minh này được thúc đẩy bởi những lý tưởng của chủ nghĩa dân tộc Ả Rập và mong muốn thống nhất các quốc gia Ả Rập để đối phó với các thách thức khu vực, đặc biệt là từ Israel.

Một trong những chính sách chủ yếu được thực hiện trong thời kỳ UAR là cải cách ruộng đất. Các biện pháp cải cách ruộng đất bao gồm ba chương trình liên quan đến nhau: luật pháp điều chỉnh mối quan hệ giữa lao động nông nghiệp và chủ đất; luật pháp quản lý quyền sở hữu và sử dụng đất tư nhân và đất nhà nước và chỉ đạo tổ chức kinh tế của nông dân; và các biện pháp tái tổ chức sản xuất nông nghiệp dưới sự kiểm soát của nhà nước. Mặc dù mức độ bất bình đẳng cao trong sở hữu đất đai, các cải cách này đã cho phép tiến bộ hơn trong việc phân phối lại đất đai từ năm 1958 đến năm 1961 so với bất kỳ cải cách nào khác trong lịch sử Syria kể từ khi độc lập. Luật đầu tiên được thông qua (Luật 134; ngày 4 tháng 9 năm 1958) nhằm đáp ứng mối quan ngại về việc huy động nông dân và mở rộng quyền của nông dân. Luật này được thiết kế để tăng cường vị thế của tá điền và lao động nông nghiệp so với chủ đất. Luật này dẫn đến việc thành lập Bộ Lao động và Xã hội, cơ quan này đã công bố việc thực hiện các luật mới cho phép điều chỉnh điều kiện làm việc, đặc biệt đối với phụ nữ và thanh thiếu niên, quy định giờ làm việc, và giới thiệu nguyên tắc lương tối thiểu cho lao động được trả lương và phân chia công bằng thu hoạch cho tá điền. Hơn nữa, nó bắt buộc chủ đất phải tôn trọng cả hợp đồng bằng văn bản và bằng miệng, thiết lập thương lượng tập thể, và bao gồm các điều khoản về bồi thường lao động, y tế, nhà ở và dịch vụ việc làm. Tuy nhiên, Luật 134 không chỉ được thiết kế để bảo vệ người lao động mà còn công nhận quyền của chủ đất được thành lập các nghiệp đoàn riêng của họ.

Trong khi đó, một nhóm các sĩ quan Ba'ath Syria, lo ngại về vị thế yếu kém của đảng và sự mong manh ngày càng tăng của liên minh, đã quyết định thành lập một Ủy ban Quân sự bí mật; các thành viên ban đầu của ủy ban này bao gồm Trung tá Muhammad Umran, Thiếu tá Salah Jadid và Đại úy Hafez al-Assad.

Liên minh UAR tồn tại không lâu. Các chính sách tập trung hóa của Nasser, sự thống trị của Ai Cập trong liên minh, và những khác biệt về kinh tế và chính trị đã gây ra sự bất mãn ngày càng tăng ở Syria. Các chính sách xã hội chủ nghĩa, bao gồm quốc hữu hóa và cải cách ruộng đất, đã tác động tiêu cực đến một số tầng lớp xã hội và gây ra xung đột nội bộ. Ngày 28 tháng 9 năm 1961, một cuộc đảo chính quân sự ở Syria đã dẫn đến việc Syria ly khai khỏi UAR, chấm dứt liên minh chính trị này. Sự tan rã của UAR một lần nữa đẩy Syria vào một giai đoạn bất ổn chính trị mới.

3.6.3. Chế độ Đảng Ba'ath (1963 - 2024)

Sự bất ổn kéo theo cuộc đảo chính năm 1961 đã lên đến đỉnh điểm với cuộc đảo chính ngày 8 tháng 3 năm 1963 của Đảng Ba'ath. Cuộc đảo chính này được thực hiện bởi các thành viên của Đảng Xã hội chủ nghĩa Ả Rập Ba'ath, do Michel Aflaq và Salah al-Din al-Bitar lãnh đạo. Nội các mới của Syria bị chi phối bởi các thành viên Đảng Ba'ath. Từ khi Ủy ban Quân sự của đảng này nắm quyền vào năm 1963 cho đến khi chế độ sụp đổ vào năm 2024, Đảng Ba'ath đã cai trị Syria như một chế độ độc tài, thường được mô tả là chủ nghĩa toàn trị, mặc dù một số học giả đã bác bỏ mô tả này. Những người Ba'ath nắm quyền kiểm soát chính trị, giáo dục, văn hóa, tôn giáo của đất nước và giám sát mọi khía cạnh của xã hội dân sự thông qua bộ máy Mukhabarat (cảnh sát mật) hùng mạnh. Các lực lượng vũ trang Ả Rập Syria và cảnh sát mật được hợp nhất với bộ máy của Đảng Ba'ath; sau khi chế độ thanh trừng giới tinh hoa dân sự và quân sự truyền thống.

Cuộc đảo chính năm 1963 của Đảng Ba'ath đánh dấu một "bước ngoặt căn bản" trong lịch sử Syria hiện đại, sau đó Đảng Ba'ath độc chiếm quyền lực trong nước để thiết lập một nhà nước đơn đảng và định hình một trật tự chính trị-xã hội bằng cách thực thi ý thức hệ nhà nước của mình. Vào ngày 23 tháng 2 năm 1966, Ủy ban Quân sự Ba'ath mới đã thực hiện một cuộc nổi dậy nội bộ đảng chống lại Cựu vệ Ba'ath (Aflaq và Bitar), bỏ tù Tổng thống Amin al-Hafiz và chỉ định một chính phủ Ba'ath dân sự, khu vực vào ngày 1 tháng 3. Mặc dù Nureddin al-Atassi trở thành nguyên thủ quốc gia chính thức, Salah Jadid là người cai trị thực tế của Syria từ năm 1966 cho đến tháng 11 năm 1970, khi ông bị Hafez al-Assad lật đổ, người lúc đó là Bộ trưởng Quốc phòng.

Cuộc đảo chính này dẫn đến sự chia rẽ trong Đảng Ba'ath pan-Ả Rập ban đầu: một phong trào Ba'ath do Iraq lãnh đạo (cai trị Iraq từ năm 1968 đến năm 2003) và một phong trào Ba'ath do Syria lãnh đạo được thành lập. Vào nửa đầu năm 1967, một tình trạng chiến tranh âm ỉ tồn tại giữa Syria và Israel. Xung đột về việc Israel canh tác đất đai trong Khu phi quân sự đã dẫn đến các cuộc đụng độ trên không trước chiến tranh ngày 7 tháng 4 giữa Israel và Syria. Khi Chiến tranh Sáu ngày nổ ra giữa Ai Cập và Israel, Syria cũng tham gia cuộc chiến và tấn công Israel. Trong những ngày cuối cùng của cuộc chiến, Israel chuyển sự chú ý sang Syria, chiếm hai phần ba Cao nguyên Golan trong vòng chưa đầy 48 giờ. Thất bại này gây ra sự chia rẽ giữa Jadid và Assad về các bước đi tiếp theo. Bất đồng đã nảy sinh giữa Jadid, người kiểm soát bộ máy đảng, và Assad, người kiểm soát quân đội. Việc rút lui của các lực lượng Syria được cử đến để hỗ trợ Tổ chức Giải phóng Palestine do Yasser Arafat lãnh đạo trong cuộc Tháng Chín Đen (còn gọi là Nội chiến Jordan năm 1970) với Jordan đã phản ánh sự bất đồng này.

Cuộc đấu tranh quyền lực lên đến đỉnh điểm với Phong trào Chỉnh đốn Syria tháng 11 năm 1970, một cuộc đảo chính quân sự không đổ máu đã đưa Hafez al-Assad lên làm người nắm quyền lực mạnh nhất của chính phủ. Assad đã biến một nhà nước đảng Ba'ath thành một chế độ độc tài được đánh dấu bằng sự kìm kẹp sâu rộng của ông đối với đảng, lực lượng vũ trang, cảnh sát mật, truyền thông, ngành giáo dục, các lĩnh vực tôn giáo và văn hóa và mọi khía cạnh của xã hội dân sự. Ông đã giao cho những người Alawite trung thành các vị trí chủ chốt trong lực lượng quân sự, bộ máy hành chính, tình báo và giới tinh hoa cầm quyền. Một sùng bái cá nhân xoay quanh Hafez và gia đình ông trở thành một nguyên lý cốt lõi của ý thức hệ Ba'ath, vốn cho rằng triều đại Assad được định mệnh để cai trị vĩnh viễn. Vào ngày 6 tháng 10 năm 1973, Syria và Ai Cập khởi xướng Chiến tranh Yom Kippur chống lại Israel. Lực lượng Phòng vệ Israel đã đảo ngược những lợi thế ban đầu của Syria và tiến sâu hơn vào lãnh thổ Syria. Làng Quneitra đã bị quân đội Israel phá hủy phần lớn. Vào cuối những năm 1970, một cuộc nổi dậy của người Hồi giáo do Anh em Hồi giáo lãnh đạo đã nhằm vào chính phủ. Những người Hồi giáo đã tấn công dân thường và quân nhân đang nghỉ phép, dẫn đến việc lực lượng an ninh cũng giết hại dân thường trong các cuộc tấn công trả đũa. Cuộc nổi dậy lên đến đỉnh điểm trong vụ thảm sát Hama năm 1982, khi hơn 40.000 người bị quân đội Syria và các nhóm bán quân sự Ba'ath giết hại. Nó được mô tả là "hành động bạo lực đẫm máu nhất" do bất kỳ nhà nước nào gây ra đối với chính người dân của mình trong lịch sử Ả Rập hiện đại.

Trong một sự thay đổi lớn trong quan hệ với cả các quốc gia Ả Rập khác và thế giới phương Tây, Syria đã tham gia vào Chiến tranh Vùng Vịnh do Hoa Kỳ lãnh đạo chống lại Saddam Hussein. Nước này đã tham gia Hội nghị Madrid đa phương năm 1991, và trong những năm 1990 đã tham gia đàm phán với Israel cùng với Palestine và Jordan. Các cuộc đàm phán này đã thất bại, và không có cuộc đàm phán trực tiếp Syria-Israel nào nữa kể từ cuộc gặp của Assad với Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton tại Geneva vào năm 2000.

Dưới chế độ Đảng Ba'ath, người dân Syria phải chịu đựng sự kiểm soát xã hội nghiêm ngặt, bao gồm hạn chế tự do ngôn luận, tự do báo chí và tự do hội họp. Các tổ chức nhân quyền quốc tế thường xuyên báo cáo về các vụ tra tấn, mất tích cưỡng bức và xử bắn tùy tiện. Các chính sách kinh tế xã hội chủ nghĩa ban đầu mang lại một số cải thiện về giáo dục và y tế, nhưng sau đó dẫn đến trì trệ và tham nhũng. Các chính sách đối ngoại của Syria thường mang tính đối đầu với Israel và phương Tây, đồng thời duy trì quan hệ chặt chẽ với Liên Xô (sau này là Nga) và Iran. Tác động của chế độ độc đảng lên quyền tự do của người dân là vô cùng tiêu cực, kìm hãm sự phát triển dân chủ và xã hội dân sự.

3.6.4. Sụp đổ chế độ Assad và chính phủ chuyển tiếp (2024 - nay)

Các lực lượng nổi dậy đã tiến đến ngoại ô Homs vào ngày 5 tháng 12, bắt đầu một cuộc chiến kéo dài ba ngày để giành thành phố. Đồng thời, một cuộc nổi dậy quy mô lớn do HTS điều phối, được một liên minh các bộ lạc người Druze và lực lượng đối lập thuộc Phòng Điều hành miền Nam lãnh đạo, đã chiếm các thành phố phía nam Suwayda và Daraa vào ngày 6 tháng 12, và nhanh chóng tiến về phía bắc để bao vây Damascus trong ngày hôm sau. Homs bị lực lượng nổi dậy chiếm giữ vào sáng sớm ngày 8 tháng 12, không còn thành trì quan trọng nào của chế độ giữa cuộc tiến công của phe nổi dậy và chính Damascus.

Bị cắt đứt khỏi vùng đất trung tâm của người Alawite ở các tỉnh Tartus và Latakia, đối mặt với một gọng kìm của phe nổi dậy từ cả phía bắc và phía nam đang tiến về Damascus, và không còn hy vọng vào sự can thiệp của nước ngoài từ các nhà bảo trợ Nga và Iran của chế độ, quyền lực của Assad đối với các vùng lãnh thổ còn lại do chế độ nắm giữ đã nhanh chóng tan rã. Lực lượng Vũ trang Ả Rập Syria tan rã khi binh lính của họ từ bỏ vũ khí và quân phục, nhiều người đào ngũ qua biên giới sang Iraq và Liban. Các lực lượng đối lập đã chiếm giữ thủ đô Damascus vào ngày 8 tháng 12, lật đổ chính phủ của Bashar al-Assad và chấm dứt 53 năm cai trị của gia đình Assad đối với đất nước. Assad đã cùng gia đình chạy trốn đến Moskva, nơi ông được cấp quy chế tị nạn.

Sau sự sụp đổ của chế độ Assad, thủ tướng thứ chín của Assad là Mohammad Ghazi al-Jalali, với sự hỗ trợ của phe đối lập và Ahmed al-Sharaa, vẫn giữ chức vụ của mình với tư cách là người đứng đầu chính phủ lâm thời cho đến khi một chính phủ chuyển tiếp do Mohammed al-Bashir lãnh đạo được thành lập vào ngày hôm sau. Al-Jalali kêu gọi tổ chức các cuộc bầu cử mới để người dân Syria có thể lựa chọn các nhà lãnh đạo mới của mình.

Trước khi chế độ Assad sụp đổ, Mohammed al-Bashir đứng đầu Chính phủ Cứu tế Syria (SSG) được thành lập tại tỉnh Idlib bởi Hay'at Tahrir al-Sham (HTS), tổ chức chiến binh Hồi giáo đã lãnh đạo cuộc lật đổ Assad vào tháng 12 năm 2024. Nhìn chung, việc thành lập Chính phủ Chuyển tiếp là sự mở rộng quy mô của SSG "ra toàn bộ Syria", vì thành phần của chính phủ mới gần như giống hệt với chính phủ của SSG. Theo một báo cáo của Mạng lưới Nhân quyền Syria, những người chỉ trích và phản đối HTS đã bị đàn áp dưới các hình thức mất tích cưỡng bức và tra tấn.

Ngay sau khi chế độ Assad sụp đổ, Israel đã bắt đầu một cuộc xâm lược trên bộ vào vùng đệm Đường Tím gần Cao nguyên Golan, cũng như tiến hành một loạt các cuộc không kích vào các kho quân sự và căn cứ hải quân của Syria. Lực lượng Phòng vệ Israel tuyên bố rằng họ đang phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của Ba'ath, bao gồm các nhà máy vũ khí hóa học, để phiến quân không thể sử dụng chúng.

Thủ tướng của chính phủ chuyển tiếp, Mohammed al-Bashir, đã hứa sẽ cho phép người Kitô giáo và các nhóm thiểu số khác tiếp tục thực hành tôn giáo của họ mà không bị can thiệp. Tuy nhiên, điều này đã gặp phải sự nghi ngờ vì nhiều lực lượng nổi dậy trước đây có liên hệ với al-Qaeda và Nhà nước Hồi giáo. Việc chính phủ mới sử dụng một biến thể của cờ Tawhid bên cạnh cờ của phe đối lập cũng gây lo ngại, vì nó ngụ ý rằng nhà nước mới có thể ít thế tục hơn. Aisha al-Dibs được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Phụ nữ vào ngày 22 tháng 12 năm 2024.

Vào ngày 12 tháng 12 năm 2024, một phát ngôn viên của chính phủ chuyển tiếp nói với Agence France-Presse rằng trong nhiệm kỳ ba tháng của chính phủ, hiến pháp và quốc hội sẽ bị đình chỉ và một 'ủy ban tư pháp và nhân quyền' sẽ được thành lập để xem xét hiến pháp, trước khi thực hiện các sửa đổi.

Mặc dù chế độ Assad đã sụp đổ, các chiến binh Quân đội Quốc gia Syria được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở miền bắc Syria vẫn tiếp tục cuộc tấn công chống lại các lực lượng Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) được Hoa Kỳ hậu thuẫn cho đến khi một thỏa thuận ngừng bắn được đạt được vào ngày 11 tháng 12. Vào tháng 2 năm 2025, SDF, Chính quyền tự trị, và Hội đồng Dân chủ Syria đã quyết định trong một cuộc họp rằng SDF sẽ hợp nhất với Quân đội Ả Rập Syria. Liên minh quốc tế chống ISIL cũng bày tỏ sự ủng hộ đối với việc tiếp tục đối thoại giữa SDF và chính phủ Syria mới.

Vào ngày 12 tháng 2 năm 2025, Ngoại trưởng Asaad al-Shaibani thông báo rằng một chính phủ mới sẽ được thành lập vào ngày 1 tháng 3, "sẽ đại diện cho người dân Syria nhiều nhất có thể và tính đến sự đa dạng của họ."

4.1. Khí hậu

Khí hậu của Syria thay đổi từ bờ biển Địa Trung Hải ẩm ướt, qua một vùng thảo nguyên bán khô hạn, đến sa mạc khô cằn ở phía đông. Đất nước chủ yếu bao gồm cao nguyên khô cằn, mặc dù phần phía tây bắc giáp Địa Trung Hải khá xanh tốt.
Dọc theo bờ biển phía tây, Syria có khí hậu Địa Trung Hải, với mùa hè khô nóng và mùa đông ôn hòa, ẩm ướt. Nhiệt độ trung bình vào tháng 8 là 29 °C, trong khi vào tháng 1, nhiệt độ tối thiểu hàng ngày là 10 °C. Lượng mưa mùa hè rất hiếm. Các khu vực có độ cao trên 600 m như Slunfeh, Bludan và Mashta al Helou là những địa điểm du lịch ưa thích của người dân địa phương do mùa hè mát mẻ hơn.
Ở Aleppo, phía tây bắc, nhiệt độ trung bình tháng 8 là 30 °C, trong khi tháng 1 là khoảng 4.4 °C. Damascus có khí hậu tương tự. Lượng mưa hàng năm ở các khu vực ven biển và miền núi phía tây có thể lên tới 750 mm đến 1.10 K mm.
Về phía đông, khí hậu trở nên khô cằn hơn. Vùng thảo nguyên bán khô hạn nhận được lượng mưa trung bình hàng năm từ 250 mm đến 500 mm. Xa hơn về phía đông và nam là vùng sa mạc Syria, nơi lượng mưa hàng năm dưới 250 mm. Sa mạc Syria có sự chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm, cũng như giữa các mùa. Vào mùa đông, nhiệt độ có thể xuống dưới mức đóng băng và tuyết rơi đôi khi xảy ra.
Sự thay đổi nhiệt độ theo mùa khá rõ rệt. Mùa hè (tháng 6 đến tháng 8) thường nóng và khô, với nhiệt độ cao nhất có thể vượt quá 40 °C ở các vùng nội địa và sa mạc. Mùa đông (tháng 12 đến tháng 2) ôn hòa ở ven biển nhưng lạnh hơn ở nội địa và vùng núi, với tuyết rơi phổ biến ở các khu vực cao. Mùa xuân (tháng 3 đến tháng 5) và mùa thu (tháng 9 đến tháng 11) là các mùa chuyển tiếp với thời tiết dễ chịu hơn.

4.2. Đa dạng sinh học

Syria có bốn vùng sinh thái trên cạn: Đồng cỏ và cây bụi khô cằn Syria, Rừng cây lá kim-lá cứng-lá rộng Đông Địa Trung Hải, Rừng cây lá kim và rụng lá núi Nam Anatolia, và Sa mạc cây bụi Lưỡng Hà. Đất nước này có điểm trung bình Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2019 là 3,64/10, xếp thứ 144 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.

Các hệ sinh thái chính của Syria rất đa dạng, từ các khu rừng Địa Trung Hải ở phía tây, các vùng thảo nguyên ở trung tâm, đến các sa mạc rộng lớn ở phía đông. Các khu rừng ven biển và vùng núi phía tây là nơi sinh sống của các loài cây như thông Aleppo, sồi, và ôliu dại. Các vùng thảo nguyên có các loài cỏ và cây bụi chịu hạn. Sa mạc Syria, mặc dù khắc nghiệt, vẫn là nơi sinh sống của một số loài động thực vật thích nghi với điều kiện khô cằn.

Các loài động vật tiêu biểu bao gồm linh dương gazelle, thỏ rừng, cáo sa mạc, và nhiều loài chim di cư và định cư. Trước đây, các loài động vật lớn hơn như sư tử châu Á và báo gêpa từng sinh sống ở Syria nhưng hiện đã tuyệt chủng cục bộ. Các loài bò sát như rắn và thằn lằn cũng phổ biến.

Syria có một số khu bảo tồn thiên nhiên, nhưng hiệu quả bảo tồn bị hạn chế do nhiều yếu tố. Các vấn đề bảo vệ môi trường chính bao gồm sa mạc hóa, xói mòn đất, ô nhiễm nguồn nước, và mất đa dạng sinh học. Cuộc Nội chiến Syria kéo dài đã gây ra những tác động tàn khốc đối với môi trường, bao gồm nạn phá rừng, săn bắt trộm, ô nhiễm do vũ khí và chất thải, và sự suy giảm của các nỗ lực bảo tồn. Biến đổi khí hậu cũng đang làm trầm trọng thêm các vấn đề môi trường hiện có, đặc biệt là tình trạng thiếu nước và hạn hán.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Sau khi sự sụp đổ của chế độ Assad vào tháng 12 năm 2024, một chính phủ chuyển tiếp đã được thành lập dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Mohammed al-Bashir. Chính phủ này có nhiệm vụ quản lý đất nước trong giai đoạn chuyển tiếp, dự kiến ban đầu kéo dài đến ngày 1 tháng 3 năm 2025, sau đó được gia hạn. Vào ngày 29 tháng 1 năm 2025, Ahmed al-Sharaa, lãnh đạo của Hay'at Tahrir al-Sham và là người lãnh đạo trên thực tế sau khi chế độ Assad sụp đổ, đã được Bộ Tư lệnh Tối cao Syria bổ nhiệm làm Tổng thống lâm thời.

Hiến pháp và Quốc hội (cơ quan lập pháp) đã bị đình chỉ vào ngày 12 tháng 12 năm 2024. Một ủy ban tư pháp và nhân quyền đã được thành lập để xem xét và sửa đổi hiến pháp, và một hội đồng lập pháp lâm thời dự kiến sẽ được thành lập để thực hiện chức năng lập pháp cho đến khi hiến pháp mới được thông qua và các cuộc bầu cử được tổ chức. Lịch trình chính trị trong tương lai bao gồm việc soạn thảo hiến pháp mới, tổ chức trưng cầu dân ý về hiến pháp, và tiến hành các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội tự do và công bằng.

Dưới chế độ Đảng Ba'ath trước đây (1963-2024), Syria là một nước cộng hòa tổng thống. Tổng thống là người đứng đầu nhà nước, trên danh nghĩa được bầu bởi người dân nhưng trên thực tế quyền lực tập trung vào tay gia đình Assad và Đảng Ba'ath. Nhánh hành pháp bao gồm tổng thống, hai phó tổng thống, thủ tướng, và Hội đồng Bộ trưởng (nội các). Cơ quan lập pháp là Hội đồng Nhân dân đơn viện, nhưng trên thực tế chỉ đóng vai trò phê chuẩn các quyết định của Đảng Ba'ath. Nhánh tư pháp không độc lập, với các thẩm phán và công tố viên đều phải là người được Đảng Ba'ath bổ nhiệm. Tòa án Hiến pháp Tối cao, Hội đồng Tư pháp Cấp cao, Tòa Phúc thẩm và các Tòa án An ninh Nhà nước là các cơ quan tư pháp chính.

Sự chuyển đổi chính trị hiện tại đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm việc đảm bảo tính đại diện của các nhóm dân tộc và tôn giáo khác nhau, giải quyết các vấn đề an ninh và nhân đạo, cũng như xây dựng lại lòng tin của người dân vào các thể chế nhà nước.

5.2. Phân chia hành chính

Syria được chia thành 14 tỉnh (محافظة^Arabic, muhafazah, số nhiều: muhafazat). Các tỉnh lại được chia thành 61 quận (منطقة^Arabic, mintaqah, số nhiều: manatiq), và các quận tiếp tục được chia thành các phó quận (ناحية^Arabic, nahiyah, số nhiều: nawahi). Mỗi tỉnh được quản lý bởi một Tỉnh trưởng do chính quyền trung ương bổ nhiệm. Hội đồng tỉnh do dân bầu có vai trò hỗ trợ Tỉnh trưởng.

Dưới đây là danh sách 14 tỉnh của Syria và thủ phủ tương ứng:
# Latakia (Thủ phủ: Latakia)
# Idlib (Thủ phủ: Idlib)
# Aleppo (Thủ phủ: Aleppo)
# Raqqa (Thủ phủ: Raqqa)
# Al-Hasakah (Thủ phủ: Al-Hasakah)
# Tartus (Thủ phủ: Tartus)
# Hama (Thủ phủ: Hama)
# Deir ez-Zor (Thủ phủ: Deir ez-Zor)
# Homs (Thủ phủ: Homs)
# Damascus (Thủ phủ: Damascus)
# Rif Dimashq (Thủ phủ: Douma)
# Quneitra (Thủ phủ: Quneitra)
# Daraa (Thủ phủ: Daraa)
# As-Suwayda (Thủ phủ: As-Suwayda)

Đặc điểm của từng cấp hành chính:

• Tỉnh (Muhafazah):** Là đơn vị hành chính cấp cao nhất, chịu trách nhiệm quản lý chung về an ninh, kinh tế, xã hội và các dịch vụ công trong phạm vi tỉnh.
• Quận (Mintaqah):** Là đơn vị cấp dưới tỉnh, thực hiện các chức năng hành chính và quản lý cụ thể hơn trong địa bàn quận.
• Phó quận (Nahiyah):** Là đơn vị hành chính cấp cơ sở, gần gũi nhất với người dân, quản lý các vấn đề hành chính ở cấp xã, phường.

Trước khi chế độ Assad sụp đổ, một phần đáng kể lãnh thổ, đặc biệt là Cao nguyên Golan, bị Israel chiếm đóng và sáp nhập đơn phương (không được quốc tế công nhận). Khu vực Chính quyền tự trị Bắc và Đông Syria (AANES), còn gọi là Rojava, hoạt động tự trị trên thực tế ở phía đông bắc nhưng không được chính phủ Syria công nhận. Tình hình phân chia hành chính và kiểm soát lãnh thổ có thể thay đổi trong giai đoạn chuyển tiếp.

5.2.2. Chính quyền tự trị Bắc và Đông Syria (AANES)

Chính quyền tự trị Bắc và Đông Syria (Autonomous Administration of North and East Syria^English, viết tắt là AANES), còn được biết đến với tên gọi Rojava_{miền Tây}^kur, là một thực thể chính trị tự trị trên thực tế ở phía đông bắc Syria. Khu vực này được thành lập vào năm 2012 trong bối cảnh Nội chiến Syria và sự rút lui của lực lượng chính phủ Syria khỏi các khu vực chủ yếu có người Kurd sinh sống.

• Bối cảnh thành lập:** AANES ra đời từ phong trào của người Kurd Syria nhằm tìm kiếm quyền tự trị và dân chủ hóa. Đảng Liên minh Dân chủ (PYD) và các đơn vị vũ trang của nó, YPG và YPJ (sau này là nòng cốt của Lực lượng Dân chủ Syria - SDF), đóng vai trò trung tâm trong việc thiết lập và bảo vệ khu vực tự trị này. Mục tiêu ban đầu là bảo vệ các cộng đồng địa phương khỏi bạo lực của cuộc nội chiến và các nhóm cực đoan như ISIL.

• Cơ cấu chính trị:** AANES hoạt động dựa trên một mô hình chính trị gọi là Chủ nghĩa Liên bang Dân chủ, lấy cảm hứng từ ý tưởng của Abdullah Öcalan. Mô hình này nhấn mạnh đến sự phân quyền, dân chủ trực tiếp, bình đẳng giới, và sự tham gia của tất cả các nhóm dân tộc và tôn giáo. AANES được chia thành nhiều khu vực tự trị (ví dụ: Jazira, Kobanî, Afrin - mặc dù Afrin sau này bị Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng) và các công xã địa phương. Có các hội đồng dân sự ở các cấp khác nhau, và một hệ thống đồng chủ tịch (một nam, một nữ) được áp dụng trong nhiều cơ quan. Hiến pháp của AANES, được gọi là Khế ước Xã hội, đảm bảo quyền của tất cả các cộng đồng.

• Chính sách xã hội:** AANES đã thực hiện nhiều chính sách xã hội tiến bộ, đặc biệt là về quyền phụ nữ. Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong cả chính trị và quân sự. Các luật lệ nhằm thúc đẩy bình đẳng giới, chống lại bạo lực đối với phụ nữ, và khuyến khích sự tham gia của phụ nữ vào đời sống công cộng đã được ban hành. Hệ thống giáo dục cũng được cải cách để phản ánh sự đa dạng văn hóa và ngôn ngữ của khu vực, với việc giảng dạy bằng tiếng Kurd, tiếng Ả Rập và tiếng Syriac.

• Tình hình hiện tại:** AANES phải đối mặt với nhiều thách thức. Mặc dù đã thành công trong việc đánh bại ISIL với sự hỗ trợ của liên quân do Hoa Kỳ lãnh đạo, khu vực này vẫn phải đối mặt với các mối đe dọa từ các nhóm cực đoan còn lại, sự thù địch từ Thổ Nhĩ Kỳ (coi YPG là một nhánh của PKK, một tổ chức khủng bố), và sự không chắc chắn trong mối quan hệ với chính phủ trung ương Syria sau sự sụp đổ của chế độ Assad. AANES kiểm soát các khu vực giàu tài nguyên dầu mỏ và nông nghiệp, nhưng nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và các lệnh cấm vận.

• Mối quan hệ với chính phủ trung ương Syria và các nước láng giềng:** Trước khi chế độ Assad sụp đổ, mối quan hệ giữa AANES và chính phủ Assad rất phức tạp, có lúc hợp tác ngầm chống lại kẻ thù chung, có lúc căng thẳng. AANES luôn khẳng định mục tiêu của họ là một Syria dân chủ, phi tập trung chứ không phải ly khai. Với chính phủ chuyển tiếp hiện tại, tương lai mối quan hệ này vẫn chưa rõ ràng. Đối với các nước láng giềng, đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ, AANES bị coi là một mối đe dọa an ninh. Thổ Nhĩ Kỳ đã nhiều lần tiến hành các hoạt động quân sự vào lãnh thổ do AANES kiểm soát.

• Quyền của các nhóm dân tộc thiểu số:** AANES chính thức công nhận và thúc đẩy quyền của tất cả các nhóm dân tộc và tôn giáo trong khu vực, bao gồm người Kurd, Ả Rập, Assyria/Syriac, Turkmen, Armenia, và Yazidi. Các ngôn ngữ của các nhóm này được sử dụng trong giáo dục và hành chính. Tuy nhiên, một số tổ chức nhân quyền và các nhóm đối lập đã bày tỏ lo ngại về các vấn đề quản trị và nhân quyền trong một số lĩnh vực dưới sự kiểm soát của AANES.

Sự tồn tại và phát triển của AANES là một trong những khía cạnh phức tạp và quan trọng nhất của cuộc khủng hoảng Syria, đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của đất nước, quyền tự trị của các dân tộc thiểu số, và sự ổn định của khu vực.

5.3. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Syria từ lâu đã là một mối quan ngại nghiêm trọng đối với các tổ chức độc lập như Human Rights Watch, tổ chức này vào năm 2010 đã gọi hồ sơ của đất nước là "một trong những hồ sơ tồi tệ nhất thế giới." Báo cáo Freedom House năm 2011 đã xếp hạng Syria là "Không tự do" trong cuộc khảo sát Freedom in the World hàng năm. Chế độ Ba'ath là một chế độ độc tài toàn trị đã bị quốc tế lên án vì sự đàn áp chính trị và trong nước, bao gồm các vụ hành quyết không qua xét xử, kiểm duyệt quy mô lớn, mất tích cưỡng bức, v.v. cũng như vô số tội ác chống lại dân thường Syria đã gây ra trong cuộc nội chiến, chẳng hạn như các vụ thảm sát, đánh bom thùng, tấn công hóa học, v.v.

Chính quyền bị cáo buộc bắt giữ các nhà hoạt động dân chủ và nhân quyền, kiểm duyệt các trang web, giam giữ các blogger và áp đặt lệnh cấm đi lại. Việc giam giữ tùy tiện, tra tấn và mất tích diễn ra phổ biến. Mặc dù hiến pháp Syria đảm bảo bình đẳng giới, các nhà phê bình cho rằng luật pháp về tình trạng cá nhân và bộ luật hình sự phân biệt đối xử với phụ nữ và trẻ em gái. Hơn nữa, nó cũng khoan hồng cho cái gọi là tội ác giết người vì danh dự.

Trong cuộc Nội chiến Syria (từ năm 2011), tình hình nhân quyền trở nên tồi tệ hơn rất nhiều. Tất cả các bên tham chiến, bao gồm lực lượng chính phủ Assad, các nhóm đối lập vũ trang, và các tổ chức cực đoan như ISIL, đều bị cáo buộc vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế và tội ác chiến tranh. Các hành vi này bao gồm:

• Tấn công vào dân thường và cơ sở hạ tầng dân sự:** Các cuộc không kích, pháo kích bừa bãi vào các khu dân cư, bệnh viện, trường học.
• Sử dụng vũ khí bị cấm:** Chính phủ Assad nhiều lần bị cáo buộc sử dụng vũ khí hóa học chống lại dân thường.
• Tra tấn và đối xử vô nhân đạo với tù nhân:** Các trung tâm giam giữ của chính phủ Assad khét tiếng với các điều kiện tồi tệ và các hành vi tra tấn có hệ thống, dẫn đến hàng ngàn cái chết. Các nhóm đối lập và ISIL cũng bị cáo buộc tra tấn và hành quyết tù nhân.
• Mất tích cưỡng bức:** Hàng chục ngàn người đã bị bắt giữ và mất tích, số phận của họ vẫn chưa được biết.
• Bao vây và bỏ đói dân thường:** Các bên tham chiến đã sử dụng chiến thuật bao vây để cắt đứt nguồn cung cấp thực phẩm, nước uống và thuốc men cho các khu vực dân sự.
• Quyền của các nhóm thiểu số:** Các nhóm thiểu số tôn giáo và sắc tộc như Kitô hữu, Yazidi, và người Kurd đã phải đối mặt với sự đàn áp, bạo lực và di dời cưỡng bức từ các phe phái khác nhau, đặc biệt là ISIL.
• Vấn đề người tị nạn:** Hàng triệu người Syria đã phải rời bỏ nhà cửa, trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng và châu Âu, hoặc người di tản trong nước. Họ phải đối mặt với điều kiện sống khó khăn, thiếu thốn và nguy cơ bị bóc lột, bạo lực.

Luật Khẩn cấp, đình chỉ hầu hết các biện pháp bảo vệ hiến pháp, có hiệu lực từ năm 1963 cho đến ngày 21 tháng 4 năm 2011. Chính phủ biện minh cho luật này dựa trên cuộc chiến tranh liên tục với Israel về Cao nguyên Golan.

Tháng 8 năm 2014, Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc Navi Pillay đã chỉ trích cộng đồng quốc tế vì sự "tê liệt" trong việc giải quyết cuộc nội chiến đang diễn ra ở nước này, mà đến năm 2014 đã dẫn đến 191.369 ca tử vong với các tội ác chiến tranh, theo Pillay, được thực hiện mà không bị trừng phạt bởi tất cả các bên trong cuộc xung đột. Các nhóm thiểu số Alawite và Kitô hữu đã bị nhắm mục tiêu bởi các nhóm Hồi giáo và các nhóm khác.

Với sự sụp đổ của chế độ Assad và việc thành lập chính phủ chuyển tiếp vào cuối năm 2024, có những hy vọng về việc cải thiện tình hình nhân quyền. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn. Chính phủ chuyển tiếp cần phải:

• Giải quyết vấn đề tù nhân chính trị và người mất tích:** Điều tra số phận của những người bị mất tích và trả tự do cho các tù nhân chính trị.
• Đảm bảo công lý và trách nhiệm giải trình:** Điều tra và truy tố những người chịu trách nhiệm về các tội ác chiến tranh và vi phạm nhân quyền.
• Cải cách hệ thống tư pháp và an ninh:** Xây dựng một hệ thống tư pháp độc lập và các lực lượng an ninh tôn trọng nhân quyền.
• Bảo vệ quyền của các nhóm thiểu số và dễ bị tổn thương:** Đảm bảo quyền bình đẳng và không phân biệt đối xử cho tất cả công dân.
• Thúc đẩy tự do ngôn luận và xã hội dân sự:** Tạo điều kiện cho sự phát triển của một xã hội dân sự năng động và tự do báo chí.

Quá trình cải thiện nhân quyền và xây dựng một nền dân chủ bền vững ở Syria sẽ đòi hỏi nỗ lực to lớn từ chính phủ chuyển tiếp, sự tham gia của người dân Syria, và sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.

6.1. Quan hệ với các nước láng giềng

Quan hệ của Syria với các nước láng giềng mang tính phức tạp, được định hình bởi lịch sử, chính trị, kinh tế và các yếu tố an ninh.

• Thổ Nhĩ Kỳ: Mối quan hệ giữa Syria và Thổ Nhĩ Kỳ có lịch sử lâu dài và phức tạp. Tranh chấp về tỉnh Hatay (mà Syria gọi là Iskenderun), vốn được Pháp chuyển giao cho Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 1939, vẫn là một vấn đề nhạy cảm. Trong Nội chiến Syria, Thổ Nhĩ Kỳ ban đầu ủng hộ phe đối lập chống lại chính phủ Assad và đã can thiệp quân sự vào miền bắc Syria, thiết lập các vùng kiểm soát và hỗ trợ các nhóm vũ trang người Syria. Điều này dẫn đến căng thẳng với chính phủ Assad và các lực lượng người Kurd ở Syria (YPG), mà Thổ Nhĩ Kỳ coi là một nhánh của PKK. Vấn đề người tị nạn Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ cũng là một khía cạnh quan trọng. Sau khi chế độ Assad sụp đổ, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn duy trì sự hiện diện quân sự ở miền bắc Syria.

• Israel: Syria và Israel chính thức vẫn trong tình trạng chiến tranh kể từ khi Israel thành lập năm 1948. Trọng tâm của xung đột là việc Israel chiếm đóng Cao nguyên Golan của Syria trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967 và sau đó sáp nhập (không được quốc tế công nhận). Syria luôn yêu cầu Israel rút quân hoàn toàn khỏi Golan. Trong Nội chiến Syria, Israel đã tiến hành nhiều cuộc không kích vào các mục tiêu ở Syria, được cho là nhắm vào lực lượng Iran và Hezbollah. Sau khi chế độ Assad sụp đổ vào tháng 12 năm 2024, Israel đã tiến hành xâm lược trên bộ vào vùng đệm Đường Tím gần Cao nguyên Golan và tiến hành các cuộc không kích vào các kho quân sự của Syria. Vấn đề nhân đạo và an ninh biên giới là những mối quan tâm chính.

• Iraq: Quan hệ Syria-Iraq từng căng thẳng do sự cạnh tranh giữa các nhánh của Đảng Ba'ath ở hai nước. Tuy nhiên, sau năm 2003 và sự trỗi dậy của ISIL, hai nước có một số hợp tác trong việc chống khủng bố. Biên giới dài giữa hai nước là một thách thức an ninh, với các hoạt động buôn lậu và di chuyển của các tay súng. Vấn đề người tị nạn Syria ở Iraq và ngược lại cũng là một yếu tố. Sau sự sụp đổ của chế độ Assad, sự ổn định của Iraq và tác động của nó đến Syria vẫn là một mối quan tâm.

• Liban: Syria có ảnh hưởng lịch sử và chính trị sâu sắc ở Liban, bao gồm cả sự hiện diện quân sự kéo dài từ năm 1976 đến 2005. Mối quan hệ này phức tạp, với nhiều phe phái ở Liban có quan điểm khác nhau về Syria. Hezbollah, một lực lượng chính trị và quân sự hùng mạnh ở Liban, là đồng minh thân cận của chế độ Assad và đã chiến đấu bên cạnh quân đội Syria trong nội chiến. Vấn đề biên giới, buôn lậu và dòng người tị nạn Syria ở Liban (chiếm một tỷ lệ lớn dân số Liban) là những thách thức lớn.

• Jordan: Jordan có chung đường biên giới dài với Syria và đã tiếp nhận một lượng lớn người tị nạn Syria kể từ khi nội chiến bắt đầu. Quan hệ giữa hai nước có lúc căng thẳng, đặc biệt là về các vấn đề an ninh biên giới và dòng chảy của các tay súng. Jordan đã tham gia vào liên minh chống ISIL và có những lo ngại về sự bất ổn ở miền nam Syria. Hợp tác kinh tế và các vấn đề nhân đạo là các khía cạnh quan trọng trong quan hệ song phương.

Chính phủ chuyển tiếp của Syria sẽ phải đối mặt với nhiệm vụ phức tạp là xây dựng lại hoặc định hình lại các mối quan hệ này trong bối cảnh khu vực đầy biến động, ưu tiên các vấn đề an ninh, nhân đạo và tái thiết.

6.2. Quan hệ với các cường quốc

Mối quan hệ của Syria với các cường quốc lớn đã trải qua nhiều thay đổi đáng kể, đặc biệt là trong và sau Nội chiến Syria.

• Nga: Nga là đồng minh chiến lược quan trọng nhất của chế độ Assad. Kể từ năm 2015, Nga đã can thiệp quân sự trực tiếp vào Nội chiến Syria, chủ yếu thông qua các cuộc không kích, giúp chính phủ Assad giành lại ưu thế và kiểm soát phần lớn lãnh thổ. Nga duy trì các căn cứ quân sự quan trọng ở Syria, bao gồm căn cứ hải quân Tartus và căn cứ không quân Khmeimim. Lợi ích của Nga ở Syria bao gồm việc duy trì ảnh hưởng ở Trung Đông, chống khủng bố, và bảo vệ các hợp đồng kinh tế và quân sự. Sau khi chế độ Assad sụp đổ, Nga đã cấp tị nạn cho Bashar al-Assad. Tương lai của mối quan hệ Nga-Syria dưới chính phủ chuyển tiếp vẫn chưa rõ ràng, nhưng Nga có thể sẽ tìm cách duy trì lợi ích chiến lược của mình.

• Hoa Kỳ: Quan hệ Syria-Hoa Kỳ căng thẳng trong nhiều thập kỷ dưới thời chế độ Assad, với việc Hoa Kỳ liệt Syria vào danh sách các quốc gia tài trợ khủng bố và áp đặt các lệnh trừng phạt. Trong Nội chiến Syria, Hoa Kỳ ủng hộ các phe phái đối lập ôn hòa và lãnh đạo liên minh quốc tế chống lại ISIL, tiến hành các cuộc không kích và hỗ trợ Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd lãnh đạo. Hoa Kỳ duy trì một sự hiện diện quân sự hạn chế ở đông bắc Syria. Chính sách của Hoa Kỳ đối với Syria tập trung vào việc chống khủng bố, ngăn chặn sự hồi sinh của ISIL, giải quyết khủng hoảng nhân đạo, và thúc đẩy một giải pháp chính trị cho cuộc xung đột. Sau khi chế độ Assad sụp đổ, Hoa Kỳ đã bày tỏ hy vọng về một Syria dân chủ và ổn định hơn.

• Iran: Iran là một đồng minh chủ chốt khác của chế độ Assad, cung cấp hỗ trợ tài chính, quân sự và lực lượng dân quân đáng kể trong suốt Nội chiến Syria. Iran coi Syria là một phần quan trọng trong "trục kháng chiến" chống lại Israel và ảnh hưởng của phương Tây trong khu vực. Iran đã đầu tư lớn vào Syria và có ảnh hưởng đáng kể đối với các quyết định chính trị và quân sự của chế độ Assad. Mối quan hệ này đã gây lo ngại cho các đối thủ khu vực của Iran như Israel và Ả Rập Xê Út. Tương lai ảnh hưởng của Iran ở Syria dưới chính phủ chuyển tiếp là một câu hỏi lớn.

• Trung Quốc: Trung Quốc có cách tiếp cận thận trọng hơn đối với Syria, chủ yếu tập trung vào các nguyên tắc không can thiệp và duy trì sự ổn định khu vực. Trung Quốc đã nhiều lần cùng với Nga phủ quyết các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc nhằm lên án hoặc trừng phạt chính phủ Assad. Lợi ích của Trung Quốc ở Syria chủ yếu là kinh tế, bao gồm các cơ hội đầu tư tiềm năng trong quá trình tái thiết. Trung Quốc có thể sẽ đóng một vai trò lớn hơn trong việc tái thiết Syria sau chiến tranh.

Sự can thiệp và ảnh hưởng của các cường quốc này đã định hình sâu sắc diễn biến của Nội chiến Syria. Chính phủ chuyển tiếp của Syria sẽ phải điều hướng một cách cẩn trọng các mối quan hệ phức tạp này để đảm bảo lợi ích quốc gia, thu hút sự hỗ trợ cho tái thiết, và duy trì sự ổn định trong một môi trường địa chính trị đầy thách thức.

6.3. Tranh chấp quốc tế

Syria có một số tranh chấp lãnh thổ và quốc tế lớn, chủ yếu liên quan đến các nước láng giềng.

• Vấn đề Cao nguyên Golan với Israel**: Đây là tranh chấp lãnh thổ nổi bật và kéo dài nhất của Syria. Cao nguyên Golan, một khu vực chiến lược ở phía tây nam Syria, đã bị Israel chiếm đóng trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967 và sau đó bị Israel sáp nhập đơn phương vào năm 1981, một hành động không được cộng đồng quốc tế công nhận. Syria luôn yêu cầu Israel rút quân hoàn toàn khỏi Golan và coi đây là một phần không thể tách rời của lãnh thổ Syria. Các cuộc đàm phán hòa bình giữa hai nước trong quá khứ đã không mang lại kết quả.

Sau khi chế độ Assad sụp đổ vào tháng 12 năm 2024, Israel đã tiến hành cuộc xâm lược trên bộ vào vùng đệm Đường Tím do Liên Hợp Quốc giám sát gần Cao nguyên Golan. Israel tuyên bố hành động này nhằm phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của chế độ Ba'ath và ngăn chặn việc vũ khí rơi vào tay các nhóm thù địch, cũng như thiết lập một vùng an ninh. Hành động này vi phạm thỏa thuận ngừng bắn năm 1974. Các cuộc không kích của Israel vào các mục tiêu quân sự ở Syria cũng gia tăng. Tình hình này gây ra những lo ngại nghiêm trọng về nhân đạo và sự ổn định khu vực.

• Vấn đề tỉnh Hatay (Iskenderun) với Thổ Nhĩ Kỳ**: Syria vẫn duy trì yêu sách đối với tỉnh Hatay (mà Syria gọi là Sanjak of Alexandretta), một vùng lãnh thổ ở phía tây bắc Syria hiện đang thuộc chủ quyền của Thổ Nhĩ Kỳ. Hatay được Pháp (khi đó là cường quốc ủy trị ở Syria) chuyển giao cho Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 1939 sau một cuộc trưng cầu dân ý gây tranh cãi. Syria không công nhận việc chuyển giao này và coi Hatay là một phần lãnh thổ lịch sử của mình. Mặc dù vấn đề này không phải là một điểm nóng xung đột quân sự hiện tại, nó vẫn là một yếu tố tiềm ẩn trong quan hệ Syria-Thổ Nhĩ Kỳ.

Các tranh chấp này, đặc biệt là vấn đề Cao nguyên Golan và cuộc xâm lược gần đây của Israel, đặt ra những thách thức lớn về chủ quyền, an ninh và nhân đạo cho chính phủ chuyển tiếp của Syria và đòi hỏi các giải pháp ngoại giao phức tạp trong tương lai.

8.1. Lịch sử kinh tế

Sau khi giành độc lập, kinh tế Syria chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Tuy nhiên, phần lớn nông dân là tá điền, đời sống ít được cải thiện. Vào những năm 1960, Đảng Ba'ath lên nắm quyền đã thực hiện các chính sách xã hội chủ nghĩa, cải cách ruộng đất và quốc hữu hóa các ngành công nghiệp chủ chốt. Với sự đầu tư của nước ngoài, Syria đã thành công trong việc phát triển cơ sở hạ tầng quy mô lớn. Chính phủ cũng khuyến khích khu vực tư nhân trong một số lĩnh vực, cho thấy một số khía cạnh của chủ nghĩa tư bản. Tuy nhiên, tình hình bất ổn chính trị và thất bại trong các cuộc Chiến tranh Trung Đông đã khiến kinh tế trì trệ.

Năm 1970, Hafez al-Assad lên nắm quyền và theo đuổi các chính sách phát triển mỏ dầu và tự do hóa kinh tế. Đặc biệt, từ năm 1973 đến 1974, giá dầu thô tăng vọt cùng với các chính sách này đã mang lại tăng trưởng kinh tế. Kiều hối từ người Syria làm việc ở các nước Ả Rập giàu dầu mỏ và viện trợ từ nước ngoài cũng góp phần vào sự thịnh vượng của Syria. Đến cuối những năm 1970, kinh tế Syria đã chuyển từ nông nghiệp là chủ đạo sang dịch vụ, công nghiệp và thương mại. Chính phủ đã chi những khoản tiền lớn cho việc cải thiện hệ thống thủy lợi, điện, nước, xây dựng đường sá, và mở rộng dịch vụ y tế và giáo dục ra các vùng nông thôn. Tuy nhiên, thâm hụt ngân sách và thương mại ngày càng tăng, và Syria phải phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài và các khoản trợ cấp. Do vị trí ở tuyến đầu của cuộc xung đột Ả Rập-Israel, chi phí quốc phòng của Syria tăng cao, phụ thuộc vào viện trợ từ các nước Ả Rập và Liên Xô.

Bước sang những năm 1980, nền kinh tế Syria suy giảm do cuộc khủng hoảng dầu mỏ lần thứ hai, hạn hán, và lượng kiều hối giảm.

Năm 2000, con trai của Hafez là Bashar al-Assad trở thành tổng thống, đã thúc đẩy hiện đại hóa và tự do hóa kinh tế. Các cải cách theo chủ nghĩa tân tự do của chính phủ đã góp phần thúc đẩy thương mại và khu vực tư nhân, duy trì tăng trưởng kinh tế ổn định. Tuy nhiên, điều này cũng đi kèm với sự gia tăng bất bình đẳng, suy giảm dịch vụ công và tham nhũng ngày càng lộ liễu, góp phần vào sự bất mãn của người dân dẫn đến Mùa xuân Ả Rập.

Sau khi Nội chiến Syria bùng nổ vào năm 2011, kinh tế Syria rơi vào tình trạng tăng trưởng âm từ năm 2010 đến 2017, GDP được cho là đã giảm hơn 70%. Khi ISIL mất dần ảnh hưởng, kinh tế có dấu hiệu tăng nhẹ vào năm 2018. Năm 2020, cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng ở nước láng giềng Liban và luật trừng phạt mới của Hoa Kỳ đối với Syria đã khiến đồng bảng Syria mất giá hơn một nửa so với đô la Mỹ trong vòng một năm, gây ra lạm phát phi mã.

Năm 2021, tổ chức phi chính phủ World Vision ước tính thiệt hại kinh tế do nội chiến lên tới tổng cộng 1.20 T USD. Theo Bộ Dầu mỏ và Tài nguyên Khoáng sản Syria, một vấn đề nữa là việc Hoa Kỳ và các lực lượng đồng minh chiếm đóng các khu vực phía đông đã khai thác trung bình 70.000 thùng dầu mỗi ngày.
Quá trình phát triển kinh tế của Syria sau độc lập là một bức tranh phức tạp, với những giai đoạn tăng trưởng xen kẽ suy thoái, bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố chính trị trong nước và khu vực, cũng như các chính sách kinh tế thay đổi theo từng thời kỳ.

8.2. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Syria, trước khi bị tàn phá bởi nội chiến và sự sụp đổ của chế độ Assad, có một số ngành kinh tế chính đóng góp vào GDP và việc làm.

• Dầu khí và Khí tự nhiên:** Đây từng là một trong những ngành kinh tế trụ cột của Syria, đóng góp đáng kể vào thu nhập xuất khẩu. Các mỏ dầu chính tập trung ở phía đông và đông bắc đất nước. Tuy nhiên, sản lượng dầu đã suy giảm trong những năm gần đây và Syria đã trở thành nước nhập khẩu ròng dầu mỏ ngay cả trước khi nội chiến trở nên tồi tệ. Nội chiến đã làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động sản xuất và xuất khẩu, nhiều mỏ dầu rơi vào tay các phe phái khác nhau. Tiềm năng phục hồi ngành này phụ thuộc vào sự ổn định chính trị và đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng. Về mặt xã hội, ngành dầu khí tạo ra việc làm nhưng cũng có thể gây ra các vấn đề về bất bình đẳng thu nhập và tham nhũng. Tác động môi trường từ khai thác dầu khí cũng là một mối lo ngại.

• Nông nghiệp:** Nông nghiệp luôn đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế Syria, sử dụng một phần lớn lực lượng lao động và đóng góp vào an ninh lương thực. Các loại cây trồng chính bao gồm lúa mì, lúa mạch, bông, ô liu, cam quýt, nho, và các loại rau củ. Chăn nuôi gia súc như cừu và dê cũng phổ biến. Các vùng nông nghiệp chính là đồng bằng ven biển, thung lũng sông Euphrates và vùng Hauran ở phía nam. Ngành nông nghiệp phải đối mặt với nhiều thách thức như thiếu nước, hạn hán, xói mòn đất, và cơ sở hạ tầng yếu kém. Nội chiến đã làm trầm trọng thêm những vấn đề này, gây ra tình trạng mất mùa, di dời nông dân, và phá hủy hệ thống thủy lợi. Tác động xã hội bao gồm mất an ninh lương thực và gia tăng nghèo đói ở nông thôn. Về môi trường, việc sử dụng quá mức nguồn nước và hóa chất nông nghiệp là những vấn đề cần giải quyết.

• Công nghiệp chế tạo:** Ngành công nghiệp chế tạo của Syria bao gồm các lĩnh vực như dệt may, thực phẩm chế biến, xi măng, hóa chất, và lắp ráp. Trước chiến tranh, ngành này đóng góp vào GDP và tạo việc làm, mặc dù quy mô và công nghệ còn hạn chế. Các trung tâm công nghiệp chính là Aleppo, Damascus, và Homs. Nội chiến đã phá hủy nhiều nhà máy và cơ sở sản xuất, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và khiến nhiều doanh nghiệp phải đóng cửa. Tiềm năng phục hồi phụ thuộc vào việc tái thiết cơ sở hạ tầng, thu hút đầu tư, và cải thiện môi trường kinh doanh. Các vấn đề xã hội liên quan đến điều kiện lao động và tác động môi trường từ hoạt động công nghiệp cũng cần được chú ý.

• Du lịch:** Syria từng là một điểm đến du lịch hấp dẫn với nhiều di sản văn hóa và lịch sử phong phú, bao gồm các thành phố cổ như Damascus và Aleppo, di tích Palmyra, và các Di sản Thế giới khác của UNESCO. Ngành du lịch mang lại nguồn thu ngoại tệ và tạo việc làm đáng kể. Tuy nhiên, nội chiến đã khiến ngành du lịch sụp đổ hoàn toàn. Việc phục hồi ngành này sẽ là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự ổn định chính trị, an ninh, và đầu tư lớn vào việc trùng tu các di tích và phát triển cơ sở hạ tầng du lịch.

Hiện trạng của các ngành kinh tế chính này đều rất khó khăn sau nhiều năm xung đột. Chính phủ chuyển tiếp của Syria sẽ phải đối mặt với nhiệm vụ to lớn là phục hồi và tái thiết nền kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường, đồng thời tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển bền vững trong tương lai.

8.3. Giao thông và Truyền thông

Cơ sở hạ tầng giao thông và truyền thông của Syria đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc nội chiến kéo dài.

• Đường bộ:** Syria có một mạng lưới đường bộ tương đối phát triển trước chiến tranh, kết nối các thành phố lớn và các vùng nông thôn. Tổng chiều dài mạng lưới đường bộ là khoảng 69.87 K km, bao gồm 1.10 K km đường cao tốc. Tuy nhiên, nhiều tuyến đường đã bị hư hỏng hoặc phá hủy trong xung đột, gây khó khăn cho việc vận chuyển hàng hóa và đi lại của người dân. Việc tái thiết và sửa chữa mạng lưới đường bộ là một ưu tiên hàng đầu.

• Đường sắt:** Syria có một hệ thống đường sắt do Chemins de Fer Syriens (CFS) vận hành, với tổng chiều dài khoảng 2.423 km. Trước chiến tranh, đường sắt được sử dụng để vận chuyển hàng hóa và hành khách, bao gồm cả các tuyến quốc tế kết nối với Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, kể từ năm 2012, nhiều tuyến đường sắt đã ngừng hoạt động do xung đột. Việc khôi phục hoạt động đường sắt sẽ đòi hỏi đầu tư lớn.

• Hàng không:** Syria có bốn sân bay quốc tế chính: Sân bay Quốc tế Damascus, Sân bay Quốc tế Aleppo, Sân bay Quốc tế Bassel Al-Assad ở Latakia, và Sân bay Qamishli. Các sân bay này là trung tâm hoạt động của hãng hàng không quốc gia Syrian Air và cũng phục vụ nhiều hãng hàng không nước ngoài. Tuy nhiên, hoạt động hàng không đã bị hạn chế nghiêm trọng do chiến tranh và các lệnh trừng phạt quốc tế.

• Cảng biển:** Các cảng biển chính của Syria là Latakia và Tartus trên bờ Địa Trung Hải, đóng vai trò quan trọng trong thương mại quốc tế. Các cảng này vẫn duy trì hoạt động ở một mức độ nhất định trong suốt cuộc chiến.

• Đường thủy nội địa:** Syria có khoảng 900 km đường thủy nội địa có thể lưu thông nhưng không có ý nghĩa kinh tế lớn.

• Truyền thông:**
  • Internet:** Mức độ phổ cập internet ở Syria đã tăng lên trước chiến tranh, nhưng vẫn còn hạn chế so với các nước khác. Trong chiến tranh, cơ sở hạ tầng internet bị hư hỏng và việc truy cập internet bị gián đoạn ở nhiều khu vực. Chính phủ Assad trước đây thực hiện kiểm duyệt internet nghiêm ngặt.
  • Viễn thông hữu tuyến và vô tuyến:** Mạng lưới điện thoại cố định và di động đã bị ảnh hưởng bởi xung đột. Việc khôi phục và hiện đại hóa mạng lưới viễn thông là cần thiết.

  Các thách thức phát triển cơ sở hạ tầng giao thông và truyền thông ở Syria bao gồm việc tái thiết các công trình bị phá hủy, thu hút đầu tư, cải thiện quản lý và công nghệ, cũng như đảm bảo an ninh và ổn định.

8.4. Công nghiệp ma túy

Trước khi chế độ Assad sụp đổ vào ngày 8 tháng 12 năm 2024, Syria đã trở thành một trung tâm của ngành công nghiệp ma túy bất hợp pháp đang phát triển mạnh, do các cộng sự và người thân của Bashar al-Assad điều hành. Ngành này chủ yếu sản xuất Captagon, một loại amphetamine gây nghiện phổ biến ở thế giới Ả Rập.

Tính đến năm 2021, xuất khẩu ma túy bất hợp pháp đã vượt qua xuất khẩu hợp pháp của đất nước, khiến tờ The New York Times gọi Syria là "quốc gia ma túy mới nhất của thế giới". Việc xuất khẩu ma túy cho phép chính phủ Assad tạo ra ngoại tệ mạnh và né tránh các lệnh trừng phạt quốc tế. Captagon là mặt hàng xuất khẩu chính của Syria, với giá trị ước tính tối thiểu là 3.40 B USD mỗi năm, vượt xa mặt hàng xuất khẩu hợp pháp lớn nhất của đất nước là dầu ô liu, trị giá khoảng 122.00 M USD mỗi năm.

Sự bùng nổ của ngành công nghiệp ma túy này đã gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đối với kinh tế, xã hội và quan hệ quốc tế của Syria:

• Kinh tế:** Mặc dù mang lại nguồn thu ngoại tệ cho chế độ, ngành công nghiệp ma túy làm suy yếu nền kinh tế hợp pháp, thúc đẩy tham nhũng và tạo ra một nền kinh tế ngầm khó kiểm soát.
• Xã hội:** Việc sản xuất và buôn bán ma túy làm gia tăng tệ nạn xã hội, nghiện ngập, và các vấn đề sức khỏe cộng đồng. Nó cũng làm xói mòn các giá trị đạo đức và pháp luật.
• Quan hệ quốc tế:** Việc Syria trở thành một trung tâm sản xuất và buôn bán ma túy đã gây ra căng thẳng với các nước láng giềng và cộng đồng quốc tế, những nơi phải đối mặt với dòng chảy của ma túy từ Syria. Nhiều quốc gia đã tăng cường các biện pháp kiểm soát biên giới và hợp tác để chống lại nạn buôn bán này.

Chính phủ chuyển tiếp của Syria hiện phải đối mặt với thách thức lớn trong việc giải quyết vấn đề công nghiệp ma túy này, bao gồm việc triệt phá các mạng lưới sản xuất và buôn bán, giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, và hợp tác với cộng đồng quốc tế để chống lại tội phạm ma túy.

9.1. Nhân khẩu học

Trước Nội chiến Syria (bắt đầu năm 2011), dân số Syria ước tính khoảng 22 triệu người. Tuy nhiên, cuộc chiến đã gây ra những thay đổi nhân khẩu học sâu sắc do số người chết và di cư hàng loạt.

• Tổng dân số:** Tính đến năm 2019, dân số ước tính khoảng 18,5 triệu người. Tuy nhiên, con số này không bao gồm hàng triệu người tị nạn Syria đang sống ở nước ngoài. Đến cuối năm 2024, sau sự sụp đổ của chế độ Assad, việc thống kê chính xác dân số càng trở nên khó khăn.
• Mật độ dân số:** Trước chiến tranh, mật độ dân số trung bình khoảng 99 người/km². Dân cư tập trung chủ yếu ở các vùng phía tây, đặc biệt là các đồng bằng ven biển và thung lũng sông, cũng như các thành phố lớn.
• Cơ cấu tuổi:** Syria có dân số trẻ, với một tỷ lệ lớn dân số dưới 30 tuổi. Tuy nhiên, chiến tranh đã ảnh hưởng đến cơ cấu tuổi do số người trẻ tuổi thiệt mạng hoặc di cư.
• Tỷ lệ giới tính:** Tương tự nhiều quốc gia, tỷ lệ giới tính khi sinh ở Syria hơi nghiêng về nam giới. Chiến tranh có thể đã làm thay đổi tỷ lệ này ở một số nhóm tuổi do nam giới tham gia chiến đấu nhiều hơn.
• Tỷ lệ sinh:** Trước chiến tranh, tỷ lệ sinh ở Syria tương đối cao. Xung đột và khủng hoảng nhân đạo có thể đã làm giảm tỷ lệ sinh ở một số khu vực.
• Tỷ lệ tử:** Tỷ lệ tử vong, đặc biệt là tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em, đã tăng lên đáng kể do chiến tranh, sự sụp đổ của hệ thống y tế, và tình trạng thiếu lương thực, thuốc men.
• Tuổi thọ trung bình:** Tuổi thọ trung bình ở Syria đã giảm sút nghiêm trọng do chiến tranh. Trước năm 2011, tuổi thọ trung bình là khoảng 75,7 tuổi (năm 2010).
• Thay đổi dân số do Nội chiến Syria:**
  • Tử vong:** Ước tính hơn 600.000 người đã thiệt mạng trong cuộc nội chiến.
  • Người tị nạn:** Hơn 6 triệu người Syria đã phải tị nạn ở các nước khác, chủ yếu là các nước láng giềng như Thổ Nhĩ Kỳ, Liban, Jordan, và Iraq, cũng như các nước châu Âu.
  • Người di tản trong nước (IDPs):** Khoảng 7,6 triệu người (theo số liệu UNHCR tháng 7 năm 2015) đã phải rời bỏ nhà cửa và di tản đến các khu vực khác trong nước.

  Các chỉ số nhân khẩu học chính khác như tỷ lệ đô thị hóa, trình độ học vấn, và tình trạng hôn nhân cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc chiến. Việc thu thập dữ liệu nhân khẩu học chính xác và toàn diện là một thách thức lớn trong bối cảnh hiện tại. Quá trình tái thiết và phục hồi sau chiến tranh sẽ đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về những thay đổi nhân khẩu học này để có thể hoạch định chính sách hiệu quả.

9.2. Các nhóm dân tộc

Syria là một quốc gia đa dân tộc, với người Ả Rập Syria chiếm đa số. Tuy nhiên, có nhiều nhóm dân tộc thiểu số đáng kể khác, mỗi nhóm có những đặc điểm văn hóa và lịch sử riêng.

• Người Ả Rập (Arab):** Chiếm khoảng 74% dân số (bao gồm khoảng 600.000 người Palestine, không tính 6 triệu người tị nạn Syria ở nước ngoài). Người Ả Rập Syria là nhóm dân tộc chủ yếu, nói tiếng Ả Rập và có nền văn hóa Ả Rập phong phú. Họ phân bố trên khắp đất nước.

• Người Kurd (Kurd):** Là nhóm dân tộc thiểu số lớn nhất, chiếm khoảng 9% đến 10% dân số, tương đương khoảng 2 triệu người (bao gồm khoảng 40.000 người Yazidi, một nhóm tôn giáo riêng biệt thường được coi là người Kurd về mặt dân tộc). Hầu hết người Kurd sống ở phía đông bắc Syria (khu vực Rojava hay Chính quyền tự trị Bắc và Đông Syria) và nói phương ngữ Kurmanji của tiếng Kurd. Họ có nền văn hóa và truyền thống riêng biệt, và đã đấu tranh cho quyền tự trị và công nhận văn hóa trong nhiều thập kỷ.

• Người Armenia (Armenian):** Chiếm khoảng 1% dân số. Hầu hết người Armenia ở Syria là hậu duệ của những người sống sót sau Nạn diệt chủng Armenia đầu thế kỷ 20. Họ tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như Aleppo, Qamishli, Damascus và Kessab. Người Armenia có ngôn ngữ, tôn giáo (Kitô giáo Armenia) và văn hóa riêng, và đã đóng góp đáng kể vào đời sống kinh tế và văn hóa của Syria. Syria là nơi có cộng đồng người Armenia lớn thứ 7 trên thế giới.

• Người Assyria/Syriac (Assyrian/Syriac):** Bao gồm cả những người tự nhận là Chaldean, là một nhóm dân tộc Kitô giáo bản địa, nói các phương ngữ Tân Aramaic. Dân số ước tính khoảng 400.000 người. Họ chủ yếu cư trú ở phía bắc và đông bắc (Homs, Aleppo, Qamishli, Hasakah). Nhiều người vẫn giữ các phương ngữ Neo-Aramaic như ngôn ngữ nói và viết. Họ có một di sản văn hóa và lịch sử lâu đời ở khu vực.

• Người Turkmen Syria (Syrian Turkmen/Turkoman):** Là một nhóm dân tộc nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Không có ước tính đáng tin cậy về tổng dân số của họ, với các ước tính dao động từ vài trăm nghìn đến 3,5 triệu người. Họ sống rải rác ở nhiều vùng của Syria, đặc biệt là ở phía bắc, gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ.

• Người Circassia (Circassian):** Chiếm khoảng 1,5% dân số. Họ là hậu duệ của những người Circassia di cư từ vùng Kavkaz vào thế kỷ 19 sau các cuộc chiến tranh với Nga. Họ chủ yếu sống ở các làng mạc ở phía tây nam Syria và Cao nguyên Golan.

• Các nhóm dân tộc khác:** Bao gồm một số lượng nhỏ người Albania, Bosnia, Gruzia, Hy Lạp, Ba Tư, Pashtun và Nga. Tuy nhiên, hầu hết các nhóm thiểu số này đã bị Ả Rập hóa ở một mức độ nào đó, đặc biệt là những người theo đạo Hồi.

Vị thế xã hội và quyền của các nhóm thiểu số đã là một vấn đề phức tạp ở Syria. Dưới chế độ Assad, mặc dù có sự công nhận chính thức về sự đa dạng, các nhóm thiểu số thường phải đối mặt với những hạn chế về quyền văn hóa và chính trị. Nội chiến Syria đã làm trầm trọng thêm tình trạng này, với nhiều nhóm thiểu số trở thành mục tiêu của bạo lực và đàn áp. Chính phủ chuyển tiếp hiện tại có nhiệm vụ quan trọng là đảm bảo quyền bình đẳng và sự đại diện cho tất cả các nhóm dân tộc, xây dựng một xã hội Syria đa văn hóa và hòa nhập.

9.3. Ngôn ngữ

Tiếng Ả Rập Chuẩn Hiện đại là ngôn ngữ chính thức của Syria. Tuy nhiên, trong cuộc sống hàng ngày, nhiều phương ngữ tiếng Ả Rập khác nhau được sử dụng, chủ yếu là tiếng Ả Rập Levant ở miền tây và tiếng Ả Rập Mesopotamia ở miền đông bắc.

Ngoài tiếng Ả Rập, các ngôn ngữ thiểu số sau đây cũng được sử dụng tại Syria, theo thứ tự số lượng người nói:

• Tiếng Kurd**: Được nói bởi cộng đồng người Kurd, chủ yếu là phương ngữ Kurmanji. Đây là ngôn ngữ thiểu số lớn nhất ở Syria.
• Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ**: Được nói bởi cộng đồng người Turkmen Syria.
• Các ngôn ngữ Neo-Aramaic**: Bao gồm bốn phương ngữ chính. Tiếng Aramaic từng là lingua franca của khu vực trước khi tiếng Ả Rập xuất hiện.
  • Tiếng Tây Neo-Aramaic**: Đáng chú ý nhất, vẫn được nói ở làng Ma'loula và hai làng lân cận, cách Damascus khoảng 56327 m ^{(35 mile)} về phía đông bắc.
• Các phương ngữ Đông Neo-Aramaic khác như Turoyo và Assyrian Neo-Aramaic được cộng đồng người Assyria/Syriac sử dụng ở vùng Al-Jazira.
• Tiếng Syriac**: Bao gồm cả Syriac cổ điển, vẫn được sử dụng làm ngôn ngữ phụng vụ của các giáo phái Kitô giáo Syriac khác nhau.
• Tiếng Circassia**: Được nói bởi cộng đồng người Circassia.
• Tiếng Chechen**: Được nói bởi một cộng đồng nhỏ người Chechen.
• Tiếng Armenia**: Được nói bởi cộng đồng người Armenia.
• Tiếng Hy Lạp**: Được nói bởi một cộng đồng nhỏ người Hy Lạp.

Mặc dù có sự đa dạng ngôn ngữ này, không có ngôn ngữ thiểu số nào có địa vị chính thức dưới chế độ Assad trước đây. Tiếng Anh và tiếng Pháp được sử dụng rộng rãi như ngôn ngữ thứ hai, nhưng tiếng Anh phổ biến hơn. Tình hình sử dụng và bảo tồn các ngôn ngữ thiểu số có thể thay đổi dưới chính phủ chuyển tiếp.

9.4. Tôn giáo

Syria là một quốc gia có sự đa dạng tôn giáo phong phú, với Hồi giáo là tôn giáo chiếm đa số. Dưới đây là thành phần và sự phân bố của các nhóm tôn giáo chính:

• Hồi giáo (Islam):** Chiếm khoảng 87% dân số.
  • Hồi giáo Sunni**: Là nhánh Hồi giáo lớn nhất, chiếm khoảng 74% tổng dân số. Người Ả Rập Sunni chiếm đa số trong nhóm này, ngoài ra còn có người Kurd và người Turkmen theo dòng Sunni.
  • Hồi giáo Shia**: Chiếm khoảng 13% dân số Hồi giáo, bao gồm các nhánh chính:
    • Alawite**: Là một nhánh của Hồi giáo Shia, chiếm một tỷ lệ đáng kể và có ảnh hưởng chính trị lớn dưới thời chế độ Assad (gia đình Assad thuộc cộng đồng Alawite). Họ tập trung chủ yếu ở các vùng ven biển phía tây và một số khu vực ở miền trung.
    • Twelver Shia (Ja'fari)**: Có một cộng đồng nhỏ người Shia theo nhánh Mười hai Imam, chủ yếu ở các thành phố lớn.
    • Isma'ili**: Một nhánh khác của Hồi giáo Shia, cũng có một cộng đồng nhỏ ở Syria.
• Kitô giáo (Christianity)**: Chiếm khoảng 10% dân số. Cộng đồng Kitô hữu Syria rất đa dạng, bao gồm nhiều giáo hội và truyền thống khác nhau:
  • Chính thống giáo Hy Lạp (Greek Orthodox)**: Là giáo hội Kitô giáo lớn nhất ở Syria, thuộc Tòa Thượng phụ Antioch.
  • Chính thống giáo Syria (Syriac Orthodox)**: Một trong những giáo hội Kitô giáo cổ xưa nhất.
  • Công giáo (Catholic)**: Bao gồm nhiều nghi lễ khác nhau như Công giáo Hy Lạp Melkite, Công giáo Syria, Công giáo Armenia, Maronite, và Công giáo Chaldea.
  • Chính thống giáo Armenia (Armenian Apostolic)**: Giáo hội quốc gia của người Armenia.
• Các giáo phái Kitô giáo khác như Giáo hội Phương Đông Assyria và các nhóm Tin Lành.

Nhiều Kitô hữu Syria thuộc tầng lớp kinh tế xã hội cao. Tuy nhiên, do nội chiến, số lượng Kitô hữu ở Syria đã giảm đáng kể, từ khoảng 2,5 triệu người trước chiến tranh xuống còn khoảng 500.000 người vào năm 2023.

• Druze**: Chiếm khoảng 3% dân số. Đây là một tôn giáo độc thần, có nguồn gốc từ Hồi giáo Isma'ili nhưng có những giáo lý và thực hành riêng biệt. Người Druze tập trung chủ yếu ở vùng Jabal al-Druze (Núi Druze) ở phía nam Syria.
• Yazidi**: Một cộng đồng tôn giáo nhỏ, có nguồn gốc từ Lưỡng Hà cổ đại, với các tín ngưỡng độc đáo. Họ chủ yếu là người Kurd về mặt dân tộc và sống ở một số khu vực phía bắc và đông bắc.
• Do Thái giáo (Judaism)**: Syria từng có một cộng đồng Do Thái đáng kể ở Damascus, Aleppo và Qamishli. Do bị đàn áp và có cơ hội ở nơi khác, người Do Thái bắt đầu di cư từ nửa sau thế kỷ 19. Quá trình này hoàn tất với việc thành lập Israel năm 1948. Dân số Do Thái còn lại đã giảm dần do nội chiến. Hiện nay, chỉ còn khoảng dưới 100 người Do Thái sống ở Syria.

Mối quan hệ giữa các tôn giáo ở Syria nhìn chung là hòa bình trong lịch sử, mặc dù có những giai đoạn căng thẳng. Dưới chế độ Assad, chính phủ duy trì một hình thức thế tục bề ngoài nhưng thường ưu ái cộng đồng Alawite thiểu số của mình. Nội chiến Syria đã làm gia tăng căng thẳng tôn giáo và giáo phái, với nhiều nhóm tôn giáo trở thành mục tiêu của bạo lực. Tình hình tự do tôn giáo dưới chính phủ chuyển tiếp hiện tại vẫn là một vấn đề đang được theo dõi chặt chẽ.

9.5. Giáo dục

Hệ thống giáo dục của Syria, trước khi bị ảnh hưởng nặng nề bởi Nội chiến Syria, đã đạt được những tiến bộ nhất định về tỷ lệ nhập học và biết chữ.

• Hệ thống trường lớp và giáo dục bắt buộc:** Giáo dục ở Syria miễn phí và bắt buộc từ 6 đến 12 tuổi. Hệ thống trường học bao gồm:
  • 6 năm giáo dục tiểu học.
  • 3 năm giáo dục trung học cơ sở (còn gọi là giai đoạn chuẩn bị).
  • 3 năm giáo dục trung học phổ thông (hoặc trung học nghề).

  Học sinh hoàn thành giáo dục trung học cơ sở có thể chọn học tiếp lên trung học phổ thông học thuật (để vào đại học) hoặc các trường trung học nghề.

  • Các trường đại học và cơ sở giáo dục đại học chính:** Syria có một số trường đại học công lập lớn, bao gồm:
    • Đại học Damascus: Là trường đại học lớn nhất và lâu đời nhất, với khoảng 210.000 sinh viên (năm 2014).
    • Đại học Aleppo: Một trường đại học quan trọng khác.
    • Ngoài ra còn có các trường đại học công lập khác ở Homs, Latakia, Deir ez-Zor, và các thành phố khác.

    Bên cạnh đó, có khoảng 15 trường đại học tư thục được thành lập trước và trong những năm đầu của cuộc nội chiến. Viện Quản trị Kinh doanh Cao cấp (HIBA) cũng cung cấp các chương trình đại học và sau đại học về kinh doanh.

    • Trình độ giáo dục và tỷ lệ biết chữ:** Trước chiến tranh, tỷ lệ biết chữ của người Syria từ 15 tuổi trở lên là 90,7% đối với nam và 82,2% đối với nữ.
    • Sự sụp đổ của hệ thống giáo dục do Nội chiến Syria:** Cuộc nội chiến đã gây ra những tổn thất nặng nề cho hệ thống giáo dục. Hàng ngàn trường học bị phá hủy hoặc hư hỏng, nhiều giáo viên và học sinh phải rời bỏ nhà cửa hoặc thiệt mạng. Ở nhiều khu vực, việc học tập bị gián đoạn hoàn toàn hoặc diễn ra trong điều kiện vô cùng khó khăn. Chất lượng giáo dục suy giảm nghiêm trọng.
    • Các thách thức tái thiết:** Việc tái thiết hệ thống giáo dục là một nhiệm vụ cấp bách và đầy thách thức cho chính phủ chuyển tiếp. Các thách thức bao gồm:
      • Xây dựng lại và sửa chữa trường học.
      • Tuyển dụng và đào tạo lại giáo viên.
      • Cung cấp tài liệu học tập và trang thiết bị.
      • Giải quyết vấn đề học sinh bỏ học và những khoảng trống kiến thức do chiến tranh.
      • Đảm bảo tiếp cận giáo dục công bằng cho tất cả trẻ em, bao gồm cả những người di tản và tị nạn.
      • Cải cách chương trình giảng dạy để phù hợp với bối cảnh mới và thúc đẩy hòa giải dân tộc.

      Việc phục hồi và phát triển hệ thống giáo dục có vai trò quan trọng đối với tương lai của Syria, góp phần vào sự phát triển kinh tế, xã hội và xây dựng một thế hệ trẻ có kiến thức và kỹ năng.

9.6. Y tế

Hệ thống y tế của Syria, từng được coi là tương đối phát triển trong khu vực, đã bị tàn phá nặng nề bởi Nội chiến Syria kéo dài hơn một thập kỷ.

• Hệ thống y tế công cộng:** Trước chiến tranh, Syria có một hệ thống y tế công cộng cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản cho người dân. Tuy nhiên, hệ thống này tập trung chủ yếu ở các khu vực đô thị và chất lượng dịch vụ không đồng đều. Chi tiêu cho y tế năm 2010 chiếm 3,4% GDP. Năm 2008, có 14,9 bác sĩ và 18,5 y tá trên 10.000 dân.

• Các chỉ số sức khỏe chính:** Trước chiến tranh, tuổi thọ trung bình của người Syria là 75,7 tuổi vào năm 2010 (74,2 đối với nam và 77,3 đối với nữ). Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi đã giảm đáng kể.

• Các bệnh đặc hữu và bệnh chính:** Các bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, ung thư và tiểu đường là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Các bệnh truyền nhiễm như tiêu chảy, viêm phổi và lao vẫn còn tồn tại, đặc biệt ở các vùng nông thôn và các khu vực có điều kiện vệ sinh kém.

• Tình hình sụp đổ dịch vụ y tế do Nội chiến Syria:** Cuộc nội chiến đã gây ra sự sụp đổ gần như hoàn toàn của hệ thống y tế ở nhiều khu vực:
  • Phá hủy cơ sở hạ tầng:** Hàng trăm bệnh viện và cơ sở y tế đã bị phá hủy hoặc hư hỏng nặng do bom đạn.
  • Thiếu hụt nhân lực:** Hàng ngàn bác sĩ, y tá và nhân viên y tế đã thiệt mạng, bị bắt giữ hoặc phải rời bỏ đất nước.
  • Thiếu thuốc men và vật tư y tế:** Các lệnh trừng phạt, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và tình trạng mất an ninh đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng thuốc men, vắc-xin và các vật tư y tế thiết yếu.
  • Sự lây lan của dịch bệnh:** Điều kiện sống tồi tệ, thiếu nước sạch và vệ sinh, cùng với sự sụp đổ của các chương trình tiêm chủng đã dẫn đến sự bùng phát trở lại của các bệnh truyền nhiễm như bại liệt, sởi và tả.
  • Tấn công vào nhân viên và cơ sở y tế:** Các bệnh viện và nhân viên y tế thường xuyên trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công, vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế.
  • Nhu cầu hỗ trợ nhân đạo:** Nhu cầu hỗ trợ nhân đạo trong lĩnh vực y tế ở Syria là vô cùng lớn. Các tổ chức quốc tế và phi chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ y tế khẩn cấp, thuốc men và vật tư y tế cho người dân bị ảnh hưởng bởi xung đột. Tuy nhiên, việc tiếp cận các khu vực bị chiến sự tàn phá vẫn còn nhiều khó khăn.

  Chính phủ chuyển tiếp của Syria phải đối mặt với nhiệm vụ khổng lồ là tái thiết và phục hồi hệ thống y tế, đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe cho tất cả người dân, và giải quyết các hậu quả lâu dài của chiến tranh đối với sức khỏe cộng đồng.

9.7. Các vấn đề xã hội

Syria đang phải đối mặt với vô số vấn đề xã hội nghiêm trọng, phần lớn là hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp của cuộc Nội chiến Syria kéo dài hơn một thập kỷ và sự sụp đổ của chế độ Assad.

• Khủng hoảng người tị nạn quy mô lớn:** Đây là một trong những vấn đề xã hội nhức nhối nhất.
  • Người tị nạn ngoài nước:** Hơn 6 triệu người Syria đã phải rời bỏ đất nước để tìm nơi ẩn náu, chủ yếu ở các nước láng giềng như Thổ Nhĩ Kỳ, Liban, Jordan, và Iraq, cũng như một số lượng đáng kể ở châu Âu. Cuộc sống của người tị nạn thường rất khó khăn, thiếu thốn về nhà ở, thực phẩm, y tế, giáo dục và cơ hội việc làm.
  • Người di tản trong nước (IDPs):** Hàng triệu người khác đã phải rời bỏ nhà cửa nhưng vẫn ở lại trong biên giới Syria, sống trong các trại tạm bợ hoặc các cộng đồng tiếp nhận với điều kiện sống thiếu thốn và nguy hiểm.
  • Nghèo đói gia tăng và thiếu lương thực:** Nền kinh tế bị tàn phá bởi chiến tranh đã đẩy phần lớn dân số vào cảnh nghèo đói. Theo các ước tính, hơn 90% dân số Syria sống dưới mức nghèo khổ. Tình trạng mất an ninh lương thực lan rộng, nhiều gia đình không đủ khả năng mua các nhu yếu phẩm cơ bản.
  • Tỷ lệ thất nghiệp cao:** Chiến tranh đã phá hủy các cơ hội việc làm, khiến tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt, đặc biệt trong giới trẻ. Điều này gây ra nhiều hệ lụy xã hội như bất ổn, tội phạm và sự tuyệt vọng.
  • Cơ sở hạ tầng xã hội bị phá hủy:** Hệ thống giáo dục, y tế, điện, nước và các dịch vụ công cộng khác đã bị phá hủy hoặc hư hỏng nặng nề ở nhiều khu vực. Việc tái thiết cơ sở hạ tầng này là một nhiệm vụ khổng lồ và tốn kém.
  • Khủng hoảng nhân đạo:** Syria đang trải qua một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới. Hàng triệu người cần hỗ trợ nhân đạo khẩn cấp về lương thực, nước uống, nơi ở, chăm sóc y tế và bảo vệ. Các tổ chức quốc tế và phi chính phủ đang nỗ lực cung cấp viện trợ, nhưng gặp nhiều khó khăn do tình hình an ninh bất ổn và thiếu hụt nguồn lực.
  • Chấn thương tâm lý và các vấn đề sức khỏe tâm thần:** Bạo lực, mất mát và di dời kéo dài đã gây ra những chấn thương tâm lý nghiêm trọng cho người dân Syria, đặc biệt là trẻ em. Nhu cầu về chăm sóc sức khỏe tâm thần là rất lớn nhưng nguồn lực lại hạn chế.
  • Vấn đề giới và bạo lực giới:** Phụ nữ và trẻ em gái đặc biệt dễ bị tổn thương trong xung đột, đối mặt với nguy cơ bạo lực tình dục, hôn nhân sớm, và bị hạn chế tiếp cận giáo dục và các dịch vụ khác.
  • Sự chia rẽ xã hội và hòa giải dân tộc:** Cuộc nội chiến đã làm sâu sắc thêm sự chia rẽ tôn giáo, sắc tộc và chính trị trong xã hội Syria. Quá trình hòa giải dân tộc và xây dựng lại sự gắn kết xã hội sẽ rất khó khăn và lâu dài.

  Các nỗ lực giải quyết và tái thiết đang được triển khai ở một số mức độ, nhưng quy mô của các vấn đề đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ từ chính phủ chuyển tiếp, sự tham gia của cộng đồng quốc tế và sự chung tay của toàn xã hội Syria. Ưu tiên hàng đầu là chấm dứt bạo lực, đảm bảo an ninh, cung cấp viện trợ nhân đạo, và bắt đầu quá trình tái thiết đất nước một cách toàn diện và bền vững.

10.1. Văn học

Văn học Syria đã có những đóng góp quan trọng cho văn học Ả Rập và có một truyền thống đáng tự hào về thơ ca truyền khẩu và thành văn. Các nhà văn Syria, nhiều người trong số họ đã di cư đến Ai Cập, đóng một vai trò quan trọng trong phong trào Nahda hay sự phục hưng văn học và văn hóa Ả Rập vào thế kỷ 19.

Các nhà văn Syria đương đại nổi bật bao gồm, trong số những người khác:

• Adonis (Ali Ahmad Said Esber):** Một trong những nhà thơ và nhà tiểu luận Ả Rập có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20. Ông nổi tiếng với việc đổi mới thơ ca Ả Rập và các tác phẩm phê bình văn hóa.
• Nizar Qabbani:** Một nhà thơ nổi tiếng với những bài thơ lãng mạn, xã hội và chính trị. Thơ của ông thường khám phá các chủ đề về tình yêu, nữ quyền và phê phán xã hội Ả Rập. Nhiều bài thơ của ông đã được phổ nhạc và trở nên rất phổ biến.
• Muhammad al-Maghut:** Một nhà thơ và nhà viết kịch tiên phong, được biết đến với phong cách châm biếm và phê phán xã hội.
• Haidar Haidar:** Một tiểu thuyết gia gây tranh cãi, tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là "Walima li A'shab al-Bahr" (Bữa tiệc cho cỏ biển), đã gây ra các cuộc tranh luận về tôn giáo và kiểm duyệt.
• Ghada al-Samman:** Một tiểu thuyết gia và nhà văn nữ nổi tiếng, các tác phẩm của bà thường khám phá các chủ đề về nữ quyền, tình yêu và sự tha hóa trong xã hội hiện đại.
• Zakariyya Tamer:** Một nhà văn truyện ngắn bậc thầy, được biết đến với những câu chuyện ngụ ngôn và châm biếm, thường phê phán chế độ độc tài và bất công xã hội.

Dưới sự cai trị của Đảng Ba'ath, văn học Syria phải đối mặt với sự kiểm duyệt gắt gao. Nhiều nhà văn đã phải lựa chọn giữa việc tuân thủ các yêu cầu của nhà nước hoặc sống lưu vong để có thể tự do sáng tác. Trong bối cảnh này, thể loại tiểu thuyết lịch sử, do các tác giả như Nabil Sulayman, Fawwaz Haddad, Khyri al-Dhahabi và Nihad Siris đi đầu, đôi khi được sử dụng như một phương tiện để bày tỏ sự bất đồng chính kiến, phê phán hiện tại thông qua việc mô tả quá khứ. Truyện kể dân gian Syria, như một tiểu thể loại của tiểu thuyết lịch sử, thấm đẫm chủ nghĩa hiện thực huyền ảo, và cũng được sử dụng như một phương tiện phê phán ngầm hiện tại. Salim Barakat, một người Syria di cư sống ở Thụy Điển, là một trong những nhân vật hàng đầu của thể loại này. Văn học Syria đương đại cũng bao gồm khoa học viễn tưởng và các tác phẩm không tưởng tương lai (Nuhad Sharif, Talib Umran), cũng có thể phục vụ như một phương tiện để bày tỏ sự bất đồng.

Văn học Syria, với sự đa dạng về thể loại và chủ đề, phản ánh những biến động lịch sử, xã hội và chính trị của đất nước, đồng thời giữ một vị trí quan trọng trong nền văn học GCC.

10.2. Âm nhạc

Âm nhạc Syria, đặc biệt là ở Damascus, từ lâu đã là một trong những trung tâm quan trọng nhất của thế giới Ả Rập, nhất là trong lĩnh vực âm nhạc cổ điển Ả Rập. Syria đã sản sinh ra nhiều ngôi sao nổi tiếng khắp thế giới Ả Rập, bao gồm Asmahan, Farid al-Atrash và ca sĩ Lena Chamamyan. Thành phố Aleppo nổi tiếng với muwashshah, một hình thức thơ ca Andalusia được hát, được phổ biến bởi Sabri Moudallal, cũng như các ngôi sao nổi tiếng như Sabah Fakhri.

Các điệu nhảy dân gian như Dabke rất phổ biến và thường được biểu diễn trong các lễ hội và đám cưới. Âm nhạc truyền thống Syria sử dụng các nhạc cụ như oud, qanun, nay, và các loại trống khác nhau.

Ngoài âm nhạc cổ điển và truyền thống, nhạc pop TripHop hiện đại cũng có một lượng khán giả nhất định ở Syria. Giống như nhiều quốc gia khác, Syria cũng tiếp nhận các thể loại âm nhạc quốc tế. Nội chiến Syria đã ảnh hưởng đến nền âm nhạc của đất nước, nhiều nghệ sĩ phải rời bỏ quê hương, nhưng âm nhạc vẫn là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa của người Syria, cả ở trong nước và cộng đồng hải ngoại.

10.3. Truyền thông đại chúng

Hiện trạng các phương tiện truyền thông đại chúng ở Syria đã trải qua những thay đổi đáng kể, đặc biệt là sau khi chế độ Ba'ath sụp đổ.

• Dưới chế độ Ba'ath (trước tháng 12 năm 2024):**
  • Kiểm soát và kiểm duyệt chặt chẽ:** Gần như tất cả các cơ quan truyền thông lớn đều thuộc sở hữu nhà nước hoặc chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ Assad. Tự do báo chí gần như không tồn tại. Nội dung truyền thông bị kiểm duyệt gắt gao để đảm bảo phù hợp với đường lối của Đảng Ba'ath và ca ngợi chế độ. Các nhà báo và nhà hoạt động truyền thông độc lập thường xuyên bị sách nhiễu, bắt giữ, thậm chí sát hại. Syria liên tục bị xếp hạng là một trong những quốc gia tồi tệ nhất thế giới về tự do báo chí.
  • Báo chí:** Các tờ báo lớn như Al-Ba'ath (cơ quan ngôn luận của Đảng Ba'ath), Tishreen, và Al-Thawra đều do nhà nước kiểm soát.
  • Phát thanh và truyền hình:** Đài phát thanh và truyền hình quốc gia Syria (ORTAS) độc quyền phát sóng các chương trình tin tức, giải trí và giáo dục, tất cả đều mang tính tuyên truyền cho chế độ. Phim truyền hình dài tập của Syria (musalsalat), tuy nhiên, lại có sức lan tỏa đáng kể trên khắp thế giới Ả Rập phía đông. Truyền hình được giới thiệu ở Syria và Ai Cập vào năm 1960, khi cả hai là một phần của Cộng hòa Ả Rập Thống nhất. Nó phát sóng đen trắng cho đến năm 1976.
  • Internet:** Việc truy cập Internet được giám sát chặt chẽ. Nhiều trang web của phe đối lập, các tổ chức nhân quyền và các hãng tin quốc tế bị chặn. Chính phủ cũng sử dụng Đội quân Điện tử Syria để tấn công các trang web của đối thủ và truyền bá thông tin sai lệch.
  • Sau khi chế độ Assad sụp đổ (từ tháng 12 năm 2024):**
    • Thay đổi tiềm năng:** Sự sụp đổ của chế độ Assad mở ra cơ hội cho một nền truyền thông tự do và đa dạng hơn. Chính phủ chuyển tiếp hiện tại phải đối mặt với nhiệm vụ xây dựng lại một môi trường truyền thông mới, nơi tự do báo chí được tôn trọng và các quan điểm khác nhau được bày tỏ.
    • Thách thức:** Việc chuyển đổi sang một nền truyền thông tự do sẽ không dễ dàng. Các thách thức bao gồm việc xây dựng lại cơ sở hạ tầng truyền thông bị phá hủy, đào tạo lại đội ngũ nhà báo, ban hành các luật lệ mới về truyền thông, và đối phó với tình trạng thông tin sai lệch và tuyên truyền thù địch vẫn còn tồn tại.
    • Vai trò của truyền thông độc lập và mạng xã hội:** Trong suốt cuộc nội chiến, các nhà báo công dân, các nhà hoạt động và các phương tiện truyền thông độc lập hoạt động ở nước ngoài hoặc trong các khu vực do phe đối lập kiểm soát đã đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin về tình hình thực tế ở Syria. Mạng xã hội cũng trở thành một công cụ quan trọng để chia sẻ thông tin và huy động công chúng. Vai trò này có thể sẽ tiếp tục trong giai đoạn chuyển tiếp.

    Tương lai của truyền thông đại chúng ở Syria phụ thuộc vào sự thành công của quá trình chuyển đổi chính trị và cam kết của chính phủ mới đối với các nguyên tắc tự do báo chí và tự do ngôn luận.

10.4. Ẩm thực

Ẩm thực Syria rất phong phú và đa dạng về nguyên liệu, gắn liền với các vùng miền nơi một món ăn cụ thể bắt nguồn. Ẩm thực Syria chủ yếu bao gồm các món ăn Nam Địa Trung Hải, Hy Lạp và Tây Nam Á. Một số món ăn Syria cũng phát triển từ ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ và Pháp: các món như kebab (shish kebab), bí ngòi nhồi, và yabraʾ (lá nho nhồi, từ yabraʾ bắt nguồn từ từ yaprak trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, nghĩa là lá).

Các món ăn chính bao gồm kibbeh (thịt băm viên trộn với bulgur và gia vị, có thể ăn sống, nướng hoặc chiên), hummus (đậu gà nghiền trộn với tahini, dầu ô liu, nước cốt chanh và tỏi), tabbouleh (salad làm từ bulgur, rau mùi tây, bạc hà, cà chua và hành tây), fattoush (salad bánh mì), labneh (sữa chua đặc), shawarma (thịt nướng xiên), mujaddara (cơm nấu với đậu lăng và hành phi), shanklish (một loại phô mai), pastırma (thịt bò khô xông khói), sujuk (xúc xích cay) và baklava (bánh ngọt làm từ nhiều lớp bột phyllo nhồi các loại hạt và ngâm trong mật ong hoặc siro).

Người Syria thường phục vụ một loạt các món khai vị, được gọi là mezze, trước bữa ăn chính. Za'atar (hỗn hợp gia vị), manakish (bánh mì dẹt phủ thịt băm hoặc phô mai) là những món khai vị phổ biến. Bánh mì dẹt Ả Rập khubz luôn được ăn cùng với mezze.

Đồ uống rất đa dạng, tùy thuộc vào thời điểm trong ngày và dịp lễ. Cà phê Ả Rập là thức uống nóng nổi tiếng nhất, thường được pha vào buổi sáng khi ăn sáng hoặc vào buổi tối. Nó thường được phục vụ cho khách hoặc sau bữa ăn. Arak, một loại đồ uống có cồn làm từ hồi, là một thức uống nổi tiếng, chủ yếu được phục vụ trong các dịp đặc biệt. Các loại đồ uống khác của Syria bao gồm ayran (sữa chua uống), jallab (đồ uống làm từ chà là, mật mía nho và nước hoa hồng), cà phê trắng (đồ uống không chứa caffeine làm từ nước nóng, nước hoa cam hoặc hoa hồng, và đường), và một loại bia sản xuất tại địa phương có tên Al Shark.

Ẩm thực Syria không chỉ là một phần quan trọng của văn hóa mà còn phản ánh lịch sử giao thoa văn hóa phong phú của đất nước.

10.5. Thể thao

Các môn thể thao phổ biến nhất ở Syria là bóng đá, bóng rổ, bơi lội và quần vợt. Damascus là nơi tổ chức Đại hội Thể thao Liên Ả Rập lần thứ năm vào năm 1976 và lần thứ bảy vào năm 1992.

• Bóng đá:**

Bóng đá là môn thể thao được yêu thích nhất. Đội tuyển bóng đá quốc gia Syria thi đấu dưới sự quản lý của Liên đoàn bóng đá Syria. Đội tuyển đã nhiều lần tham dự Cúp bóng đá châu Á, và thành tích tốt nhất là lọt vào vòng 16 đội tại Cúp bóng đá châu Á 2023. Mặc dù chưa từng tham dự FIFA World Cup, đội tuyển đã có những lần tiến gần đến vòng loại cuối cùng. Giải vô địch quốc gia Syria, Syrian Premier League, là giải đấu cao nhất cấp câu lạc bộ. Các câu lạc bộ nổi tiếng bao gồm Al-Jaish, Al-Karamah, và Al-Ittihad Aleppo. Firas Al-Khatib là một trong những cầu thủ bóng đá nổi tiếng nhất của Syria, được coi là một trong những cầu thủ xuất sắc nhất châu Á.

• Các môn thể thao khác:**
  • Bóng rổ:** Cũng là một môn thể thao phổ biến, với giải đấu quốc gia và đội tuyển quốc gia tham gia các giải đấu khu vực.
  • Quyền Anh:** Ghiath Tayfour là một võ sĩ quyền Anh nổi tiếng, đã giành huy chương đồng tại Thế vận hội Mùa hè 1996.
  • Điền kinh:** Ghada Shouaa là một vận động viên điền kinh xuất sắc, đã giành huy chương vàng môn bảy môn phối hợp tại Thế vận hội Mùa hè 1996, đây là huy chương vàng Olympic duy nhất của Syria cho đến nay.
  • Cử tạ:** Man Asaad đã giành huy chương đồng môn cử tạ hạng siêu nặng tại Thế vận hội Mùa hè 2020.

  Nội chiến Syria đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể thao của đất nước. Nhiều vận động viên đã phải rời bỏ quê hương hoặc bị gián đoạn sự nghiệp. Cơ sở hạ tầng thể thao bị phá hủy. Tuy nhiên, bất chấp những khó khăn, thể thao vẫn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống của người Syria và là một nguồn hy vọng và đoàn kết.

10.6. Di sản thế giới

Syria sở hữu một di sản văn hóa vô cùng phong phú, được minh chứng qua nhiều địa điểm được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. Tuy nhiên, tình trạng bảo tồn của các di sản này đã bị đe dọa nghiêm trọng do Nội chiến Syria.

Các Di sản Thế giới tại Syria bao gồm:

• Thành phố cổ Damascus (Ancient City of Damascus):** Được công nhận năm 1979. Là một trong những thành phố cổ nhất thế giới có người ở liên tục, Damascus nổi tiếng với các nhà thờ Hồi giáo cổ, chợ truyền thống (souq), và các công trình kiến trúc lịch sử, bao gồm Thánh đường Umayyad.
• Di tích Palmyra (Site of Palmyra):** Được công nhận năm 1980. Nằm ở một ốc đảo trong sa mạc Syria, Palmyra từng là một trung tâm thương mại và văn hóa quan trọng thời cổ đại, nổi tiếng với kiến trúc La Mã và Ba Tư độc đáo. Di tích này đã bị ISIL phá hủy một phần nghiêm trọng.
• Thành phố cổ Bosra (Ancient City of Bosra):** Được công nhận năm 1980. Bosra từng là thủ phủ của tỉnh Arabia thuộc La Mã, nổi tiếng với nhà hát La Mã cổ kính được bảo tồn rất tốt, cùng nhiều di tích khác từ thời Nabataean, La Mã, Byzantine và Hồi giáo.
• Thành phố cổ Aleppo (Ancient City of Aleppo):** Được công nhận năm 1986. Là một trung tâm thương mại lịch sử trên Con đường Tơ lụa, Aleppo có một thành cổ hùng vĩ, các khu chợ có mái che (souq) rộng lớn, và nhiều công trình kiến trúc Hồi giáo quan trọng. Thành phố cổ Aleppo đã bị tàn phá nặng nề trong các trận chiến.
• Crac des Chevaliers và Qal'at Salah El-Din**: Được công nhận năm 2006. Đây là hai lâu đài thời Trung cổ tiêu biểu, đại diện cho kiến trúc quân sự của các Thập tự quân và các triều đại Hồi giáo. Crac des Chevaliers được coi là một trong những lâu đài Thập tự chinh được bảo tồn tốt nhất thế giới.
• Các làng cổ ở Bắc Syria (Ancient Villages of Northern Syria):** Được công nhận năm 2011. Quần thể này bao gồm khoảng 40 ngôi làng cổ (được gọi là "Thành phố Chết") có niên đại từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7, phản ánh cuộc sống nông thôn và sự chuyển tiếp từ thế giới ngoại giáo cổ đại sang Kitô giáo Byzantine.

Tất cả các Di sản Thế giới tại Syria đã bị đưa vào Danh sách Di sản Thế giới bị đe dọa của UNESCO vào năm 2013 do những nguy cơ từ cuộc xung đột vũ trang, bao gồm phá hủy, cướp bóc và xây dựng trái phép. Việc bảo tồn và phục hồi các di sản này sẽ là một nhiệm vụ quan trọng và lâu dài sau khi hòa bình được lập lại.

10.7. Lễ hội

Syria có nhiều lễ hội tôn giáo và dân gian truyền thống, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tín ngưỡng của đất nước.

• Các lễ hội dân gian truyền thống:**
  • Nowruz (Năm mới Ba Tư/Kurd):** Được tổ chức bởi cộng đồng người Kurd và một số nhóm dân tộc khác vào ngày 21 tháng 3, đánh dấu sự khởi đầu của mùa xuân. Các hoạt động bao gồm đốt lửa, nhảy múa, ca hát và các nghi lễ truyền thống.
  • Lễ hội Hoa (Flower Festival):** Thường được tổ chức ở Latakia vào tháng 4, trưng bày các loại hoa và cây cảnh.
  • Lễ hội Bông (Cotton Festival):** Được tổ chức ở Aleppo vào tháng 9, tôn vinh ngành trồng bông quan trọng của khu vực.
  • Lễ hội Nho (Grape Festival):** Được tổ chức ở As-Suwayda vào tháng 9.
  • Hội chợ Quốc tế Damascus:** Một sự kiện thương mại và văn hóa lớn từng được tổ chức hàng năm.
• Các lễ hội địa phương khác tôn vinh các sản phẩm nông nghiệp, nghề thủ công truyền thống hoặc các sự kiện lịch sử của từng vùng.

Ý nghĩa của các lễ hội này rất quan trọng trong đời sống tinh thần và xã hội của người Syria, là dịp để mọi người tụ họp, thể hiện đức tin, gìn giữ truyền thống văn hóa và tăng cường sự gắn kết cộng đồng. Tuy nhiên, Nội chiến Syria đã ảnh hưởng lớn đến việc tổ chức các lễ hội này ở nhiều khu vực.