1. Tổng quan
Canada là một quốc gia nằm ở Bắc Mỹ, nổi tiếng với lãnh thổ rộng lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Liên bang Nga, và có đường bờ biển dài nhất. Đất nước này bao gồm mười tỉnh và ba vùng lãnh thổ, trải dài từ Đại Tây Dương ở phía đông đến Thái Bình Dương ở phía tây và Bắc Băng Dương ở phía bắc. Canada có chung đường biên giới đất liền dài nhất thế giới với Hoa Kỳ ở phía nam và tây bắc. Về lịch sử, Canada là nơi sinh sống của các dân tộc bản địa trong hàng ngàn năm trước khi các cuộc thám hiểm của người Anh và Pháp vào thế kỷ 16 dẫn đến việc thành lập các thuộc địa. Sau nhiều xung đột, Pháp đã nhượng lại gần như toàn bộ thuộc địa của mình ở Bắc Mỹ cho Anh vào năm 1763. Năm 1867, Canada được thành lập như một lãnh thổ tự trị liên bang gồm bốn tỉnh thông qua Liên bang hóa, khởi đầu quá trình mở rộng lãnh thổ và tăng cường quyền tự trị từ Vương quốc Anh, đỉnh cao là Đạo luật Canada 1982 đã cắt đứt những ràng buộc pháp lý cuối cùng với Nghị viện Anh.
Về chính trị, Canada là một nền dân chủ nghị viện và một chế độ quân chủ lập hiến theo truyền thống Westminster, với Quốc vương Anh là nguyên thủ quốc gia nghi lễ, được đại diện bởi Toàn quyền. Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Canada là một quốc gia song ngữ chính thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) ở cấp liên bang và là một trong những quốc gia đa dạng sắc tộc và đa văn hóa nhất thế giới do chính sách nhập cư quy mô lớn.
Về kinh tế, Canada là một quốc gia phát triển với thu nhập bình quân đầu người cao, dựa vào nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và mạng lưới thương mại quốc tế phát triển. Quốc gia này được xếp hạng cao về các chỉ số quốc tế như minh bạch chính phủ, chất lượng cuộc sống, cạnh tranh kinh tế, đổi mới, giáo dục và quyền con người. Canada cũng là một cường quốc trung gian, ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa đa phương và quốc tế hóa, thể hiện qua các chính sách đối ngoại về gìn giữ hòa bình và viện trợ phát triển. Về mặt xã hội, Canada chú trọng đến các giá trị như công bằng xã hội, chăm sóc sức khỏe toàn dân (Medicare), chính sách đa văn hóa, và bảo vệ quyền của các nhóm thiểu số. Các vấn đề xã hội nổi bật bao gồm mối quan hệ với các dân tộc bản địa, phong trào chủ quyền ở Québec, và các thách thức về môi trường. Văn hóa Canada là sự pha trộn độc đáo giữa ảnh hưởng của Anh, Pháp, bản địa và các nền văn hóa nhập cư, tạo nên một bức tranh đa dạng và phong phú.
2. Từ nguyên
Mặc dù có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc từ nguyên của "Canada", tên gọi này hiện được chấp nhận là bắt nguồn từ từ kanatalànglre của người Iroquois Saint Lawrence, có nghĩa là "làng" hoặc "khu định cư". Năm 1535, những người bản địa ở vùng Thành phố Québec ngày nay đã sử dụng từ này để chỉ đường cho nhà thám hiểm người Pháp Jacques Cartier đến làng Stadacona. Sau đó, Cartier không chỉ dùng từ Canada để chỉ ngôi làng cụ thể đó mà còn để chỉ toàn bộ khu vực dưới quyền của Donnacona (tù trưởng tại Stadacona). Đến năm 1545, các sách và bản đồ châu Âu đã bắt đầu gọi vùng đất nhỏ bé dọc theo sông Saint Lawrence này là Canada.
Từ thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 18, Canada dùng để chỉ một phần của Nouvelle-France nằm dọc theo sông Saint Lawrence. Sau khi Anh chinh phục Nouvelle-France, vùng này được gọi là Tỉnh Québec của Anh từ năm 1763 đến 1791. Năm 1791, khu vực này trở thành hai thuộc địa của Anh là Thượng Canada và Hạ Canada. Hai thuộc địa này được gọi chung là Canadas cho đến khi hợp nhất thành Tỉnh Canada của Anh vào năm 1841.
Khi Liên bang hóa vào năm 1867, Canada được chọn làm tên gọi hợp pháp cho quốc gia mới tại Hội nghị London, và từ Lãnh thổ tự trị (Dominion) được trao làm danh hiệu cho quốc gia. Đến những năm 1950, thuật ngữ Lãnh thổ tự trị Canada không còn được Vương quốc Anh sử dụng, thay vào đó coi Canada là một "vương quốc của Khối Thịnh vượng chung".
Đạo luật Canada 1982, đưa Hiến pháp Canada hoàn toàn dưới sự kiểm soát của Canada, chỉ đề cập đến Canada. Cuối năm đó, tên của ngày lễ quốc gia được đổi từ Ngày Lãnh thổ tự trị (Dominion Day) thành Ngày Canada.
3. Lịch sử
Lịch sử của Canada bao gồm các giai đoạn từ sự cư trú của các dân tộc bản địa hàng ngàn năm trước, qua thời kỳ thuộc địa hóa của châu Âu, đến quá trình hình thành một quốc gia độc lập và hiện đại. Phần này sẽ trình bày tổng quan về các dân tộc bản địa đã sinh sống trên lãnh thổ Canada từ thời tiền sử, sau đó là quá trình người châu Âu đến thám hiểm, thuộc địa hóa và những thay đổi lớn trong giai đoạn này, tiếp theo là quá trình liên bang hóa và mở rộng lãnh thổ, những biến động trong đầu thế kỷ 20 và cuối cùng là giai đoạn đương đại với sự phát triển kinh tế, xã hội và chính trị của Canada.
3.1. Các dân tộc bản địa
Những cư dân đầu tiên của Bắc Mỹ được giả thuyết chung là đã di cư từ Siberia qua cầu đất liền Beringia và đến đây ít nhất 14.000 năm trước. Các địa điểm khảo cổ Paleo-Indian tại Old Crow Flats và Động Bluefish là hai trong số những địa điểm cư trú của con người lâu đời nhất ở Canada. Đặc điểm của các xã hội bản địa bao gồm các khu định cư lâu dài, nông nghiệp, hệ thống phân cấp xã hội phức tạp và mạng lưới giao thương. Một số nền văn hóa này đã sụp đổ vào thời điểm các nhà thám hiểm châu Âu đến vào cuối thế kỷ 15 và đầu thế kỷ 16 và chỉ được phát hiện thông qua các cuộc điều tra khảo cổ. Các dân tộc bản địa tại Canada ngày nay bao gồm Các dân tộc Trước tiên, Inuit, và Métis, trong đó người Métis là những người gốc lai có nguồn gốc từ giữa thế kỷ 17 khi người Dân tộc Trước tiên kết hôn với những người định cư châu Âu và sau đó phát triển bản sắc riêng của họ.
Dân số bản địa tại thời điểm các khu định cư châu Âu đầu tiên được ước tính là từ 200.000 đến hai triệu người, với con số 500.000 được Ủy ban Hoàng gia về người bản địa của Canada chấp nhận. Do hậu quả của quá trình thuộc địa hóa của châu Âu, dân số bản địa đã giảm từ 40% đến 80%. Sự suy giảm này được cho là do nhiều nguyên nhân, bao gồm sự lây lan các bệnh dịch từ châu Âu, mà họ không có khả năng miễn dịch tự nhiên, các cuộc xung đột vì buôn bán lông thú, xung đột với chính quyền thuộc địa và người định cư, và việc mất đất đai của người bản địa vào tay người định cư dẫn đến sự sụp đổ khả năng tự cung tự cấp của nhiều quốc gia bản địa.
Mặc dù không phải không có xung đột, những tương tác ban đầu của người Canada gốc Âu với các nhóm dân tộc Trước tiên và Inuit tương đối hòa bình. Người Dân tộc Trước tiên và người Métis đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của các thuộc địa châu Âu ở Canada, đặc biệt là vai trò của họ trong việc hỗ trợ các coureurs des bois và voyageurs châu Âu trong các cuộc thám hiểm lục địa trong thời kỳ buôn bán lông thú ở Bắc Mỹ. Những tương tác ban đầu này của người châu Âu với các dân tộc Trước tiên sẽ thay đổi từ các hiệp ước hòa bình và hữu nghị sang việc chiếm đoạt đất đai của người bản địa thông qua các hiệp ước. Từ cuối thế kỷ 18, người Canada gốc Âu đã buộc các dân tộc bản địa phải đồng hóa vào xã hội phương Tây của Canada. Chủ nghĩa thực dân định cư đạt đến đỉnh điểm vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Một giai đoạn khắc phục hậu quả bắt đầu với việc thành lập ủy ban hòa giải của Chính phủ Canada vào năm 2008. Điều này bao gồm việc thừa nhận diệt chủng văn hóa, các thỏa thuận giải quyết, và cải thiện các vấn đề phân biệt chủng tộc, chẳng hạn như giải quyết tình trạng khó khăn của phụ nữ bản địa bị mất tích và sát hại.
3.2. Thời kỳ thuộc địa của châu Âu
Người châu Âu đầu tiên được ghi nhận đã khám phá bờ biển phía đông của Canada được cho là nhà thám hiểm người Norse Leif Erikson. Vào khoảng năm 1000 sau Công nguyên, người Norse đã xây dựng một trại nhỏ tồn tại trong thời gian ngắn, có thể bị chiếm đóng không liên tục trong khoảng 20 năm tại L'Anse aux Meadows ở mũi phía bắc của Newfoundland. Không có cuộc thám hiểm nào khác của châu Âu diễn ra cho đến năm 1497, khi nhà hàng hải John Cabot khám phá và tuyên bố chủ quyền đối với bờ biển Đại Tây Dương của Canada nhân danh Henry VII của Anh. Năm 1534, nhà thám hiểm người Pháp Jacques Cartier đã khám phá Vịnh Saint Lawrence, nơi vào ngày 24 tháng 7, ông đã trồng một cây thánh giá cao 10 m mang dòng chữ "Vua Pháp vạn tuế" và chiếm hữu lãnh thổ Nouvelle-France nhân danh Vua Francis I. Đầu thế kỷ 16 chứng kiến các thủy thủ châu Âu với các kỹ thuật hàng hải được tiên phong bởi người Basque và người Bồ Đào Nha thành lập các tiền đồn săn cá voi và đánh bắt cá theo mùa dọc theo bờ biển Đại Tây Dương. Nhìn chung, các khu định cư ban đầu trong Thời đại Khám phá dường như tồn tại trong thời gian ngắn do sự kết hợp của khí hậu khắc nghiệt, các vấn đề với việc điều hướng các tuyến đường thương mại và sự cạnh tranh ở Scandinavia.
Năm 1583, Ngài Humphrey Gilbert, theo đặc quyền hoàng gia của Nữ hoàng Elizabeth I, đã thành lập St. John's, Newfoundland, là trại theo mùa đầu tiên của người Anh ở Bắc Mỹ trong số các thuộc địa hải ngoại của Anh. Năm 1600, người Pháp thành lập trạm giao dịch theo mùa đầu tiên của họ tại Tadoussac dọc theo sông Saint Lawrence. Nhà thám hiểm người Pháp Samuel de Champlain đến vào năm 1603 và thành lập các khu định cư châu Âu thường trú quanh năm đầu tiên tại Port Royal (năm 1605) và Thành phố Québec (năm 1608). Trong số những người thực dân của Nouvelle-France, Canadiens đã định cư rộng rãi ở thung lũng sông Saint Lawrence và người Acadia định cư ở Maritimes ngày nay, trong khi các thương nhân lông thú và các nhà truyền giáo Công giáo đã khám phá Ngũ Đại Hồ, Vịnh Hudson và lưu vực Mississippi đến Louisiana. Chiến tranh Hải ly đã nổ ra vào giữa thế kỷ 17 để tranh giành quyền kiểm soát việc buôn bán lông thú ở Bắc Mỹ.
Người Anh đã thành lập thêm các khu định cư ở Newfoundland vào năm 1610 cùng với các khu định cư ở Mười ba Thuộc địa ở phía nam. Một loạt bốn cuộc chiến tranh đã nổ ra ở Bắc Mỹ thuộc địa từ năm 1689 đến 1763; các cuộc chiến tranh sau này của thời kỳ này tạo thành mặt trận Bắc Mỹ của Chiến tranh Bảy năm. Nova Scotia đại lục rơi vào quyền cai trị của Anh với Hiệp ước Utrecht năm 1713 và Canada cùng hầu hết Nouvelle-France rơi vào quyền cai trị của Anh vào năm 1763 sau Chiến tranh Bảy năm.
3.3. Bắc Mỹ thuộc Anh
Tuyên ngôn Hoàng gia năm 1763 đã thiết lập các quyền lợi theo hiệp ước của Các dân tộc Trước tiên, tạo ra Tỉnh Québec từ Nouvelle-France, và sáp nhập Đảo Cape Breton vào Nova Scotia. Đảo St. John's (nay là Đảo Prince Edward) trở thành một thuộc địa riêng biệt vào năm 1769. Để tránh xung đột ở Québec, Nghị viện Anh đã thông qua Đạo luật Québec năm 1774, mở rộng lãnh thổ của Québec đến Ngũ Đại Hồ và Thung lũng Ohio. Quan trọng hơn, Đạo luật Québec đã trao cho Québec quyền tự trị đặc biệt và quyền tự quản vào thời điểm Mười ba Thuộc địa ngày càng kích động chống lại sự cai trị của Anh. Đạo luật này đã tái lập ngôn ngữ Pháp, đức tin Công giáo và luật dân sự Pháp ở đó, ngăn chặn sự phát triển của một phong trào độc lập trái ngược với Mười ba Thuộc địa. Tuyên ngôn và Đạo luật Québec lần lượt làm tức giận nhiều cư dân của Mười ba Thuộc địa, tiếp tục thúc đẩy tình cảm chống Anh trong những năm trước Cách mạng Mỹ.
Sau Chiến tranh Cách mạng Mỹ thành công, Hiệp ước Paris năm 1783 đã công nhận nền độc lập của Hoa Kỳ mới thành lập và đặt ra các điều khoản hòa bình, nhượng lại các lãnh thổ Bắc Mỹ thuộc Anh ở phía nam Ngũ Đại Hồ và phía đông sông Mississippi cho quốc gia mới. Chiến tranh giành độc lập của Mỹ cũng gây ra một cuộc di cư lớn của những người Trung thành, những người định cư đã chiến đấu chống lại nền độc lập của Mỹ. Nhiều người đã chuyển đến Canada, đặc biệt là Đại Tây Dương Canada, nơi sự xuất hiện của họ đã thay đổi sự phân bố nhân khẩu học của các vùng lãnh thổ hiện có. New Brunswick sau đó được tách ra khỏi Nova Scotia như một phần của việc tái tổ chức các khu định cư của người Trung thành ở Maritimes, dẫn đến việc thành lập Saint John, New Brunswick, thành phố đầu tiên của Canada. Để đáp ứng dòng người Trung thành nói tiếng Anh ở Trung Canada, Đạo luật Lập hiến năm 1791 đã chia tỉnh Canada thành Hạ Canada nói tiếng Pháp (sau này là Québec) và Thượng Canada nói tiếng Anh (sau này là Ontario), cấp cho mỗi tỉnh hội đồng lập pháp được bầu riêng.
Canadas là mặt trận chính trong Chiến tranh năm 1812 giữa Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Hòa bình được lập lại vào năm 1815; không có ranh giới nào bị thay đổi. Nhập cư được nối lại ở mức cao hơn, với hơn 960.000 người đến từ Anh trong khoảng thời gian từ 1815 đến 1850. Những người mới đến bao gồm những người tị nạn thoát khỏi Nạn đói lớn ở Ireland cũng như những người Scot nói tiếng Gael bị di dời bởi Giải tỏa Cao Nguyên. Các bệnh truyền nhiễm đã giết chết từ 25 đến 33% người châu Âu nhập cư vào Canada trước năm 1891.
Mong muốn về chính phủ có trách nhiệm đã dẫn đến các cuộc Nổi dậy năm 1837 không thành công. Báo cáo Durham sau đó đã đề xuất chính phủ có trách nhiệm và sự đồng hóa của người Canada gốc Pháp vào văn hóa Anh. Đạo luật Liên minh 1840 đã hợp nhất Canadas thành một Tỉnh Canada thống nhất và chính phủ có trách nhiệm được thành lập cho tất cả các tỉnh của Bắc Mỹ thuộc Anh ở phía đông Hồ Superior vào năm 1855. Việc ký kết Hiệp ước Oregon của Anh và Hoa Kỳ vào năm 1846 đã chấm dứt tranh chấp biên giới Oregon, mở rộng biên giới về phía tây dọc theo vĩ tuyến 49. Điều này đã mở đường cho các thuộc địa của Anh trên Đảo Vancouver (1849) và ở British Columbia (1858). Hiệp ước Sankt-Peterburg Anh-Nga đã thiết lập biên giới dọc theo bờ biển Thái Bình Dương, nhưng ngay cả sau khi Hoa Kỳ mua Alaska vào năm 1867, các tranh chấp vẫn tiếp diễn về việc phân định chính xác biên giới Alaska-Yukon và Alaska-British Columbia.
3.4. Liên bang hóa và mở rộng lãnh thổ
Sau ba hội nghị hiến pháp, Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh, 1867 chính thức tuyên bố Liên bang hóa Canada vào ngày 1 tháng 7 năm 1867, ban đầu với bốn tỉnh: Ontario, Québec, Nova Scotia, và New Brunswick. Canada nắm quyền kiểm soát Đất Rupert và Lãnh thổ Tây-Bắc để thành lập Các Lãnh thổ Tây Bắc, nơi những bất bình của người Métis đã châm ngòi cho Cuộc nổi dậy Red River và việc thành lập tỉnh Manitoba vào tháng 7 năm 1870. British Columbia và Đảo Vancouver (đã được thống nhất vào năm 1866) gia nhập liên bang vào năm 1871 với lời hứa xây dựng một tuyến đường sắt xuyên lục địa đến Victoria trong tỉnh trong vòng 10 năm, trong khi Đảo Prince Edward gia nhập vào năm 1873. Năm 1898, trong Cơn sốt vàng Klondike ở Các Lãnh thổ Tây Bắc, Nghị viện đã thành lập Lãnh thổ Yukon. Alberta và Saskatchewan trở thành các tỉnh vào năm 1905. Từ năm 1871 đến 1896, gần một phần tư dân số Canada đã di cư về phía nam đến Hoa Kỳ.
Để mở cửa miền Tây và khuyến khích nhập cư châu Âu, Chính phủ Canada đã tài trợ cho việc xây dựng ba tuyến đường sắt xuyên lục địa (bao gồm cả Đường sắt Thái Bình Dương Canada), thông qua Đạo luật Đất đai Lãnh thổ Tự trị để điều chỉnh việc định cư và thành lập Cảnh sát Kỵ binh Tây-Bắc để khẳng định quyền lực đối với lãnh thổ. Giai đoạn mở rộng về phía tây và xây dựng quốc gia này đã dẫn đến việc di dời nhiều dân tộc bản địa của Đồng bằng Canada đến các "khu dành riêng cho người bản địa", mở đường cho các khu định cư khối của người châu Âu. Điều này gây ra sự sụp đổ của bò bison đồng bằng ở miền tây Canada và sự du nhập của các trang trại gia súc châu Âu và các cánh đồng lúa mì thống trị vùng đất. Các dân tộc bản địa đã phải đối mặt với nạn đói và bệnh tật lan rộng do mất bò bison và các vùng đất săn bắn truyền thống của họ. Chính phủ liên bang đã cung cấp viện trợ khẩn cấp, với điều kiện các dân tộc bản địa phải chuyển đến các khu dành riêng. Trong thời gian này, Canada đã giới thiệu Đạo luật Người Da đỏ mở rộng quyền kiểm soát của mình đối với các Dân tộc Trước tiên về giáo dục, chính phủ và các quyền hợp pháp.
3.5. Đầu thế kỷ XX
Vì Anh vẫn duy trì quyền kiểm soát các vấn đề đối ngoại của Canada theo Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh năm 1867, nên việc tuyên chiến của Anh vào năm 1914 đã tự động đưa Canada vào Chiến tranh thế giới thứ nhất. Các tình nguyện viên được gửi đến Mặt trận phía Tây sau này trở thành một phần của Quân đoàn Canada, đóng một vai trò quan trọng trong Trận Cao điểm Vimy và các trận đánh lớn khác của cuộc chiến. Cuộc khủng hoảng Tòng quân năm 1917 nổ ra khi đề xuất của Nội các Liên minh nhằm tăng cường số lượng thành viên tại ngũ đang giảm dần của quân đội bằng chế độ tòng quân đã vấp phải sự phản đối kịch liệt từ những người Québec nói tiếng Pháp. Năm 1919, Canada gia nhập Hội Quốc Liên độc lập với Anh, và Quy chế Westminster, 1931, đã khẳng định nền độc lập của Canada.
Cuộc Đại khủng hoảng ở Canada vào đầu những năm 1930 đã chứng kiến một cuộc suy thoái kinh tế, dẫn đến khó khăn trên toàn quốc. Để đối phó với suy thoái, Liên hiệp Hợp tác xã Khối thịnh vượng chung (CCF) ở Saskatchewan đã giới thiệu nhiều yếu tố của một nhà nước phúc lợi (do Tommy Douglas tiên phong) vào những năm 1940 và 1950. Theo lời khuyên của Thủ tướng William Lyon Mackenzie King, cuộc chiến với Đức đã được tuyên bố có hiệu lực từ ngày 10 tháng 9 năm 1939, bởi Vua George VI, bảy ngày sau Vương quốc Anh. Sự chậm trễ này đã nhấn mạnh nền độc lập của Canada.
Các đơn vị quân đội Canada đầu tiên đã đến Anh vào tháng 12 năm 1939. Tổng cộng, hơn một triệu người Canada đã phục vụ trong các lực lượng vũ trang trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Quân đội Canada đóng vai trò quan trọng trong nhiều trận đánh chủ chốt của cuộc chiến, bao gồm cuộc đột kích Dieppe thất bại năm 1942, Đồng Minh xâm lược Ý, cuộc đổ bộ Normandie, Trận Normandie, và Trận Scheldt năm 1944. Canada đã cung cấp nơi ẩn náu cho chế độ quân chủ Hà Lan trong khi đất nước đó bị chiếm đóng và được Hà Lan ghi nhận những đóng góp lớn cho việc giải phóng khỏi Đức Quốc xã.
Nền kinh tế Canada bùng nổ trong chiến tranh khi các ngành công nghiệp của nước này sản xuất vật tư quân sự cho Canada, Anh, Trung Quốc, và Liên Xô. Mặc dù có một Khủng hoảng Tòng quân khác ở Québec vào năm 1944, Canada đã kết thúc chiến tranh với một đội quân lớn và một nền kinh tế vững mạnh.
3.6. Đương đại
Cuộc khủng hoảng tài chính của Đại khủng hoảng đã khiến Lãnh thổ tự trị Newfoundland từ bỏ chính phủ chịu trách nhiệm vào năm 1934 và trở thành một Thuộc địa Vương thất do một thống đốc người Anh cai trị. Sau hai cuộc trưng cầu dân ý, người dân Newfoundland đã bỏ phiếu gia nhập Canada vào năm 1949 với tư cách là một tỉnh.
Sự tăng trưởng kinh tế sau chiến tranh của Canada, kết hợp với các chính sách của các chính phủ Đảng Tự do kế tiếp, đã dẫn đến sự xuất hiện của một bản sắc Canada mới, được đánh dấu bằng việc thông qua lá cờ lá phong vào năm 1965, việc thực hiện song ngữ chính thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) vào năm 1969, và việc thiết lập chủ nghĩa đa văn hóa chính thức vào năm 1971. Các chương trình dân chủ xã hội cũng được thiết lập, chẳng hạn như Medicare, Kế hoạch Hưu trí Canada, và Cho vay Sinh viên Canada; tuy nhiên, các chính phủ cấp tỉnh, đặc biệt là Québec và Alberta, đã phản đối nhiều chương trình này vì cho rằng đó là sự xâm phạm vào quyền tài phán của họ.
Cuối cùng, một loạt các hội nghị hiến pháp khác đã dẫn đến Đạo luật Canada 1982, sự hồi hương hiến pháp của Canada từ Vương quốc Anh, đồng thời với việc tạo ra Hiến chương Canada về Quyền và Tự do. Canada đã thiết lập chủ quyền hoàn toàn như một quốc gia độc lập dưới chế độ quân chủ của riêng mình. Năm 1999, Nunavut trở thành lãnh thổ thứ ba của Canada sau một loạt các cuộc đàm phán với chính phủ liên bang.
Cùng lúc đó, Québec đã trải qua những thay đổi sâu sắc về xã hội và kinh tế thông qua Cách mạng Yên tĩnh của những năm 1960, khai sinh ra một phong trào dân tộc chủ nghĩa thế tục. Mặt trận Giải phóng Québec (FLQ) cấp tiến đã châm ngòi cho Khủng hoảng Tháng Mười bằng một loạt các vụ đánh bom và bắt cóc vào năm 1970, và những người theo chủ nghĩa chủ quyền (sovereigntists) Đảng Québec đã được bầu vào năm 1976, tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý không thành công về liên kết chủ quyền vào năm 1980. Các nỗ lực nhằm dung hòa chủ nghĩa dân tộc Québec về mặt hiến pháp thông qua Hiệp ước Hồ Meech đã thất bại vào năm 1990. Điều này dẫn đến sự hình thành của Khối Québec ở Québec và sự phục hồi của Đảng Cải cách Canada ở miền Tây. Một cuộc trưng cầu dân ý thứ hai diễn ra vào năm 1995, trong đó chủ quyền đã bị bác bỏ với tỷ lệ sít sao hơn là 50,6% so với 49,4%. Năm 1997, Tòa án Tối cao đã ra phán quyết rằng việc một tỉnh đơn phương ly khai sẽ là vi hiến, và Đạo luật Rõ ràng đã được Nghị viện thông qua, vạch ra các điều khoản của một sự ra đi được đàm phán khỏi Liên bang.
Ngoài các vấn đề về chủ quyền của Québec, một số cuộc khủng hoảng đã làm rung chuyển xã hội Canada vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990. Chúng bao gồm vụ nổ Chuyến bay 182 của Air India năm 1985, vụ giết người hàng loạt lớn nhất trong lịch sử Canada; Thảm sát École Polytechnique năm 1989, một vụ xả súng tại trường đại học nhắm vào các nữ sinh viên; và Khủng hoảng Oka năm 1990, cuộc đối đầu bạo lực đầu tiên trong số nhiều cuộc đối đầu giữa chính quyền tỉnh và các nhóm bản địa. Canada tham gia Chiến tranh Vùng Vịnh năm 1990 và tích cực tham gia một số phái bộ gìn giữ hòa bình trong những năm 1990, bao gồm các hoạt động ở Balkan trong và sau Chiến tranh Nam Tư, và ở Somalia, dẫn đến một sự cố được mô tả là "thời kỳ đen tối nhất trong lịch sử quân đội Canada". Canada đã gửi quân đội đến Afghanistan vào năm 2001, dẫn đến số lượng thương vong lớn nhất của Canada trong bất kỳ sứ mệnh quân sự đơn lẻ nào kể từ Chiến tranh Triều Tiên vào đầu những năm 1950.
Năm 2011, các lực lượng Canada đã tham gia vào cuộc can thiệp do NATO lãnh đạo vào Nội chiến Libya và cũng tham gia vào cuộc chiến chống lại cuộc nổi dậy của Nhà nước Hồi giáo ở Iraq vào giữa những năm 2010. Đất nước này đã kỷ niệm 150 năm thành lập vào năm 2017, ba năm trước khi đại dịch COVID-19 ở Canada bắt đầu vào ngày 27 tháng 1 năm 2020, với sự gián đoạn xã hội và kinh tế trên diện rộng. Năm 2021, các ngôi mộ khả nghi của hàng trăm người bản địa đã được phát hiện gần các địa điểm cũ của các trường học nội trú người bản địa Canada. Được quản lý bởi các nhà thờ Thiên chúa giáo khác nhau và được tài trợ bởi chính phủ Canada từ năm 1828 đến 1997, những trường nội trú này đã cố gắng đồng hóa trẻ em bản địa vào văn hóa châu Âu-Canada.
4. Địa lý
Canada chiếm phần lớn phía bắc của Bắc Mỹ. Quốc gia này giáp với Hoa Kỳ ở phía nam và bang Alaska của Hoa Kỳ ở phía tây bắc, trải dài từ Đại Tây Dương ở phía đông đến Thái Bình Dương ở phía tây; phía bắc là Bắc Băng Dương. Canada cũng có lãnh thổ hàng hải rộng lớn, với đường bờ biển dài nhất thế giới là 243.04 K km. Ngoài việc chia sẻ biên giới đất liền lớn nhất thế giới với Hoa Kỳ - trải dài 8.89 K km - Canada còn có chung biên giới đất liền với Greenland (và do đó là Vương quốc Đan Mạch) ở phía đông bắc, trên Đảo Hans, và ranh giới hàng hải với cộng đồng hải ngoại của Pháp là Saint Pierre và Miquelon ở phía đông nam. Canada cũng là nơi có khu định cư ở cực bắc nhất thế giới, Trạm Lực lượng Canada Alert, ở mũi phía bắc của Đảo Ellesmere - vĩ độ 82,5°B - nằm cách Bắc Cực 817 km. Về vĩ độ, điểm đất liền ở cực bắc nhất của Canada là Mũi Columbia ở Nunavut ở 83°6′41″B, với cực nam ở Đảo Middle ở Hồ Erie ở 41°40′53″B. Về kinh độ, đất liền của Canada kéo dài từ Mũi Spear, Newfoundland, ở 52°37'T, đến Núi St. Elias, Lãnh thổ Yukon, ở 141°T.
Canada có thể được chia thành bảy vùng địa lý tự nhiên: Khiên Canada, đồng bằng nội địa, Vùng đất thấp Ngũ Đại Hồ-St. Lawrence, vùng Appalachian, Dãy Cordillera phía Tây, Vùng đất thấp Vịnh Hudson, và Quần đảo Bắc Cực. Rừng taiga chiếm ưu thế trên toàn quốc, băng tuyết nổi bật ở các vùng Bắc Cực phía bắc và qua Dãy núi Rocky, và Đồng bằng Canada tương đối bằng phẳng ở phía tây nam tạo điều kiện cho nông nghiệp năng suất cao. Ngũ Đại Hồ cung cấp nước cho Sông St. Lawrence (ở phía đông nam), nơi các vùng đất thấp tập trung phần lớn sản lượng kinh tế của Canada. Canada có hơn 2.000.000 hồ - 563 trong số đó lớn hơn 100 km2 - chứa phần lớn nước ngọt của thế giới. Cũng có các sông băng nước ngọt ở Dãy núi Rocky Canada, Dãy núi Duyên hải, và Dãy núi Cordillera Bắc Cực. Canada hoạt động về mặt địa chất, có nhiều trận động đất và các núi lửa có khả năng hoạt động.
4.1. Khí hậu
Nhiệt độ cao trung bình mùa đông và mùa hè trên khắp Canada thay đổi theo từng vùng. Mùa đông có thể khắc nghiệt ở nhiều vùng của đất nước, đặc biệt là ở các tỉnh nội địa và thảo nguyên, nơi có khí hậu lục địa, với nhiệt độ trung bình hàng ngày gần -15 °C, nhưng có thể xuống dưới -40 °C với gió lạnh khắc nghiệt. Ở các vùng không ven biển, tuyết có thể bao phủ mặt đất gần sáu tháng trong năm, trong khi ở một số vùng phía bắc, tuyết có thể tồn tại quanh năm. Vùng duyên hải British Columbia có khí hậu ôn hòa, với mùa đông ôn hòa và mưa nhiều. Ở bờ biển phía đông và phía tây, nhiệt độ cao trung bình thường ở mức thấp 20 độ C (70 độ F), trong khi giữa các bờ biển, nhiệt độ cao trung bình mùa hè dao động từ 25 °C đến 30 °C, với nhiệt độ ở một số địa điểm nội địa đôi khi vượt quá 40 °C.
Phần lớn Bắc Canada bị băng và tầng đất đóng băng vĩnh cửu bao phủ. Tương lai của tầng đất đóng băng vĩnh cửu là không chắc chắn vì Bắc Cực đang ấm lên với tốc độ gấp ba lần mức trung bình toàn cầu do biến đổi khí hậu ở Canada. Nhiệt độ trung bình hàng năm của Canada trên đất liền đã tăng 1.7 °C, với những thay đổi dao động từ 1.1 °C đến 2.3 °C ở các vùng khác nhau, kể từ năm 1948. Tốc độ ấm lên cao hơn ở miền Bắc và ở các vùng Đồng bằng. Ở các vùng phía nam của Canada, ô nhiễm không khí từ cả Canada và Hoa Kỳ - do luyện kim, đốt than để cung cấp năng lượng cho các tiện ích và khí thải xe cộ - đã dẫn đến mưa axit, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các tuyến đường thủy, sự phát triển của rừng và năng suất nông nghiệp. Canada là một trong những quốc gia phát thải khí nhà kính lớn nhất trên toàn cầu, với lượng khí thải tăng 16,5% từ năm 1990 đến 2022.
4.2. Đa dạng sinh học
Canada được chia thành 15 vùng sinh thái trên cạn và 5 vùng sinh thái biển. Các vùng sinh thái này bao gồm hơn 80.000 loài động vật hoang dã Canada đã được phân loại, với một số lượng tương đương vẫn chưa được chính thức công nhận hoặc khám phá. Mặc dù Canada có tỷ lệ loài đặc hữu thấp so với các quốc gia khác, do các hoạt động của con người, các loài xâm lấn, và các vấn đề môi trường trong nước, hiện có hơn 800 loài có nguy cơ bị mất. Khoảng 65% các loài cư trú của Canada được coi là "An toàn". Hơn một nửa cảnh quan của Canada còn nguyên vẹn và tương đối không bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của con người. Rừng taiga của Canada được coi là khu rừng nguyên sinh lớn nhất trên Trái đất, với khoảng 3.00 M km2 không bị ảnh hưởng bởi đường xá, thành phố hoặc công nghiệp. Kể từ cuối kỷ băng hà cuối cùng, Canada đã bao gồm tám vùng rừng riêng biệt.
Khoảng 12,1% diện tích đất liền và nước ngọt của quốc gia là các khu bảo tồn, bao gồm 11,4% được chỉ định là các khu được bảo vệ. Khoảng 13,8% lãnh hải của Canada được bảo tồn, bao gồm 8,9% được chỉ định là các khu được bảo vệ. Vườn quốc gia đầu tiên của Canada, Vườn quốc gia Banff được thành lập năm 1885 trải dài 6.64 K km2. Công viên tỉnh lâu đời nhất của Canada, Công viên tỉnh Algonquin, được thành lập năm 1893, có diện tích 7.65 K km2. Khu bảo tồn biển quốc gia Hồ Superior là khu bảo tồn nước ngọt lớn nhất thế giới, trải dài khoảng 10.00 K km2. Khu vực động vật hoang dã quốc gia lớn nhất của Canada là Khu vực động vật hoang dã biển quốc gia Quần đảo Scott trải dài 11.57 K km2.
5. Chính phủ và chính trị
Canada được mô tả là một "nền dân chủ đầy đủ", với truyền thống chủ nghĩa tự do, và một hệ tư tưởng chính trị bình đẳng, ôn hòa. Sự nhấn mạnh vào công bằng xã hội là một yếu tố đặc trưng của văn hóa chính trị Canada. Hòa bình, trật tự và chính phủ tốt, cùng với một Dự luật Quyền ngầm định, là những nguyên tắc sáng lập của chủ nghĩa liên bang Canada.
Ở cấp liên bang, Canada bị chi phối bởi hai đảng tương đối trung dung thực hành "chính trị môi giới". "Chính trị môi giới" là một thuật ngữ của Canada để chỉ các đảng chính trị lớn thành công, thể hiện một cách tiếp cận đa nguyên nhằm thu hút cử tri trung dung của Canada, thường áp dụng các chính sách trung dung và liên minh bầu cử để đáp ứng sở thích ngắn hạn của đa số cử tri. Mô hình môi giới truyền thống này của chính trị Canada thường không chú trọng nhiều đến ý thức hệ. Trung tả nghiêng về Đảng Tự do Canada và chính trị trung hữu nghiêng về Đảng Bảo thủ Canada (hoặc các đảng tiền nhiệm của nó). Đảng Tự do chiếm ưu thế lịch sử tự định vị mình ở trung tâm của thang chính trị. Năm đảng có đại diện được bầu vào Nghị viện trong cuộc bầu cử năm 2021-Đảng Tự do, thành lập một chính phủ thiểu số; Đảng Bảo thủ, trở thành Đối lập Chính thức; Đảng Dân chủ Mới (chiếm vị trí cánh tả); Khối Québec; và Đảng Xanh. Chính trị cực hữu và chính trị cực tả chưa bao giờ là một lực lượng nổi bật trong xã hội Canada.
Canada có một hệ thống nghị viện trong bối cảnh một chế độ quân chủ lập hiến-chế độ quân chủ Canada là nền tảng của các nhánh hành pháp, lập pháp, và tư pháp. Quân chủ trị vì cũng là quân chủ của 14 quốc gia Khối Thịnh vượng chung có chủ quyền khác và 10 tỉnh của Canada. Quân chủ bổ nhiệm một đại diện, toàn quyền, theo lời khuyên của thủ tướng, để thực hiện hầu hết các nhiệm vụ hoàng gia mang tính nghi lễ của họ.
Chế độ quân chủ là nguồn gốc của chủ quyền và quyền lực ở Canada. Tuy nhiên, trong khi toàn quyền hoặc quân chủ có thể thực thi quyền lực của họ mà không cần lời khuyên của bộ trưởng trong những tình huống khủng hoảng hiếm hoi, việc sử dụng các quyền hành pháp (hoặc đặc quyền hoàng gia) thường được chỉ đạo bởi Nội các, một ủy ban gồm các bộ trưởng của Vương thất chịu trách nhiệm trước Hạ viện được bầu và do thủ tướng, người đứng đầu chính phủ, lựa chọn và đứng đầu. Để đảm bảo sự ổn định của chính phủ, toàn quyền thường sẽ bổ nhiệm làm thủ tướng cá nhân là lãnh đạo hiện tại của đảng chính trị có thể giành được sự tín nhiệm của đa số thành viên trong Hạ viện. Văn phòng Thủ tướng (PMO) là một trong những cơ quan quyền lực nhất trong chính phủ, khởi xướng hầu hết các luật để Nghị viện phê chuẩn và lựa chọn để Vương thất bổ nhiệm toàn quyền, thống đốc phó, thượng nghị sĩ, thẩm phán tòa án liên bang, và người đứng đầu các tập đoàn Vương thất và các cơ quan chính phủ. Lãnh đạo của đảng có số ghế nhiều thứ hai thường trở thành lãnh đạo phe đối lập chính thức và là một phần của hệ thống nghị viện đối nghịch nhằm kiểm soát chính phủ.
Nghị viện Canada thông qua tất cả các luật liên bang. Nghị viện bao gồm quân chủ, Hạ viện, và Thượng viện. Mặc dù Canada kế thừa khái niệm quyền tối cao của nghị viện của Anh, nhưng sau đó, với việc ban hành Đạo luật Hiến pháp năm 1982, điều này gần như hoàn toàn bị thay thế bởi khái niệm quyền tối cao của luật pháp của Mỹ.
Mỗi một trong số 338 nghị sĩ tại Hạ viện được bầu theo hệ thống bầu cử đa số tương đối tại một khu vực bầu cử. Đạo luật Hiến pháp, 1982, yêu cầu không quá năm năm trôi qua giữa các cuộc bầu cử, mặc dù Đạo luật Bầu cử Canada giới hạn điều này xuống còn bốn năm với một ngày bầu cử "cố định" vào tháng Mười; các cuộc tổng tuyển cử vẫn phải do toàn quyền triệu tập và có thể được kích hoạt bởi lời khuyên của thủ tướng hoặc một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm thất bại tại Hạ viện. 105 thành viên của Thượng viện, có ghế được phân bổ theo khu vực, phục vụ cho đến 75 tuổi.
Chủ nghĩa liên bang Canada phân chia trách nhiệm của chính phủ giữa chính phủ liên bang và 10 tỉnh. Các cơ quan lập pháp cấp tỉnh là đơn viện và hoạt động theo kiểu nghị viện tương tự như Hạ viện. Ba lãnh thổ của Canada cũng có các cơ quan lập pháp, nhưng chúng không có chủ quyền, có ít trách nhiệm hiến pháp hơn các tỉnh, và khác biệt về cấu trúc so với các đối tác cấp tỉnh của chúng.
5.1. Pháp luật
Hiến pháp Canada là luật tối cao của đất nước và bao gồm văn bản thành văn và các quy ước bất thành văn. Đạo luật Hiến pháp, 1867 (được gọi là Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh, 1867 trước năm 1982), đã khẳng định việc quản trị dựa trên tiền lệ nghị viện và phân chia quyền lực giữa chính phủ liên bang và chính phủ cấp tỉnh. Quy chế Westminster, 1931, đã trao quyền tự trị hoàn toàn, và Đạo luật Hiến pháp, 1982, đã chấm dứt mọi ràng buộc lập pháp với Anh, cũng như bổ sung một công thức sửa đổi hiến pháp và Hiến chương Canada về Quyền và Tự do. Hiến chương đảm bảo các quyền và tự do cơ bản thường không thể bị bất kỳ chính phủ nào bác bỏ; một điều khoản bất chấp cho phép Nghị viện và các cơ quan lập pháp cấp tỉnh bác bỏ một số điều khoản nhất định của Hiến chương trong thời hạn năm năm.
Hệ thống tư pháp Canada giải thích luật pháp và có quyền bãi bỏ các đạo luật của Nghị viện vi phạm hiến pháp. Tòa án Tối cao Canada là tòa án cao nhất, trọng tài cuối cùng, và kể từ năm 2017 đã được lãnh đạo bởi Richard Wagner, Chánh án Canada. Toàn quyền bổ nhiệm chín thành viên của tòa án theo lời khuyên của thủ tướng và bộ trưởng tư pháp. Nội các liên bang cũng bổ nhiệm các thẩm phán cho các tòa án cấp cao trong các khu vực tài phán cấp tỉnh và lãnh thổ.
Thông luật chiếm ưu thế ở mọi nơi ngoại trừ Québec, nơi luật dân sự chiếm ưu thế. Luật hình sự hoàn toàn thuộc trách nhiệm của liên bang và thống nhất trên toàn Canada. Việc thực thi pháp luật, bao gồm cả các tòa án hình sự, chính thức là trách nhiệm của cấp tỉnh, do các lực lượng cảnh sát cấp tỉnh và thành phố thực hiện. Ở hầu hết các vùng nông thôn và một số vùng đô thị, trách nhiệm trị an được giao cho Cảnh sát Kỵ binh Hoàng gia Canada liên bang.
Luật pháp bản địa Canada quy định một số quyền được hiến pháp công nhận đối với đất đai và các tập quán truyền thống cho các nhóm bản địa ở Canada. Nhiều hiệp ước và án lệ đã được thiết lập để hòa giải mối quan hệ giữa người châu Âu và nhiều nhóm bản địa. Vai trò của luật pháp bản địa và các quyền mà chúng hỗ trợ đã được tái khẳng định bởi Điều 35 của Đạo luật Hiến pháp, 1982. Các quyền này có thể bao gồm việc cung cấp các dịch vụ, chẳng hạn như chăm sóc sức khỏe thông qua Chính sách Chuyển giao Y tế cho người Da đỏ, và miễn thuế.
5.2. Các tỉnh và lãnh thổ
Canada là một liên bang bao gồm 10 tiểu bang, được gọi là tỉnh, và ba lãnh thổ liên bang. Chúng có thể được nhóm thành bốn vùng chính: Tây Canada, Trung Canada, Đại Tây Dương Canada, và Bắc Canada (Đông Canada dùng để chỉ Trung Canada và Đại Tây Dương Canada cùng nhau). Các tỉnh và lãnh thổ chịu trách nhiệm về các chương trình xã hội như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, và các chương trình xã hội, cũng như quản lý tư pháp (nhưng không phải luật hình sự). Mặc dù các tỉnh thu được nhiều doanh thu hơn chính phủ liên bang, các thanh toán cân bằng được thực hiện bởi chính phủ liên bang để đảm bảo các tiêu chuẩn dịch vụ và thuế hợp lý đồng đều được duy trì giữa các tỉnh giàu và nghèo hơn.
Sự khác biệt chính giữa một tỉnh và một lãnh thổ của Canada là các tỉnh nhận được chủ quyền từ Vương miện và quyền lực và thẩm quyền từ Đạo luật Hiến pháp, 1867, trong khi các chính phủ lãnh thổ có quyền lực được ủy quyền bởi Nghị viện Canada và các ủy viên đại diện cho Vua trong Hội đồng liên bang của ông, chứ không phải trực tiếp là quân chủ. Các quyền lực bắt nguồn từ Đạo luật Hiến pháp, 1867, được phân chia giữa chính phủ liên bang và chính phủ cấp tỉnh để thực hiện độc quyền và bất kỳ thay đổi nào đối với sự sắp xếp đó đều đòi hỏi một sửa đổi hiến pháp, trong khi những thay đổi đối với vai trò và quyền hạn của các lãnh thổ có thể được thực hiện đơn phương bởi Nghị viện Canada.
5.3. Quan hệ đối ngoại
Màu xanh đậm: Các quốc gia có Đại sứ quán hoặc Cao ủy Canada.
Màu xanh nhạt: Bộ phận lợi ích và các đại diện khác.
Màu xám: Các quốc gia không có phái bộ ngoại giao Canada.
Màu xanh lá cây: Canada.
Canada được công nhận là một cường quốc trung gian vì vai trò của mình trong các vấnUFACT toàn cầu với xu hướng theo đuổi các giải pháp đa phương và quốc tế. Canada được biết đến với cam kết đối với hòa bình và an ninh quốc tế, cũng như là một nhà trung gian trong các cuộc xung đột, và cung cấp viện trợ cho các nước đang phát triển.
Canada và Hoa Kỳ có một mối quan hệ lâu dài và phức tạp; họ là những đồng minh thân cận, hợp tác thường xuyên trong các chiến dịch quân sự và các nỗ lực nhân đạo. Canada cũng duy trì các mối quan hệ lịch sử và truyền thống với Vương quốc Anh và Pháp, cùng với các thuộc địa cũ của cả hai nước thông qua tư cách thành viên trong Khối Thịnh vượng chung các Quốc gia và Tổ chức quốc tế Pháp ngữ (Organisation internationale de la FrancophonieFrench). Canada nổi tiếng vì có mối quan hệ tích cực với Hà Lan, một phần là do sự đóng góp của nước này vào việc giải phóng Hà Lan trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Canada có các văn phòng ngoại giao và lãnh sự tại hơn 270 địa điểm ở khoảng 180 quốc gia nước ngoài.
Canada là thành viên của nhiều tổ chức và diễn đàn quốc tế. Canada là thành viên sáng lập của Liên Hợp Quốc (LHQ) vào năm 1945 và thành lập Bộ Tư lệnh Phòng thủ Hàng không Vũ trụ Bắc Mỹ cùng với Hoa Kỳ vào năm 1958. Quốc gia này là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới, Five Eyes, G7 và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Quốc gia này là thành viên sáng lập diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào năm 1989 và gia nhập Tổ chức các Quốc gia châu Mỹ (OAS) vào năm 1990. Canada đã phê chuẩn Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (UDHR) vào năm 1948, và bảy công ước và giao ước chính của LHQ về nhân quyền kể từ đó.
5.4. Quân đội
Ngoài nhiều nghĩa vụ trong nước, hơn 3.000 quân nhân Lực lượng Vũ trang Canada (CAF) đang được triển khai trong nhiều hoạt động quân sự ở nước ngoài. Lực lượng thống nhất của Canada bao gồm Hải quân Hoàng gia Canada, Lục quân Canada, và Không quân Hoàng gia Canada. Quốc gia này sử dụng một lực lượng chuyên nghiệp, tình nguyện gồm khoảng 68.000 quân nhân tại ngũ và 27.000 quân nhân dự bị - tăng lên lần lượt là 71.500 và 30.000 theo chính sách "Mạnh mẽ, An toàn, Tham gia" - với một bộ phận nhỏ gồm khoảng 5.000 Kiểm lâm Canada (Hải quân Hoàng gia Canada bao gồm khoảng 8.400 thủy thủ toàn thời gian và 5.100 thủy thủ bán thời gian. Lục quân bao gồm khoảng 22.800 binh sĩ toàn thời gian, 18.700 quân dự bị, và 5.000 Kiểm lâm Canada. Không quân Hoàng gia Canada bao gồm khoảng 13.000 nhân viên Lực lượng Chính quy và 2.400 nhân viên Dự bị Không quân). Năm 2022, chi tiêu quân sự của Canada lên tới khoảng 26.90 B USD, tương đương khoảng 1,2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của đất nước - xếp thứ 14 trong chi tiêu quân sự theo quốc gia.
Vai trò của Canada trong việc phát triển gìn giữ hòa bình và sự tham gia của nước này vào các sáng kiến gìn giữ hòa bình lớn trong thế kỷ 20 đã đóng một vai trò quan trọng trong hình ảnh tích cực toàn cầu của nước này. Gìn giữ hòa bình đã ăn sâu vào văn hóa Canada và là một đặc điểm nổi bật mà người Canada cảm thấy đã tạo nên sự khác biệt trong chính sách đối ngoại của họ so với Hoa Kỳ. Canada từ lâu đã miễn cưỡng tham gia các hoạt động quân sự không được Liên Hợp Quốc chấp thuận, chẳng hạn như Chiến tranh Việt Nam hoặc cuộc xâm lược Iraq năm 2003. Kể từ thế kỷ 21, sự tham gia trực tiếp của Canada vào các nỗ lực gìn giữ hòa bình của LHQ đã giảm đáng kể. Sự sụt giảm lớn này là kết quả của việc Canada chuyển hướng tham gia vào các hoạt động quân sự được LHQ chấp thuận thông qua Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, thay vì trực tiếp thông qua LHQ. Sự thay đổi sang tham gia thông qua NATO đã dẫn đến một sự chuyển dịch sang các nhiệm vụ quân sự hóa và nguy hiểm hơn thay vì các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình truyền thống.
6. Kinh tế
Canada có một nền kinh tế thị trường hỗn hợp phát triển cao, với nền kinh tế lớn thứ chín thế giới tính đến năm 2023, và GDP danh nghĩa khoảng 2.22 T USD. Đây là một trong những quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, với một nền kinh tế toàn cầu hóa cao độ. Năm 2021, thương mại hàng hóa và dịch vụ của Canada đạt 2,016 nghìn tỷ đô la. Xuất khẩu của Canada đạt tổng cộng hơn 637 tỷ đô la, trong khi hàng hóa nhập khẩu trị giá hơn 631 tỷ đô la, trong đó khoảng 391 tỷ đô la có nguồn gốc từ Hoa Kỳ. Năm 2018, Canada có thâm hụt thương mại hàng hóa là 22 tỷ đô la và thâm hụt thương mại dịch vụ là 25 tỷ đô la. Sở giao dịch chứng khoán Toronto là sở giao dịch chứng khoán lớn thứ chín trên thế giới theo vốn hóa thị trường, niêm yết hơn 1.500 công ty với tổng vốn hóa thị trường hơn 2.00 T USD.
Ngân hàng Canada là ngân hàng trung ương của đất nước. Bộ trưởng tài chính và bộ trưởng đổi mới, khoa học và công nghiệp sử dụng dữ liệu từ Cục Thống kê Canada để lập kế hoạch tài chính và phát triển chính sách kinh tế. Canada có một ngành ngân hàng hợp tác xã mạnh mẽ, với tỷ lệ thành viên hiệp hội tín dụng trên đầu người cao nhất thế giới. Nước này xếp hạng thấp trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng (thứ 14 năm 2023) và "được nhiều người coi là một trong những quốc gia ít tham nhũng nhất trên thế giới". Nước này xếp hạng cao trong Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu (thứ 19 năm 2024). Nền kinh tế Canada xếp trên hầu hết các các quốc gia phương Tây trong Chỉ số Tự do Kinh tế của Heritage Foundation và có mức độ bất bình đẳng thu nhập tương đối thấp. Thu nhập khả dụng bình quân đầu người của hộ gia đình ở nước này "cao hơn nhiều" so với mức trung bình của OECD. Canada xếp hạng thấp nhất trong số các nước phát triển nhất về khả năng chi trả nhà ở và đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Kể từ đầu thế kỷ 20, sự tăng trưởng của các ngành sản xuất, khai thác mỏ và dịch vụ của Canada đã biến quốc gia này từ một nền kinh tế chủ yếu là nông thôn thành một nền kinh tế công nghiệp hóa, đô thị hóa. Nền kinh tế Canada bị chi phối bởi ngành dịch vụ, ngành này sử dụng khoảng ba phần tư lực lượng lao động của đất nước. Canada có một khu vực kinh tế sơ khai quan trọng khác thường, trong đó các ngành lâm nghiệp và dầu khí là những thành phần nổi bật nhất. Nhiều thị trấn ở miền bắc Canada, nơi nông nghiệp gặp khó khăn, được duy trì bởi các mỏ hoặc nguồn gỗ gần đó.
Sự hội nhập kinh tế của Canada với Hoa Kỳ đã tăng lên đáng kể kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai. Hiệp định Thương mại Tự do Canada - Hoa Kỳ (FTA) năm 1988 đã loại bỏ thuế quan giữa hai nước, trong khi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) đã mở rộng khu vực thương mại tự do bao gồm cả Mexico vào năm 1994 (sau này được thay thế bởi Hiệp định Hoa Kỳ-Mexico-Canada). Tính đến năm 2023, Canada là một bên ký kết 15 hiệp định thương mại tự do với 51 quốc gia khác nhau.
Canada là một trong số ít các quốc gia phát triển xuất khẩu ròng năng lượng. Đại Tây Dương Canada sở hữu trữ lượng khí đốt tự nhiên ngoài khơi rộng lớn, và Alberta có trữ lượng dầu mỏ lớn thứ tư thế giới. Các mỏ cát dầu Athabasca rộng lớn và các trữ lượng dầu mỏ khác mang lại cho Canada 13% trữ lượng dầu mỏ toàn cầu, chiếm vị trí thứ ba hoặc thứ tư trên thế giới. Canada cũng là một trong những nhà cung cấp sản phẩm nông nghiệp lớn nhất thế giới; vùng Đồng bằng Canada là một trong những nhà sản xuất lúa mì, cải dầu, và các loại ngũ cốc khác quan trọng nhất trên toàn cầu. Quốc gia này là một nhà xuất khẩu hàng đầu về kẽm, uranium, vàng, niken, platinoid, nhôm, thép, quặng sắt, than cốc, chì, đồng, molypden, coban, và cadmi. Canada có một ngành sản xuất đáng kể tập trung ở miền nam Ontario và Québec, với ô tô và hàng không vũ trụ là những ngành đặc biệt quan trọng. Ngành công nghiệp đánh bắt cá cũng là một yếu tố đóng góp quan trọng cho nền kinh tế.
6.1. Khoa học và công nghệ
Năm 2020, Canada đã chi khoảng 41.90 B CAD cho nghiên cứu và phát triển trong nước, với ước tính bổ sung cho năm 2022 là 43.20 B CAD. Tính đến năm 2023, quốc gia này đã có 15 người đoạt giải Nobel trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, và sinh lý học hoặc y học. Quốc gia này xếp thứ bảy trên toàn thế giới về tỷ lệ bài báo được xuất bản trên các tạp chí khoa học, theo Nature Index, và là nơi đặt trụ sở của một số công ty công nghệ toàn cầu. Canada có một trong những mức độ truy cập Internet cao nhất thế giới, với hơn 33 triệu người dùng, tương đương khoảng 94% tổng dân số.
Những thành tựu của Canada trong khoa học và công nghệ bao gồm việc tạo ra pin kiềm hiện đại, khám phá ra insulin, phát triển vắc-xin bại liệt, và những khám phá về cấu trúc bên trong của hạt nhân nguyên tử. Các đóng góp khoa học lớn khác của Canada bao gồm máy tạo nhịp tim nhân tạo, lập bản đồ vỏ não thị giác, phát triển kính hiển vi điện tử, mảng kiến tạo, học sâu, công nghệ đa chạm, và việc xác định lỗ đen đầu tiên, Cygnus X-1. Canada có một lịch sử lâu dài về khám phá trong di truyền học, bao gồm tế bào gốc, đột biến định hướng vị trí, thụ thể tế bào T, và việc xác định các gen gây ra thiếu máu Fanconi, xơ nang, và bệnh Alzheimer khởi phát sớm, cùng nhiều bệnh khác.
Cơ quan Vũ trụ Canada điều hành một chương trình không gian tích cực tập trung vào nghiên cứu không gian sâu, hành tinh và hàng không, cùng với tên lửa và vệ tinh. Canada đã phóng vệ tinh đầu tiên của mình, Alouette 1, vào năm 1962. Nước này đóng góp cho Trạm vũ trụ Quốc tế và nổi tiếng với các công cụ robot của mình, chẳng hạn như nhiều Canadarm. Canada đã khởi xướng nhiều dự án dài hạn, bao gồm loạt vệ tinh Radarsat và loạt tên lửa Black Brant.
6.2. Giao thông
Canada có một mạng lưới giao thông rộng lớn và đa dạng. Với diện tích đất liền lớn thứ hai thế giới, việc kết nối các vùng miền là một ưu tiên hàng đầu. Hệ thống đường bộ bao gồm các tuyến cao tốc xuyên Canada dài hàng ngàn km, nối liền các tỉnh từ Đại Tây Dương đến Thái Bình Dương. Đường sắt đóng vai trò quan trọng trong vận chuyển hàng hóa, đặc biệt là tài nguyên thiên nhiên từ các vùng hẻo lánh đến các cảng và trung tâm công nghiệp. VIA Rail cung cấp dịch vụ đường sắt hành khách trên toàn quốc. Vận tải hàng không rất phát triển với các sân bay quốc tế lớn ở các thành phố chính như Toronto, Montréal và Vancouver, phục vụ cả các chuyến bay nội địa và quốc tế. Canada cũng có nhiều cảng biển quan trọng trên cả bờ Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại quốc tế. Ngoài ra, các tuyến đường thủy nội địa, đặc biệt là Đường thủy St. Lawrence và Ngũ Đại Hồ, cũng đóng góp vào việc vận chuyển hàng hóa.
7. Nhân khẩu
Góc trên bên trái: Hành lang Québec-Windsor là khu vực có mật độ dân số cao nhất và công nghiệp hóa nặng nhất.
Điều tra dân số Canada năm 2021 đã thống kê tổng dân số là 36.991.981 người, tăng khoảng 5,2% so với con số năm 2016. Ước tính dân số Canada đã vượt 40.000.000 người vào năm 2023. Các yếu tố chính thúc đẩy tăng trưởng dân số là nhập cư và ở mức độ thấp hơn là tăng trưởng tự nhiên. Canada có một trong những tỷ lệ nhập cư trên đầu người cao nhất thế giới, chủ yếu được thúc đẩy bởi chính sách kinh tế và đoàn tụ gia đình. Một kỷ lục 405.000 người nhập cư đã được chấp nhận vào năm 2021. Canada dẫn đầu thế giới về tái định cư người tị nạn; nước này đã tái định cư hơn 47.600 người vào năm 2022. Những người nhập cư mới chủ yếu định cư ở các khu vực đô thị lớn, chẳng hạn như Toronto, Montreal và Vancouver.
Mật độ dân số của Canada, ở mức 4,2 người/km2, là một trong những mức thấp nhất trên thế giới, với khoảng 95% dân số cư trú ở phía nam vĩ tuyến 55 bắc. Khoảng 80% dân số sống trong phạm vi 150 km tính từ biên giới với các tiểu bang liền kề của Hoa Kỳ. Canada có mức độ đô thị hóa cao, với hơn 80% dân số sống ở các trung tâm đô thị. Phần lớn người Canada (hơn 70%) sống dưới vĩ tuyến 49, với 50% người Canada sống ở phía nam vĩ tuyến 45°42′ (45,7 độ) bắc. Khu vực đông dân nhất của đất nước là Hành lang Thành phố Québec-Windsor ở Nam Québec và Nam Ontario dọc theo Ngũ Đại Hồ và Sông St. Lawrence.
Phần lớn người Canada (81,1%) sống trong các hộ gia đình, 12,1% cho biết sống một mình, và 6,8% sống cùng với những người thân khác hoặc những người không có quan hệ họ hàng. 51% hộ gia đình là các cặp vợ chồng có hoặc không có con, 8,7% là hộ gia đình đơn thân, 2,9% là hộ gia đình nhiều thế hệ, và 29,3% là hộ gia đình một người.
| Tên | Tỉnh | Dân số |
|---|---|---|
| Toronto | Ontario | 6.202.225 |
| Montréal | Québec | 4.291.732 |
| Vancouver | British Columbia | 2.642.825 |
| Ottawa-Gatineau | Ontario-Québec | 1.488.307 |
| Calgary | Alberta | 1.481.806 |
| Edmonton | Alberta | 1.418.118 |
| Thành phố Québec | Québec | 839.311 |
| Winnipeg | Manitoba | 834.678 |
| Hamilton | Ontario | 785.184 |
| Vùng Waterloo | Ontario | 575.847 |
| London | Ontario | 543.551 |
| Halifax | Nova Scotia | 465.703 |
| Vùng Niagara | Ontario | 433.604 |
| Windsor | Ontario | 422.630 |
| Oshawa | Ontario | 415.311 |
| Victoria | British Columbia | 397.237 |
| Saskatoon | Saskatchewan | 317.480 |
| Regina | Saskatchewan | 249.217 |
| Sherbrooke | Québec | 227.398 |
| Kelowna | British Columbia | 222.162 |
7.1. Thành phần dân tộc
Những người trả lời trong Điều tra dân số Canada năm 2021 đã tự báo cáo hơn 450 "nguồn gốc dân tộc hoặc văn hóa". Các nhóm đa dân tộc chính được chọn là: Châu Âu (52,5%), Bắc Mỹ (22,9%), Châu Á (19,3%), Bản địa Bắc Mỹ (6,1%), Châu Phi (3,8%), Mỹ Latinh, Trung và Nam Mỹ (2,5%), Caribe (2,1%), Châu Đại Dương (0,3%), và khác (6,0%). Hơn 60% người Canada báo cáo một nguồn gốc duy nhất, và 36% báo cáo có nhiều nguồn gốc dân tộc, do đó tổng số lớn hơn 100%.
Mười nguồn gốc dân tộc hoặc văn hóa tự báo cáo lớn nhất của đất nước vào năm 2021 là Canada (chiếm 15,6% dân số), tiếp theo là Anh (14,7%), Ireland (12,1%), Scotland (12,1%), Pháp (11,0%), Đức (8,1%), Hoa (4,7%), Ý (4,3%), Ấn Độ (3,7%), và Ukraina (3,5%).
Trong số 36,3 triệu người được thống kê vào năm 2021, khoảng 24,5 triệu người cho biết mình là "Da trắng", chiếm 67,4% dân số. Dân số bản địa chiếm 5% hay 1,8 triệu người, tăng 9,4% so với dân số không phải bản địa, vốn tăng 5,3% từ năm 2016 đến 2021. Cứ bốn người Canada thì có một người hoặc 26,5% dân số thuộc một nhóm thiểu số hữu hình không phải Da trắng và không phải bản địa (Cục Thống kê Canada định nghĩa "thiểu số hữu hình" là "những người, không phải là người bản địa, không phải là người da trắng về chủng tộc hoặc màu da" và không bao gồm người bản địa trong nhóm này), trong đó lớn nhất vào năm 2021 là Nam Á (2,6 triệu người; 7,1%), người Hoa (1,7 triệu; 4,7%), Da đen (1,5 triệu; 4,3%), Philippines (960.000; 2,6%), Ả Rập (690.000; 1,9%), người Mỹ Latinh (580.000; 1,6%), Đông Nam Á (390.000; 1,1%), Tây Á (360.000; 1,0%), Triều Tiên (220.000; 0,6%) và Nhật Bản (99.000; 0,3%).
Từ năm 2011 đến 2016, dân số dân tộc thiểu số hữu hình tăng 18,4%. Năm 1961, khoảng 300.000 người, chưa đến 2% dân số Canada, là thành viên của các nhóm dân tộc thiểu số hữu hình. Điều tra dân số năm 2021 cho thấy 8,3 triệu người, hay gần một phần tư (23,0%) dân số, cho biết họ là hoặc đã từng là người nhập cư hợp pháp hoặc thường trú nhân tại Canada - cao hơn kỷ lục trước đó của điều tra dân số năm 1921 là 22,3%. Năm 2021, Ấn Độ, Trung Quốc và Philippines là ba quốc gia xuất xứ hàng đầu của những người nhập cư đến Canada.
7.2. Ngôn ngữ
Nhiều ngôn ngữ được người Canada sử dụng, với tiếng Anh và tiếng Pháp (các ngôn ngữ chính thức) là tiếng mẹ đẻ của khoảng 54% và 19% người Canada, tương ứng. Chính sách song ngữ chính thức của Canada trao cho công dân quyền nhận các dịch vụ của chính phủ liên bang bằng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, với các ngôn ngữ thiểu số chính thức được đảm bảo có trường học riêng ở tất cả các tỉnh và lãnh thổ.
Đạo luật Ngôn ngữ Chính thức năm 1974 của Québec đã thiết lập tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức duy nhất của tỉnh. Mặc dù hơn 82% người Canada nói tiếng Pháp sống ở Québec, nhưng vẫn có những cộng đồng Pháp ngữ đáng kể ở New Brunswick, Alberta, và Manitoba, với Ontario có dân số nói tiếng Pháp lớn nhất bên ngoài Québec. New Brunswick, tỉnh duy nhất chính thức song ngữ, có một cộng đồng thiểu số Acadia nói tiếng Pháp chiếm 33% dân số. Cũng có các cụm người Acadia ở tây nam Nova Scotia, trên Đảo Cape Breton, và ở trung và tây Đảo Prince Edward.
Các tỉnh khác không có ngôn ngữ chính thức như vậy, nhưng tiếng Pháp được sử dụng làm ngôn ngữ giảng dạy, tại tòa án, và cho các dịch vụ chính phủ khác, bên cạnh tiếng Anh. Manitoba, Ontario, và Québec cho phép cả tiếng Anh và tiếng Pháp được sử dụng trong các cơ quan lập pháp cấp tỉnh và luật pháp được ban hành bằng cả hai ngôn ngữ. Ở Ontario, tiếng Pháp có một số địa vị pháp lý, nhưng không hoàn toàn đồng chính thức. Có 11 nhóm ngôn ngữ bản địa, bao gồm hơn 65 ngôn ngữ và phương ngữ riêng biệt. Một số ngôn ngữ bản địa có địa vị chính thức ở Các Lãnh thổ Tây Bắc. Inuktitut là ngôn ngữ đa số ở Nunavut và là một trong ba ngôn ngữ chính thức ở lãnh thổ này.
Theo điều tra dân số năm 2021, hơn 7,8 triệu người Canada đã liệt kê một ngôn ngữ không chính thức là tiếng mẹ đẻ của họ. Một số ngôn ngữ mẹ đẻ không chính thức phổ biến nhất bao gồm Quan thoại (679.255 người nói tiếng mẹ đẻ), Punjab (666.585), Quảng Đông (553.380), tiếng Tây Ban Nha (538.870), Ả Rập (508.410), Tagalog (461.150), tiếng Ý (319.505), tiếng Đức (272.865), và Tamil (237.890). Đất nước này cũng là nơi sinh sống của nhiều ngôn ngữ ký hiệu, một số trong đó là ngôn ngữ bản địa. Ngôn ngữ ký hiệu Mỹ (ASL) được sử dụng trên toàn quốc do sự phổ biến của ASL trong các trường tiểu học và trung học. Ngôn ngữ ký hiệu Québec (LSQ) chủ yếu được sử dụng ở Québec.
7.3. Tôn giáo
Canada là một quốc gia đa dạng về tôn giáo, bao gồm nhiều tín ngưỡng và phong tục khác nhau. Hiến pháp Canada đề cập đến Chúa; tuy nhiên, Canada không có nhà thờ chính thức và chính phủ chính thức cam kết đa nguyên tôn giáo. Tự do tôn giáo ở Canada là một quyền được hiến pháp bảo vệ.
Tỷ lệ tuân thủ tôn giáo đã giảm đều đặn kể từ những năm 1970. Với việc Cơ đốc giáo suy giảm sau khi từng là trung tâm và không thể thiếu đối với văn hóa và cuộc sống hàng ngày của Canada, Canada đã trở thành một quốc gia hậu Cơ đốc giáo, thế tục. Mặc dù phần lớn người Canada coi tôn giáo là không quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của họ, họ vẫn tin vào Chúa. Việc thực hành tôn giáo thường được coi là một vấn đề riêng tư.
Theo điều tra dân số năm 2021, Cơ đốc giáo là tôn giáo lớn nhất ở Canada, với Công giáo La Mã chiếm 29,9% dân số có nhiều tín đồ nhất. Người Cơ đốc giáo nói chung chiếm 53,3% dân số (bao gồm Giáo hội Công giáo 29,9%, Giáo hội Liên hiệp 3,3%, Giáo hội Anh giáo 3,1%, Chính thống giáo Đông phương 1,7%, Báp-tít 1,2%, Ngũ Tuần và các nhóm Đặc sủng khác 1,1%, Anabaptist 0,4%, Nhân Chứng Giê-hô-va 0,4%, Thánh hữu Ngày sau 0,2%, Lutheran 0,9%, Methodist và Wesleyan (Thánh Khiết) 0,3%, Presbyterian 0,8%, và Cải cách 0,2%; ngoài ra 7,6% tự nhận là "Cơ đốc nhân" nói chung), theo sau là những người báo cáo không theo tôn giáo nào ở mức 34,6%. Các tín ngưỡng khác bao gồm Hồi giáo (4,9%), Ấn Độ giáo (2,3%), Đạo Sikh (2,1%), Phật giáo (1,0%), Do Thái giáo (0,9%), và tâm linh bản địa (0,2%). Canada có dân số Sikh lớn thứ hai trên toàn quốc, sau Ấn Độ.
8. Xã hội
Xã hội Canada được đặc trưng bởi sự đa dạng văn hóa, các giá trị cốt lõi về sự khoan dung và công bằng xã hội, cùng một hệ thống phúc lợi xã hội toàn diện. Các chính sách thúc đẩy bình đẳng, chăm sóc sức khỏe toàn dân và giáo dục chất lượng cao là những nền tảng quan trọng. Tuy nhiên, Canada cũng đối mặt với các thách thức như vấn đề hòa giải với các dân tộc bản địa, sự phân hóa giàu nghèo và các tranh luận về bản sắc dân tộc, đặc biệt là ở Québec.
8.1. Y tế
Chăm sóc sức khỏe ở Canada được cung cấp thông qua các hệ thống chăm sóc sức khỏe công cộng cấp tỉnh và lãnh thổ, được gọi một cách không chính thức là Medicare. Hệ thống này được hướng dẫn bởi các quy định của Đạo luật Y tế Canada năm 1984 và mang tính toàn dân. Việc tiếp cận phổ cập các dịch vụ y tế được tài trợ công khai "thường được người Canada coi là một giá trị cơ bản đảm bảo bảo hiểm y tế quốc gia cho mọi người dù họ sống ở đâu trong nước". Khoảng 30% chi phí chăm sóc sức khỏe của người Canada được thanh toán thông qua khu vực tư nhân. Điều này chủ yếu chi trả cho các dịch vụ không được Medicare chi trả hoặc chi trả một phần, chẳng hạn như thuốc theo toa, nha khoa và đo thị lực. Khoảng 65 đến 75% người Canada có một số hình thức bảo hiểm y tế bổ sung; nhiều người nhận được nó thông qua người sử dụng lao động của họ hoặc truy cập các chương trình dịch vụ xã hội thứ cấp.
Giống như nhiều nước phát triển khác, Canada đang trải qua sự gia tăng chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe do sự thay đổi nhân khẩu học theo hướng dân số già hơn, với nhiều người về hưu hơn và ít người trong độ tuổi lao động hơn. Năm 2021, độ tuổi trung bình ở Canada là 41,9 tuổi. Tuổi thọ trung bình là 81,1 tuổi. Một báo cáo năm 2016 của giám đốc y tế công cộng Canada cho thấy 88% người Canada, một trong những tỷ lệ dân số cao nhất trong số các nước G7, cho biết họ "có sức khỏe tốt hoặc rất tốt". Tám mươi phần trăm người trưởng thành Canada tự báo cáo có ít nhất một yếu tố nguy cơ chính đối với bệnh mãn tính: hút thuốc, lười vận động, ăn uống không lành mạnh hoặc sử dụng rượu bia quá mức. Canada có một trong những tỷ lệ béo phì ở người trưởng thành cao nhất trong số các nước OECD, góp phần vào khoảng 2,7 triệu trường hợp tiểu đường. Bốn bệnh mãn tính - ung thư (nguyên nhân gây tử vong hàng đầu), bệnh tim mạch, bệnh hô hấp, và tiểu đường - chiếm 65% số ca tử vong ở Canada. Có khoảng 8 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị một hoặc nhiều khuyết tật ở Canada.
Năm 2021, Viện Thông tin Y tế Canada báo cáo rằng chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe đạt 308 tỷ đô la, tương đương 12,7% GDP của Canada trong năm đó. Năm 2022, chi tiêu bình quân đầu người của Canada cho y tế xếp thứ 12 trong số các hệ thống chăm sóc sức khỏe trong OECD. Canada đã thực hiện gần bằng hoặc trên mức trung bình đối với phần lớn các chỉ số y tế của OECD kể từ đầu những năm 2000, xếp trên mức trung bình về các chỉ số của OECD về thời gian chờ đợi và khả năng tiếp cận chăm sóc, với điểm trung bình về chất lượng chăm sóc và sử dụng nguồn lực. Báo cáo năm 2021 của Quỹ Thịnh vượng chung so sánh hệ thống chăm sóc sức khỏe của 11 quốc gia phát triển nhất đã xếp Canada ở vị trí thứ hai từ dưới lên. Các điểm yếu được xác định là tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh tương đối cao, sự phổ biến của các bệnh mãn tính, thời gian chờ đợi lâu, khả năng chăm sóc ngoài giờ kém, và thiếu thuốc theo toa và bảo hiểm nha khoa. Một vấn đề ngày càng tăng trong hệ thống y tế của Canada là thiếu chuyên gia chăm sóc sức khỏe, và năng lực bệnh viện.
8.2. Giáo dục
Giáo dục ở Canada phần lớn được cung cấp công khai, được tài trợ và giám sát bởi các chính phủ liên bang, tỉnh, và chính quyền địa phương. Giáo dục thuộc thẩm quyền của tỉnh và chương trình giảng dạy của một tỉnh được giám sát bởi chính phủ của tỉnh đó. Giáo dục ở Canada thường được chia thành giáo dục tiểu học, tiếp theo là trung học và sau trung học. Giáo dục bằng cả tiếng Anh và tiếng Pháp đều có sẵn ở hầu hết các nơi trên khắp Canada. Canada có một số lượng lớn các trường đại học, hầu hết trong số đó đều được tài trợ công khai. Được thành lập vào năm 1663, Đại học Laval (Université LavalFrench) là cơ sở giáo dục sau trung học lâu đời nhất ở Canada. Ba trường đại học hàng đầu của quốc gia là Đại học Toronto, McGill, và Đại học British Columbia. Trường đại học lớn nhất là Đại học Toronto, với hơn 85.000 sinh viên.
Theo một báo cáo năm 2022 của OECD, Canada là một trong những quốc gia có trình độ học vấn cao nhất thế giới; quốc gia này đứng đầu thế giới về tỷ lệ người trưởng thành có trình độ đại học, với hơn 56% người trưởng thành Canada đã đạt được ít nhất bằng đại học hoặc cao đẳng. Canada chi trung bình 5,3% GDP cho giáo dục. Quốc gia này đầu tư mạnh vào giáo dục đại học (hơn 20.00 K USD cho mỗi sinh viên). Tính đến năm 2022, 89% người trưởng thành từ 25 đến 64 tuổi đã tốt nghiệp trung học phổ thông hoặc tương đương, so với mức trung bình của OECD là 75%.
Độ tuổi giáo dục bắt buộc dao động từ 5-7 đến 16-18 tuổi, góp phần vào tỷ lệ biết chữ của người trưởng thành là 99%. Hơn 60.000 trẻ em được học tại nhà ở Canada tính đến năm 2016. Canada là một quốc gia OECD có thành tích tốt về khả năng đọc hiểu, toán học và khoa học, với điểm trung bình của học sinh là 523,7, so với mức trung bình của OECD là 493 vào năm 2015.
8.3. Nhân quyền và các vấn đề xã hội
Canada có một lịch sử lâu dài về bảo vệ nhân quyền, được ghi nhận trong Hiến chương Canada về Quyền và Tự do. Tuy nhiên, quốc gia này cũng đối mặt với nhiều thách thức. Quyền của các nhóm thiểu số, đặc biệt là người bản địa, là một vấn đề trọng tâm. Chính phủ Canada đã có những nỗ lực hòa giải và cải thiện điều kiện sống cho người bản địa, nhưng các vấn đề về đất đai, nghèo đói, và phân biệt đối xử vẫn còn tồn tại. Quyền của cộng đồng LGBTQ+ được công nhận rộng rãi, với hôn nhân đồng giới hợp pháp trên toàn quốc. Các nỗ lực thúc đẩy bình đẳng xã hội bao gồm các chính sách chống phân biệt đối xử và hỗ trợ các nhóm yếu thế.
Các vấn đề xã hội chính ở Canada bao gồm nghèo đói, đặc biệt là ở một số cộng đồng nhất định; phân biệt đối xử dựa trên chủng tộc, giới tính, và các yếu tố khác; xung đột vùng miền, và phong trào ly khai Québec vẫn còn ảnh hưởng đến chính trị quốc gia mặc dù đã giảm sút. Chính phủ và các tổ chức xã hội dân sự đã có nhiều phản ứng đối với những vấn đề này, bao gồm việc thành lập các ủy ban điều tra, cải cách chính sách, và các chương trình hỗ trợ cộng đồng. Tuy nhiên, việc giải quyết triệt để các vấn đề này vẫn là một quá trình liên tục và đầy thách thức. Các cuộc biểu tình và hoạt động của xã hội dân sự đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thay đổi và nâng cao nhận thức về các vấn đề nhân quyền và xã hội.
9. Văn hóa
Văn hóa Canada là một sự pha trộn phức tạp và đa dạng, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các truyền thống của Anh, Pháp và các dân tộc bản địa. Trong lịch sử, những ảnh hưởng này đã định hình nên nền tảng văn hóa của đất nước. Qua nhiều thế kỷ, sự đóng góp của những người nhập cư từ khắp nơi trên thế giới đã làm phong phú thêm bức tranh văn hóa này, tạo nên một bản sắc Canada hiện đại, đa diện. Các chính sách thúc đẩy một xã hội công bằng được bảo vệ theo hiến pháp. Kể từ những năm 1960, Canada đã nhấn mạnh nhân quyền và sự hòa nhập cho tất cả người dân của mình. Chính sách nhà nước chính thức về chủ nghĩa đa văn hóa thường được coi là một trong những thành tựu quan trọng của Canada và là một yếu tố phân biệt chính của bản sắc Canada. Ở Québec, bản sắc văn hóa rất mạnh mẽ và có một văn hóa Canada gốc Pháp khác biệt với văn hóa Canada gốc Anh. Nhìn chung, Canada về lý thuyết là một khảm văn hóa gồm các tiểu văn hóa dân tộc khu vực.
Cách tiếp cận của Canada đối với quản trị nhấn mạnh chủ nghĩa đa văn hóa, dựa trên nhập cư có chọn lọc, hòa nhập xã hội, và đàn áp chính trị cực hữu, nhận được sự ủng hộ rộng rãi của công chúng. Các chính sách của chính phủ như chăm sóc sức khỏe công cộng, thuế cao hơn để tái phân phối của cải, việc bãi bỏ hình phạt tử hình, những nỗ lực mạnh mẽ để xóa đói giảm nghèo, kiểm soát súng nghiêm ngặt, thái độ tự do xã hội đối với quyền của phụ nữ (như chấm dứt thai kỳ) và quyền LGBT, và hợp pháp hóa trợ tử và sử dụng cần sa là những chỉ dấu cho các giá trị chính trị và văn hóa của Canada. Người Canada cũng đồng nhất với các chính sách viện trợ nước ngoài của đất nước, vai trò gìn giữ hòa bình, hệ thống vườn quốc gia, và Hiến chương Canada về Quyền và Tự do.
9.1. Biểu tượng
Các chủ đề về thiên nhiên, những người tiên phong, thợ săn và thương nhân đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển ban đầu của biểu tượng Canada. Các biểu tượng hiện đại nhấn mạnh địa lý, khí hậu lạnh, lối sống của đất nước và sự "Canada hóa" các biểu tượng truyền thống của châu Âu và bản địa. Việc sử dụng lá phong làm biểu tượng của Canada có từ đầu thế kỷ 18. Lá phong được khắc họa trên quốc kỳ hiện tại và trước đây của Canada và trên Quốc huy Canada. Kẻ sọc chính thức của Canada, được gọi là "vải tartan lá phong", phản ánh màu sắc của lá phong qua các mùa - màu xanh lá cây vào mùa xuân, màu vàng vào đầu mùa thu, màu đỏ khi có sương giá đầu tiên và màu nâu sau khi rụng. Quốc huy Canada được mô phỏng chặt chẽ theo quốc huy của Vương quốc Anh, với các yếu tố của Pháp và các yếu tố đặc trưng của Canada thay thế hoặc bổ sung cho những yếu tố bắt nguồn từ phiên bản của Anh.
Các biểu tượng nổi bật khác bao gồm khẩu hiệu quốc gia, A mari usque ad mareTừ biển này đến biển kiaLatin, các môn thể thao khúc côn cầu trên băng và bóng vợt, hải ly, ngỗng Canada, chim lặn mỏ đen, ngựa Canada, Cảnh sát Kỵ binh Hoàng gia Canada, Dãy núi Rocky của Canada, và gần đây hơn là cột vật tổ và Inuksuk. Bia Canada, xi-rô cây phong, mũ len, xuồng, bánh Nanaimo, bánh tart bơ, và poutine được định nghĩa là đặc trưng của Canada. Tiền xu của Canada có nhiều biểu tượng này: chim lặn trên đồng xu 1 đô la, Quốc huy Canada trên đồng xu 50 xu, và hải ly trên đồng xu niken. Hình ảnh của quốc vương xuất hiện trên tờ tiền 20 đô la và mặt phải của tiền xu.
9.2. Văn học
Văn học Canada thường được chia thành văn học tiếng Pháp và tiếng Anh, bắt nguồn từ truyền thống văn học của Pháp và Anh. Những câu chuyện sớm nhất của Canada là về du lịch và thám hiểm. Điều này đã tiến triển thành ba chủ đề chính của văn học Canada lịch sử: thiên nhiên, cuộc sống biên giới và vị trí của Canada trên thế giới, tất cả đều gắn liền với tâm lý đồn trú. Trong những thập kỷ gần đây, văn học Canada bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những người nhập cư từ khắp nơi trên thế giới. Đến những năm 1990, văn học Canada được coi là một trong những nền văn học tốt nhất thế giới.
Nhiều tác giả Canada đã giành được các giải thưởng văn học quốc tế, bao gồm tiểu thuyết gia, nhà thơ và nhà phê bình văn học Margaret Atwood, người đã nhận được hai Giải Booker; người đoạt giải Nobel Alice Munro, người được gọi là nhà văn truyện ngắn xuất sắc nhất còn sống bằng tiếng Anh; và người đoạt giải Booker Michael Ondaatje, người đã viết tiểu thuyết Bệnh nhân người Anh, được chuyển thể thành bộ phim cùng tên đã giành giải Oscar cho Phim hay nhất. L. M. Montgomery đã sản xuất một loạt tiểu thuyết thiếu nhi bắt đầu từ năm 1908 với Anne tóc đỏ dưới chái nhà xanh.
9.3. Truyền thông
Truyền thông của Canada có tính tự chủ cao, không bị kiểm duyệt, đa dạng, và rất khu vực hóa. Đạo luật Phát thanh Truyền hình tuyên bố "hệ thống nên phục vụ để bảo vệ, làm phong phú và củng cố cơ cấu văn hóa, chính trị, xã hội và kinh tế của Canada". Canada có một lĩnh vực truyền thông phát triển tốt, nhưng sản phẩm văn hóa của nước này - đặc biệt là trong phim tiếng Anh, chương trình truyền hình, và tạp chí - thường bị lu mờ bởi hàng nhập khẩu từ Hoa Kỳ. Do đó, việc bảo tồn một nền văn hóa Canada riêng biệt được hỗ trợ bởi các chương trình, luật pháp và các tổ chức của chính phủ liên bang như Tổng công ty Phát thanh Truyền hình Canada (CBC), Hội đồng Điện ảnh Quốc gia Canada (NFB), và Ủy ban Phát thanh - Truyền hình và Viễn thông Canada (CRTC).
Truyền thông đại chúng Canada, cả báo in và kỹ thuật số, và bằng cả hai ngôn ngữ chính thức, phần lớn bị chi phối bởi một "số ít tập đoàn". Lớn nhất trong số các tập đoàn này là đài truyền hình công cộng quốc gia của đất nước, Tổng công ty Phát thanh Truyền hình Canada, cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc sản xuất nội dung văn hóa trong nước, vận hành các mạng đài phát thanh và truyền hình riêng bằng cả tiếng Anh và tiếng Pháp. Ngoài CBC, một số chính phủ cấp tỉnh cũng cung cấp các dịch vụ truyền hình giáo dục công cộng của riêng họ, chẳng hạn như TVOntario và Télé-Québec.
Nội dung truyền thông phi tin tức ở Canada, bao gồm phim và truyền hình, chịu ảnh hưởng của cả những người sáng tạo địa phương cũng như hàng nhập khẩu từ Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Úc và Pháp. Trong nỗ lực giảm số lượng phương tiện truyền thông do nước ngoài sản xuất, các biện pháp can thiệp của chính phủ vào truyền hình có thể bao gồm cả quy định về nội dung và tài trợ công. Luật thuế Canada hạn chế cạnh tranh nước ngoài trong quảng cáo tạp chí.
9.4. Nghệ thuật thị giác
Nghệ thuật ở Canada được đánh dấu bằng hàng ngàn năm cư trú của các dân tộc bản địa, và trong thời gian sau đó, các nghệ sĩ đã kết hợp các truyền thống nghệ thuật của Anh, Pháp, bản địa và Mỹ, đôi khi chấp nhận các phong cách châu Âu trong khi nỗ lực quảng bá chủ nghĩa dân tộc. Bản chất của nghệ thuật Canada phản ánh những nguồn gốc đa dạng này, khi các nghệ sĩ đã lấy truyền thống của họ và điều chỉnh những ảnh hưởng này để phản ánh thực tế cuộc sống của họ ở Canada.
Hội họa hiện đại ở Canada chịu ảnh hưởng lớn của một số phong trào lớn đã xuất hiện trong nhiều năm qua. Một trong những phong trào nổi bật nhất là Nhóm Bảy, được thành lập vào năm 1920, nhằm mục đích ghi lại vùng hoang dã trong các tác phẩm nghệ thuật của họ. Liên kết với nhóm là Emily Carr, nổi tiếng với các bức tranh phong cảnh và chân dung của người bản địa vùng Tây Bắc Thái Bình Dương. Giữa thế kỷ 20 chứng kiến sự trỗi dậy của nghệ thuật trừu tượng ở Canada, với các nghệ sĩ như Jean-Paul Riopelle và Paul-Émile Borduas. Những năm 1960 và 1970 chứng kiến sự xuất hiện của nghệ thuật khái niệm, với các nghệ sĩ như Michael Snow và Ian Carr-Harris. Thời đại này cũng chứng kiến sự xuất hiện của các nghệ sĩ bản địa như Norval Morrisseau, người đã kết hợp các kỹ thuật bản địa truyền thống với các phong cách nghệ thuật hiện đại. Trong những năm gần đây, nghệ thuật đương đại đã chứng kiến sự phục hưng của nghệ thuật hình tượng, với các nghệ sĩ như Kent Monkman và Shuvinai Ashoona.
9.5. Âm nhạc
Âm nhạc Canada phản ánh một loạt các khung cảnh khu vực. Canada đã phát triển một cơ sở hạ tầng âm nhạc rộng lớn bao gồm các nhà thờ, phòng hòa nhạc thính phòng, nhạc viện, học viện, trung tâm biểu diễn nghệ thuật, công ty thu âm, đài phát thanh, và các kênh video âm nhạc truyền hình. Các chương trình hỗ trợ của chính phủ, chẳng hạn như Quỹ Âm nhạc Canada, hỗ trợ một loạt các nhạc sĩ và doanh nhân tạo ra, sản xuất và tiếp thị âm nhạc Canada độc đáo và đa dạng. Do tầm quan trọng về văn hóa, cũng như các sáng kiến và quy định của chính phủ, ngành công nghiệp âm nhạc Canada là một trong những ngành lớn nhất thế giới, sản sinh ra các nhà soạn nhạc, nhạc sĩ, và nhóm nhạc nổi tiếng quốc tế. Việc phát sóng âm nhạc trong nước được quy định bởi CRTC. Học viện Nghệ thuật và Khoa học Ghi âm Canada trao giải thưởng ngành công nghiệp âm nhạc của Canada, Giải Juno. Đại sảnh Danh vọng Âm nhạc Canada vinh danh các nhạc sĩ Canada vì những thành tựu trọn đời của họ.
Âm nhạc yêu nước ở Canada có từ hơn 200 năm trước. Tác phẩm âm nhạc yêu nước sớm nhất ở Canada, "Người Canada Dũng cảm", được viết vào năm 1812. "Lá Phong Muôn Đời", được viết vào năm 1866, là một bài hát yêu nước phổ biến khắp Canada nói tiếng Anh và trong nhiều năm, đã đóng vai trò là một bài quốc ca không chính thức. "O Canada" cũng đóng vai trò là một bài quốc ca không chính thức trong phần lớn thế kỷ 20 và được chọn làm quốc ca chính thức của đất nước vào năm 1980.
9.6. Thể thao
Các môn thể thao quốc gia chính thức của Canada là khúc côn cầu trên băng và bóng vợt. Các trò chơi chuyên nghiệp lớn khác bao gồm bi đá trên băng, bóng rổ, bóng chày, bóng đá, và bóng bầu dục Canada. Những thành tựu lớn trong thể thao Canada được công nhận bởi nhiều "Đại sảnh Danh vọng" và bảo tàng, chẳng hạn như Đại sảnh Danh vọng Thể thao Canada.
Canada chia sẻ một số giải đấu thể thao chuyên nghiệp lớn với Hoa Kỳ. Các đội Canada trong các giải đấu này bao gồm bảy đội nhượng quyền trong Giải Khúc côn cầu Quốc gia, ba đội Major League Soccer, và một đội trong mỗi giải Major League Baseball và Hiệp hội Bóng rổ Quốc gia. Các giải đấu chuyên nghiệp phổ biến khác bao gồm Giải Bóng bầu dục Canada, Giải Bóng vợt Quốc gia, Giải Ngoại hạng Canada, và các giải đấu bi đá trên băng do Curling Canada tổ chức.
Về mặt tham gia, bơi lội là môn thể thao được báo cáo phổ biến nhất bởi hơn một phần ba (35%) người Canada vào năm 2023. Tiếp theo là đạp xe (33%) và chạy bộ (27%). Mức độ phổ biến của các môn thể thao cụ thể khác nhau; nhìn chung, dân số sinh ra ở Canada có nhiều khả năng tham gia các môn thể thao mùa đông như khúc côn cầu trên băng (môn thể thao đồng đội phổ biến nhất ở thanh niên), trượt băng, trượt tuyết và trượt ván trên tuyết, so với những người nhập cư, những người có nhiều khả năng chơi bóng đá (môn thể thao đồng đội phổ biến nhất ở giới trẻ), quần vợt hoặc bóng rổ. Các môn thể thao như golf, bóng chuyền, cầu lông, bowling, và võ thuật cũng được nhiều người yêu thích ở cấp độ trẻ và nghiệp dư.
Canada đã đạt được thành công cả ở Thế vận hội Mùa đông và Thế vận hội Mùa hè - đặc biệt là Thế vận hội Mùa đông với tư cách là một "quốc gia thể thao mùa đông" - và đã tổ chức các sự kiện thể thao quốc tế nổi tiếng như Thế vận hội Mùa hè 1976, Thế vận hội Mùa đông 1988, Thế vận hội Mùa đông 2010, Giải vô địch bóng đá nữ thế giới 2015, Đại hội Thể thao Liên châu Mỹ 2015 và Đại hội Thể thao Parapan American 2015. Quốc gia này dự kiến sẽ đồng tổ chức Giải vô địch bóng đá thế giới 2026 cùng với Mexico và Hoa Kỳ.
9.7. Văn hóa ẩm thực
Ẩm thực Canada rất đa dạng và phong phú, phản ánh sự đa văn hóa của đất nước. Các món ăn tiêu biểu bao gồm poutine (khoai tây chiên với phô mai viên và nước sốt thịt), xi-rô cây phong (được sử dụng trong nhiều món ăn và đồ uống), và bánh Nanaimo (một loại bánh không cần nướng). Mỗi vùng miền lại có những đặc sản riêng, ví dụ như hải sản tươi sống ở các tỉnh ven biển Đại Tây Dương, thịt bò Alberta nổi tiếng, hay các món ăn mang đậm ảnh hưởng của Pháp ở Québec. Ẩm thực của các dân tộc bản địa cũng đóng góp một phần quan trọng, với các nguyên liệu truyền thống như thịt nai, cá hồi và các loại quả mọng. Sự du nhập của các nền văn hóa ẩm thực từ khắp nơi trên thế giới, đặc biệt là từ châu Á, châu Âu và vùng Caribe, đã làm phong phú thêm thực đơn của người Canada, tạo nên một nền ẩm thực độc đáo và không ngừng biến đổi.
9.8. Kiến trúc
Kiến trúc Canada là sự kết hợp của nhiều phong cách và ảnh hưởng khác nhau, phản ánh lịch sử đa dạng và điều kiện khí hậu đặc trưng của đất nước. Ban đầu, kiến trúc bản địa với các cấu trúc bằng gỗ và vật liệu tự nhiên đã thích nghi với môi trường. Thời kỳ thuộc địa mang đến ảnh hưởng của kiến trúc Pháp (đặc biệt ở Québec với các mái nhà dốc và cửa sổ lớn) và kiến trúc Anh (như phong cách Georgian và Victoria). Các công trình lịch sử nổi bật bao gồm các tòa nhà nghị viện ở Ottawa, các nhà thờ cổ ở Québec và các trang trại ở vùng nông thôn.
Trong thế kỷ 20 và 21, kiến trúc Canada đã phát triển theo hướng hiện đại và đương đại, với sự xuất hiện của các tòa nhà chọc trời ở các trung tâm đô thị lớn như Toronto, Montréal và Vancouver. Các kiến trúc sư Canada nổi tiếng như Arthur Erickson và Moshe Safdie đã để lại dấu ấn với các công trình mang tính biểu tượng. Cảnh quan đô thị Canada thường là sự pha trộn giữa các công trình lịch sử và các tòa nhà hiện đại, tạo nên một bức tranh kiến trúc đa dạng. Ảnh hưởng của khí hậu lạnh giá cũng được thể hiện rõ trong thiết kế kiến trúc, với việc chú trọng đến cách nhiệt và sử dụng ánh sáng tự nhiên. Nền tảng đa văn hóa cũng góp phần làm phong phú thêm các phong cách kiến trúc, với sự xuất hiện của các công trình mang dấu ấn của các cộng đồng nhập cư.
9.9. Di sản thế giới
Canada tự hào sở hữu một danh sách đa dạng các di sản thế giới được UNESCO công nhận, bao gồm cả di sản văn hóa, di sản thiên nhiên và di sản hỗn hợp. Mỗi di sản này đều mang những giá trị lịch sử, văn hóa và tự nhiên độc đáo, phản ánh sự phong phú của đất nước.
Một số di sản nổi bật bao gồm:
- L'Anse aux Meadows: Địa điểm khảo cổ ở Newfoundland, là bằng chứng duy nhất về sự hiện diện của người Viking ở Bắc Mỹ.
- Vườn quốc gia Nahanni: Nằm ở Các Lãnh thổ Tây Bắc, nổi tiếng với các hẻm núi sâu, thác nước hùng vĩ và hệ động thực vật đa dạng.
- Công viên Khủng long tỉnh Alberta: Một trong những nơi có mật độ hóa thạch khủng long cao nhất thế giới.
- Khu lịch sử Québec cổ: Trung tâm lịch sử của Thành phố Québec, với kiến trúc cổ kính mang đậm dấu ấn châu Âu.
- Các Vườn quốc gia Dãy núi Rocky của Canada: Bao gồm các vườn quốc gia Banff, Jasper, Kootenay và Yoho, nổi tiếng với cảnh quan núi non hùng vĩ, hồ nước xanh biếc và sông băng.
- Thị trấn cổ Lunenburg: Một ví dụ điển hình được bảo tồn tốt về khu định cư thuộc địa của Anh ở Bắc Mỹ, nằm ở Nova Scotia.
- Kluane / Wrangell-St. Elias / Glacier Bay / Tatshenshini-Alsek: Một hệ thống công viên xuyên biên giới với Hoa Kỳ, là một trong những khu vực được bảo vệ lớn nhất thế giới, bao gồm các sông băng và đỉnh núi cao.
- Kênh Rideau: Một tuyến đường thủy lịch sử ở Ontario, được xây dựng vào đầu thế kỷ 19.
- Vách đá dựng đứng Joggins Fossil Cliffs: Địa điểm cổ sinh vật học quan trọng ở Nova Scotia, lưu giữ hóa thạch của các loài thực vật và động vật từ Kỷ Than đá.
- Grand-Pré: Địa điểm lịch sử quốc gia ở Nova Scotia, tưởng niệm cuộc trục xuất người Acadia vào thế kỷ 18.
Những di sản này không chỉ là niềm tự hào của Canada mà còn là tài sản quý giá của nhân loại, cần được bảo tồn và phát huy giá trị.
9.10. Ngày lễ
Canada có một hệ thống các ngày lễ liên bang và ngày lễ theo tỉnh đa dạng, phản ánh lịch sử, văn hóa và các giá trị của đất nước. Các ngày lễ liên bang chính được nghỉ trên toàn quốc bao gồm:
- Năm mới (Ngày 1 tháng 1)
- Thứ Sáu Tuần Thánh (thay đổi hàng năm, thường vào tháng 3 hoặc tháng 4)
- Thứ Hai Phục Sinh (thay đổi hàng năm, sau Chủ Nhật Phục Sinh)
- Ngày Victoria (Thứ Hai trước ngày 25 tháng 5): Kỷ niệm sinh nhật của Nữ hoàng Victoria và là ngày lễ không chính thức bắt đầu mùa hè.
- Ngày Canada (Ngày 1 tháng 7): Quốc khánh Canada, kỷ niệm ngày thành lập Liên bang Canada năm 1867.
- Ngày Lao động (Thứ Hai đầu tiên của tháng 9)
- Lễ Tạ ơn (Thứ Hai thứ hai của tháng 10): Khác với Lễ Tạ ơn của Hoa Kỳ, được tổ chức sớm hơn.
- Ngày Tưởng niệm (Ngày 11 tháng 11): Tưởng nhớ những người lính Canada đã hy sinh trong các cuộc chiến tranh.
- Giáng Sinh (Ngày 25 tháng 12)
- Ngày Boxing (Ngày 26 tháng 12)
Ngoài ra, mỗi tỉnh và vùng lãnh thổ có thể có thêm các ngày lễ riêng của mình, ví dụ như Ngày Gia đình ở một số tỉnh, Ngày Di sản ở Alberta, Ngày Thánh Jean-Baptiste ở Québec (Quốc khánh của Québec). Các ngày lễ này thường gắn liền với các sự kiện lịch sử, văn hóa hoặc tôn giáo cụ thể của từng địa phương, làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân Canada.