México

6.1. Quan hệ với Hoa Kỳ

Mối quan hệ giữa México và Hoa Kỳ là một trong những mối quan hệ song phương phức tạp và quan trọng nhất trên thế giới, được định hình bởi lịch sử chung, đường biên giới dài, các mối liên kết kinh tế sâu sắc và các dòng di cư lớn.
Trong lịch sử, mối quan hệ này bắt đầu từ thế kỷ 19 với việc México mất một phần lớn lãnh thổ cho Hoa Kỳ sau Chiến tranh Mỹ-México (1846-1848). Sự kiện này đã để lại những dấu ấn sâu sắc trong tâm thức người México và ảnh hưởng đến quan hệ hai nước trong nhiều thập kỷ.
Về kinh tế, Hoa Kỳ là đối tác thương mại lớn nhất của México. Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA), có hiệu lực từ năm 1994, và sau đó là Hiệp định Hoa Kỳ-México-Canada (USMCA) có hiệu lực từ năm 2020, đã tăng cường đáng kể sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế giữa hai nước. Thương mại song phương bao gồm một loạt các mặt hàng từ nông sản, hàng công nghiệp, đến dịch vụ. Đầu tư trực tiếp từ Hoa Kỳ vào México cũng rất đáng kể, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất.
Các vấn đề an ninh biên giới và buôn bán ma túy là những thách thức lớn trong quan hệ hai nước. Đường biên giới chung dài hơn 3.00 K km là một tuyến đường chính cho việc buôn lậu ma túy từ México vào Hoa Kỳ, cũng như dòng vũ khí bất hợp pháp từ Hoa Kỳ vào México. Cả hai chính phủ đã hợp tác trong các nỗ lực chống tội phạm có tổ chức, nhưng vấn đề này vẫn còn rất phức tạp và gây căng thẳng. Bức tường biên giới Hoa Kỳ-México và các chính sách kiểm soát biên giới của Hoa Kỳ thường xuyên là chủ đề gây tranh cãi.
Nhập cư là một khía cạnh quan trọng khác. Hàng triệu người México đã di cư sang Hoa Kỳ, cả hợp pháp và bất hợp pháp, tạo thành một cộng đồng người Mỹ gốc México lớn. Vấn đề quyền của người di cư, chính sách trục xuất, và tình trạng của những người nhập cư không có giấy tờ là những điểm nhạy cảm thường xuyên trong quan hệ song phương. Kiều hối từ người México làm việc tại Hoa Kỳ gửi về nước là một nguồn thu nhập quan trọng cho kinh tế México.
Mặc dù có những lĩnh vực hợp tác chặt chẽ, mối quan hệ México-Hoa Kỳ cũng thường xuyên đối mặt với những căng thẳng và bất đồng, xuất phát từ sự bất cân xứng về quyền lực, các vấn đề lịch sử, và những khác biệt trong chính sách đối nội và đối ngoại. Tuy nhiên, tầm quan trọng chiến lược của mối quan hệ này buộc cả hai bên phải liên tục tìm kiếm các giải pháp và duy trì đối thoại.

6.2. Quan hệ với các quốc gia chủ yếu khác

Ngoài Hoa Kỳ, México duy trì mối quan hệ ngoại giao, kinh tế và văn hóa đa dạng với nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới.

• Canada: Là một đối tác trong Hiệp định Hoa Kỳ-México-Canada (USMCA), Canada có mối quan hệ thương mại và đầu tư quan trọng với México. Hai nước cũng hợp tác trong các diễn đàn đa phương và chia sẻ nhiều quan điểm về các vấn đề quốc tế. Trao đổi văn hóa và du lịch giữa hai nước cũng khá phát triển.
• Các nước Mỹ Latinh: México coi mình là một phần của cộng đồng Mỹ Latinh và có quan hệ chặt chẽ với các nước trong khu vực, đặc biệt là các nước nói tiếng Tây Ban Nha. México là thành viên của các tổ chức khu vực như Cộng đồng các quốc gia Mỹ Latinh và Caribe (CELAC) và Tổ chức các quốc gia châu Mỹ (OAS). Quan hệ kinh tế, văn hóa và chính trị với các nước như Brasil, Argentina, Colombia, Chile và các nước Trung Mỹ được duy trì và phát triển. México thường đóng vai trò trung gian hòa giải trong các xung đột khu vực và thúc đẩy hội nhập Mỹ Latinh.
• Liên minh châu Âu (EU): EU là một đối tác thương mại và đầu tư quan trọng của México. Hai bên đã ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế, Phối hợp Chính trị và Hợp tác (Global Agreement) từ năm 2000, nhằm tự do hóa thương mại và tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực. Các quốc gia thành viên EU như Đức, Pháp, Ý và Hà Lan có quan hệ song phương mạnh mẽ với México.
• Tây Ban Nha: Với tư cách là cựu mẫu quốc, Tây Ban Nha có mối quan hệ lịch sử, văn hóa và ngôn ngữ đặc biệt sâu sắc với México. Hai nước duy trì quan hệ ngoại giao chặt chẽ, hợp tác kinh tế mạnh mẽ và trao đổi văn hóa phong phú. Tây Ban Nha là một trong những nhà đầu tư châu Âu lớn nhất tại México.
• Các nước Châu Á - Thái Bình Dương:
  • Trung Quốc: Quan hệ thương mại giữa México và Trung Quốc đã tăng trưởng đáng kể trong những thập kỷ gần đây, với Trung Quốc trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của México. Tuy nhiên, thâm hụt thương mại lớn của México với Trung Quốc cũng là một vấn đề cần quan tâm.
  • Nhật Bản: Nhật Bản là một nhà đầu tư lớn tại México, đặc biệt trong ngành công nghiệp ô tô. Hai nước có Hiệp định Đối tác Kinh tế (EPA) nhằm thúc đẩy thương mại và đầu tư.
  • Hàn Quốc: Quan hệ kinh tế giữa México và Hàn Quốc cũng đang phát triển, với nhiều công ty Hàn Quốc đầu tư vào México. Hai nước đang trong quá trình đàm phán một hiệp định thương mại tự do.

  México tích cực tham gia vào các diễn đàn khu vực châu Á - Thái Bình Dương như Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) và Hi셔ệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nhằm đa dạng hóa các mối quan hệ kinh tế và chính trị của mình.

8.1. Các ngành kinh tế chủ yếu

Nền kinh tế México đa dạng với nhiều ngành đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước, tuy nhiên, cũng đối mặt với những thách thức về quyền lợi người lao động và tác động môi trường.

• Sản xuất: Đây là một trong những trụ cột của kinh tế México.
  • Ô tô: México là một trung tâm sản xuất và xuất khẩu ô tô lớn trên thế giới, với nhiều nhà máy của các hãng xe lớn như General Motors, Ford, Volkswagen, Nissan, Kia, Audi. Ngành này thu hút đầu tư nước ngoài đáng kể và tạo ra nhiều việc làm.
  • Điện tử: Ngành sản xuất thiết bị điện tử, linh kiện và thiết bị gia dụng cũng rất phát triển, đặc biệt ở các bang biên giới phía bắc, phục vụ chủ yếu cho thị trường Hoa Kỳ.
  • Hàng không vũ trụ: Ngành công nghiệp hàng không vũ trụ đang phát triển mạnh mẽ, tập trung vào sản xuất linh kiện máy bay và các dịch vụ liên quan.
• Công nghiệp dầu khí: Pemex, công ty dầu khí quốc doanh, đóng vai trò quan셔 trọng trong nền kinh tế, mặc dù sản lượng đã giảm trong những năm gần đây. México là một trong những nhà sản xuất dầu mỏ lớn trên thế giới, và doanh thu từ dầu khí vẫn là một nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, ngành này đang đối mặt với những thách thức về hiện đại hóa và đầu tư.
• Nông nghiệp: Mặc dù tỷ trọng trong GDP đã giảm, nông nghiệp vẫn sử dụng một phần đáng kể lực lượng lao động. Các sản phẩm nông nghiệp chính bao gồm ngô (một loại lương thực truyền thống), bơ (México là nhà sản xuất và xuất khẩu bơ lớn nhất thế giới), cà phê, mía đường, cà chua, ớt, và trái cây nhiệt đới. Vấn đề quyền lợi của nông dân và tác động của biến đổi khí hậu là những thách thức đối với ngành này.
• Khai khoáng: México có lịch sử khai thác khoáng sản lâu đời, đặc biệt là bạc (là một trong những nhà sản xuất bạc hàng đầu thế giới). Ngoài ra, México còn khai thác vàng, đồng, chì, kẽm và các khoáng sản công nghiệp khác. Hoạt động khai khoáng thường gây ra những lo ngại về tác động môi trường và xung đột với cộng đồng địa phương.
• Dịch vụ: Ngành dịch vụ đóng góp phần lớn vào GDP của México.
  • Tài chính: Hệ thống ngân hàng và các dịch vụ tài chính khá phát triển.
  • Thông tin và Truyền thông: Ngành viễn thông và công nghệ thông tin đang tăng trưởng, với sự gia tăng sử dụng internet và điện thoại di động.
  • Du lịch: Là một ngành kinh tế quan trọng, sẽ được đề cập chi tiết hơn ở mục sau.

  Các vấn đề về quyền lợi người lao động, bao gồm mức lương, điều kiện làm việc và quyền thành lập công đoàn, vẫn là những thách thức trong nhiều ngành. Tác động môi trường từ các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và khai khoáng cũng là một mối quan tâm lớn, đòi hỏi các chính sách và thực thi hiệu quả hơn để đảm bảo phát triển bền vững.

8.2. Du lịch

Du lịch là một ngành kinh tế quan trọng của México, đóng góp đáng kể vào GDP và tạo ra nhiều việc làm. México thu hút hàng chục triệu lượt khách quốc tế mỗi năm nhờ sự đa dạng về tài nguyên du lịch.

• Tài nguyên du lịch chính:
  • Di tích văn minh cổ đại: México là quê hương của các nền văn minh lớn như Maya và Aztec. Các địa điểm khảo cổ nổi tiếng như Chichen Itza, Teotihuacan, Palenque, Uxmal, và Monte Albán thu hút đông đảo du khách yêu thích lịch sử và văn hóa.
  • Các thành phố thuộc địa: Các thành phố được xây dựng từ thời thuộc địa Tây Ban Nha với kiến trúc độc đáo và quyến rũ như Thành phố México, Puebla, Guanajuato, San Miguel de Allende, Oaxaca, và Mérida là những điểm đến phổ biến. Nhiều thành phố trong số này đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.
  • Cảnh quan thiên nhiên: México sở hữu cảnh quan thiên nhiên đa dạng, từ các bãi biển nhiệt đới, rừng mưa nhiệt đới, sa mạc, đến các dãy núi hùng vĩ và hẻm núi sâu như Copper Canyon.
  • Khu nghỉ dưỡng ven biển: Các khu nghỉ dưỡng nổi tiếng thế giới như Cancún, Playa del Carmen, Tulum (thuộc Riviera Maya), Puerto Vallarta, Los Cabos, và Acapulco thu hút du khách với những bãi biển đẹp, các hoạt động thể thao dưới nước và dịch vụ du lịch chất lượng cao.
• Tầm quan trọng kinh tế: Ngành du lịch đóng góp một phần đáng kể vào thu nhập ngoại tệ của México và tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp.
• Các thành phố du lịch lớn: Ngoài các khu nghỉ dưỡng ven biển đã kể trên, các thành phố lớn như Thành phố México, Guadalajara cũng là những trung tâm du lịch quan trọng với nhiều điểm tham quan văn hóa, lịch sử, bảo tàng, và các sự kiện nghệ thuật.
• Các sản phẩm du lịch văn hóa: Du lịch văn hóa ngày càng phát triển, bao gồm việc tham quan các di tích, bảo tàng, trải nghiệm ẩm thực địa phương, tham gia các lễ hội truyền thống như Ngày của người chết (Día de Muertos).
• Du lịch cộng đồng và bền vững: México cũng đang thúc đẩy các hình thức du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái và du lịch bền vững nhằm bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương.

8.3. Giao thông và truyền thông

Cơ sở hạ tầng giao thông và truyền thông của México đã có những bước phát triển đáng kể, mặc dù vẫn còn những thách thức, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa.

• Mạng lưới đường bộ: Mạng lưới đường bộ của México khá rộng lớn và hầu hết các khu vực trong nước đều có đường bộ bao phủ. Mạng lưới đường bộ ở México có chiều dài 366.10 K km, trong đó 116.80 K km đã được trải nhựa, đứng thứ 9 trên thế giới về quy mô. Trong số này, 10.47 K km là đường cao tốc nhiều làn: 9.54 K km là đường cao tốc bốn làn và phần còn lại có 6 làn trở lên. Các tuyến đường cao tốc thu phí (autopistas) thường có chất lượng tốt hơn so với các tuyến đường liên bang miễn phí (carreteras federales).
• Đường sắt: Bắt đầu từ cuối thế kỷ 19, México là một trong những quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên thúc đẩy phát triển đường sắt, và mạng lưới này bao phủ 30.95 K km. Bộ Truyền thông và Vận tải của México đã đề xuất một tuyến đường sắt cao tốc nối Thành phố México với Guadalajara, Jalisco. Tuyến tàu này, sẽ di chuyển với tốc độ 300 km/h, sẽ cho phép hành khách đi từ Thành phố México đến Guadalajara chỉ trong 2 giờ. Toàn bộ dự án được dự kiến trị giá 240 tỷ peso, tương đương khoảng 25 tỷ USD và được chính phủ México và khu vực tư nhân địa phương cùng chi trả, bao gồm một trong những người giàu nhất thế giới, tỷ phú doanh nhân México Carlos Slim. Chính phủ liên bang cũng đã tài trợ cho việc xây dựng tuyến đường sắt liên tỉnh Tren Maya nối các thành phố như Cozumel, Mérida, Chichen Itza, Cancún và Palenque; một tuyến tàu liên tỉnh khác nối thành phố Toluca và Thành phố México và đã khôi phục hành lang tàu Liên đại dương, nối Thái Bình Dương và Đại Tây Dương.
• Hàng không: México có 233 sân bay có đường băng trải nhựa; trong đó, 10 sân bay vận chuyển 72% hàng hóa quốc gia và 97% hàng hóa quốc tế. Sân bay Quốc tế Thành phố México vẫn là sân bay bận rộn nhất ở Mỹ Latinh và bận rộn thứ 36 trên thế giới, vận chuyển 45 triệu hành khách mỗi năm. Hai sân bay bổ sung hoạt động đồng thời để giúp giảm tắc nghẽn cho Sân bay Quốc tế Thành phố México: Sân bay Quốc tế Toluca và Sân bay Quốc tế Felipe Ángeles. Các hãng hàng không lớn của México bao gồm Aeroméxico.
• Vận tải biển: Với đường bờ biển dài, México có nhiều cảng biển quan trọng phục vụ thương mại quốc tế, như Manzanillo, Lázaro Cárdenas (Thái Bình Dương) và Veracruz, Altamira (Vịnh México).
• Truyền thông:
  • Viễn thông: Ngành công nghiệp viễn thông chủ yếu bị chi phối bởi Telmex (Teléfonos de México^Spanish), trước đây là một công ty độc quyền của chính phủ được tư nhân hóa vào năm 1990. Đến năm 2006, Telmex đã mở rộng hoạt động sang Colombia, Peru, Chile, Argentina, Brazil, Uruguay và Hoa Kỳ. Các công ty khác trong ngành công nghiệp trong nước là Axtel, Maxcom, Alestra, Marcatel, AT&T Mexico. Do địa hình của México, việc cung cấp dịch vụ điện thoại cố định tại các vùng núi xa xôi rất tốn kém, và tỷ lệ thâm nhập điện thoại cố định trên đầu người thấp so với các nước Mỹ Latinh khác, ở mức 51,8%; tuy nhiên, 81,2% hộ gia đình México có kết nối internet và 81,4% người México trên 6 tuổi có điện thoại di động. Điện thoại di động có lợi thế là có thể đến được tất cả các khu vực với chi phí thấp hơn, và tổng số đường dây di động gần gấp đôi số đường dây cố định, với ước tính 97,2 triệu đường dây. Ngành công nghiệp viễn thông được chính phủ quản lý thông qua Cofetel (Comisión Federal de Telecomunicaciones^Spanish).
  • Vệ tinh: Hệ thống vệ tinh của México là hệ thống nội địa và vận hành 120 trạm mặt đất. Ngoài ra còn có mạng lưới chuyển tiếp vô tuyến vi sóng rộng khắp và việc sử dụng đáng kể cáp quang và cáp đồng trục. Các vệ tinh của México được vận hành bởi Satélites Mexicanos^Spanish (Satmex), một công ty tư nhân, dẫn đầu ở Mỹ Latinh và phục vụ cả Bắc và Nam Mỹ. Công ty này cung cấp dịch vụ phát thanh truyền hình, điện thoại và viễn thông cho 37 quốc gia ở châu Mỹ, từ Canada đến Argentina. Thông qua các quan hệ đối tác kinh doanh, Satmex cung cấp kết nối tốc độ cao cho các ISP và Dịch vụ Phát thanh Truyền hình Kỹ thuật số. Satmex duy trì đội vệ tinh của mình với hầu hết các vệ tinh được thiết kế và chế tạo tại México.
  • Internet: Tỷ lệ thâm nhập internet đang tăng nhanh, đặc biệt ở các khu vực đô thị.
  • Truyền hình và Phát thanh: Các đài truyền hình lớn như Televisa và TV Azteca có ảnh hưởng lớn. Phát thanh vẫn là một phương tiện truyền thông quan trọng, đặc biệt ở các vùng nông thôn.

8.4. Khoa học và công nghệ

Đại học Tự trị Quốc gia México (UNAM) được thành lập chính thức vào năm 1910, và trường đại học này đã trở thành một trong những viện giáo dục đại học quan trọng nhất ở México. UNAM cung cấp giáo dục đẳng cấp thế giới về khoa học, y học và kỹ thuật. Nhiều viện khoa học và viện giáo dục đại học mới, chẳng hạn như Viện Bách khoa Quốc gia (thành lập năm 1936), đã được thành lập trong nửa đầu thế kỷ 20. Hầu hết các viện nghiên cứu mới đều được thành lập trong UNAM. Mười hai viện đã được sáp nhập vào UNAM từ năm 1929 đến năm 1973. Năm 1959, Viện Hàn lâm Khoa học México được thành lập để phối hợp các nỗ lực khoa học giữa các học giả.
Năm 1995, nhà hóa học México Mario J. Molina đã chia sẻ Giải Nobel Hóa học với Paul J. Crutzen và F. Sherwood Rowland vì công trình của họ về hóa học khí quyển, đặc biệt liên quan đến sự hình thành và phân hủy của ôzôn. Molina, một cựu sinh viên của UNAM, đã trở thành công dân México đầu tiên giành giải Nobel khoa học.
Trong những năm gần đây, dự án khoa học lớn nhất đang được phát triển ở México là việc xây dựng Kính thiên văn Milimét Lớn (Gran Telescopio Milimétrico, GMT), kính thiên văn khẩu độ đơn lớn nhất và nhạy nhất thế giới trong dải tần số của nó. Nó được thiết kế để quan sát các vùng không gian bị che khuất bởi bụi sao. México được xếp hạng 56 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.
México đã đầu tư vào các lĩnh vực như công nghệ sinh học, công nghệ nano, năng lượng tái tạo và công nghệ thông tin. Chính phủ đã đưa ra các chính sách hỗ trợ nghiên cứu và phát triển (R&D), cũng như khuyến khích sự hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và khu vực tư nhân. Tuy nhiên, mức đầu tư vào R&D so với GDP vẫn còn thấp so với các nước OECD khác. Các thách thức bao gồm việc thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong một số lĩnh vực, sự thiếu liên kết giữa nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghiệp, và nhu cầu tăng cường văn hóa đổi mới sáng tạo trong xã hội. Mặc dù vậy, México có tiềm năng lớn để phát triển khoa học và công nghệ, góp phần vào sự phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề xã hội của đất nước.

9.1. Dân cư

Theo ước tính của Viện Thống kê và Địa lý Quốc gia México (INEGI), dân số của México vào năm 2022 là 129.150.971 người. Ít nhất kể từ những năm 1970, México đã là quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha đông dân nhất thế giới.
Trong suốt thế kỷ 19, dân số México chỉ tăng gấp đôi. Xu hướng này tiếp tục trong hai thập kỷ đầu của thế kỷ 20; vào năm 1900, dân số México chỉ hơn 13 triệu người một chút. Cách mạng México (1910-1920) đã ảnh hưởng lớn đến tăng trưởng dân số, với cuộc điều tra dân số năm 1921 báo cáo sự sụt giảm khoảng 1 triệu dân. Tốc độ tăng trưởng tăng mạnh từ những năm 1930 đến những năm 1980, khi đất nước ghi nhận tốc độ tăng trưởng trên 3% (1950-1980). Dân số México tăng gấp đôi trong vòng hai mươi năm, và với tốc độ đó, dự kiến đến năm 2000 sẽ có 120 triệu người sống ở México. Dân số México tăng từ 70 triệu người năm 1982 lên 123,5 triệu người vào năm 2017. Tuổi thọ trung bình tăng từ 36 tuổi năm 1895 lên 75 tuổi vào năm 2020.
México là một quốc gia có dân số trẻ, tuy nhiên xu hướng già hóa dân số cũng đang dần xuất hiện. Mật độ dân số trung bình là khoảng 61 người/km², nhưng phân bố không đồng đều, tập trung chủ yếu ở các khu vực trung tâm và các thành phố lớn. Đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, với phần lớn dân số sống ở các khu vực thành thị. Thành phố México và vùng đô thị xung quanh là một trong những siêu đô thị lớn nhất thế giới. Các triển vọng dân số cho thấy México sẽ tiếp tục tăng trưởng dân số trong những thập kỷ tới, mặc dù với tốc độ chậm hơn. Điều này đặt ra những thách thức về việc cung cấp dịch vụ công, việc làm và quản lý tài nguyên.

9.2. Dân tộc và chủng tộc

Xã hội México có sự đa dạng sắc tộc và chủng tộc cao, nhưng việc nghiên cứu về vấn đề này chịu ảnh hưởng từ các diễn ngôn quốc gia về bản sắc. Kể từ những năm 1930, chính phủ México đã thúc đẩy quan điểm rằng tất cả người México là một phần của cộng đồng Mestizo (lai giữa người châu Âu và người bản địa), trong đó họ chỉ khác biệt bởi việc sống trong hoặc ngoài cộng đồng bản địa, mức độ thông thạo một ngôn ngữ bản địa, và mức độ tuân thủ các phong tục bản địa. Mặc dù người Mestizo là một nhóm dân tộc nổi bật ở México đương đại, định nghĩa chủ quan và luôn thay đổi của phạm trù này có nghĩa là các ước tính chính xác là không thể.
Trong thời kỳ thuộc địa, các nhà quản lý Tây Ban Nha đã tạo ra một hệ thống đẳng cấp linh hoạt và phức tạp, đặt người Tây Ban Nha và người châu Âu lên trên các nhóm khác, chẳng hạn như người bản địa, người nô lệ và con cháu của họ, cũng như những người da sáng màu sinh ra ở México. Hệ thống đẳng cấp này sử dụng kiểu hình và mang lại một mức độ di động xã hội nhất định, vì người México gốc Phi và người bản địa đôi khi đồng hóa vào đẳng cấp mestizo (hỗn hợp).
Sau khi độc lập, México đã từ bỏ hệ thống đẳng cấp và xác định mestizo là một phần của bản sắc dân tộc. Đến năm 1822, chủng tộc đã bị loại bỏ khỏi các tài liệu công cộng. Sự thay đổi chính sách này và các thay đổi khác nhằm đảm bảo bình đẳng và cũng để loại bỏ sự đa dạng về chủng tộc và văn hóa. Trong thời kỳ Porfiriato, México bắt đầu một chiến dịch tích cực nhằm 'làm trắng' dân số bằng cách khuyến khích di cư từ châu Âu và trục xuất người gốc Phi và châu Á. Sự phân tầng xã hội và phân biệt chủng tộc vẫn tồn tại trong thời hiện đại. Mặc dù kiểu hình không quan trọng bằng văn hóa, các đặc điểm châu Âu và màu da sáng hơn được các nhóm trung lưu và thượng lưu ưa chuộng hơn.
Bắt đầu từ những năm 1930, dựa trên công trình của nhà nhân chủng học Gonzalo Aguirre Beltrán, đã có sự đánh giá lại về văn hóa và học thuật về vai trò của người México gốc Phi trong nước, xua tan quan niệm sai lầm rằng họ đã đồng hóa vào cộng đồng mestizo. Theo một nghiên cứu năm 2000, người gốc Phi ở México có nhiều khả năng tự mô tả mình là moreno (nâu) hơn là người México gốc Phi, vì moreno là một phần của bản sắc mestizo. Theo điều tra dân số năm 2020, người México gốc Phi chiếm 2% dân số México.
Trong và sau Cách mạng México, một số nỗ lực tích cực đã được thực hiện để giảm bất bình đẳng kinh tế xã hội giữa những người México bản địa. Năm 1992, Điều 2 của Hiến pháp México đã được sửa đổi để định nghĩa México là một quốc gia đa văn hóa và đặc biệt nhấn mạnh vai trò của người México bản địa. Khuôn khổ pháp lý mới này đi trước nỗ lực của Quân đội Giải phóng Quốc gia Zapatista chống lại hệ tư tưởng mestizaje. Điều này dẫn đến Hiệp định San Andrés năm 1996 trao quyền tự trị, công nhận và quyền cho dân số bản địa của México. Theo điều tra dân số năm 2020 của México, 6,1% dân số México nói một ngôn ngữ bản địa và 19,4% dân số tự nhận mình là người bản địa.
Các cuộc khảo sát thường sử dụng màu da làm tham chiếu, và điều này đã được sử dụng để ước tính số lượng người México da trắng trong nước. Theo điều tra dân số năm 2020, người gốc Á và người gốc Trung Đông chiếm khoảng 1% dân số mỗi nhóm.
Các vấn đề xã hội liên quan đến sắc tộc và chủng tộc bao gồm phân biệt đối xử, hòa nhập xã hội và quyền của các nhóm thiểu số vẫn còn tồn tại. Chính phủ México đã có những nỗ lực để giải quyết các vấn đề này, nhưng thách thức vẫn còn lớn.

9.3. Ngôn ngữ

Tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ quốc gia de facto được đại đa số dân chúng sử dụng, khiến México trở thành quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha đông dân nhất thế giới. Tiếng Tây Ban Nha México dùng để chỉ các phương ngữ của ngôn ngữ này được nói ở trong nước, khác nhau giữa các vùng về âm thanh, cấu trúc và từ vựng.
Chính phủ liên bang chính thức công nhận sáu mươi tám nhóm ngôn ngữ và 364 biến thể của các ngôn ngữ bản địa. Ước tính có khoảng 8,3 triệu công dân nói các ngôn ngữ này, trong đó Tiếng Nahuatl được nói rộng rãi nhất với hơn 1,7 triệu người, tiếp theo là Tiếng Maya Yucatec được gần 850.000 người sử dụng hàng ngày. Tzeltal và Tzotzil, hai ngôn ngữ Maya khác, được khoảng nửa triệu người nói mỗi loại, chủ yếu ở bang phía nam Chiapas. Mixtec và Zapotec, với ước tính khoảng 500.000 người bản ngữ mỗi loại, là hai nhóm ngôn ngữ nổi bật khác. Kể từ khi thành lập vào tháng 3 năm 2003, Viện Ngôn ngữ Bản địa Quốc gia đã chịu trách nhiệm thúc đẩy và bảo vệ việc sử dụng các ngôn ngữ bản địa của đất nước, thông qua Luật Chung về Quyền Ngôn ngữ của các Dân tộc Bản địa, công nhận chúng de jure là "ngôn ngữ quốc gia" với vị thế ngang bằng với tiếng Tây Ban Nha. Mặc dù vậy, trên thực tế, các dân tộc bản địa thường phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và không được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ công cộng như giáo dục và y tế, hoặc hệ thống tư pháp, vì tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ phổ biến.
Ngoài các ngôn ngữ bản địa, còn có một số ngôn ngữ thiểu số được nói ở México do di cư quốc tế như Tiếng Đức Hạ của cộng đồng người Mennonite khoảng 80.000 người, chủ yếu định cư ở các bang phía bắc, được thúc đẩy bởi sự khoan dung của chính phủ liên bang đối với cộng đồng này bằng cách cho phép họ thiết lập hệ thống giáo dục phù hợp với phong tục và truyền thống của họ. Phương ngữ Chipilo, một biến thể của tiếng Venezia, được nói ở thị trấn Chipilo, thuộc bang trung tâm Puebla, bởi khoảng 2.500 người, chủ yếu là hậu duệ của những người Venezia di cư đến khu vực này vào cuối thế kỷ 19. Tiếng Anh là ngoại ngữ được dạy phổ biến nhất ở México. Ước tính có gần 24 triệu người, tương đương khoảng một phần năm dân số, học ngôn ngữ này thông qua các trường công lập, các tổ chức tư nhân hoặc các kênh tự học, tuy nhiên, trình độ tiếng Anh cao chỉ giới hạn ở 5% dân số. Tiếng Pháp là ngoại ngữ được dạy rộng rãi thứ hai, vì mỗi năm có từ 200.000 đến 250.000 sinh viên México đăng ký các khóa học ngôn ngữ này.
Các chính sách ngôn ngữ của chính phủ México tập trung vào việc thúc đẩy song ngữ và đa ngôn ngữ, đồng thời bảo tồn sự đa dạng ngôn ngữ, đặc biệt là các ngôn ngữ bản địa đang có nguy cơ mai một. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong thực tế.

9.4. Tôn giáo

Mặc dù Hiến pháp năm 1857 và 1917 đã đặt ra những giới hạn đối với vai trò của Giáo hội Công giáo La Mã ở México, Công giáo La Mã vẫn là tôn giáo chiếm ưu thế của đất nước. Cuộc điều tra dân số năm 2020 của Viện Thống kê và Địa lý Quốc gia México (INEGI) (Instituto Nacional de Estadística y Geografía^Spanish) cho thấy Công giáo La Mã là tôn giáo chính, với 77,8% (97.864.218) dân số, trong khi 11,2% (14.095.307) thuộc các giáo phái Kitô giáo Tin Lành/Phúc âm - bao gồm các Kitô hữu khác (6.778.435), Tin Lành (2.387.133), Ngũ Tuần (1.179.415), Nhân Chứng Giê-hô-va (1.530.909), Giáo hội Cơ Đốc Phục lâm (791.109), và các thành viên của Giáo hội các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô (337.998) -; 8,1% (9.488.671) tuyên bố không có tôn giáo; 0,4% (491.814) không xác định.
97.864.218 người Công giáo của México chiếm tỷ lệ tuyệt đối là cộng đồng Công giáo lớn thứ hai trên thế giới, sau Brasil. 47% trong số họ tham dự các buổi lễ nhà thờ hàng tuần. Thuyết Ngũ Tuần là tín ngưỡng Kitô giáo lớn thứ hai ở México, với hơn 1,3 triệu tín đồ. Các hiện tượng di cư đã dẫn đến sự lan rộng của các khía cạnh khác nhau của Kitô giáo, bao gồm các nhánh Tin Lành, Giáo hội Công giáo Đông phương và Chính thống giáo Đông phương.
Theo điều tra dân số năm 2020, có 58.876 người Do Thái ở México. Sự hiện diện của người Do Thái ở México bắt nguồn từ thế kỷ 16 khi người Tây Ban Nha đến châu Mỹ, tuy nhiên Cộng đồng Do Thái hiện đại bắt đầu hình thành vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 khi người Do Thái từ châu Âu và Đế quốc Ottoman di cư đến đất nước này do bất ổn và chủ nghĩa bài Do Thái. Hồi giáo (với 7.982 thành viên) chủ yếu được thực hành bởi người México gốc Ả Rập. Trong cuộc điều tra dân số năm 2020, 36.764 người México cho biết thuộc về một tôn giáo tâm linh, một phạm trù bao gồm một cộng đồng Phật giáo nhỏ bé và khoảng 74.000 người cho biết thực hành các tôn giáo có "nguồn gốc dân tộc" (các tôn giáo chủ yếu có nguồn gốc châu Phi và bản địa).
Thường có sự đồng bộ hóa giữa thuyết pháp sư và các truyền thống Công giáo. Một tôn giáo khác của sự đồng bộ hóa tôn giáo phổ biến ở México (đặc biệt là trong những năm gần đây) là Santería, chủ yếu do số lượng lớn người Cuba định cư trên lãnh thổ sau Cách mạng Cuba. Một trong những trường hợp tiêu biểu nhất của tôn giáo dân gian là việc thờ cúng Thánh Chết (Santa Muerte). Các ví dụ khác là các hình thức tái hiện Cuộc Thương Khó của Chúa Kitô và lễ kỷ niệm Ngày của người chết, diễn ra trong khuôn khổ trí tưởng tượng Kitô giáo Công giáo, nhưng dưới một sự tái diễn giải rất đặc biệt.
Tự do tôn giáo được Hiến pháp México bảo đảm. Tuy nhiên, vai trò lịch sử và ảnh hưởng văn hóa của Công giáo vẫn rất lớn trong xã hội México. Các phong tục tập quán tôn giáo thường hòa quyện với các lễ hội và truyền thống văn hóa địa phương.

9.5. Giáo dục

Tính đến năm 2020, tỷ lệ biết chữ ở México là 95,25%, tăng nhẹ so với 94,86% vào năm 2018, và cao hơn đáng kể so với 82,99% vào năm 1980. Tỷ lệ biết chữ giữa nam và nữ tương đối bằng nhau.
Theo hầu hết các bảng xếp hạng, Đại học Tự trị Quốc gia México (UNAM) do nhà nước tài trợ là trường đại học tốt nhất trong nước. Các trường đại học công lập nổi tiếng khác bao gồm Viện Bách khoa Quốc gia, Đại học Tự trị Thủ đô, Đại học Guadalajara và Đại học Tự trị Nuevo León và El Colegio de México.
Về các cơ sở giáo dục tư thục, trong số những trường được xếp hạng cao nhất là Học viện Công nghệ và Giáo dục Đại học Monterrey; các trường đại học tư thục nổi tiếng khác bao gồm Đại học Iberoamericana (Universidad Iberoamericana^Spanish), Universidad Panamericana, ITAM và Universidad Anáhuac.
Hệ thống giáo dục của México bao gồm các cấp:

• Giáo dục mầm non (preescolar): Dành cho trẻ em từ 3 đến 5 tuổi.
• Giáo dục tiểu học (primaria): Kéo dài 6 năm, dành cho trẻ từ 6 đến 12 tuổi.
• Giáo dục trung học cơ sở (secundaria): Kéo dài 3 năm, dành cho học sinh từ 12 đến 15 tuổi.
• Giáo dục trung học phổ thông (preparatoria hoặc bachillerato): Kéo dài 2-3 năm, chuẩn bị cho học sinh vào đại học hoặc học nghề.
• Giáo dục đại học (educación superior): Bao gồm các trường đại học, học viện công nghệ, và các trường sư phạm. Đại học Tự trị Quốc gia México (UNAM) là trường đại học công lập lớn nhất và uy tín nhất. Học viện Công nghệ và Giáo dục Đại học Monterrey (ITESM, thường gọi là Tec de Monterrey) là một trong những trường đại học tư thục hàng đầu.

Thời gian giáo dục bắt buộc ở México kéo dài từ mầm non đến hết trung học cơ sở. Chính phủ México đã có nhiều nỗ lực để cải thiện khả năng tiếp cận và chất lượng giáo dục, đặc biệt ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm tỷ lệ bỏ học cao ở cấp trung học, sự chênh lệch về chất lượng giáo dục giữa các vùng và giữa trường công và trường tư, và nhu cầu đào tạo giáo viên tốt hơn. Vấn đề bình đẳng trong giáo dục, đặc biệt là đối với trẻ em gái và trẻ em thuộc các nhóm dân tộc thiểu số, cũng là một mối quan tâm lớn.

9.6. Y tế và chăm sóc sức khỏe

Trong những năm 1930, México đã cam kết chăm sóc sức khỏe ở nông thôn, yêu cầu các sinh viên y khoa chủ yếu ở thành thị phải được đào tạo về lĩnh vực này và biến họ thành những người đại diện của nhà nước để đánh giá các khu vực khó khăn. Kể từ đầu những năm 1990, México đã bước vào giai đoạn chuyển tiếp về sức khỏe của dân số và một số chỉ số như mô hình tử vong tương tự như các quốc gia phát triển cao như Đức hoặc Nhật Bản. Cơ sở hạ tầng y tế của México được đánh giá cao ở hầu hết các khía cạnh và thường xuất sắc ở các thành phố lớn, nhưng các cộng đồng nông thôn vẫn thiếu trang thiết bị cho các thủ tục y tế tiên tiến, buộc bệnh nhân ở những địa điểm đó phải di chuyển đến các khu vực đô thị gần nhất để được chăm sóc y tế chuyên khoa. Các yếu tố xã hội quyết định sức khỏe có thể được sử dụng để đánh giá tình trạng sức khỏe ở México.
Các tổ chức do nhà nước tài trợ như Viện An sinh Xã hội México (IMSS) và Viện An sinh Xã hội và Dịch vụ cho Công chức Nhà nước (ISSSTE) đóng vai trò quan trọng trong y tế và an sinh xã hội. Dịch vụ y tế tư nhân cũng rất quan trọng và chiếm 13% tổng số đơn vị y tế trong nước. Đào tạo y khoa chủ yếu được thực hiện tại các trường đại học công lập với nhiều chuyên khoa được thực hiện trong các cơ sở dạy nghề hoặc thực tập. Một số trường đại học công lập ở México, chẳng hạn như Đại học Guadalajara, đã ký thỏa thuận với Hoa Kỳ để tiếp nhận và đào tạo sinh viên y khoa Mỹ. Chi phí chăm sóc sức khỏe tại các cơ sở tư nhân và thuốc theo toa ở México trung bình thấp hơn so với các đối tác kinh tế Bắc Mỹ.
Các chỉ số sức khỏe chính của México bao gồm tuổi thọ trung bình (khoảng 75 tuổi), tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh (đã giảm đáng kể nhưng vẫn cao hơn so với các nước OECD khác). Các bệnh chủ yếu bao gồm các bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, tiểu đường, và ung thư, cũng như các bệnh truyền nhiễm và các vấn đề sức khỏe liên quan đến dinh dưỡng.
Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế có sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng và giữa các nhóm dân cư. Các vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa và các cộng đồng bản địa thường gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng. Chính phủ México đã triển khai nhiều chính sách y tế nhằm cải thiện tình hình, bao gồm mở rộng phạm vi bao phủ bảo hiểm y tế, tăng cường y tế dự phòng, và cải thiện chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, việc đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe của mọi người dân vẫn là một thách thức lớn.

9.7. An ninh công cộng và nhân quyền

Cảnh sát Liên bang México đã bị giải thể vào năm 2019 theo một sửa đổi hiến pháp dưới thời chính quyền của Tổng thống López Obrador, được thay thế bằng Vệ binh Quốc gia, một lực lượng жандарм quốc gia được thành lập từ các đơn vị và tài sản của Cảnh sát Liên bang, Cảnh sát Quân sự và Cảnh sát Hải quân. Tính đến năm 2022, Vệ binh Quốc gia có 110.000 nhân sự. López Obrador đã ngày càng sử dụng lực lượng quân sự để thực thi pháp luật trong nước, đặc biệt là chống lại các băng đảng ma túy. Đã có những báo cáo về lạm dụng quyền lực nghiêm trọng trong các hoạt động an ninh ở miền nam đất nước và trong các cộng đồng bản địa và các khu dân cư nghèo ở thành thị. Ủy ban Nhân quyền Quốc gia đã có ít tác động trong việc đảo ngược xu hướng này, chủ yếu tham gia vào việc thu thập tài liệu nhưng không sử dụng quyền hạn của mình để đưa ra những lên án công khai đối với các quan chức phớt lờ khuyến nghị của mình. Hầu hết người México ít tin tưởng vào cảnh sát hoặc hệ thống tư pháp, và do đó, rất ít tội phạm thực sự được công dân báo cáo. Đã có các cuộc biểu tình công khai phản đối cái được coi là một nền văn hóa miễn trừ pháp lý.
México đã công nhận đầy đủ hôn nhân đồng giới kể từ năm 2022, và luật chống phân biệt đối xử liên quan đến khuynh hướng tình dục đã tồn tại ở quốc gia này từ năm 2003. Tuy nhiên, tội phạm căm thù đối với cộng đồng LGBT vẫn là một vấn đề ở México. Các tội phạm và vi phạm nhân quyền khác ở México đã bị chỉ trích, bao gồm mất tích cưỡng bức (bắt cóc), lạm dụng người di cư, giết người ngoài vòng pháp luật, bạo lực giới, đặc biệt là giết phụ nữ, và các cuộc tấn công vào các nhà báo và những người ủng hộ nhân quyền. Một báo cáo năm 2020 của BBC đưa ra số liệu thống kê về tội phạm ở México, với 10,7 triệu hộ gia đình có ít nhất một nạn nhân của tội phạm.
Tính đến tháng 5 năm 2022, 100.000 người được chính thức liệt kê là mất tích, hầu hết kể từ năm 2007 khi Tổng thống Calderón cố gắng ngăn chặn các băng đảng ma túy. Các băng đảng ma túy vẫn là một vấn đề lớn ở México, với sự gia tăng của các băng đảng nhỏ hơn khi các băng đảng lớn hơn bị chia cắt và ngày càng sử dụng các thiết bị và chiến thuật quân sự tinh vi hơn.
Cuộc chiến ma túy của México, diễn ra từ năm 2006, đã khiến hơn 120.000 người chết và có lẽ thêm 37.000 người mất tích. Viện Thống kê và Địa lý Quốc gia México ước tính rằng vào năm 2014, một phần năm người México là nạn nhân của một loại tội phạm nào đó. Vụ bắt cóc hàng loạt 43 sinh viên ở Iguala vào ngày 26 tháng 9 năm 2014 đã gây ra các cuộc biểu tình trên toàn quốc chống lại phản ứng yếu kém của chính phủ đối với các vụ mất tích và tham nhũng lan rộng tạo điều kiện cho các tổ chức tội phạm hoạt động tự do. Hơn 100 nhà báo và nhân viên truyền thông đã bị giết hoặc mất tích kể từ năm 2000, và hầu hết các tội ác này vẫn chưa được giải quyết, điều tra không đúng cách, và rất ít thủ phạm bị bắt và kết án.
Các vấn đề nhân quyền nghiêm trọng khác bao gồm bạo lực giới, đặc biệt là tình trạng giết hại phụ nữ (femicide), và các cuộc tấn công nhằm vào các nhà hoạt động nhân quyền và nhà báo. Việc bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương như người di cư, người bản địa và cộng đồng LGBT+ cũng là một thách thức lớn. Chính phủ México đã có những nỗ lực cải thiện tình hình, nhưng tiến triển còn chậm và các tổ chức nhân quyền trong nước và quốc tế vẫn tiếp tục bày tỏ quan ngại.

10.1. Nghệ thuật

Hội họa là một trong những loại hình nghệ thuật lâu đời nhất ở México. Các bức tranh hang động trên lãnh thổ México có niên đại khoảng 7500 năm và đã được tìm thấy trong các hang động của bán đảo Baja California. Nghệ thuật México thời tiền Colombo hiện diện trong các công trình kiến trúc và hang động, trong các sách chép tay Aztec, đồ gốm sứ, trang phục, v.v.; ví dụ điển hình là các bức tranh tường của Maya ở Bonampak hoặc các bức tranh tường được tìm thấy ở Teotihuacán, Cacaxtla và Monte Albán. Tranh tường với các chủ đề tôn giáo Kitô giáo đã có một thời kỳ phát triển rực rỡ trong thế kỷ 16, đầu thời kỳ thuộc địa trong các nhà thờ và tu viện mới được xây dựng. Các ví dụ có thể được tìm thấy ở Acolman, Actopan, Huejotzingo, Tecamachalco và Zinacantepec.
Cũng như hầu hết các loại hình nghệ thuật trong thời kỳ cận đại ở phương Tây, nghệ thuật México thời thuộc địa mang tính tôn giáo trong thế kỷ 16 và 17. Bắt đầu từ cuối thế kỷ 17, và nổi bật nhất là vào thế kỷ 18, các bức chân dung thế tục và hình ảnh về các loại chủng tộc, được gọi là tranh casta, đã xuất hiện. Các họa sĩ quan trọng của cuối thời kỳ thuộc địa là Juan Correa, Cristóbal de Villalpando và Miguel Cabrera. Đầu thời kỳ hậu độc lập của México, hội họa thế kỷ 19 có ảnh hưởng lãng mạn rõ rệt; tranh phong cảnh và chân dung là những biểu hiện lớn nhất của thời đại này. Hermenegildo Bustos là một trong những họa sĩ được đánh giá cao nhất trong lịch sử nghệ thuật México. Các họa sĩ khác bao gồm Santiago Rebull, Félix Parra, Eugenio Landesio, và học trò nổi tiếng của ông, họa sĩ phong cảnh José María Velasco.

Trong thế kỷ 20, các nghệ sĩ như Diego Rivera, David Alfaro Siqueiros, và José Clemente Orozco, được gọi là "Bộ ba vĩ đại" của tranh tường México, đã đạt được sự công nhận trên toàn thế giới. Họ được chính phủ México ủy nhiệm vẽ các bức tranh tường lịch sử quy mô lớn trên tường các tòa nhà công cộng, góp phần định hình nhận thức phổ biến về Cách mạng México và bản sắc văn hóa México. Các bức chân dung mang tính cá nhân chủ yếu của Frida Kahlo được nhiều người coi là tác phẩm lịch sử quan trọng nhất của một nữ nghệ sĩ.
Trong thế kỷ 21, Thành phố México đã trở thành nơi tập trung nhiều bảo tàng nghệ thuật nhất thế giới. Các tổ chức như Bảo tàng Jumex, bộ sưu tập lớn nhất thuộc loại này, được thành lập bởi nhà sưu tập Eugenio López Alonso và được hỗ trợ bởi cố vấn nghệ thuật Esthella Provas, đã thay đổi khái niệm nghệ thuật đương đại ở Mỹ Latinh. Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Tamayo do Rufino Tamayo thành lập cũng được coi là một tổ chức ưu việt và đã giới thiệu các nghệ sĩ nước ngoài đến với đông đảo công chúng. Đất nước này cũng là một trung tâm của các phòng trưng bày nghệ thuật quốc tế bao gồm Kurimanzutto và FF Projects, và các nghệ sĩ hàng đầu bao gồm Gabriel Orozco, Bosco Sodi, Stefan Brüggemann, và Mario García Torres.
Điêu khắc và thủ công mỹ nghệ cũng là những lĩnh vực nghệ thuật quan trọng ở México. Điêu khắc tiền Colombo thường mang tính tôn giáo, trong khi điêu khắc thời thuộc địa và hiện đại thể hiện sự đa dạng về phong cách và chủ đề. Thủ công mỹ nghệ México, với các sản phẩm như đồ gốm, đồ dệt, đồ bạc, và mặt nạ, nổi tiếng với sự khéo léo và màu sắc rực rỡ.

10.2. Kiến trúc

Kiến trúc của các nền văn minh Trung Bộ châu Mỹ đã phát triển về phong cách từ đơn giản đến phức tạp. Teotihuacan, được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới năm 1987, là một trong những ví dụ hàng đầu về xây dựng kim tự tháp cổ đại. Các thành phố của người Maya nổi bật đối với các kiến trúc sư hiện đại như những ví dụ về sự tích hợp giữa các trung tâm đô thị lớn (với các công trình bằng đá phức tạp) và một khu rừng rậm, thường có một mạng lưới đường sá phức tạp. Trung Bộ châu Mỹ thời tiền Colombo cũng chứng kiến những ảnh hưởng kiến trúc đặc biệt từ người Olmec, Puuc và người Oasisamerica.
Với sự xuất hiện của người Tây Ban Nha, các lý thuyết kiến trúc của trật tự Hy Lạp-La Mã với ảnh hưởng của Ả Rập đã được giới thiệu. Trong vài thập kỷ đầu tiên của sự hiện diện của Tây Ban Nha trên lục địa, hoạt động truyền giáo Kitô giáo ở mức độ cao, đặc biệt là của các dòng tu hành khất như dòng Đa Minh hoặc dòng Phan Sinh, có nghĩa là việc xây dựng nhiều tu viện, thường có các yếu tố Romanesque, Gothic hoặc Mudéjar. Ngoài ra, sự tương tác giữa người Tây Ban Nha và người bản địa đã làm nảy sinh các phong cách nghệ thuật như tequitqui (từ tiếng Nahuatl: công nhân hoặc thợ xây). Nhiều năm sau, phong cách Baroque và Mannerist chiếm ưu thế trong các nhà thờ lớn và các tòa nhà dân sự, trong khi ở các vùng nông thôn, các haciendas hoặc các bất động sản trang nghiêm với xu hướng Mozarabic đã được xây dựng. Vào thế kỷ 19, phong trào tân cổ điển nảy sinh khi đất nước giành được độc lập và tìm cách khẳng định mình là một nước cộng hòa. Một ví dụ nổi tiếng là Hospicio Cabañas, một tổ hợp trại trẻ mồ côi và bệnh viện hoàn thành vào năm 1829. Phong cách art nouveau và art deco đã được đưa vào thiết kế của Cung điện Mỹ thuật để đánh dấu bản sắc của quốc gia México với các biểu tượng Hy Lạp-La Mã và tiền Colombo.

Khi một ý thức dân tộc mới phát triển vào thế kỷ 20, một chính phủ trung ương được củng cố đã ban hành các chính sách chính thức nhằm sử dụng kiến trúc để thể hiện sự hiện đại và khác biệt của México so với các quốc gia khác. Sự phát triển của kiến trúc hiện đại México đặc biệt thể hiện rõ trong việc xây dựng Ciudad Universitaria vào giữa những năm 1950, khuôn viên chính của Đại học Tự trị Quốc gia México. Được thiết kế bởi các kiến trúc sư uy tín nhất thời đại, bao gồm Mario Pani, Eugenio Peschard, và Enrique del Moral, các tòa nhà có các bức tranh tường của các nghệ sĩ Diego Rivera, David Alfaro Siqueiros, và José Chávez Morado. Nó đã được công nhận là Di sản Thế giới của UNESCO.
Juan O'Gorman là một trong những kiến trúc sư môi trường đầu tiên ở México hiện đại phát triển lý thuyết "hữu cơ", cố gắng tích hợp các tòa nhà vào cảnh quan theo cùng cách tiếp cận của Frank Lloyd Wright. Trong việc tìm kiếm một kiến trúc mới không giống với các phong cách của quá khứ, nó đạt được sự thể hiện chung với hội họa tường và thiết kế cảnh quan. Luis Barragán đã kết hợp hình dạng của không gian với các hình thức kiến trúc nông thôn bản địa của México và các nước Địa Trung Hải (Tây Ban Nha-Maroc), tích hợp màu sắc xử lý ánh sáng và bóng tối ở các tông màu khác nhau và mở ra một cái nhìn về chủ nghĩa tối giản quốc tế. Ông đã giành Giải Pritzker năm 1980, giải thưởng cao nhất trong kiến trúc.

10.3. Văn học

Văn học México có tiền thân từ văn học của các khu định cư bản địa ở Trung Bộ châu Mỹ. Thơ ca có một truyền thống văn hóa phong phú ở México thời tiền Colombo, được chia thành hai loại lớn - thế tục và tôn giáo. Thơ ca Aztec được hát, ngâm hoặc nói, thường kèm theo tiếng trống hoặc đàn hạc. Trong khi Tenochtitlan là thủ đô chính trị, Texcoco là trung tâm văn hóa; ngôn ngữ Texcocan được coi là du dương và tinh tế nhất. Nhà thơ tiền Colombo nổi tiếng nhất là Nezahualcoyotl.
Có những biên niên sử lịch sử về cuộc chinh phục Đế quốc Aztec của những người tham gia, và sau đó là của các nhà sử học. Lịch sử Đích thực về Cuộc chinh phục Tân Tây Ban Nha của Bernal Díaz del Castillo vẫn được đọc rộng rãi cho đến ngày nay. Nhà thơ gốc Tây Ban Nha Bernardo de Balbuena đã ca ngợi những phẩm chất của México trong Grandeza mexicana (Sự vĩ đại của México) (1604). Văn học Baroque phát triển rực rỡ vào thế kỷ 17; các nhà văn nổi bật nhất của thời kỳ này là Juan Ruiz de Alarcón và Juana Inés de la Cruz. Sor Juana nổi tiếng vào thời của bà, được gọi là "Nàng thơ thứ mười".
Nhà tự do gốc Nahua thế kỷ 19 Ignacio Manuel Altamirano là một nhà văn quan trọng của thời đại, cùng với Vicente Riva Palacio, cháu trai của anh hùng độc lập México Vicente Guerrero, người đã viết một loạt tiểu thuyết lịch sử cũng như thơ ca. Cuốn tiểu thuyết cuối thời thuộc địa của José Joaquín Fernández de Lizardi, Con vẹt ghẻ ("El Periquillo Sarniento"), được cho là cuốn tiểu thuyết Mỹ Latinh đầu tiên. Trong thời hiện đại, cuốn tiểu thuyết về Cách mạng México của Mariano Azuela (Los de abajo, được dịch sang tiếng Anh là The Underdogs) rất đáng chú ý. Nhà thơ và người đoạt giải Nobel Octavio Paz, tiểu thuyết gia Carlos Fuentes, Alfonso Reyes, Renato Leduc, nhà tiểu luận Carlos Monsiváis, nhà báo và trí thức công chúng Elena Poniatowska, và Juan Rulfo (Pedro Páramo), Martín Luis Guzmán, Nellie Campobello, (Cartucho).

10.4. Âm nhạc và vũ đạo

México có một truyền thống âm nhạc lâu đời từ thời tiền Tây Ban Nha cho đến nay. Phần lớn âm nhạc từ thời thuộc địa được sáng tác cho mục đích tôn giáo.
Mặc dù các truyền thống opera châu Âu và đặc biệt là opera Ý ban đầu thống trị các nhạc viện México và ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nhà soạn nhạc opera bản địa (cả về phong cách và chủ đề), các yếu tố của chủ nghĩa dân tộc México đã xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 với các vở opera như Guatimotzin năm 1871 của Aniceto Ortega del Villar, một câu chuyện lãng mạn hóa về việc bảo vệ México của vị vua Aztec cuối cùng, Cuauhtémoc. Nhà soạn nhạc México nổi tiếng nhất thế kỷ 20 là Carlos Chávez (1899-1978), người đã sáng tác sáu bản giao hưởng với các chủ đề bản địa, và làm trẻ hóa âm nhạc México, thành lập Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia (Orquesta Sinfónica Nacional).
Âm nhạc truyền thống México bao gồm mariachi, banda, norteño, ranchera, và corrido. Corridos đặc biệt phổ biến trong Cách mạng México (1910-20) và trong thời hiện đại bao gồm cả narcocorrido. Sự đón nhận rock and roll của giới trẻ México trong những năm 1960 và 1970 đã đưa México vào phong trào phản văn hóa xuyên quốc gia của thời đại. Ở México, văn hóa rock bản địa hòa nhập vào phong trào phản văn hóa và chính trị lớn hơn vào cuối những năm 1960, mà đỉnh điểm là các cuộc biểu tình năm 1968 và được chuyển hướng thành cuộc nổi loạn phản văn hóa, La Onda (làn sóng).
Hàng ngày, hầu hết người México nghe nhạc đương đại như pop, rock, và các thể loại khác bằng cả tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha. Điệu múa dân gian México cùng với âm nhạc của nó vừa mang tính vùng miền sâu sắc vừa mang tính truyền thống. Được thành lập vào năm 1952, Ballet Folklórico de México biểu diễn âm nhạc và vũ đạo từ thời tiền Tây Ban Nha qua Cách mạng México trong trang phục vùng miền tại Cung điện Mỹ thuật.
Một số ví dụ về thành công quốc tế từ México là Los Lobos, Maná, và Carlos Santana, người đã được ghi danh vào Đại sảnh Danh vọng Rock and Roll.
Các điệu múa dân gian như Jarabe Tapatío (điệu nhảy mũ México) rất nổi tiếng. Âm nhạc đại chúng hiện đại cũng đa dạng, từ pop, rock đến các thể loại âm nhạc điện tử.

10.5. Điện ảnh

Các bộ phim México từ Thời kỳ hoàng kim trong những năm 1940 và 1950 là những ví dụ tuyệt vời nhất của điện ảnh Mỹ Latinh, với một ngành công nghiệp khổng lồ có thể so sánh với Hollywood thời đó. Các bộ phim México đã được xuất khẩu và trình chiếu ở khắp Mỹ Latinh và châu Âu. María Candelaria (1943) của Emilio Fernández, là một trong những bộ phim đầu tiên được trao giải Cành cọ vàng (Palme d'Or^French) tại Liên hoan phim Cannes năm 1946, lần đầu tiên sự kiện này được tổ chức sau Thế chiến II. Đạo diễn nổi tiếng gốc Tây Ban Nha Luis Buñuel đã thực hiện một số kiệt tác của mình tại México từ năm 1947 đến 1965 như Los Olvidados (1949) và Viridiana (1961). Các diễn viên nam và nữ nổi tiếng trong thời kỳ này bao gồm María Félix, Pedro Infante, Dolores del Río, Jorge Negrete và diễn viên hài Cantinflas.
Gần đây hơn, các bộ phim như Como agua para chocolate (1992), Sex, Shame, and Tears (1999), Và mẹ mày nữa (2001), và The Crime of Father Amaro (2002) đã thành công trong việc tạo ra những câu chuyện phổ quát về các chủ đề đương đại, và được quốc tế công nhận. Các đạo diễn México Alejandro González Iñárritu (Babel, Birdman, The Revenant, Bardo, Biên niên sử giả của một nắm sự thật), Alfonso Cuarón (A Little Princess, Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, Gravity, Roma), Guillermo del Toro (Mê cung của Pan, Lâu đài đẫm máu, Người đẹp và thủy quái, Nightmare Alley), nhà biên kịch Guillermo Arriaga và nhà quay phim Emmanuel Lubezki là một số nhà làm phim nổi tiếng nhất hiện nay.

10.6. Ẩm thực

Nguồn gốc của ẩm thực México hiện tại được hình thành trong thời kỳ thuộc địa Tây Ban Nha, là sự pha trộn giữa thực phẩm của Tây Ban Nha với các nguyên liệu bản địa. Các loại thực phẩm bản địa của México bao gồm ngô, rau ớt, bí ngô, bơ, khoai lang, gà tây, nhiều loại đậu, và các loại trái cây và gia vị khác. Tương tự, một số kỹ thuật nấu ăn được sử dụng ngày nay được thừa hưởng từ các dân tộc tiền Colombo, chẳng hạn như nixtamalization ngô, nấu thức ăn trong lò nướng dưới đất, xay bằng molcajete và metate. Cùng với người Tây Ban Nha là thịt lợn, thịt bò và thịt gà; tiêu, đường, sữa và tất cả các sản phẩm từ sữa, lúa mì và gạo, trái cây họ cam quýt và một loạt các nguyên liệu khác là một phần của chế độ ăn uống hàng ngày của người México.
Từ cuộc gặp gỡ của hai truyền thống ẩm thực hàng nghìn năm tuổi này, đã ra đời pozole, nước sốt mole, barbacoa và tamale ở dạng hiện tại, sô cô la, một loạt các loại bánh mì, taco, và một danh mục phong phú các món ăn đường phố México. Các loại đồ uống như atole, champurrado, sô cô la sữa và aguas frescas đã ra đời; các món tráng miệng như acitrón và đầy đủ các loại kẹo kết tinh, rompope, cajeta, jericaya và một loạt các món ngon được tạo ra trong các tu viện của các nữ tu ở khắp mọi miền đất nước.
Năm 2005, México đã đề cử ẩm thực của mình vào danh sách Di sản Thế giới của UNESCO, đây là lần đầu tiên một quốc gia đề cử truyền thống ẩm thực của mình cho mục đích này. Kết quả là tiêu cực, vì ủy ban đã không nhấn mạnh đúng mức tầm quan trọng của ngô trong ẩm thực México. Vào ngày 16 tháng 11 năm 2010, ẩm thực México đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể. Ngoài ra, Daniela Soto-Innes đã được The World's Best 50 Restaurants vinh danh là nữ đầu bếp xuất sắc nhất thế giới vào tháng 4 năm 2019 và Elena Reygadas vào năm 2023.

10.7. Thể thao

Môn thể thao có tổ chức ở México phần lớn có từ cuối thế kỷ 19, chỉ có đấu bò có lịch sử lâu đời từ đầu thời kỳ thuộc địa. Một khi sự hỗn loạn chính trị của nước cộng hòa sơ khai được thay thế bằng sự ổn định của Porfiriato, thể thao có tổ chức mới trở thành thú tiêu khiển công cộng, với lối chơi có cấu trúc và trật tự được điều chỉnh bởi các quy tắc và cơ quan có thẩm quyền. Bóng chày được du nhập từ Hoa Kỳ và cũng qua Cuba vào những năm 1880 và các đội có tổ chức đã được thành lập. Sau Cách mạng México, chính phủ đã tài trợ cho thể thao để chống lại hình ảnh quốc tế về tình trạng hỗn loạn chính trị và bạo lực. Môn thể thao phổ biến nhất của México là bóng đá.
Nỗ lực đăng cai Thế vận hội Mùa hè 1968 là để đánh bóng tầm vóc quốc tế của México, đây là quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên đăng cai Thế vận hội. Chính phủ đã chi tiêu rất nhiều cho các cơ sở thể thao và cơ sở hạ tầng khác để Thế vận hội thành công, nhưng những khoản chi tiêu đó đã góp phần làm gia tăng sự bất bình của công chúng đối với việc chính phủ thiếu chi tiêu cho các chương trình xã hội. Thành phố México đã đăng cai Thế vận hội Olympic XIX vào năm 1968, trở thành thành phố Mỹ Latinh đầu tiên làm được điều này. México đã đăng cai FIFA World Cup 1970 và FIFA World Cup 1986 và sẽ đồng đăng cai, cùng với Canada và Hoa Kỳ, FIFA World Cup 2026. Với việc từng đăng cai các giải đấu năm 1970 và 1986, México sẽ trở thành quốc gia đầu tiên đăng cai hoặc đồng đăng cai World Cup nam ba lần.

México là một cường quốc quốc tế về quyền Anh chuyên nghiệp. Mười bốn huy chương Olympic quyền Anh đã được México giành được. Giải bóng chày chuyên nghiệp của México được đặt tên là Liga Mexicana de Beisbol. Mặc dù thường không mạnh bằng Hoa Kỳ, các quốc gia Caribe và Nhật Bản, México vẫn đạt được một số danh hiệu bóng chày quốc tế. Lucha Libre (đấu vật chuyên nghiệp tự do) cũng là một điểm thu hút đám đông lớn với các giải đấu quốc gia như AAA, CMLL và các giải khác.
Bất chấp những nỗ lực của các nhà hoạt động vì quyền động vật nhằm cấm đấu bò, đây vẫn là một môn thể thao phổ biến ở nước này, và hầu hết các thành phố lớn đều có trường đấu bò. Plaza México ở Thành phố México, có sức chứa 45.000 người, là trường đấu bò lớn nhất thế giới.
Ngoài ra, Charrería (một loại hình cưỡi ngựa biểu diễn truyền thống) được coi là môn thể thao quốc gia của México.

10.8. Truyền thông đại chúng

Telenovela, hay phim truyền hình dài tập, rất truyền thống ở México và được dịch sang nhiều ngôn ngữ và được xem trên toàn thế giới. México là quốc gia tiên phong trong lĩnh vực edutainment, với nhà sản xuất truyền hình Miguel Sabido đã tạo ra "phim truyền hình dài tập vì sự thay đổi xã hội" vào những năm 1970. "Phương pháp Sabido" sau đó đã được nhiều quốc gia khác áp dụng, bao gồm Ấn Độ, Peru, Kenya và Trung Quốc. Chính phủ México đã sử dụng thành công một telenovela để thúc đẩy kế hoạch hóa gia đình vào những năm 1970 nhằm hạn chế tỷ lệ sinh cao của đất nước.
Các đài phát thanh song ngữ của chính phủ phát sóng bằng tiếng Tây Ban Nha và các ngôn ngữ bản địa là một công cụ giáo dục bản địa (1958-65) và kể từ năm 1979, Instituto Nacional Indigenista đã thành lập một mạng lưới quốc gia các đài phát thanh song ngữ.
Đã có một cuộc cải cách lớn trong ngành viễn thông vào năm 2013, với việc thành lập các kênh truyền hình phát sóng mới. Từ lâu đã có sự hạn chế về số lượng mạng lưới, với Televisa gần như độc quyền; TV Azteca, và Imagen Televisión. Công nghệ mới đã cho phép sự gia nhập của các công ty vệ tinh và truyền hình cáp nước ngoài. México trở thành quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên chuyển đổi từ truyền dẫn analog sang kỹ thuật số hoàn toàn.
Báo chí, đài phát thanh vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Internet và mạng xã hội ngày càng có ảnh hưởng lớn, đặc biệt đối với giới trẻ. Tuy nhiên, các vấn đề về tự do báo chí và an toàn cho nhà báo vẫn là những thách thức đáng kể ở México, với nhiều trường hợp nhà báo bị đe dọa hoặc sát hại. Vai trò của truyền thông trong việc thúc đẩy phát triển dân chủ và minh bạch hóa xã hội là một chủ đề được quan tâm.

10.9. Lễ hội và ngày nghỉ lễ

Các ngày nghỉ lễ quốc gia chính thức ở México bao gồm:

• Ngày 1 tháng 1: Tết Dương lịch (Año Nuevo^Spanish)
• Ngày 5 tháng 2: Ngày Hiến pháp (Día de la Constitución^Spanish) - Kỷ niệm việc ban hành Hiến pháp năm 1857 và 1917.
• Ngày 21 tháng 3: Sinh nhật Benito Juárez (Natalicio de Benito Juárez^Spanish) - Tưởng nhớ vị tổng thống nổi tiếng của México.
• Ngày 1 tháng 5: Ngày Quốc tế Lao động (Día del Trabajo^Spanish)
• Ngày 16 tháng 9: Ngày Độc lập (Día de la Independencia^Spanish) - Kỷ niệm sự kiện Tiếng kêu Dolores (Grito de Dolores) năm 1810, khởi đầu cuộc chiến tranh giành độc lập. Đây là ngày lễ quan trọng nhất của México.
• Ngày thứ Hai thứ ba của tháng 11: Ngày Cách mạng (Día de la Revolución^Spanish) - Kỷ niệm cuộc Cách mạng México bắt đầu vào ngày 20 tháng 11 năm 1910.
• Ngày 1 tháng 12 (6 năm một lần): Ngày nhậm chức của Tổng thống (Transmisión del Poder Ejecutivo Federal^Spanish)
• Ngày 25 tháng 12: Lễ Giáng Sinh (Navidad^Spanish)

Ngoài các ngày nghỉ lễ chính thức, México còn có nhiều lễ hội truyền thống và tôn giáo quan trọng khác, phản ánh sự đa dạng văn hóa của đất nước:

• Ngày của người chết (Día de Muertos^Spanish): Diễn ra vào ngày 1 và 2 tháng 11, đây là một lễ hội độc đáo và nổi tiếng thế giới, nơi các gia đình tưởng nhớ và chào đón linh hồn của những người thân đã khuất. Các bàn thờ (ofrendas) được trang trí công phu với hoa cúc vạn thọ, nến, thức ăn, đồ uống yêu thích của người đã mất, và các hình calavera (đầu lâu) bằng đường.
• Lễ Đức Mẹ Guadalupe (Día de la Virgen de Guadalupe^Spanish): Ngày 12 tháng 12, hàng triệu người hành hương đến Vương cung thánh đường Đức Mẹ Guadalupe ở Thành phố México để tôn vinh vị thánh bảo trợ của México.
• Tuần Thánh (Semana Santa^Spanish): Tuần lễ trước Lễ Phục Sinh, với nhiều nghi lễ tôn giáo và các cuộc diễu hành tái hiện Cuộc Thương Khó của Chúa Giêsu.
• Cinco de Mayo (Ngày 5 tháng 5): Kỷ niệm chiến thắng của quân đội México trước quân đội Pháp trong Trận Puebla năm 1862. Mặc dù không phải là ngày nghỉ lễ quốc gia chính thức, Cinco de Mayo được tổ chức rộng rãi, đặc biệt ở bang Puebla và trong cộng đồng người México ở Hoa Kỳ.

Các lễ hội này thường đi kèm với các hoạt động văn hóa đặc sắc như âm nhạc, vũ điệu truyền thống, ẩm thực địa phương, và các cuộc diễu hành đường phố, thể hiện sự phong phú và sống động của văn hóa México.