1. Từ nguyên
Tên gọi "Ukraina" (УкраїнаUkrainian) có nguồn gốc từ từ tiếng Slav cổ "ukraina" hoặc "krajina", mang ý nghĩa "vùng biên giới" hay "vùng đất giáp ranh". Theo các nghiên cứu ngữ nguyên học hiện đại, một cách giải thích khác cho rằng tên này có nghĩa là "quê hương" hoặc "quốc gia", "lãnh thổ". Thuật ngữ "kraj" trong tiếng Ukraina có nhiều nghĩa như "khu vực", "góc", "biên giới" hay "cuối". Từ "kraina" trong tiếng Ukraina hiện đại có nghĩa là "quốc gia". Tiền tố "u-" và "v-" trong tiếng Ukraina thường chỉ "bên trong" hoặc "trong số", ngụ ý "Ukraina" có thể mang nghĩa "vùng đất bên trong" hay "nội địa".
Trong phần lớn thế kỷ 20, đặc biệt trong giới nói tiếng Anh, Ukraina thường được gọi là "The Ukraine". Cách gọi này xuất phát từ ý nghĩa "vùng biên giới" của từ "ukraina", tương tự như cách dùng mạo từ xác định "the" với các địa danh như "The Netherlands" (nghĩa đen là "các vùng đất thấp"). Tuy nhiên, kể từ khi Ukraina tuyên bố độc lập vào năm 1991, việc sử dụng "The Ukraine" đã trở thành một vấn đề chính trị và ít được sử dụng hơn. Các hướng dẫn về văn phong khuyến cáo không dùng cách gọi này, và nhiều nhà ngoại giao đã chỉ ra rằng việc sử dụng "The Ukraine" ngụ ý sự thiếu tôn trọng đối với chủ quyền của Ukraina. Quan điểm chính thức của Ukraina là cách gọi "The Ukraine" vừa không chính xác về mặt ngữ pháp vừa không phù hợp về mặt chính trị.
2. Lịch sử
Lịch sử Ukraina là một dòng chảy dài và phức tạp, từ những dấu vết đầu tiên của con người cho đến khi trở thành một quốc gia độc lập hiện đại, với nhiều giai đoạn hình thành, phát triển và chịu sự ảnh hưởng của các thế lực bên ngoài.
2.1. Thời cổ đại và trung đại
Lịch sử Ukraina thời cổ đại và trung đại chứng kiến sự xuất hiện của nhiều nền văn minh, các cuộc di cư và hình thành của các nhà nước sơ khai, đỉnh cao là Rus Kyiv, trước khi khu vực này chịu ảnh hưởng sâu sắc từ cuộc xâm lược của Mông Cổ và sự thống trị của các cường quốc láng giềng.
2.1.1. Các nền văn minh sơ khai và các cuộc di cư
Lãnh thổ Ukraina hiện nay đã có dấu vết cư trú của loài người từ rất sớm. Các công cụ đá 1,4 triệu năm tuổi được tìm thấy ở Korolevo, phía tây Ukraina, là bằng chứng sớm nhất về sự hiện diện của người hominin ở châu Âu. Các khu định cư của người hiện đại ở Ukraina và vùng lân cận có niên đại từ 32.000 năm trước Công Nguyên, với bằng chứng về nền văn hóa Gravettian ở dãy núi Krym. Đến 4.500 năm trước Công Nguyên, nền văn hóa Cucuteni-Trypillia thời kỳ Đồ đá mới đã phát triển mạnh mẽ trên các khu vực rộng lớn của Ukraina hiện đại, bao gồm Trypillia và toàn bộ vùng Dnieper-Dniester.
Ukraina được cho là một trong những địa điểm đầu tiên diễn ra quá trình thuần hóa ngựa. Giả thuyết Kurgan cũng đặt vùng Volga-Dnieper của Ukraina và miền nam Nga là quê hương ngôn ngữ của người Tiền Ấn-Âu. Các cuộc di cư sớm của người Ấn-Âu từ thảo nguyên Pontic vào thiên niên kỷ thứ 3 trước Công Nguyên đã lan truyền tổ tiên của những người chăn nuôi thảo nguyên Yamnaya và các ngôn ngữ Ấn-Âu đến nhiều nơi ở châu Âu.
Trong thời đại đồ sắt, vùng đất này là nơi sinh sống của các dân tộc nói tiếng Iran như Cimmeria, Scythia và Sarmatia. Từ 700 năm trước Công Nguyên đến 200 năm trước Công Nguyên, khu vực này là một phần của vương quốc Scythia. Từ thế kỷ thứ 6 trước Công Nguyên, các thuộc địa của Hy Lạp cổ đại, La Mã cổ đại và Đế quốc Byzantine đã được thành lập ở bờ đông bắc Biển Đen, như tại Tyras, Olbia và Chersonesus, phát triển mạnh mẽ cho đến thế kỷ thứ 6 Công Nguyên. Người Goth định cư trong khu vực này nhưng chịu ảnh hưởng của người Hung từ những năm 370. Đến thế kỷ thứ 7, lãnh thổ phía đông Ukraina hiện nay là trung tâm của Đại Bulgaria Cổ. Cuối thế kỷ đó, phần lớn các bộ lạc Bulgar di cư theo nhiều hướng khác nhau, và người Khazar đã chiếm đóng phần lớn vùng đất.
Vào thế kỷ thứ 5 và 6, người Antes, được coi là một dân tộc Slav sơ khai, đã sống ở Ukraina. Các cuộc di cư từ các vùng lãnh thổ của Ukraina hiện nay qua Balkan đã hình thành nhiều quốc gia người Slav Nam. Các cuộc di cư về phía bắc, gần đến hồ Ilmen, dẫn đến sự xuất hiện của người Slav Ilmen và Krivich. Sau một cuộc tấn công của người Avar vào năm 602 và sự tan rã của Liên minh Antes, phần lớn các dân tộc này vẫn tồn tại như các bộ lạc riêng biệt cho đến đầu thiên niên kỷ thứ hai.
2.1.2. Rus Kyiv
Rus Kyiv là một nhà nước thời trung cổ, được hình thành ở Đông Âu bao gồm phần lớn lãnh thổ Ukraina hiện nay, Belarus và phía tây Liên bang Nga. Việc thành lập nhà nước này vẫn còn là một bí ẩn. Theo "Biên niên sử Đầu tiên", người Rus ban đầu bao gồm những người Varangian từ Scandinavia. Năm 882, Vương công Oleg (Oleh) đã chinh phục Kyiv từ Askold và Dir và tuyên bố đây là thủ đô mới của Rus. Tuy nhiên, các nhà sử học chống Norman cho rằng các bộ lạc Slav Đông dọc theo phía nam sông Dnepr đã tự hình thành một nhà nước độc lập. Giới tinh hoa Varangian, bao gồm cả nhà Ryurik đang cai trị, sau đó đã đồng hóa vào dân cư Slav.
Trong thế kỷ thứ 10 và 11, Rus Kyiv trở thành nhà nước lớn nhất và mạnh nhất châu Âu, một thời kỳ được gọi là Thời kỳ Hoàng kim của nó. Giai đoạn này bắt đầu với triều đại của Vladimir Vĩ đại (980-1015), người đã giới thiệu Thiên Chúa giáo vào Rus. Dưới triều đại của con trai ông, Yaroslav Thông thái (1019-1054), Rus Kyiv đạt đến đỉnh cao về phát triển văn hóa và sức mạnh quân sự. Rus Kyiv bao gồm nhiều công quốc được cai trị bởi các kniazes ("vương công") nhà Ryurik có quan hệ huyết thống, những người thường xuyên tranh giành nhau quyền sở hữu Kyiv.
Tuy nhiên, nhà nước này nhanh chóng tan rã khi tầm quan trọng của các cường quốc khu vực một lần nữa gia tăng. Sau một thời kỳ hồi sinh cuối cùng dưới sự cai trị của Vladimir II Monomakh (1113-1125) và con trai ông Mstislav (1125-1132), Rus Kyiv cuối cùng đã tan rã thành các công quốc riêng biệt sau cái chết của Mstislav. Mặc dù vậy, quyền sở hữu Kyiv vẫn mang lại uy tín lớn trong nhiều thập kỷ. Vào thế kỷ 11 và 12, liên minh du mục của người Cumans và Kipchaks nói tiếng Turk là lực lượng thống trị ở thảo nguyên Pontic phía bắc Biển Đen.
2.1.3. Thân vương quốc Halych-Volhynia và cuộc xâm lược của Mông Cổ
Cuộc xâm lược của người Mông Cổ vào giữa thế kỷ 13 đã tàn phá Rus Kyiv. Sau cuộc bao vây Kyiv năm 1240, thành phố đã bị người Mông Cổ phá hủy. Ở các vùng lãnh thổ phía tây, các công quốc Halych và Volhynia đã hình thành trước đó, và được sáp nhập để tạo thành Thân vương quốc Galicia-Volhynia. Daniel của Galicia, con trai của Roman Đại đế, đã thống nhất phần lớn Rus phía tây nam, bao gồm Volhynia, Galicia, cũng như Kyiv. Ông sau đó được một phái viên giáo hoàng trao vương miện là vua đầu tiên của Galicia-Volhynia (còn được gọi là Vương quốc Ruthenia) vào năm 1253.
2.1.4. Sự khởi đầu của ách thống trị ngoại bang
Vào năm 1349, sau các cuộc Chiến tranh Galicia-Volhynia, khu vực này đã bị phân chia giữa Vương quốc Ba Lan và Đại công quốc Litva. Từ giữa thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 15, Cộng hòa Genova đã thành lập nhiều thuộc địa trên bờ biển phía bắc Biển Đen và biến chúng thành các trung tâm thương mại lớn do lãnh sự, đại diện của Cộng hòa, đứng đầu. Năm 1430, vùng Podolia được sáp nhập vào Ba Lan, và các vùng đất Ukraina hiện nay ngày càng được người Ba Lan định cư.
Năm 1441, vương công Haci I Giray thuộc dòng dõi Thành Cát Tư Hãn đã thành lập Hãn quốc Krym trên bán đảo Krym và các thảo nguyên xung quanh. Hãn quốc này đã tổ chức các cuộc tấn công nô lệ của người Tatar. Trong ba thế kỷ tiếp theo, việc buôn bán nô lệ ở Krym ước tính đã khiến khoảng hai triệu người ở khu vực này bị bắt làm nô lệ.
Năm 1569, Liên minh Lublin đã thành lập Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva, và phần lớn các vùng đất Ukraina được chuyển từ Litva sang Vương quyền Ba Lan, trở thành lãnh thổ de jure của Ba Lan. Dưới áp lực của Ba Lan hóa, nhiều quý tộc Ruthenia đã cải sang Công giáo Roma và gia nhập giới quý tộc Ba Lan. Những người khác đã gia nhập Giáo hội Công giáo Hy Lạp Ukraina mới được thành lập.
2.2. Thời cận đại
Thời cận đại của Ukraina chứng kiến sự trỗi dậy và vai trò quan trọng của người Cossack, sự hình thành và suy tàn của nhà nước Hetman, cùng với sự phân chia và thống trị của Đế quốc Nga và Đế quốc Áo-Hung trên lãnh thổ Ukraina.
2.2.1. Người Cossack và Nhà nước Hetman
Không còn những người bảo vệ bản địa trong giới quý tộc Ruthenia, nông dân và thị dân bắt đầu tìm kiếm sự bảo vệ từ những người Cossack Zaporozhia đang nổi lên. Vào giữa thế kỷ 17, một quân đội bán quân sự Cossack, Đạo quân Zaporozhia, được thành lập bởi những người Cossack sông Dnieper và nông dân Ruthenia. Ba Lan có rất ít quyền kiểm soát thực tế đối với dân số này, nhưng họ thấy rằng người Cossack rất hữu ích trong việc chống lại người Thổ và người Tatar, và đôi khi hai bên là đồng minh trong các chiến dịch quân sự. Tuy nhiên, việc nông nô hóa tàn bạo liên tục đối với nông dân Ruthenia bởi giới szlachta (nhiều người trong số họ là quý tộc Ruthenia đã bị Ba Lan hóa) và sự đàn áp Giáo hội Chính thống giáo phương Đông đã làm cho người Cossack trở nên xa lánh. Người Cossack không ngần ngại cầm vũ khí chống lại những kẻ mà họ coi là kẻ thù và chiếm đóng, bao gồm cả Giáo hội Công giáo và các đại diện địa phương của nó.
Năm 1648, Bohdan Khmelnytsky đã lãnh đạo cuộc nổi dậy lớn nhất của người Cossack chống lại Khối thịnh vượng chung và vua Ba Lan, cuộc nổi dậy này nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ dân chúng địa phương. Khmelnytsky đã thành lập Nhà nước Hetman tồn tại cho đến năm 1764 (một số nguồn cho rằng đến năm 1782). Sau khi Khmelnytsky chịu thất bại nặng nề trong Trận Berestechko năm 1651, ông đã cầu viện Sa hoàng Nga. Năm 1654, Khmelnytsky đã thực hiện Hiệp ước Pereyaslav, thành lập một liên minh quân sự và chính trị với Nga, công nhận lòng trung thành với quân chủ Nga.
Sau cái chết của ông, Nhà nước Hetman trải qua một cuộc chiến tranh tàn khốc kéo dài 30 năm giữa Nga, Ba Lan, Hãn quốc Krym, Đế quốc Ottoman và người Cossack, được gọi là "Thời kỳ Hủy hoại" (1657-1686), để tranh giành quyền kiểm soát Nhà nước Hetman Cossack. Hiệp ước Hòa bình vĩnh viễn (1686) giữa Nga và Ba Lan năm 1686 đã chia cắt các vùng đất của Nhà nước Hetman Cossack giữa hai bên, giảm bớt phần mà Ba Lan tuyên bố chủ quyền xuống chỉ còn Ukraina phía tây sông Dnieper. Năm 1686, Giáo khu Kyiv đã bị Thượng phụ Moskva sáp nhập thông qua một bức thư đồng nghị của Thượng phụ Đại kết Dionysius IV, do đó đặt Giáo khu Kyiv dưới quyền của Moskva.
Một nỗ lực đảo ngược sự suy tàn đã được Hetman Ivan Mazepa (1639-1709) thực hiện, người cuối cùng đã đào tẩu sang Thụy Điển trong Đại chiến Bắc Âu (1700-1721) với hy vọng thoát khỏi sự phụ thuộc vào Nga, nhưng thủ đô Baturyn của Hetmanate đã bị cướp phá (1708) và họ bị đánh bại trong Trận Poltava (1709).
2.2.2. Ukraina dưới thời Đế quốc Nga và Đế quốc Áo-Hung
Sự tự trị của Nhà nước Hetman bị hạn chế nghiêm trọng kể từ sau Poltava. Trong những năm 1764-1781, Catherine Đại đế đã sáp nhập phần lớn Trung Ukraina vào Đế quốc Nga, xóa bỏ Nhà nước Hetman Cossack và Zaporozhian Sich, và là một trong những người chịu trách nhiệm đàn áp cuộc nổi dậy lớn cuối cùng của Cossack, Koliivshchyna. Sau khi Krym bị Nga sáp nhập vào năm 1783, các vùng đất mới được giành được, nay gọi là Novorossiya, đã được mở cửa cho người Nga đến định cư. Chính quyền Sa hoàng đã thực hiện chính sách Nga hóa, đàn áp việc sử dụng tiếng Ukraina và hạn chế bản sắc dân tộc Ukraina. Phần phía tây Ukraina hiện nay sau đó bị chia cắt giữa Nga và Áo dưới sự cai trị của nhà Habsburg sau sự sụp đổ của Liên bang Ba Lan-Litva vào năm 1795.
Thế kỷ 19 chứng kiến sự trỗi dậy của Chủ nghĩa dân tộc Ukraina. Với quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa ngày càng tăng, cùng với xu hướng văn hóa hướng tới chủ nghĩa lãng mạn dân tộc, một giới trí thức Ukraina cam kết phục hưng dân tộc và công bằng xã hội đã xuất hiện. Người nông nô trở thành nhà thơ dân tộc Taras Shevchenko (1814-1861) và nhà lý luận chính trị Mykhailo Drahomanov (1841-1895) đã lãnh đạo phong trào dân tộc đang phát triển. Trong khi điều kiện phát triển ở Galicia thuộc Áo dưới thời Habsburg tương đối khoan dung, thì phần thuộc Nga (trong lịch sử được gọi là "Tiểu Nga" hoặc "Nam Nga") phải đối mặt với những hạn chế nghiêm ngặt, thậm chí đến mức cấm xuất bản gần như tất cả các sách bằng tiếng Ukraina vào năm 1876.
Ukraina, giống như phần còn lại của Đế quốc Nga, tham gia Cách mạng Công nghiệp muộn hơn hầu hết các nước Tây Âu do việc duy trì chế độ nông nô cho đến năm 1861. Ngoại trừ gần các mỏ than mới được phát hiện ở Donbas, và ở một số thành phố lớn hơn như Odessa và Kyiv, Ukraina phần lớn vẫn là một nền kinh tế nông nghiệp và khai thác tài nguyên. Phần thuộc Áo của Ukraina đặc biệt nghèo đói, buộc hàng trăm nghìn nông dân phải di cư, tạo thành xương sống của một cộng đồng người Ukraina hải ngoại rộng lớn ở các quốc gia như Canada, Hoa Kỳ và Brazil. Một số người Ukraina cũng định cư ở Viễn Đông. Theo điều tra dân số năm 1897, có 223.000 người Ukraina ở Siberia và 102.000 người ở Trung Á. Thêm 1,6 triệu người di cư về phía đông trong mười năm sau khi Tuyến đường sắt xuyên Siberi mở cửa vào năm 1906. Các khu vực Viễn Đông Nga có dân số người Ukraina trở nên được biết đến với tên gọi Ukraina Xanh.
2.3. Thời hiện đại
Thời hiện đại của Ukraina là một giai đoạn đầy biến động, từ những nỗ lực giành độc lập sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, các chính sách của Liên Xô, Chiến tranh thế giới thứ hai tàn khốc, cho đến việc giành lại độc lập vào năm 1991 và những thách thức lớn trong thế kỷ 21, đặc biệt là cuộc chiến tranh Nga-Ukraina đang diễn ra.
2.3.1. Chiến tranh thế giới thứ nhất và phong trào độc lập
Ukraina rơi vào hỗn loạn với sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ nhất, và giao tranh trên đất Ukraina kéo dài cho đến cuối năm 1921. Ban đầu, người Ukraina bị chia cắt giữa Áo-Hung, chiến đấu cho Liên minh Trung tâm, mặc dù phần lớn phục vụ trong Quân đội Đế quốc Nga, vốn là một phần của Entente ba bên, dưới quyền Nga. Khi Đế quốc Nga sụp đổ, xung đột phát triển thành Chiến tranh độc lập Ukraina, với người Ukraina chiến đấu cùng hoặc chống lại các đội quân Đỏ, Trắng, Đen và Xanh, với người Ba Lan, Hungary (ở Zakarpattia Rus) và Đức cũng can thiệp vào nhiều thời điểm khác nhau.
Một nỗ lực nhằm thành lập một nhà nước độc lập, Cộng hòa Nhân dân Ukraina (UNR) theo khuynh hướng tả, đã được Mykhailo Hrushevsky công bố lần đầu, nhưng giai đoạn này bị ảnh hưởng nặng nề bởi môi trường chính trị và quân sự cực kỳ bất ổn. Nó lần đầu tiên bị lật đổ trong một cuộc đảo chính do Pavlo Skoropadskyi lãnh đạo, dẫn đến sự ra đời của Nhà nước Ukraina dưới sự bảo hộ của Đức, và nỗ lực khôi phục UNR dưới quyền Tổng cục Ukraina cuối cùng đã thất bại khi quân đội Ukraina thường xuyên bị các lực lượng khác đánh bại. Cộng hòa Nhân dân Tây Ukraina và Cộng hòa Hutsul cũng tồn tại trong thời gian ngắn nhưng không thể sáp nhập vào phần còn lại của Ukraina.
Kết quả của cuộc xung đột là một phần chiến thắng cho Đệ Nhị Cộng hòa Ba Lan, nước này sáp nhập các tỉnh miền Tây Ukraina, cũng như một chiến thắng lớn hơn cho các lực lượng thân Xô viết, những người đã thành công trong việc đánh bật các phe phái còn lại và cuối cùng thành lập Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina (Ukraina Xô viết). Trong khi đó, Bukovina hiện đại bị Romania chiếm đóng và Ruthenia Karpat được sáp nhập vào Tiệp Khắc với tư cách là một khu vực tự trị.
Cuộc xung đột ở Ukraina, một phần của Nội chiến Nga rộng lớn hơn, đã tàn phá toàn bộ Đế quốc Nga cũ, bao gồm miền đông và miền trung Ukraina. Giao tranh đã khiến hơn 1,5 triệu người thiệt mạng và hàng trăm nghìn người mất nhà cửa trên lãnh thổ Đế quốc Nga cũ. Nạn đói ở Nga năm 1921-1922 càng ảnh hưởng nặng nề đến các tỉnh phía đông.
2.3.2. Thời kỳ giữa hai cuộc chiến tranh (Thời kỳ Xô viết sơ khai)
Giai đoạn giữa hai cuộc chiến tranh chứng kiến sự hình thành Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina và những chính sách cai trị đầy biến động của Liên Xô, từ khuyến khích văn hóa bản địa đến đàn áp và nạn đói.
2.3.3. Chiến tranh thế giới thứ hai
Sau Xâm lược Ba Lan vào tháng 9 năm 1939, quân đội Đức Quốc xã và Liên Xô đã chia cắt lãnh thổ Ba Lan. Do đó, Galicia và Volhynia ở phía đông, với dân số Ukraina, trở thành một phần của Ukraina. Lần đầu tiên trong lịch sử, quốc gia này được thống nhất. Các lợi ích lãnh thổ tiếp theo được đảm bảo vào năm 1940, khi Ukraina Xô viết sáp nhập các quận phía bắc và phía nam của Bessarabia, Bắc Bukovina, và vùng Hertsa từ các lãnh thổ mà Liên Xô đã buộc Romania phải nhượng lại, mặc dù Liên Xô đã giao phần phía tây của Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết tự trị Moldavia cho Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Moldavia mới thành lập. Những lợi ích lãnh thổ này của Liên Xô đã được cộng đồng quốc tế công nhận bởi Các Hiệp ước Hòa bình Paris, 1947.
Quân đội Đức đã xâm lược Liên Xô vào ngày 22 tháng 6 năm 1941, bắt đầu gần bốn năm chiến tranh tổng lực. Ban đầu, phe Trục đã tiến công chống lại những nỗ lực tuyệt vọng nhưng không thành công của Hồng quân. Trong trận Kyiv, thành phố được ca ngợi là "Thành phố Anh hùng" vì sự kháng cự mãnh liệt của nó. Hơn 600.000 lính Xô viết (hoặc một phần tư Mặt trận Tây) đã bị giết hoặc bị bắt làm tù binh ở đó, với nhiều người phải chịu sự đối xử tàn bạo. Sau khi bị chinh phục, phần lớn Ukraina Xô viết đã được tổ chức trong Reichskommissariat Ukraina, với mục đích khai thác tài nguyên và định cư lâu dài của người Đức. Một số người Ukraina miền tây, những người chỉ mới gia nhập Liên Xô vào năm 1939, đã hoan nghênh người Đức như những người giải phóng, nhưng điều đó không kéo dài lâu vì Đức Quốc xã không mấy nỗ lực khai thác sự bất mãn với các chính sách của Stalin. Thay vào đó, Đức Quốc xã đã duy trì hệ thống hợp tác xã, thực hiện chính sách diệt chủng đối với người Do Thái, trục xuất hàng triệu người đi lao động ở Đức, và bắt đầu một chương trình di dân để chuẩn bị cho việc thực dân hóa của Đức. Họ đã phong tỏa việc vận chuyển lương thực trên sông Dnieper.
Mặc dù phần lớn người Ukraina đã chiến đấu trong hoặc cùng với Hồng quân và lực lượng kháng chiến Xô viết, ở miền Tây Ukraina, một phong trào Quân đội Nổi dậy Ukraina (UPA, 1942) độc lập đã nổi lên. Nó được thành lập như lực lượng vũ trang của Tổ chức những người dân tộc chủ nghĩa Ukraina (OUN) ngầm. Cả hai tổ chức, OUN và UPA, đều ủng hộ mục tiêu thành lập một nhà nước Ukraina độc lập trên lãnh thổ có đa số người Ukraina. Mặc dù điều này gây ra xung đột với Đức Quốc xã, đôi khi cánh Melnyk của OUN đã liên minh với lực lượng Phát xít. Từ giữa năm 1943 cho đến cuối cuộc chiến, UPA đã thực hiện các vụ thảm sát hàng loạt người Ba Lan ở các vùng Volhynia và Đông Galicia, giết chết khoảng 100.000 dân thường Ba Lan, gây ra các cuộc trả đũa. Những vụ thảm sát có tổ chức này là một nỗ lực của OUN nhằm tạo ra một nhà nước Ukraina đồng nhất không có thiểu số Ba Lan sống trong biên giới của nó, và để ngăn chặn nhà nước Ba Lan sau chiến tranh khẳng định chủ quyền của mình đối với các khu vực đã từng là một phần của Ba Lan trước chiến tranh. Sau chiến tranh, UPA tiếp tục chiến đấu chống lại Liên Xô cho đến những năm 1950. Cùng thời điểm đó, Quân đội Giải phóng Ukraina, một phong trào dân tộc chủ nghĩa khác, đã chiến đấu cùng với Phát xít.
Tổng cộng, số lượng người Ukraina đã chiến đấu trong hàng ngũ Quân đội Liên Xô ước tính từ 4,5 triệu đến 7 triệu; một nửa số đơn vị du kích ủng hộ Liên Xô, với số lượng lên tới 500.000 quân vào năm 1944, cũng là người Ukraina. Nhìn chung, các con số của Quân đội Nổi dậy Ukraina không đáng tin cậy, với con số dao động từ 15.000 đến 100.000 chiến binh.
Phần lớn giao tranh trong Chiến tranh thế giới thứ hai diễn ra ở Mặt trận phía Đông. Tổng số thiệt hại mà dân số Ukraina phải chịu trong chiến tranh ước tính là 6 triệu người, bao gồm ước tính 1,5 triệu người Do Thái bị Einsatzgruppen sát hại, đôi khi có sự giúp đỡ của những kẻ cộng tác địa phương. Trong số 8,6 triệu binh lính Xô viết tử trận, 1,4 triệu là người Ukraina. Ngày Chiến thắng Chủ nghĩa Quốc xã trong Chiến tranh thế giới thứ hai được kỷ niệm là một trong mười một ngày lễ quốc gia của Ukraina.
2.3.4. Ukraina Xô viết thời Chiến tranh Lạnh
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Ukraina Xô viết trải qua một giai đoạn phục hồi kinh tế và phát triển công nghiệp, nhưng cũng đối mặt với các chính sách Nga hóa và đàn áp chính trị, đỉnh điểm là thảm họa Chernobyl.
Cộng hòa Ukraina đã bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, và cần những nỗ lực đáng kể để phục hồi. Hơn 700 thành phố và thị trấn cùng 28.000 làng mạc đã bị phá hủy. Tình hình trở nên tồi tệ hơn do một nạn đói vào năm 1946-1947, gây ra bởi hạn hán và sự phá hủy cơ sở hạ tầng trong chiến tranh, khiến ít nhất hàng chục nghìn người thiệt mạng. Năm 1945, Ukraina Xô viết trở thành một trong những thành viên sáng lập của Liên Hợp Quốc (UN), một phần của thỏa thuận đặc biệt tại Hội nghị Yalta, và, cùng với Belarus, có quyền bỏ phiếu tại UN mặc dù họ không độc lập. Hơn nữa, Ukraina một lần nữa mở rộng biên giới khi sáp nhập Zakarpattia, và dân số trở nên đồng nhất hơn nhiều do các cuộc di chuyển dân số sau chiến tranh, phần lớn trong số đó, như trường hợp của người Đức và người Tatar Krym, là cưỡng bức. Tính đến ngày 1 tháng 1 năm 1953, người Ukraina chỉ đứng sau người Nga trong số "những người bị trục xuất đặc biệt" trưởng thành, chiếm 20% tổng số.
Sau cái chết của Stalin vào năm 1953, Nikita Khrushchev trở thành lãnh đạo mới của Liên Xô, người đã bắt đầu các chính sách Khử Stalin hóa và Khrushchev Thaw. Trong nhiệm kỳ của ông với tư cách là người đứng đầu Liên Xô, Krym đã được chuyển giao từ Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga sang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina, chính thức như một món quà hữu nghị cho Ukraina và vì lý do kinh tế. Điều này đại diện cho sự mở rộng cuối cùng của lãnh thổ Ukraina và tạo thành cơ sở cho các biên giới Ukraina được quốc tế công nhận cho đến ngày nay. Ukraina là một trong những nước cộng hòa quan trọng nhất của Liên Xô, điều này dẫn đến nhiều vị trí hàng đầu trong Liên Xô được nắm giữ bởi người Ukraina, đáng chú ý nhất là Leonid Brezhnev, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô từ năm 1964 đến 1982. Tuy nhiên, chính ông và người được ông bổ nhiệm ở Ukraina, Volodymyr Shcherbytsky, là những người đã chủ trì chính sách Nga hóa Ukraina rộng rãi và là những người có công trong việc đàn áp một thế hệ trí thức Ukraina mới được gọi là Sixtiers.
Đến năm 1950, nước cộng hòa đã vượt hoàn toàn mức sản xuất công nghiệp trước chiến tranh. Ukraina Xô viết nhanh chóng trở thành một quốc gia hàng đầu châu Âu về sản xuất công nghiệp và là một trung tâm quan trọng của công nghiệp vũ khí và nghiên cứu công nghệ cao của Liên Xô, mặc dù công nghiệp nặng vẫn có ảnh hưởng vượt trội. Chính phủ Liên Xô đã đầu tư vào các dự án thủy điện và điện hạt nhân để đáp ứng nhu cầu năng lượng mà sự phát triển mang lại.
2.3.5. Độc lập và tái thiết đất nước
Mikhail Gorbachev đã theo đuổi chính sách tự do hóa hạn chế đời sống công cộng, được gọi là Perestroika, và cố gắng cải cách một nền kinh tế trì trệ. Nỗ lực này thất bại, nhưng quá trình dân chủ hóa Liên Xô đã thúc đẩy các xu hướng dân tộc và ly khai trong các dân tộc thiểu số, bao gồm cả người Ukraina. Là một phần của cái gọi là diễu hành các chủ quyền, vào ngày 16 tháng 7 năm 1990, Quốc hội tối cao Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina mới được bầu đã thông qua Tuyên ngôn chủ quyền nhà nước của Ukraina. Sau một cuộc đảo chính thất bại của một số lãnh đạo Cộng sản ở Moskva nhằm lật đổ Gorbachov, nền độc lập hoàn toàn đã được tuyên bố vào ngày 24 tháng 8 năm 1991. Tuyên bố này đã được 92% cử tri Ukraina chấp thuận trong một cuộc trưng cầu dân ý vào ngày 1 tháng 12. Tổng thống mới của Ukraina, Leonid Kravchuk, đã ký Thoả thuận Belavezha và biến Ukraina thành một thành viên sáng lập của Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS), mặc dù Ukraina chưa bao giờ trở thành thành viên đầy đủ của khối này vì nước này đã không phê chuẩn thỏa thuận thành lập CIS. Những tài liệu này đã định đoạt số phận của Liên Xô, chính thức giải tán vào ngày 26 tháng 12.
Ban đầu, Ukraina được xem là có điều kiện kinh tế thuận lợi hơn so với các vùng khác của Liên Xô, mặc dù vào thời điểm Liên Xô tan rã, đây là một trong những nước cộng hòa Xô viết nghèo hơn. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, đất nước đã trải qua sự suy thoái kinh tế sâu sắc hơn hầu hết các nước cộng hòa Liên Xô cũ khác. Trong thời kỳ suy thoái, từ năm 1991 đến 1999, Ukraina đã mất 60% GDP và phải chịu siêu lạm phát lên đến 10.000% vào năm 1993. Tình hình chỉ ổn định sau khi đồng tiền mới, hryvnia, giảm mạnh vào cuối năm 1998, một phần do hậu quả của khủng hoảng nợ Nga trước đó trong năm. Di sản của các chính sách kinh tế những năm 1990 là quá trình tư nhân hóa tài sản nhà nước hàng loạt đã tạo ra một tầng lớp các cá nhân cực kỳ quyền lực và giàu có, được gọi là đầu sỏ kinh tế Ukraina.
Quốc gia này sau đó rơi vào một loạt các cuộc suy thoái nghiêm trọng do hậu quả của Đại suy thoái, sự khởi đầu của chiến tranh Nga-Ukraina vào năm 2014, và cuối cùng, cuộc xâm lược toàn diện của Nga bắt đầu từ ngày 24 tháng 2 năm 2022. Nền kinh tế Ukraina nói chung hoạt động kém hiệu quả kể từ khi độc lập do tình trạng tham nhũng ở Ukraina tràn lan và quản lý yếu kém, điều này, đặc biệt là vào những năm 1990, đã dẫn đến các cuộc biểu tình và đình công có tổ chức. Cuộc chiến với Nga đã cản trở sự phục hồi kinh tế đáng kể vào những năm 2010, trong khi những nỗ lực chống lại đại dịch COVID-19, vốn bùng phát vào năm 2020, trở nên khó khăn hơn nhiều do tỷ lệ tiêm chủng thấp và, sau đó trong đại dịch, do cuộc xâm lược đang diễn ra.
2.3.6. Ukraina thế kỷ 21
Từ góc độ chính trị, một trong những đặc điểm nổi bật của Chính trị Ukraina là trong phần lớn thời gian, nó đã bị chia rẽ theo hai vấn đề: mối quan hệ giữa Ukraina, thế giới phương Tây và Nga, và sự phân chia phổ chính trị tả-hữu truyền thống. Hai tổng thống đầu tiên, Kravchuk và Leonid Kuchma, có xu hướng cân bằng các tầm nhìn cạnh tranh về Ukraina, mặc dù Yushchenko và Yanukovych nói chung là thân phương Tây và thân Nga, tương ứng.
3. Địa lý
Ukraina là một quốc gia rộng lớn ở Đông Âu, có địa hình đa dạng từ đồng bằng màu mỡ đến các dãy núi, cùng với hệ thống sông ngòi quan trọng và sự đa dạng sinh học đáng kể.
3.1. Địa hình và hệ thống sông ngòi
Ukraina là quốc gia lớn thứ hai ở châu Âu, sau Nga, và là quốc gia lớn nhất nằm hoàn toàn trong châu Âu. Nằm giữa vĩ độ 44° và 53° Bắc, và kinh độ 22° và 41° Đông, nước này chủ yếu nằm trên Đồng bằng Đông Âu. Ukraina có diện tích 603.55 K km2, với đường bờ biển dài 2.78 K km.
Địa hình của Ukraina chủ yếu là các thảo nguyên (đồng bằng ít cây cối) màu mỡ và các cao nguyên, bị cắt ngang bởi các con sông như Dnieper, Seversky Donets, Dnister và Southern Bug khi chúng chảy về phía nam vào Biển Đen và Biển Azov nhỏ hơn. Phía tây nam, Đồng bằng Danube tạo thành biên giới với Romania. Các khu vực của Ukraina có các đặc điểm địa lý đa dạng, từ vùng cao đến vùng thấp. Dãy núi duy nhất của đất nước là dãy núi Karpat ở phía tây, với đỉnh cao nhất là Hoverla cao 2.06 K m, và dãy núi Krym, ở cực nam dọc bờ biển.
Ukraina cũng có một số vùng cao nguyên như Cao nguyên Volyn-Podillia (ở phía tây) và Cao nguyên gần Dnieper (ở bờ phải sông Dnieper). Phía đông có các nhánh phía tây nam của Cao nguyên Trung Nga chạy dọc biên giới với Nga. Gần Biển Azov là Dãy núi Donets và Cao nguyên gần Azov. Tuyết tan chảy từ các ngọn núi cung cấp nước cho các con sông và thác nước của chúng.
Các nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng ở Ukraina bao gồm lithium, khí đốt tự nhiên, kaolin, gỗ và một lượng lớn đất canh tác. Ukraina có nhiều vấn đề môi trường. Một số vùng thiếu nguồn cung cấp nước uống đủ. Ô nhiễm không khí và nước ảnh hưởng đến đất nước, cũng như nạn phá rừng, và ô nhiễm phóng xạ ở phía đông bắc từ vụ tai nạn năm 1986 tại Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl. Thiệt hại môi trường do Nga xâm lược Ukraina đã được mô tả là một tội ác sinh thái, việc phá hủy Đập Kakhovka, ô nhiễm nghiêm trọng và hàng triệu tấn rác thải ô nhiễm ước tính sẽ tốn hơn 50.00 B KRW.
3.2. Khí hậu
Ukraina nằm ở vĩ độ trung bình và nhìn chung có khí hậu lục địa, ngoại trừ các bờ biển phía nam, nơi có khí hậu ôn đới bán khô hạn và cận nhiệt đới ẩm. Nhiệt độ trung bình hàng năm dao động từ 5.5 °C ở phía bắc, đến 11 °C ở phía nam. Lượng mưa cao nhất ở phía tây và phía bắc và thấp nhất ở phía đông và đông nam. Miền Tây Ukraina, đặc biệt là ở dãy núi Karpat, nhận được khoảng 120 cm lượng mưa hàng năm, trong khi Krym và các khu vực ven biển Biển Đen nhận được khoảng 40 cm.
Lượng nước sẵn có từ các lưu vực sông lớn dự kiến sẽ giảm do tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt vào mùa hè. Điều này gây ra rủi ro cho ngành nông nghiệp. Các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đối với nông nghiệp chủ yếu được cảm nhận ở phía nam đất nước, nơi có khí hậu thảo nguyên. Ở phía bắc, một số cây trồng có thể hưởng lợi từ mùa sinh trưởng dài hơn. Ngân hàng Thế giới đã tuyên bố rằng Ukraina rất dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu.
3.3. Đa dạng sinh học
Ukraina có sáu vùng sinh thái trên cạn: rừng hỗn giao Trung Âu, khu phức hợp rừng cận Địa Trung Hải Krym, thảo nguyên rừng Đông Âu, rừng hỗn giao Pannonian, rừng cây lá kim vùng núi Karpat và thảo nguyên Pontic. Có nhiều rừng cây lá kim hơn là rừng cây lá rộng. Khu vực có rừng rậm nhất là Polisia ở phía tây bắc, với thông, sồi và bạch dương.
Có 45.000 loài động vật (chủ yếu là động vật không xương sống) ở Ukraina, với khoảng 385 loài có nguy cơ tuyệt chủng được liệt kê trong Sách Đỏ Ukraina. Các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế có diện tích hơn 7.00 K sqkm, trong đó Đồng bằng Danube có ý nghĩa quan trọng về bảo tồn.
3.4. Các thành phố lớn
Ukraina có 457 thành phố, trong đó 176 thành phố được chỉ định là thuộc tỉnh, 279 thành phố nhỏ hơn thuộc huyện, và hai thành phố có quy chế pháp lý đặc biệt. Ngoài ra còn có 886 khu định cư kiểu đô thị và 28.552 làng mạc.
| Hạng | Thành phố | Tỉnh/Khu vực | Dân số (2022) |
|---|---|---|---|
| 1 | Kyiv | Kyiv | 2.952.301 |
| 2 | Kharkiv | Kharkiv | 1.421.125 |
| 3 | Odesa | Odesa | 1.010.537 |
| 4 | Dnipro | Dnipropetrovsk | 968.502 |
| 5 | Donetsk | Donetsk | 901.645 |
| 6 | Lviv | Lviv | 717.273 |
| 7 | Zaporizhzhia | Zaporizhzhia | 710.052 |
| 8 | Kryvyi Rih | Dnipropetrovsk | 603.904 |
| 9 | Sevastopol | Sevastopol | 479.394 |
| 10 | Mykolaiv | Mykolaiv | 470.011 |
4. Chính trị
Ukraina là một nước cộng hòa theo hệ thống bán tổng thống với các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp riêng biệt.
4.1. Cơ cấu chính phủ
Ukraina được tổ chức theo nguyên tắc tam quyền phân lập, bao gồm Tổng thống và cơ quan hành pháp, cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada), và cơ quan tư pháp.
4.1.1. Tổng thống và cơ quan hành pháp
Tổng thống Ukraina được bầu bằng hình thức phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ năm năm và là người đứng đầu nhà nước chính thức. Tổng thống hiện tại là Volodymyr Zelenskyy.
Quốc hội chịu trách nhiệm chính trong việc hình thành cơ quan hành pháp và Nội các Bộ trưởng, do Thủ tướng đứng đầu. Tổng thống vẫn giữ quyền đề cử các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng để quốc hội phê chuẩn, cũng như quyền bổ nhiệm Tổng công tố và người đứng đầu Cơ quan An ninh Ukraina.
Luật thiết quân luật đã được ban bố khi Nga xâm lược vào tháng 2 năm 2022 và vẫn tiếp tục có hiệu lực. Dưới thiết quân luật, các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội bị đình chỉ.
4.1.2. Cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada)
Cơ quan lập pháp của Ukraina là quốc hội đơn viện gồm 450 ghế, được gọi là Verkhovna Rada. Quốc hội có trách nhiệm chính trong việc hình thành nhánh hành pháp, thông qua luật pháp, phê chuẩn các hiệp định quốc tế, và chấp thuận hoặc bãi nhiệm Thủ tướng và các thành viên Nội các.
4.1.3. Cơ quan tư pháp
Các tòa án ở Ukraina được đảm bảo quyền tự do pháp lý, tài chính và hiến định từ năm 2002. Thẩm phán phần lớn được bảo vệ tốt khỏi việc bị bãi nhiệm (trừ trường hợp có hành vi sai trái nghiêm trọng). Các thẩm phán được bổ nhiệm theo sắc lệnh tổng thống với nhiệm kỳ ban đầu là năm năm, sau đó Hội đồng Tối cao Ukraina sẽ xác nhận vị trí của họ suốt đời. Mặc dù vẫn còn vấn đề, hệ thống này được coi là đã cải thiện đáng kể kể từ khi Ukraina giành độc lập vào năm 1991. Tòa án Tối cao Ukraina được coi là một cơ quan độc lập và công bằng, và đã nhiều lần ra phán quyết chống lại chính phủ Ukraina. Dự án Công lý Thế giới xếp Ukraina ở vị trí 66 trên 99 quốc gia được khảo sát trong Chỉ số Pháp quyền hàng năm của mình.
Các công tố viên ở Ukraina có quyền hạn lớn hơn so với hầu hết các quốc gia châu Âu, và theo Ủy ban châu Âu về Dân chủ thông qua Luật, "vai trò và chức năng của Văn phòng Công tố không phù hợp với các tiêu chuẩn của Hội đồng châu Âu". Tỷ lệ kết án lên đến hơn 99%, ngang bằng với tỷ lệ kết án của Liên Xô, với các nghi phạm thường bị giam giữ trong thời gian dài trước khi xét xử.
Vào năm 2010, Tổng thống Yanukovych đã thành lập một nhóm chuyên gia để đưa ra các khuyến nghị về cách "giải quyết mớ hỗn độn hiện tại và thông qua luật về tổ chức tòa án". Một ngày sau, ông tuyên bố: "Chúng ta không thể tiếp tục làm nhục đất nước bằng một hệ thống tòa án như vậy nữa." Hệ thống tư pháp hình sự và hệ thống nhà tù của Ukraina vẫn còn khá nặng.
Kể từ năm 2010, các phiên tòa có thể được tổ chức bằng tiếng Nga theo sự đồng ý của các bên. Công dân không nói được tiếng Ukraina hoặc tiếng Nga có thể sử dụng tiếng mẹ đẻ của mình hoặc dịch vụ của một phiên dịch viên. Trước đây, tất cả các phiên tòa phải được tổ chức bằng tiếng Ukraina.
Các cơ quan thực thi pháp luật được kiểm soát bởi Bộ Nội vụ Ukraina. Chúng chủ yếu bao gồm lực lượng cảnh sát quốc gia và các đơn vị và cơ quan chuyên biệt khác nhau như Cục Biên phòng Nhà nước Ukraina và các dịch vụ Tuần duyên Ukraina. Các cơ quan thực thi pháp luật, đặc biệt là cảnh sát, đã phải đối mặt với những lời chỉ trích về cách xử lý nặng tay của họ trong Cách mạng Cam năm 2004. Hàng nghìn sĩ quan cảnh sát đã được bố trí khắp thủ đô, chủ yếu để ngăn cản người biểu tình thách thức quyền lực của nhà nước mà còn để cung cấp một lực lượng phản ứng nhanh trong trường hợp cần thiết; hầu hết các sĩ quan đều có vũ trang.
4.2. Hiến pháp
Hiến pháp Ukraina được thông qua và phê chuẩn tại kỳ họp thứ 5 của Verkhovna Rada, quốc hội Ukraina, vào ngày 28 tháng 6 năm 1996. Hiến pháp đã được thông qua với 315 phiếu thuận trên tổng số 450 phiếu có thể (tối thiểu 300 phiếu thuận). Tất cả các luật khác và các văn bản pháp luật quy phạm khác của Ukraina phải phù hợp với Hiến pháp. Cơ quan duy nhất có thể giải thích Hiến pháp và xác định liệu luật pháp có phù hợp với Hiến pháp hay không là Tòa án Hiến pháp Ukraina. Kể từ năm 1996, Ngày Hiến pháp được kỷ niệm vào ngày 28 tháng 6. Vào ngày 7 tháng 2 năm 2019, Verkhovna Rada đã bỏ phiếu sửa đổi Hiến pháp để tuyên bố mục tiêu chiến lược của Ukraina là gia nhập Liên minh châu Âu và NATO.
4.3. Phân chia hành chính
Hệ thống phân chia hành chính của Ukraina phản ánh vị thế của đất nước như một nhà nước đơn nhất (như đã nêu trong hiến pháp của quốc gia) với các chế độ pháp lý và hành chính thống nhất cho từng đơn vị.
Tính cả Sevastopol và Cộng hòa tự trị Krym đã bị Liên bang Nga sáp nhập vào năm 2014, Ukraina bao gồm 27 khu vực: 24 tỉnh (oblast), một nước cộng hòa tự trị (Cộng hòa tự trị Krym), và hai thành phố có quy chế đặc biệt - Kyiv, thủ đô, và Sevastopol. 24 tỉnh và Krym được chia thành 136 raion (huyện) và các thành phố trực thuộc trung ương, hoặc các đơn vị hành chính cấp hai.
Các khu dân cư ở Ukraina được chia thành hai loại: đô thị và nông thôn. Các khu dân cư đô thị được chia tiếp thành thành phố và khu định cư kiểu đô thị (một phát minh hành chính của Liên Xô), trong khi các khu dân cư nông thôn bao gồm các làng và các khu định cư (một thuật ngữ được sử dụng chung). Tất cả các thành phố đều có một mức độ tự quản nhất định tùy thuộc vào tầm quan trọng của chúng như tầm quan trọng quốc gia (như trường hợp của Kyiv và Sevastopol), tầm quan trọng khu vực (trong mỗi tỉnh hoặc nước cộng hòa tự trị) hoặc tầm quan trọng cấp huyện (tất cả các thành phố còn lại). Tầm quan trọng của một thành phố phụ thuộc vào một số yếu tố như dân số, tầm quan trọng kinh tế xã hội và lịch sử, và cơ sở hạ tầng.
| Tỉnh | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
{{colbegin|colwidth=10em}}
|- | Nước cộng hòa tự trị | Các thành phố có quy chế đặc biệt | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| style="vertical-align:top;"|
|} | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hạng | Thành phố | Tỉnh/Khu vực | Dân số (2022) |
|---|---|---|---|
| 1 | Kyiv | Kyiv | 2.952.301 |
| 2 | Kharkiv | Kharkiv | 1.421.125 |
| 3 | Odesa | Odesa | 1.010.537 |
| 4 | Dnipro | Dnipropetrovsk | 968.502 |
| 5 | Donetsk | Donetsk | 901.645 |
| 6 | Lviv | Lviv | 717.273 |
| 7 | Zaporizhzhia | Zaporizhzhia | 710.052 |
| 8 | Kryvyi Rih | Dnipropetrovsk | 603.904 |
| 9 | Sevastopol | Sevastopol | 479.394 |
| 10 | Mykolaiv | Mykolaiv | 470.011 |
6. Chính trị
Ukraina là một nước cộng hòa theo hệ thống bán tổng thống với các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp riêng biệt.
6.1. Cơ cấu chính phủ
Ukraina được tổ chức theo nguyên tắc tam quyền phân lập, bao gồm Tổng thống và cơ quan hành pháp, cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada), và cơ quan tư pháp.
6.1.1. Tổng thống và cơ quan hành pháp
Tổng thống Ukraina được bầu bằng hình thức phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ năm năm và là người đứng đầu nhà nước chính thức. Tổng thống hiện tại là Volodymyr Zelenskyy.
Quốc hội chịu trách nhiệm chính trong việc hình thành cơ quan hành pháp và Nội các Bộ trưởng, do Thủ tướng đứng đầu. Tổng thống vẫn giữ quyền đề cử các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng để quốc hội phê chuẩn, cũng như quyền bổ nhiệm Tổng công tố và người đứng đầu Cơ quan An ninh Ukraina.
Luật thiết quân luật đã được ban bố khi Nga xâm lược vào tháng 2 năm 2022 và vẫn tiếp tục có hiệu lực. Dưới thiết quân luật, các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội bị đình chỉ.
6.1.2. Cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada)
Cơ quan lập pháp của Ukraina là quốc hội đơn viện gồm 450 ghế, được gọi là Verkhovna Rada. Quốc hội có trách nhiệm chính trong việc hình thành nhánh hành pháp, thông qua luật pháp, phê chuẩn các hiệp định quốc tế, và chấp thuận hoặc bãi nhiệm Thủ tướng và các thành viên Nội các.
6.1.3. Cơ quan tư pháp
Các tòa án ở Ukraina được đảm bảo quyền tự do pháp lý, tài chính và hiến định từ năm 2002. Thẩm phán phần lớn được bảo vệ tốt khỏi việc bị bãi nhiệm (trừ trường hợp có hành vi sai trái nghiêm trọng). Các thẩm phán được bổ nhiệm theo sắc lệnh tổng thống với nhiệm kỳ ban đầu là năm năm, sau đó Hội đồng Tối cao Ukraina sẽ xác nhận vị trí của họ suốt đời. Mặc dù vẫn còn vấn đề, hệ thống này được coi là đã cải thiện đáng kể kể từ khi Ukraina giành độc lập vào năm 1991. Tòa án Tối cao Ukraina được coi là một cơ quan độc lập và công bằng, và đã nhiều lần ra phán quyết chống lại chính phủ Ukraina. Dự án Công lý Thế giới xếp Ukraina ở vị trí 66 trên 99 quốc gia được khảo sát trong Chỉ số Pháp quyền hàng năm của mình.
Các công tố viên ở Ukraina có quyền hạn lớn hơn so với hầu hết các quốc gia châu Âu, và theo Ủy ban châu Âu về Dân chủ thông qua Luật, "vai trò và chức năng của Văn phòng Công tố không phù hợp với các tiêu chuẩn của Hội đồng châu Âu". Tỷ lệ kết án lên đến hơn 99%, ngang bằng với tỷ lệ kết án của Liên Xô, với các nghi phạm thường bị giam giữ trong thời gian dài trước khi xét xử.
Vào năm 2010, Tổng thống Yanukovych đã thành lập một nhóm chuyên gia để đưa ra các khuyến nghị về cách "giải quyết mớ hỗn độn hiện tại và thông qua luật về tổ chức tòa án". Một ngày sau, ông tuyên bố: "Chúng ta không thể tiếp tục làm nhục đất nước bằng một hệ thống tòa án như vậy nữa." Hệ thống tư pháp hình sự và hệ thống nhà tù của Ukraina vẫn còn khá nặng.
Kể từ năm 2010, các phiên tòa có thể được tổ chức bằng tiếng Nga theo sự đồng ý của các bên. Công dân không nói được tiếng Ukraina hoặc tiếng Nga có thể sử dụng tiếng mẹ đẻ của mình hoặc dịch vụ của một phiên dịch viên. Trước đây, tất cả các phiên tòa phải được tổ chức bằng tiếng Ukraina.
Các cơ quan thực thi pháp luật được kiểm soát bởi Bộ Nội vụ Ukraina. Chúng chủ yếu bao gồm lực lượng cảnh sát quốc gia và các đơn vị và cơ quan chuyên biệt khác nhau như Cục Biên phòng Nhà nước Ukraina và các dịch vụ Tuần duyên Ukraina. Các cơ quan thực thi pháp luật, đặc biệt là cảnh sát, đã phải đối mặt với những lời chỉ trích về cách xử lý nặng tay của họ trong Cách mạng Cam năm 2004. Hàng nghìn sĩ quan cảnh sát đã được bố trí khắp thủ đô, chủ yếu để ngăn cản người biểu tình thách thức quyền lực của nhà nước mà còn để cung cấp một lực lượng phản ứng nhanh trong trường hợp cần thiết; hầu hết các sĩ quan đều có vũ trang.
6.2. Hiến pháp
Hiến pháp Ukraina được thông qua và phê chuẩn tại kỳ họp thứ 5 của Verkhovna Rada, quốc hội Ukraina, vào ngày 28 tháng 6 năm 1996. Hiến pháp đã được thông qua với 315 phiếu thuận trên tổng số 450 phiếu có thể (tối thiểu 300 phiếu thuận). Tất cả các luật khác và các văn bản pháp luật quy phạm khác của Ukraina phải phù hợp với Hiến pháp. Cơ quan duy nhất có thể giải thích Hiến pháp và xác định liệu luật pháp có phù hợp với Hiến pháp hay không là Tòa án Hiến pháp Ukraina. Kể từ năm 1996, Ngày Hiến pháp được kỷ niệm vào ngày 28 tháng 6. Vào ngày 7 tháng 2 năm 2019, Verkhovna Rada đã bỏ phiếu sửa đổi Hiến pháp để tuyên bố mục tiêu chiến lược của Ukraina là gia nhập Liên minh châu Âu và NATO.
6.3. Phân chia hành chính
Hệ thống phân chia hành chính của Ukraina phản ánh vị thế của đất nước như một nhà nước đơn nhất (như đã nêu trong hiến pháp của quốc gia) với các chế độ pháp lý và hành chính thống nhất cho từng đơn vị.
Tính cả Sevastopol và Cộng hòa tự trị Krym đã bị Liên bang Nga sáp nhập vào năm 2014, Ukraina bao gồm 27 khu vực: 24 tỉnh (oblast), một nước cộng hòa tự trị (Cộng hòa tự trị Krym), và hai thành phố có quy chế đặc biệt - Kyiv, thủ đô, và Sevastopol. 24 tỉnh và Krym được chia thành 136 raion (huyện) và các thành phố trực thuộc trung ương, hoặc các đơn vị hành chính cấp hai.
Các khu dân cư ở Ukraina được chia thành hai loại: đô thị và nông thôn. Các khu dân cư đô thị được chia tiếp thành thành phố và khu định cư kiểu đô thị (một phát minh hành chính của Liên Xô), trong khi các khu dân cư nông thôn bao gồm các làng và các khu định cư (một thuật ngữ được sử dụng chung). Tất cả các thành phố đều có một mức độ tự quản nhất định tùy thuộc vào tầm quan trọng của chúng như tầm quan trọng quốc gia (như trường hợp của Kyiv và Sevastopol), tầm quan trọng khu vực (trong mỗi tỉnh hoặc nước cộng hòa tự trị) hoặc tầm quan trọng cấp huyện (tất cả các thành phố còn lại). Tầm quan trọng của một thành phố phụ thuộc vào một số yếu tố như dân số, tầm quan trọng kinh tế xã hội và lịch sử, và cơ sở hạ tầng.
| Tỉnh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
{{colbegin|colwidth=10em}}
|- | Nước cộng hòa tự trị | Các thành phố có quy chế đặc biệt | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| style="vertical-align:top;"|
|} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hạng | Thành phố | Tỉnh/Khu vực | Dân số (2022) |
|---|---|---|---|
| 1 | Kyiv | Kyiv | 2.952.301 |
| 2 | Kharkiv | Kharkiv | 1.421.125 |
| 3 | Odesa | Odesa | 1.010.537 |
| 4 | Dnipro | Dnipropetrovsk | 968.502 |
| 5 | Donetsk | Donetsk | 901.645 |
| 6 | Lviv | Lviv | 717.273 |
| 7 | Zaporizhzhia | Zaporizhzhia | 710.052 |
| 8 | Kryvyi Rih | Dnipropetrovsk | 603.904 |
| 9 | Sevastopol | Sevastopol | 479.394 |
| 10 | Mykolaiv | Mykolaiv | 470.011 |
8. Chính trị
Ukraina là một nước cộng hòa theo hệ thống bán tổng thống với các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp riêng biệt.
8.1. Cơ cấu chính phủ
Ukraina được tổ chức theo nguyên tắc tam quyền phân lập, bao gồm Tổng thống và cơ quan hành pháp, cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada), và cơ quan tư pháp.
8.1.1. Tổng thống và cơ quan hành pháp
Tổng thống Ukraina được bầu bằng hình thức phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ năm năm và là người đứng đầu nhà nước chính thức. Tổng thống hiện tại là Volodymyr Zelenskyy.
Quốc hội chịu trách nhiệm chính trong việc hình thành cơ quan hành pháp và Nội các Bộ trưởng, do Thủ tướng đứng đầu. Tổng thống vẫn giữ quyền đề cử các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng để quốc hội phê chuẩn, cũng như quyền bổ nhiệm Tổng công tố và người đứng đầu Cơ quan An ninh Ukraina.
Luật thiết quân luật đã được ban bố khi Nga xâm lược vào tháng 2 năm 2022 và vẫn tiếp tục có hiệu lực. Dưới thiết quân luật, các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội bị đình chỉ.
8.1.2. Cơ quan lập pháp (Verkhovna Rada)
Cơ quan lập pháp của Ukraina là quốc hội đơn viện gồm 450 ghế, được gọi là Verkhovna Rada. Quốc hội có trách nhiệm chính trong việc hình thành nhánh hành pháp, thông qua luật pháp, phê chuẩn các hiệp định quốc tế, và chấp thuận hoặc bãi nhiệm Thủ tướng và các thành viên Nội các.
8.1.3. Cơ quan tư pháp
Các tòa án ở Ukraina được đảm bảo quyền tự do pháp lý, tài chính và hiến định từ năm 2002. Thẩm phán phần lớn được bảo vệ tốt khỏi việc bị bãi nhiệm (trừ trường hợp có hành vi sai trái nghiêm trọng). Các thẩm phán được bổ nhiệm theo sắc lệnh tổng thống với nhiệm kỳ ban đầu là năm năm, sau đó Hội đồng Tối cao Ukraina sẽ xác nhận vị trí của họ suốt đời. Mặc dù vẫn còn vấn đề, hệ thống này được coi là đã cải thiện đáng kể kể từ khi Ukraina giành độc lập vào năm 1991. Tòa án Tối cao Ukraina được coi là một cơ quan độc lập và công bằng, và đã nhiều lần ra phán quyết chống lại chính phủ Ukraina. Dự án Công lý Thế giới xếp Ukraina ở vị trí 66 trên 99 quốc gia được khảo sát trong Chỉ số Pháp quyền hàng năm của mình.
Các công tố viên ở Ukraina có quyền hạn lớn hơn so với hầu hết các quốc gia châu Âu, và theo Ủy ban châu Âu về Dân chủ thông qua Luật, "vai trò và chức năng của Văn phòng Công tố không phù hợp với các tiêu chuẩn của Hội đồng châu Âu". Tỷ lệ kết án lên đến hơn 99%, ngang bằng với tỷ lệ kết án của Liên Xô, với các nghi phạm thường bị giam giữ trong thời gian dài trước khi xét xử.
Vào năm 2010, Tổng thống Yanukovych đã thành lập một nhóm chuyên gia để đưa ra các khuyến nghị về cách "giải quyết mớ hỗn độn hiện tại và thông qua luật về tổ chức tòa án". Một ngày sau, ông tuyên bố: "Chúng ta không thể tiếp tục làm nhục đất nước bằng một hệ thống tòa án như vậy nữa." Hệ thống tư pháp hình sự và hệ thống nhà tù của Ukraina vẫn còn khá nặng.
Kể từ năm 2010, các phiên tòa có thể được tổ chức bằng tiếng Nga theo sự đồng ý của các bên. Công dân không nói được tiếng Ukraina hoặc tiếng Nga có thể sử dụng tiếng mẹ đẻ của mình hoặc dịch vụ của một phiên dịch viên. Trước đây, tất cả các phiên tòa phải được tổ chức bằng tiếng Ukraina.
Các cơ quan thực thi pháp luật được kiểm soát bởi Bộ Nội vụ Ukraina. Chúng chủ yếu bao gồm lực lượng cảnh sát quốc gia và các đơn vị và cơ quan chuyên biệt khác nhau như Cục Biên phòng Nhà nước Ukraina và các dịch vụ Tuần duyên Ukraina. Các cơ quan thực thi pháp luật, đặc biệt là cảnh sát, đã phải đối mặt với những lời chỉ trích về cách xử lý nặng tay của họ trong Cách mạng Cam năm 2004. Hàng nghìn sĩ quan cảnh sát đã được bố trí khắp thủ đô, chủ yếu để ngăn cản người biểu tình thách thức quyền lực của nhà nước mà còn để cung cấp một lực lượng phản ứng nhanh trong trường hợp cần thiết; hầu hết các sĩ quan đều có vũ trang.
8.2. Hiến pháp
Hiến pháp Ukraina được thông qua và phê chuẩn tại kỳ họp thứ 5 của Verkhovna Rada, quốc hội Ukraina, vào ngày 28 tháng 6 năm 1996. Hiến pháp đã được thông qua với 315 phiếu thuận trên tổng số 450 phiếu có thể (tối thiểu 300 phiếu thuận). Tất cả các luật khác và các văn bản pháp luật quy phạm khác của Ukraina phải phù hợp với Hiến pháp. Cơ quan duy nhất có thể giải thích Hiến pháp và xác định liệu luật pháp có phù hợp với Hiến pháp hay không là Tòa án Hiến pháp Ukraina. Kể từ năm 1996, Ngày Hiến pháp được kỷ niệm vào ngày 28 tháng 6. Vào ngày 7 tháng 2 năm 2019, Verkhovna Rada đã bỏ phiếu sửa đổi Hiến pháp để tuyên bố mục tiêu chiến lược của Ukraina là gia nhập Liên minh châu Âu và NATO.
8.3. Phân chia hành chính
Hệ thống phân chia hành chính của Ukraina phản ánh vị thế của đất nước như một nhà nước đơn nhất (như đã nêu trong hiến pháp của quốc gia) với các chế độ pháp lý và hành chính thống nhất cho từng đơn vị.
Tính cả Sevastopol và Cộng hòa tự trị Krym đã bị Liên bang Nga sáp nhập vào năm 2014, Ukraina bao gồm 27 khu vực: 24 tỉnh (oblast), một nước cộng hòa tự trị (Cộng hòa tự trị Krym), và hai thành phố có quy chế đặc biệt - Kyiv, thủ đô, và Sevastopol. 24 tỉnh và Krym được chia thành 136 raion (huyện) và các thành phố trực thuộc trung ương, hoặc các đơn vị hành chính cấp hai.
Các khu dân cư ở Ukraina được chia thành hai loại: đô thị và nông thôn. Các khu dân cư đô thị được chia tiếp thành thành phố và khu định cư kiểu đô thị (một phát minh hành chính của Liên Xô), trong khi các khu dân cư nông thôn bao gồm các làng và các khu định cư (một thuật ngữ được sử dụng chung). Tất cả các thành phố đều có một mức độ tự quản nhất định tùy thuộc vào tầm quan trọng của chúng như tầm quan trọng quốc gia (như trường hợp của Kyiv và Sevastopol), tầm quan trọng khu vực (trong mỗi tỉnh hoặc nước cộng hòa tự trị) hoặc tầm quan trọng cấp huyện (tất cả các thành phố còn lại). Tầm quan trọng của một thành phố phụ thuộc vào một số yếu tố như dân số, tầm quan trọng kinh tế xã hội và lịch sử, và cơ sở hạ tầng.
| Tỉnh | |||
|---|---|---|---|
{{colbegin|colwidth=10em}}
|- | Nước cộng hòa tự trị | Các thành phố có quy chế đặc biệt | |
| style="vertical-align:top;"|
|} | |||
