Yemen

3.1. Cổ đại

Với đường bờ biển dài, nằm giữa các nền văn minh phương Đông và phương Tây, Yemen từ lâu đã là một ngã tư văn hóa và có vị trí chiến lược về thương mại ở phía tây Bán đảo Ả Rập. Các khu định cư lớn, xét theo tiêu chuẩn thời bấy giờ, đã tồn tại ở vùng núi phía bắc Yemen sớm nhất là từ năm 5000 TCN. Vương quốc Saba (سَـبَـأ_Sabaʾ^Arabic) được cho là đã tồn tại ít nhất từ thế kỷ 12 TCN. Bốn vương quốc hoặc liên minh bộ lạc chính ở Nam Ả Rập cổ đại bao gồm Saba, Hadhramaut, Qataban và Ma'in. Saba, được nhiều học giả đồng nhất với xứ Sheba trong Kinh Thánh, là liên minh nổi bật nhất. Các nhà cai trị Saba sử dụng tước hiệu "Mukarrib", thường được hiểu là "người thống nhất", "vua tư tế", hoặc người đứng đầu liên minh các vương quốc Nam Ả Rập - "vua của các vị vua". Vai trò của Mukarrib là tập hợp các bộ lạc khác nhau dưới một vương quốc và cai trị họ. Người Saba đã xây dựng Đập Lớn Marib vào khoảng năm 940 TCN, một công trình thủy lợi vĩ đại nhằm kiểm soát lũ lụt theo mùa và phục vụ nông nghiệp.

Đến thế kỷ 3 TCN, Qataban, Hadhramaut và Ma'in đã giành được độc lập từ Saba và thiết lập vị thế riêng trên vũ đài Yemen. Sự cai trị của người Minaean (thuộc Ma'in) từng mở rộng đến tận Dedan (nay thuộc Ả Rập Xê Út), với thủ đô đặt tại Baraqish. Sau sự sụp đổ của Qataban vào khoảng năm 50 TCN, người Saba đã giành lại quyền kiểm soát Ma'in. Vào thời điểm quân đội La Mã thực hiện cuộc viễn chinh đến Arabia Felix (tên người La Mã gọi Yemen) vào năm 25 TCN, người Saba một lần nữa trở thành thế lực thống trị ở Nam Ả Rập. Aelius Gallus, một thái thú La Mã ở Ai Cập, được lệnh chỉ huy một chiến dịch quân sự nhằm thiết lập sự thống trị của La Mã đối với người Saba. Tuy nhiên, quân đội La Mã với 10.000 người đã bị đánh bại trước khi đến được Marib. Strabo, một nhà sử học và địa lý học Hy Lạp, người có mối quan hệ thân thiết với Aelius Gallus, đã cố gắng biện minh cho thất bại của bạn mình trong các tác phẩm của ông. Người La Mã mất sáu tháng để đến Marib và 60 ngày để trở về Ai Cập. Họ đổ lỗi cho người dẫn đường Nabataean và xử tử người này vì tội phản bội. Cho đến nay, không có ghi chép trực tiếp nào trong các văn bia Saba đề cập đến cuộc viễn chinh của La Mã.

Sau cuộc viễn chinh của La Mã, hoặc có thể sớm hơn, khu vực này rơi vào hỗn loạn. Hai thị tộc lớn là Hamdan và Himyar đều tuyên bố vương quyền, sử dụng tước hiệu "Vua của Sheba và Dhu Raydan" (Dhu Raydan là tên gọi khác của Himyar). Người Himyar đã liên minh với Aksum ở Ethiopia để chống lại người Saba. El Sharih Yahdhib, tù trưởng của bộ lạc Bakil và là vua của cả Saba và Dhu Raydan, đã tiến hành các chiến dịch thành công chống lại người Himyar và người Habashat (tức Aksum). Ông tự hào về các chiến dịch của mình và thêm tước hiệu "Yahdhib" (người đàn áp) vào tên mình; ông thường giết kẻ thù bằng cách chặt họ thành từng mảnh. Sanaa trở nên nổi bật dưới thời trị vì của ông, khi ông xây dựng Cung điện Ghumdan làm nơi ở.

Người Himyar đã chiếm Sanaa từ tay Hamdan vào khoảng năm 100 CN. Các bộ tộc Hashdi đã nổi dậy chống lại họ và chiếm lại Sanaa vào khoảng năm 180 CN. Shammar Yahri'sh đã chinh phục Hadhramaut, Najran và Tihamah vào năm 275 CN, qua đó thống nhất Yemen và củng cố quyền cai trị của người Himyar. Người Himyar từ bỏ thuyết đa thần và tuân theo một hình thức thuyết độc thần được gọi là Rahmanism.

Năm 354, Hoàng đế La Mã Constantius II đã cử một phái đoàn do Theophilos người Ấn Độ dẫn đầu đến để thuyết phục người Himyar chuyển sang Cơ đốc giáo. Theo Philostorgius, phái đoàn này đã bị người Do Thái địa phương chống đối. Một số bản khắc bằng tiếng Hebrew và tiếng Sabaean đã được tìm thấy, ca ngợi hoàng gia vì đã "...giúp đỡ và trao quyền cho Dân tộc Israel".

Theo truyền thống Hồi giáo, Vua As'ad Hoàn hảo đã tiến hành một cuộc viễn chinh quân sự để hỗ trợ người Do Thái ở Yathrib (nay là Medina). Abu Kariba As'ad, như được biết từ các bản khắc, đã lãnh đạo một chiến dịch quân sự đến miền trung Ả Rập hoặc Najd để hỗ trợ vương quốc chư hầu Kinda chống lại người Lakhmid. Tuy nhiên, không có tài liệu tham khảo trực tiếp nào về Do Thái giáo hoặc Yathrib được phát hiện từ triều đại kéo dài gần 50 năm của ông. Abu Kariba qua đời vào năm 445. Đến năm 515, Himyar ngày càng bị chia rẽ theo tôn giáo và một cuộc xung đột gay gắt giữa các phe phái khác nhau đã mở đường cho sự can thiệp của Aksum. Vị vua Himyarite cuối cùng Ma'adikarib Ya'fur được Aksum hỗ trợ chống lại các đối thủ Do Thái của mình. Ma'adikarib là một Cơ đốc nhân và đã phát động một chiến dịch chống lại người Lakhmid ở miền nam Iraq, với sự hỗ trợ của các đồng minh Ả Rập khác của Byzantium. Người Lakhmid là một thành trì của Ba Tư, vốn không khoan dung với một tôn giáo truyền giáo như Cơ đốc giáo.

Sau cái chết của Ma'adikarib Ya'fur vào khoảng năm 521, một lãnh chúa Do Thái Himyarite tên là Dhu Nuwas đã lên nắm quyền. Hoàng đế Justinian I đã cử một phái bộ đến Yemen. Ông muốn những người Himyarite chính thức theo Cơ đốc giáo sử dụng ảnh hưởng của họ đối với các bộ lạc ở nội địa Ả Rập để tiến hành các hoạt động quân sự chống lại Ba Tư. Justinian I đã ban "phẩm giá của một vị vua" cho các sheikh Ả Rập của Kindah và Ghassan ở miền trung và miền bắc Ả Rập. Ngay từ đầu, chính sách của La Mã và Byzantine là phát triển mối quan hệ chặt chẽ với các cường quốc ven bờ Biển Đỏ. Họ đã thành công trong việc cải đạo Aksum và ảnh hưởng đến văn hóa của họ. Kết quả liên quan đến Yemen thì khá đáng thất vọng.

Một hoàng tử Kindite tên là Yazid bin Kabshat đã nổi dậy chống lại Abraha và các đồng minh Cơ đốc giáo Ả Rập của ông. Một thỏa thuận ngừng bắn đã đạt được sau khi Đập Lớn Marib bị vỡ. Abraha qua đời vào khoảng năm 570. Đế chế Sasan đã sáp nhập Aden vào khoảng năm 570. Dưới sự cai trị của họ, phần lớn Yemen được hưởng quyền tự trị lớn ngoại trừ Aden và Sanaa. Kỷ nguyên này đánh dấu sự sụp đổ của nền văn minh Nam Ả Rập cổ đại, vì phần lớn đất nước nằm dưới sự cai trị của một số thị tộc độc lập cho đến khi Hồi giáo du nhập vào năm 630.

3.2. Trung đại

Thời kỳ trung đại ở Yemen được đánh dấu bằng sự truyền bá của Hồi giáo, sự nổi lên của các vương triều Hồi giáo bản địa và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài. Đây là giai đoạn chuyển đổi quan trọng, định hình bản sắc tôn giáo và chính trị của khu vực.

3.2.1. Sự truyền bá Hồi giáo và các vương triều sơ khai

Muhammad, nhà tiên tri của Hồi giáo, đã cử người anh họ của mình là Ali đến Sanaa và các vùng phụ cận vào khoảng năm 630. Vào thời điểm đó, Yemen là khu vực phát triển nhất ở Ả Rập. Liên minh bộ lạc Banu Hamdan là một trong những nhóm đầu tiên chấp nhận Hồi giáo. Muhammad cũng cử Muadh ibn Jabal đến Al-Janad, thuộc Taiz ngày nay, và gửi thư cho các thủ lĩnh bộ lạc khác nhau. Các bộ lạc lớn, bao gồm cả Himyar, đã cử phái đoàn đến Medina trong "năm của các phái đoàn" khoảng năm 630-631. Một số người Yemen đã chấp nhận Hồi giáo trước năm 630, như Ammar ibn Yasir, Al-Ala'a Al-Hadrami, Miqdad ibn Aswad, Abu Musa Ashaari và Sharhabeel ibn Hasana. Một người đàn ông tên là 'Abhala ibn Ka'ab Al-Ansi đã trục xuất những người Ba Tư còn lại và tuyên bố mình là nhà tiên tri của Rahman. Ông ta đã bị một người Yemen gốc Ba Tư tên là Fayruz al-Daylami ám sát. Những người Cơ đốc giáo, chủ yếu ở Najran, cùng với người Do Thái, đã đồng ý trả jizya (thuế thân), mặc dù một số người Do Thái đã chuyển sang đạo Hồi, như Wahb ibn Munabbih và Ka'ab al-Ahbar.

Yemen ổn định dưới thời Khalif quốc Rashidun. Các bộ lạc Yemen đóng vai trò then chốt trong việc mở rộng Hồi giáo sang Ai Cập, Iraq, Ba Tư, Levant, Anatolia, Bắc Phi, Sicily và Andalusia. Các bộ lạc Yemen định cư ở Syria đã góp phần đáng kể vào việc củng cố quyền cai trị của Nhà Umayyad, đặc biệt là dưới thời Marwan I. Các bộ lạc Yemen hùng mạnh như Kinda đã đứng về phía ông trong Trận Marj Rahit.

Muhammad ibn Abdullah ibn Ziyad thành lập Vương triều Ziyadid ở Tihamah vào khoảng năm 818. Nhà nước này trải dài từ Haly (thuộc Ả Rập Xê Út ngày nay) đến Aden. Họ trên danh nghĩa công nhận Khalif quốc Abbas, nhưng cai trị độc lập từ Zabid. Nhờ vị trí địa lý, họ đã phát triển mối quan hệ đặc biệt với Ethiopia. Tù trưởng của Quần đảo Dahlak đã xuất khẩu nô lệ, cũng như hổ phách và da báo cho người cai trị Yemen. Họ chỉ kiểm soát một phần nhỏ dải ven biển ở Tihamah dọc theo Biển Đỏ và không bao giờ thực thi quyền kiểm soát đối với vùng cao nguyên và Hadhramaut. Một thị tộc Himyarite tên là Yufirids đã thiết lập quyền cai trị của họ trên vùng cao nguyên từ Saada đến Taiz, trong khi Hadhramaut là một thành trì của người Ibadi và từ chối mọi sự thần phục đối với Abbasids ở Baghdad.

Imam Zaidi đầu tiên, Yahya ibn al-Husayn, đến Yemen vào năm 893. Ông là một giáo sĩ và thẩm phán được mời từ Medina đến Saada để phân xử các tranh chấp bộ lạc. Yahya đã thuyết phục các bộ lạc địa phương tuân theo lời dạy của mình. Giáo phái này dần dần lan rộng khắp vùng cao nguyên, khi các bộ lạc Hashid và Bakil, sau này được gọi là "đôi cánh song sinh của chế độ imam", chấp nhận quyền lực của ông. Ông thành lập chế độ imam Zaidi vào năm 897. Yahya thiết lập ảnh hưởng của mình ở Saada và Najran. Ông cũng cố gắng chiếm Sanaa từ tay Yufirids vào năm 901 nhưng thất bại.

3.2.2. Các vương triều chính và sự tranh giành của các thế lực bên ngoài

Vương triều Sulayhid được thành lập ở vùng cao nguyên phía bắc vào khoảng năm 1040; vào thời điểm đó, Yemen được cai trị bởi nhiều triều đại địa phương khác nhau. Năm 1060, Ali al-Sulayhi chinh phục Zabid và giết chết người cai trị Al-Najah, người sáng lập triều đại Najahid. Các con trai của Al-Najah buộc phải chạy trốn đến Dahlak. Hadhramaut rơi vào tay Sulayhid sau khi họ chiếm được Aden vào năm 1162. Đến năm 1063, Ali đã khuất phục Đại Yemen. Sau đó, ông tiến về Hejaz và chiếm Mecca. Ali kết hôn với Asma bint Shihab, người cùng chồng cai trị Yemen. Bài giảng (Khutbah) trong các buổi cầu nguyện thứ Sáu được công bố nhân danh cả chồng và vợ bà. Không có phụ nữ Ả Rập nào khác có được vinh dự này kể từ khi Hồi giáo ra đời. Ali al-Sulayhi bị các con trai của Najah giết trên đường đến Mecca vào năm 1084. Con trai ông là Ahmed Al-Mukarram đã lãnh đạo một đội quân đến Zabid và giết 8.000 cư dân ở đó. Sau đó, ông đưa người Zurayid lên cai trị Aden. Al-Mukarram, người bị liệt mặt do vết thương chiến tranh, đã nghỉ hưu vào năm 1087 và giao quyền lực cho vợ mình là Arwa al-Sulayhi. Nữ hoàng Arwa đã chuyển kinh đô của triều đại Sulayhid từ Sanaa đến Jibla, một thị trấn nhỏ ở miền trung Yemen gần Ibb. Bà đã cử các nhà truyền giáo Ismaili đến Ấn Độ, nơi một cộng đồng Ismaili đáng kể đã được thành lập và tồn tại cho đến ngày nay. Nữ hoàng Arwa tiếp tục cai trị một cách an toàn cho đến khi qua đời vào năm 1138. Bà vẫn được nhớ đến như một vị quân chủ vĩ đại và được yêu mến, như được ghi nhận trong sử sách, văn học và truyền thuyết dân gian Yemen, nơi bà được gọi là Balqis al-sughra ("nữ hoàng Sheba nhỏ"). Ngay sau khi Arwa qua đời, đất nước bị chia cắt thành năm triều đại nhỏ tranh giành quyền lực theo tôn giáo.

Vương triều Ayyubid, sau khi lật đổ Vương triều Fatimid ở Ai Cập, đã mở rộng ảnh hưởng sang Yemen. Vài năm sau khi lên nắm quyền, Saladin đã cử anh trai mình là Turan Shah đi chinh phục Yemen vào năm 1174. Turan Shah đã chinh phục Zabid từ tay triều đại Mahdid vào năm 1174, sau đó tiến về Aden vào tháng 6 và chiếm được nó từ tay người Zurayid. Các sultan Hamdanid của Sanaa đã chống lại Ayyubid vào năm 1175, và Ayyubid không chiếm được Sanaa cho đến năm 1189. Sự cai trị của Ayyubid ổn định ở miền nam và miền trung Yemen, nơi họ đã thành công trong việc xóa bỏ các tiểu quốc trong khu vực, trong khi các bộ lạc Ismaili và Zaidi tiếp tục cố thủ ở một số pháo đài. Ayyubids thất bại trong việc chiếm giữ thành trì của người Zaydi ở miền bắc Yemen. Năm 1191, người Zaydi ở Shibam Kawkaban nổi dậy và giết chết 700 binh sĩ Ayyubid. Imam Abdallah bin Hamza tuyên bố là imam vào năm 1197 và chiến đấu chống lại al-Mu'izz Ismail, Sultan Ayyubid của Yemen. Imam Abdullah ban đầu bị đánh bại nhưng đã chiếm được Sanaa và Dhamar vào năm 1198, và al-Mu'izz Ismail bị ám sát vào năm 1202. Abdullah bin Hamza tiếp tục cuộc đấu tranh chống lại Ayyubid cho đến khi qua đời vào năm 1217. Sau khi ông qua đời, cộng đồng Zaidi bị chia rẽ giữa hai imam đối địch. Người Zaydi bị phân tán, và một thỏa thuận ngừng bắn được ký kết với Ayyubid vào năm 1219. Quân đội Ayyubid bị đánh bại tại Dhamar vào năm 1226. Sultan Ayyubid Mas'ud Yusuf rời Mecca năm 1228 và không bao giờ quay trở lại. Một số nguồn khác cho rằng ông bị buộc phải rời Ai Cập vào năm 1223.

Vương triều Rasulid được thành lập vào năm 1229 bởi Umar ibn Rasul, người được Ayyubids bổ nhiệm làm phó thống đốc vào năm 1223. Khi người cai trị Ayyubid cuối cùng rời Yemen vào năm 1229, Umar ở lại đất nước với tư cách là người cai quản. Sau đó, ông tự xưng là một vị vua độc lập với tước hiệu "al-Malik Al-Mansur" (vua được Allah扶助). Umar đầu tiên đặt trụ sở tại Zabid, sau đó tiến vào vùng núi nội địa, chiếm trung tâm cao nguyên quan trọng Sanaa. Tuy nhiên, các kinh đô của Rasulid là Zabid và Taiz. Ông bị cháu trai ám sát vào năm 1249. Con trai của Omar là Yousef đã đánh bại phe phái do những kẻ ám sát cha mình lãnh đạo và dập tắt nhiều cuộc phản công của các imam Zaydi, những người vẫn còn cố thủ ở vùng cao nguyên phía bắc. Chủ yếu nhờ những chiến thắng mà ông giành được trước các đối thủ, ông đã nhận được danh hiệu tôn kính "al-Muzaffar" (người chiến thắng). Sau khi Baghdad thất thủ trước quân Mông Cổ vào năm 1258, al-Muzaffar Yusuf I đã tự phong tước hiệu Khalip. Ông chọn thành phố Taiz làm thủ đô chính trị của vương quốc vì vị trí chiến lược và gần Aden. Các sultan Rasulid đã xây dựng nhiều Madrasa (trường học Hồi giáo) để củng cố trường phái luật học Shafi'i, vốn vẫn là trường phái luật học chiếm ưu thế của người Yemen ngày nay. Dưới sự cai trị của họ, Taiz và Zabid trở thành các trung tâm học thuật Hồi giáo quốc tế lớn. Các vị vua là những người có học thức, không chỉ sở hữu những thư viện quan trọng mà còn viết các chuyên luận về nhiều lĩnh vực, từ chiêm tinh học và y học đến nông nghiệp và phả hệ. Họ có mối quan hệ khó khăn với người Mamluk của Ai Cập vì Mamluk coi họ là một nước chư hầu. Sự cạnh tranh của họ tập trung vào Hejaz và quyền cung cấp kiswah (tấm vải phủ Kaaba) ở Mecca. Triều đại ngày càng bị đe dọa bởi các thành viên hoàng gia bất mãn về vấn đề kế vị, kết hợp với các cuộc nổi dậy của các bộ lạc định kỳ, khi họ bị cuốn vào một cuộc chiến tranh tiêu hao với các imam Zaydi ở vùng cao nguyên phía bắc. Trong 12 năm cuối cùng của triều đại Rasulid, đất nước bị xé nát bởi nhiều đối thủ tranh giành vương quốc. Sự suy yếu của Rasulid đã tạo cơ hội cho thị tộc Banu Taher tiếp quản và tự thành lập mình là những người cai trị mới của Yemen vào năm 1454.

Người Tahirid là một thị tộc địa phương có trụ sở tại Rada'a. Họ đã xây dựng các trường học, nhà thờ Hồi giáo, kênh tưới tiêu, cũng như các bể chứa nước và cầu ở Zabid, Aden, Rada'a và Juban. Công trình nổi tiếng nhất của họ là Amiriya Madrasa ở huyện Rada', được xây dựng vào năm 1504. Người Tahirid quá yếu để có thể kiềm chế các imam Zaydi hoặc tự bảo vệ mình trước các cuộc tấn công từ bên ngoài. Nhận thấy sự giàu có của vương quốc Tahirid, người Mamluk đã quyết định chinh phục nó. Quân đội Mamluk, với sự hỗ trợ của các lực lượng trung thành với Imam Zaidi Al-Mutawakkil Yahya Sharaf ad-Din, đã chinh phục toàn bộ vương quốc Tahirid nhưng không chiếm được Aden vào năm 1517. Chiến thắng của Mamluk chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Đế quốc Ottoman đã chinh phục Ai Cập, treo cổ vị Sultan Mamluk cuối cùng ở Cairo. Người Ottoman chưa quyết định chinh phục Yemen cho đến năm 1538. Các bộ lạc Zaydi ở vùng cao nguyên nổi lên như những anh hùng dân tộc bằng cách kháng cự mạnh mẽ và quyết liệt trước sự chiếm đóng của Thổ Nhĩ Kỳ. Người Mamluk cố gắng sáp nhập Yemen vào Ai Cập, trong khi người Bồ Đào Nha, do Afonso de Albuquerque lãnh đạo, đã chiếm đảo Socotra và thực hiện một cuộc tấn công không thành công vào Aden vào năm 1513.

Bắt đầu từ thế kỷ 15, Bồ Đào Nha đã can thiệp, thống trị cảng Aden trong khoảng 20 năm và duy trì một vùng đất được bảo vệ trên đảo Socotra trong suốt thời gian này. Từ thế kỷ 16, người Bồ Đào Nha đã gây ra mối đe dọa trực tiếp đối với hoạt động thương mại Ấn Độ Dương. Do đó, người Mamluk đã cử một đội quân dưới quyền Hussein al-Kurdi để chống lại những kẻ xâm lược. Sultan Mamluk đã đến Zabid vào năm 1515 và tham gia vào các cuộc đàm phán ngoại giao với sultan Tahiri 'Amir bin Abdulwahab để xin tiền cần thiết cho cuộc thánh chiến chống lại người Bồ Đào Nha. Thay vì đối đầu với họ, người Mamluk, những người đang cạn kiệt thức ăn và nước uống, đã đổ bộ lên bờ biển Yemen và bắt đầu quấy rối dân làng Tihamah để lấy những vật dụng cần thiết. Mục tiêu của Bồ Đào Nha ở Biển Đỏ một mặt là đảm bảo liên lạc với đồng minh Cơ đốc giáo ở Ethiopia, mặt khác là có thể tấn công Mecca và các lãnh thổ Ả Rập từ phía sau, trong khi vẫn duy trì sự thống trị tuyệt đối đối với thương mại gia vị. Ý định chính là thống trị thương mại của các thành phố ven biển châu Phi và Ả Rập. Để đạt được mục tiêu này, Bồ Đào Nha đã tìm cách gây ảnh hưởng và thống trị bằng vũ lực hoặc thuyết phục tất cả các cảng và vương quốc đang giao tranh với nhau. Bồ Đào Nha thường giữ các đồng minh Ả Rập muốn duy trì độc lập khỏi các quốc gia Ả Rập khác trong khu vực dưới ảnh hưởng của mình.

3.3. Cận đại

Thời kỳ cận đại của Yemen chứng kiến sự tái chiếm của Đế quốc Ottoman, sự xâm nhập của các cường quốc châu Âu, đặc biệt là Anh, và cuối cùng là sự hình thành Vương quốc Yemen độc lập. Đây là giai đoạn đầy biến động với những thay đổi sâu sắc về chính trị và xã hội.

3.3.1. Đế quốc Ottoman tái chiếm và Anh chiếm đóng miền Nam

Đế quốc Ottoman có hai lợi ích cơ bản cần bảo vệ ở Yemen: các thành phố Hồi giáo linh thiêng Mecca và Medina, và tuyến đường thương mại với Ấn Độ về gia vị và dệt may. Cả hai đều bị đe dọa, và tuyến đường thương mại gần như bị lu mờ, bởi sự xuất hiện của người Bồ Đào Nha ở Ấn Độ Dương và Biển Đỏ vào đầu thế kỷ 16. Hadım Suleiman Pasha, thống đốc Ottoman của Ai Cập, được lệnh chỉ huy một hạm đội 90 tàu để chinh phục Yemen. Đất nước này đang trong tình trạng vô chính phủ và bất hòa liên miên, như Pasha mô tả:
{{Trích dẫn|Yemen là một vùng đất không có lãnh chúa, một tỉnh trống rỗng. Không chỉ có thể mà còn dễ dàng chiếm được, và nếu chiếm được, nó sẽ là chủ nhân của các vùng đất Ấn Độ và gửi một lượng lớn vàng và đồ trang sức đến Constantinople hàng năm.}}

Imam al-Mutawakkil Yahya Sharaf ad-Din cai trị vùng cao nguyên phía bắc bao gồm Sanaa, trong khi Aden do Sultan Tahirid cuối cùng là 'Amir ibn Dauod nắm giữ. Pasha đã tấn công Aden vào năm 1538, giết chết người cai trị của nó, và mở rộng quyền lực Ottoman để bao gồm cả Zabid vào năm 1539 và cuối cùng là toàn bộ Tihamah. Zabid trở thành trụ sở hành chính của Eyalet Yemen. Các thống đốc Ottoman không kiểm soát nhiều vùng cao nguyên. Họ chủ yếu nắm quyền ở vùng ven biển phía nam, đặc biệt là xung quanh Zabid, Mocha và Aden. Trong số 80.000 binh sĩ được gửi đến Yemen từ Ai Cập từ năm 1539 đến 1547, chỉ có 7.000 người sống sót. Tổng kế toán Ottoman ở Ai Cập nhận xét:
{{Trích dẫn|Chúng tôi chưa thấy nơi nào như Yemen là nơi chôn vùi binh lính của chúng tôi. Mỗi lần chúng tôi gửi một lực lượng viễn chinh đến đó, nó đều tan chảy như muối hòa tan trong nước.}}


Người Ottoman lại cử một lực lượng viễn chinh khác đến Zabid vào năm 1547, trong khi Imam al-Mutawakkil Yahya Sharaf ad-Din đang cai trị vùng cao nguyên một cách độc lập. Yahya chọn con trai mình là Ali để kế vị, một quyết định khiến người con trai khác của ông là al-Mutahhar ibn Yahya rất tức giận. Al-Mutahhar bị què nên không đủ tiêu chuẩn làm imam. Ông đã thúc giục Oais Pasha, thống đốc thuộc địa Ottoman ở Zabid, tấn công cha mình. Thực vậy, quân đội Ottoman được hỗ trợ bởi các lực lượng bộ lạc trung thành với Imam al-Mutahhar đã tấn công Taiz và tiến về phía bắc tới Sanaa vào tháng 8 năm 1547. Người Thổ Nhĩ Kỳ chính thức phong Imam al-Mutahhar làm Sanjak-bey với quyền hạn đối với 'Amran. Imam al-Mutahhar đã ám sát thống đốc thuộc địa Ottoman và chiếm lại Sanaa, nhưng người Ottoman, do Özdemir Pasha lãnh đạo, đã buộc al-Mutahhar phải rút lui về pháo đài của mình ở Thula. Özdemir Pasha đã đặt Yemen dưới sự cai trị hiệu quả của Ottoman từ năm 1552 đến 1560. Ông qua đời tại Sanaa vào năm 1561 và được kế vị bởi Mahmud Pasha. Mahmud Pasha bị các quan chức Ottoman khác mô tả là một thống đốc tham nhũng và vô đạo đức, và ông đã bị Ridvan Pasha thay thế vào năm 1564. Đến năm 1565, Yemen bị chia thành hai tỉnh: vùng cao nguyên dưới sự chỉ huy của Ridvan Pasha và Tihamah dưới sự chỉ huy của Murad Pasha. Imam al-Mutahhar đã phát động một chiến dịch tuyên truyền trong đó ông tuyên bố rằng nhà tiên tri Muhammad đã đến gặp ông trong một giấc mơ và khuyên ông nên tiến hành jihad chống lại người Ottoman. Al-Mutahhar đã lãnh đạo các bộ lạc chiếm Sanaa từ Ridvan Pasha vào năm 1567. Khi Murad cố gắng giải vây cho Sanaa, các bộ lạc vùng cao đã phục kích đơn vị của ông và tàn sát tất cả. Hơn 80 trận chiến đã diễn ra. Cuộc chạm trán quyết định cuối cùng diễn ra tại Dhamar vào khoảng năm 1568, trong đó Murad Pasha bị chặt đầu và đầu của ông được gửi đến al-Mutahhar ở Sanaa. Đến năm 1568, chỉ còn Zabid nằm dưới sự chiếm đóng của người Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong khi đó, người Anh bắt đầu tìm kiếm một kho chứa than để phục vụ các tàu hơi nước của họ trên đường đến Ấn Độ. Một chuyến đi khứ hồi từ Suez đến Bombay cần 700 tấn than. Các quan chức của Công ty Đông Ấn Anh đã quyết định chọn Aden. Đế quốc Anh đã cố gắng đạt được một thỏa thuận với imam Zaidi của Sanaa, cho phép họ có một chỗ đứng ở Mocha, và khi không thể đảm bảo vị trí của mình, họ đã đạt được một thỏa thuận tương tự từ Sultan của Lahej, cho phép họ củng cố vị trí ở Aden. Năm 1839, người Anh đã chiếm đóng Aden, trục xuất Sultan của Lahej khỏi Aden và buộc ông phải chấp nhận sự "bảo hộ" của họ. Vào tháng 11 năm 1839, 5.000 người thuộc các bộ lạc đã cố gắng chiếm lại thị trấn nhưng bị đẩy lùi và 200 người bị giết. Với những người di cư từ Ấn Độ, Đông Phi và Đông Nam Á, Aden đã phát triển thành một thành phố thế giới. Năm 1850, chỉ có 980 người Ả Rập được đăng ký là cư dân gốc của thành phố. Sự hiện diện của người Anh ở Aden đã khiến họ mâu thuẫn với người Ottoman. Người Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định với người Anh rằng họ nắm chủ quyền trên toàn bộ Ả Rập, bao gồm cả Yemen với tư cách là người kế vị Muhammad và là Thủ lĩnh của Khalif quốc Toàn cầu.

Sự trở lại của Ottoman vào Yemen diễn ra năm 1849 sau hai thế kỷ vắng mặt, một phần do lo ngại về sự bành trướng của Anh từ Ấn Độ thuộc Anh sang Biển Đỏ và Ả Rập. Sự cạnh tranh và rối loạn vẫn tiếp diễn giữa các imam Zaidi, giữa họ và các phó tướng, với giới ulama, với các thủ lĩnh bộ lạc, cũng như với những người thuộc các giáo phái khác. Một số công dân Sanaa tuyệt vọng muốn khôi phục luật pháp và trật tự cho Yemen và đã yêu cầu Pasha Ottoman ở Tihamah bình định đất nước. Việc mở Kênh đào Suez năm 1869 càng củng cố quyết tâm của Ottoman ở lại Yemen. Đến năm 1873, Ottoman đã thành công trong việc chinh phục vùng cao nguyên phía bắc. Sanaa trở thành thủ đô hành chính của Vilayet Yemen.

Người Ottoman đã học hỏi từ kinh nghiệm trước đây và nỗ lực tước bỏ quyền lực của các lãnh chúa địa phương ở vùng cao nguyên. Họ thậm chí còn cố gắng thế tục hóa xã hội Yemen, trong khi người Do Thái Yemen bắt đầu nhận thức mình theo chủ nghĩa dân tộc Yemen. Người Ottoman đã xoa dịu các bộ lạc bằng cách tha thứ cho các thủ lĩnh nổi dậy của họ và bổ nhiệm họ vào các vị trí hành chính. Họ đã giới thiệu một loạt cải cách nhằm nâng cao phúc lợi kinh tế của đất nước. Tuy nhiên, tham nhũng lan tràn trong chính quyền Ottoman ở Yemen. Điều này là do chỉ những quan chức tồi tệ nhất mới được bổ nhiệm vì những người có thể tránh phục vụ ở Yemen đều làm như vậy. Người Ottoman đã tái khẳng định quyền kiểm soát đối với vùng cao nguyên trong một thời gian tạm thời. Các cuộc cải cách được gọi là Tanzimat bị các bộ lạc Zaidi coi là dị giáo. Năm 1876, các bộ lạc Hashid và Bakil nổi dậy chống lại người Ottoman; người Thổ Nhĩ Kỳ đã phải xoa dịu họ bằng quà tặng để chấm dứt cuộc nổi dậy. Các thủ lĩnh bộ lạc rất khó xoa dịu và một chu kỳ bạo lực bất tận đã cản trở những nỗ lực của Ottoman nhằm bình định đất đai. Ahmed Izzet Pasha đề xuất rằng quân đội Ottoman nên sơ tán khỏi vùng cao nguyên và chỉ giới hạn ở Tihamah, và không nên tự tạo gánh nặng không cần thiết với các hoạt động quân sự liên tục chống lại các bộ lạc Zaidi.

3.3.2. Vương quốc Yemen thành lập và sự tranh giành của các cường quốc

Imam Yahya Muhammad Hamid ed-Din al-Mutawakkil đã cai trị vùng cao nguyên phía bắc một cách độc lập từ năm 1911, từ đó ông bắt đầu cuộc chinh phục các vùng đất Yemen. Năm 1904, ông lãnh đạo một cuộc nổi dậy chống lại người Thổ Nhĩ Kỳ; quân nổi dậy đã làm gián đoạn khả năng cai trị của Ottoman. Các cuộc nổi dậy từ năm 1904 đến 1911 đặc biệt gây thiệt hại cho Ottoman, khiến họ mất tới 10.000 binh sĩ và tới 500.000 bảng Anh mỗi năm. Người Ottoman đã ký một hiệp ước với Imam Yahya Hamidaddin vào năm 1911. Theo hiệp ước, Imam Yahya được công nhận là một nhà lãnh đạo tự trị của vùng cao nguyên phía bắc Zaidi. Người Ottoman tiếp tục cai trị các khu vực Shafi'i ở miền trung nam cho đến khi họ rời đi vào năm 1918. Sau khi Đế quốc Ottoman sụp đổ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Vương quốc Yemen được thành lập.

Năm 1925, Yahya chiếm al-Hudaydah từ tay Idrisid. Năm 1927, lực lượng của Yahya cách Aden, Taiz và Ibb khoảng 50 km; người Anh đã ném bom họ trong năm ngày và Imam phải rút lui. Các lực lượng Bedouin nhỏ, chủ yếu từ liên minh Madh'hij của Marib, đã tấn công Shabwah nhưng bị người Anh ném bom và phải rút lui.

Đế quốc Ý là nước đầu tiên công nhận Yahya là vua của Yemen vào năm 1926. Điều này tạo ra nhiều lo lắng cho người Anh, họ giải thích đó là sự công nhận yêu sách chủ quyền của Imam Yahya đối với Đại Yemen, bao gồm cả Xứ bảo hộ Aden và Asir. Idrisid đã quay sang Ibn Saud để tìm kiếm sự bảo vệ của ông khỏi Yahya. Tuy nhiên, vào năm 1932, Idrisid đã phá vỡ thỏa thuận với Ibn Saud và quay lại với Yahya để tìm kiếm sự giúp đỡ chống lại Ibn Saud, người đã bắt đầu thanh lý quyền lực của họ và bày tỏ mong muốn sáp nhập các lãnh thổ đó vào lãnh địa Saudi của riêng mình. Yahya yêu cầu trả lại toàn bộ lãnh địa Idrisid. Các cuộc đàm phán giữa Yahya và Ibn Saud tỏ ra vô ích. Sau Chiến tranh Saudi-Yemen năm 1934, Ibn Saud tuyên bố ngừng bắn vào tháng 5 năm 1934. Imam Yahya đồng ý thả các con tin Saudi và giao nộp Idrisid cho Saudi. Imam Yahya nhượng lại ba tỉnh Najran, Asir và Jizan trong 20 năm và ký một hiệp ước khác với chính phủ Anh vào năm 1934. Imam công nhận chủ quyền của Anh đối với Xứ bảo hộ Aden trong 40 năm. Vì lo sợ cho Hudaydah, Yahya đã chấp nhận những yêu cầu này.

3.4. Hiện đại

Lịch sử hiện đại của Yemen được đặc trưng bởi sự chia cắt sâu sắc, những nỗ lực thống nhất mong manh, và các cuộc xung đột kéo dài. Từ sự phân chia thành Bắc và Nam Yemen, sự thống nhất năm 1990, đến các cuộc nội chiến và cuộc cách mạng năm 2011, Yemen đã phải đối mặt với những thách thức to lớn về chính trị, kinh tế và xã hội, cùng với sự can thiệp của các yếu tố quốc tế.

3.4.1. Chia cắt Nam - Bắc và thống nhất

Chủ nghĩa dân tộc Ả Rập có ảnh hưởng trong một số giới phản đối sự thiếu nỗ lực hiện đại hóa trong chế độ quân chủ Mutawakkilite. Điều này trở nên rõ ràng khi Imam Ahmad bin Yahya qua đời năm 1962. Con trai ông kế vị, nhưng các sĩ quan quân đội đã cố gắng giành chính quyền, châm ngòi cho Nội chiến Bắc Yemen. Phe bảo hoàng Hamidaddin được Ả Rập Xê Út, Anh và Jordan hỗ trợ (chủ yếu bằng vũ khí và viện trợ tài chính, nhưng cũng có một số lực lượng quân sự nhỏ), trong khi quân nổi dậy được Ai Cập hậu thuẫn. Ai Cập cung cấp vũ khí và hỗ trợ tài chính cho quân nổi dậy, đồng thời gửi một lực lượng quân sự lớn tham gia chiến đấu. Israel đã bí mật cung cấp vũ khí cho phe bảo hoàng để giữ chân quân đội Ai Cập ở Yemen và khiến Nasser ít có khả năng khởi xướng một cuộc xung đột ở Sinai. Sau sáu năm nội chiến, quân nổi dậy đã thành lập Cộng hòa Ả Rập Yemen (Bắc Yemen).

Cuộc cách mạng ở miền Bắc trùng hợp với Tình trạng khẩn cấp Aden, đẩy nhanh sự kết thúc của chế độ cai trị của Anh ở miền Nam. Ngày 30 tháng 11 năm 1967, nhà nước Nam Yemen được thành lập, bao gồm Aden và Xứ bảo hộ Nam Ả Rập cũ. Nhà nước xã hội chủ nghĩa này sau đó được chính thức gọi là Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen (Nam Yemen) và một chương trình quốc hữu hóa đã được bắt đầu. Đây là nhà nước cộng sản duy nhất trong thế giới Ả Rập.

Quan hệ giữa hai nhà nước Yemen dao động giữa hòa bình và thù địch. Miền Nam được khối Đông Âu hậu thuẫn. Tuy nhiên, miền Bắc không thể có được những mối liên hệ tương tự. Năm 1972, hai nhà nước đã giao chiến. Cuộc chiến được giải quyết bằng một lệnh ngừng bắn và các cuộc đàm phán do Liên đoàn Ả Rập làm trung gian, trong đó tuyên bố rằng việc thống nhất cuối cùng sẽ diễn ra. Năm 1978, Ali Abdullah Saleh được bổ nhiệm làm tổng thống Cộng hòa Ả Rập Yemen. Sau chiến tranh, miền Bắc phàn nàn về sự giúp đỡ của miền Nam từ các nước ngoài, bao gồm cả Ả Rập Xê Út. Năm 1979, giao tranh mới giữa hai nhà nước lại tiếp diễn và các nỗ lực nhằm thống nhất đất nước được nối lại. Hàng ngàn người đã thiệt mạng vào năm 1986 trong Nội chiến Nam Yemen. Tổng thống Ali Nasser Muhammad chạy trốn sang miền Bắc và sau đó bị kết án tử hình vì tội phản quốc. Một chính phủ mới được thành lập.

Năm 1990, hai chính phủ đã đạt được một thỏa thuận đầy đủ về việc cùng nhau quản lý Yemen, và hai nước được hợp nhất vào ngày 22 tháng 5 năm 1990, với Saleh làm tổng thống. Tổng thống Nam Yemen, Ali Salim al-Beidh, trở thành phó tổng thống. Một nghị viện thống nhất được thành lập và một hiến pháp thống nhất đã được thông qua. Trong cuộc bầu cử nghị viện năm 1993, cuộc bầu cử đầu tiên được tổ chức sau khi thống nhất, Đại hội Nhân dân Toàn quốc (GPC) đã giành được 122 trong số 301 ghế.

Quá trình thống nhất đã đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự khác biệt về hệ tư tưởng chính trị, cơ cấu kinh tế và văn hóa giữa hai miền. Những căng thẳng này cuối cùng đã dẫn đến xung đột.

3.4.3. Cách mạng năm 2011 và nội chiến kéo dài

Cách mạng Yemen năm 2011, một phần của làn sóng Mùa xuân Ả Rập, đã buộc Tổng thống Saleh phải từ chức sau hơn ba thập kỷ cầm quyền. Một thỏa thuận chuyển tiếp quyền lực do Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) làm trung gian đã đưa Phó Tổng thống Abdrabbuh Mansur Hadi lên nắm quyền. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi chính trị gặp nhiều khó khăn.

Phong trào Houthi, một nhóm vũ trang của người Zaidiyyah (một nhánh của Hồi giáo Shia) ở miền Bắc, đã lợi dụng sự suy yếu của chính quyền trung ương để mở rộng ảnh hưởng. Năm 2014, lực lượng Houthi đã chiếm đóng thủ đô Sana'a, buộc Tổng thống Hadi phải chạy trốn.

Sự trỗi dậy của Houthi đã dẫn đến sự can thiệp quân sự của một liên minh do Ả Rập Xê Út dẫn đầu vào tháng 3 năm 2015, nhằm khôi phục chính phủ của Tổng thống Hadi. Cuộc can thiệp này đã biến cuộc xung đột thành một cuộc nội chiến toàn diện và phức tạp, với sự tham gia của nhiều phe phái và các cường quốc khu vực. Cuộc nội chiến đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng, với hàng triệu người phải đối mặt với nạn đói, bệnh tật và thiếu thốn các nhu yếu phẩm cơ bản. Các nỗ lực hòa bình do Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế khác làm trung gian cho đến nay vẫn chưa đạt được kết quả đột phá. Tình trạng vi phạm nhân quyền, bao gồm các cuộc tấn công vào dân thường, sử dụng trẻ em làm binh lính và hạn chế viện trợ nhân đạo, đã bị lên án rộng rãi.

4.1. Địa hình và khí hậu

Yemen có thể được chia thành bốn vùng địa lý chính:
1. **Đồng bằng ven biển phía Tây (Tihamah)**: Đây là một đồng bằng rất khô cằn và bằng phẳng dọc theo toàn bộ bờ Biển Đỏ của Yemen. Mặc dù khô hạn, sự hiện diện của nhiều đầm phá khiến khu vực này rất lầy lội và là nơi sinh sản thích hợp cho muỗi truyền bệnh sốt rét. Có những đụn cát hình lưỡi liềm rộng lớn. Lượng bốc hơi ở Tihamah lớn đến mức các dòng suối từ vùng cao không bao giờ chảy ra biển, nhưng chúng góp phần tạo ra trữ lượng nước ngầm lớn, hiện đang được khai thác mạnh mẽ cho nông nghiệp. Gần làng Madar, cách Sanaa khoảng 50 km về phía bắc, người ta đã tìm thấy dấu chân khủng long, cho thấy khu vực này từng là một vùng đất bùn lầy. Tihamah kết thúc đột ngột ở vách đá của vùng núi phía Tây.
2. **Vùng núi phía Tây**: Khu vực này, hiện được canh tác ruộng bậc thang dày đặc để đáp ứng nhu cầu lương thực, nhận lượng mưa cao nhất ở Bán đảo Ả Rập, tăng nhanh từ 100 mm mỗi năm lên khoảng 760 mm ở Taiz và hơn 1.00 K mm ở Ibb. Nhiệt độ ban ngày ấm áp nhưng giảm mạnh vào ban đêm. Các dòng suối lâu năm chảy từ vùng cao nguyên nhưng thường không đổ ra biển do tốc độ bốc hơi cao ở Tihamah.
3. **Vùng núi phía Đông (Cao nguyên trung tâm)**: Đây là một cao nguyên rộng lớn với độ cao trên 2.00 K m. Khu vực này khô hơn vùng núi phía Tây do ảnh hưởng của hiệu ứng "bóng mưa", nhưng vẫn nhận đủ mưa trong những năm ẩm ướt để canh tác trên diện rộng. Việc trữ nước cho phép tưới tiêu và trồng lúa mì, lúa mạch. Thủ đô Sanaa nằm trong khu vực này. Điểm cao nhất ở Yemen và trên toàn Bán đảo Ả Rập là Jabal An-Nabi Shu'ayb, cao khoảng 3.67 K m.
4. **Sa mạc Rub' al Khali ở phía Đông**: Phần sa mạc Rub' al Khali của Yemen ở phía đông có độ cao thấp hơn nhiều, thường dưới 1.00 K m và hầu như không có mưa. Khu vực này chỉ có người Bedouin chăn thả lạc đà sinh sống.

Khí hậu Yemen thay đổi tùy theo vùng. Vùng ven biển Tihamah có khí hậu nóng ẩm quanh năm. Vùng núi phía Tây có khí hậu ôn hòa hơn, với mùa hè ấm và mùa đông mát mẻ, lượng mưa tập trung vào hai mùa (tháng 3-4 và tháng 7-9). Cao nguyên trung tâm có khí hậu khô hơn, mùa hè nóng và mùa đông lạnh. Sa mạc Rub' al Khali có khí hậu sa mạc nóng điển hình, với nhiệt độ ban ngày rất cao và ban đêm lạnh, lượng mưa cực kỳ ít.

Yemen bao gồm một số đảo thuộc Biển Đỏ như Quần đảo Hanish, Kamaran và Perim, cũng như đảo Socotra ở Biển Ả Rập. Nhiều hòn đảo này có nguồn gốc núi lửa; ví dụ, Đảo Jabal al-Tair đã có các vụ phun trào núi lửa vào năm 1883 và 2007. Mặc dù Yemen đại lục nằm ở phía nam Bán đảo Ả Rập và do đó là một phần của châu Á, và các đảo Hanish và Perim ở Biển Đỏ gắn liền với châu Á, quần đảo Socotra, nằm ở phía đông của Sừng châu Phi và gần châu Phi hơn nhiều so với châu Á, về mặt địa lý và địa sinh học lại gắn liền với châu Phi.

4.2. Đa dạng sinh học

Yemen sở hữu một sự đa dạng sinh học đáng kể, phần lớn là do sự đa dạng về địa hình và khí hậu. Hệ thực vật của Yemen là sự pha trộn của vùng địa lý thực vật nhiệt đới châu Phi, vùng Sudan và vùng Saharo-Arabia. Yếu tố Sudan - đặc trưng bởi lượng mưa tương đối cao - chiếm ưu thế ở các dãy núi phía tây và một phần của vùng đồng bằng cao nguyên. Yếu tố Saharo-Arabia chiếm ưu thế ở các đồng bằng ven biển, núi phía đông và các đồng bằng sa mạc phía đông và phía bắc.

Nhiều loài thực vật ở Yemen thuộc nhóm thực vật nhiệt đới châu Phi của vùng Sudan, bao gồm các loài như Ficus spp., Acacia mellifera, Grewia villosa, Commiphora spp., Rosa abyssinica, Cadaba farinosa và các loài khác. Trong số các loài Saharo-Arabia, có thể kể đến Panicum turgidum, Aerva javanica, Zygophyllum simplex, Fagonia indica, Salsola spp., Acacia tortilis, A. hamulosa, A. ehrenbergiana, Chà là, Hyphaene thebaica, Capparis decidua, Salvadora persica, Balanites aegyptiaca, và nhiều loài khác. Nhiều loài Saharo-Arabia là loài đặc hữu của vùng đồng bằng ven biển cát rộng lớn (Tihamah).

Quần đảo Socotra là một điểm nóng về đa dạng sinh học toàn cầu, được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới. Quần đảo này nổi tiếng với tỷ lệ các loài đặc hữu rất cao. Ví dụ, khoảng 37% trong số 825 loài thực vật của Socotra, 90% loài bò sát và 95% loài ốc sên không được tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác trên Trái Đất. Loài cây mang tính biểu tượng nhất của Socotra là cây Máu Rồng (Dracaena cinnabari). Hệ động vật của Socotra cũng rất độc đáo, bao gồm nhiều loài chim, san hô, cá ven biển, cua và tôm hùm.

Tuy nhiên, đa dạng sinh học của Yemen đang đối mặt với nhiều mối đe dọa nghiêm trọng, bao gồm biến đổi khí hậu, khai thác tài nguyên quá mức, mất môi trường sống và đặc biệt là tác động của cuộc nội chiến kéo dài. Xung đột đã cản trở các nỗ lực bảo tồn, phá hủy môi trường sống và gây khó khăn cho việc tiếp cận các khu vực cần bảo vệ. Các vấn đề như săn bắt trái phép, buôn bán động thực vật hoang dã và ô nhiễm cũng góp phần làm suy giảm đa dạng sinh học. Việc bảo tồn di sản thiên nhiên độc đáo này là một thách thức lớn trong bối cảnh hiện tại của Yemen.

Yemen có sáu vùng sinh thái trên cạn: Sa mạc sương mù ven biển Bán đảo Ả Rập, Vùng cây bụi khô cằn đảo Socotra, Xavan chân núi Tây Nam Ả Rập, Rừng núi Tây Nam Ả Rập, Sa mạc Ả Rập, và Sa mạc và bán sa mạc nhiệt đới Nubo-Sindian Biển Đỏ. Trong số các loài động vật, Báo Ả Rập, loài thường sinh sống ở vùng núi, được coi là quý hiếm ở đây.

5.1. Cơ cấu và thể chế chính phủ

Theo Hiến pháp năm 1991 (đã được sửa đổi), Yemen là một nước cộng hòa tổng thống, có hệ thống lưỡng viện bao gồm Hạ viện (301 ghế, được bầu) và Hội đồng Shura (111 thành viên, do tổng thống bổ nhiệm). Tổng thống là nguyên thủ quốc gia, và thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Quyền bầu cử là phổ thông cho những người từ 18 tuổi trở lên, nhưng chỉ người Hồi giáo mới được giữ các chức vụ dân cử.

Tuy nhiên, kể từ khi cuộc nội chiến bùng nổ, các thể chế này đã bị suy yếu hoặc không còn hoạt động hiệu quả trên toàn quốc.

• Chính phủ được quốc tế công nhận**: Hiện do Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống (Presidential Leadership Council - PLC) đứng đầu, được thành lập vào tháng 4 năm 2022, thay thế Tổng thống Abdrabbuh Mansur Hadi. PLC có trụ sở tạm thời tại Aden và Riyadh (Ả Rập Xê Út) và được cộng đồng quốc tế, bao gồm Liên Hợp Quốc, công nhận là chính phủ hợp pháp của Yemen. Tuy nhiên, quyền kiểm soát thực tế của PLC bị hạn chế, chủ yếu ở các khu vực miền Nam và một số vùng phía Đông.
• Phong trào Houthi (Ansar Allah)**: Lực lượng này kiểm soát thủ đô Sana'a và phần lớn các khu vực đông dân cư ở miền Bắc và miền Tây Yemen. Họ đã thành lập Hội đồng Chính trị Tối cao (Supreme Political Council - SPC) để điều hành các khu vực dưới quyền kiểm soát của mình. Chính quyền Houthi không được quốc tế công nhận.
• Hội đồng Chuyển tiếp Miền Nam (Southern Transitional Council - STC)**: Đây là một phong trào ly khai có ảnh hưởng mạnh ở miền Nam Yemen, chủ trương tái lập một nhà nước độc lập cho miền Nam. STC kiểm soát nhiều khu vực ở miền Nam, bao gồm cả Aden, và đôi khi có những xung đột với chính phủ được quốc tế công nhận mặc dù trên danh nghĩa là đồng minh trong cuộc chiến chống Houthi.

Do tình hình chiến sự, các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội đã không được tổ chức theo đúng lịch trình. Nền tư pháp cũng bị phân mảnh và suy yếu. Tham nhũng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng trong tất cả các phe phái. Tình trạng bất ổn chính trị và sự chia cắt quyền lực thực tế khiến việc quản lý đất nước trở nên vô cùng khó khăn, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người dân và cản trở các nỗ lực hòa bình.

5.2. Các lực lượng chính trị chủ yếu

Cuộc nội chiến Yemen là một cuộc xung đột đa phương với sự tham gia của nhiều lực lượng chính trị và quân sự, mỗi bên có hệ tư tưởng, mục tiêu và phạm vi ảnh hưởng riêng. Tác động của cuộc chiến lên người dân là vô cùng tàn khốc, gây ra khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng.

• Phong trào Houthi (Ansar Allah)**:
  • Hệ tư tưởng: Là một phong trào của người Zaidiyyah (một nhánh của Hồi giáo Shia), Houthi có hệ tư tưởng kết hợp giữa tôn giáo, chủ nghĩa dân tộc và chống phương Tây, đặc biệt là chống Mỹ và Israel. Họ cũng thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với ảnh hưởng của Ả Rập Xê Út.
  • Mục tiêu: Ban đầu, Houthi đấu tranh chống lại sự phân biệt đối xử và đòi hỏi quyền tự trị lớn hơn cho người Zaidi. Hiện nay, mục tiêu của họ là kiểm soát toàn bộ Yemen hoặc ít nhất là các khu vực phía Bắc, thiết lập một chính phủ dựa trên diễn giải của họ về luật Hồi giáo.
  • Phạm vi ảnh hưởng: Kiểm soát thủ đô Sana'a, phần lớn miền Bắc và Tây Yemen, bao gồm các khu vực đông dân cư và các cảng quan trọng ở Biển Đỏ.
  • Tác động đến người dân: Tại các khu vực do Houthi kiểm soát, người dân phải đối mặt với các hạn chế về tự do, đàn áp bất đồng chính kiến, tuyển mộ trẻ em làm lính và tình trạng kinh tế khó khăn do quản lý yếu kém và các biện pháp trừng phạt.
  • Chính phủ được quốc tế công nhận (Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống - PLC)**:
    • Hệ tư tưởng: Bao gồm nhiều phe phái chính trị khác nhau, từ các đảng phái truyền thống đến các nhóm quân sự, với mục tiêu chung là khôi phục chính quyền trung ương hợp pháp và chống lại Houthi. Họ nhận được sự ủng hộ từ liên minh do Ả Rập Xê Út dẫn đầu.
    • Mục tiêu: Đánh bại Houthi, khôi phục sự kiểm soát của chính phủ trên toàn lãnh thổ Yemen, và thực hiện một quá trình chuyển đổi chính trị.
    • Phạm vi ảnh hưởng: Kiểm soát một số khu vực ở miền Nam và miền Đông, bao gồm cảng Aden (dù quyền kiểm soát ở Aden thường xuyên bị thách thức bởi STC). Hoạt động chủ yếu từ Riyadh.
    • Tác động đến người dân: Tại các khu vực do chính phủ kiểm soát, người dân cũng phải đối mặt với tình trạng mất an ninh, dịch vụ công yếu kém và chia rẽ nội bộ. Các cuộc không kích của liên quân do chính phủ hậu thuẫn cũng gây ra thương vong dân sự.
    • Hội đồng Chuyển tiếp Miền Nam (Southern Transitional Council - STC)**:
      • Hệ tư tưởng: Là một phong trào ly khai, chủ trương tái lập một nhà nước độc lập cho miền Nam Yemen, vốn từng tồn tại trước khi thống nhất năm 1990.
      • Mục tiêu: Đạt được quyền tự quyết cho miền Nam, có thể là độc lập hoàn toàn hoặc một hình thức liên bang lỏng lẻo.
      • Phạm vi ảnh hưởng: Có ảnh hưởng mạnh mẽ và kiểm soát nhiều khu vực ở miền Nam, đặc biệt là Aden và các tỉnh lân cận. STC được Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) hậu thuẫn.
      • Tác động đến người dân: Mặc dù một bộ phận người dân miền Nam ủng hộ STC, sự hiện diện và các hành động quân sự của họ cũng gây ra bất ổn và xung đột với các lực lượng khác, bao gồm cả chính phủ được quốc tế công nhận.

      Ngoài ra, còn có các nhóm vũ trang khác như Al-Qaeda tại Bán đảo Ả Rập (AQAP) và Nhà nước Hồi giáo Iraq và Levant - tỉnh Yemen (ISIL-YP) hoạt động ở một số khu vực, lợi dụng tình trạng hỗn loạn để mở rộng ảnh hưởng, gây thêm bất ổn và đe dọa an ninh dân sự. Cuộc xung đột kéo dài đã làm suy yếu nghiêm trọng các thể chế nhà nước, phá hủy cơ sở hạ tầng và gây ra một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới, với hàng triệu người dân Yemen phải đối mặt với nạn đói, bệnh tật và bạo lực.

5.3. Quan hệ đối ngoại

Quan hệ đối ngoại của Yemen hiện tại vô cùng phức tạp và bị chi phối nặng nề bởi cuộc nội chiến kéo dài. Kể từ khi nội chiến bùng nổ, Yemen đã trở thành một đấu trường cho các cuộc cạnh tranh ảnh hưởng khu vực và quốc tế.

• Quan hệ với các nước láng giềng**:
  • Ả Rập Xê Út: Có vai trò trung tâm trong cuộc xung đột. Ả Rập Xê Út dẫn đầu một liên minh quân sự can thiệp vào Yemen từ năm 2015 để hỗ trợ chính phủ được quốc tế công nhận và chống lại lực lượng Houthi, mà Riyadh coi là một mối đe dọa an ninh và là một lực lượng ủy nhiệm của Iran. Quan hệ giữa hai nước mang tính lịch sử phức tạp, với các vấn đề biên giới và ảnh hưởng bộ lạc. Cuộc chiến đã gây ra căng thẳng nghiêm trọng và khủng hoảng nhân đạo tại Yemen.
  • Oman: Duy trì một chính sách trung lập hơn so với các nước vùng Vịnh khác. Oman không tham gia liên minh do Ả Rập Xê Út dẫn đầu và đã đóng vai trò trung gian hòa giải trong các cuộc đàm phán giữa các bên xung đột ở Yemen. Oman có đường biên giới dài với Yemen và lo ngại về sự bất ổn lan rộng.
  • Iran: Bị cáo buộc hỗ trợ quân sự và tài chính cho lực lượng Houthi, mặc dù Tehran phủ nhận việc cung cấp vũ khí. Mối quan hệ giữa Iran và Houthi được coi là một phần của cuộc đối đầu rộng lớn hơn giữa Iran và Ả Rập Xê Út trong khu vực.
  • Hoạt động tại các tổ chức quốc tế**:
    • Yemen là thành viên của Liên Hợp Quốc (UN), Liên đoàn Ả Rập, và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC). Tuy nhiên, do sự chia r quyền lực, vai trò và sự đại diện của Yemen tại các tổ chức này trở nên phức tạp.
    • Liên Hợp Quốc đóng vai trò chủ đạo trong các nỗ lực hòa giải và cung cấp viện trợ nhân đạo. Đặc phái viên của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc về Yemen đã tiến hành nhiều vòng đàm phán nhằm tìm kiếm một giải pháp chính trị cho cuộc xung đột. Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc đã thông qua nhiều nghị quyết liên quan đến tình hình Yemen.
    • Sự can thiệp của cộng đồng quốc tế**:
      • Liên minh quân sự do Ả Rập Xê Út dẫn đầu: Bao gồm nhiều quốc gia Ả Rập và nhận được sự hỗ trợ hậu cần và tình báo từ các nước phương Tây như Hoa Kỳ và Anh. Sự can thiệp này, đặc biệt là các cuộc không kích, đã gây ra nhiều thương vong dân sự và bị chỉ trích rộng rãi.
      • Các nỗ lực hòa giải: Ngoài Liên Hợp Quốc, nhiều quốc gia và tổ chức phi chính phủ đã tham gia vào các nỗ lực hòa giải và đối thoại. Tuy nhiên, việc đạt được một thỏa thuận hòa bình bền vững vẫn còn rất khó khăn do sự thiếu tin tưởng giữa các bên và các lợi ích địa chính trị phức tạp.
      • Viện trợ nhân đạo: Cộng đồng quốc tế đã cung cấp hàng tỷ đô la viện trợ nhân đạo cho Yemen để đối phó với nạn đói, bệnh tật và tình trạng thiếu thốn các nhu yếu phẩm. Tuy nhiên, việc tiếp cận các khu vực bị ảnh hưởng bởi xung đột và đảm bảo viện trợ đến được tay người dân gặp nhiều trở ngại.

      Tác động nhân đạo của cuộc xung đột và sự can thiệp quốc tế là vô cùng nghiêm trọng. Hàng triệu người Yemen đang phải đối mặt với nạn đói, suy dinh dưỡng, dịch bệnh (như dịch tả) và thiếu các dịch vụ cơ bản. Cơ sở hạ tầng bị phá hủy nặng nề, và nền kinh tế sụp đổ. Cuộc khủng hoảng ở Yemen được Liên Hợp Quốc mô tả là một trong những thảm họa nhân đạo tồi tệ nhất thế giới.

5.4. Quân sự

Tình hình quân sự ở Yemen hiện tại rất phức tạp và bị phân mảnh do cuộc nội chiến kéo dài. Trước xung đột, Lực lượng Vũ trang Yemen bao gồm Quân đội (bao gồm cả Lực lượng Vệ binh Cộng hòa), Hải quân (bao gồm Thủy quân lục chiến) và Không quân (Al Quwwat al Jawwiya al Yamaniyah; bao gồm Lực lượng Phòng không). Quá trình tái tổ chức lớn các lực lượng vũ trang đã được tiến hành. Tổng số quân nhân tại ngũ ước tính khoảng 401.000 người, bao gồm cả lính nghĩa vụ.

Tuy nhiên, kể từ khi cuộc nội chiến bùng nổ vào năm 2014-2015, các lực lượng vũ trang chính thức đã bị chia rẽ sâu sắc:

• Quân đội Chính phủ (thuộc Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống - PLC)**: Đây là các đơn vị trung thành với chính phủ được quốc tế công nhận. Lực lượng này nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ liên minh do Ả Rập Xê Út dẫn đầu, bao gồm vũ khí, huấn luyện và hỗ trợ không quân. Tuy nhiên, hiệu quả chiến đấu và sự gắn kết nội bộ của lực lượng này gặp nhiều thách thức. Quy mô và trang bị của họ phụ thuộc nhiều vào viện trợ từ bên ngoài. Họ kiểm soát một số khu vực ở miền Nam và miền Đông.

• Lực lượng Houthi (Ansar Allah)**: Đây là một lực lượng quân sự có tổ chức tốt và thiện chiến, kiểm soát thủ đô Sana'a và phần lớn các khu vực đông dân cư ở miền Bắc và Tây Yemen. Lực lượng Houthi bao gồm các cựu quân nhân của quân đội Yemen, các tay súng bộ lạc và các tân binh. Họ được cho là nhận được sự hỗ trợ (bao gồm vũ khí và huấn luyện) từ Iran, mặc dù Iran phủ nhận việc này. Lực lượng Houthi sử dụng nhiều loại vũ khí, từ vũ khí hạng nhẹ đến tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái. Họ đã chứng tỏ khả năng tiến hành các cuộc tấn công xuyên biên giới vào Ả Rập Xê Út và các cuộc tấn công vào tàu bè ở Biển Đỏ.

• Lực lượng Miền Nam (thuộc Hội đồng Chuyển tiếp Miền Nam - STC)**: Bao gồm nhiều đơn vị vũ trang khác nhau ở miền Nam, có mục tiêu chung là giành quyền tự quyết hoặc độc lập cho miền Nam. Lực lượng này được Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) hậu thuẫn mạnh mẽ về vũ khí và huấn luyện. Mặc dù trên danh nghĩa là đồng minh của chính phủ PLC trong cuộc chiến chống Houthi, đã có những xung đột vũ trang giữa lực lượng STC và quân đội chính phủ.

• Các nhóm vũ trang khác**: Nhiều nhóm vũ trang nhỏ hơn, bao gồm các lực lượng bộ lạc và các nhóm thánh chiến như Al-Qaeda tại Bán đảo Ả Rập (AQAP) và Nhà nước Hồi giáo Iraq và Levant - tỉnh Yemen (ISIL-YP), cũng hoạt động ở các khu vực khác nhau, làm tăng thêm sự phức tạp của tình hình quân sự.

Cuộc nội chiến đã gây ra sự tàn phá nặng nề đối với cơ sở hạ tầng quân sự và dân sự. Việc phổ biến vũ khí và sự hiện diện của nhiều nhóm vũ trang khác nhau đã làm gia tăng tình trạng mất an ninh cho dân thường trên khắp đất nước. Trình độ huấn luyện và trang bị của các lực lượng rất khác nhau, tùy thuộc vào sự hỗ trợ từ bên ngoài và nguồn lực sẵn có. An ninh dân sự bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi các cuộc giao tranh, không kích, bao vây và sự hiện diện của các bãi mìn và vật liệu chưa nổ.

5.5. Tình hình nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Yemen đã suy thoái nghiêm trọng kể từ khi cuộc nội chiến bùng nổ vào năm 2014, làm trầm trọng thêm các vấn đề vốn đã tồn tại từ trước. Tất cả các bên tham gia xung đột đều bị cáo buộc vi phạm luật nhân đạo quốc tế và luật nhân quyền quốc tế.

• Thiệt hại dân sự do nội chiến**: Đây là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất. Các cuộc không kích của liên minh do Ả Rập Xê Út dẫn đầu, các cuộc pháo kích của Houthi và các cuộc giao tranh trên bộ đã gây ra hàng chục ngàn ca tử vong và thương tích cho dân thường, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em. Nhiều cơ sở hạ tầng dân sự như bệnh viện, trường học, chợ và nhà ở đã bị phá hủy hoặc hư hại. Việc sử dụng vũ khí nổ ở các khu vực đông dân cư gây ra hậu quả tàn khốc.

• Hạn chế tự do ngôn luận và báo chí**: Quyền tự do ngôn luận và báo chí bị hạn chế nghiêm trọng ở tất cả các khu vực do các phe phái khác nhau kiểm soát. Các nhà báo, nhà hoạt động và những người bất đồng chính kiến thường xuyên phải đối mặt với sự đe dọa, bắt giữ tùy tiện, tra tấn và thậm chí là giết hại. Nhiều phương tiện truyền thông đã bị đóng cửa hoặc bị kiểm soát chặt chẽ. Việc tiếp cận thông tin độc lập rất khó khăn.

• Vấn đề nhân quyền của phụ nữ và trẻ em**: Phụ nữ và trẻ em là những đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương trong cuộc xung đột. Phụ nữ phải đối mặt với bạo lực giới gia tăng, hạn chế quyền tự do đi lại và tiếp cận các dịch vụ cơ bản. Tảo hôn vẫn là một vấn đề phổ biến. Trẻ em bị giết hại, bị thương, bị tuyển mộ làm lính bởi tất cả các bên, bị từ chối quyền được giáo dục và chăm sóc sức khỏe. Hàng triệu trẻ em đang bị suy dinh dưỡng cấp tính.

• Mất tích cưỡng bức và tra tấn**: Các vụ mất tích cưỡng bức và tra tấn được báo cáo rộng rãi ở các cơ sở giam giữ do tất cả các bên kiểm soát. Các tù nhân thường bị từ chối quyền được xét xử công bằng và tiếp cận luật sư. Điều kiện giam giữ thường tồi tệ và vô nhân đạo.

• Quyền của người thiểu số và các nhóm dễ bị tổn thương**: Các nhóm thiểu số tôn giáo và sắc tộc, cũng như người di cư và người tị nạn, phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và bạo lực. Người Al-Akhdam, một cộng đồng bị thiệt thòi về mặt xã hội, tiếp tục phải chịu sự kỳ thị.

• Khủng hoảng nhân đạo**: Cuộc xung đột đã gây ra một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới. Hàng triệu người dân Yemen đang phải đối mặt với nạn đói, suy dinh dưỡng, thiếu nước sạch và vệ sinh, và sự bùng phát của các dịch bệnh như dịch tả. Việc hạn chế viện trợ nhân đạo và các cuộc tấn công vào nhân viên cứu trợ càng làm trầm trọng thêm tình hình.

Cộng đồng quốc tế, bao gồm Liên Hợp Quốc và các tổ chức nhân quyền, đã nhiều lần lên án các hành vi vi phạm nhân quyền ở Yemen và kêu gọi các bên tôn trọng luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, việc quy trách nhiệm và đưa thủ phạm ra trước công lý vẫn còn là một thách thức lớn.

Chính phủ và các lực lượng an ninh của họ thường bị coi là tham nhũng tràn lan. Báo cáo "Chỉ số Nhận thức Tham nhũng" năm 2022 xếp Yemen ở vị trí 176 trên 180 quốc gia. Họ phải chịu trách nhiệm về tra tấn, đối xử vô nhân đạo và hành quyết ngoài vòng pháp luật. Có những vụ bắt giữ công dân tùy tiện, đặc biệt là ở miền nam, cũng như khám xét nhà tùy tiện. Việc giam giữ kéo dài trước khi xét xử là một vấn đề nghiêm trọng, và tham nhũng tư pháp, kém hiệu quả và sự can thiệp của hành pháp làm suy yếu quy trình tố tụng. Tự do ngôn luận, báo chí và tôn giáo đều bị hạn chế. Các nhà báo chỉ trích chính phủ thường bị cảnh sát sách nhiễu và đe dọa. Đồng tính luyến ái là bất hợp pháp, có thể bị trừng phạt bằng cái chết.

Năm 2017, Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu thành lập một nhóm chuyên gia để điều tra các nghi ngờ vi phạm luật nhân đạo và nhân quyền ở Yemen. Vào tháng 12 năm 2021, The Guardian tiết lộ rằng Ả Rập Xê Út đã sử dụng "các biện pháp khuyến khích và đe dọa" như một phần của chiến dịch gây áp lực nhằm chấm dứt cuộc điều tra của Liên Hợp Quốc về các vi phạm nhân quyền ở Yemen. Vào tháng 6 năm 2020, một nhóm nhân quyền đã tiết lộ quy mô của các vụ tra tấn và tử vong tại các trung tâm giam giữ không chính thức của Yemen. Lực lượng UAE và Ả Rập Xê Út chịu trách nhiệm về một số hành vi đối xử gây sốc nhất đối với tù nhân, bao gồm bị treo ngược trong nhiều giờ và tra tấn tình dục như đốt bộ phận sinh dục.

Theo ước tính của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) năm 2020, 6,1 triệu trẻ em gái và phụ nữ cần các dịch vụ liên quan đến bạo lực trên cơ sở giới. UNFPA cũng báo cáo sự gia tăng các trường hợp bạo lực trên cơ sở giới trong bối cảnh đại dịch COVID-19, sự gia tăng tỷ lệ tảo hôn, nghiêm trọng nhất là trong số những người di tản trong nước (IDP). Cứ năm trẻ em gái từ 10 đến 19 tuổi thì có một em kết hôn tại các trại IDP, so với tỷ lệ 1/8 ở các cộng đồng sở tại.

5.6. Đơn vị hành chính

Theo cơ cấu hành chính chính thức, Yemen được chia thành 21 tỉnh (محافظة_muhafazah^Arabic) và một đô thị thủ đô là Amanat Al-Asimah (bao gồm thủ đô Sana'a). Một tỉnh bổ sung, tỉnh Soqatra, được thành lập vào tháng 12 năm 2013, bao gồm Đảo Socotra và các đảo nhỏ hơn, trước đây là một phần của tỉnh Hadhramaut. Các tỉnh lại được chia nhỏ thành 333 huyện (مديرية_muderiah^Arabic), các huyện được chia thành 2.210 phó huyện, và sau đó là 38.284 làng (số liệu năm 2001).

Trong quá khứ, đặc biệt là trong quá trình chuyển đổi chính trị sau năm 2011, đã có những cuộc thảo luận và đề xuất về việc tái cấu trúc Yemen thành một nhà nước liên bang gồm sáu vùng (bốn vùng ở miền Bắc và hai vùng ở miền Nam, với Sana'a là một thực thể riêng biệt không thuộc vùng nào). Kế hoạch này được đưa ra vào năm 2014 bởi một ủy ban hiến pháp nhằm giải quyết các vấn đề về quản trị và sự bất bình của các khu vực, đặc biệt là ở miền Nam. Tuy nhiên, đề xuất liên bang này đã vấp phải sự phản đối từ nhiều phía, đặc biệt là từ lực lượng Houthi, và là một trong những yếu tố góp phần vào sự leo thang của cuộc khủng hoảng chính trị và bùng nổ nội chiến.

Hiện tại, do tình hình nội chiến, quyền kiểm soát thực tế của các đơn vị hành chính rất phức tạp và bị phân chia. Chính phủ được quốc tế công nhận (Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống) kiểm soát một số tỉnh ở miền Nam và miền Đông. Lực lượng Houthi kiểm soát thủ đô Sana'a và phần lớn các tỉnh ở miền Bắc và miền Tây. Hội đồng Chuyển tiếp Miền Nam (STC) có ảnh hưởng và kiểm soát đáng kể ở một số tỉnh miền Nam, bao gồm cả Aden. Ngoài ra, các nhóm vũ trang khác cũng có thể kiểm soát một số khu vực nhỏ hơn. Do đó, cơ cấu hành chính chính thức không hoàn toàn phản ánh tình hình kiểm soát thực tế trên thực địa.

Các tỉnh của Yemen (bao gồm cả đô thị thủ đô và tỉnh mới Soqatra) là:
# 'Adan
# 'Amran
# Abyan
# Ad Dali'
# Al Bayda'
# Al Hudaydah
# Al Jawf
# Al Mahrah
# Al Mahwit
# Amanat Al Asimah (Đô thị Sana'a)
# Dhamar
# Hadramaut
# Hajjah
# Ibb
# Lahij
# Ma'rib
# Raymah
# Sa'dah
# Sana'a (tỉnh)
# Shabwah
# Ta'izz
# Soqatra

6.1. Tổng quan kinh tế

Trước năm 2014, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Yemen (theo sức mua tương đương - PPP) vào khoảng 61.63 B USD với thu nhập bình quân đầu người khoảng 2.50 K USD. Dịch vụ là ngành kinh tế lớn nhất (chiếm 61,4% GDP), tiếp theo là ngành công nghiệp (30,9%) và nông nghiệp (7,7%). Trong đó, sản xuất dầu mỏ chiếm khoảng 25% GDP và 63% doanh thu của chính phủ.

Tuy nhiên, kể từ khi nội chiến bùng nổ, GDP của Yemen đã giảm mạnh, ước tính giảm hơn 50%. Cuộc xung đột đã phá hủy cơ sở hạ tầng, làm gián đoạn sản xuất và thương mại, đồng thời gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng. Lạm phát tăng cao, đồng rial Yemen mất giá nghiêm trọng, và tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt, đặc biệt trong giới trẻ.

Hơn 80% dân số Yemen hiện đang sống dưới mức nghèo khổ và cần viện trợ nhân đạo. Hệ thống phúc lợi xã hội gần như không tồn tại hoặc không đủ khả năng đáp ứng nhu cầu của người dân. Nền kinh tế phụ thuộc nặng nề vào viện trợ quốc tế và kiều hối từ người Yemen lao động ở nước ngoài. Các biện pháp phong tỏa, đặc biệt là ở các cảng do Houthi kiểm soát, đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực, thuốc men và nhiên liệu, đẩy giá cả hàng hóa thiết yếu lên cao. Tình trạng mất an ninh và bất ổn chính trị cản trở mọi nỗ lực phục hồi kinh tế.

6.2. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Yemen dựa trên một số ngành chính, tuy nhiên tất cả đều bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc nội chiến kéo dài.

6.2.1. Nông nghiệp

Nông nghiệp từ lâu đã là một ngành kinh tế quan trọng, sử dụng phần lớn lực lượng lao động Yemen. Các sản phẩm nông nghiệp chính bao gồm:

• Qat**: Một loại cây có chất kích thích nhẹ, được nhai rộng rãi ở Yemen và chiếm một phần đáng kể diện tích canh tác cũng như nguồn nước. Việc trồng qat gây tranh cãi do tác động tiêu cực đến an ninh lương thực và tài nguyên nước, nhưng nó mang lại thu nhập quan trọng cho nhiều nông dân.
• Cà phê**: Cà phê Yemen, đặc biệt là cà phê Mocha, nổi tiếng thế giới với hương vị độc đáo. Tuy nhiên, sản lượng đã giảm sút do nhiều yếu tố, bao gồm cả sự cạnh tranh từ cây qat và tác động của xung đột.
• Ngũ cốc**: Bao gồm lúa miến (cây trồng chủ lực), lúa mì và lúa mạch, chủ yếu được trồng ở các vùng cao nguyên. Tuy nhiên, sản xuất trong nước không đủ đáp ứng nhu cầu và Yemen phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu lương thực.

Các loại cây trồng khác: Rau, trái cây (đặc biệt là xoài), và các loại đậu.

Các phương thức canh tác truyền thống vẫn còn phổ biến. Nông nghiệp Yemen đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm tình trạng thiếu nước kinh niên, đất đai suy thoái, thiếu đầu tư vào công nghệ và cơ sở hạ tầng, và tác động của biến đổi khí hậu. Cuộc nội chiến đã làm trầm trọng thêm những vấn đề này, phá hủy các hệ thống tưới tiêu, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và khiến nông dân khó tiếp cận thị trường. An ninh lương thực là một vấn đề cực kỳ nghiêm trọng, với hàng triệu người phải đối mặt với nạn đói, đặc biệt là ở các cộng đồng nông thôn.

6.2.2. Dầu mỏ và khí đốt tự nhiên

Dầu mỏ và khí đốt tự nhiên từng là nguồn thu xuất khẩu và ngân sách nhà nước quan trọng nhất của Yemen.

• Trữ lượng và sản lượng**: Yemen có trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên khiêm tốn so với các nước láng giềng vùng Vịnh. Trước xung đột, sản lượng dầu thô đã giảm dần do các mỏ dầu già cỗi và thiếu đầu tư mới.
• Tầm quan trọng kinh tế**: Doanh thu từ dầu mỏ chiếm phần lớn thu nhập xuất khẩu và ngân sách chính phủ. Yemen có một nhà máy khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) bắt đầu sản xuất vào tháng 10 năm 2009.
• Tác động của nội chiến**: Cuộc nội chiến đã gây ra sự sụt giảm nghiêm trọng trong sản xuất và xuất khẩu dầu khí. Nhiều cơ sở sản xuất, đường ống và cảng biển đã bị phá hủy hoặc hư hại do giao tranh và không kích. Các phe phái kiểm soát các khu vực có tài nguyên dầu khí đã tranh giành nguồn thu từ ngành này. Việc xuất khẩu bị gián đoạn nghiêm trọng, làm mất đi nguồn thu ngoại tệ quan trọng của đất nước.
• Tác động đến môi trường và cộng đồng địa phương**: Việc khai thác dầu khí cũng gây ra những lo ngại về tác động môi trường và ảnh hưởng đến các cộng đồng địa phương sống gần các khu vực sản xuất.

Sự phục hồi của ngành dầu khí phụ thuộc vào việc chấm dứt xung đột, tái thiết cơ sở hạ tầng và thu hút đầu tư nước ngoài, những điều này hiện tại rất khó khăn.

6.3. Thiếu nước và vấn đề vệ sinh

Yemen là một trong những quốc gia khan hiếm nước nhất thế giới, và tình trạng này ngày càng trở nên trầm trọng, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với đời sống người dân, nông nghiệp và y tế.

• Nguyên nhân**:
  • Điều kiện tự nhiên: Phần lớn lãnh thổ Yemen có khí hậu khô cằn và bán khô cằn, lượng mưa thấp và không ổn định.
  • Khai thác quá mức nguồn nước ngầm: Nước ngầm là nguồn cung cấp nước chính, nhưng đã bị khai thác quá mức cho nông nghiệp (đặc biệt là trồng qat) và sinh hoạt, dẫn đến mực nước ngầm suy giảm nghiêm trọng. Ví dụ, ở lưu vực Sanaa, mực nước ngầm đã giảm từ 30 m dưới bề mặt vào những năm 1970 xuống còn 1.20 K m dưới bề mặt vào năm 2012. Các chính phủ Yemen đã không quy định việc khai thác nước ngầm.
  • Tăng trưởng dân số nhanh: Dân số tăng nhanh làm tăng nhu cầu sử dụng nước.
  • Biến đổi khí hậu: Có thể làm gia tăng tình trạng hạn hán và thay đổi mô hình mưa.
  • Quản lý yếu kém: Thiếu các chính sách quản lý tài nguyên nước hiệu quả và cơ sở hạ tầng trữ nước, phân phối nước yếu kém.
  • Tác động của xung đột: Nội chiến đã phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng cấp nước và vệ sinh, làm gián đoạn các dịch vụ và khiến người dân khó tiếp cận nguồn nước an toàn.
  • Hiện trạng và ảnh hưởng**:
    • Đời sống người dân: Hàng triệu người dân Yemen không được tiếp cận đủ nước sạch cho sinh hoạt hàng ngày. Phụ nữ và trẻ em thường phải đi bộ nhiều giờ để lấy nước. Chất lượng nước kém cũng là một vấn đề.
    • Nông nghiệp: Thiếu nước là một trong những hạn chế lớn nhất đối với sản xuất nông nghiệp, làm giảm năng suất và đe dọa an ninh lương thực.
    • Y tế: Thiếu nước sạch và vệ sinh kém làm tăng nguy cơ bùng phát các bệnh truyền nhiễm qua đường nước như dịch tả, tiêu chảy. Suy dinh dưỡng cũng trở nên trầm trọng hơn do thiếu nước cho sản xuất lương thực và vệ sinh cá nhân.
    • Xung đột về nước: Sự khan hiếm nước cũng có thể dẫn đến các cuộc xung đột cục bộ về quyền sử dụng nước.
    • Cơ sở hạ tầng vệ sinh: Hệ thống vệ sinh công cộng yếu kém, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và các khu định cư của người di tản trong nước. Thiếu nhà vệ sinh hợp vệ sinh và hệ thống xử lý nước thải không đầy đủ góp phần vào ô nhiễm môi trường và lây lan dịch bệnh.

    Các nhóm dân cư dễ bị tổn thương như người nghèo, người di tản trong nước, phụ nữ và trẻ em bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tình trạng thiếu nước và vệ sinh. Theo The Times năm 2009, Yemen có thể trở thành quốc gia đầu tiên cạn kiệt nước. UNICEF cùng các đối tác đã tăng cường nỗ lực và cung cấp nước uống an toàn và bền vững cho 8,8 triệu người (5,3 triệu trẻ em). Tổ chức này đã mở rộng quy mô hỗ trợ WASH khẩn cấp ở Yemen để đảm bảo các dịch vụ WASH bền vững thông qua việc xây dựng năng lực cho chính quyền WASH địa phương, sử dụng năng lượng mặt trời cho các hệ thống nước và thu hoạch nước mưa.
    
    Giải quyết vấn đề thiếu nước và vệ sinh đòi hỏi các giải pháp toàn diện, bao gồm quản lý tài nguyên nước bền vững, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nâng cao nhận thức cộng đồng và chấm dứt xung đột.

7.1. Dân số

Dân số Yemen ước tính khoảng 34,7 triệu người (năm 2023). Trước đó, vào năm 2021, ước tính là 33 triệu người. Dân số Yemen có đặc điểm trẻ, với 46% dân số dưới 15 tuổi và chỉ 2,7% trên 65 tuổi. Năm 1950, dân số Yemen là 4,3 triệu người. Dự kiến đến năm 2050, dân số có thể tăng lên khoảng 60 triệu người. Yemen có tỷ suất sinh tổng cộng cao, ở mức 4,45 con/phụ nữ. Dân số thủ đô Sanaa đã tăng nhanh chóng, từ khoảng 55.000 người vào năm 1978 lên gần 1 triệu người vào đầu thế kỷ 21, và tiếp tục tăng sau đó.

• Tỷ lệ tăng dân số**: Yemen có một trong những tỷ lệ tăng dân số tự nhiên cao nhất thế giới, gây áp lực lớn lên tài nguyên và dịch vụ công.
• Cơ cấu dân số theo độ tuổi**: Dân số rất trẻ, tạo ra thách thức về giáo dục, việc làm và chăm sóc sức khỏe cho thanh thiếu niên.
• Đô thị hóa**: Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Sanaa và Aden, gây quá tải cho cơ sở hạ tầng.
• Tuổi thọ trung bình**: Tuổi thọ trung bình ở Yemen tương đối thấp so với các nước khác trong khu vực, và càng bị ảnh hưởng tiêu cực bởi xung đột và khủng hoảng y tế.
• Người tị nạn và người di cư trong nước**: Cuộc nội chiến đã buộc hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa, trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng hoặc người di cư trong nước (IDPs). Điều này tạo ra gánh nặng nhân đạo khổng lồ. Các nhu cầu nhân đạo cấp bách bao gồm lương thực, nước sạch, nơi ở và chăm sóc y tế cho những người bị ảnh hưởng. Yemen là quốc gia duy nhất ở Bán đảo Ả Rập ký kết hai hiệp định quốc tế từ năm 1951 và 1967 về bảo vệ người tị nạn. Năm 2007, Yemen đã tiếp nhận khoảng 124.600 người tị nạn và người xin tị nạn, chủ yếu từ Somalia (110.600), Iraq (11.000) và Ethiopia (2.000). Ngoài ra, hơn 334.000 người Yemen đã phải di tản trong nước do xung đột.

Cộng đồng người Yemen ở nước ngoài khá lớn, tập trung chủ yếu ở Ả Rập Xê Út (khoảng 800.000 đến 1 triệu người) và Vương quốc Anh (khoảng 70.000 đến 80.000 người).

7.2. Dân tộc và ngôn ngữ

• Dân tộc**:
  • Đa số dân cư Yemen là người Ả Rập. Tuy nhiên, xã hội Yemen có cấu trúc bộ lạc rất mạnh mẽ và đa dạng, với nhiều bộ lạc và liên minh bộ lạc khác nhau, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và miền núi. Sự trung thành với bộ lạc thường rất quan trọng.
  • Có sự hiện diện của các nhóm thiểu số có nguồn gốc từ Sừng châu Phi (ví dụ người Somali), Nam Á (ví dụ người gốc Ấn Độ, tập trung ở miền Nam quanh Aden, Mukalla), và một số ít người gốc Ba Tư.
  • Al-Akhdam là một nhóm thiểu số bị xã hội ruồng bỏ, sống trong các khu ổ chuột và phải đối mặt với sự phân biệt đối xử nghiêm trọng.
  • Người Do Thái Yemen từng là một cộng đồng thiểu số đáng kể với nền văn hóa riêng biệt, nhưng hầu hết đã di cư đến Israel vào giữa thế kỷ 20. Hiện chỉ còn một số rất ít người Do Thái ở Yemen.
  • Nhiều người gốc Indonesia, Malaysia và Singapore có tổ tiên là người Hadhrami từ vùng duyên hải Hadhramaut ở miền Nam Yemen.
  • Ngôn ngữ**:
    • Ngôn ngữ chính thức là tiếng Ả Rập. Tiếng Ả Rập chuẩn hiện đại được sử dụng trong các văn bản chính thức, giáo dục và truyền thông. Tuy nhiên, trong giao tiếp hàng ngày, người dân sử dụng các phương ngữ tiếng Ả Rập Yemen khác nhau, có sự khác biệt đáng kể giữa các vùng.
    • Ở tỉnh Al Mahrah ở cực đông và đảo Socotra, người dân nói các ngôn ngữ Nam Ả Rập hiện đại không phải tiếng Ả Rập, bao gồm tiếng Mehri (ngôn ngữ Nam Semitic lớn nhất được nói ở quốc gia này, với hơn 70.000 người nói; nhóm dân tộc được gọi là Mahra) và tiếng Soqotri (một ngôn ngữ Nam Semitic khác, với những người nói trên đảo Socotra bị cô lập khỏi áp lực của tiếng Ả Rập trên đất liền Yemen; theo điều tra dân số năm 1990, số người nói là 57.000). Đây là những ngôn ngữ cổ, có nguy cơ mai một. Yemen là quê hương của các ngôn ngữ Semit Nam.
    • Yemen từng là quê hương của các ngôn ngữ Nam Ả Rập cổ đại. Tiếng Razihi dường như là ngôn ngữ Nam Ả Rập cổ đại duy nhất còn sót lại.
    • Tiếng Anh là ngoại ngữ quan trọng nhất, được dạy và nói rộng rãi, chủ yếu ở miền Nam, một xứ bảo hộ cũ của Anh.
    • Ngôn ngữ ký hiệu Yemen được cộng đồng người khiếm thính sử dụng.

    Việc đảm bảo quyền của các nhóm thiểu số, bao gồm quyền văn hóa và ngôn ngữ, là một thách thức trong bối cảnh bất ổn hiện tại. Sự đa dạng văn hóa của Yemen là một di sản quý giá cần được bảo tồn.

7.3. Tôn giáo

Hồi giáo là quốc giáo của Yemen, và hầu hết người dân Yemen là người Hồi giáo. Sự phân bố các dòng Hồi giáo chính như sau:

• Hồi giáo Sunni**: Chiếm đa số, ước tính khoảng 53-65% dân số. Dòng Shafi'i là trường phái luật học Sunni phổ biến nhất, đặc biệt ở miền Nam và miền Đông. Cũng có các nhóm đáng kể theo dòng Maliki và Hanbali.
• Hồi giáo Shia**: Ước tính chiếm khoảng 30-45% dân số.
  • Zaidiyyah (hay Zaidi): Là nhánh Shia chiếm đa số ở Yemen, tập trung chủ yếu ở các vùng núi phía Bắc và Tây Bắc. Phong trào Houthi có nguồn gốc từ cộng đồng Zaidi. Về mặt thần học và thực hành, Zaidiyyah có một số điểm tương đồng với Hồi giáo Sunni hơn so với các nhánh Shia khác như Twelver.
  • Các nhóm Shia thiểu số khác: Bao gồm Ismaili (tập trung ở một số khu vực như Sanaa và Ma'rib) và một số ít người theo dòng Twelver.

  Xung đột giáo phái đã trở thành một khía cạnh ngày càng nổi bật của cuộc nội chiến Yemen, đặc biệt là giữa Houthi (Zaidi) và các lực lượng được Ả Rập Xê Út (Sunni) hậu thuẫn. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng yếu tố chính trị và bộ lạc đóng vai trò quan trọng hơn yếu tố tôn giáo thuần túy trong cuộc xung đột.

  • Các tôn giáo thiểu số khác**:
    • Trước đây, Yemen có một cộng đồng Do Thái đáng kể, nhưng hầu hết đã di cư sau khi Israel thành lập. Hiện chỉ còn một số rất ít người Do Thái ở lại.
    • Có một cộng đồng nhỏ người Thiên Chúa giáo (ước tính từ 25.000 đến 41.000 người, bao gồm cả người nước ngoài và một số ít người Yemen cải đạo) và Ấn Độ giáo.
    • Theo một nghiên cứu năm 2015, có khoảng 400 Kitô hữu có nguồn gốc Hồi giáo cư trú tại nước này.
    • Một số rất ít người dân có thể không theo tôn giáo nào.

    Theo các cuộc thăm dò của WIN/Gallup International, Yemen có tỷ lệ dân số tự nhận mình là người sùng đạo cao nhất trong số các quốc gia Ả Rập và là một trong những nước có tỷ lệ này cao nhất thế giới.
    
    Về mặt tự do tôn giáo, hiến pháp Yemen quy định Hồi giáo là quốc giáo và Sharia là nguồn luật chính. Mặc dù trên danh nghĩa có sự khoan dung đối với các tôn giáo thiểu số, nhưng trong thực tế, các nhóm này có thể phải đối mặt với những hạn chế và áp lực xã hội. Tình hình xung đột càng làm gia tăng nguy cơ đối với các cộng đồng thiểu số. Yemen được xếp hạng thứ năm trong Danh sách Theo dõi Thế giới năm 2022 của Open Doors, một bảng xếp hạng hàng năm của 50 quốc gia nơi Kitô hữu phải đối mặt với sự đàn áp khắc nghiệt nhất.

7.4. Giáo dục

Hệ thống giáo dục ở Yemen đã phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng ngay cả trước khi cuộc nội chiến bùng nổ, và tình hình càng trở nên tồi tệ hơn do xung đột kéo dài.

• Tỷ lệ biết chữ**: Năm 2010, tỷ lệ biết chữ của người trưởng thành là 64%. Chính phủ đã cam kết giảm tỷ lệ mù chữ xuống dưới 10% vào năm 2025, nhưng mục tiêu này khó có thể đạt được trong bối cảnh hiện tại.
• Hệ thống giáo dục**:
  • Chính phủ quy định giáo dục phổ cập, bắt buộc và miễn phí cho trẻ em từ 6 đến 15 tuổi, nhưng việc thực thi rất yếu kém.
  • Năm 2003, chính phủ đã xây dựng Chiến lược Phát triển Giáo dục Cơ bản Quốc gia nhằm mục tiêu cung cấp giáo dục cho 95% trẻ em từ 6 đến 14 tuổi và giảm khoảng cách giới tính trong giáo dục giữa thành thị và nông thôn.
  • Ngân hàng Thế giới đã phê duyệt một dự án 7 năm vào tháng 3 năm 2008 nhằm cải thiện bình đẳng giới, chất lượng và hiệu quả của giáo dục trung học, tập trung vào trẻ em gái ở vùng nông thôn.
  • Chi tiêu cho giáo dục của Yemen đã tăng từ 5% GDP năm 1995 lên 10% GDP năm 2005.
  • Các vấn đề chính**:
    • Tỷ lệ nhập học thấp: Đặc biệt là đối với trẻ em gái và ở các vùng nông thôn. Nhiều trẻ em không được đến trường do nghèo đói, khoảng cách địa lý, thiếu trường lớp hoặc phải lao động sớm.
    • Chất lượng giáo dục giảm sút: Thiếu giáo viên được đào tạo bài bản, thiếu tài liệu giảng dạy, cơ sở vật chất trường học xuống cấp và chương trình học lạc hậu.
    • Bất bình đẳng giới: Trẻ em gái có ít cơ hội tiếp cận giáo dục hơn trẻ em trai.
    • Tác động nghiêm trọng của nội chiến**:
      • Cơ sở vật chất trường học bị phá hủy: Hàng ngàn trường học đã bị phá hủy hoặc hư hại do bom đạn, hoặc bị chiếm dụng cho mục đích quân sự hoặc làm nơi trú ẩn cho người di tản.
      • Thiếu giáo viên: Nhiều giáo viên đã phải rời bỏ vị trí do không được trả lương hoặc do tình hình mất an ninh.
      • Học sinh bị tước đoạt cơ hội học tập: Hàng triệu trẻ em không thể đến trường. Ngay cả khi trường học còn hoạt động, việc đi lại cũng rất nguy hiểm. Nhiều trẻ em bị sang chấn tâm lý do chiến tranh, ảnh hưởng đến khả năng học tập.
      • Nguy cơ bỏ học và lao động trẻ em gia tăng: Do tình hình kinh tế khó khăn, nhiều gia đình buộc con cái phải nghỉ học để lao động phụ giúp gia đình.
      • Trẻ em gái và trẻ em ở vùng nông thôn bị ảnh hưởng nặng nề nhất: Những nhóm này vốn đã gặp nhiều rào cản trong việc tiếp cận giáo dục nay lại càng khó khăn hơn.

      Theo Bảng xếp hạng các trường đại học thế giới của Webometrics, các trường đại học hàng đầu trong nước là Đại học Khoa học & Công nghệ Yemen (thứ 6532 thế giới), Đại học Al Ahgaff (thứ 8930) và Đại học Sana'a (thứ 11043). Yemen được xếp hạng 131 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2021, giảm từ vị trí 129 vào năm 2019.
      
      Việc phục hồi và tái thiết hệ thống giáo dục là một ưu tiên hàng đầu cho tương lai của Yemen, nhưng điều này đòi hỏi phải chấm dứt xung đột, đảm bảo an ninh và đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng, đào tạo giáo viên và cải cách chương trình học.

7.5. Y tế

Hệ thống y tế của Yemen vốn đã yếu kém và thiếu thốn trước khi xung đột bùng nổ, và cuộc nội chiến kéo dài đã đẩy hệ thống này đến bờ vực sụp đổ hoàn toàn, gây ra một cuộc khủng hoảng y tế nhân đạo nghiêm trọng.

• Tình hình hệ thống y tế cơ bản**:
  • Trước xung đột, chi tiêu cho y tế rất thấp. Năm 2002, tổng chi cho y tế chiếm 3,7% GDP. Chi tiêu bình quân đầu người cho y tế là một trong những mức thấp nhất ở Trung Đông.
  • Số lượng bác sĩ và giường bệnh trên đầu người rất hạn chế. Năm 2004, chỉ có 3 bác sĩ trên 10.000 dân. Năm 2003, Yemen chỉ có 0,6 giường bệnh trên 1.000 dân.
  • Dịch vụ y tế đặc biệt khan hiếm ở các vùng nông thôn. Chỉ 25% khu vực nông thôn được bao phủ bởi các dịch vụ y tế, so với 80% ở khu vực thành thị.
  • Các dịch vụ cấp cứu như xe cứu thương và ngân hàng máu gần như không tồn tại hoặc hoạt động rất hạn chế.
  • Các bệnh dịch và bệnh truyền nhiễm chính**:
    • Trước xung đột, Yemen đã phải đối mặt với gánh nặng bệnh tật cao, bao gồm các bệnh truyền nhiễm và các vấn đề liên quan đến suy dinh dưỡng.
    • Dịch tả: Kể từ năm 2016, Yemen đã trải qua một trong những đợt bùng phát dịch tả tồi tệ nhất trong lịch sử hiện đại, với hàng triệu ca nghi nhiễm và hàng ngàn ca tử vong. Nguyên nhân là do hệ thống cấp nước và vệ sinh bị phá hủy, thiếu nước sạch và điều kiện vệ sinh kém.
    • Suy dinh dưỡng: Hàng triệu người, đặc biệt là trẻ em, đang bị suy dinh dưỡng cấp tính do thiếu lương thực và thực phẩm giàu dinh dưỡng. Đây là một trong những hậu quả trực tiếp của xung đột và phong tỏa.
    • Các bệnh khác: Sốt xuất huyết, sốt rét, bạch hầu và các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc-xin khác cũng có nguy cơ bùng phát do hệ thống y tế sụp đổ và tỷ lệ tiêm chủng giảm.
    • Tuổi thọ trung bình**: Tuổi thọ trung bình ở Yemen đã giảm sút do tác động của xung đột và khủng hoảng y tế.
    • Khủng hoảng y tế do nội chiến**:
      • Cơ sở y tế bị phá hủy: Hơn một nửa số cơ sở y tế ở Yemen đã bị đóng cửa hoặc chỉ hoạt động một phần do bị phá hủy, hư hại, thiếu nguồn cung hoặc thiếu nhân lực.
      • Thiếu thuốc men và vật tư y tế: Các biện pháp phong tỏa và hạn chế nhập khẩu đã gây ra tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng thuốc men, vắc-xin và các vật tư y tế thiết yếu khác.
      • Thiếu nhân lực y tế: Nhiều nhân viên y tế đã phải rời bỏ vị trí do không được trả lương trong nhiều năm, hoặc do tình hình mất an ninh. Một số đã thiệt mạng hoặc bị thương trong các cuộc tấn công.
      • Khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế: Người dân gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế do giao tranh, đường sá bị phá hủy, chi phí cao và thiếu phương tiện di chuyển.
      • Nỗ lực hỗ trợ nhân đạo của cộng đồng quốc tế**: Nhiều tổ chức quốc tế và phi chính phủ đang nỗ lực cung cấp viện trợ y tế khẩn cấp cho Yemen, bao gồm thuốc men, vật tư y tế, vắc-xin, hỗ trợ dinh dưỡng và điều trị dịch bệnh. Tuy nhiên, quy mô của cuộc khủng hoảng vượt xa khả năng đáp ứng, và việc tiếp cận các khu vực bị ảnh hưởng gặp nhiều trở ngại.

      Phục hồi hệ thống y tế là một nhiệm vụ cấp bách và lâu dài, đòi hỏi phải chấm dứt xung đột, tái thiết cơ sở hạ tầng, đảm bảo nguồn cung thuốc men và vật tư y tế, đào tạo và hỗ trợ nhân viên y tế, và tăng cường các chương trình y tế công cộng.

8.1. Lối sống và phong tục truyền thống

Lối sống truyền thống ở Yemen vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và trong các cộng đồng bộ lạc.

• Văn hóa Qat**: Việc nhai lá qat (một loại cây có chất kích thích nhẹ) là một phần không thể thiếu trong đời sống xã hội của nhiều người Yemen, đặc biệt là nam giới. Các buổi tụ tập nhai qat thường diễn ra vào buổi chiều, là dịp để giao lưu, thảo luận các vấn đề xã hội và kinh doanh. Tuy nhiên, việc trồng và sử dụng qat cũng gây ra nhiều tranh cãi về tác động kinh tế, xã hội và sức khỏe, cũng như việc tiêu thụ một lượng lớn tài nguyên nước quý giá.
• Jambiya**: Jambiya, một loại dao găm cong, là một phần trang phục truyền thống quan trọng của nam giới Yemen, đặc biệt là ở các vùng phía Bắc. Nó không chỉ là vũ khí mà còn là biểu tượng của địa vị, lòng dũng cảm và bản sắc bộ lạc. Kiểu dáng và chất liệu của jambiya có thể cho biết nguồn gốc và vị thế xã hội của người đeo.
• Xã hội bộ lạc**: Cấu trúc bộ lạc vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội và chính trị Yemen. Lòng trung thành với bộ lạc, các quy tắc và luật lệ của bộ lạc (عرف_'urf^Arabic) thường có ảnh hưởng lớn hơn luật pháp nhà nước ở nhiều khu vực. Các sheikh (tù trưởng bộ lạc) có vai trò quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp và duy trì trật tự.
• Phong tục cưới hỏi và tang lễ**: Các nghi lễ cưới hỏi và tang lễ ở Yemen rất phức tạp và mang đậm nét truyền thống. Đám cưới thường kéo dài nhiều ngày với các hoạt động ca hát, nhảy múa và các bữa tiệc lớn. Tang lễ cũng tuân theo các nghi thức Hồi giáo và các phong tục địa phương.
• Lòng hiếu khách**: Người Yemen nổi tiếng với lòng hiếu khách. Việc tiếp đãi khách một cách nồng hậu và hào phóng là một giá trị văn hóa quan trọng.
• Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể**: Yemen có một di sản văn hóa phi vật thể phong phú, bao gồm âm nhạc, thơ ca, truyện kể dân gian, các nghề thủ công truyền thống và các lễ hội. Việc bảo tồn và phát huy các giá trị này là rất quan trọng trong bối cảnh hiện đại hóa và xung đột. Tuy nhiên, cuộc nội chiến kéo dài đã gây ra những tác động tiêu cực đến việc duy trì và phát triển các di sản này.

8.2. Văn hóa ẩm thực

Ẩm thực Yemen rất độc đáo và khác biệt so với các nước Trung Đông khác, mang đậm hương vị truyền thống và sử dụng các nguyên liệu địa phương.

• Các món ăn tiêu biểu**:
  • 'Salta': Được coi là món ăn quốc gia của Yemen. Đây là một món hầm đặc, thường được làm từ thịt (gà, cừu hoặc bò), rau củ, và một loại nước sốt đặc trưng gọi là hulbah (làm từ cỏ cà ri). Salta thường được ăn nóng với bánh mì.
  • 'Haneeth': Thịt cừu hoặc dê được tẩm ướp gia vị và nướng chậm trong lò đất (tannour) cho đến khi mềm và thơm. Đây là một món ăn phổ biến trong các dịp lễ hội và đãi khách.
  • 'Mandi': Tương tự như Haneeth, nhưng thịt (thường là gà hoặc cừu) được nấu cùng với gạo và các loại gia vị trong một hố dưới lòng đất hoặc trong lò đặc biệt.
  • 'Fahsa': Một món hầm thịt cừu hoặc dê nấu chậm với nước dùng và gia vị, thường được phục vụ trong nồi đá nóng.
  • 'Aseed': Một loại bột nhão đặc làm từ lúa mì hoặc bột ngô, thường được ăn kèm với nước sốt thịt hoặc súp.
  • 'Shafoot': Một món salad lạnh làm từ bánh mì dẹt (thường là lahoh) ngâm trong sữa chua hoặc sữa bơ, trộn với rau thơm và gia vị.
  • 'Bint Al-Sahn': Một loại bánh ngọt nhiều lớp được làm từ bột mì, bơ và mật ong.
  • Nguyên liệu chính**: Thịt cừu, dê, gà, cá (ở vùng ven biển), các loại ngũ cốc (lúa mì, lúa mạch, lúa miến), rau củ (cà chua, khoai tây, hành tây), các loại đậu, và nhiều loại gia vị đặc trưng như cỏ cà ri, thì là, nghệ, ớt.
  • Đặc điểm ẩm thực theo vùng miền**: Có sự khác biệt nhỏ trong ẩm thực giữa các vùng. Ví dụ, ở vùng ven biển, cá và hải sản được sử dụng phổ biến hơn.
  • Văn hóa cà phê Mokka**: Yemen là một trong những nơi đầu tiên trồng và xuất khẩu cà phê trên thế giới. Cà phê Mocha (Mokka) của Yemen nổi tiếng với hương vị sô cô la đặc trưng. Uống cà phê là một phần quan trọng trong văn hóa giao tiếp và pohιλοξενία của người Yemen. Ngành cà phê từng đóng vai trò quan trọng trong kinh tế, nhưng hiện nay sản lượng đã giảm sút.
  • Bánh mì**: Nhiều loại bánh mì dẹt truyền thống như khubz, lahoh, malawach được ăn kèm với hầu hết các bữa ăn.

  Ẩm thực Yemen phản ánh lịch sử lâu đời và sự đa dạng văn hóa của đất nước. Việc gìn giữ và phát huy các giá trị ẩm thực truyền thống là một phần quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa Yemen.

8.3. Nghệ thuật và kiến trúc

Yemen có một di sản nghệ thuật và kiến trúc phong phú và độc đáo, phản ánh lịch sử lâu đời và sự giao thoa của các nền văn hóa.

• Âm nhạc và vũ điệu**: Âm nhạc truyền thống Yemen rất đa dạng, với nhiều phong cách và nhạc cụ khác nhau tùy theo vùng miền. Thơ ca đóng vai trò quan trọng trong âm nhạc, và các bài hát thường kể về tình yêu, lịch sử, hoặc các sự kiện xã hội. Các điệu múa dân gian cũng rất phong phú, thường được biểu diễn trong các lễ hội và dịp đặc biệt. Điệu nhảy Bara' là một điệu múa truyền thống nổi tiếng.
• Đồ thủ công mỹ nghệ**: Yemen nổi tiếng với các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo, bao gồm:
  • 'Đồ gốm': Các sản phẩm gốm sứ với hoa văn và màu sắc độc đáo.
  • 'Đồ bạc': Trang sức bạc, đặc biệt là các loại vòng cổ, vòng tay và nhẫn, thường được chạm khắc tinh xảo và gắn đá quý. Jambiya (dao găm cong) cũng thường có vỏ và chuôi được làm bằng bạc và trang trí công phu.
  • 'Dệt may': Các loại vải dệt thủ công với hoa văn truyền thống.
  • 'Chạm khắc gỗ và đá': Các sản phẩm chạm khắc trên cửa ra vào, cửa sổ và các vật dụng khác.
  • Kiến trúc**: Kiến trúc truyền thống Yemen là một trong những điểm nổi bật nhất của văn hóa nước này, với các phong cách độc đáo và ấn tượng:
    • 'Thành phố cổ Shibam': Được mệnh danh là "Manhattan của sa mạc", nổi tiếng với các tòa nhà cao tầng bằng gạch bùn, một số tòa nhà cao tới 5-8 tầng, được xây dựng từ thế kỷ 16. Đây là một ví dụ điển hình về quy hoạch đô thị theo chiều dọc.
    • 'Phố cổ Sana'a': Cũng là một Di sản Thế giới UNESCO, với các ngôi nhà tháp bằng gạch nung và đá, được trang trí bằng các họa tiết hình học bằng thạch cao trắng (qadad). Các con hẻm nhỏ hẹp và các khu chợ (souq) truyền thống tạo nên một không gian đô thị độc đáo. Kiến trúc này đã tồn tại hơn 2.500 năm, với 103 nhà thờ Hồi giáo, 14 nhà tắm hammam và hơn 6.000 ngôi nhà có niên đại từ trước thế kỷ 11.
    • 'Nhà tháp ở các vùng núi': Nhiều vùng núi ở Yemen có các ngôi nhà tháp bằng đá, được xây dựng trên các sườn đồi hoặc đỉnh núi, vừa để ở vừa có chức năng phòng thủ.
    • 'Kiến trúc nhà thờ Hồi giáo': Các nhà thờ Hồi giáo cổ ở Yemen có kiến trúc độc đáo, thường có các ngọn tháp (minaret) hình trụ hoặc hình nón.

    Giá trị lịch sử của các công trình kiến trúc này là vô cùng to lớn, phản ánh sự sáng tạo và kỹ thuật xây dựng của người Yemen qua nhiều thế kỷ. Tuy nhiên, nhiều di sản kiến trúc đang bị đe dọa bởi sự xuống cấp tự nhiên, thiếu kinh phí bảo tồn và đặc biệt là tác động của cuộc nội chiến. Các cuộc không kích và giao tranh đã phá hủy hoặc làm hư hại nhiều công trình lịch sử quan trọng. Các nỗ lực bảo tồn đang được thực hiện bởi các tổ chức trong nước và quốc tế, nhưng gặp rất nhiều khó khăn trong bối cảnh xung đột.

8.4. Truyền thông đại chúng và thể thao

• Truyền thông đại chúng**:
  • 'Đài phát thanh và truyền hình': Đài phát thanh bắt đầu hoạt động ở Yemen từ những năm 1940. Sau khi thống nhất vào năm 1990, chính phủ đã cải tổ các tập đoàn truyền thông và thành lập thêm một số đài phát thanh phát sóng địa phương. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng đã bị phá hủy sau cuộc nội chiến năm 1994. Truyền hình là nền tảng truyền thông quan trọng nhất, đặc biệt với tỷ lệ biết chữ thấp, truyền hình là nguồn tin tức chính. Yemen có sáu kênh truyền hình miễn phí, trong đó bốn kênh thuộc sở hữu nhà nước.
  • 'Báo chí': Có một số tờ báo và tạp chí được xuất bản, nhưng số lượng và phạm vi phát hành bị hạn chế, đặc biệt là trong bối cảnh xung đột.
  • 'Internet và mạng xã hội': Việc sử dụng internet và mạng xã hội ngày càng tăng, trở thành một nguồn thông tin và diễn đàn thảo luận quan trọng, tuy nhiên cũng chịu sự kiểm soát và hạn chế.
  • 'Vấn đề kiểm duyệt và tự do báo chí': Chính phủ và các phe phái kiểm soát các khu vực khác nhau thường xuyên thực hiện kiểm duyệt và gây áp lực lên giới truyền thông. Quyền tự do báo chí bị hạn chế nghiêm trọng, và các nhà báo thường xuyên phải đối mặt với sự đe dọa, bắt giữ và bạo lực. Ngành công nghiệp điện ảnh Yemen còn non trẻ, chỉ có tám bộ phim Yemen được phát hành tính đến năm 2023.
  • 'Sân khấu': Sân khấu Yemen có từ đầu thế kỷ 20. Cả các đoàn kịch nghiệp dư và chuyên nghiệp (do chính phủ tài trợ) đều biểu diễn tại các trung tâm đô thị lớn của đất nước. Nhiều nhà thơ và tác giả quan trọng như Ali Ahmed Ba Kathir, Muhammad al-Sharafi và Wajdi al-Ahdal đã viết các tác phẩm kịch; thơ, tiểu thuyết và truyện ngắn của các tác giả Yemen như Mohammad Abdul-Wali và Abdulaziz Al-Maqaleh cũng đã được chuyển thể thành kịch. Đã có các vở kịch Yemen của các tác giả Ả Rập như Tawfiq al-Hakim và Saadallah Wannous và của các tác giả phương Tây, bao gồm Shakespeare, Pirandello, Brecht và Tennessee Williams. Trong lịch sử, Aden là cái nôi của sân khấu Yemen; trong những thập kỷ gần đây, Sana'a đã tổ chức nhiều lễ hội sân khấu, thường kết hợp với Ngày Sân khấu Thế giới.
  • Thể thao**:
    • 'Bóng đá': Là môn thể thao phổ biến nhất ở Yemen. Hiệp hội bóng đá Yemen là thành viên của FIFA và AFC. Đội tuyển bóng đá quốc gia Yemen tham gia các giải đấu quốc tế. Đất nước này cũng có nhiều câu lạc bộ bóng đá thi đấu trong các giải quốc gia và quốc tế. Tuy nhiên, cuộc nội chiến đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của bóng đá.
    • 'Các môn thể thao truyền thống':
      • 'Nhảy lạc đà': Là một môn thể thao truyền thống ngày càng phổ biến trong bộ tộc Zaraniq ở bờ biển phía Tây. Các con lạc đà được đặt cạnh nhau và người chiến thắng là người nhảy qua được nhiều lạc đà nhất từ một cú chạy lấy đà. Những người đàn ông trong bộ tộc (phụ nữ không được thi đấu) vén áo choàng quanh eo để dễ dàng di chuyển khi chạy và nhảy.
    • 'Các môn thể thao khác': Các vùng núi của Yemen tạo nhiều cơ hội cho các môn thể thao ngoài trời như đi xe đạp leo núi, leo núi đá, đi bộ đường dài và các môn thể thao thử thách hơn, bao gồm cả leo núi. Các chuyến tham quan leo núi và đi bộ đường dài đến Dãy núi Sarawat, bao gồm các đỉnh núi cao 3.00 K m trở lên, đặc biệt là An-Nabi Shu'ayb, được các cơ quan leo núi địa phương và quốc tế tổ chức theo mùa. Các khu vực ven biển và đảo Socotra mang lại nhiều cơ hội cho các môn thể thao dưới nước như lướt sóng, lướt ván nằm, chèo thuyền, bơi lội và lặn biển. Socotra là nơi có một số điểm đến lướt sóng tốt nhất thế giới.
    • Sự kiện thể thao lớn nhất của Yemen là đăng cai Cúp bóng đá vùng Vịnh Ả Rập lần thứ 20 tại Aden và Abyan vào năm 2010. Yemen đã bị đánh bại trong ba trận đầu tiên của giải đấu.

    Thể thao không chỉ mang ý nghĩa giải trí mà còn có vai trò xã hội, góp phần đoàn kết cộng đồng. Tuy nhiên, trong bối cảnh xung đột hiện tại, các hoạt động thể thao và truyền thông đại chúng đều gặp rất nhiều khó khăn.

8.5. Di sản thế giới

Yemen tự hào sở hữu nhiều di sản văn hóa và thiên nhiên độc đáo, trong đó có bốn địa điểm đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. Tuy nhiên, các di sản này đang phải đối mặt với nguy cơ nghiêm trọng do cuộc nội chiến kéo dài và thiếu các biện pháp bảo tồn hiệu quả.

1. **Thành phố cổ Shibam và tường thành bao quanh** (Di sản Văn hóa, 1982):

• Nằm ở Wadi Hadhramaut, Shibam được mệnh danh là "Manhattan của sa mạc" với những tòa nhà chung cư cao tầng bằng gạch bùn độc đáo, một số cao tới 5-8 tầng. Được xây dựng từ thế kỷ 16, thành phố này là một trong những ví dụ sớm nhất và điển hình nhất về quy hoạch đô thị dựa trên nguyên tắc xây dựng theo chiều dọc để tận dụng không gian và phòng thủ.
• Hiện trạng: Bị đe dọa bởi sự xuống cấp tự nhiên, lũ lụt và tác động gián tiếp của xung đột.

2. **Phố cổ Sana'a** (Di sản Văn hóa, 1986):

• Với lịch sử hơn 2.500 năm, Phố cổ Sana'a là một viên ngọc của kiến trúc Hồi giáo truyền thống. Nơi đây có hơn 6.000 ngôi nhà tháp bằng gạch nung và đá, được trang trí bằng các họa tiết hình học tinh xảo bằng thạch cao trắng (qadad). 103 nhà thờ Hồi giáo cổ và 14 nhà tắm công cộng (hammam) truyền thống cũng góp phần tạo nên vẻ đẹp độc đáo của thành phố.
• Hiện trạng: Bị hư hại nghiêm trọng do các cuộc không kích và giao tranh trong nội chiến. Nhiều tòa nhà lịch sử đã bị phá hủy hoặc sụp đổ. UNESCO đã đưa Phố cổ Sana'a vào Danh sách Di sản Thế giới bị đe dọa.

3. **Thành phố lịch sử Zabid** (Di sản Văn hóa, 1993):

• Nằm gần bờ Biển Đỏ, Zabid từng là thủ đô của Yemen từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 15 và là một trung tâm học thuật Hồi giáo quan trọng trong nhiều thế kỷ, với trường đại học nổi tiếng thu hút học giả từ khắp thế giới Ả Rập và Hồi giáo. Kiến trúc quân sự và đô thị của Zabid có giá trị lịch sử và khảo cổ học lớn.
• Hiện trạng: Bị đe dọa nghiêm trọng bởi sự phát triển đô thị không kiểm soát, xuống cấp và thiếu các biện pháp bảo tồn. Zabid cũng nằm trong Danh sách Di sản Thế giới bị đe dọa của UNESCO.

4. **Quần đảo Socotra** (Di sản Thiên nhiên, 2008):

• Marco Polo đã đề cập đến quần đảo này vào thế kỷ 13. Là một quần đảo biệt lập gồm bốn hòn đảo và hai đảo đá nhỏ ở Ấn Độ Dương, Socotra nổi tiếng với sự đa dạng sinh học độc đáo và tỷ lệ các loài đặc hữu rất cao. Khoảng 37% trong số 825 loài thực vật, 90% loài bò sát và 95% loài ốc cạn của Socotra không được tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác trên Trái Đất. Nơi đây có 192 loài chim, 253 loài san hô, 730 loài cá ven bờ và 300 loài cua và tôm hùm. Loài cây mang tính biểu tượng nhất là cây Máu Rồng (Dracaena cinnabari). Di sản văn hóa của Socotra bao gồm cả ngôn ngữ Soqotri độc đáo.
• Hiện trạng: Mặc dù ít bị ảnh hưởng trực tiếp bởi xung đột trên đất liền, Socotra vẫn đối mặt với các mối đe dọa từ biến đổi khí hậu, các loài xâm lấn và áp lực phát triển du lịch không bền vững.

Cuộc nội chiến ở Yemen đã gây ra những thiệt hại không thể bù đắp cho các di sản văn hóa và thiên nhiên này. Các nỗ lực bảo tồn của cộng đồng quốc tế và các tổ chức địa phương đang gặp rất nhiều khó khăn do tình hình an ninh bất ổn và thiếu nguồn lực. Việc bảo vệ và gìn giữ những di sản quý giá này là một thách thức lớn đối với Yemen và cả thế giới.