Pakistan

3.1. Tiền sử và các nền văn minh cổ đại

Một số nền văn minh nhân loại cổ đại sớm nhất ở Nam Á bắt nguồn từ các khu vực bao gồm Pakistan ngày nay. Những cư dân được biết đến sớm nhất trong khu vực là người Soanian trong thời đại đồ đá cũ sớm, với các hiện vật đã được tìm thấy ở Thung lũng Soan thuộc Punjab. Khu vực sông Ấn, bao gồm phần lớn Pakistan ngày nay, là địa điểm của một số nền văn hóa cổ đại kế tiếp nhau, bao gồm địa điểm đá mới (7000-4300 TCN) Mehrgarh, và lịch sử 5.000 năm của đời sống đô thị ở Nam Á tại các địa điểm khác nhau của Văn minh lưu vực sông Ấn, bao gồm Mohenjo-daro và Harappa.

Sau sự suy tàn của nền văn minh lưu vực sông Ấn, các bộ lạc Indo-Arya đã di cư vào Punjab từ Trung Á qua nhiều làn sóng di cư trong Thời kỳ Vệ Đà (1500-500 TCN), mang theo truyền thống và thực hành tôn giáo đặc trưng của họ, hòa quyện với văn hóa địa phương. Niềm tin và thực hành tôn giáo của người Indo-Arya từ văn hóa Bactria-Margiana và tín ngưỡng Harappan bản địa của nền văn minh lưu vực sông Ấn trước đây cuối cùng đã hình thành nên văn hóa và các bộ lạc Vệ Đà. Đáng chú ý nhất trong số đó là văn minh Gandhara, phát triển mạnh mẽ ở ngã tư của Ấn Độ, Trung Á và Trung Đông, kết nối các tuyến đường thương mại và tiếp thu ảnh hưởng văn hóa từ các nền văn minh đa dạng. Văn hóa Vệ Đà sơ khai ban đầu là một xã hội bộ lạc, du mục tập trung ở lưu vực sông Ấn, thuộc Pakistan ngày nay. Trong thời kỳ này, Kinh Veda, những kinh sách cổ nhất của Ấn Độ giáo, đã được biên soạn.

3.2. Thời kỳ cổ điển và các triều đại ngoại lai

Các khu vực phía tây của Pakistan trở thành một phần của Đế quốc Achaemenid vào khoảng năm 517 TCN. Năm 326 TCN, Alexandros Đại đế đã chinh phục khu vực này bằng cách đánh bại nhiều nhà cai trị địa phương, đáng chú ý nhất là Vua Porus, tại Jhelum. Tiếp theo là Đế quốc Maurya, được thành lập bởi Chandragupta Maurya và được mở rộng bởi Ashoka Đại đế, cho đến năm 185 TCN. Vương quốc Ấn-Hy Lạp do Demetrius của Bactria (180-165 TCN) thành lập bao gồm Gandhara và Punjab và đạt đến đỉnh cao dưới thời Menander I (165-150 TCN), phát triển mạnh mẽ văn hóa Phật giáo-Hy Lạp trong khu vực. Taxila có một trong những trường đại học và trung tâm giáo dục đại học sớm nhất trên thế giới, được thành lập vào cuối thời kỳ Vệ Đà vào thế kỷ thứ 6 TCN. Trường đại học cổ đại này đã được ghi nhận bởi lực lượng xâm lược của Alexander Đại đế và cũng được các nhà hành hương Trung Quốc ghi lại vào thế kỷ thứ 4 hoặc thứ 5 CN. Vào thời kỳ đỉnh cao, Triều đại Rai (489-632 CN) cai trị Sindh và các vùng lãnh thổ xung quanh.

3.3. Sự truyền bá Hồi giáo và các vương triều Hồi giáo trung đại

Nhà chinh phục Ả Rập Muhammad ibn Qasim đã chinh phục Sindh và một số vùng của Punjab vào năm 711 CN. Chính phủ Pakistan coi đây là thời điểm nền tảng của Pakistan được đặt. Thời kỳ trung cổ sơ khai (642-1219 CN) chứng kiến sự lan rộng của Hồi giáo trong khu vực. Trước khi Hồi giáo du nhập vào đầu thế kỷ thứ 8, khu vực Pakistan là nơi sinh sống của nhiều tín ngưỡng đa dạng, bao gồm Ấn Độ giáo, Phật giáo, Kỳ Na giáo và Hỏa giáo. Trong thời kỳ này, các nhà truyền giáo Sufi đã đóng vai trò then chốt trong việc chuyển đổi phần lớn dân số khu vực sang Hồi giáo. Sau sự thất bại của các triều đại Turk và Hindu Shahi cai trị Thung lũng Kabul, Gandhara (ngày nay là Khyber Pakhtunkhwa), và tây Punjab vào thế kỷ 7 đến 11 CN, nhiều đế chế Hồi giáo kế tiếp nhau đã cai trị khu vực này, bao gồm Đế quốc Ghaznavid (975-1187 CN), Vương quốc Ghurid và Hồi quốc Delhi (1206-1526 CN). Triều đại Lodi, triều đại cuối cùng của Hồi quốc Delhi, đã bị Đế quốc Mughal (1526-1857 CN) thay thế.

Người Mughal đã giới thiệu văn học Ba Tư và văn hóa cao cấp, thiết lập nền tảng của Văn hóa Ấn-Ba Tư trong khu vực. Ở khu vực Pakistan ngày nay, các thành phố quan trọng trong thời kỳ Mughal là Multan, Lahore, Peshawar và Thatta, được chọn làm địa điểm của các công trình kiến trúc Mughal ấn tượng. Vào đầu thế kỷ 16, khu vực này vẫn thuộc Đế quốc Mughal. Vào thế kỷ 18, sự tan rã chậm chạp của Đế quốc Mughal đã bị thúc đẩy bởi sự trỗi dậy của các cường quốc đối thủ như Liên minh Maratha và sau đó là Đế quốc Sikh, cũng như các cuộc xâm lược của Nader Shah từ Iran vào năm 1739 và Đế quốc Durrani của Afghanistan vào năm 1759. Quyền lực chính trị ngày càng tăng của người Anh ở Bengal vẫn chưa lan đến các vùng lãnh thổ của Pakistan hiện đại.

3.4. Thời kỳ thuộc địa

Không có phần nào của Pakistan hiện đại nằm dưới sự cai trị của Anh cho đến năm 1839 khi Karachi, một làng chài nhỏ do triều đại Talpurs của Sindh cai quản với một pháo đài bằng bùn bảo vệ bến cảng, bị chiếm đóng, và được sử dụng như một vùng đất có cảng và căn cứ quân sự cho Chiến tranh Afghanistan lần thứ nhất sau đó. Phần còn lại của Sindh bị chiếm vào năm 1843, và sau đó, thông qua một loạt các cuộc chiến tranh và hiệp ước, Công ty Đông Ấn Anh, và sau đó, sau Khởi nghĩa Sepoy (1857-1858), sự cai trị trực tiếp của Nữ hoàng Victoria của Đế quốc Anh, đã chiếm được phần lớn khu vực. Các cuộc xung đột chính bao gồm những cuộc chiến chống lại triều đại Baloch Talpur, được giải quyết bằng Trận Miani (1843) ở Sindh, các cuộc chiến tranh Anh-Sikh (1845-1849), và các cuộc chiến tranh Anh-Afghanistan (1839-1919). Đến năm 1893, toàn bộ Pakistan hiện đại là một phần của Ấn Độ thuộc Anh, và duy trì như vậy cho đến khi độc lập vào năm 1947.

Dưới sự cai trị của Anh, Pakistan hiện đại chủ yếu được chia thành Phân khu Sindh, Tỉnh Punjab, và Cơ quan Baluchistan. Khu vực này cũng bao gồm nhiều bang phiên vương, với bang lớn nhất là Bahawalpur.

Cuộc đấu tranh vũ trang lớn chống lại người Anh trong khu vực là cuộc nổi dậy được gọi là Khởi nghĩa Sepoy vào năm 1857. Sự khác biệt trong mối quan hệ giữa Ấn Độ giáo và Hồi giáo đã dẫn đến căng thẳng đáng kể ở Ấn Độ thuộc Anh, gây ra bạo lực tôn giáo. Tranh cãi ngôn ngữ càng làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa người Hindu và người Hồi giáo. Một phong trào trí thức Hồi giáo, do Ngài Syed Ahmed Khan lãnh đạo để chống lại phong trào phục hưng Hindu, đã ủng hộ thuyết hai quốc gia và dẫn đến việc thành lập Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn vào năm 1906.

Tháng 3 năm 1929, để đáp lại Báo cáo Nehru, Muhammad Ali Jinnah, người sáng lập Pakistan, đã ban hành mười bốn điểm của mình, bao gồm các đề xuất nhằm bảo vệ lợi ích của thiểu số Hồi giáo trong một Ấn Độ thống nhất. Những đề xuất này đã bị từ chối. Trong bài phát biểu ngày 29 tháng 12 năm 1930, Allama Iqbal đã ủng hộ việc hợp nhất các bang đa số Hồi giáo ở Tây Bắc Ấn Độ, bao gồm Punjab, Tỉnh Biên giới Tây Bắc, Sind, và Baluchistan. Nhận thức rằng các chính quyền cấp tỉnh do Quốc đại lãnh đạo của Anh đã bỏ bê Liên đoàn Hồi giáo từ năm 1937 đến 1939 đã thúc đẩy Jinnah và các nhà lãnh đạo Liên đoàn Hồi giáo khác chấp nhận thuyết hai quốc gia. Điều này dẫn đến việc thông qua Nghị quyết Lahore năm 1940, do Sher-e-Bangla A.K. Fazlul Haque trình bày, còn được gọi là Nghị quyết Pakistan.

Đến năm 1942, Anh phải đối mặt với áp lực đáng kể trong Chiến tranh thế giới thứ hai, với Ấn Độ bị quân Nhật trực tiếp đe dọa. Anh đã cam kết độc lập tự nguyện cho Ấn Độ để đổi lấy sự hỗ trợ trong chiến tranh. Tuy nhiên, cam kết này bao gồm một điều khoản quy định rằng không có phần nào của Ấn Độ thuộc Anh sẽ bị buộc phải gia nhập lãnh thổ tự trị kết quả, điều này có thể được hiểu là sự ủng hộ cho một quốc gia Hồi giáo độc lập. Quốc đại dưới sự lãnh đạo của Mahatma Gandhi đã phát động Phong trào Thoát Ấn, yêu cầu chấm dứt ngay lập tức sự cai trị của Anh. Ngược lại, Liên đoàn Hồi giáo đã chọn hỗ trợ các nỗ lực chiến tranh của Vương quốc Anh, qua đó nuôi dưỡng khả năng thành lập một quốc gia Hồi giáo.

3.5. Phong trào Pakistan và nền độc lập

Cuộc bầu cử năm 1946 chứng kiến Liên đoàn Hồi giáo giành được 90% số ghế của người Hồi giáo, được hỗ trợ bởi các địa chủ của Sindh và Punjab. Điều này buộc Quốc đại Ấn Độ, ban đầu hoài nghi về sự đại diện của Liên đoàn cho người Hồi giáo Ấn Độ, phải thừa nhận tầm quan trọng của nó. Sự nổi lên của Jinnah với tư cách là tiếng nói của người Hồi giáo Ấn Độ đã buộc người Anh phải xem xét lập trường của mình, bất chấp sự miễn cưỡng chia cắt Ấn Độ. Trong một nỗ lực cuối cùng để ngăn chặn sự chia cắt, họ đã đề xuất Kế hoạch Phái đoàn Nội các.

Khi Kế hoạch Phái đoàn Nội các thất bại, người Anh tuyên bố ý định chấm dứt sự cai trị vào tháng 6 năm 1948. Sau các cuộc thảo luận nghiêm ngặt với Phó vương Ấn Độ, Lord Mountbatten của Miến Điện, Muhammad Ali Jinnah của Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn, và Jawaharlal Nehru của Quốc đại, tuyên bố chính thức chia cắt Ấn Độ thuộc Anh thành hai lãnh thổ tự trị độc lập-cụ thể là Pakistan và Ấn Độ-đã được Mountbatten ban hành vào tối ngày 3 tháng 6 năm 1947. Tại văn phòng hình bầu dục của Mountbatten, các thủ tướng của khoảng một chục phiên quốc lớn đã tập trung để nhận bản sao kế hoạch trước khi nó được phát sóng trên toàn thế giới. Vào lúc 7 giờ tối, All India Radio đã truyền đi thông báo công khai, bắt đầu bằng bài phát biểu của phó vương, tiếp theo là các bài phát biểu riêng của Nehru và Jinnah. Người sáng lập Pakistan Muhammad Ali Jinnah đã kết thúc bài phát biểu của mình bằng khẩu hiệu Pakistan Zindabad (Pakistan Muôn Năm).

Khi Vương quốc Anh đồng ý chia cắt Ấn Độ, nhà nước Pakistan hiện đại được thành lập vào ngày 14 tháng 8 năm 1947 (ngày 27 Ramadan năm 1366 theo Lịch Hồi giáo, được coi là ngày may mắn nhất theo quan điểm Hồi giáo). Quốc gia mới này hợp nhất các vùng đa số Hồi giáo ở phía đông và tây bắc của Ấn Độ thuộc Anh, bao gồm các tỉnh Balochistan, Đông Bengal, Tỉnh Biên giới Tây Bắc, Tây Punjab, và Sindh.

Trong các cuộc bạo loạn đi kèm với sự chia cắt ở Tỉnh Punjab, từ 200.000 đến 2.000.000 người đã bị giết trong một sự kiện mà một số người mô tả là một cuộc diệt chủng trả đũa giữa các tôn giáo. Khoảng 50.000 phụ nữ Hồi giáo đã bị bắt cóc và hãm hiếp bởi đàn ông Hindu và Sikh, trong khi 33.000 phụ nữ Hindu và Sikh cũng chịu số phận tương tự dưới tay người Hồi giáo. Khoảng 6,5 triệu người Hồi giáo đã di chuyển từ Ấn Độ đến Tây Pakistan và 4,7 triệu người Hindu và Sikh đã di chuyển từ Tây Pakistan đến Ấn Độ. Đó là cuộc di cư hàng loạt lớn nhất trong lịch sử nhân loại. Một cuộc tranh chấp sau đó về phiên quốc Jammu và Kashmir cuối cùng đã châm ngòi cho Chiến tranh Ấn Độ-Pakistan năm 1947-1948.

3.6. Sau khi độc lập

Sau khi độc lập vào năm 1947, Jinnah, Chủ tịch Liên đoàn Hồi giáo, trở thành Toàn quyền đầu tiên của Pakistan và Chủ tịch đầu tiên của Nghị viện, nhưng ông đã qua đời vì bệnh lao vào ngày 11 tháng 9 năm 1948. Trong khi đó, các nhà lập quốc của Pakistan đã đồng ý bổ nhiệm Liaquat Ali Khan, Tổng thư ký của đảng, làm Thủ tướng đầu tiên của Pakistan. Từ năm 1947 đến 1956, Pakistan là một chế độ quân chủ thuộc Khối Thịnh vượng chung, và có hai vị vua trước khi trở thành một nước cộng hòa.

Việc thành lập Pakistan chưa bao giờ được nhiều nhà lãnh đạo Anh chấp nhận hoàn toàn, bao gồm cả Lord Mountbatten. Mountbatten bày tỏ sự thiếu ủng hộ và tin tưởng vào ý tưởng Pakistan của Liên đoàn Hồi giáo. Jinnah đã từ chối lời đề nghị của Mountbatten về việc giữ chức Toàn quyền Pakistan. Khi Mountbatten được Collins và Lapierre hỏi liệu ông có phá hoại Pakistan nếu biết Jinnah sắp chết vì bệnh lao hay không, ông trả lời 'rất có thể'.



Muhammad Ali Jinnah trong bài phát biểu đầu tiên trước Hội đồng Lập hiến Pakistan đã nói: "Các bạn tự do; các bạn tự do đi đến đền thờ của mình, các bạn tự do đi đến nhà thờ Hồi giáo của mình hoặc bất kỳ nơi thờ phụng nào khác trong Nhà nước Pakistan này. Các bạn có thể thuộc bất kỳ tôn giáo, đẳng cấp hay tín ngưỡng nào - điều đó không liên quan gì đến công việc của Nhà nước."

Maulana Shabbir Ahmad Usmani, một alim (học giả) Deobandi được kính trọng, người giữ vị trí Shaykh al-Islam ở Pakistan năm 1949, và Maulana Mawdudi của Jamaat-i-Islami đã đóng vai trò quan trọng trong việc ủng hộ một hiến pháp Hồi giáo. Mawdudi nhấn mạnh rằng Hội đồng Lập hiến phải tuyên bố "chủ quyền tối cao của Thiên Chúa" và tính ưu việt của shariah ở Pakistan.

Những nỗ lực của Jamaat-i-Islami và các ulama đã dẫn đến việc thông qua Nghị quyết Mục tiêu vào tháng 3 năm 1949. Nghị quyết này, được Liaquat Ali Khan mô tả là bước quan trọng thứ hai trong lịch sử Pakistan, khẳng định rằng "chủ quyền trên toàn vũ trụ chỉ thuộc về một mình Thiên Chúa Toàn Năng và quyền lực mà Ngài đã giao cho Nhà nước Pakistan thông qua nhân dân của mình để được thực thi trong giới hạn do Ngài quy định là một sự ủy thác thiêng liêng". Sau đó, nó được đưa vào làm lời mở đầu cho các hiến pháp năm 1956, 1962 và 1973.

Nền dân chủ đối mặt với những thất bại do luật giới nghiêm do Tổng thống Iskander Mirza áp đặt, người được kế nhiệm bởi Tướng Ayub Khan. Sau khi thông qua hệ thống tổng thống vào năm 1962, Pakistan đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể cho đến cuộc chiến tranh thứ hai với Ấn Độ vào năm 1965, dẫn đến suy thoái kinh tế và sự bất mãn lan rộng trong công chúng vào năm 1967. Năm 1969, Tổng thống Yahya Khan củng cố quyền kiểm soát, nhưng phải đối mặt với một cơn bão tàn khốc ở Đông Pakistan khiến 500.000 người thiệt mạng.

Năm 1970, Pakistan tiến hành cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên kể từ khi độc lập, với ý định chuyển từ chế độ quân sự sang dân chủ. Tuy nhiên, sau khi Liên minh Awami Đông Pakistan giành chiến thắng trước Đảng Nhân dân Pakistan (PPP), Yahya Khan và quân đội đã từ chối chuyển giao quyền lực. Điều này dẫn đến Chiến dịch Searchlight, một cuộc đàn áp quân sự, và cuối cùng châm ngòi cho cuộc chiến tranh giải phóng của các lực lượng Mukti Bahini Bengal ở Đông Pakistan, được mô tả ở Tây Pakistan là một cuộc nội chiến chứ không phải là một cuộc đấu tranh giải phóng.

Các nhà nghiên cứu độc lập ước tính có từ 300.000 đến 500.000 dân thường thiệt mạng trong giai đoạn này trong khi chính phủ Bangladesh đưa ra con số người chết là ba triệu, một con số hiện được coi là quá cao. Một số học giả như Rudolph Rummel và Rounaq Jahan cho rằng cả hai bên đều phạm tội diệt chủng; những người khác như Richard Sisson và Leo E. Rose tin rằng không có tội diệt chủng. Để đối phó với sự hỗ trợ của Ấn Độ cho cuộc nổi dậy ở Đông Pakistan, các cuộc tấn công phủ đầu vào Ấn Độ của không quân, hải quân và thủy quân lục chiến Pakistan đã châm ngòi cho một cuộc chiến tranh thông thường vào năm 1971 dẫn đến chiến thắng của Ấn Độ và Đông Pakistan giành được độc lập với tên gọi Bangladesh.

Với việc Pakistan đầu hàng trong chiến tranh, Yahya Khan được thay thế bởi Zulfikar Ali Bhutto làm tổng thống; đất nước đã nỗ lực xây dựng hiến pháp và đưa đất nước vào con đường dân chủ. Năm 1972, Pakistan bắt tay vào một kế hoạch đầy tham vọng nhằm phát triển khả năng răn đe hạt nhân với mục tiêu ngăn chặn bất kỳ cuộc xâm lược nước ngoài nào; nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của đất nước được khánh thành cùng năm đó. Vụ thử hạt nhân đầu tiên của Ấn Độ vào năm 1974 đã cho Pakistan thêm lý do để đẩy nhanh chương trình hạt nhân của mình.

Chế độ dân chủ kết thúc bằng một cuộc đảo chính quân sự năm 1977 chống lại PPP cánh tả, chứng kiến Tướng Zia-ul-Haq trở thành tổng thống vào năm 1978. Từ năm 1977 đến 1988, các sáng kiến doanh nghiệp hóa và Hồi giáo hóa kinh tế của Tổng thống Zia đã dẫn đến việc Pakistan trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất ở Nam Á. Trong khi xây dựng chương trình hạt nhân của đất nước, tăng cường Hồi giáo hóa, và sự trỗi dậy của một triết lý bảo thủ trong nước, Pakistan đã giúp trợ cấp và phân phối các nguồn lực của Hoa Kỳ ( Chiến dịch Lốc Xoáy) cho các phe phái của mujahideen Afghanistan chống lại sự can thiệp của Liên Xô vào Afghanistan cộng sản. Tỉnh Biên giới Tây Bắc của Pakistan đã trở thành một căn cứ cho các chiến binh Afghanistan chống Liên Xô, với các ulama Deobandi có ảnh hưởng của tỉnh đóng một vai trò quan trọng trong việc khuyến khích và tổ chức 'thánh chiến'.

Tổng thống Zia qua đời trong một vụ tai nạn máy bay năm 1988, và Benazir Bhutto, con gái của Zulfikar Ali Bhutto, được bầu làm nữ Thủ tướng đầu tiên của đất nước. PPP được theo sau bởi Đảng Liên đoàn Hồi giáo Pakistan (N) (PML (N)) bảo thủ, và trong thập kỷ tiếp theo, các nhà lãnh đạo của hai đảng đã tranh giành quyền lực, thay phiên nhau nắm quyền. Giai đoạn này được đánh dấu bằng đình lạm kéo dài, bất ổn chính trị, tham nhũng, quản lý yếu kém, cạnh tranh địa chính trị với Ấn Độ, và sự xung đột của các hệ tư tưởng cánh tả-cánh hữu. Khi PML (N) giành được siêu đa số trong cuộc bầu cử năm 1997, Nawaz Sharif đã cho phép thử nghiệm hạt nhân, như một sự trả đũa cho các vụ thử nghiệm hạt nhân thứ hai do Ấn Độ tiến hành vào tháng 5 năm 1998.

Căng thẳng quân sự giữa hai nước ở quận Kargil đã dẫn đến Chiến tranh Kargil năm 1999, và sự hỗn loạn trong quan hệ dân sự-quân sự đã cho phép Tướng Pervez Musharraf lên nắm quyền thông qua một cuộc đảo chính không đổ máu. Musharraf cai trị Pakistan với tư cách là giám đốc điều hành từ năm 1999 đến 2002 và là tổng thống từ năm 2001 đến 2008-một giai đoạn khai sáng, tự do xã hội, cải cách kinh tế sâu rộng, và tham gia trực tiếp vào cuộc chiến tranh chống khủng bố do Hoa Kỳ lãnh đạo. Theo tính toán tài chính của riêng mình, sự tham gia vào cuộc chiến tranh chống khủng bố của Pakistan đã tiêu tốn tới 118.00 B USD, hơn tám mươi mốt nghìn người thương vong, và hơn 1,8 triệu dân thường phải di dời.

Quốc hội trong lịch sử đã hoàn thành nhiệm kỳ 5 năm đầu tiên vào ngày 15 tháng 11 năm 2007. Sau vụ ám sát Benazir Bhutto năm 2007, PPP đã giành được nhiều phiếu nhất trong cuộc bầu cử năm 2008, bổ nhiệm đảng viên Yusuf Raza Gilani làm Thủ tướng. Bị đe dọa luận tội, Tổng thống Musharraf đã từ chức vào ngày 18 tháng 8 năm 2008, và được kế nhiệm bởi Asif Ali Zardari. Xung đột với Tư pháp đã khiến Gilani bị truất quyền Nghị viện và Thủ tướng vào tháng 6 năm 2012. Cuộc tổng tuyển cử năm 2013 chứng kiến PML (N) giành chiến thắng, sau đó Nawaz Sharif được bầu làm Thủ tướng lần thứ ba. Năm 2018, PTI đã giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử và Imran Khan trở thành Thủ tướng thứ 22. Vào tháng 4 năm 2022, Shehbaz Sharif được bầu làm thủ tướng, sau khi Imran Khan thất bại trong một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm. Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2024, các ứng cử viên độc lập được PTI hậu thuẫn đã trở thành khối lớn nhất, nhưng Shehbaz Sharif đã được bầu làm thủ tướng nhiệm kỳ thứ hai, là kết quả của một liên minh giữa PML (N) và PPPP.

4.1. Địa hình và địa chất

Pakistan có nhiều loại địa hình đa dạng. Các vùng núi phía bắc bao gồm các phần của dãy Hindu Kush, Karakoram và Pamir, tự hào có một số đỉnh núi cao nhất thế giới, bao gồm K2 (cao 8.61 K m), đỉnh cao thứ hai thế giới, và Nanga Parbat (8.13 K m). Cao nguyên Balochistan nằm ở phía tây, và Sa mạc Thar ở phía đông. Đồng bằng sông Ấn màu mỡ, được hình thành bởi Sông Ấn và các nhánh của nó, là một vùng nông nghiệp rộng lớn.

Về mặt địa chất, Pakistan nằm trên vùng nối Indus-Tsangpo và mảng kiến tạo Ấn Độ ở các tỉnh Sindh và Punjab. Balochistan và phần lớn tỉnh Khyber Pakhtunkhwa nằm trên mảng Á-Âu, chủ yếu trên cao nguyên Iran. Gilgit-Baltistan và Azad Kashmir nằm dọc theo rìa của mảng Ấn Độ và do đó dễ bị động đất mạnh.

4.2. Khí hậu

Pakistan có khí hậu đa dạng, từ nhiệt đới đến ôn đới, với các điều kiện khô hạn ở vùng ven biển phía nam. Quốc gia này trải qua bốn mùa rõ rệt:

• Mùa đông mát mẻ, khô ráo (tháng 12 - tháng 2)
• Mùa xuân nóng, khô (tháng 3 - tháng 5)
• Mùa mưa hè hoặc thời kỳ gió mùa tây nam (tháng 6 - tháng 9)
• Thời kỳ gió mùa rút lui (tháng 10 - tháng 11)

Lượng mưa thay đổi rất nhiều theo từng năm, và các hình thái lũ lụt và hạn hán xen kẽ là phổ biến. Các vùng phía bắc có thể có tuyết rơi dày đặc vào mùa đông.

4.3. Hệ động thực vật

Cảnh quan và khí hậu đa dạng ở Pakistan hỗ trợ một loạt các loài cây và thực vật. Từ các loài cây núi cao và cận núi cao lá kim như vân sam, thông, và tuyết tùng deodar ở vùng núi phía bắc đến các loài cây rụng lá như shisham ở Dãy núi Sulaiman, và các loài cọ như dừa và chà là ở các vùng phía nam. Các ngọn đồi phía tây tự hào có cây bách xù, cẩmเอา, các loại cỏ thô, và cây bụi. Rừng ngập mặn chiếm ưu thế ở các vùng đất ngập nước ven biển ở phía nam. Rừng cây lá kim trải dài ở độ cao từ 1.00 K m đến 4.00 K m ở hầu hết các vùng cao nguyên phía bắc và tây bắc. Ở các vùng khô cằn của Balochistan, cây chà là và Ephedra là phổ biến. Ở các đồng bằng sông Ấn của Punjab và Sindh, các khu rừng lá rộng khô và ẩm nhiệt đới và cận nhiệt đới cũng như các vùng đất bụi nhiệt đới và khô cằn phát triển mạnh. Khoảng 4,8% hay 36.85 K km² diện tích Pakistan được phủ rừng vào năm 2021.

Các biểu tượng quốc gia của Pakistan

Biểu tượng	Tên	Hình ảnh
Quốc thú	Markhor (Capra falconeri)
Quốc điểu	Gà gô Chukar (Alectoris chukar)
Quốc thụ	Tuyết tùng Deodar (Cedrus deodara)
Quốc hoa	Hoa Nhài thuốc (Jasminum officinale)
Quốc quả	Xoài (Mangifera indica)
Động vật biển có vú quốc gia	Cá heo sông Ấn (Platanista minor)
Bò sát quốc gia	Cá sấu đầm lầy (Crocodylus palustris)
Động vật di sản quốc gia	Báo tuyết (Panthera uncia)

Hệ động vật của Pakistan phản ánh khí hậu đa dạng của nó. Đất nước này tự hào có khoảng 668 loài chim, bao gồm quạ, chim sẻ, sáo, diều hâu, chim cắt, và đại bàng. Palas, Kohistan, là nơi sinh sống của gà lôi sừngTây, với nhiều loài chim di cư đến từ châu Âu, Trung Á và Ấn Độ. Các đồng bằng phía nam là nơi sinh sống của cầy mangut, cầy hương Ấn Độ nhỏ, thỏ rừng, chó rừng châu Á, tê tê Ấn Độ, mèo rừng, và mèo cát. Sông Ấn là nơi sinh sống của cá sấu đầm lầy, trong khi các khu vực xung quanh là nơi sinh sống của lợn rừng, hươu, và nhím. Các vùng đất bụi cát ở miền trung Pakistan là nơi trú ẩn của chó rừng châu Á, linh cẩu sọc, mèo rừng và báo. Vùng núi phía bắc là nơi sinh sống của nhiều loài động vật như cừu Marco Polo, urial, dê markhor, dê ibex, gấu đen châu Á, và gấu nâu Himalaya.

Việc thiếu lớp phủ thực vật, khí hậu khắc nghiệt và tác động của chăn thả gia súc đối với sa mạc đã gây nguy hiểm cho động vật hoang dã. Chinkara là loài động vật duy nhất được tìm thấy với số lượng đáng kể ở Cholistan, với một vài con nilgai dọc theo biên giới Pakistan-Ấn Độ và ở một số vùng của Cholistan. Các loài động vật quý hiếm bao gồm báo tuyết và cá heo sông Ấn mù, trong đó có khoảng 1.816 con còn lại, được bảo vệ tại Khu bảo tồn cá heo sông Ấn ở Sindh. Tổng cộng, 174 loài động vật có vú, 177 loài bò sát, 22 loài lưỡng cư, 198 loài cá nước ngọt, 668 loài chim, hơn 5.000 loài côn trùng và hơn 5.700 loài thực vật đã được ghi nhận ở Pakistan. Pakistan phải đối mặt với nạn phá rừng, săn bắn và ô nhiễm, với điểm trung bình Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2019 là 7,42/10, xếp thứ 41 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.

5.1. Cơ cấu chính phủ

• Nguyên thủ quốc gia: Người đứng đầu nhà nước mang tính nghi lễ và tổng tư lệnh dân sự của Lực lượng Vũ trang Pakistan là Tổng thống, được bầu bởi một Cử tri đoàn. Thủ tướng cố vấn cho Tổng thống về các vị trí bổ nhiệm quan trọng, bao gồm các vị trí quân sự và tư pháp, và Tổng thống có nghĩa vụ hiến pháp phải hành động theo lời khuyên này. Tổng thống cũng có quyền ân xá và giảm án.
• Lập pháp: Cơ quan lập pháp lưỡng viện bao gồm Thượng viện (Thượng viện) gồm 96 thành viên và Quốc hội (Hạ viện) gồm 336 thành viên. Các thành viên Quốc hội được bầu thông qua hệ thống đa số tương đối theo quyền bầu cử phổ thông đầu phiếu của người lớn, đại diện cho các đơn vị bầu cử Quốc hội. Hiến pháp dành 70 ghế cho phụ nữ và các nhóm thiểu số tôn giáo, được phân bổ cho các đảng chính trị dựa trên đại diện theo tỷ lệ. Các thành viên Thượng viện được bầu bởi các nhà lập pháp cấp tỉnh, đảm bảo sự đại diện bình đẳng giữa tất cả các tỉnh.

• Hành pháp: Thủ tướng, thường là lãnh đạo của đảng hoặc liên minh đa số trong Quốc hội (hạ viện), giữ vai trò là giám đốc điều hành và người đứng đầu chính phủ của đất nước. Các trách nhiệm bao gồm thành lập nội các, đưa ra các quyết định hành pháp, và bổ nhiệm các công chức cấp cao, tùy thuộc vào sự phê chuẩn của hành pháp.
• Các chính quyền cấp tỉnh: Mỗi bốn tỉnh đều tuân theo một hệ thống quản trị tương tự, với một Hội đồng tỉnh được bầu trực tiếp lựa chọn Thủ hiến, thường là từ đảng hoặc liên minh lớn nhất. Các Thủ hiến lãnh đạo nội các cấp tỉnh và giám sát quản trị cấp tỉnh. Tổng thư ký, do Thủ tướng bổ nhiệm, đứng đầu bộ máy hành chính cấp tỉnh. Các hội đồng cấp tỉnh lập pháp và phê duyệt ngân sách cấp tỉnh, thường được bộ trưởng tài chính cấp tỉnh trình bày hàng năm. Người đứng đầu mang tính nghi lễ của các tỉnh, các Thống đốc tỉnh, được Tổng thống bổ nhiệm dựa trên lời khuyên ràng buộc của Thủ tướng.
• Tư pháp: Hệ thống tư pháp ở Pakistan có hai cấp: tư pháp cấp trên và tư pháp cấp dưới. Tư pháp cấp trên bao gồm Tòa án Tối cao Pakistan, Tòa án Shariat Liên bang, và năm tòa án cấp cao, với Tòa án Tối cao ở vị trí cao nhất. Tòa án này chịu trách nhiệm bảo vệ hiến pháp. Azad Kashmir và Gilgit-Baltistan có hệ thống tòa án riêng.

5.2. Các đảng phái chính và bầu cử

Pakistan là một nền dân chủ đa đảng nơi nhiều đảng phái chính trị cạnh tranh để giành ghế trong Quốc hội và các hội đồng tỉnh. Tuy nhiên, sau Sự sụp đổ của Dhaka năm 1971, một hệ thống hai đảng đã được thiết lập giữa Đảng Nhân dân Pakistan và Liên đoàn Hồi giáo Pakistan. Sự nổi tiếng của các đảng trung dung cũng tăng mạnh như PML-Q và PTI. Ba đảng chính trị chính hiện nay là PML-N bảo thủ, PPP xã hội chủ nghĩa, và PTI trung dung.

Hệ thống bầu cử của Pakistan dựa trên nguyên tắc đa số tương đối cho các cuộc bầu cử Quốc hội. Các cuộc tổng tuyển cử được tổ chức thường xuyên, với cuộc chuyển giao quyền lực dân chủ thành công đầu tiên diễn ra vào tháng 5 năm 2013. Quân đội có một lịch sử ảnh hưởng đến chính trị quốc gia, với một số cuộc đảo chính lật đổ các chế độ dân chủ.

5.3. Hồi giáo và chính trị

Pakistan, quốc gia duy nhất được thành lập nhân danh Hồi giáo, đã nhận được sự ủng hộ áp đảo của người Hồi giáo, đặc biệt là ở các tỉnh như Các tỉnh thống nhất, nơi người Hồi giáo là thiểu số. Ý tưởng này, được Liên đoàn Hồi giáo, giới giáo sĩ Hồi giáo, và Jinnah trình bày, đã hình dung ra một nhà nước Hồi giáo. Jinnah, có mối liên hệ chặt chẽ với các ulama, được Maulana Shabbir Ahmad Usmani mô tả sau khi ông qua đời là người Hồi giáo vĩ đại nhất sau Aurangzeb, khao khát đoàn kết người Hồi giáo trên toàn thế giới dưới ngọn cờ Hồi giáo.

Nghị quyết Mục tiêu tháng 3 năm 1949 đánh dấu bước đầu tiên hướng tới mục tiêu này, khẳng định Thiên Chúa là chủ quyền duy nhất. Lãnh đạo Liên đoàn Hồi giáo Chaudhry Khaliquzzaman khẳng định rằng Pakistan chỉ có thể thực sự trở thành một nhà nước Hồi giáo sau khi tập hợp tất cả các tín đồ Hồi giáo thành một đơn vị chính trị duy nhất. Keith Callard nhận xét rằng người Pakistan tin vào sự thống nhất cơ bản về mục đích và quan điểm trong thế giới Hồi giáo, mong đợi những quan điểm tương tự về tôn giáo và quốc tịch từ người Hồi giáo trên toàn thế giới.

Khát vọng của Pakistan về một khối Hồi giáo thống nhất, được gọi là Islamistan, không được các chính phủ Hồi giáo khác ủng hộ, mặc dù các nhân vật như Đại Mufti của Palestine, Al-Haj Amin al-Husseini, và các nhà lãnh đạo của Anh em Hồi giáo đã bị thu hút đến đất nước này. Khát vọng của Pakistan về một tổ chức quốc tế của các quốc gia Hồi giáo đã được thực hiện vào những năm 1970 khi Tổ chức Hội nghị Hồi giáo (OIC) được thành lập. Người Hồi giáo Bengal ở Đông Pakistan, phản đối một nhà nước Hồi giáo, đã xung đột với người Tây Pakistan, những người nghiêng về bản sắc Hồi giáo. Đảng Hồi giáo Jamaat-e-Islami ủng hộ một nhà nước Hồi giáo và phản đối Chủ nghĩa dân tộc Bengal.

Sau cuộc tổng tuyển cử năm 1970, Quốc hội đã soạn thảo Hiến pháp năm 1973. Hiến pháp này tuyên bố Pakistan là một Cộng hòa Hồi giáo, với Hồi giáo là quốc giáo, và yêu cầu các luật phải tuân thủ các giáo lý Hồi giáo được quy định trong Quran và Sunnah, và không luật nào trái với các lệnh đó có thể được ban hành. Ngoài ra, nó còn thành lập các tổ chức như Tòa án Shariat và Hội đồng Tư tưởng Hồi giáo để giải thích và áp dụng Hồi giáo.

Zulfikar Ali Bhutto phải đối mặt với sự phản đối dưới khẩu hiệu Nizam-e-Mustafa ("Sự cai trị của Nhà tiên tri"), ủng hộ một nhà nước Hồi giáo. Bhutto đã nhượng bộ một số yêu cầu của những người Hồi giáo trước khi bị lật đổ trong một cuộc đảo chính.

Tướng Zia-ul-Haq, sau khi lên nắm quyền, đã cam kết thành lập một nhà nước Hồi giáo và thực thi luật sharia. Ông đã thành lập các tòa án tư pháp Shariat, và các hội đồng xét xử, để xét xử bằng giáo lý Hồi giáo. Zia liên kết với các tổ chức Deobandi, làm trầm trọng thêm căng thẳng giáo phái với các chính sách chống Shia.

Hầu hết người Pakistan, theo một cuộc thăm dò của Trung tâm Nghiên cứu Pew (PEW), ủng hộ luật Sharia là luật chính thức, và 94% trong số họ đồng nhất với tôn giáo hơn là quốc tịch so với người Hồi giáo ở các quốc gia khác.

6.1. Các tỉnh và lãnh thổ

Pakistan gồm có 4 tỉnh và 3 lãnh thổ:

• Các tỉnh:
  • Balochistan: Tỉnh lớn nhất về diện tích, nằm ở phía tây nam, giàu tài nguyên khoáng sản nhưng dân cư thưa thớt. Thủ phủ là Quetta.
  • Khyber Pakhtunkhwa: Nằm ở phía tây bắc, giáp với Afghanistan. Trước đây được gọi là Tỉnh Biên giới Tây Bắc (NWFP). Thủ phủ là Peshawar.
  • Punjab: Tỉnh đông dân nhất và phát triển nhất về nông nghiệp và công nghiệp. Thủ phủ là Lahore.
  • Sindh: Nằm ở phía đông nam, là nơi có Karachi, thành phố lớn nhất và trung tâm kinh tế của Pakistan. Thủ phủ là Karachi.
• Các lãnh thổ:
  • Lãnh thổ Thủ đô Islamabad: Bao gồm thủ đô Islamabad và các vùng phụ cận.
  • Azad Jammu và Kashmir (AJK): Một vùng lãnh thổ tự trị ở phía tây của vùng Kashmir tranh chấp. Thủ phủ là Muzaffarabad.
  • Gilgit-Baltistan: Một vùng lãnh thổ tự trị ở phía bắc, trước đây được gọi là Các Khu vực phía Bắc. Thủ phủ là Gilgit.

  Các Khu vực Bộ lạc do Liên bang Quản lý (FATA) trước đây là một vùng bán tự trị ở tây bắc Pakistan, đã được sáp nhập vào tỉnh Khyber Pakhtunkhwa vào năm 2018.

6.2. Các thành phố lớn

Pakistan có nhiều thành phố lớn, đóng vai trò quan trọng về kinh tế, văn hóa và chính trị.

• Karachi: Thành phố lớn nhất và là trung tâm kinh tế, tài chính và công nghiệp của Pakistan. Đây cũng là một cảng biển quan trọng.
• Lahore: Thủ phủ của tỉnh Punjab, là trung tâm văn hóa, lịch sử và giáo dục quan trọng. Nổi tiếng với kiến trúc Mughal và các khu vườn lịch sử.
• Faisalabad: Một trung tâm công nghiệp dệt may lớn ở tỉnh Punjab.
• Rawalpindi: Một thành phố lớn gần thủ đô Islamabad, có vai trò quân sự quan trọng.
• Islamabad: Thủ đô của Pakistan, một thành phố được quy hoạch hiện đại và là trung tâm hành chính, chính trị của đất nước.
• Multan: Một thành phố cổ ở phía nam Punjab, nổi tiếng với các đền thờ Sufi và sản phẩm xoài.
• Hyderabad: Thành phố lớn thứ hai ở tỉnh Sindh, một trung tâm thương mại và công nghiệp.
• Gujranwala: Một trung tâm công nghiệp và nông nghiệp ở tỉnh Punjab.
• Peshawar: Thủ phủ của tỉnh Khyber Pakhtunkhwa, một thành phố lịch sử quan trọng gần biên giới Afghanistan.
• Quetta: Thủ phủ của tỉnh Balochistan, một trung tâm thương mại và quân sự ở phía tây nam.

7.1. Quan hệ với Ấn Độ

Mối quan hệ giữa Pakistan và Ấn Độ luôn căng thẳng và phức tạp kể từ khi cả hai quốc gia giành độc lập từ Anh vào năm 1947. Nguồn gốc của sự thù địch này bắt nguồn từ sự chia cắt Ấn Độ thuộc Anh thành Ấn Độ đa số Hindu và Pakistan đa số Hồi giáo, dẫn đến bạo lực lan rộng và di cư hàng loạt.
Hai nước đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh, chủ yếu là về vùng Kashmir tranh chấp:

• Chiến tranh Ấn Độ-Pakistan năm 1947-1948: Ngay sau khi độc lập, chiến tranh nổ ra vì Kashmir. Kết quả là Kashmir bị chia cắt bởi Đường Kiểm soát (LoC).
• Chiến tranh Ấn Độ-Pakistan năm 1965: Một cuộc chiến khác về Kashmir, không mang lại thay đổi lãnh thổ đáng kể nào.
• Chiến tranh Ấn Độ-Pakistan năm 1971: Cuộc chiến này dẫn đến sự độc lập của Đông Pakistan (nay là Bangladesh) với sự hỗ trợ của Ấn Độ.
• Xung đột Kargil năm 1999: Một cuộc xung đột hạn chế ở quận Kargil của Kashmir.

Ngoài các cuộc chiến tranh, hai nước còn thường xuyên đối đầu quân sự, các cuộc tấn công khủng bố xuyên biên giới (mà cả hai bên đều cáo buộc lẫn nhau), và một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân. Cả Pakistan và Ấn Độ đều sở hữu vũ khí hạt nhân, làm tăng thêm tính chất nguy hiểm của bất kỳ cuộc xung đột nào.

Đã có nhiều nỗ lực nhằm bình thường hóa quan hệ thông qua các cuộc đàm phán hòa bình và các biện pháp xây dựng lòng tin, như Tuyên bố Lahore năm 1999 và tiến trình đối thoại tổng hợp. Tuy nhiên, những nỗ lực này thường bị gián đoạn bởi các cuộc khủng hoảng mới. Các vấn đề cốt lõi vẫn chưa được giải quyết, đặc biệt là tranh chấp Kashmir và các cáo buộc về chủ nghĩa khủng bố xuyên biên giới. Mối quan hệ này vẫn là một trong những mối quan hệ dễ biến động và quan trọng nhất trong khu vực và trên thế giới.

7.1.1. Tranh chấp Kashmir

Kashmir, một vùng Himalaya ở cực bắc của Tiểu lục địa Ấn Độ, được cai trị như một phiên quốc tự trị Jammu và Kashmir trong thời Ấn Độ thuộc Anh trước khi Ấn Độ bị chia cắt vào tháng 8 năm 1947. Điều này đã gây ra một tranh chấp lãnh thổ lớn giữa Ấn Độ và Pakistan, dẫn đến một số cuộc xung đột về khu vực này. Ấn Độ kiểm soát khoảng 45,1% Kashmir, bao gồm Jammu và Kashmir và Ladakh, trong khi Pakistan kiểm soát khoảng 38,2%, bao gồm Azad Jammu và Kashmir và Gilgit-Baltistan. Ngoài ra, khoảng 20% khu vực, được gọi là Aksai Chin và Thung lũng Shaksgam, nằm dưới sự kiểm soát của Trung Quốc. Ấn Độ tuyên bố chủ quyền đối với toàn bộ vùng Kashmir dựa trên Văn kiện Gia nhập do người cai trị của phiên quốc, Maharaja Hari Singh, ký kết, trong khi Pakistan đưa ra lập luận về dân số đa số Hồi giáo của mình, và sự gần gũi về địa lý với Pakistan. Liên Hợp Quốc đã tham gia giải quyết xung đột, dẫn đến một lệnh ngừng bắn vào năm 1949 và việc thiết lập Đường Kiểm soát (LoC) như một biên giới trên thực tế. Ấn Độ, lo sợ Kashmir ly khai, đã không tổ chức cuộc trưng cầu dân ý đã hứa, vì tin rằng người Kashmir sẽ bỏ phiếu gia nhập Pakistan.

Pakistan tuyên bố rằng lập trường của mình là vì quyền của người dân Kashmir được quyết định tương lai của họ thông qua các cuộc bầu cử công bằng theo sự ủy nhiệm của Liên Hợp Quốc, trong khi Ấn Độ đã tuyên bố rằng Kashmir là một "phần không thể tách rời" của Ấn Độ, đề cập đến Hiệp định Simla năm 1972 và thực tế là các cuộc bầu cử khu vực diễn ra thường xuyên. Một số nhóm độc lập Kashmir tin rằng Kashmir nên độc lập khỏi cả Ấn Độ và Pakistan.

Vấn đề Kashmir vẫn là một điểm nóng nguy hiểm, với các cuộc đụng độ quân sự thường xuyên dọc theo LoC và các cuộc nổi dậy bên trong Kashmir do Ấn Độ quản lý. Tình hình nhân quyền ở cả hai bên LoC đều là một mối quan tâm. Giải pháp cho tranh chấp vẫn khó nắm bắt, với các quan điểm khác nhau của các bên liên quan và sự phức tạp của các vấn đề lịch sử, chính trị và nhân đạo.

7.2. Quan hệ với Trung Quốc

Pakistan là một trong những quốc gia đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc, tạo dựng mối quan hệ bền chặt kể từ cuộc xung đột năm 1962 của Trung Quốc với Ấn Độ, mà đỉnh điểm là một mối quan hệ đặc biệt. Trong những năm 1970, Pakistan đóng vai trò trung gian trong việc cải thiện quan hệ Mỹ-Trung, tạo điều kiện cho chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tới Trung Quốc. Bất chấp những thay đổi trong quản trị của Pakistan và động lực khu vực/toàn cầu, ảnh hưởng của Trung Quốc ở Pakistan vẫn là tối quan trọng. Đáp lại, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Pakistan, với đầu tư đáng kể vào cơ sở hạ tầng của Pakistan, đặc biệt là cảng Gwadar. Chỉ riêng trong năm 2015, hai nước đã ký 51 thỏa thuận và Biên bản ghi nhớ (MoU) về các nỗ lực hợp tác. Cả hai quốc gia đã ký Hiệp định Thương mại Tự do vào năm 2006, với Trung Quốc thực hiện khoản đầu tư lớn nhất trong lịch sử Pakistan thông qua CPEC. Pakistan đóng vai trò là đầu mối liên lạc của Trung Quốc với thế giới Hồi giáo, và cả hai quốc gia đều ủng hộ lẫn nhau trong các vấn đề nhạy cảm như Kashmir, Đài Loan, Tân Cương, v.v.

7.3. Quan hệ với Hoa Kỳ

Mối quan hệ giữa Pakistan và Hoa Kỳ là một mối quan hệ phức tạp, đặc trưng bởi các giai đoạn hợp tác chặt chẽ xen kẽ với những căng thẳng và ngờ vực.
Trong Chiến tranh Lạnh, Pakistan là một đồng minh quan trọng của Hoa Kỳ ở Nam Á, tham gia vào các liên minh quân sự do Hoa Kỳ lãnh đạo như CENTO và SEATO. Pakistan đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các chiến binh Mujahideen Afghanistan chống lại sự chiếm đóng của Liên Xô trong những năm 1980, với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ.

Sau vụ tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001, Pakistan trở thành một đồng minh quan trọng của Hoa Kỳ trong Chiến tranh chống khủng bố. Hoa Kỳ đã cung cấp viện trợ quân sự và kinh tế đáng kể cho Pakistan để đổi lấy sự hợp tác trong việc chống lại Al-Qaeda và Taliban. Tuy nhiên, mối quan hệ này trở nên căng thẳng do những cáo buộc rằng Pakistan đã không làm đủ để chống lại các nhóm chiến binh trên lãnh thổ của mình, và thậm chí còn hỗ trợ một số nhóm nhất định.

Các vấn đề gây căng thẳng bao gồm các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Hoa Kỳ ở Pakistan, việc Pakistan bị cáo buộc là nơi trú ẩn an toàn cho các chiến binh Taliban, và việc Hoa Kỳ tiêu diệt Osama bin Laden trên lãnh thổ Pakistan mà không thông báo trước. Mặc dù có những thách thức này, cả hai nước vẫn duy trì mối quan hệ dựa trên các lợi ích chung trong khu vực, bao gồm ổn định ở Afghanistan và chống khủng bố. Tuy nhiên, mức độ tin cậy và hợp tác đã giảm sút trong những năm gần đây.

7.4. Quan hệ với thế giới Hồi giáo

Sau khi độc lập, Pakistan đã tích cực theo đuổi quan hệ song phương với các quốc gia Hồi giáo khác. Anh em nhà Ali đã tìm cách quảng bá Pakistan như một nhà lãnh đạo tự nhiên của thế giới Hồi giáo, một phần là do nguồn nhân lực và sức mạnh quân sự đáng kể của nước này. Khaliquzzaman, một nhà lãnh đạo nổi bật của Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn, đã tuyên bố tham vọng của Pakistan là thống nhất tất cả các quốc gia Hồi giáo thành Islamistan, một thực thể Hồi giáo toàn diện.

Những diễn biến này, cùng với việc thành lập Pakistan, không nhận được sự chấp thuận của Hoa Kỳ, với Thủ tướng Anh Clement Attlee bày tỏ hy vọng rằng Ấn Độ và Pakistan sẽ tái hợp. Tuy nhiên, do sự thức tỉnh dân tộc chủ nghĩa trong thế giới Ả Rập vào thời điểm đó, có rất ít sự quan tâm đến khát vọng Hồi giáo toàn diện của Pakistan. Một số quốc gia Ả Rập coi dự án 'Islamistan' là nỗ lực của Pakistan nhằm thống trị các quốc gia Hồi giáo khác.

Người sáng lập Pakistan, Muhammad Ali Jinnah, đã luôn ủng hộ sự nghiệp của người Palestine, định hình chính sách đối ngoại của Pakistan nhằm hỗ trợ quyền của người Palestine trong khuôn khổ rộng lớn hơn của tình đoàn kết Hồi giáo. Trong cuộc chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1967, Pakistan đã hỗ trợ các quốc gia Ả Rập và đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự ủng hộ của Iran cho sự nghiệp của người Ả Rập cả trong Liên Hợp Quốc và bên ngoài.

Quan hệ của Pakistan với Iran đã bị căng thẳng bởi những căng thẳng giáo phái, với cả Iran và Ả Rập Xê Út đều sử dụng Pakistan làm chiến trường cho cuộc chiến ủy nhiệm giáo phái của họ. Kể từ những ngày đầu của Chiến tranh Iran-Iraq, Tổng thống Zia-ul-Haq đã đóng một vai trò trung gian quan trọng, với Pakistan tích cực tham gia vào các nỗ lực chấm dứt xung đột. Pakistan đã hỗ trợ Ả Rập Xê Út trong Chiến tranh Vùng Vịnh. Pakistan đã chọn giữ thái độ trung lập trong Chiến dịch Bão Quyết định, không gửi hỗ trợ quân sự cho Ả Rập Xê Út trong cuộc tấn công chống lại Yemen. Thay vào đó, Pakistan nhằm mục đích đóng một vai trò ngoại giao chủ động trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng, điều này đã dẫn đến căng thẳng giữa hai nước. Năm 2016, Pakistan đã làm trung gian giữa Ả Rập Xê Út và Iran sau vụ hành quyết giáo sĩ Shia Nimr al-Nimr, với các chuyến thăm tới cả hai nước của Thủ tướng Nawaz Sharif và Tổng Tham mưu trưởng Quân đội, Raheel Sharif.

Pakistan đã cung cấp nơi ẩn náu cho hàng triệu người Afghanistan phải di dời sau cuộc xâm lược của Liên Xô và hỗ trợ Mujahideen Afghanistan trong nỗ lực trục xuất lực lượng Liên Xô khỏi Afghanistan. Sau khi Liên Xô rút quân, giao tranh đã nổ ra giữa các phe phái Mujahideen để giành quyền kiểm soát Afghanistan. Pakistan đã tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán hòa bình nhằm giúp chấm dứt xung đột. Sau bốn năm xung đột chưa được giải quyết giữa các nhóm Mujahideen đối địch, Pakistan đã giúp thành lập Taliban như một lực lượng ổn định. Sự hỗ trợ của Pakistan cho Taliban Sunni ở Afghanistan đã thách thức Iran do Shia lãnh đạo, vốn phản đối một Afghanistan do Taliban kiểm soát.

Pakistan đã mạnh mẽ ủng hộ quyền tự quyết của người Hồi giáo trên toàn cầu. Những nỗ lực của nước này trong việc hỗ trợ các phong trào độc lập ở các quốc gia như Indonesia, Algeria, Tunisia, Morocco và Eritrea đã thúc đẩy mối quan hệ bền chặt. Do sự ủng hộ của mình đối với Azerbaijan trong xung đột Nagorno-Karabakh, Pakistan đã không thiết lập quan hệ ngoại giao với Armenia.

Pakistan và Bangladesh đã trải qua mối quan hệ căng thẳng, đặc biệt là dưới các chính phủ Liên minh Awami do Sheikh Hasina lãnh đạo, do lập trường thân Ấn Độ của bà và những bất bình lịch sử.

Pakistan, một thành viên nổi bật của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), ưu tiên duy trì quan hệ văn hóa, chính trị, xã hội và kinh tế với các quốc gia Ả Rập và các quốc gia đa số Hồi giáo khác trong chính sách đối ngoại của mình.

7.5. Quan hệ với các quốc gia khác

Pakistan duy trì quan hệ ngoại giao và kinh tế với nhiều quốc gia trên thế giới.

• Nga: Quan hệ với Nga đã được cải thiện kể từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, với sự hợp tác trong các lĩnh vực như năng lượng và quân sự.
• Nhật Bản: Nhật Bản là một đối tác thương mại và nhà đầu tư quan trọng của Pakistan. Nhật Bản cũng đã cung cấp viện trợ phát triển đáng kể cho Pakistan.
• Liên minh Châu Âu (EU): EU là một đối tác thương mại lớn của Pakistan. Hai bên có các thỏa thuận hợp tác trong nhiều lĩnh vực, bao gồm thương mại, phát triển và an ninh. Pakistan được hưởng ưu đãi thương mại GSP+ từ EU, cho phép xuất khẩu một số mặt hàng vào EU với thuế suất bằng không hoặc giảm.
• Thổ Nhĩ Kỳ: Pakistan và Thổ Nhĩ Kỳ có mối quan hệ lịch sử, văn hóa và tôn giáo chặt chẽ. Hai nước thường xuyên hợp tác trong các vấn đề khu vực và quốc tế, cũng như trong lĩnh vực quốc phòng.
• Iran: Là một nước láng giềng Hồi giáo, quan hệ với Iran rất quan trọng đối với Pakistan. Hai nước hợp tác trong các vấn vực năng lượng và an ninh biên giới, mặc dù đôi khi có những căng thẳng.
• Các quốc gia Ả Rập: Pakistan có mối quan hệ mạnh mẽ với nhiều quốc gia Ả Rập, đặc biệt là Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, do các yếu tố tôn giáo, kinh tế (kiều hối từ lao động Pakistan) và chiến lược.

Pakistan cũng là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực, bao gồm Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo, Khối Thịnh vượng chung Anh, Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á.

8.1. Tổ chức và lực lượng quân sự

Lực lượng vũ trang Pakistan bao gồm ba quân chủng chính:

• Lục quân: Là quân chủng lớn nhất, chịu trách nhiệm tác chiến trên bộ. Lục quân được trang bị nhiều loại xe tăng, pháo binh, xe bọc thép và các hệ thống vũ khí hiện đại khác.
• Hải quân: Chịu trách nhiệm bảo vệ bờ biển, các tuyến đường biển và các lợi ích hàng hải của Pakistan. Hải quân có các tàu chiến mặt nước, tàu ngầm, máy bay hải quân và lực lượng lính thủy đánh bộ.
• Không quân: Chịu trách nhiệm phòng không và tác chiến trên không. Không quân sở hữu nhiều loại máy bay chiến đấu, máy bay ném bom, máy bay vận tải và các hệ thống phòng không.

Ngoài ra, còn có các tổ chức bán quân sự như Lực lượng Biên phòng và Cảnh sát biển Pakistan, hỗ trợ trong việc duy trì an ninh biên giới và các nhiệm vụ khác. Quy mô binh lực hiện tại của quân đội Pakistan được ước tính vào khoảng 660.000 quân nhân tại ngũ và 291.000 nhân viên bán quân sự (năm 2024).

8.2. Lịch sử quân sự

Kể từ năm 1947, Pakistan đã tham gia vào bốn cuộc chiến tranh quy ước với Ấn Độ. Cuộc xung đột đầu tiên diễn ra ở Kashmir và kết thúc bằng một lệnh ngừng bắn do Liên Hợp Quốc làm trung gian, với việc Pakistan giành quyền kiểm soát một phần ba khu vực. Tranh chấp lãnh thổ đã dẫn đến một cuộc chiến khác vào năm 1965. Năm 1971, Ấn Độ và Pakistan đã chiến đấu một cuộc chiến khác về Đông Pakistan, với lực lượng Ấn Độ hỗ trợ nền độc lập của nó, dẫn đến việc thành lập Bangladesh. Căng thẳng ở Kargil đã đưa hai nước đến bên bờ vực chiến tranh.

Trong Chiến tranh Xô-Afghanistan, cộng đồng tình báo Pakistan, chủ yếu là ISI, đã điều phối các nguồn lực của Hoa Kỳ để hỗ trợ Mujahideen Afghanistan và các chiến binh nước ngoài chống lại sự hiện diện của Liên Xô. Không quân Pakistan (PAF) đã giao chiến với các lực lượng không quân Liên Xô và Afghanistan trong cuộc xung đột. Pakistan đã là một người tham gia tích cực vào các phái bộ gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc, đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động như nhiệm vụ giải cứu ở Mogadishu, Somalia, vào năm 1993. Theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2023, quân đội Pakistan là nhà cung cấp quân đội lớn thứ năm cho các phái bộ gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc.

Pakistan đã triển khai quân đội của mình ở một số quốc gia Ả Rập, cung cấp các vai trò phòng thủ, huấn luyện và cố vấn. Các phi công chiến đấu của PAF và Hải quân Pakistan đã phục vụ trong quân đội các quốc gia Ả Rập chống lại Israel trong Chiến tranh Sáu ngày và Chiến tranh Yom Kippur. Các lực lượng đặc biệt của Pakistan đã hỗ trợ lực lượng Saudi ở Mecca trong Vụ chiếm giữ Đại Thánh đường. Pakistan cũng đã gửi 5.000 quân như một phần của liên minh do Hoa Kỳ lãnh đạo để bảo vệ Ả Rập Xê Út trong Chiến tranh Vùng Vịnh.

Bất chấp lệnh cấm vận vũ khí của Liên Hợp Quốc đối với Bosnia, ISI dưới sự chỉ huy của Tướng Javed Nasir đã vận chuyển vũ khí chống tăng và tên lửa cho Mujahideen Bosnia, làm thay đổi cục diện có lợi cho người Hồi giáo Bosnia. ISI, dưới sự lãnh đạo của Nasir, đã hỗ trợ người Hồi giáo Trung Quốc ở Tân Cương, các nhóm nổi dậy ở Philippines, và các nhóm tôn giáo ở Trung Á.

Kể từ năm 2004, quân đội đã tham gia vào một cuộc nổi dậy ở tỉnh Khyber Pakhtunkhwa, chủ yếu chống lại các phe phái Tehrik-i-Taliban. Các chiến dịch lớn bao gồm Chiến dịch Bão Đen, Chiến dịch Rah-e-Nijat, và Chiến dịch Zarb-e-Azb.

8.3. Chương trình vũ khí hạt nhân

Chương trình vũ khí hạt nhân của Pakistan được khởi xướng vào những năm 1970, sau vụ thử hạt nhân đầu tiên của Ấn Độ vào năm 1974. Mục tiêu chính của chương trình là phát triển khả năng răn đe hạt nhân để đối phó với mối đe dọa tiềm tàng từ Ấn Độ.
Pakistan đã tiến hành các vụ thử hạt nhân đầu tiên của mình vào tháng 5 năm 1998, ngay sau khi Ấn Độ tiến hành các vụ thử hạt nhân thứ hai. Các vụ thử này đã khẳng định vị thế của Pakistan là một cường quốc hạt nhân.
Chương trình hạt nhân của Pakistan được quản lý bởi Cơ quan Chỉ huy Quốc gia (NCA), là cơ quan cao nhất chịu trách nhiệm về chính sách, phát triển, sản xuất và sử dụng vũ khí hạt nhân. Pakistan duy trì một chính sách "răn đe tối thiểu đáng tin cậy", có nghĩa là nước này sẽ duy trì một kho vũ khí hạt nhân đủ nhỏ nhưng đủ mạnh để ngăn chặn bất kỳ cuộc tấn công nào.
Chương trình vũ khí hạt nhân của Pakistan là một chủ đề gây tranh cãi và lo ngại trên trường quốc tế, đặc biệt là về vấn đề an ninh và phổ biến vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, Pakistan khẳng định rằng chương trình của mình hoàn toàn nhằm mục đích phòng thủ và cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân.

8.4. Cơ quan thực thi pháp luật

Hoạt động thực thi pháp luật ở Pakistan bao gồm các cơ quan cảnh sát cấp liên bang và cấp tỉnh. Mỗi bốn tỉnh (Punjab, Sindh, Khyber Pakhtunkhwa, và Balochistan) đều có lực lượng cảnh sát riêng, trong khi Lãnh thổ Thủ đô Islamabad (ICT) có Cảnh sát Islamabad. Lực lượng cảnh sát cấp tỉnh do một Tổng Thanh tra Cảnh sát (IGP) được chính quyền cấp tỉnh bổ nhiệm đứng đầu. Tuy nhiên, các sĩ quan cấp cao thuộc Sở Cảnh sát Pakistan (PSP), đảm bảo các tiêu chuẩn quốc gia trên các lực lượng cấp tỉnh.

Các đơn vị chuyên trách:

• Cảnh sát Quốc lộ & Đường cao tốc Quốc gia (NHMP): Thực thi luật giao thông và đảm bảo an toàn trên mạng lưới đường cao tốc liên tỉnh của Pakistan.
• Các đơn vị Cảnh sát Tinh nhuệ: Mỗi lực lượng cảnh sát cấp tỉnh, chẳng hạn như Lực lượng Tinh nhuệ Punjab, tập trung vào các hoạt động chống khủng bố và các tình huống có nguy cơ cao.

Lực lượng Vũ trang Dân sự (CAF) hỗ trợ các cơ quan thực thi pháp luật chính quy, giúp đỡ trong các nhiệm vụ như kiểm soát bạo loạn, chống nổi dậy và an ninh biên giới, nâng cao năng lực thực thi pháp luật của Pakistan.

Ủy ban Điều phối Tình báo Quốc gia giám sát các hoạt động tình báo ở cấp liên bang và cấp tỉnh, bao gồm ISI, MI, IB, FIA, Cảnh sát, và Lực lượng Vũ trang Dân sự. Cơ quan tình báo chính của Pakistan, Inter-Services Intelligence (ISI), được thành lập trong vòng một năm sau khi Pakistan độc lập vào năm 1947.

Tình hình nhân quyền, đặc biệt là các vụ lạm dụng của cảnh sát và các hành vi vi phạm khác của các cơ quan thực thi pháp luật, vẫn là một mối quan tâm ở Pakistan. Các nỗ lực cải cách và nâng cao trách nhiệm giải trình đang được tiến hành, nhưng thách thức vẫn còn đó.

9.1. Lịch sử kinh tế

Lịch sử kinh tế của Pakistan là một câu chuyện phức tạp về các giai đoạn tăng trưởng xen kẽ với những thách thức và bất ổn.

• Sau độc lập (1947-1958): Pakistan đối mặt với những thách thức to lớn của việc xây dựng một quốc gia mới, bao gồm việc giải quyết dòng người tị nạn khổng lồ và thiết lập các thể chế kinh tế. Nông nghiệp là trụ cột chính của nền kinh tế.
• Thời kỳ Ayub Khan (1958-1969): Giai đoạn này chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế đáng kể, được gọi là "Thập kỷ Phát triển". Các chính sách tập trung vào công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu và Cách mạng Xanh trong nông nghiệp. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này đi kèm với bất bình đẳng thu nhập ngày càng tăng.
• Thời kỳ Zulfikar Ali Bhutto (1971-1977): Chính phủ của Bhutto đã quốc hữu hóa nhiều ngành công nghiệp, ngân hàng và tổ chức giáo dục. Các cải cách ruộng đất cũng được thực hiện. Tuy nhiên, những chính sách này gây tranh cãi và không mang lại kết quả kinh tế như mong đợi.
• Thời kỳ Zia-ul-Haq (1977-1988): Chính quyền quân sự của Zia đã đảo ngược một số chính sách quốc hữu hóa và thúc đẩy Hồi giáo hóa nền kinh tế. Nền kinh tế được hưởng lợi từ viện trợ nước ngoài liên quan đến cuộc chiến tranh ở Afghanistan.
• Những năm 1990: Giai đoạn này được đặc trưng bởi sự bất ổn chính trị và các chương trình điều chỉnh cơ cấu của IMF và Ngân hàng Thế giới. Các nỗ lực tư nhân hóa và tự do hóa kinh tế đã được thực hiện.
• Những năm 2000: Dưới thời Pervez Musharraf, Pakistan đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi dòng vốn nước ngoài và cải cách kinh tế. Tuy nhiên, những thách thức về cơ cấu vẫn còn.
• Từ năm 2008 đến nay: Pakistan tiếp tục đối mặt với những thách thức kinh tế, bao gồm thâm hụt ngân sách, lạm phát, khủng hoảng năng lượng và nợ nước ngoài. Quốc gia này đã nhiều lần phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ IMF. Các dự án như Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC) được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tăng trưởng, nhưng cũng gây ra những lo ngại về nợ và chủ quyền.

Nhìn chung, lịch sử kinh tế của Pakistan cho thấy sự phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài, bất ổn chính trị cản trở sự phát triển bền vững, và những thách thức trong việc thực hiện cải cách cơ cấu cần thiết. Các vấn đề như quản trị yếu kém, tham nhũng và thiếu đầu tư vào nguồn nhân lực cũng là những yếu tố cản trở.

9.2. Nông nghiệp và khai khoáng

Nền kinh tế Pakistan đã chuyển từ nông nghiệp sang dịch vụ, với nông nghiệp chỉ đóng góp 20,9% vào GDP tính đến năm 2015. Mặc dù vậy, sản lượng lúa mì của Pakistan vào năm 2005 đã vượt qua châu Phi và gần bằng Nam Mỹ, làm nổi bật tầm quan trọng nông nghiệp của nó. Ngành này sử dụng 43,5% lực lượng lao động và là nguồn thu ngoại tệ chính.
Các mặt hàng xuất khẩu chế biến, phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nông nghiệp như bông và da, phải đối mặt với áp lực lạm phát do thiếu hụt nguồn cung và gián đoạn thị trường. Pakistan xếp thứ năm về sản xuất bông, tự cung tự cấp về mía đường và là nhà sản xuất sữa lớn thứ tư thế giới. Mặc dù nguồn tài nguyên đất và nước không tăng tương ứng, nhưng năng suất tăng, đặc biệt là từ Cách mạng Xanh vào cuối những năm 1960 và 1970, đã làm tăng đáng kể năng suất lúa mì và gạo. Giếng khoan tư nhân và các giống cây trồng năng suất cao (HYVs) đã làm tăng thêm năng suất cây trồng. Ngành công nghiệp thịt chiếm 1,4% GDP tổng thể.

Ngành khai khoáng của Pakistan có tiềm năng đáng kể nhưng vẫn chưa được khai thác hết. Các tài nguyên khoáng sản chính bao gồm than đá, khí tự nhiên, dầu mỏ (với trữ lượng hạn chế), đá vôi, muối mỏ, crôm, sắt, đồng và đá quý. Mỏ than Thar được cho là một trong những mỏ than lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, ngành khai khoáng phải đối mặt với những thách thức như thiếu đầu tư, công nghệ lạc hậu, cơ sở hạ tầng yếu kém và các vấn đề về an ninh ở một số khu vực. Chính phủ đang nỗ lực thu hút đầu tư nước ngoài và cải thiện chính sách để phát triển ngành này.

9.3. Công nghiệp

Công nghiệp, chiếm 19,74% GDP và 24% tổng số việc làm, là ngành kinh tế lớn thứ hai. Sản xuất quy mô lớn (LSM) chiếm ưu thế, chiếm 12,2% GDP, với sản xuất xi măng phát triển mạnh nhờ nhu cầu từ Afghanistan và thị trường bất động sản trong nước. Năm 2013, Pakistan đã xuất khẩu 7.708.557 tấn xi măng, với công suất lắp đặt là 44.768.250 tấn. Ngành dệt may, một ngành chủ chốt trong sản xuất của Pakistan, đóng góp 9,5% vào GDP và sử dụng khoảng 15 triệu người. Pakistan đứng thứ tư trên toàn cầu về sản xuất bông, với công suất kéo sợi đáng kể, khiến nước này trở thành một nhà xuất khẩu sản phẩm dệt may lớn ở châu Á. Trung Quốc là một người mua quan trọng các sản phẩm dệt may của Pakistan, nhập khẩu hàng dệt may trị giá 1.53 B USD trong năm tài chính vừa qua.
Các ngành công nghiệp quan trọng khác bao gồm chế biến thực phẩm, hóa chất, dược phẩm, thép, ô tô, và hàng tiêu dùng. Sự phát triển công nghiệp của Pakistan đối mặt với những thách thức như thiếu hụt năng lượng, cơ sở hạ tầng yếu kém, công nghệ lạc hậu, và sự cạnh tranh từ các nước khác. Chính phủ đang nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư và thúc đẩy các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao.

9.4. Dịch vụ

Tính đến năm 2014-15, khu vực dịch vụ đóng góp 58,8% vào GDP, là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế ở Pakistan, với một xã hội định hướng tiêu dùng. Tốc độ tăng trưởng của khu vực này vượt qua tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp và công nghiệp, chiếm 54% GDP và hơn một phần ba tổng số việc làm. Khu vực này có mối liên kết chặt chẽ với các khu vực khác, cung cấp các yếu tố đầu vào thiết yếu cho nông nghiệp và sản xuất. Khu vực công nghệ thông tin (CNTT) của Pakistan là một trong những khu vực phát triển nhanh nhất, được Diễn đàn Kinh tế Thế giới xếp hạng thứ 110 về phát triển CNTT-TT. Với khoảng 82 triệu người dùng internet tính đến tháng 5 năm 2020, Pakistan xếp thứ 9 trên toàn cầu, và ngành CNTT-TT của nước này được dự kiến sẽ vượt quá 10 tỷ USD vào năm 2020. Với 12.000 nhân viên, Pakistan nằm trong số năm quốc gia làm việc tự do hàng đầu, và hiệu suất xuất khẩu của nước này trong lĩnh vực viễn thông, máy tính và dịch vụ thông tin đã được cải thiện đáng kể.

Các ngành dịch vụ quan trọng khác bao gồm tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, bán lẻ, vận tải, và du lịch. Ngành tài chính đã có những cải cách đáng kể, nhưng vẫn cần phát triển hơn nữa để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Ngành bán lẻ đang phát triển nhanh chóng với sự xuất hiện của các trung tâm mua sắm hiện đại và các chuỗi bán lẻ quốc tế.

9.5. Du lịch

Với các nền văn hóa, cảnh quan và điểm tham quan đa dạng, Pakistan đã thu hút khoảng 6,6 triệu khách du lịch nước ngoài vào năm 2018. Tuy nhiên, con số này đã giảm so với thời kỳ đỉnh cao của du lịch vào những năm 1970 do sự phổ biến của Đường mòn Hippie. Pakistan tự hào có các điểm tham quan từ rừng ngập mặn ở phía nam đến các trạm đồi Himalaya ở phía đông bắc, bao gồm các di tích Phật giáo cổ đại của Takht-i-Bahi và Taxila, các địa điểm Văn minh lưu vực sông Ấn 5.000 năm tuổi như Mohenjo-daro và Harappa, và nhiều đỉnh núi cao hơn 7.00 K m. Phần phía bắc của Pakistan tự hào có nhiều pháo đài cổ, trưng bày kiến trúc cổ đại. Nó bao gồm các thung lũng Hunza và Chitral, nơi cộng đồng Kalasha nhỏ bé thời tiền Hồi giáo cư trú, tự nhận là hậu duệ của Alexander Đại đế. Lahore, thủ đô văn hóa của Pakistan, trưng bày nhiều ví dụ về kiến trúc Mughal, bao gồm Badshahi Masjid, Vườn Shalimar, Lăng mộ Jahangir, và Pháo đài Lahore. Sau trận động đất Kashmir năm 2005, The Guardian đã nhấn mạnh "Năm địa điểm du lịch hàng đầu ở Pakistan" để thúc đẩy du lịch, bao gồm các điểm đến như Taxila, Lahore, Đường cao tốc Karakoram, Karimabad, và Hồ Saiful Muluk. Các lễ hội và sáng kiến của chính phủ nhằm mục đích quảng bá di sản văn hóa của Pakistan. Năm 2015, Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã xếp Pakistan thứ 125 trong số 141 quốc gia trong Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Du lịch & Lữ hành.

9.6. Cơ sở hạ tầng

Pakistan đã được ca ngợi là quốc gia hàng đầu về phát triển cơ sở hạ tầng ở Nam Á trong các cuộc họp thường niên năm 2016 của IMF và Ngân hàng Thế giới. Tuy nhiên, quốc gia này vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc hiện đại hóa và mở rộng cơ sở hạ tầng để đáp ứng nhu cầu của một nền kinh tế và dân số đang phát triển.

• Năng lượng:

  • 

  Tính đến tháng 5 năm 2021, Pakistan vận hành sáu nhà máy điện hạt nhân thương mại được cấp phép. Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Pakistan (PAEC) giám sát các nhà máy này, trong khi Cơ quan Quản lý Hạt nhân Pakistan đảm bảo vận hành an toàn. Các nhà máy này đóng góp khoảng 5,8% vào nguồn cung cấp điện của Pakistan, trong khi nhiên liệu hóa thạch (dầu thô và khí tự nhiên) cung cấp 64,2%, thủy điện cung cấp 29,9%, và than đá đóng góp 0,1%. Nhà máy điện hạt nhân thương mại đầu tiên của Pakistan, KANUPP-I, được Canada cung cấp vào năm 1971. Hợp tác hạt nhân Trung-Pakistan bắt đầu vào những năm 1980, dẫn đến việc thành lập CHASNUPP-I. Năm 2005, cả hai nước đã đề xuất một kế hoạch an ninh năng lượng chung, nhằm mục đích đạt công suất phát điện vượt quá 160.000 MWe vào năm 2030. Tầm nhìn Năng lượng Hạt nhân 2050 của Pakistan đặt mục tiêu công suất 40.000 MWe, với 8.900 MWe dự kiến vào năm 2030.

  • Tháng 6 năm 2008, tổ hợp hạt nhân tại Chashma ở tỉnh Punjab được mở rộng với việc lắp đặt các lò phản ứng Chashma-III và Chashma-IV, mỗi lò có công suất 325-340 MWe, chi phí là 129.00 B PKR, với 80 tỷ PKR từ các nguồn quốc tế, chủ yếu là Trung Quốc. Một thỏa thuận khác về sự hỗ trợ của Trung Quốc đã được ký vào tháng 10 năm 2008, được coi là phản ứng đối với hiệp định Hoa Kỳ-Ấn Độ. Chi phí của dự án khi đó là 1.70 B USD, với khoản vay nước ngoài là 1.07 B USD. Năm 2013, Pakistan thành lập một tổ hợp hạt nhân thứ hai tại Karachi với kế hoạch xây dựng thêm các lò phản ứng, tương tự như Chashma. Năng lượng điện ở Pakistan được tạo ra bởi nhiều tập đoàn và được phân phối đều giữa bốn tỉnh bởi Cơ quan Quản lý Điện lực Quốc gia (NEPRA). Tuy nhiên, K-Electric có trụ sở tại Karachi và Cơ quan Phát triển Nước và Điện (WAPDA) tạo ra phần lớn điện năng được sử dụng ở Pakistan và thu doanh thu trên toàn quốc. Năm 2023, công suất sản xuất điện lắp đặt của Pakistan là ~45.885 MWt. Pakistan đã sản xuất 1.135 megawatt năng lượng tái tạo trong tháng 10 năm 2016. Pakistan dự kiến sẽ sản xuất 10.000 megawatt năng lượng tái tạo vào năm 2025.

Giao thông:

• 

Pakistan tự hào có 2.57 K km đường cao tốc và khoảng 263.94 K km đường bộ, xử lý 92% hành khách và 96% lưu lượng hàng hóa. Mặc dù chỉ chiếm 4,6% tổng chiều dài đường bộ, các tuyến đường bắc-nam này quản lý 85% lưu lượng giao thông của quốc gia. Chúng kết nối các cảng biển phía nam như cảng Karachi và cảng Qasim ở Sindh, cùng với cảng Gwadar và cảng Pasni ở Balochistan, với các tỉnh đông dân như Punjab và Khyber Pakhtunkhwa trong nước, và các nước láng giềng như Afghanistan, Trung Á, và Trung Quốc thông qua Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan. Theo Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu của WEF, xếp hạng chất lượng cơ sở hạ tầng cảng của Pakistan đã tăng từ 3,7 lên 4,1 trong giai đoạn 2007-2016. Thị phần của đường sắt trong giao thông nội địa giảm xuống dưới 8% đối với hành khách và 4% đối với hàng hóa. Sự thay đổi này dẫn đến việc giảm tổng chiều dài đường ray từ 8.78 K km trong giai đoạn 1990-91 xuống còn 7.79 K km vào năm 2011.

• 

Bối cảnh giao thông của Pakistan có nhiều hệ thống vận tải hiện đại. Tàu điện ngầm Tuyến Cam ở Lahore, được khánh thành vào năm 2020, dài 27.1 km, và bao gồm cả đoạn trên cao và dưới lòng đất, phục vụ hơn 250.000 hành khách mỗi ngày. Lahore cũng tự hào có Lahore Metrobus, là tuyến xe buýt nhanh đầu tiên ở Pakistan, hoạt động từ tháng 2 năm 2013. Rawalpindi-Islamabad Metrobus, dài 48,1 km, bắt đầu giai đoạn đầu tiên vào tháng 6 năm 2015, với các phần mở rộng tiếp theo, và sử dụng vé điện tử và Hệ thống Giao thông Thông minh. Multan Metrobus, khánh thành vào tháng 1 năm 2017, phục vụ Multan với các dịch vụ vận tải nhanh. Hệ thống Vận tải Nhanh bằng Xe buýt của Peshawar, khánh thành vào tháng 8 năm 2020, đánh dấu hệ thống BRT thứ tư ở Pakistan. Tuyến Xanh Metrobus của Karachi, hoạt động từ tháng 12 năm 2021, là một phần của dự án metrobus lớn hơn do Chính phủ Pakistan tài trợ và khởi công vào tháng 2 năm 2016. Trong khi đó, Faisalabad đang chờ dự án vận tải nhanh được đề xuất của mình, Faisalabad Metrobus. Đường sắt Vòng Karachi, được hồi sinh một phần vào tháng 11 năm 2020, cung cấp dịch vụ vận tải công cộng trong khu vực đô thị Karachi. Ngoài ra, các kế hoạch đang được tiến hành để phục hồi dịch vụ xe điện của Karachi, vốn đã ngừng hoạt động vào năm 1975, với sự hợp tác của các chuyên gia Áo.

• 

Tính đến năm 2013, Pakistan tự hào có khoảng 151 sân bay và phi trường, bao gồm cả các cơ sở quân sự và dân sự. Mặc dù Sân bay Quốc tế Jinnah đóng vai trò là cửa ngõ quốc tế chính, lưu lượng quốc tế đáng kể cũng chảy qua các sân bay Lahore, Islamabad, Peshawar, Quetta, Faisalabad, Sialkot, và Multan. Ngành hàng không dân dụng, được bãi bỏ quy định vào năm 1993, hoạt động với sự kết hợp của các thực thể công và tư trong khi doanh nghiệp nhà nước Pakistan International Airlines (PIA) chiếm ưu thế, vận chuyển 73% hành khách nội địa và toàn bộ hàng hóa nội địa.

11.1. Dân cư

Theo Điều tra dân số Pakistan năm 2023, dân số Pakistan là trên 241,49 triệu người. Pakistan là quốc gia đông dân thứ năm trên thế giới. Từ năm 1951 đến năm 2017, dân số Pakistan đã tăng hơn sáu lần, từ 33,7 triệu lên 207,7 triệu. Đất nước này có tỷ lệ tăng dân số tương đối cao, được Ngân hàng Thế giới ước tính là 1,9% vào năm 2021.
Đến năm 2030, dân số của đất nước dự kiến sẽ đạt 263 triệu người. Theo Liên Hợp Quốc, dân số Pakistan sẽ đạt 300 triệu người vào năm 2050.
Tỷ lệ đô thị hóa ở Pakistan đã tăng từ 17,6% dân số năm 1951 lên 36,4% năm 2017. Hơn một nửa dân số sống ở các thị trấn có trên 5.000 dân. Pakistan có tỷ lệ đô thị hóa cao nhất ở Nam Á.
Dân số Pakistan trẻ, với tuổi trung vị là 22,8 tuổi vào năm 2023. Tổng tỷ suất sinh là 3,27 trẻ em trên một phụ nữ vào năm 2023, đây là mức cao nhất ở Nam Á. Tuổi thọ trung bình là 67,9 tuổi; 67,2 tuổi đối với nam và 68,7 tuổi đối với nữ.

11.2. Các nhóm dân tộc

Pakistan là một xã hội đa dạng với ước tính có từ 75 đến 85 ngôn ngữ. Tiếng Urdu và tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức, trong đó tiếng Urdu là lực lượng thống nhất của hơn 75% người Pakistan. Theo điều tra dân số quốc gia năm 2023, các nhóm dân tộc-ngôn ngữ lớn nhất bao gồm người Punjab (36,98%), Pashtun (18,15%), Sindh (14,31%), Saraiki (12%), người nói tiếng Urdu (9,25%), Baloch (3,38%), Hindkowan/Hazarewal (2,32%), và Brahui (1,16%). Dân số còn lại bao gồm nhiều dân tộc thiểu số khác nhau như Kashmir, Pahari, Chitral, nhiều dân tộc ở Gilgit-Baltistan, Kohistani, Torwali, Meo, Hazara, Kalash và Siddi. Cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài, với hơn bảy triệu người, là cộng đồng lớn thứ sáu trên thế giới.
Sự đa dạng sắc tộc này đôi khi dẫn đến những căng thẳng và xung đột, đặc biệt là ở các vùng như Balochistan, nơi có các phong trào ly khai. Chính sách của chính phủ đối với các nhóm dân tộc thiểu số thường bị chỉ trích là không công bằng và thiếu tôn trọng quyền tự quyết văn hóa.

11.3. Ngôn ngữ

Pakistan có một bức tranh ngôn ngữ vô cùng phong phú và đa dạng, với hơn 70 ngôn ngữ được sử dụng trên khắp đất nước.

• Tiếng Urdu: Là ngôn ngữ quốc gia và là một trong hai ngôn ngữ chính thức. Mặc dù chỉ có khoảng 7-8% dân số coi tiếng Urdu là tiếng mẹ đẻ (chủ yếu là người Muhajir), nó được sử dụng rộng rãi như một ngôn ngữ chung (lingua franca) trên toàn quốc, đặc biệt trong giáo dục, truyền thông và các cơ quan chính phủ. Tiếng Urdu có vai trò quan trọng trong việc củng cố bản sắc dân tộc.
• Tiếng Anh: Là ngôn ngữ chính thức thứ hai, được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực hành chính, kinh doanh, giáo dục đại học và pháp luật. Di sản từ thời thuộc địa Anh, tiếng Anh vẫn giữ một vị thế quan trọng trong xã hội Pakistan.
• Các ngôn ngữ khu vực chính:
  • Tiếng Punjab: Là ngôn ngữ được nói nhiều nhất ở Pakistan, với khoảng 39% dân số sử dụng làm tiếng mẹ đẻ, chủ yếu ở tỉnh Punjab.
  • Tiếng Pashto: Được nói bởi khoảng 18% dân số, chủ yếu ở tỉnh Khyber Pakhtunkhwa và các vùng phía bắc Balochistan.
  • Tiếng Sindh: Được nói bởi khoảng 15% dân số, chủ yếu ở tỉnh Sindh.
  • Tiếng Saraiki: Một ngôn ngữ Ấn-Arya được nói ở phía nam Punjab, chiếm khoảng 12% dân số.
  • Tiếng Baloch: Một ngôn ngữ Iran được nói bởi khoảng 3-4% dân số, chủ yếu ở tỉnh Balochistan.
• Các ngôn ngữ khác: Ngoài ra, còn có nhiều ngôn ngữ khu vực và thiểu số khác như Brahui (một ngôn ngữ Dravidian ở Balochistan), Hindko, Kashmiri, Shina, Balti, Burushaski (một ngôn ngữ biệt lập), và nhiều ngôn ngữ khác.

Chính sách ngôn ngữ của Pakistan đã trải qua nhiều thay đổi. Mặc dù tiếng Urdu được thúc đẩy như một biểu tượng của sự thống nhất quốc gia, các ngôn ngữ khu vực vẫn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa và xã hội của các cộng đồng tương ứng. Có những tranh luận và yêu cầu về việc công nhận và thúc đẩy hơn nữa các ngôn ngữ khu vực trong giáo dục và hành chính.

11.4. Tôn giáo

Hồi giáo là quốc giáo, với tự do tôn giáo được hiến pháp đảm bảo. Phần lớn dân số là người Hồi giáo (96,47%), tiếp theo là người Hindu (2,14%) và người Kitô giáo (1,27%). Các nhóm thiểu số bao gồm người Sikh, người Phật giáo, người Kỳ Na giáo, người Hỏa giáo (Parsi), và người Kalash độc đáo thực hành thuyết vật linh. Ngoài ra, một tỷ lệ nhỏ không theo tín ngưỡng nào, như được ghi nhận trong cuộc điều tra dân số năm 1998.

Tuy nhiên, tình hình tự do tôn giáo trên thực tế vẫn còn nhiều vấn đề. Các nhóm thiểu số tôn giáo thường xuyên phải đối mặt với sự phân biệt đối xử, bạo lực và lạm dụng, bao gồm cả việc lạm dụng luật báng bổ. Các nhóm như Ahmadiyya bị coi là phi Hồi giáo theo hiến pháp và phải đối mặt với sự đàn áp nghiêm trọng. Các vụ cưỡng bức cải đạo, đặc biệt là đối với phụ nữ và trẻ em gái Hindu và Kitô giáo, cũng là một mối quan셔 tâm lớn.

11.4.2. Ấn Độ giáo

Ấn Độ giáo là tôn giáo lớn thứ hai, chiếm 2,14% dân số theo điều tra dân số năm 2017. Pakistan có dân số Hindu lớn thứ năm trên toàn cầu vào năm 2010. Năm 2017, số người Hindu là 4.444.437 người. Họ cư trú trên khắp Pakistan nhưng tập trung ở Sindh, nơi họ chiếm 8,73% dân số. Huyện Umerkot là khu vực duy nhất có đa số người Hindu. Huyện Tharparkar có dân số Hindu lớn nhất. Bốn huyện - Umerkot, Tharparkar, Mirpurkhas, và Sanghar - chiếm hơn một nửa số người Hindu của Pakistan.
Khi Pakistan thành lập, 'lý thuyết con tin' cho rằng việc đối xử công bằng với người Hindu sẽ bảo vệ người Hồi giáo ở Ấn Độ. Tuy nhiên, một số người Hindu ở Pakistan cảm thấy bị gạt ra ngoài lề, dẫn đến việc di cư sang Ấn Độ. Họ phải đối mặt với bạo lực sau vụ phá hủy Babri Masjid, chịu đựng các vụ cưỡng bức cải đạo và bắt cóc.

11.4.3. Kitô giáo và các tôn giáo khác

Người Kitô giáo là nhóm thiểu số tôn giáo lớn tiếp theo sau người Hindu, chiếm 1,27% dân số. Họ tập trung ở Quận Lahore (5%) và Lãnh thổ Thủ đô Islamabad (hơn 4%). Karachi có một cộng đồng Công giáo La Mã lịch sử được thành lập bởi những người di cư Goa và Tamil trong thời kỳ thuộc địa của Anh.
Sau Kitô giáo, Đức tin Bahá'í có 30.000 tín đồ vào năm 2008, tiếp theo là Đạo Sikh, Phật giáo và Hỏa giáo, mỗi tôn giáo có khoảng 20.000 tín đồ vào năm 2008, cùng với một cộng đồng Kỳ Na giáo nhỏ.
Năm 2005, 1% dân số tự nhận mình là người vô thần. Đến năm 2012, con số này đã tăng lên 2,0% theo Gallup.
Tình hình của các nhóm tôn giáo thiểu số khác như Sikh, Phật giáo, và đặc biệt là cộng đồng Ahmadiyya (bị tuyên bố là phi Hồi giáo theo luật Pakistan và phải đối mặt với sự phân biệt đối xử nghiêm trọng) cũng là một mối quan tâm lớn về nhân quyền.

11.5. Giáo dục

Hiến pháp của Pakistan quy định giáo dục tiểu học và trung học miễn phí. Các trường đại học công lập được thành lập ở mỗi tỉnh, bao gồm Đại học Punjab, Đại học Sindh, Đại học Peshawar, Đại học Karachi, và Đại học Balochistan. Bối cảnh giáo dục của đất nước bao gồm cả các trường đại học công lập và tư thục, thúc đẩy hợp tác để tăng cường nghiên cứu và cơ hội giáo dục đại học, mặc dù có những lo ngại về chất lượng giảng dạy ở các cơ sở mới hơn. Các cơ sở giáo dục kỹ thuật và dạy nghề ở Pakistan có khoảng 3.193, được bổ sung bởi các madrassah cung cấp giáo dục Hồi giáo miễn phí cho học sinh, với những nỗ lực của chính phủ nhằm điều chỉnh và giám sát chất lượng của chúng trong bối cảnh lo ngại về việc tuyển mộ những kẻ cực đoan. Giáo dục được chia thành sáu cấp chính, bao gồm mẫu giáo, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông, trung cấp, và các chương trình đại học. Ngoài ra, các trường tư thục cung cấp một hệ thống giáo dục trung học song song dựa trên chương trình giảng dạy do Cambridge International Examinations thiết lập, với 439 trường quốc tế được báo cáo ở Pakistan.

Các sáng kiến từ năm 2007 đã bắt buộc giáo dục bằng tiếng Anh trên toàn quốc. Sau vụ tấn công nhà hoạt động Malala Yousafzai của Taliban vào năm 2012, cô đã trở thành người đoạt giải Nobel trẻ nhất vì những nỗ lực vận động giáo dục của mình. Các cải cách năm 2013 đã yêu cầu các khóa học tiếng Trung Quốc ở Sindh, phản ánh ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc. Tính đến năm 2018, tỷ lệ biết chữ của Pakistan là 62,3%, với sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng và giới tính. Các sáng kiến của chính phủ, bao gồm xóa mù chữ máy tính từ năm 1995, nhằm mục đích xóa mù chữ, nhắm đến mục tiêu 100% học sinh tiểu học nhập học và tỷ lệ biết chữ ~86% vào năm 2015. Pakistan phân bổ 2,3% GDP cho giáo dục, thuộc hàng thấp nhất ở Nam Á.
Những thách thức lớn trong lĩnh vực giáo dục bao gồm tỷ lệ bỏ học cao, chất lượng giáo dục thấp, thiếu giáo viên được đào tạo bài bản, cơ sở vật chất yếu kém, và bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt là đối với trẻ em gái và ở các vùng nông thôn.

11.6. Y tế

Hệ thống y tế của Pakistan bao gồm cả khu vực công và tư. Chính phủ điều hành một mạng lưới các bệnh viện và cơ sở y tế công cộng, nhưng chất lượng và khả năng tiếp cận thường hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Khu vực tư nhân đóng vai trò ngày càng tăng, cung cấp các dịch vụ y tế đa dạng, nhưng chi phí thường cao hơn.
Các bệnh tật chủ yếu ở Pakistan bao gồm các bệnh truyền nhiễm như lao, sốt rét, sốt xuất huyết, tiêu chảy, và các bệnh hô hấp. Các bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, tiểu đường, và ung thư cũng đang gia tăng. Suy dinh dưỡng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em.
Tuổi thọ trung bình ở Pakistan là khoảng 67,9 tuổi (2023). Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế của người dân còn nhiều hạn chế, đặc biệt đối với người nghèo và những người sống ở vùng sâu vùng xa. Chi tiêu công cho y tế còn thấp, và người dân thường phải tự chi trả phần lớn chi phí y tế. Các nỗ lực cải thiện hệ thống y tế đang được tiến hành, nhưng vẫn còn nhiều thách thức.

11.7. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền tại Pakistan là một vấn đề phức tạp và đáng lo ngại, với nhiều thách thức tồn tại dai dẳng.

• Tự do báo chí và biểu đạt: Mặc dù hiến pháp đảm bảo tự do báo chí, các nhà báo và phương tiện truyền thông thường xuyên phải đối mặt với sự đe dọa, kiểm duyệt và bạo lực từ cả các cơ quan nhà nước và các nhóm phi nhà nước. Các vụ mất tích và tấn công nhà báo vẫn xảy ra, tạo ra một môi trường sợ hãi và tự kiểm duyệt. Năm 2018, Pakistan xếp thứ 139/180 trong Chỉ số Tự do Báo chí của Phóng viên không biên giới. Các đài truyền hình và báo chí phải đối mặt với việc đóng cửa vì xuất bản các báo cáo chỉ trích chính phủ hoặc quân đội.
• Quyền của các nhóm thiểu số:
  • Dân tộc thiểu số: Các nhóm dân tộc như người Baloch, Pashtun và Sindh thường xuyên báo cáo về sự phân biệt đối xử, đàn áp và vi phạm nhân quyền từ phía nhà nước. Các phong trào đòi quyền tự quyết ở Balochistan đã dẫn đến các cuộc xung đột và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng.
  • Tôn giáo thiểu số: Các cộng đồng tôn giáo thiểu số như Hindu, Kitô giáo và đặc biệt là Ahmadiyya phải đối mặt với sự phân biệt đối xử, bạo lực và lạm dụng luật báng bổ. Các vụ cưỡng bức cải đạo, tấn công nơi thờ tự và giết người vì lý do tôn giáo vẫn tiếp diễn.
  • LGBT: Đồng tính luyến ái nam là bất hợp pháp ở Pakistan, có thể bị phạt tù chung thân. Cộng đồng LGBT phải đối mặt với sự kỳ thị xã hội và pháp lý nghiêm trọng.
• Quyền phụ nữ: Phụ nữ ở Pakistan tiếp tục đối mặt với sự phân biệt đối xử và bạo lực trên diện rộng. Các vấn đề như bạo lực gia đình, tảo hôn, "giết người vì danh dự", và hạn chế tiếp cận giáo dục và cơ hội kinh tế vẫn còn phổ biến. Mặc dù đã có những cải cách pháp lý, việc thực thi vẫn còn yếu kém.
• Các thách thức đối với phát triển dân chủ: Sự can thiệp của quân đội vào chính trị, tham nhũng, và sự yếu kém của các thể chế dân chủ tiếp tục cản trở sự phát triển dân chủ bền vững. Các cuộc bầu cử thường bị cáo buộc gian lận và thiếu minh bạch.
• Các nỗ lực cải thiện: Đã có một số nỗ lực từ các tổ chức xã hội dân sự, các nhà hoạt động nhân quyền và một số cơ quan chính phủ để cải thiện tình hình nhân quyền. Tuy nhiên, những nỗ lực này thường gặp phải sự phản kháng và thiếu ý chí chính trị.

Nhìn chung, việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền vẫn là một thách thức lớn đối với Pakistan. Cần có những cải cách sâu rộng và cam kết mạnh mẽ từ chính phủ để giải quyết các vấn đề này và đảm bảo một xã hội công bằng và tôn trọng nhân quyền cho tất cả mọi người.

11.8. Cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài

Cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài, còn được gọi là người Pakistan hải ngoại, là một bộ phận dân số đáng kể và có ảnh hưởng. Ước tính có hơn 7 triệu người Pakistan sống và làm việc ở nước ngoài, khiến đây trở thành một trong những cộng đồng hải ngoại lớn nhất thế giới.
Các quốc gia có đông người Pakistan sinh sống nhất bao gồm:

• Các quốc gia vùng Vịnh Ba Tư (Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kuwait, Qatar, Oman, Bahrain)
• Vương quốc Anh
• Hoa Kỳ
• Canada
• Các quốc gia châu Âu khác (như Na Uy, Ý, Tây Ban Nha)
• Úc

Đóng góp kinh tế: Người Pakistan ở nước ngoài đóng góp đáng kể vào nền kinh tế Pakistan thông qua kiều hối. Kiều hối là một nguồn thu ngoại tệ quan trọng, giúp ổn định cán cân thanh toán và hỗ trợ các gia đình ở quê nhà.
Các vấn đề liên quan:

• Quyền lợi và phúc lợi: Người lao động Pakistan ở nước ngoài, đặc biệt là ở các quốc gia vùng Vịnh, đôi khi phải đối mặt với điều kiện làm việc khắc nghiệt, lạm dụng và phân biệt đối xử. Chính phủ Pakistan có các cơ quan để hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của họ.
• Hội nhập và bản sắc: Các thế hệ người Pakistan sinh ra và lớn lên ở nước ngoài đối mặt với những thách thức trong việc duy trì bản sắc văn hóa và hội nhập vào xã hội sở tại.
• Vai trò chính trị: Người Pakistan ở nước ngoài ngày càng có vai trò tích cực hơn trong chính trị Pakistan, thông qua việc vận động hành lang, quyên góp và tham gia bầu cử (nếu có quyền).
• Chảy máu chất xám: Việc di cư của các chuyên gia và người có tay nghề cao có thể dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám, ảnh hưởng đến sự phát triển của Pakistan.

Chính phủ Pakistan ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài và đã có những nỗ lực để thu hút đầu tư, khuyến khích họ trở về và tham gia vào sự phát triển của đất nước.

11.9. Nhập cư

Sau cuộc chia cắt Ấn Độ năm 1947, người Hồi giáo Ấn Độ tiếp tục di cư đến Pakistan, đặc biệt là đến Karachi và tỉnh Sindh. Các cuộc chiến tranh ở nước láng giềng Afghanistan trong những năm 1980 và 1990 đã đẩy hàng triệu người tị nạn Afghanistan vào Pakistan, chủ yếu ở Khyber Pakhtunkhwa và các khu vực bộ lạc, một số ở Karachi và Quetta. Pakistan là nơi có một trong những quần thể người tị nạn lớn nhất thế giới. Ngoài ra, khoảng 2 triệu người Bangladesh và nửa triệu người không có giấy tờ tùy thân, được cho là từ Myanmar, cư trú tại Pakistan. Vào tháng 10 năm 2023, Pakistan đã ra lệnh trục xuất hàng nghìn người tị nạn không có giấy tờ tùy thân, với lý do lo ngại về an ninh.

Việc di cư của người Bengal và Rohingya đến Pakistan bắt đầu vào những năm 1980 và tiếp tục cho đến năm 1998. Karachi có một số lượng đáng kể các khu định cư của người Bengal, và làn sóng di cư lớn của người Rohingya đã khiến nơi đây trở thành một trong những trung tâm dân số Rohingya lớn nhất bên ngoài Myanmar. Cộng đồng người Miến Điện ở Karachi cư trú tại nhiều khu ổ chuột trên khắp thành phố.

Theo BBC, hàng nghìn người Hồi giáo Uyghur sống ở Gilgit-Baltistan, một số người rời Tân Cương, Trung Quốc và thị trấn thương mại sầm uất Kashgar vào năm 1949, trong khi những người khác là những người mới đến sau này, tuyên bố trốn thoát khỏi sự đàn áp chính trị. Kể từ năm 1989, hàng nghìn người tị nạn Hồi giáo Kashmir đã chạy trốn đến Pakistan, cáo buộc bị binh lính Ấn Độ hãm hiếp và buộc phải di dời.

Những người nhập cư và người tị nạn ở Pakistan thường phải đối mặt với nhiều khó khăn, bao gồm điều kiện sống thiếu thốn, hạn chế tiếp cận các dịch vụ cơ bản, phân biệt đối xử và nguy cơ bị trục xuất. Chính sách của chính phủ Pakistan đối với người nhập cư và người tị nạn thường không nhất quán và bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chính trị và an ninh.

12.1. Kiến trúc

Kiến trúc Pakistan có thể được chia thành bốn giai đoạn chính: tiền Hồi giáo, Hồi giáo, thuộc địa và hậu thuộc địa. Sự khởi đầu của Văn minh lưu vực sông Ấn vào khoảng giữa thiên niên kỷ thứ ba trước Công nguyên đã báo trước một nền văn hóa đô thị, bằng chứng là các công trình kiến trúc lớn còn sót lại. Các khu định cư tiền Hồi giáo đáng chú ý bao gồm Mohenjo-daro, Harappa, và Kot Diji. Sự kết hợp giữa Phật giáo và ảnh hưởng của Hy Lạp đã khai sinh ra một phong cách Phật giáo-Hy Lạp đặc biệt từ thế kỷ thứ nhất sau Công nguyên, điển hình là phong cách Gandhara nổi tiếng. Các di tích kiến trúc Phật giáo đáng chú ý bao gồm tu viện Takht-i-Bahi ở Khyber Pakhtunkhwa.

Sự du nhập của Hồi giáo vào Pakistan ngày nay đã đánh dấu sự chấm dứt của kiến trúc Phật giáo, mở đường cho kiến trúc Hồi giáo. Công trình Ấn-Hồi giáo đáng chú ý, lăng mộ Shah Rukn-i-Alam ở Multan, vẫn còn giữ vị trí quan trọng. Trong thời kỳ Mughal, thiết kế Ba Tư-Hồi giáo đã hòa quyện với nghệ thuật Hindustan, thể hiện rõ trong các công trình kiến trúc nổi tiếng của Lahore như Nhà thờ Hồi giáo Badshahi và Pháo đài Lahore với Cổng Alamgiri mang tính biểu tượng. Lahore cũng tự hào có Nhà thờ Hồi giáo Wazir Khan rực rỡ và Vườn Shalimar xanh tươi. Trong thời kỳ thuộc địa của Anh, các tòa nhà Ấn-Âu xuất hiện, pha trộn phong cách châu Âu và Ấn Độ-Hồi giáo. Bản sắc hậu thuộc địa tỏa sáng qua các công trình hiện đại như Nhà thờ Hồi giáo Faisal (một biểu tượng quốc gia), Minar-e-Pakistan, và Mazar-e-Quaid. Ảnh hưởng kiến trúc Anh vẫn còn tồn tại trong các công trình kiến trúc trên khắp Lahore, Peshawar và Karachi.

12.2. Trang phục và thời trang

Shalwar Kameez là quốc phục của Pakistan, được mặc ở tất cả các tỉnh: Punjab, Sindh, Balochistan, Khyber Pakhtunkhwa, và Azad Kashmir. Mỗi tỉnh có phong cách riêng. Người Pakistan mặc nhiều loại vải như lụa, chiffon, và cotton. Ngoài quốc phục, nam giới thường mặc vest và cà vạt được may đo trong nước, đặc biệt là ở văn phòng, trường học và các buổi họp mặt xã hội.
Ngành công nghiệp thời trang của Pakistan đã phát triển mạnh mẽ, pha trộn phong cách truyền thống và hiện đại để tạo ra một bản sắc văn hóa độc đáo. Trang phục vùng miền và truyền thống vẫn là những biểu tượng quan trọng của truyền thống bản địa, phát triển thành cả hình thức hiện đại và thuần túy hơn. Các tổ chức như Hội đồng Thiết kế Thời trang Pakistan ở Lahore và Hội đồng Thời trang Pakistan ở Karachi tổ chức các sự kiện như Tuần lễ Thời trang PFDC và Tuần lễ Thời trang Pakistan. Tuần lễ thời trang đầu tiên của Pakistan diễn ra vào tháng 11 năm 2009.

Các loại trang phục truyền thống đáng chú ý khác bao gồm Sherwani (một loại áo khoác dài, thường được mặc trong các dịp trang trọng), Mũ Jinnah (một loại mũ lông màu đen, gắn liền với người sáng lập Pakistan), Peshawari chappal (một loại dép da truyền thống), Pakol (một loại mũ len tròn, phổ biến ở các vùng phía bắc), và Mũ Sindhi (một loại mũ có họa tiết đặc trưng của vùng Sindh).

12.3. Ẩm thực

Ẩm thực Pakistan, bắt nguồn từ các nhà bếp hoàng gia của các hoàng đế Mughal thế kỷ 16, pha trộn ảnh hưởng từ các truyền thống ẩm thực của Anh, Ấn Độ, Trung Á, và Trung Đông. Không giống như các món ăn Trung Đông, các món ăn Pakistan được nêm nhiều gia vị với tỏi, gừng, nghệ, ớt, và garam masala. Roti, một loại bánh mì dẹt làm từ lúa mì, đi kèm với hầu hết các bữa ăn, cùng với cà ri, thịt, rau, và đậu lăng. Cơm cũng phổ biến, được phục vụ không gia vị, có gia vị, hoặc trong các món ngọt. Lassi, một thức uống truyền thống từ vùng Punjab, và trà đen với sữa và đường là những thức uống phổ biến được thưởng thức trên toàn quốc. Sohan halwa, một món ngọt được yêu thích từ miền nam Punjab, được thưởng thức trên khắp Pakistan.

Một số món ăn tiêu biểu khác bao gồm biryani (cơm thập cẩm với thịt và gia vị), nihari (thịt hầm chậm), haleem (cháo đặc làm từ lúa mì, lúa mạch và thịt), và các loại kebab (thịt nướng). Ẩm thực đường phố cũng rất phổ biến, với các món như samosa, pakora, và chaat.

12.4. Văn học và triết học

Pakistan tự hào có nền văn học bằng nhiều ngôn ngữ bao gồm Urdu, Sindh, Punjab, Pashto, Baluchi, Ba Tư, Anh, và nhiều hơn nữa. Học viện Văn chương Pakistan tích cực quảng bá văn học và thơ ca cả trong nước và quốc tế. Thư viện Quốc gia đóng góp vào việc phổ biến văn học. Trong lịch sử, văn học Pakistan chủ yếu bao gồm thơ trữ tình, tôn giáo, và các tác phẩm văn hóa dân gian, sau đó đa dạng hóa dưới ảnh hưởng của thực dân thành tiểu thuyết văn xuôi, hiện được chấp nhận rộng rãi.

Nhà thơ quốc gia của Pakistan, Muhammad Iqbal, đã viết những bài thơ có ảnh hưởng bằng tiếng Urdu và Ba Tư, ủng hộ sự phục hưng văn minh Hồi giáo. Các nhân vật đáng chú ý trong văn học Urdu đương đại bao gồm Josh Malihabadi, Faiz Ahmed Faiz, và Saadat Hasan Manto. Các nhà thơ Sufi nổi tiếng như Shah Abdul Latif và Bulleh Shah được tôn kính. Mirza Kalich Beg được ca ngợi là cha đẻ của văn xuôi Sindh hiện đại. Triết học Pakistan đã được định hình bởi những ảnh hưởng từ triết học Anh và Mỹ, với những nhân vật đáng chú ý như M. M. Sharif đóng góp vào sự phát triển của nó. Sau năm 1971, tư tưởng Marxist đã trở nên nổi bật trong triết học Pakistan thông qua các nhân vật như Jalaludin Abdur Rahim.

12.5. Nghệ thuật biểu diễn

Nghệ thuật biểu diễn của Pakistan rất đa dạng và phong phú, phản ánh sự pha trộn của các truyền thống văn hóa bản địa và ảnh hưởng từ bên ngoài.

• Âm nhạc:
  • Âm nhạc truyền thống: Bao gồm các hình thức như Qawwali (một thể loại nhạc Sufi sùng đạo, nổi tiếng với các nghệ sĩ như Nusrat Fateh Ali Khan), Ghazal (một thể loại thơ trữ tình được phổ nhạc), và nhiều hình thức nhạc dân gian khác nhau tùy theo vùng miền. Các nhạc cụ truyền thống bao gồm tabla, sitar, sarangi, và harmonium.
  • Âm nhạc hiện đại: Âm nhạc đại chúng Pakistan (pop, rock) đã phát triển mạnh mẽ, kết hợp các yếu tố phương Tây với âm nhạc truyền thống. Các chương trình truyền hình như Coke Studio đã góp phần quảng bá âm nhạc Pakistan ra thế giới.
• Điện ảnh: Ngành công nghiệp điện ảnh Pakistan, thường được gọi là Lollywood (theo tên Lahore), đã trải qua nhiều thăng trầm. Mặc dù phải đối mặt với sự cạnh tranh từ Bollywood (Ấn Độ) và những thách thức về kinh phí, ngành điện ảnh Pakistan đang có những dấu hiệu phục hồi với sự xuất hiện của các nhà làm phim và diễn viên tài năng mới. Các bộ phim Punjabi và Pashto cũng có lượng khán giả riêng.
• Sân khấu: Sân khấu kịch có một lịch sử lâu đời ở Pakistan, từ các vở kịch truyền thống đến các tác phẩm hiện đại. Các nhà hát ở các thành phố lớn như Karachi và Lahore thường xuyên tổ chức các buổi biểu diễn.
• Múa: Các điệu múa dân gian truyền thống rất đa dạng, phản ánh văn hóa của các vùng miền khác nhau. Kathak, một điệu múa cổ điển của tiểu lục địa Ấn Độ, cũng được biểu diễn ở Pakistan.

Nghệ thuật biểu diễn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa của Pakistan, là một phương tiện để thể hiện bản sắc, giải trí và bình luận xã hội.

12.6. Truyền thông đại chúng

Truyền thông đại chúng ở Pakistan bao gồm báo chí, phát thanh, truyền hình và internet.

• Báo chí: Pakistan có một nền báo chí sôi động với nhiều tờ báo bằng tiếng Anh và tiếng Urdu, cũng như các ngôn ngữ khu vực. Các tờ báo lớn có ảnh hưởng đáng kể đến dư luận và chính trị. Tuy nhiên, các nhà báo thường xuyên phải đối mặt với áp lực và nguy hiểm.
• Phát thanh: Đài Phát thanh Pakistan (PBC) là đài phát thanh quốc gia. Ngoài ra còn có nhiều đài phát thanh tư nhân.
• Truyền hình: Tổng công ty Truyền hình Pakistan (PTV) là đài truyền hình quốc gia. Sự xuất hiện của các kênh truyền hình tư nhân vào những năm 2000 đã làm thay đổi đáng kể bối cảnh truyền hình, với nhiều kênh tin tức, giải trí và tôn giáo. Các bộ phim truyền hình Pakistan (drama) rất nổi tiếng cả trong nước và ở các cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài.
• Internet: Việc sử dụng internet và mạng xã hội đã tăng lên nhanh chóng ở Pakistan. Internet đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc phổ biến thông tin, huy động xã hội và tranh luận công khai. Tuy nhiên, chính phủ cũng đã có những động thái kiểm duyệt và hạn chế nội dung trực tuyến.

Môi trường truyền thông ở Pakistan được mô tả là "nằm trong số những môi trường thẳng thắn nhất ở Nam Á" bởi BBC. Truyền thông Pakistan đã đóng vai trò quan trọng trong việc phơi bày tham nhũng. Tuy nhiên, tự do báo chí vẫn là một thách thức, với các nhà báo phải đối mặt với sự đe dọa từ cả các cơ quan nhà nước và các nhóm phi nhà nước. Báo cáo của Phóng viên không biên giới năm 2021 xếp Pakistan thứ 157 trong số 180 quốc gia về Chỉ số Tự do Báo chí.

12.7. Thể thao

Cricket là môn thể thao phổ biến nhất ở Pakistan, tiếp theo là bóng đá. Khúc côn cầu trên cỏ là môn thể thao quốc gia. Các môn thể thao khác như bóng quần, mã cầu, và các trò chơi truyền thống cũng được yêu thích.

Trong cricket, Pakistan tự hào có chiến thắng trong tất cả các giải đấu lớn của ICC, bao gồm Giải vô địch Cricket Thế giới, Giải vô địch Cricket T20 Thế giới, và ICC Champions Trophy. Giải Siêu hạng Pakistan được xếp hạng trong số các giải đấu T20 hàng đầu trên toàn cầu.

Trong bóng đá, Pakistan đã thành lập Liên đoàn Bóng đá Pakistan ngay sau khi thành lập, và nổi tiếng với việc sản xuất bóng cho FIFA World Cup.

Trong khúc côn cầu trên cỏ, Pakistan tự hào có bốn lần vô địch Giải vô địch Khúc côn cầu Thế giới, tám huy chương vàng Đại hội Thể thao châu Á, và ba huy chương vàng Thế vận hội. Vận động viên bóng quần Jahangir Khan giữ kỷ lục về chuỗi thắng dài nhất trong lịch sử thể thao chuyên nghiệp, thắng 555 trận liên tiếp. Pakistan đã đăng cai nhiều sự kiện quốc tế, bao gồm các Giải vô địch Cricket và Khúc côn cầu Thế giới và Đại hội Thể thao châu Á.

12.8. Lễ hội và ngày lễ

Pakistan có nhiều lễ hội và ngày lễ quốc gia, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tôn giáo của đất nước.

• Các lễ hội Hồi giáo chính:
  • Eid ul-Fitr (Lễ kết thúc tháng Ramadan): Đây là một trong những lễ hội quan trọng nhất của người Hồi giáo, đánh dấu sự kết thúc của tháng ăn chay Ramadan. Mọi người thường mặc quần áo mới, đi cầu nguyện tại nhà thờ Hồi giáo, thăm hỏi gia đình và bạn bè, và tặng quà.
  • Eid al-Adha (Lễ Hiến sinh): Lễ hội này tưởng nhớ sự sẵn sàng của nhà tiên tri Ibrahim (Abraham) hiến tế con trai mình theo lệnh của Thiên Chúa. Người Hồi giáo thường hiến tế một con vật (cừu, dê, bò hoặc lạc đà) và chia sẻ thịt với gia đình, bạn bè và người nghèo.
  • Milad-un-Nabi (Sinh nhật Nhà tiên tri Muhammad): Kỷ niệm ngày sinh của Nhà tiên tri Muhammad.
  • Shab-e-Barat (Đêm Tha thứ): Một đêm cầu nguyện và sám hối.
  • Ashura: Một ngày lễ quan trọng đối với người Hồi giáo Shia, tưởng niệm sự tử vì đạo của Imam Hussein.
• Các ngày lễ quốc gia quan trọng khác:
  • Ngày Pakistan (23 tháng 3): Kỷ niệm việc thông qua Nghị quyết Lahore năm 1940, kêu gọi thành lập một nhà nước riêng cho người Hồi giáo, và việc Pakistan trở thành nước cộng hòa Hồi giáo đầu tiên trên thế giới vào năm 1956.
  • Ngày Độc lập (14 tháng 8): Kỷ niệm ngày Pakistan giành độc lập từ Anh vào năm 1947.
  • Ngày Sinh nhật Quaid-e-Azam (25 tháng 12): Kỷ niệm ngày sinh của Muhammad Ali Jinnah, người sáng lập Pakistan.
  • Ngày Iqbal (9 tháng 11): Kỷ niệm ngày sinh của Allama Muhammad Iqbal, nhà thơ và triết gia dân tộc.
  • Ngày Lao động (1 tháng 5).
• Các lễ hội văn hóa và khu vực:
  • Basant (Lễ hội Diều): Một lễ hội mùa xuân truyền thống ở Punjab, nổi tiếng với các cuộc thi thả diều.
  • Shandur Polo Festival: Một giải đấu mã cầu truyền thống được tổ chức hàng năm tại đèo Shandur.
  • Lok Mela: Một lễ hội văn hóa dân gian được tổ chức tại Islamabad.

  Ngoài ra, còn có nhiều lễ hội và ngày lễ khác được tổ chức bởi các cộng đồng tôn giáo và dân tộc thiểu số trên khắp Pakistan.