Bồ Đào Nha

2.1. Từ nguyên

Tên gọi "Bồ Đào Nha" (Portugal^Portuguese) trong tiếng Bồ Đào Nha bắt nguồn từ tên ghép La Mã-Celt là Portus Cale. "Portus" là một từ tiếng Latinh có nghĩa là "cảng". Nguồn gốc và ý nghĩa của "Cale" thì không rõ ràng và có nhiều giả thuyết khác nhau. Giả thuyết phổ biến nhất cho rằng đây là một tên gọi dân tộc (ethnonym) bắt nguồn từ người Callaeci, còn được gọi là người Gallaeci, một dân tộc cư trú ở phía tây bắc bán đảo Iberia. Một giả thuyết khác đề xuất "Cale" là một biến thể của từ Celt có nghĩa là "cảng". Cũng có ý kiến cho rằng Cala là tên một nữ thần Celt. Một số học giả Pháp tin rằng tên gọi này có thể xuất phát từ Portus Gallus^Latin, nghĩa là "cảng của người Gaul".

Vào khoảng năm 200 trước Công nguyên, người La Mã đã chiếm bán đảo Iberia từ tay người Carthage trong Chiến tranh Punic lần thứ hai. Trong quá trình này, họ đã chinh phục Cale, đổi tên thành Portus Cale^Latin ("Cảng Cale") và sáp nhập vào tỉnh Gallaecia. Trong Thời Trung cổ, khu vực xung quanh Portus Cale được người Suebi và người Visigoth gọi là Portucale. Tên gọi Portucale đã biến đổi thành Portugale trong thế kỷ VII và VIII. Đến thế kỷ IX, tên gọi này được dùng để chỉ vùng đất giữa các con sông Douro và Minho. Đến thế kỷ XI và XII, các tên gọi như Portugale, Portugallia, Portvgallo hay Portvgalliae đã được dùng để chỉ đất nước Bồ Đào Nha.

Tên tiếng Việt của Bồ Đào Nha bắt nguồn từ danh xưng tiếng Hán 葡萄牙. Tên gọi tiếng Bồ Đào Nha Portugal được phiên âm sang tiếng Mân Nam thành 葡萄牙 (Phû-tô-gâ_Phû-tô-gâ^Chinese). Dịch danh 葡萄牙 sau đó được truyền nhập vào các phương ngữ tiếng Hán khác và ngôn ngữ tiêu chuẩn của tiếng Hán. Người nói các thứ tiếng đó không đọc ba chữ Hán 葡萄牙 bằng âm đọc trong tiếng Mân Nam của chúng mà đọc theo âm đọc tương ứng trong các thứ tiếng đó. Khi tiếng Việt vay mượn tên gọi 葡萄牙 của tiếng Hán, ba chữ Hán 葡萄牙 đã được đọc bằng âm Hán Việt của chúng.

3.1. Tiền sử và Cổ đại

Khu vực Bồ Đào Nha ngày nay đã có con người sinh sống từ khoảng 400.000 năm trước, khi Homo heidelbergensis tiến vào khu vực này. Hóa thạch người cổ nhất được tìm thấy ở Bồ Đào Nha là hộp sọ Aroeira 3 của H. Heidelbergensis 400.000 năm tuổi, được phát hiện trong Hang Aroeira vào năm 2014. Sau đó, người Neanderthal đã đi lang thang ở phía bắc bán đảo Iberia và một chiếc răng đã được tìm thấy tại hang Nova da Columbeira ở Estremadura. Homo sapiens sapiens đến Bồ Đào Nha vào khoảng 35.000 năm trước và lan rộng nhanh chóng. Các bộ lạc tiền Celt đã sinh sống ở Bồ Đào Nha. Người Cynetes đã phát triển một ngôn ngữ viết, để lại các bia đá, chủ yếu được tìm thấy ở phía nam.

Vào đầu thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyên, nhiều làn sóng người Celt từ Trung Âu đã xâm chiếm Bồ Đào Nha và kết hôn với dân cư địa phương để tạo thành nhiều nhóm dân tộc khác nhau. Sự hiện diện của người Celt được thể hiện rõ ràng trong các bằng chứng khảo cổ và ngôn ngữ học. Họ thống trị hầu hết miền bắc và miền trung Bồ Đào Nha, trong khi miền nam vẫn duy trì đặc điểm cũ hơn (được cho là không thuộc ngữ tộc Ấn-Âu, có thể liên quan đến tiếng Basque) cho đến khi bị La Mã chinh phục. Ở miền nam Bồ Đào Nha, một số khu định cư thương mại ven biển nhỏ, bán cố định cũng được thành lập bởi người Phoenicia và người Carthage ở Iberia.

Người La Mã lần đầu tiên xâm chiếm bán đảo Iberia vào năm 219 trước Công nguyên. Người Carthage, đối thủ của La Mã trong các cuộc chiến Punic, đã bị trục xuất khỏi các thuộc địa ven biển của họ. Dưới thời Julius Caesar, gần như toàn bộ bán đảo đã bị sáp nhập vào La Mã. Cuộc chinh phục kéo dài hai trăm năm và nhiều người đã chết, bao gồm cả những người bị kết án làm việc trong các mỏ nô lệ hoặc bị bán làm nô lệ cho các vùng khác của đế quốc. Sự chiếm đóng của La Mã gặp phải một trở ngại vào năm 155 trước Công nguyên, khi một cuộc nổi dậy của người Lusitania bắt đầu ở phía bắc. Người Lusitania và các bộ lạc bản địa khác, dưới sự lãnh đạo của Viriathus, đã giành quyền kiểm soát toàn bộ miền tây Iberia. La Mã đã cử các quân đoàn đến để dập tắt cuộc nổi dậy nhưng không thành công. Các nhà lãnh đạo La Mã đã hối lộ các đồng minh của Viriathus để giết ông vào năm 139 trước Công nguyên; ông được thay thế bởi Tautalus.

Năm 27 trước Công nguyên, Lusitania giành được vị thế là một tỉnh La Mã. Sau đó, một tỉnh phía bắc đã được tách ra khỏi tỉnh Hispania Tarraconensis, dưới sự cải cách của Hoàng đế Diocletian, được gọi là Gallaecia. Vẫn còn những tàn tích của các castros (pháo đài trên đồi) và tàn dư của văn hóa Castro, như Conímbriga, Mirobriga và Citânia de Briteiros.

Năm 409, cùng với sự suy tàn của Đế quốc La Mã, bán đảo Iberia đã bị các bộ lạc German chiếm đóng. Năm 411, với một hiệp ước liên minh với Hoàng đế Honorius, nhiều người trong số này đã định cư ở Hispania. Một nhóm quan trọng là người Suebi và người Vandal ở Gallaecia, họ đã thành lập một Vương quốc Suebi với thủ đô ở Braga. Họ cũng thống trị Aeminium (Coimbra), và có người Visigoth ở phía nam.

Người Suebi và Visigoth là những bộ lạc German có sự hiện diện lâu dài nhất tại các vùng lãnh thổ tương ứng với Bồ Đào Nha hiện đại. Giống như những nơi khác ở Tây Âu, đời sống đô thị suy giảm mạnh trong Thời kỳ Tăm tối. Các thể chế La Mã biến mất sau các cuộc xâm lược của người German, ngoại trừ các tổ chức giáo hội, được người Suebi nuôi dưỡng vào thế kỷ V và được người Visigoth chấp nhận sau đó. Mặc dù người Suebi và Visigoth ban đầu theo Thuyết Arian và Thuyết Priscillian, họ đã chấp nhận Công giáo từ những người dân địa phương. Thánh Martinô thành Braga là một nhà truyền giáo có ảnh hưởng đặc biệt.

Năm 429, người Visigoth di chuyển về phía nam để trục xuất người Alan và người Vandal và thành lập một vương quốc với thủ đô ở Toledo. Từ năm 470, xung đột giữa người Suebi và Visigoth gia tăng. Năm 585, Vua Visigoth Liuvigild chinh phục Braga và sáp nhập Gallaecia; bán đảo Iberia được thống nhất dưới một Vương quốc Visigoth. Một tầng lớp mới xuất hiện, chưa từng có trong thời La Mã: một tầng lớp quý tộc, đóng vai trò xã hội và chính trị quan trọng trong Thời Trung cổ. Chính dưới thời Visigoth, Giáo hội bắt đầu đóng một vai trò quan trọng trong nhà nước. Vì người Visigoth không học tiếng Latinh từ người dân địa phương, họ phải dựa vào các giám mục để tiếp tục hệ thống quản trị La Mã. Luật pháp được tạo ra bởi các hội đồng giám mục, và giới tăng lữ nổi lên như một tầng lớp cao cấp.

3.2. Thời kỳ Hồi giáo và Reconquista

Lãnh thổ Bồ Đào Nha lục địa ngày nay, cùng với hầu hết Tây Ban Nha hiện đại, đã bị xâm chiếm từ phía Nam và trở thành một phần của al-Andalus từ năm 726 đến 1249, sau cuộc chinh phục bán đảo Iberia của Vương triều Umayyad. Sự cai trị này kéo dài hàng thập kỷ ở miền Bắc và lên đến năm thế kỷ ở miền Nam.

Sau khi đánh bại người Visigoth trong vài tháng, Vương triều Umayyad bắt đầu mở rộng nhanh chóng trên bán đảo. Bắt đầu từ năm 726, vùng đất ngày nay là Bồ Đào Nha trở thành một phần của đế quốc rộng lớn của Vương triều Umayyad ở Damascus, cho đến khi sụp đổ vào năm 750. Năm đó, phía tây của đế quốc giành được độc lập dưới thời Abd-ar-Rahman I với sự thành lập của Tiểu vương quốc Córdoba. Tiểu vương quốc này trở thành Đế quốc Córdoba vào năm 929, cho đến khi giải thể vào năm 1031, thành 23 vương quốc nhỏ, được gọi là các vương quốc Taifa.

Các thống đốc của các taifa tự xưng là Emir của các tỉnh của họ và thiết lập quan hệ ngoại giao với các vương quốc Cơ đốc giáo ở phía bắc. Hầu hết lãnh thổ Bồ Đào Nha ngày nay rơi vào tay Taifa xứ Badajoz của Vương triều Aftasid, và vào năm 1022, Taifa xứ Sevilla của các nhà thơ Vương triều Abbadid. Thời kỳ Taifa kết thúc với cuộc chinh phục của Vương triều Almoravid vào năm 1086, sau đó là Đế quốc Almohad vào năm 1147.

Al-Andalus được chia thành các quận gọi là Kura. Gharb Al-Andalus vào thời kỳ rộng lớn nhất bao gồm mười kura, mỗi kura có một thủ phủ và thống đốc riêng. Các thành phố chính nằm ở nửa phía nam của đất nước: Beja, Silves, Alcácer do Sal, Santarém và Lisboa. Dân số Hồi giáo chủ yếu bao gồm những người Iberia bản địa cải sang đạo Hồi và người Berber. Người Ả Rập (chủ yếu là quý tộc từ Syria) mặc dù là thiểu số, nhưng lại là tầng lớp tinh hoa. Người Berber tham gia cùng họ là những người du mục từ Dãy núi Rif ở Bắc Phi.

Các cuộc xâm lược từ phương Bắc cũng xảy ra trong thời kỳ này, với các cuộc đột kích của người Viking vào bờ biển từ thế kỷ IX đến thế kỷ XI, bao gồm cả Lisboa. Điều này dẫn đến việc thành lập các khu định cư nhỏ của người Norsemen ở bờ biển giữa sông Douro và tỉnh Minho.

Reconquista là một thời kỳ mà người Cơ đốc giáo tái chiếm bán đảo Iberia từ sự thống trị của người Moor. Một nhà quý tộc Visigoth người Asturias tên là Pelagius xứ Asturias đã được bầu làm lãnh đạo vào năm 718 bởi nhiều quý tộc Visigoth bị lật đổ. Pelagius kêu gọi tàn dư của quân đội Visigoth Cơ đốc giáo nổi dậy chống lại người Moor và tập hợp lại ở vùng cao nguyên Asturias phía bắc chưa bị chinh phục, ngày nay được gọi là Dãy núi Cantabrian, ở tây bắc Tây Ban Nha. Sau khi đánh bại người Moor trong Trận Covadonga năm 722, Pelagius được tôn làm vua, do đó thành lập Vương quốc Asturias Cơ đốc giáo và bắt đầu cuộc chiến tái chinh phục của người Cơ đốc giáo.

Vào cuối thế kỷ IX, vùng đất Bồ Đào Nha giữa sông Minho và Douro đã được nhà quý tộc và hiệp sĩ Vímara Peres tái chiếm từ tay người Moor theo lệnh của Vua Alfonso III của Asturias. Thấy nhiều thị trấn bị bỏ hoang, ông quyết định tái định cư và xây dựng lại chúng.

Vímara Peres đã nâng vùng đất này lên vị thế Bá quốc, đặt tên là Bá quốc Bồ Đào Nha theo tên thành phố cảng chính của nó - Portus Cale hay Porto hiện đại. Một trong những thành phố đầu tiên ông thành lập là Vimaranes, ngày nay được gọi là Guimarães - "nơi khai sinh của quốc gia Bồ Đào Nha" hay "thành phố cái nôi".

Sau khi sáp nhập Bá quốc Bồ Đào Nha vào một trong những bá quốc tạo nên Vương quốc Asturias, Vua Alfonso III của Asturias đã phong tước hiệp sĩ cho Vímara Peres vào năm 868, trở thành Bá tước đầu tiên của Portus Cale (Bồ Đào Nha). Vùng đất này được gọi là Portucale, Portugale, và đồng thời là Portugália. Với sự thoái vị bắt buộc của Alfonso III vào năm 910, Vương quốc Asturias chia thành ba vương quốc riêng biệt; chúng được thống nhất lại vào năm 924 dưới vương miện của Vương quốc León.

Năm 1093, Alfonso VI của León và Castilla đã trao bá quốc cho Henrique xứ Bourgogne và gả con gái mình, Teresa của León, cho ông. Do đó, Henrique trở thành Henrique, Bá tước Bồ Đào Nha và đặt cơ sở cho bá quốc mới thành lập của mình từ Bracara Augusta (Braga hiện đại).

3.3. Vương quốc Bồ Đào Nha và Đế quốc hàng hải

Tại Trận São Mamede, ở ngoại ô Guimarães, vào năm 1128, Afonso Henriques, Bá tước Bồ Đào Nha, đã đánh bại mẹ mình là Nữ bá tước Teresa và người tình của bà là Fernão Peres de Trava, tự mình trở thành nhà lãnh đạo duy nhất của Bá quốc Bồ Đào Nha. Afonso tiếp tục các cuộc chiến tranh Reconquista của cha mình là Henrique xứ Bourgogne. Các chiến dịch của ông đã thành công và vào năm 1139, ông đã giành chiến thắng trong Trận Ourique, và được binh lính của mình tôn làm Vua Bồ Đào Nha. Đây được coi là thời điểm Bá quốc Bồ Đào Nha trở thành Vương quốc Bồ Đào Nha độc lập, và vào năm 1129, thủ đô được chuyển từ Guimarães đến Coimbra. Afonso được Vua Alfonso VII của León công nhận là vị vua đầu tiên của Bồ Đào Nha vào năm 1143, và vào năm 1179 bởi Giáo hoàng Alexander III với tư cách là Afonso I của Bồ Đào Nha.

Afonso Henriques và những người kế vị ông, với sự trợ giúp của các dòng tu quân sự Cơ đốc giáo, tiếp tục tiến về phía nam chống lại người Moor. Năm 1249, Reconquista kết thúc với việc chiếm được Algarve và trục xuất các khu định cư cuối cùng của người Moor. Với những điều chỉnh nhỏ, biên giới lãnh thổ của Bồ Đào Nha vẫn giữ nguyên, khiến nó trở thành một trong những quốc gia được thành lập lâu đời nhất ở châu Âu.

Sau một cuộc xung đột với Vương quốc Castilla, Dinis I của Bồ Đào Nha đã ký Hiệp ước Alcañices vào năm 1297 với Fernando IV của Castilla. Hiệp ước này đã thiết lập biên giới giữa vương quốc Bồ Đào Nha và León. Triều đại của Dinis, Afonso IV, và Pedro I hầu như đều hòa bình với các vương quốc khác của Iberia.

Năm 1348-49, Bồ Đào Nha, cũng như phần còn lại của châu Âu, đã bị tàn phá bởi Cái chết Đen. Năm 1373, Bồ Đào Nha ký kết Liên minh Anh-Bồ Đào Nha, liên minh lâu đời nhất trên thế giới.

Năm 1383, Juan I của Castilla, Beatriz của Bồ Đào Nha, và Fernando I của Bồ Đào Nha tuyên bố đòi ngai vàng Bồ Đào Nha. João xứ Aviz, sau này là João I của Bồ Đào Nha, đã đánh bại người Castilla trong Trận Aljubarrota, và Nhà Aviz trở thành triều đại cầm quyền. Triều đại cầm quyền mới đã đưa Bồ Đào Nha trở thành tâm điểm của chính trị và văn hóa châu Âu. Họ đã tạo ra và tài trợ cho văn học, chẳng hạn như một lịch sử của Bồ Đào Nha, của Fernão Lopes.

Bồ Đào Nha đi đầu trong việc châu Âu khám phá thế giới và Thời đại Khám phá dưới sự bảo trợ của Hoàng tử Henrique Nhà hàng hải. Bồ Đào Nha đã khám phá Đại Tây Dương, gặp gỡ Açores, Madeira, và Cape Verde thuộc Bồ Đào Nha, dẫn đến các phong trào thuộc địa hóa đầu tiên. Người Bồ Đào Nha đã khám phá Ấn Độ Dương, thiết lập các tuyến đường thương mại ở hầu hết miền nam châu Á, và cử các phái đoàn thương mại và ngoại giao hàng hải châu Âu trực tiếp đầu tiên đến Trung Quốc (Jorge Álvares) và Nhật Bản (Thương mại Nanban). Năm 1415, Bồ Đào Nha giành được thuộc địa đầu tiên bằng cách chinh phục Ceuta, ở Bắc Phi. Trong suốt thế kỷ XV, các nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đã đi thuyền dọc bờ biển châu Phi, thiết lập các điểm giao thương cho các mặt hàng từ vàng đến nô lệ. Bồ Đào Nha đã cho các Hạm đội Ấn Độ Bồ Đào Nha đi đến Goa qua Mũi Hảo Vọng.

Hiệp ước Tordesillas năm 1494 nhằm giải quyết một tranh chấp được tạo ra sau sự trở lại của Christopher Columbus và chia các vùng đất mới được phát hiện bên ngoài châu Âu giữa Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha dọc theo một đường phía tây của các đảo Cape Verde, ngoài khơi bờ biển phía tây châu Phi. Năm 1498, Vasco da Gama trở thành người châu Âu đầu tiên đến Ấn Độ bằng đường biển, mang lại sự thịnh vượng kinh tế cho Bồ Đào Nha và giúp khởi đầu Phục hưng Bồ Đào Nha. Năm 1500, nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha Gaspar Corte-Real đã đến nơi ngày nay là Canada và thành lập thị trấn Portugal Cove-St. Philip's, một trong nhiều thuộc địa Bồ Đào Nha ở châu Mỹ.

Năm 1500, Pedro Álvares Cabral đã đổ bộ lên Brasil và tuyên bố chủ quyền cho Bồ Đào Nha. Mười năm sau, Afonso de Albuquerque đã chinh phục Goa ở Ấn Độ, Muscat và Ormuz ở Vịnh Ba Tư, và Malacca, ngày nay thuộc Malaysia. Do đó, đế quốc Bồ Đào Nha đã thống trị thương mại ở Ấn Độ Dương và Nam Đại Tây Dương. Các thủy thủ Bồ Đào Nha đã lên đường đến Đông Á, đổ bộ lên Đài Loan, Nhật Bản, Timor, Flores, và Moluccas. Mặc dù người ta tin rằng người Hà Lan là những người châu Âu đầu tiên đến Úc, nhưng có bằng chứng cho thấy người Bồ Đào Nha có thể đã khám phá ra nó vào năm 1521.

Từ năm 1519 đến 1522, Ferdinand Magellan đã tổ chức một chuyến thám hiểm của Tây Ban Nha đến Đông Ấn dẫn đến chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên. Hiệp ước Zaragoza, được ký kết vào năm 1529 giữa Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, đã chia Thái Bình Dương giữa Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.

Việc khai thác các nguồn tài nguyên từ các thuộc địa, đặc biệt là buôn bán nô lệ và gia vị, đã mang lại sự giàu có và quyền lực cho Bồ Đào Nha. Tuy nhiên, việc duy trì một đế quốc rộng lớn như vậy cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt quản lý và quân sự. Những xung đột với các cường quốc châu Âu khác, cũng như các cuộc nổi dậy của người bản địa ở các thuộc địa, đã dần làm suy yếu đế quốc Bồ Đào Nha. Hơn nữa, những tác động xã hội và nhân quyền của việc thuộc địa hóa, bao gồm việc bóc lột lao động nô lệ và đàn áp văn hóa bản địa, đã để lại những di sản phức tạp cho đến ngày nay.

3.4. Liên minh Iberia và Phục hồi Vương quyền

Bồ Đào Nha tự nguyện tham gia một liên minh triều đại (1580-1640) vì hai vị vua cuối cùng của Nhà Aviz qua đời mà không có người thừa kế, dẫn đến cuộc khủng hoảng kế vị Bồ Đào Nha năm 1580. Felipe II của Tây Ban Nha đã tuyên bố đòi ngai vàng và được chấp nhận là Filipe I của Bồ Đào Nha. Bồ Đào Nha không mất độc lập chính thức, mà hình thành một liên minh các vương quốc. Nhưng việc hợp nhất hai vương miện đã tước đi chính sách đối ngoại độc lập của Bồ Đào Nha, và dẫn đến việc nước này tham gia vào Chiến tranh Tám mươi Năm giữa Tây Ban Nha và Hà Lan.

Chiến tranh dẫn đến sự suy giảm quan hệ với đồng minh lâu đời nhất của Bồ Đào Nha là Anh, và mất Ormus, một điểm giao thương chiến lược nằm giữa Iran và Oman. Từ năm 1595 đến 1663, Chiến tranh Hà Lan-Bồ Đào Nha chủ yếu liên quan đến việc các công ty Hà Lan xâm chiếm các thuộc địa và lợi ích thương mại của Bồ Đào Nha ở Brasil, châu Phi, Ấn Độ và Viễn Đông, dẫn đến việc Bồ Đào Nha mất độc quyền thương mại biển Ấn Độ.

Năm 1640, João IV của Bồ Đào Nha đã lãnh đạo một cuộc nổi dậy được hậu thuẫn bởi các quý tộc bất mãn và được tôn làm vua. Chiến tranh Phục hồi Bồ Đào Nha đã kết thúc giai đoạn 60 năm của Liên minh Iberia dưới sự cai trị của Nhà Habsburg. Đây là sự khởi đầu của Nhà Braganza, triều đại trị vì cho đến năm 1910. João V đã chứng kiến một triều đại được đặc trưng bởi dòng vàng đổ vào kho bạc hoàng gia, chủ yếu được cung cấp bởi thuế phần năm của hoàng gia (thuế đối với kim loại quý) từ các thuộc địa Bồ Đào Nha của Bang Brasil và Bang Maranhão. Hầu hết các ước tính đều cho rằng số lượng người di cư Bồ Đào Nha đến Brasil thuộc địa trong cơn sốt vàng của thế kỷ 18 là 600.000 người. Đây là một trong những cuộc di cư lớn nhất của dân cư châu Âu đến các thuộc địa của họ trong thời kỳ thuộc địa.

Quá trình phục hồi vương quyền này đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Bồ Đào Nha, khẳng định lại nền độc lập dân tộc sau nhiều thập kỷ bị cai trị bởi Tây Ban Nha. Tuy nhiên, những thách thức từ việc duy trì một đế quốc rộng lớn và cạnh tranh với các cường quốc châu Âu khác vẫn tiếp tục định hình vận mệnh của Bồ Đào Nha trong những thế kỷ tiếp theo.

3.5. Thời đại Pombal và Khai sáng

Năm 1738, Sebastião José de Carvalho e Melo, sau này được phong làm Hầu tước Pombal thứ nhất, bắt đầu sự nghiệp với tư cách là Đại sứ Bồ Đào Nha tại Luân Đôn, sau đó là tại Viên. Vua José I lên ngôi vào năm 1750 và bổ nhiệm ông làm Bộ trưởng Ngoại giao. Khi sự tin tưởng của Nhà vua đối với Carvalho e Melo ngày càng tăng, ông đã giao cho ông nhiều quyền kiểm soát nhà nước hơn. Đến năm 1755, Carvalho e Melo được bổ nhiệm làm thủ tướng. Bị ấn tượng bởi thành công kinh tế của Anh mà ông đã chứng kiến khi còn là Đại sứ, ông đã thực hiện thành công các chính sách kinh tế tương tự ở Bồ Đào Nha.

Năm 1761, dưới thời Vua José I, ông đã cấm nhập khẩu nô lệ da đen vào lục địa Bồ Đào Nha và Ấn Độ, không phải vì lý do nhân đạo, mà vì họ là một lực lượng lao động cần thiết ở Brasil. Đồng thời, ông khuyến khích buôn bán nô lệ da đen ("những món hàng", theo thuật ngữ thời đó) đến thuộc địa đó, và với sự hỗ trợ và tham gia trực tiếp của Hầu tước Pombal, hai công ty đã được thành lập - Companhia do Grão-Pará e Maranhão và Companhia Geral de Pernambuco e Paraíba - hoạt động chính của họ là buôn bán nô lệ, chủ yếu là người châu Phi, đến các vùng đất Brasil.

Ông đã tổ chức lại quân đội và hải quân và chấm dứt sự phân biệt đối xử hợp pháp đối với các giáo phái Cơ đốc giáo khác nhau. Ông đã thành lập các công ty và phường hội để điều chỉnh hoạt động thương mại và một trong những hệ thống chỉ dẫn địa lý đầu tiên bằng cách phân định khu vực sản xuất rượu Port để đảm bảo chất lượng rượu vang. Đây là nỗ lực đầu tiên để kiểm soát chất lượng và sản xuất rượu vang ở châu Âu. Ông áp đặt luật pháp nghiêm ngặt đối với tất cả các tầng lớp xã hội Bồ Đào Nha, cùng với việc xem xét lại rộng rãi hệ thống thuế. Những cải cách này đã khiến ông có nhiều kẻ thù trong tầng lớp thượng lưu.

Lisboa bị một trận động đất lớn vào ngày 1 tháng 11 năm 1755, cường độ ước tính từ 7,7 đến 9,0 độ richter, với số người chết từ 12.000 đến 50.000 người.

Sau trận động đất, Vua José I đã trao thêm quyền lực cho thủ tướng của mình, và Carvalho de Melo trở thành một nhà độc tài theo chủ nghĩa chuyên chế khai sáng. Năm 1758, Vua José I bị thương trong một vụ ám sát bất thành. Hầu tước Távora, một số thành viên trong gia đình ông và thậm chí cả người hầu đã bị tra tấn và hành quyết công khai với sự tàn bạo cực độ (ngay cả theo tiêu chuẩn thời đó), như một phần bị cáo buộc của Vụ Távora.

Năm sau, Dòng Tên bị đàn áp và trục xuất. Điều này đã đè bẹp phe đối lập bằng cách công khai chứng minh ngay cả tầng lớp quý tộc cũng bất lực trước Pombal. Được phong thêm tước hiệu "Hầu tước Pombal" vào năm 1770, ông cai trị Bồ Đào Nha cho đến khi Vua José I qua đời vào năm 1777. Nữ hoàng Maria I, người cai trị mới, không thích Pombal vì những hành vi thái quá của ông, và khi lên ngôi, bà đã tước bỏ tất cả các chức vụ chính trị của ông. Pombal bị đày đến dinh thự của mình tại Pombal, nơi ông qua đời vào năm 1782.

Các nhà sử học cho rằng "sự khai sáng" của Pombal, mặc dù có phạm vi rộng lớn, chủ yếu là một cơ chế để tăng cường chế độ chuyên quyền với cái giá là tự do cá nhân và đặc biệt là một bộ máy để nghiền nát phe đối lập, đàn áp chỉ trích, và thúc đẩy khai thác thuộc địa cũng như củng cố quyền kiểm soát và lợi ích cá nhân. Những cải cách của ông, mặc dù mang lại một số tiến bộ nhất định, cũng đi kèm với việc đàn áp các quyền tự do và củng cố quyền lực của nhà nước, đặt ra những câu hỏi phức tạp về bản chất và di sản của thời kỳ này.

3.6. Khủng hoảng thế kỷ 19 và Chế độ quân chủ lập hiến

Năm 1807, Bồ Đào Nha từ chối yêu cầu của Napoléon về việc gia nhập Hệ thống phong tỏa Lục địa nhằm cấm vận Vương quốc Anh; một cuộc xâm lược của Pháp dưới sự chỉ huy của Tướng Junot theo sau, và Lisboa bị chiếm đóng vào năm 1807. Sự can thiệp của Anh trong Chiến tranh Bán đảo đã giúp duy trì nền độc lập của Bồ Đào Nha; quân đội Pháp cuối cùng đã bị trục xuất vào năm 1812.

Rio de Janeiro ở Brasil là thủ đô của Bồ Đào Nha từ năm 1808 đến 1821. Năm 1820, các cuộc nổi dậy của phe lập hiến đã diễn ra tại Porto và Lisboa. Lisboa giành lại vị thế là thủ đô của Bồ Đào Nha khi Brasil tuyên bố độc lập vào năm 1822. Cái chết của Vua João VI vào năm 1826 đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng kế vị hoàng gia. Con trai cả của ông, Pedro I của Brasil, trong một thời gian ngắn đã trở thành Pedro IV của Bồ Đào Nha, nhưng cả người Bồ Đào Nha lẫn người Brasil đều không muốn một chế độ quân chủ thống nhất; do đó, Pedro đã thoái vị ngai vàng Bồ Đào Nha để nhường ngôi cho con gái 7 tuổi của mình, Maria da Glória, với điều kiện là khi cô đến tuổi trưởng thành, cô sẽ kết hôn với em trai của ông, Miguel. Sự bất mãn với các cải cách hiến pháp của Pedro đã khiến phe "chuyên chế" gồm các địa chủ và giáo hội tuyên bố Miguel làm vua vào tháng 2 năm 1828. Điều này dẫn đến Các cuộc chiến Tự do, còn được gọi là Chiến tranh Hai Anh em hay Nội chiến Bồ Đào Nha, trong đó Pedro đã buộc Miguel phải thoái vị và đi lưu vong vào năm 1834 và đưa con gái mình lên ngôi với tư cách là Nữ hoàng Maria II của Bồ Đào Nha.

Sau năm 1815, người Bồ Đào Nha mở rộng các cảng thương mại của họ dọc theo bờ biển châu Phi, tiến sâu vào nội địa để giành quyền kiểm soát Angola và Mozambique. Việc buôn bán nô lệ bị bãi bỏ vào năm 1836. Ở Ấn Độ thuộc Bồ Đào Nha, thương mại phát triển mạnh ở thuộc địa Goa, với các thuộc địa phụ thuộc là Ma Cao, gần Hồng Kông, và Timor, phía bắc Úc. Người Bồ Đào Nha đã thành công trong việc truyền bá Công giáo và tiếng Bồ Đào Nha vào các thuộc địa của họ, trong khi hầu hết người định cư tiếp tục hướng đến Brasil.

Vào ngày 11 tháng 1 năm 1890, chính phủ Anh đã đưa ra một tối hậu thư cho Bồ Đào Nha, yêu cầu rút quân đội Bồ Đào Nha khỏi khu vực giữa các thuộc địa của Bồ Đào Nha là Mozambique và Angola. Khu vực này đã được Bồ Đào Nha tuyên bố chủ quyền như một phần của dự án thuộc địa Bản đồ Hồng của mình, nhưng Anh đã phản đối những tuyên bố này, chủ yếu do khát vọng của Cecil Rhodes muốn tạo ra một Đường sắt Cape đến Cairo, nhằm mục đích kết nối tất cả các thuộc địa của Anh bằng một tuyến đường sắt duy nhất. Chính phủ Bồ Đào Nha đã lặng lẽ chấp nhận tối hậu thư và rút quân khỏi khu vực tranh chấp, dẫn đến sự phản ứng dữ dội lan rộng trong công chúng Bồ Đào Nha, những người coi việc chấp nhận các yêu cầu của Anh là một sự sỉ nhục.

Quá trình thiết lập chế độ quân chủ lập hiến đã mang lại những thay đổi đáng kể cho cấu trúc chính trị của Bồ Đào Nha, nhưng cũng đi kèm với nhiều bất ổn và thách thức. Ảnh hưởng từ các cường quốc bên ngoài và những mâu thuẫn nội bộ đã định hình một thế kỷ đầy biến động cho quốc gia này.

3.7. Đệ nhất Cộng hòa và Estado Novo

Ngày 5 tháng 10 năm 1910, một cuộc đảo chính đã lật đổ chế độ quân chủ gần 800 năm tuổi và nền Cộng hòa được tuyên bố. Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Bồ Đào Nha đã giúp phe Hiệp ước chống lại Liên minh Trung tâm; tuy nhiên, cuộc chiến đã làm tổn hại đến nền kinh tế yếu kém của nước này. Bất ổn chính trị và yếu kém kinh tế là mảnh đất màu mỡ cho sự hỗn loạn và bất ổn trong Đệ nhất Cộng hòa Bồ Đào Nha. Những điều kiện này đã dẫn đến sự thất bại của Quân chủ miền Bắc, cuộc đảo chính ngày 28 tháng 5 năm 1926, và sự thành lập của Chế độ Độc tài Quốc gia (Ditadura Nacional). Điều này lần lượt dẫn đến chế độ độc tài cánh hữu của Estado Novo (Nhà nước Mới), dưới quyền António de Oliveira Salazar vào năm 1933.

Bồ Đào Nha vẫn giữ thái độ trung lập trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Từ những năm 1940 đến 1960, Bồ Đào Nha là thành viên sáng lập của NATO, OECD, Hiệp hội Mậu dịch tự do châu Âu (EFTA) và gia nhập Liên Hợp Quốc vào năm 1955. Các dự án phát triển kinh tế mới và việc di chuyển công dân Bồ Đào Nha lục địa vào các tỉnh hải ngoại ở châu Phi đã được khởi xướng, với Angola và Mozambique là mục tiêu chính của những sáng kiến đó. Những hành động này được sử dụng để khẳng định vị thế của Bồ Đào Nha là một quốc gia xuyên lục địa chứ không phải là một đế quốc thuộc địa.

Những người dân ủng hộ Ấn Độ ở Dadra và Nagar Haveli đã tách các vùng lãnh thổ đó khỏi sự cai trị của Bồ Đào Nha vào năm 1954. Năm 1961, việc Cộng hòa Dahomey sáp nhập Pháo đài São João Baptista de Ajudá là sự khởi đầu của một quá trình dẫn đến sự tan rã của Đế quốc Bồ Đào Nha hàng thế kỷ. Một cuộc rút lui cưỡng bức khác xảy ra vào năm 1961 khi Bồ Đào Nha từ chối từ bỏ Goa. Người Bồ Đào Nha đã tham gia vào cuộc xung đột vũ trang ở Ấn Độ thuộc Bồ Đào Nha chống lại Lực lượng Vũ trang Ấn Độ. Các hoạt động dẫn đến thất bại và mất các vùng lãnh thổ còn lại của Bồ Đào Nha ở Tiểu lục địa Ấn Độ. Chế độ Bồ Đào Nha từ chối công nhận chủ quyền của Ấn Độ đối với các vùng lãnh thổ bị sáp nhập, những vùng này tiếp tục được đại diện trong Quốc hội cho đến cuộc đảo chính năm 1974.

Cũng vào đầu những năm 1960, các phong trào độc lập ở các tỉnh của Bồ Đào Nha là Angola thuộc Bồ Đào Nha, Mozambique thuộc Bồ Đào Nha, và Guiné thuộc Bồ Đào Nha ở châu Phi, đã dẫn đến Chiến tranh thuộc địa Bồ Đào Nha (kéo dài từ năm 1961 đến 1974). Cuộc chiến đã huy động khoảng 1,4 triệu người cho nghĩa vụ quân sự hoặc dân sự, và gây ra nhiều thương vong. Trong suốt thời kỳ chiến tranh thuộc địa, Bồ Đào Nha phải đối mặt với sự bất đồng ngày càng tăng, lệnh cấm vận vũ khí và các biện pháp trừng phạt khác do cộng đồng quốc tế áp đặt. Chế độ Estado Novo độc tài và bảo thủ, đầu tiên do Salazar cai trị và từ năm 1968 do Marcelo Caetano cai trị, đã cố gắng bảo tồn đế quốc.

Chế độ Estado Novo, với bản chất độc tài và đàn áp, đã kìm hãm sự phát triển dân chủ và vi phạm nghiêm trọng các quyền con người ở Bồ Đào Nha. Sự kiểm duyệt gắt gao, việc bắt bớ và tra tấn những người bất đồng chính kiến, cùng với việc duy trì các cuộc chiến tranh thuộc địa tốn kém và phi nghĩa đã tạo ra một di sản tiêu cực kéo dài. Việc đánh giá khách quan giai đoạn này là cần thiết để hiểu rõ hơn về con đường đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền của nhân dân Bồ Đào Nha.

3.8. Cách mạng hoa cẩm chướng và Dân chủ hóa

Chính phủ và quân đội đã chống lại việc phi thực dân hóa các lãnh thổ hải ngoại của mình cho đến tháng 4 năm 1974, khi một cuộc đảo chính quân sự cánh tả ở Lisboa, Cách mạng hoa cẩm chướng, đã mở đường cho sự độc lập của các lãnh thổ, cũng như việc khôi phục nền dân chủ sau hai năm của một giai đoạn chuyển tiếp được gọi là PREC (Processo Revolucionário Em Curso). Giai đoạn này được đặc trưng bởi các cuộc tranh giành quyền lực giữa các lực lượng chính trị cánh tả và cánh hữu. Đến mùa hè năm 1975, căng thẳng lên đến đỉnh điểm, đất nước đứng trước bờ vực nội chiến. Các lực lượng liên kết với phe cực tả đã phát động một cuộc đảo chính khác vào ngày 25 tháng 11, nhưng một phe quân sự, Nhóm Chín, đã khởi xướng một cuộc phản đảo chính.

Nhóm Chín đã giành chiến thắng, ngăn chặn việc thành lập một nhà nước cộng sản và chấm dứt bất ổn chính trị. Việc rút khỏi các lãnh thổ hải ngoại đã thúc đẩy một cuộc di cư hàng loạt của công dân Bồ Đào Nha từ các lãnh thổ châu Phi của mình. Hơn một triệu người tị nạn Bồ Đào Nha đã chạy trốn khỏi các tỉnh cũ của Bồ Đào Nha, vì những người định cư da trắng thường không được coi là một phần của các thuộc địa cũ. Đến năm 1975, tất cả các lãnh thổ châu Phi của Bồ Đào Nha đã độc lập và Bồ Đào Nha đã tổ chức cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên sau 50 năm.

Bồ Đào Nha tiếp tục được cai trị bởi một Hội đồng Cứu quốc cho đến cuộc bầu cử lập pháp Bồ Đào Nha năm 1976. Cuộc bầu cử này đã được Đảng Xã hội Bồ Đào Nha giành chiến thắng và Mário Soares, lãnh đạo của đảng, trở thành thủ tướng. Soares giữ chức thủ tướng từ năm 1976 đến 1978 và từ năm 1983 đến 1985. Soares đã cố gắng nối lại đà tăng trưởng kinh tế và phát triển đã đạt được trước Cách mạng Hoa Cẩm chướng. Ông đã khởi xướng quá trình gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC).

Sau quá trình chuyển đổi sang dân chủ, Bồ Đào Nha dao động giữa chủ nghĩa xã hội và việc tuân thủ mô hình tân tự do. Cải cách ruộng đất và quốc hữu hóa đã được thực thi; Hiến pháp Bồ Đào Nha đã được viết lại để phù hợp với các nguyên tắc xã hội chủ nghĩa và cộng sản. Cho đến các bản sửa đổi năm 1982 và 1989, hiến pháp vẫn còn đề cập đến chủ nghĩa xã hội, quyền của người lao động, và mong muốn về một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Tình hình kinh tế của Bồ Đào Nha sau cách mạng đã buộc chính phủ phải theo đuổi các chương trình ổn định do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) giám sát vào năm 1977-78 và 1983-85.

Năm 1986, Bồ Đào Nha cùng với Tây Ban Nha gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu, sau này trở thành Liên minh châu Âu (EU). Nền kinh tế Bồ Đào Nha đã có những bước tiến đáng kể nhờ các Quỹ Cơ cấu và Đầu tư châu Âu và việc các công ty dễ dàng tiếp cận thị trường nước ngoài hơn.

Lãnh thổ hải ngoại cuối cùng của Bồ Đào Nha, Ma Cao, đã được trao trả hòa bình cho Trung Quốc vào năm 1999. Năm 2002, nền độc lập của Đông Timor (châu Á) đã được Bồ Đào Nha chính thức công nhận. Năm 1995, Bồ Đào Nha bắt đầu thực hiện các quy tắc của Khu vực Schengen, loại bỏ kiểm soát biên giới với các thành viên Schengen khác. Expo '98 đã diễn ra tại Bồ Đào Nha và vào năm 1999, nước này là một trong những quốc gia sáng lập đồng euro và khu vực đồng euro. Năm 2004, José Manuel Barroso, khi đó là Thủ tướng Bồ Đào Nha, đã được đề cử làm Chủ tịch Ủy ban châu Âu. Ngày 1 tháng 12 năm 2009, Hiệp ước Lisboa có hiệu lực, tăng cường hiệu quả và tính hợp pháp dân chủ của Liên minh. Sự gián đoạn kinh tế và sự gia tăng nợ chính phủ không bền vững trong cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008 đã khiến nước này phải đàm phán vào năm 2011 với IMF và Liên minh châu Âu, thông qua Cơ chế Bình ổn Tài chính châu Âu và Quỹ Bình ổn Tài chính châu Âu, một khoản vay để giúp nước này ổn định tài chính.

Cách mạng Hoa Cẩm chướng là một bước ngoặt lịch sử, mang lại nền dân chủ, các quyền tự do cơ bản và chấm dứt chế độ độc tài kéo dài. Quá trình dân chủ hóa sau đó, dù gặp nhiều khó khăn và thách thức, đã đặt nền móng cho sự phát triển của một Bồ Đào Nha hiện đại, hội nhập với châu Âu và thế giới, đồng thời nỗ lực giải quyết những di sản phức tạp của quá khứ thuộc địa và độc tài.

4.1. Địa hình

Bồ Đào Nha chiếm một khu vực trên bán đảo Iberia (được hầu hết người Bồ Đào Nha gọi là lục địa) và hai quần đảo ở Đại Tây Dương: Madeira và Açores. Nước này nằm giữa vĩ độ 30° và 42° Bắc, và kinh độ 32° và 6° Tây.

Bồ Đào Nha lục địa bị chia cắt bởi con sông chính của nó, sông Tagus, chảy từ Tây Ban Nha và đổ ra Cửa sông Tagus tại Lisboa, trước khi đổ ra Đại Tây Dương. Cảnh quan phía bắc có nhiều núi ở vùng nội địa với một số cao nguyên bị chia cắt bởi các thung lũng sông, trong khi phía nam, bao gồm các vùng Algarve và Alentejo, được đặc trưng bởi những đồng bằng thoai thoải.

Đỉnh núi cao nhất của Bồ Đào Nha là Núi Pico trên Đảo Pico thuộc Açores. Các quần đảo Madeira và Açores nằm rải rác trong Đại Tây Dương: Açores nằm trên Sống núi giữa Đại Tây Dương tại một điểm giao ba kiến tạo, và Madeira nằm dọc theo một dãy núi được hình thành bởi địa chất điểm nóng nội mảng. Về mặt địa chất, các hòn đảo này được hình thành bởi các sự kiện núi lửa và địa chấn. Vụ phun trào núi lửa trên đất liền cuối cùng xảy ra vào năm 1957-58 (Capelinhos) và các trận động đất nhỏ xảy ra không thường xuyên.

Vùng đặc quyền kinh tế, một vùng biển mà người Bồ Đào Nha có các quyền đặc biệt trong việc thăm dò và sử dụng tài nguyên biển, có diện tích 1.73 M km². Đây là vùng đặc quyền kinh tế lớn thứ 3 của Liên minh châu Âu và lớn thứ 20 trên thế giới.

Các tỉnh của Bồ Đào Nha: Thuật ngữ "tỉnh" (províncias^Portuguese) đã được sử dụng trong suốt lịch sử để xác định các vùng của Bồ Đào Nha lục địa. Các phân khu pháp lý hiện tại của Bồ Đào Nha không trùng với các tỉnh, nhưng một số tỉnh, trong các phiên bản thế kỷ XIX và XX, vẫn tương ứng với các phạm trù văn hóa có liên quan, có tính tự nhận diện mạnh mẽ. Chúng bao gồm:

• Alentejo (Tỉnh Alto Alentejo, Tỉnh Baixo Alentejo)
• Algarve
• Beira (Tỉnh Beira Alta, Tỉnh Beira Baixa, Tỉnh Beira Litoral)
• Douro Litoral
• Estremadura
• Minho
• Ribatejo
• Trás-os-Montes e Alto Douro

Các đảo Açores và Madeira chưa bao giờ được gọi là "tỉnh".

4.2. Khí hậu

Bồ Đào Nha chủ yếu được đặc trưng bởi khí hậu Địa Trung Hải, khí hậu biển ôn hòa ở các vùng có độ cao lớn của quần đảo Azores; khí hậu bán khô hạn ở một số vùng của huyện Beja ở cực nam và ở Đảo Porto Santo, khí hậu sa mạc nóng ở Quần đảo Selvagens và khí hậu cận nhiệt đới ẩm ở phía tây Açores, theo phân loại khí hậu Köppen-Geiger. Đây là một trong những quốc gia ấm nhất ở châu Âu: nhiệt độ trung bình ở Bồ Đào Nha lục địa dao động từ 10 °C đến 12 °C ở vùng núi nội địa phía bắc đến 17 °C đến 19 °C ở phía nam và trên lưu vực sông Guadiana. Có sự khác biệt giữa vùng cao và vùng thấp. Algarve, được ngăn cách với vùng Alentejo bởi các dãy núi cao tới 900 m ở Alto da Fóia, có khí hậu tương tự như các vùng ven biển phía nam của Tây Ban Nha hoặc Tây Nam Úc.

Lượng mưa trung bình hàng năm ở đại lục dao động từ hơn 3.20 K mm ở Vườn quốc gia Peneda-Gerês đến dưới 500 mm ở các vùng phía nam của Alentejo. Núi Pico nhận được lượng mưa hàng năm lớn nhất (hơn 6.25 K mm mỗi năm), theo Instituto Português do Mar e da Atmosfera. Ở một số khu vực, chẳng hạn như lưu vực Guadiana, nhiệt độ trung bình hàng ngày hàng năm có thể cao tới 24.5 °C, và nhiệt độ cao nhất mùa hè thường xuyên trên 40 °C. Nhiệt độ cao kỷ lục 47.4 °C được ghi nhận ở Amareleja.

Tuyết rơi thường xuyên vào mùa đông ở vùng nội địa phía Bắc và Trung tâm, đặc biệt là trên các ngọn núi. Vào mùa đông, nhiệt độ có thể giảm xuống dưới -10 °C. Ở những nơi này, tuyết có thể rơi bất cứ lúc nào từ tháng 10 đến tháng 5. Ở miền Nam, tuyết rơi hiếm khi xảy ra nhưng vẫn xuất hiện ở những nơi có độ cao lớn nhất. Mặc dù nhiệt độ tối thiểu tuyệt đối chính thức của IPMA là -16 °C ở Penhas da Saúde và Miranda do Douro, nhưng nhiệt độ thấp hơn đã được ghi nhận. Bồ Đào Nha lục địa nhận được khoảng 2.300-3.200 giờ nắng hàng năm, trung bình 4-6 giờ vào mùa đông và 10-12 giờ vào mùa hè, với giá trị cao hơn ở phía đông nam, tây nam, bờ biển Algarve và thấp hơn ở phía tây bắc.

Bờ biển trung tây và tây nam của Bồ Đào Nha có sự trễ mùa đại dương cực đoan; nhiệt độ nước biển ấm hơn vào tháng 10 so với tháng 7 và lạnh nhất vào tháng 3. Nhiệt độ bề mặt nước biển trung bình ở bờ biển phía tây của Bồ Đào Nha lục địa dao động từ 14 °C đến 16 °C vào tháng 1-tháng 3 đến 19 °C đến 21 °C vào tháng 8-tháng 10 trong khi ở bờ biển phía nam dao động từ 16 °C vào tháng 1-tháng 3 và tăng vào mùa hè lên khoảng 22 °C đến 23 °C, đôi khi đạt tới 26 °C. Ở Açores, khoảng 16 °C vào tháng 2-tháng 4 đến 22 °C đến 24 °C vào tháng 7-tháng 9, và ở Madeira, khoảng 18 °C vào tháng 2-tháng 4 đến 23 °C đến 24 °C vào tháng 8-tháng 10.

Açores và Madeira có khí hậu cận nhiệt đới, mặc dù có sự khác biệt giữa các đảo. Quần đảo Madeira và Açores có phạm vi nhiệt độ hẹp hơn, với nhiệt độ trung bình hàng năm vượt quá 20 °C ở một số vùng ven biển. Một số đảo ở Açores có những tháng khô hơn vào mùa hè. Do đó, các đảo của Açores được xác định là có khí hậu Địa Trung Hải, trong khi một số đảo (như Flores hoặc Corvo) được phân loại là Khí hậu cận nhiệt đới ẩm, chuyển sang Khí hậu đại dương ở độ cao lớn hơn. Đảo Porto Santo ở Madeira có khí hậu bán khô hạn ấm áp. Quần đảo Savage, là một phần của lãnh thổ khu vực Madeira và là một khu bảo tồn thiên nhiên, độc đáo ở chỗ được phân loại là khí hậu sa mạc với lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 150 mm.

4.3. Đa dạng sinh học

Bồ Đào Nha nằm trong Lưu vực Địa Trung Hải, điểm nóng đa dạng về hệ thực vật đứng thứ ba trên thế giới. Đây là nơi sinh sống của sáu vùng sinh thái trên cạn: Rừng hỗn hợp ôn đới Azores, Rừng hỗn hợp Cantabrian, Rừng thường xanh Madeira, Rừng cây lá cứng và bán rụng lá Iberia, Rừng núi Tây Bắc Iberia, và Rừng cây lá cứng và hỗn hợp Địa Trung Hải Tây Nam Iberia. Hơn 22% diện tích đất của nước này nằm trong mạng lưới Natura 2000. Bạch đàn, sồi bần và thông biển cùng nhau chiếm 71% tổng diện tích rừng của Bồ Đào Nha lục địa. Cháy rừng khá phổ biến và là một vấn đề lớn ở Bồ Đào Nha, đây là quốc gia có tỷ lệ diện tích bị cháy trung bình cao nhất trong toàn bộ Liên minh châu Âu.

Điều kiện địa lý và khí hậu thuận lợi cho việc du nhập các loài ngoại lai, sau này trở thành loài xâm lấn và hủy hoại môi trường sống bản địa. Khoảng 20% tổng số loài hiện có ở Bồ Đào Nha lục địa là các loài ngoại lai. Bồ Đào Nha là quốc gia đứng thứ hai ở châu Âu về số lượng các loài động thực vật bị đe dọa. Toàn bộ Bồ Đào Nha là một điểm dừng chân quan trọng cho các loài chim di cư.

Các loài động vật có vú lớn của Bồ Đào Nha (hươu, dê núi Iberia, lợn rừng, cáo đỏ, sói Iberia và linh miêu Iberia) từng phổ biến khắp đất nước, nhưng việc săn bắn dữ dội, suy thoái môi trường sống và áp lực ngày càng tăng từ nông nghiệp và chăn nuôi đã làm giảm đáng kể số lượng quần thể vào thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, một số loài khác, chẳng hạn như dê núi Bồ Đào Nha thậm chí đã bị tuyệt chủng. Ngày nay, những loài động vật này đang mở rộng lại phạm vi sinh sống bản địa của chúng.

Bờ biển phía tây Bồ Đào Nha là một phần của bốn hệ thống nước trồi biên giới phía Đông chính của đại dương. Hệ thống nước trồi theo mùa này thường thấy trong những tháng mùa hè, mang nước mát hơn, giàu chất dinh dưỡng lên bề mặt biển, thúc đẩy sự phát triển của thực vật phù du, động vật phù du và sự đa dạng phong phú sau đó của cá nổi và các loài động vật không xương sống biển khác. Điều này khiến Bồ Đào Nha trở thành một trong những quốc gia tiêu thụ cá bình quân đầu người lớn nhất thế giới. 73% các loài cá nước ngọt xuất hiện ở bán đảo Iberia là loài đặc hữu, lớn nhất trong số các khu vực ở châu Âu. Một số khu bảo tồn của Bồ Đào Nha bao gồm: Serras de Aire e Candeeiros, Tây Nam Alentejo và Bờ biển Vicentine, và Vườn tự nhiên Montesinho là nơi sinh sống của một số quần thể sói Iberia và gấu nâu Iberia duy nhất.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Bồ Đào Nha là một nước cộng hòa dân chủ đại diện bán tổng thống kể từ khi phê chuẩn Hiến pháp năm 1976, với Lisboa, thành phố lớn nhất quốc gia, là thủ đô. Hiến pháp trao quyền phân chia hoặc tách biệt quyền lực giữa bốn cơ quan có chủ quyền: Tổng thống Cộng hòa, Hội đồng Cộng hòa, Chính phủ và Tòa án.

Nguyên thủ quốc gia là Tổng thống Cộng hòa, được bầu theo nhiệm kỳ 5 năm bằng hình thức bỏ phiếu phổ thông trực tiếp; tổng thống hiện tại là Marcelo Rebelo de Sousa. Mặc dù phần lớn là một chức vụ mang tính nghi lễ, quyền hạn của Tổng thống bao gồm việc bổ nhiệm Thủ tướng và các thành viên khác của Chính phủ; bãi nhiệm Thủ tướng; giải tán Hội đồng; phủ quyết luật pháp (có thể bị Hội đồng bác bỏ); và tuyên chiến (chỉ theo lời khuyên của Chính phủ và với sự cho phép của Hội đồng). Tổng thống cũng có quyền giám sát và quyền lực dự phòng và là Tổng tư lệnh trên danh nghĩa của Lực lượng Vũ trang. Tổng thống được Hội đồng Nhà nước cố vấn về các vấn đề quan trọng.

Hội đồng Cộng hòa là một nghị viện đơn viện gồm tối đa 230 đại biểu được bầu theo nhiệm kỳ bốn năm. Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu và bao gồm các Bộ trưởng và Quốc vụ khanh, những người có toàn quyền hành pháp; thủ tướng hiện tại là Luís Montenegro. Hội đồng Bộ trưởng - dưới quyền Thủ tướng (hoặc Tổng thống theo yêu cầu của Tổng thống) và các Bộ trưởng - hoạt động như một nội các. Các Tòa án được tổ chức thành nhiều cấp, giữa các nhánh tư pháp, hành chính và tài chính. Các Tòa án Tối cao là các cơ quan phúc thẩm/kháng cáo cuối cùng. Một Tòa án Hiến pháp gồm mười ba thành viên giám sát tính hợp hiến của luật pháp.

Bồ Đào Nha vận hành một hệ thống đa đảng gồm các cơ quan lập pháp/chính quyền hành chính địa phương cạnh tranh ở cấp quốc gia, khu vực và địa phương. Hội đồng Cộng hòa, Hội đồng Khu vực và các đô thị và giáo xứ địa phương bị chi phối bởi hai đảng chính trị, Đảng Dân chủ Xã hội và Đảng Xã hội, ngoài ra còn có Chega, Sáng kiến Tự do, Khối Cánh tả, Liên minh Dân chủ Thống nhất (Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha và Đảng Sinh thái "Những người Xanh"), LIVRE, CDS - Đảng Nhân dân và Nhân dân Động vật Thiên nhiên.

Sự phát triển dân chủ ở Bồ Đào Nha kể từ Cách mạng Hoa Cẩm chướng đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, bao gồm việc thiết lập các thể chế dân chủ vững mạnh, đảm bảo các quyền tự do dân sự và chính trị. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức liên quan đến tham nhũng, sự tham gia của công dân và việc đảm bảo công bằng xã hội. Các vấn đề nhân quyền như phân biệt đối xử, bạo lực gia đình và điều kiện trong các nhà tù vẫn cần được quan tâm và giải quyết.

5.2. Quan hệ đối ngoại

Là một quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc từ năm 1955, Bồ Đào Nha là thành viên sáng lập của NATO (1949), OECD (1961) và EFTA (1960); nước này rời EFTA vào năm 1986 để gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu, sau này trở thành Liên minh châu Âu vào năm 1993. Năm 1996, Bồ Đào Nha đồng sáng lập Cộng đồng các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha (CPLP), còn được gọi là Khối thịnh vượng chung Lusophone, một tổ chức quốc tế và hiệp hội chính trị của các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha nơi tiếng Bồ Đào Nha là ngôn ngữ chính thức. Bồ Đào Nha đã đăng cai một số hội nghị thượng đỉnh và sự kiện quốc tế như hội nghị thượng đỉnh EU-Brasil lần thứ nhất vào tháng 7 năm 2007, hội nghị thượng đỉnh EU-Liên minh châu Phi lần thứ hai vào tháng 12 năm 2007, việc ký kết Hiệp ước Lisboa cũng vào tháng 12 năm 2007, và hội nghị thượng đỉnh NATO vào tháng 11 năm 2010.

Bồ Đào Nha là thành viên chính thức của Liên minh Latinh (1983) và Tổ chức các quốc gia Ibero-Mỹ (1949). Nước này có một liên minh hữu nghị và hiệp ước song tịch với thuộc địa cũ của mình là Brasil. Bồ Đào Nha và Vương quốc Anh chia sẻ hiệp ước quân sự đang hoạt động lâu đời nhất thế giới thông qua Liên minh Anh-Bồ Đào Nha (Hiệp ước Windsor), được ký kết vào năm 1373.

Trong chính sách đối ngoại, Bồ Đào Nha đã nỗ lực thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền trên trường quốc tế. Nước này tích cực tham gia vào các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế khác. Bồ Đào Nha cũng chú trọng đến các vấn đề nhân đạo và hợp tác phát triển, đặc biệt là với các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha và các nước đang phát triển khác. Tuy nhiên, cũng có những ý kiến cho rằng Bồ Đào Nha cần phải có lập trường mạnh mẽ hơn trong một số vấn đề nhân quyền toàn cầu.

5.3. Tranh chấp lãnh thổ

Olivenza: Dưới chủ quyền của Bồ Đào Nha từ năm 1297, đô thị Olivença đã được nhượng lại cho Tây Ban Nha theo Hiệp ước Badajoz năm 1801, sau Chiến tranh Cam. Bồ Đào Nha đã đòi lại nó vào năm 1815 theo Hiệp ước Viên. Tuy nhiên, kể từ thế kỷ 19, nó đã liên tục bị Tây Ban Nha cai trị, quốc gia này coi lãnh thổ này là của mình không chỉ trên thực tế de facto mà còn cả trên danh nghĩa de jure.
Quần đảo Savage: Một nhóm nhỏ các đảo nhỏ hầu như không có người ở thuộc quyền tài phán tự trị khu vực Madeira của Bồ Đào Nha. Được các thủy thủ người Ý phục vụ cho Hoàng tử Henrique Nhà hàng hải phát hiện vào năm 1364, nó được nhà hàng hải người Bồ Đào Nha Diogo Gomes de Sintra ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1438. Trong lịch sử, các hòn đảo này thuộc sở hữu tư nhân của người Bồ Đào Nha từ thế kỷ 16 cho đến năm 1971 khi chính phủ mua lại chúng và thành lập một khu bảo tồn thiên nhiên bao phủ toàn bộ quần đảo. Các hòn đảo này đã bị Tây Ban Nha tuyên bố chủ quyền từ năm 1911, và tranh chấp đã gây ra một số giai đoạn căng thẳng chính trị giữa hai nước. Vấn đề chính đối với nỗ lực của Tây Ban Nha nhằm tuyên bố chủ quyền đối với những hòn đảo nhỏ này không phải là giá trị nội tại của chúng, mà là thực tế là chúng mở rộng đáng kể vùng đặc quyền kinh tế của Bồ Đào Nha về phía nam, gây bất lợi cho Tây Ban Nha. Quần đảo Selvagens đã được dự kiến đưa vào danh sách di sản thế giới của UNESCO vào năm 2017.

Chính sách của Bồ Đào Nha trong các tranh chấp lãnh thổ thường dựa trên các nguyên tắc của luật pháp quốc tế và các thỏa thuận lịch sử. Đối với Olivenza, Bồ Đào Nha duy trì yêu sách dựa trên Hiệp ước Viên, mặc dù trên thực tế khu vực này nằm dưới sự quản lý của Tây Ban Nha. Đối với Quần đảo Savage, Bồ Đào Nha khẳng định chủ quyền dựa trên các bằng chứng lịch sử và việc quản lý liên tục, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học của quần đảo.

5.4. Quân sự

Các lực lượng vũ trang có ba nhánh: Hải quân, Lục quân và Không quân, được chỉ huy bởi Bộ Tổng tham mưu Lực lượng Vũ trang Bồ Đào Nha. Họ chủ yếu phục vụ như một lực lượng tự vệ có nhiệm vụ bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ của đất nước nhưng cũng có thể được sử dụng trong các nhiệm vụ tấn công ở các vùng lãnh thổ nước ngoài. Trong những năm gần đây, Lực lượng Vũ trang Bồ Đào Nha đã thực hiện một số nhiệm vụ quân sự của NATO và Liên minh châu Âu ở nhiều vùng lãnh thổ khác nhau, cụ thể là ở Afghanistan, Iraq, Liban, Bosna và Hercegovina, Kosovo, Mali, Cộng hòa Trung Phi, Somalia, Mozambique và Đông Timor. Tính đến năm 2023, ba nhánh có 24.000 quân nhân. Chi tiêu quân sự của Bồ Đào Nha năm 2023 là hơn 4 tỷ đô la Mỹ, chiếm 1,48% GDP.

Lục quân với 11.000 quân nhân bao gồm ba lữ đoàn và các đơn vị nhỏ khác. Một Lữ đoàn Bộ binh (chủ yếu được trang bị APC Pandur II, lựu pháo M114 và hệ thống phòng không MIM-72 Chaparral), một Lữ đoàn Cơ giới (chủ yếu được trang bị xe tăng Leopard 2 A6 và APC M113A2) và một Lữ đoàn Phản ứng nhanh (bao gồm Lính dù, Đặc công, Biệt kích và Trung đoàn Pháo binh). Hải quân (7.000 quân nhân, trong đó 900 là thủy quân lục chiến), lực lượng hải quân lâu đời nhất còn tồn tại trên thế giới, có năm tàu khu trục, hai tàu hộ tống, hai tàu ngầm và 20 tàu tuần tra đại dương. Không quân (6.000 quân nhân) có Lockheed F-16M Fighting Falcon là máy bay chiến đấu chính.

Ngoài ba nhánh của lực lượng vũ trang, còn có Vệ binh Quốc gia Cộng hòa, một lực lượng an ninh chịu sự quản lý của luật pháp và tổ chức quân sự (hiến binh) gồm 25.000 quân nhân. Lực lượng này thuộc thẩm quyền của cả Bộ Quốc phòng và Bộ Nội vụ. Nó đã cung cấp các phân đội tham gia các hoạt động quốc tế ở Iraq và Đông Timor. Hoa Kỳ duy trì sự hiện diện quân sự với 770 quân tại Căn cứ Không quân Lajes ở Đảo Terceira, thuộc Açores. Bộ Tư lệnh Lực lượng Đồng minh Hỗn hợp Lisboa (JFC Lisbon) là một trong ba phân khu chính của Hoạt động Chỉ huy Đồng minh của NATO.

Sự tham gia của Bồ Đào Nha vào các hoạt động gìn giữ hòa bình quốc tế phản ánh cam kết của nước này đối với hòa bình và an ninh toàn cầu, đồng thời cũng thể hiện vai trò tích cực của Bồ Đào Nha trong cộng đồng quốc tế.

5.5. Tư pháp và An ninh

Hệ thống pháp luật Bồ Đào Nha là một phần của hệ thống pháp luật dân sự. Các luật chính bao gồm Hiến pháp (1976), Bộ luật Dân sự Bồ Đào Nha (1966) và Bộ luật Hình sự Bồ Đào Nha (1982), đã được sửa đổi. Các luật liên quan khác là Bộ luật Thương mại (1888) và Bộ luật Tố tụng Dân sự (1961). Luật pháp Bồ Đào Nha đã được áp dụng tại các thuộc địa và lãnh thổ cũ và tiếp tục có ảnh hưởng đối với các quốc gia đó. Các tòa án quốc gia tối cao là Tòa án Tư pháp Tối cao và Tòa án Hiến pháp. Cơ quan Công tố, do Tổng Chưởng lý Cộng hòa đứng đầu, là cơ quan công tố độc lập.

Việc phi hình sự hóa ma túy được tuyên bố vào năm 2001, khiến Bồ Đào Nha trở thành quốc gia đầu tiên cho phép sử dụng và sở hữu cá nhân tất cả các loại ma túy thông thường. Bất chấp sự chỉ trích từ các quốc gia châu Âu khác, những người cho rằng việc tiêu thụ ma túy của Bồ Đào Nha sẽ tăng lên đáng kể, việc sử dụng ma túy nói chung đã giảm cùng với các trường hợp nhiễm HIV, giảm 50% vào năm 2009. Việc sử dụng ma túy nói chung ở thanh thiếu niên từ 16 đến 18 tuổi đã giảm, tuy nhiên việc sử dụng cần sa tăng nhẹ.

Quyền LGBT ở Bồ Đào Nha đã tăng đáng kể trong thế kỷ 21. Năm 2003, Bồ Đào Nha đã bổ sung luật chống phân biệt đối xử trong việc làm dựa trên khuynh hướng tình dục. Năm 2004, khuynh hướng tình dục đã được thêm vào Hiến pháp như một phần của các đặc điểm được bảo vệ khỏi sự phân biệt đối xử. Năm 2010, Bồ Đào Nha trở thành quốc gia thứ sáu ở châu Âu và thứ tám trên thế giới hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới ở cấp quốc gia.

Việc nhận con nuôi LGBT đã được cho phép từ năm 2016 cũng như việc các cặp vợ chồng đồng tính nữ được tiếp cận với các phương pháp hỗ trợ sinh sản. Năm 2017, Luật Nhận dạng Giới tính, đã đơn giản hóa quy trình pháp lý thay đổi giới tính và tên cho người chuyển giới, giúp trẻ vị thành niên dễ dàng thay đổi giấy tờ tùy thân hơn. Năm 2018, quyền tự quyết về bản dạng giới và thể hiện giới đã được bảo vệ, trẻ vị thành niên liên giới tính được pháp luật bảo vệ khỏi các thủ tục y tế không cần thiết "cho đến khi bản dạng giới của trẻ vị thành niên được thể hiện" và quyền được bảo vệ khỏi sự phân biệt đối xử dựa trên đặc điểm giới tính đã được bảo vệ theo cùng một luật.

An tử đã được hợp pháp hóa sau nhiều lần xem xét của quốc hội. Cư dân quốc gia trên 18 tuổi bị bệnh nan y và đau đớn tột cùng, nhưng vẫn có thể quyết định, có quyền hợp pháp yêu cầu được trợ tử. Người không cư trú hoặc người nước ngoài không được phép an tử. Mặc dù Quốc hội đã phê duyệt vào năm 2023, luật về an tử vẫn chưa được xác định và thực thi.

Các tổ chức cảnh sát chính của Bồ Đào Nha là Guarda Nacional Republicana - GNR (Vệ binh Quốc gia Cộng hòa), một lực lượng hiến binh; Polícia de Segurança Pública - PSP (Cảnh sát An ninh Công cộng), một lực lượng cảnh sát dân sự làm việc tại các khu vực đô thị; và Polícia Judiciária - PJ (Cảnh sát Tư pháp), một lực lượng cảnh sát điều tra tội phạm chuyên môn cao được giám sát bởi Cơ quan Công tố.

Bồ Đào Nha có tổng cộng 49 cơ sở cải huấn do Bộ Tư pháp điều hành. Chúng bao gồm mười bảy nhà tù trung ương, bốn nhà tù đặc biệt, hai mươi bảy nhà tù khu vực và một 'Cadeia de Apoio' (Trung tâm Giam giữ Hỗ trợ). Tính đến ngày 1 tháng 1 năm 2023, số tù nhân hiện tại của họ là khoảng 12.257 người, chiếm khoảng 0,12% tổng dân số. Tỷ lệ giam giữ đã tăng lên kể từ năm 2010, với mức tăng 15% trong tám năm qua.

Hệ thống tư pháp và an ninh của Bồ Đào Nha đã có những cải cách quan trọng nhằm đảm bảo quyền con người và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, vẫn còn những lo ngại về tình trạng quá tải trong các nhà tù, thời gian xét xử kéo dài và việc đảm bảo quyền được xét xử công bằng cho tất cả mọi người. Việc phi hình sự hóa ma túy là một chính sách tiến bộ, nhưng cần được theo dõi và đánh giá liên tục để đảm bảo hiệu quả và giải quyết các vấn đề phát sinh.

6.1. Các đơn vị hành chính chính

Về mặt hành chính, Bồ Đào Nha được chia thành 308 đô thị (municípios hoặc concelhos), sau một cuộc cải cách vào năm 2013 được chia nhỏ thành 3.092 giáo xứ dân sự (freguesia^Portuguese). Về mặt hoạt động, đô thị và giáo xứ dân sự, cùng với chính phủ quốc gia, là những đơn vị hành chính địa phương duy nhất được chính phủ Bồ Đào Nha xác định về mặt pháp lý (ví dụ, thành phố, thị trấn hoặc làng không có vị thế pháp lý, mặc dù có thể được sử dụng làm cơ sở để xác định các dịch vụ). Bồ Đào Nha lục địa được hợp nhất thành 18 tỉnh, trong khi các quần đảo Açores và Madeira được quản lý như các vùng tự trị; các đơn vị lớn nhất, được thành lập từ năm 1976, là Bồ Đào Nha lục địa và các vùng tự trị (Açores và Madeira).

18 tỉnh của Bồ Đào Nha lục địa là: Aveiro, Beja, Braga, Bragança, Castelo Branco, Coimbra, Évora, Faro, Guarda, Leiria, Lisboa, Portalegre, Porto, Santarém, Setúbal, Viana do Castelo, Vila Real và Viseu - mỗi tỉnh lấy tên của thủ phủ tỉnh.

Trong hệ thống NUTS của Liên minh châu Âu, Bồ Đào Nha được chia thành chín vùng: Açores, Alentejo, Algarve, Centro, Lisboa, Madeira, Norte, Oeste e Vale do Tejo và Península de Setúbal. Ngoại trừ Açores và Madeira, các khu vực NUTS được chia thành 28 phân vùng. Dân số ước tính năm 2023.

style="text-align:left; background:lightgrey; padding-left:10px; font-weight: bold; font-size:130%;"| Các vùng

	Vùng	Thủ phủ	Diện tích	Dân số
1	Vùng Norte	Porto	21.28 K 0	3.673.861
2	Vùng Centro	Coimbra	22.64 K 0	1.695.635
3	Oeste e Vale do Tejo	Santarém	9.84 K 0	852.583
4	Grande Lisboa	Lisboa	1.58 K 0	2.126.578
5	Península de Setúbal	Setúbal	1.42 K 0	834.599
6	Vùng Alentejo	Évora	27.33 K 0	474.701
7	Vùng Algarve	Faro	5.00 K 0	484.122
8	Vùng Tự trị Madeira	Funchal	801 0	256.622
9	Vùng Tự trị Açores	Ponta Delgada	2.35 K 0	241.025

style="text-align:left; background:lightgrey; padding-left:10px; font-weight: bold; font-size:130%;"| Các tỉnh

	Tỉnh	Diện tích	Dân số			Tỉnh	Diện tích	Dân số
1	Lisboa	2.76 K 0	2.355.867		10	Guarda	5.52 K 0	141.995
2	Leiria	3.52 K 0	479.261		11	Coimbra	3.95 K 0	418.136
3	Santarém	6.75 K 0	441.255		12	Aveiro	2.81 K 0	725.461
4	Setúbal	5.06 K 0	902.863		13	Viseu	5.01 K 0	355.309
5	Beja	10.22 K 0	148.881		14	Bragança	6.61 K 0	122.739
6	Faro	4.96 K 0	484.122		15	Vila Real	4.33 K 0	185.086
7	Évora	7.39 K 0	153.475		16	Porto	2.40 K 0	1.846.178
8	Portalegre	6.07 K 0	104.081		17	Braga	2.67 K 0	863.547
9	Castelo Branco	6.67 K 0	179.608		18	Viana do Castelo	2.25 K 0	234.215

6.2. Các thành phố lớn

Thủ đô Lisboa là thành phố lớn nhất với dân số khoảng 567.131 người trong nội thành (2023) và là trung tâm kinh tế, văn hóa chính của đất nước. Vùng đô thị Lisboa có hơn 2,8 triệu người, là một trung tâm đô thị sôi động với nhiều di tích lịch sử, bảo tàng, và đời sống văn hóa phong phú.

Porto, thành phố lớn thứ hai (dân số 248.769 người năm 2023), nằm ở phía bắc đất nước và là trung tâm của vùng đô thị Đại Porto với dân số khoảng 1,7 triệu người. Porto nổi tiếng với rượu vang Port, kiến trúc lịch sử và khu phố cổ Ribeira được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

Sintra (dân số 395.528 người năm 2023) là một đô thị gần Lisboa, nổi tiếng với các cung điện và lâu đài lãng mạn, bao gồm Cung điện Pena và Quinta da Regaleira, và là một Di sản Thế giới của UNESCO.

Vila Nova de Gaia (dân số 311.223 người năm 2023), nằm đối diện Porto qua sông Douro, nổi tiếng với các hầm rượu vang Port.

Coimbra (dân số 144.822 người năm 2023) là một thành phố lịch sử quan trọng, từng là thủ đô của Bồ Đào Nha và là nơi có Đại học Coimbra, một trong những trường đại học lâu đời nhất châu Âu. Thành phố này là một trung tâm giáo dục và văn hóa quan trọng.

Các thành phố khác như Braga (201.583 người), Cascais (219.636 người), Loures (207.065 người), Almada (181.232 người) và Guimarães (156.789 người) cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, văn hóa và lịch sử của Bồ Đào Nha, mỗi thành phố mang những nét đặc trưng riêng biệt.

7.1. Các ngành công nghiệp chính và xu hướng

Các lĩnh vực công nghiệp chính của Bồ Đào Nha bao gồm nông nghiệp, sản xuất và dịch vụ. Ngành nông nghiệp, mặc dù tỷ trọng trong GDP đã giảm, vẫn đóng vai trò quan trọng với các sản phẩm nổi bật như rượu vang, dầu ô liu, nút bần và trái cây. Ngành sản xuất tập trung vào các lĩnh vực như dệt may, giày dép, ô tô, điện tử và công nghệ hàng không vũ trụ. Ngành dịch vụ, đặc biệt là du lịch, đóng góp lớn nhất vào GDP và việc làm.

Trong những năm gần đây, Bồ Đào Nha đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế, được thúc đẩy bởi xuất khẩu, đầu tư và du lịch. Tuy nhiên, nền kinh tế cũng đối mặt với những thách thức như nợ công cao, năng suất lao động thấp và sự phụ thuộc vào thị trường bên ngoài. Chính phủ đang nỗ lực cải cách cơ cấu, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và thu hút đầu tư nước ngoài để giải quyết những thách thức này và đảm bảo tăng trưởng bền vững. Các xu hướng đáng chú ý bao gồm sự phát triển của ngành công nghệ cao, năng lượng tái tạo và kinh tế xanh.

Những thách thức về môi trường như biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên nước và bảo tồn đa dạng sinh học cũng đang được quan tâm. Quyền lao động và công bằng xã hội là những vấn đề quan trọng, với các nỗ lực nhằm cải thiện điều kiện làm việc, giảm bất bình đẳng thu nhập và đảm bảo phúc lợi xã hội cho mọi người dân.

7.2. Du lịch

Du lịch và lữ hành là một phần quan trọng của nền kinh tế Bồ Đào Nha. Tính đến năm 2023, gần một nửa tăng trưởng GDP thực tế là nhờ vào ngành du lịch, với du lịch chiếm 16,5% GDP. Nước này cần tập trung vào các điểm hấp dẫn đặc thù của mình, chẳng hạn như du lịch sức khỏe, thiên nhiên và nông thôn, để duy trì vị thế cạnh tranh.

Bồ Đào Nha nằm trong số 20 quốc gia được ghé thăm nhiều nhất trên thế giới, đón hơn 26,5 triệu lượt khách du lịch nước ngoài vào năm 2023. Năm 2014, Bồ Đào Nha được USA Today bình chọn là Quốc gia châu Âu tốt nhất. Năm 2017, Bồ Đào Nha được bình chọn là Điểm đến hàng đầu châu Âu và vào năm 2018 và 2019, là Điểm đến hàng đầu thế giới.

Các điểm nóng du lịch ở Bồ Đào Nha là: Lisboa, Cascais, Algarve, Madeira, Nazaré, Fátima, Óbidos, Porto, Braga, Guimarães và Coimbra. Lisboa thu hút lượng khách du lịch đứng thứ mười sáu trong số các thành phố châu Âu (với bảy triệu lượt khách du lịch lưu trú tại các khách sạn của thành phố vào năm 2006).

7.3. Khoa học và Công nghệ

Các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ chủ yếu được tiến hành trong một mạng lưới các đơn vị R&D thuộc các trường đại học công lập và các viện nghiên cứu tự trị do nhà nước quản lý như INETI - Viện Kỹ thuật, Công nghệ và Đổi mới Quốc gia và INRB - Viện Tài nguyên Sinh học Quốc gia. Việc tài trợ và quản lý hệ thống này được thực hiện dưới sự chỉ đạo của Bộ Khoa học, Công nghệ và Giáo dục Đại học và Quỹ Khoa học và Công nghệ (Fundação para a Ciência e Tecnologia^Portuguese, FCT). Các đơn vị R&D lớn nhất của các trường đại học công lập về khối lượng tài trợ nghiên cứu và các ấn phẩm được bình duyệt, bao gồm các viện nghiên cứu khoa học sinh học.

Trong số các viện nghiên cứu phi nhà nước lớn nhất có Viện Gulbenkian de Ciência và Quỹ Champalimaud, một trung tâm nghiên cứu khoa học thần kinh và ung thư học. Các công ty công nghệ cao và công nghiệp quốc gia và đa quốc gia chịu trách nhiệm về các dự án nghiên cứu và phát triển. Một trong những hội học thuật lâu đời nhất của Bồ Đào Nha là Viện Hàn lâm Khoa học Lisboa, được thành lập vào năm 1779.

Các nỗ lực nghiên cứu song phương được nhà nước hỗ trợ của bán đảo Iberia bao gồm Phòng thí nghiệm Công nghệ Nano Quốc tế Iberia và nền tảng điện toán phân tán Ibercivis. Bồ Đào Nha là thành viên của các tổ chức khoa học toàn châu Âu. Chúng bao gồm Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), Phòng thí nghiệm Vật lý Hạt nhân châu Âu (CERN), ITER, và Đài thiên văn Nam Âu (ESO). Bồ Đào Nha có thủy cung lớn nhất châu Âu, Thủy cung Lisboa, và có các tổ chức đáng chú ý khác tập trung vào các triển lãm và phổ biến khoa học, như cơ quan nhà nước Ciência Viva, Bảo tàng Khoa học Đại học Coimbra, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia tại Đại học Lisboa, và Visionarium. Bảng xếp hạng Đổi mới châu Âu năm 2011, xếp hạng đổi mới của Bồ Đào Nha ở vị trí thứ 15, với sự gia tăng chi tiêu và sản lượng đổi mới. Bồ Đào Nha được xếp hạng thứ 31 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.

Chính sách đổi mới của Bồ Đào Nha tập trung vào việc tăng cường đầu tư vào R&D, thúc đẩy hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, và tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các công ty khởi nghiệp công nghệ.

7.4. Giao thông

Bồ Đào Nha có mạng lưới đường bộ dài 68.73 K km, trong đó gần 3.00 K km là một phần của hệ thống 44 đường cao tốc. Trên nhiều đường cao tốc, cần phải trả phí cầu đường (xem Via Verde). Cầu Vasco da Gama là cây cầu dài nhất EU (dài thứ hai ở châu Âu) với chiều dài 12.345 km.

Lãnh thổ Bồ Đào Nha lục địa rộng 89.02 K km² được phục vụ bởi bốn sân bay quốc tế nằm gần các thành phố chính là Lisboa, Porto, Faro và Beja. Vị trí địa lý của Lisboa khiến nó trở thành điểm dừng chân của nhiều hãng hàng không nước ngoài tại một số sân bay trong nước. Hãng hàng không quốc gia chính là TAP Air Portugal, mặc dù nhiều hãng hàng không nội địa khác cung cấp dịch vụ trong và ngoài nước.

Các sân bay quan trọng nhất là ở Lisboa, Porto, Faro, Funchal (Madeira), và Ponta Delgada (Açores), do tập đoàn quản lý sân bay quốc gia ANA - Aeroportos de Portugal quản lý. Một sân bay mới, để thay thế sân bay Lisboa hiện tại, đã được lên kế hoạch trong hơn 50 năm, nhưng luôn bị hoãn lại do một loạt lý do.

Một hệ thống đường sắt quốc gia kéo dài khắp đất nước và vào Tây Ban Nha, được Comboios de Portugal (CP) hỗ trợ và quản lý. Vận tải đường sắt hành khách và hàng hóa được thực hiện bằng 2.79 K km đường ray hiện đang hoạt động, trong đó 1.43 K km được điện khí hóa và khoảng 900 km cho phép tàu chạy với tốc độ lớn hơn 120 km/h. Mạng lưới đường sắt do Infraestruturas de Portugal quản lý trong khi việc vận chuyển hành khách và hàng hóa thuộc trách nhiệm của CP, cả hai đều là công ty nhà nước. Năm 2006, CP đã vận chuyển 133.000.000 hành khách và 9.75 M sigfig=3 hàng hóa.

Các cảng biển chính nằm ở Sines, Leixões, Lisboa, Setúbal, Aveiro, Figueira da Foz, và Faro. Hai khu vực đô thị lớn nhất có hệ thống tàu điện ngầm: Lisboa Metro và hệ thống đường sắt nhẹ Metro Sul do Tejo ở khu vực đô thị Lisboa, và hệ thống tàu điện ngầm nhẹ Porto Metro light metro ở Khu vực đô thị Porto, mỗi hệ thống có hơn 35 km đường ray. Coimbra hiện đang phát triển một hệ thống xe buýt nhanh, Metro Mondego, cũng như Algarve, Metrobus Algarve.

Ở Bồ Đào Nha, các dịch vụ xe điện Lisboa đã được Companhia de Carris de Ferro de Lisboa (Carris) cung cấp trong hơn một thế kỷ. Ở Porto, một mạng lưới xe điện, trong đó chỉ còn lại một tuyến du lịch trên bờ sông Douro, bắt đầu được xây dựng vào ngày 12 tháng 9 năm 1895 (lần đầu tiên ở bán đảo Iberia). Tất cả các thành phố và thị trấn lớn đều có mạng lưới giao thông đô thị địa phương riêng, cũng như dịch vụ taxi.

Cơ sở hạ tầng giao thông của Bồ Đào Nha đã được cải thiện đáng kể trong những thập kỷ gần đây, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và du lịch. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức liên quan đến việc duy trì và nâng cấp mạng lưới hiện có, cũng như đảm bảo tính bền vững và thân thiện với môi trường của hệ thống giao thông.

7.5. Năng lượng

Bồ Đào Nha có các nguồn tài nguyên đáng kể về năng lượng gió và thủy điện. Năm 2006, nhà máy điện mặt trời lớn nhất thế giới lúc đó, Nhà máy điện quang năng Moura, bắt đầu hoạt động, trong khi trang trại điện sóng thương mại đầu tiên trên thế giới, Trang trại sóng Aguçadoura, được khai trương tại vùng Norte (2008). Đến năm 2006, 66% sản lượng điện của đất nước đến từ các nhà máy điện than và nhiên liệu, trong khi 29% đến từ các đập thủy điện, và 6% từ năng lượng gió. Năm 2008, các nguồn năng lượng tái tạo đã sản xuất 43% điện năng của quốc gia, ngay cả khi sản lượng thủy điện giảm do hạn hán nghiêm trọng. Tính đến năm 2010, xuất khẩu điện đã vượt nhập khẩu và 70% năng lượng đến từ các nguồn tái tạo.

Công ty truyền tải năng lượng quốc gia của Bồ Đào Nha, Redes Energéticas Nacionais (REN), sử dụng mô hình hóa để dự báo thời tiết, đặc biệt là các kiểu gió. Trước cuộc cách mạng năng lượng mặt trời/gió, Bồ Đào Nha đã sản xuất điện từ các nhà máy thủy điện trên sông của mình trong nhiều thập kỷ. Các chương trình mới kết hợp năng lượng gió và nước: các tuabin chạy bằng sức gió bơm nước lên đồi vào ban đêm; sau đó nước chảy xuống vào ban ngày, tạo ra điện khi nhu cầu tiêu dùng cao nhất. Hệ thống phân phối của Bồ Đào Nha hiện là hệ thống hai chiều. Nó lấy điện từ các máy phát điện nhỏ, như các tấm pin mặt trời trên mái nhà.

Chính sách năng lượng tái tạo của Bồ Đào Nha đã đạt được những thành tựu đáng kể, góp phần giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và giảm phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, việc phát triển năng lượng tái tạo cũng đặt ra những thách thức về chi phí, cơ sở hạ tầng và tác động đến môi trường.

8.1. Cơ cấu dân số và xu hướng

Viện Thống kê Bồ Đào Nha (Instituto Nacional de Estatística_INE^Portuguese) ước tính rằng, đến ngày 31 tháng 12 năm 2023, dân số là 10.639.726 người, trong đó 52,2% là nữ và 47,8% là nam. Năm 2024, tuổi thọ trung bình là 82,8 tuổi và các dự báo của Liên Hợp Quốc cho thấy con số này sẽ là 90 tuổi hoặc cao hơn vào năm 2100. Dân số tương đối đồng nhất trong phần lớn lịch sử, với một tôn giáo duy nhất (Công giáo) và một ngôn ngữ.

Mặc dù có sự phát triển kinh tế tốt, người Bồ Đào Nha là những người thấp nhất ở châu Âu kể từ khoảng năm 1890. Khoảng cách chiều cao mới nổi này bắt đầu vào những năm 1840 và ngày càng tăng. Một yếu tố thúc đẩy là tăng trưởng lương thực tế khiêm tốn, do quá trình công nghiệp hóa muộn và tăng trưởng kinh tế so với các nước cốt lõi của châu Âu. Một yếu tố quyết định khác là sự chậm trễ trong việc hình thành vốn nhân lực.

Bồ Đào Nha phải đối mặt với mức sinh thấp: đất nước này đã trải qua tỷ suất sinh dưới mức thay thế kể từ những năm 1980. Tổng tỷ suất sinh (TFR) tính đến năm 2024 được ước tính là 1,36 trẻ em sinh ra/phụ nữ, một trong những mức thấp nhất trên thế giới, tương tự như các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ý, tất cả đều thấp hơn nhiều so với tỷ lệ thay thế là 2,1, và thấp hơn đáng kể so với mức cao 5 trẻ em sinh ra trên mỗi phụ nữ vào năm 1911. Năm 2016, 53% số ca sinh là của phụ nữ chưa kết hôn. Dân số Bồ Đào Nha đang già đi đều đặn và là quốc gia già thứ 11 trên thế giới, với độ tuổi trung bình là 46 tuổi vào năm 2023. Cùng năm đó, nước này có số công dân trên 65 tuổi cao thứ 4 thế giới, chiếm 21,8% tổng dân số.

Cấu trúc xã hội Bồ Đào Nha cho thấy sự bất bình đẳng xã hội, vào năm 2019, nước này xếp thứ 24 trong Chỉ số Công bằng Xã hội của EU. Năm 2018, quốc hội Bồ Đào Nha đã phê duyệt kế hoạch ngân sách cho năm 2019 bao gồm các biện pháp giảm thuế cho những người di cư trở về trong nỗ lực thu hút lại những người đã rời đi trong cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008. Theo dự báo của văn phòng thống kê quốc gia, dân số Bồ Đào Nha sẽ giảm xuống còn 7,7 triệu người vào năm 2080 từ 10,6 triệu người và dân số sẽ tiếp tục già đi.

Theo một nghiên cứu của Viện Thống kê Quốc gia (INE), được thực hiện ngay sau cuộc điều tra dân số năm 2021, từ năm 2022 đến 2023, 6,4 triệu người trong độ tuổi từ 18 đến 74 tự nhận mình là người da trắng (84%), hơn 262.000 người tự nhận là người đa chủng tộc (3%), gần 170.000 người là người da đen (2%), 57.000 người là người châu Á (<1%), và 47.500 người là người Digan (<1%).

Các xu hướng nhân khẩu học này đặt ra những thách thức đáng kể cho hệ thống phúc lợi xã hội, y tế và thị trường lao động của Bồ Đào Nha. Chính phủ đang nỗ lực giải quyết các vấn đề này thông qua các chính sách khuyến khích sinh đẻ, thu hút người nhập cư có tay nghề và cải thiện điều kiện sống cho người cao tuổi.

8.2. Đô thị hóa

Quá trình đô thị hóa ở Bồ Đào Nha đã diễn ra mạnh mẽ trong những thập kỷ gần đây, với sự gia tăng dân số tập trung ở các khu vực đô thị lớn như Lisboa và Porto. Điều này đặt ra những thách thức về cơ sở hạ tầng, nhà ở, giao thông và dịch vụ công cộng. Tỷ lệ dân số đô thị hiện tại của Bồ Đào Nha phản ánh xu hướng chung của các nước châu Âu, với phần lớn dân cư sinh sống và làm việc tại các thành phố. Sự tập trung dân cư này cũng tạo ra những cơ hội phát triển kinh tế và văn hóa, nhưng đồng thời đòi hỏi các chính sách quy hoạch đô thị hiệu quả để đảm bảo sự phát triển bền vững và chất lượng cuộc sống cho người dân.

8.3. Nhập cư

Năm 2023, Bồ Đào Nha có 10.639.726 dân, trong đó 1.044.606 là người nước ngoài cư trú hợp pháp. Người nước ngoài cư trú chiếm khoảng 10% dân số. Những con số này không bao gồm công dân Bồ Đào Nha gốc nước ngoài, vì ở Bồ Đào Nha việc thu thập dữ liệu dựa trên sắc tộc là bất hợp pháp. Ví dụ, hơn 340.000 người nước ngoài cư trú đã có quốc tịch Bồ Đào Nha từ năm 2008 đến 2022 - và do đó chiếm khoảng 3,27% dân số cả nước vào năm 2022 - không được tính vào số liệu nhập cư vì họ đã trở thành công dân Bồ Đào Nha chính thức. Chỉ riêng trong năm 2022, gần 21.000 người nước ngoài cư trú đã có quốc tịch Bồ Đào Nha, trong đó 11.170 là nữ và 9.674 là nam.

Bồ Đào Nha, từ lâu đã là một quốc gia có nhiều người di cư (phần lớn người Brasil có tổ tiên là người Bồ Đào Nha), đã trở thành một quốc gia có lượng nhập cư ròng. Dòng người nhập cư không chỉ đến từ các lãnh thổ hải ngoại cuối cùng của Ấn Độ (thuộc Bồ Đào Nha cho đến năm 1961), các quốc gia châu Phi nói tiếng Bồ Đào Nha (thuộc Bồ Đào Nha cho đến năm 1975), và Đông Á (thuộc Bồ Đào Nha cho đến năm 1999), mà còn từ các khu vực khác trên thế giới. Mặc dù sau Đại dịch COVID-19, tỷ lệ di cư của Bồ Đào Nha tăng lên 6,9‰ vào năm 2022, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với tỷ lệ nhập cư khoảng 11,3‰. Điều đáng chú ý là phần lớn người di cư Bồ Đào Nha có xu hướng rời khỏi đất nước trong thời gian ngắn, với 56,8% những người rời khỏi đất nước vào năm 2022 làm như vậy trong vòng chưa đầy một năm.

Kể từ những năm 1990, cùng với sự bùng nổ trong xây dựng, nhiều làn sóng mới của người Ukraina, Brasil, người châu Phi gốc Bồ Đào Nha và những người châu Phi khác đã định cư tại đất nước này. Người Romania, Moldova, người Albania Kosovo, người Nga, người Bulgaria, và người Trung Quốc cũng đã di cư đến đất nước này. Số lượng người di cư Venezuela, Pakistan, Ấn Độ, và Bangladesh cũng đáng kể. Hơn nữa, dân số người Digan của Bồ Đào Nha ước tính khoảng 50.000 người.

Ước tính có hơn 30.000 người nhập cư thời vụ, thường là nhập cư bất hợp pháp, làm việc trong nông nghiệp, chủ yếu ở các thành phố phía nam như Odemira, nơi họ thường bị các mạng lưới lao động thời vụ có tổ chức bóc lột. Những người di cư này, thường đến mà không có giấy tờ tùy thân hoặc hợp đồng lao động hợp lệ, chiếm hơn 90% lao động nông nghiệp ở miền nam Bồ Đào Nha. Hầu hết là người Đông Nam Á đến từ Ấn Độ, Bangladesh, Nepal, Pakistan và Thái Lan. Ở nội địa Alentejo có nhiều lao động châu Phi. Số lượng đáng kể cũng đến từ Đông Âu, Moldova, Ukraina, Romania và Brasil.

Ngoài ra, một số lượng đáng kể công dân EU, chủ yếu đến từ Ý, Pháp, Đức hoặc các quốc gia Bắc Âu khác, đã trở thành thường trú nhân tại nước này. Cũng có một cộng đồng người nước ngoài lớn gồm người Anh, người Canada và người từ Hoa Kỳ. Cộng đồng người Anh chủ yếu bao gồm những người hưu trí đã nghỉ hưu sống ở Algarve và Madeira.

Một nghiên cứu của Viện Thống kê Quốc gia (INE), được thực hiện từ năm 2022 đến 2023, cho thấy 1,4 triệu người, (13% dân số) có nguồn gốc nhập cư, trong đó 947.500 là người nhập cư thế hệ thứ nhất, tập trung chủ yếu ở khu vực đô thị Lisboa và Algarve. Điều đáng chú ý là cuộc khảo sát chỉ được thực hiện đối với những người sống hợp pháp tại nước này ít nhất một năm tại thời điểm phỏng vấn và vào năm 2022, số liệu của văn phòng thống kê cho thấy 16,1% dân số cả nước hoặc 1.683.829 người là người nhập cư thế hệ thứ nhất.

Chính sách nhập cư của Bồ Đào Nha đã có những thay đổi để thích ứng với tình hình mới, bao gồm cả việc tạo điều kiện thuận lợi cho việc nhập cư hợp pháp và hội nhập của người nhập cư. Tuy nhiên, các vấn đề liên quan đến quyền của người nhập cư, điều kiện sống và làm việc, cũng như tình trạng phân biệt đối xử vẫn là những thách thức cần được giải quyết. Tác động xã hội của nhập cư là một vấn đề phức tạp, vừa mang lại lợi ích về kinh tế và văn hóa, vừa đặt ra những yêu cầu về hội nhập và đảm bảo công bằng xã hội.

8.4. Tôn giáo

Công giáo La Mã, với một lịch sử lâu đời ở Bồ Đào Nha, vẫn là tôn giáo thống trị. Bồ Đào Nha không có tôn giáo chính thức, mặc dù trong quá khứ, Giáo hội Công giáo là quốc giáo.

Theo Điều tra dân số năm 2021, các nhóm tôn giáo chính bao gồm: Công giáo La Mã (80,20%), Tin Lành (2,13%), Nhân Chứng Giê-hô-va (0,72%), Chính thống giáo Đông phương (0,69%), Kitô giáo khác (1,04%), Hồi giáo (0,42%), Ấn Độ giáo (0,22%), Phật giáo (0,19%), Do Thái giáo (0,03%), tôn giáo khác (0,28%), và không tôn giáo (14,09%).

Bồ Đào Nha là một nhà nước thế tục: nhà thờ và nhà nước đã được chính thức tách biệt trong thời Đệ nhất Cộng hòa Bồ Đào Nha, và điều này đã được tái khẳng định trong Hiến pháp Bồ Đào Nha năm 1976. Ngoài Hiến pháp, hai văn kiện quan trọng nhất liên quan đến tự do tôn giáo ở Bồ Đào Nha là Hiệp ước Concordata năm 1940 (sau đó được sửa đổi vào năm 1971) giữa Bồ Đào Nha và Tòa Thánh và Đạo luật Tự do Tôn giáo năm 2001. Nhiều ngày lễ, lễ hội và truyền thống của Bồ Đào Nha có nguồn gốc hoặc ý nghĩa Kitô giáo.

Mặc dù Công giáo La Mã vẫn là tôn giáo chiếm đa số, Bồ Đào Nha đảm bảo quyền tự do tôn giáo cho tất cả công dân. Sự đa dạng tôn giáo, mặc dù không lớn, đang dần tăng lên do nhập cư. Các tổ chức tôn giáo chính đều có vai trò nhất định trong đời sống xã hội và văn hóa của đất nước.

8.5. Ngôn ngữ

Tiếng Bồ Đào Nha là ngôn ngữ chính thức của Bồ Đào Nha. Tiếng Miranda cũng được công nhận là ngôn ngữ khu vực đồng chính thức ở một số đô thị phía đông bắc Bồ Đào Nha. Nó thuộc nhóm ngôn ngữ Astur-Leon. Ước tính có khoảng 6.000 đến 7.000 người nói tiếng Miranda đã được ghi nhận ở Bồ Đào Nha. Hơn nữa, một phương ngữ đặc biệt được gọi là Barranquenho, được nói ở Barrancos, cũng đã được chính thức công nhận và bảo vệ ở Bồ Đào Nha kể từ năm 2021. Tiếng Minderico, một phương ngữ xã hội của tiếng Bồ Đào Nha, được nói bởi khoảng 500 người ở thị trấn Minde.

Theo Chỉ số thông thạo tiếng Anh quốc tế EF, Bồ Đào Nha có trình độ thông thạo tiếng Anh cao, cao hơn các quốc gia châu Âu nói tiếng Rôman khác như Tây Ban Nha, Ý hoặc Pháp.

Sự đa dạng ngôn ngữ ở Bồ Đào Nha, mặc dù không lớn, phản ánh lịch sử và văn hóa phong phú của đất nước. Việc công nhận và bảo vệ các ngôn ngữ thiểu số khu vực như tiếng Miranda là một bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa và thúc đẩy sự đa dạng ngôn ngữ.

8.6. Giáo dục

Hệ thống giáo dục được chia thành mầm non (cho trẻ dưới sáu tuổi), giáo dục cơ bản (chín năm, chia làm ba giai đoạn, bắt buộc), giáo dục trung học (ba năm, bắt buộc từ năm 2010), và giáo dục đại học (chia thành giáo dục đại học và bách khoa). Các trường đại học thường được tổ chức thành các khoa. Các viện và trường cũng là những tên gọi phổ biến cho các phân hiệu tự trị của các cơ sở giáo dục đại học Bồ Đào Nha.

Tổng tỷ lệ biết chữ của người trưởng thành ở Bồ Đào Nha là 99,8% vào năm 2021. Theo Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế (PISA) năm 2018, Bồ Đào Nha đạt điểm xấp xỉ mức trung bình của OECD về đọc, toán và khoa học. Về đọc và toán, kết quả trung bình năm 2018 gần với mức được quan sát vào năm 2009 đến 2015; về khoa học, kết quả trung bình năm 2018 thấp hơn năm 2015, và trở lại gần mức được quan sát vào năm 2009 và 2012, gần dưới mức trung bình.

Khoảng 47,6% công dân trong độ tuổi đại học (20 tuổi) theo học tại một trong các cơ sở giáo dục đại học của Bồ Đào Nha (so với 50% ở Hoa Kỳ và 35% ở mức trung bình của OECD). Ngoài việc là điểm đến của sinh viên quốc tế, Bồ Đào Nha cũng nằm trong số những nơi xuất xứ hàng đầu của sinh viên quốc tế. Tổng số sinh viên đại học, cả trong nước và quốc tế, là 380.937 người vào năm 2005.

Các trường đại học Bồ Đào Nha đã tồn tại từ năm 1290. Trường đại học lâu đời nhất Bồ Đào Nha lần đầu tiên được thành lập tại Lisboa trước khi chuyển đến Coimbra. Trong lịch sử, trong phạm vi Đế quốc Bồ Đào Nha, người Bồ Đào Nha đã thành lập trường kỹ thuật lâu đời nhất của Châu Mỹ (Real Academia de Artilharia, Fortificação e Desenho của Rio de Janeiro) vào năm 1792, cũng như trường y khoa lâu đời nhất ở châu Á (Escola Médico-Cirúrgica của Goa) vào năm 1842. Hiện nay, trường đại học lớn nhất ở Bồ Đào Nha là Đại học Lisboa.

Tiến trình Bologna đã được các trường đại học và viện bách khoa Bồ Đào Nha áp dụng vào năm 2006. Giáo dục đại học tại các cơ sở giáo dục công lập được cung cấp trên cơ sở cạnh tranh, một hệ thống numerus clausus được thực thi thông qua một cơ sở dữ liệu quốc gia về tuyển sinh sinh viên. Tuy nhiên, mọi cơ sở giáo dục đại học cũng cung cấp một số chỗ trống bổ sung thông qua các quy trình tuyển sinh đặc biệt khác dành cho vận động viên, ứng viên trưởng thành (trên 23 tuổi), sinh viên quốc tế, sinh viên nước ngoài từ Lusosphere, người có bằng cấp từ các cơ sở khác, sinh viên từ các cơ sở khác (chuyển tiếp học tập), sinh viên cũ (tái nhập học), và thay đổi khóa học, những trường hợp này phải tuân theo các tiêu chuẩn và quy định cụ thể do mỗi cơ sở hoặc khoa đặt ra.

Hầu hết chi phí của sinh viên được hỗ trợ bằng tiền công. Bồ Đào Nha đã ký kết các thỏa thuận hợp tác với Viện Công nghệ Massachusetts và các cơ sở khác của Hoa Kỳ để phát triển hơn nữa và tăng cường hiệu quả của giáo dục đại học và nghiên cứu của Bồ Đào Nha.

Hệ thống giáo dục Bồ Đào Nha đã có những bước phát triển đáng kể, tuy nhiên vẫn còn những thách thức về chất lượng giáo dục, tỷ lệ bỏ học và sự phù hợp của chương trình đào tạo với nhu cầu thị trường lao động.

8.7. Y tế

Năm 2025, Bồ Đào Nha được xếp hạng là hệ thống y tế tốt thứ 23 trên thế giới, thấp hơn rõ rệt so với vị trí thứ 12 trong bảng xếp hạng hệ thống y tế công cộng tốt nhất thế giới của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2000. Hệ thống y tế được đặc trưng bởi ba hệ thống cùng tồn tại: Dịch vụ Y tế Quốc gia (Serviço Nacional de Saúde, SNS), các chương trình bảo hiểm y tế xã hội đặc biệt cho một số ngành nghề nhất định (hệ thống y tế phụ) và bảo hiểm y tế tư nhân tự nguyện. SNS cung cấp bảo hiểm y tế toàn dân. Ngoài ra, khoảng 55% dân số được bao phủ bởi các hệ thống y tế phụ, 43% bởi các chương trình bảo hiểm tư nhân và 12% khác bởi các quỹ tương hỗ.

Bộ Y tế chịu trách nhiệm xây dựng chính sách y tế cũng như quản lý SNS. Năm cơ quan quản lý y tế khu vực chịu trách nhiệm thực hiện các mục tiêu chính sách y tế quốc gia, xây dựng hướng dẫn và quy trình cũng như giám sát việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Các nỗ lực phân cấp nhằm chuyển giao trách nhiệm tài chính và quản lý cho cấp khu vực. Trong thực tế, quyền tự chủ của các cơ quan quản lý y tế khu vực đối với việc lập ngân sách và chi tiêu chỉ giới hạn ở chăm sóc ban đầu. SNS chủ yếu được tài trợ thông qua thuế chung. Đóng góp của người sử dụng lao động (bao gồm cả nhà nước) và người lao động là nguồn tài trợ chính cho các hệ thống y tế phụ. Ngoài ra, các khoản thanh toán trực tiếp của bệnh nhân và phí bảo hiểm y tế tự nguyện chiếm một tỷ lệ lớn trong nguồn tài trợ.

Tương tự như các 'quốc gia Eur-A' khác (Tây Âu), hầu hết người Bồ Đào Nha chết vì các bệnh không lây nhiễm. Tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch (CVD) là khoảng 30.000 ca tử vong mỗi năm, chiếm một phần ba tổng số ca tử vong hàng năm, nhưng hai thành phần chính của nó, bệnh tim thiếu máu cục bộ và bệnh mạch máu não, cho thấy xu hướng ngược lại so với Eur-A, với bệnh mạch máu não là nguyên nhân gây tử vong lớn nhất ở Bồ Đào Nha, với hơn 11.000 ca tử vong mỗi năm. Các bệnh ung thư chiếm 22% tổng số ca tử vong trong nước, với các trường hợp ung thư phổi và ung thư vú thấp hơn, và ung thư cổ tử cung và ung thư tuyến tiền liệt phổ biến hơn. Tỷ lệ tử vong do tiểu đường đã giảm, từ 4,5% năm 2010 xuống còn 2,8% năm 2021.

Tỷ suất tử vong trẻ sơ sinh (IMR) của Bồ Đào Nha là 2,25 ca tử vong trên 1.000 ca sinh sống tính đến năm 2024. Một cuộc thăm dò ý kiến của Eurostat năm 2023 cho thấy 55,4% người trưởng thành đánh giá sức khỏe của họ là tốt hoặc rất tốt, tỷ lệ thấp thứ ba được thu thập ở Liên minh châu Âu. Bệnh viện đại học lớn nhất trong nước là Bệnh viện Santa Maria, Lisboa.

Hệ thống y tế Bồ Đào Nha đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc cải thiện sức khỏe người dân và đảm bảo khả năng tiếp cận dịch vụ y tế. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức liên quan đến việc duy trì tính bền vững tài chính của hệ thống, giảm thiểu sự bất bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ và nâng cao chất lượng chăm sóc.

9.1. Kiến trúc

Kiến trúc truyền thống rất đặc trưng và bao gồm phong cách Manueline, còn được gọi là phong cách Gô-tích muộn của Bồ Đào Nha, một phong cách trang trí kiến trúc xa hoa, phức hợp của Bồ Đào Nha trong những thập kỷ đầu của thế kỷ XVI, tiếp theo là phong cách Pombaline của thế kỷ XVIII.

Một sự diễn giải kiến trúc truyền thống trong thế kỷ XX, Phong cách Bồ Đào Nha Mềm mại, xuất hiện rộng rãi ở các thành phố lớn, đặc biệt là Lisboa. Bồ Đào Nha hiện đại đã mang đến cho thế giới những kiến trúc sư nổi tiếng như Eduardo Souto de Moura, Álvaro Siza Vieira (cả hai đều đoạt Giải thưởng Pritzker) và Gonçalo Byrne. Ở Bồ Đào Nha, Tomás Taveira cũng rất đáng chú ý, đặc biệt là về thiết kế sân vận động. Azulejo là một yếu tố chủ đạo, đặc trưng trong số các vật liệu xây dựng và kỹ thuật xây dựng truyền thống của Bồ Đào Nha.

9.2. Mỹ thuật

Bồ Đào Nha có một lịch sử phong phú về hội họa. Các họa sĩ nổi tiếng đầu tiên có từ thế kỷ XV - như Nuno Gonçalves và Vasco Fernandes - là một phần của thời kỳ hội họa Gothic muộn. Trong thời kỳ Phục hưng, hội họa Bồ Đào Nha chịu ảnh hưởng lớn từ hội họa Bắc Âu. Trong thời kỳ Baroque, Josefa de Óbidos và Vieira Lusitano là những họa sĩ có nhiều tác phẩm nhất.

José Malhoa, nổi tiếng với tác phẩm Fado, và Columbano Bordalo Pinheiro (người vẽ chân dung của Teófilo Braga và Antero de Quental) đều là những tên tuổi tiêu biểu trong hội họa tự nhiên.

Thế kỷ XX chứng kiến sự xuất hiện của chủ nghĩa hiện đại, và cùng với nó là những họa sĩ nổi bật nhất của Bồ Đào Nha: Amadeo de Souza-Cardoso, người chịu ảnh hưởng nặng nề từ các họa sĩ Pháp, đặc biệt là vợ chồng Delaunay (Robert và Sonia). Trong số các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông có Canção Popular - a Russa e o Fígaro. Các họa sĩ/nhà văn hiện đại vĩ đại khác bao gồm Carlos Botelho và Almada Negreiros, bạn của nhà thơ Fernando Pessoa, người đã vẽ chân dung Pessoa. Ông chịu ảnh hưởng sâu sắc của cả hai xu hướng Lập thể và Vị lai.

Các nhân vật quốc tế nổi bật trong nghệ thuật thị giác ngày nay bao gồm các họa sĩ Vieira da Silva, Júlio Pomar, Joana Vasconcelos, Julião Sarmento và Paula Rego.

9.3. Văn học

Văn học Bồ Đào Nha, một trong những nền văn học phương Tây sớm nhất, phát triển qua cả văn bản và bài hát. Cho đến năm 1350, các nhà thơ hát rong Galicia-Bồ Đào Nha đã truyền bá ảnh hưởng văn học của họ đến hầu hết bán đảo Iberia, như Vua D. Dinis (1261-1325), người nổi tiếng với thơ ca của mình. Các vị vua khác cũng đã viết và tài trợ cho các tác phẩm văn học trong suốt lịch sử Bồ Đào Nha, như D. Fernando (1367-1383), người đã hỗ trợ Pêro Menino viết Livro da Falcoaria.

Nhà thám hiểm và nhà thơ Luís de Camões (khoảng 1524-1580) đã viết trường ca Os Lusíadas (Người Lusiad), với Aeneis của Virgil là nguồn ảnh hưởng chính của ông. Thơ ca Bồ Đào Nha hiện đại bắt nguồn từ các phong cách tân cổ điển và đương đại, được minh chứng bởi Bocage (1765-1805), Antero de Quental (1842-1891) và Fernando Pessoa (1888-1935). Văn học Bồ Đào Nha hiện đại được đại diện bởi các tác giả như Almeida Garrett, Camilo Castelo Branco, Eça de Queirós, Fernando Pessoa, Sophia de Mello Breyner Andresen, António Lobo Antunes, Miguel Torga và Agustina Bessa-Luís. Đặc biệt nổi tiếng và xuất sắc là José Saramago, người nhận Giải Nobel Văn học năm 1998.

9.4. Âm nhạc

Âm nhạc của Bồ Đào Nha bao gồm nhiều thể loại đa dạng. Loại hình truyền thống là âm nhạc dân gian Bồ Đào Nha có nguồn gốc sâu xa từ các phong tục địa phương, sử dụng các nhạc cụ như kèn túi (gaita), trống, sáo, tambourine, accordion và ukulele (cavaquinho). Trong âm nhạc dân gian Bồ Đào Nha có thể loại nổi tiếng Fado, một loại nhạc đô thị u sầu bắt nguồn từ Lisboa vào thế kỷ 19, có lẽ trong môi trường phóng túng, thường gắn liền với guitar Bồ Đào Nha và saudade, hay nỗi niềm khao khát. Fado Coimbra, một loại fado "hát rong thanh tao" độc đáo, cũng rất đáng chú ý. Các nghệ sĩ biểu diễn nổi tiếng quốc tế bao gồm Amália Rodrigues, Carlos Paredes, José Afonso, Mariza, Carlos do Carmo, António Chainho, Mísia, Dulce Pontes và Madredeus.

Ngoài Dân gian, Fado và nhạc Cổ điển, các thể loại khác cũng hiện diện ở Bồ Đào Nha như pop và các loại nhạc hiện đại khác, đặc biệt là từ Bắc Mỹ và Vương quốc Anh, cũng như một loạt các nghệ sĩ và ban nhạc Bồ Đào Nha, Caribe, châu Phi nói tiếng Bồ Đào Nha và Brasil. Các nghệ sĩ được quốc tế công nhận bao gồm Dulce Pontes, Moonspell, Buraka Som Sistema, Blasted Mechanism, David Carreira và The Gift, ba cái tên sau cùng đã được đề cử cho Giải Âm nhạc châu Âu của MTV.

Bồ Đào Nha có một số lễ hội âm nhạc mùa hè, chẳng hạn như Festival Sudoeste ở Zambujeira do Mar, Festival de Paredes de Coura ở Paredes de Coura, Festival Vilar de Mouros gần Caminha, Boom Festival ở đô thị Idanha-a-Nova, NOS Alive, Sumol Summer Fest ở Ericeira, Rock in Rio Lisboa và Super Bock Super Rock ở Đại Lisboa, cộng với Primavera Sound Porto và MEO Marés Vivas ở khu vực Đại Porto.

Các lễ hội sinh viên Queima das Fitas, là những sự kiện lớn ở một số thành phố trên khắp Bồ Đào Nha, hàng năm giới thiệu một loạt các nhạc sĩ và ban nhạc nổi tiếng, có uy tín cao cho công chúng cũng như các nghệ sĩ mới nổi, đang trên đà thành công và tìm kiếm sự công nhận nhất định. Năm 2005, Bồ Đào Nha đã tổ chức Giải Âm nhạc châu Âu của MTV, tại Pavilhão Atlântico, Lisboa. Hơn nữa, Bồ Đào Nha đã chiến thắng Eurovision Song Contest 2017 tại Kyiv với bài hát "Amar pelos dois" do Salvador Sobral trình bày, và sau đó đã đăng cai cuộc thi năm 2018.

Nhạc cổ điển Bồ Đào Nha là một chương quan trọng của âm nhạc phương Tây. Qua nhiều thế kỷ, tên tuổi của các nhà soạn nhạc và nghệ sĩ biểu diễn đã nổi bật, chẳng hạn như các nhà thơ hát rong Martim Codax và Vua Denis I, các nhà soạn nhạc đa âm Duarte Lobo, Filipe de Magalhães, Manuel Cardoso và Pedro de Cristo, nghệ sĩ organ Manuel Rodrigues Coelho, nhà soạn nhạc và nghệ sĩ harpsichord Carlos Seixas, ca sĩ Luísa Todi, nhà soạn nhạc giao hưởng và nghệ sĩ dương cầm João Domingos Bomtempo hoặc nhà soạn nhạc và nhà âm nhạc học Fernando Lopes Graça. Thời kỳ hoàng金 của âm nhạc Bồ Đào Nha có lẽ trùng với thời kỳ đỉnh cao của đa âm cổ điển vào thế kỷ XVII (Trường phái Évora, Santa Cruz de Coimbra). Trong số những tên tuổi lớn hiện nay, nổi bật là các nghệ sĩ dương cầm Artur Pizarro, Maria João Pires và Sequeira Costa, nghệ sĩ violin Carlos Damas, nhà soạn nhạc Emmanuel Nunes, nhà soạn nhạc và nhạc trưởng Álvaro Cassuto. Các dàn nhạc giao hưởng quan trọng nhất là Dàn nhạc Giao hưởng Gulbenkian, Dàn nhạc Quốc gia Porto và Dàn nhạc Giao hưởng Bồ Đào Nha. Về opera, Teatro Nacional de São Carlos ở Lisboa là đại diện tiêu biểu nhất.

9.5. Điện ảnh

Bồ Đào Nha có một lịch sử điện ảnh lâu đời, bắt đầu từ cuối thế kỷ XIX với những bộ phim tài liệu ngắn. Trong thế kỷ XX, ngành công nghiệp điện ảnh Bồ Đào Nha đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, từ những bộ phim câm đầu tiên, qua thời kỳ "Cinema Novo" (Điện ảnh Mới) những năm 1960 với các đạo diễn như Paulo Rocha và Fernando Lopes, cho đến sự trỗi dậy của các nhà làm phim đương đại.

Các đạo diễn nổi tiếng của Bồ Đào Nha bao gồm Manoel de Oliveira, một trong những đạo diễn có sự nghiệp lâu dài nhất và được kính trọng nhất trong lịch sử điện ảnh thế giới, với các tác phẩm như Aniki-Bóbó (1942) và Vale Abraão (1993). João César Monteiro được biết đến với phong cách độc đáo và thường gây tranh cãi. Pedro Costa là một tên tuổi nổi bật của điện ảnh đương đại Bồ Đào Nha, với các bộ phim như Ossos (1997) và No Quarto da Vanda (2000), thường khai thác các chủ đề xã hội gai góc.

Các tác phẩm điện ảnh Bồ Đào Nha thường được đánh giá cao tại các liên hoan phim quốc tế, giành được nhiều giải thưởng danh giá. Ngành công nghiệp điện ảnh Bồ Đào Nha, mặc dù quy mô không lớn, vẫn tiếp tục sản xuất những bộ phim có giá trị nghệ thuật và phản ánh đời sống xã hội của đất nước.

9.6. Ẩm thực

Ẩm thực Bồ Đào Nha rất đa dạng, là một phần của Chế độ ăn Đại Tây Dương. Một thành phần quan trọng trong chế độ ăn của người Bồ Đào Nha là cá tuyết khô (bacalhau trong tiếng Bồ Đào Nha). Người ta nói rằng người Bồ Đào Nha đã thành thạo 365 cách chế biến cá tuyết khác nhau, nghĩa là một món cá tuyết cho mỗi ngày trong năm, để kể tên một vài công thức: bacalhau à Brás, bacalhau à Gomes de Sá, bacalhau com natas, bacalhau à Minhota, bacalhau espiritual, bacalhau à Lagareiro, bacalhau assado, bacalhau à Zé do Pipo, pastéis de bacalhau. Các công thức cá khác bao gồm cá mòi nướng, cá thu, cá tráp, và caldeirada, một món hầm cà chua có thể được làm từ nhiều loại cá hoặc động vật có vỏ, với hỗn hợp hành tây, tỏi, lá nguyệt quế, khoai tây, ớt chuông, rau mùi tây.

Các công thức thịt Bồ Đào Nha điển hình được làm từ thịt bò, thịt lợn, thịt gà, thịt dê, thịt cừu hoặc thịt vịt theo thông lệ, bao gồm cozido à portuguesa, feijoada, frango de churrasco, leitão (thịt lợn sữa quay), chanfana và carne de porco à alentejana. Các món ăn nhanh điển hình bao gồm Francesinha (Frenchie) từ Porto và bánh mì kẹp bifanas (thịt lợn nướng) hoặc prego (thịt bò nướng). Bánh tart trứng sữa, pastel de nata, điển hình và phổ biến trong người Bồ Đào Nha, cũng đã trở nên phổ biến ở nước ngoài và trong số khách du lịch nước ngoài đến thăm đất nước này.

Rượu vang Bồ Đào Nha đã được công nhận từ thời La Mã, những người đã liên kết Bồ Đào Nha với vị thần Bacchus của họ, do khí hậu của nó. Một số loại rượu vang Bồ Đào Nha ngon nhất là Vinho Verde, Alvarinho, Vinho do Douro, Vinho do Alentejo, Vinho do Dão, Vinho da Bairrada và rượu Port ngọt, rượu Madeira, và Moscatel từ Setúbal và Favaios.

9.7. Thể thao

Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất ở Bồ Đào Nha. Có một số giải đấu bóng đá từ cấp nghiệp dư địa phương đến chuyên nghiệp đẳng cấp thế giới. Các huyền thoại mọi thời đại Eusébio, Figo và Cristiano Ronaldo là những biểu tượng chính của lịch sử bóng đá Bồ Đào Nha. Các huấn luyện viên bóng đá Bồ Đào Nha cũng rất đáng chú ý, với José Mourinho và Abel Ferreira là một trong những người nổi tiếng nhất.

Đội tuyển bóng đá quốc gia Bồ Đào Nha đã giành được một danh hiệu Giải vô địch bóng đá châu Âu: Euro 2016, với chiến thắng 1-0 trong trận chung kết trước Pháp, đội chủ nhà của giải đấu. Ngoài ra, Bồ Đào Nha còn đứng đầu UEFA Nations League 2018-19, đứng thứ hai tại Euro 2004, thứ ba tại FIFA World Cup 1966 và thứ tư tại FIFA World Cup 2006. Ở cấp độ trẻ, Bồ Đào Nha đã giành được hai Giải vô địch bóng đá U-20 thế giới.

S.L. Benfica, Sporting CP và FC Porto là những câu lạc bộ thể thao lớn nhất về mức độ phổ biến và số lượng danh hiệu, thường được gọi là "os três grandes" ("bộ ba lớn"). Họ đã giành được tám danh hiệu trong các giải đấu câu lạc bộ UEFA châu Âu và góp mặt trong 21 trận chung kết. Liên đoàn bóng đá Bồ Đào Nha (FPF) - Federação Portuguesa de Futebol - hàng năm tổ chức Algarve Cup, một giải đấu bóng đá nữ.

Ngoài bóng đá, nhiều câu lạc bộ thể thao Bồ Đào Nha, bao gồm cả "bộ ba lớn", còn thi đấu ở các môn thể thao khác với mức độ thành công và phổ biến khác nhau, bao gồm khúc côn cầu trên băng, bóng rổ, futsal, bóng ném, bóng chuyền và điền kinh. Đội tuyển rugby union quốc gia Bồ Đào Nha đã đủ điều kiện tham dự Giải vô địch bóng bầu dục thế giới 2027 và đội tuyển rugby bảy quốc gia Bồ Đào Nha đã thi đấu tại World Rugby Sevens Series.

Đua xe đạp đường trường, với Volta a Portugal là cuộc đua quan trọng nhất, là một sự kiện thể thao phổ biến và bao gồm các đội đua xe đạp chuyên nghiệp như Sporting CP, Boavista, Clube de Ciclismo de Tavira và União Ciclista da Maia. Trong lĩnh vực đua xe thể thao, Bồ Đào Nha nổi tiếng với Rally of Portugal, và các đường đua Estoril và Algarve Circuit cũng như Đường đua phố Porto được phục hồi, nơi tổ chức một chặng của WTCC hai năm một lần, cũng như một số tay đua nổi tiếng quốc tế như Miguel Oliveira, Tiago Monteiro, António Félix da Costa, Filipe Albuquerque, Pedro Lamy, Armindo Araújo và những người khác trong nhiều môn thể thao đua xe khác nhau.

Trong các môn thể thao dưới nước, Bồ Đào Nha có ba môn thể thao chính: bơi lội, bóng nước và lướt sóng. Bồ Đào Nha đã thành công trong môn canoeing với một số nhà vô địch thế giới và châu Âu, chẳng hạn như vận động viên đoạt huy chương Olympic Fernando Pimenta. Hàng năm, đất nước này tổ chức một trong các chặng của Championship Tour nam và nữ của World Surf League, MEO Rip Curl Pro Portugal tại Supertubos ở Peniche. Miền bắc Bồ Đào Nha có môn võ thuật độc đáo của riêng mình, Jogo do Pau, trong đó các võ sĩ sử dụng gậy để đối đầu với một hoặc nhiều đối thủ. Các hoạt động giải trí ngoài trời liên quan đến thể thao phổ biến khác bao gồm airsoft, câu cá, golf, đi bộ đường dài, săn bắn và chạy định hướng. Bồ Đào Nha là một trong những điểm đến golf hàng đầu thế giới.

9.8. Di sản thế giới

Bồ Đào Nha tự hào sở hữu nhiều di sản văn hóa và thiên nhiên được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, phản ánh lịch sử phong phú và vẻ đẹp tự nhiên đa dạng của đất nước. Tính đến nay, Bồ Đào Nha có 17 di sản được ghi danh.

Một số di sản nổi bật bao gồm:

• Tu viện Hieronymites và Tháp Belém ở Lisboa (1983): Đây là những công trình kiến trúc theo phong cách Manueline tiêu biểu, tượng trưng cho Thời đại Khám phá của Bồ Đào Nha.
• Trung tâm Lịch sử Porto, Cầu Dom Luís I và Tu viện Serra do Pilar (1996): Khu phố cổ Ribeira quyến rũ, cây cầu sắt ấn tượng và tu viện cổ kính tạo nên một cảnh quan đô thị độc đáo.
• Cảnh quan Văn hóa Sintra (1995): Với các cung điện lãng mạn, lâu đài cổ và những khu vườn xanh tươi, Sintra là một điểm đến huyền diệu.
• Tu viện Alcobaça (1989): Một công trình kiến trúc Gothic hùng vĩ, là nơi yên nghỉ của Vua Pedro I và Inês de Castro, biểu tượng cho một câu chuyện tình bi thảm.
• Tu viện Batalha (1983): Một kiệt tác của kiến trúc Gothic và Manueline, được xây dựng để kỷ niệm chiến thắng của Bồ Đào Nha trong Trận Aljubarrota.
• Convento de Cristo ở Tomar (1983): Một quần thể tu viện và lâu đài ấn tượng, từng là trụ sở của Hiệp sĩ dòng Đền ở Bồ Đào Nha.
• Trung tâm Lịch sử Évora (1986): Một thành phố cổ kính với những di tích La Mã, các nhà thờ thời Trung cổ và kiến trúc độc đáo.
• Các địa điểm nghệ thuật đá thời tiền sử ở Thung lũng Côa và Siega Verde (1998, mở rộng 2010): Một bộ sưu tập nghệ thuật đá ngoài trời lớn nhất thế giới, minh chứng cho sự sáng tạo của con người từ hàng ngàn năm trước.
• Rừng Laurisilva của Madeira (1999): Một khu rừng nguyệt quế cận nhiệt đới quý hiếm, là một trong những khu rừng nguyên sinh cuối cùng thuộc loại này ở châu Âu.
• Vùng trồng nho Alto Douro (2001): Cảnh quan văn hóa độc đáo với những ruộng bậc thang trồng nho trải dài bên sườn đồi, nơi sản xuất rượu vang Port nổi tiếng.
• Trung tâm Lịch sử Guimarães (2001): Được coi là "cái nôi của dân tộc Bồ Đào Nha", nơi Vương quốc Bồ Đào Nha được thành lập.
• Cảnh quan vùng trồng nho trên đảo Pico (2004): Một ví dụ độc đáo về việc con người thích nghi với môi trường núi lửa khắc nghiệt để trồng nho.

Những di sản này không chỉ là niềm tự hào của người dân Bồ Đào Nha mà còn là những điểm đến hấp dẫn đối với du khách từ khắp nơi trên thế giới, góp phần quảng bá văn hóa và lịch sử của đất nước.

9.9. Ngày lễ quốc gia và Lễ hội

Bồ Đào Nha có nhiều ngày lễ quốc gia và lễ hội truyền thống phản ánh lịch sử, văn hóa và tôn giáo của đất nước. Các ngày lễ này thường là dịp để người dân tụ họp, ăn mừng và tưởng nhớ những sự kiện quan trọng.

Một số ngày lễ quốc gia chính bao gồm:

• Ngày 1 tháng 1: Tết Dương lịch (Ano Novo)
• Thứ Sáu Tuần Thánh (Sexta-Feira Santa): Một ngày lễ quan trọng trong Lễ Phục sinh, thay đổi hàng năm.
• Lễ Phục sinh (Páscoa): Ngày lễ quan trọng nhất của đạo Kitô, kỷ niệm sự phục sinh của Chúa Giêsu, thay đổi hàng năm.
• Ngày 25 tháng 4: Ngày Tự do (Dia da Liberdade), kỷ niệm Cách mạng hoa cẩm chướng năm 1974 lật đổ chế độ độc tài.
• Ngày 1 tháng 5: Ngày Quốc tế Lao động (Dia do Trabalhador)
• Corpus Christi (Corpo de Deus): Một ngày lễ Công giáo, thay đổi hàng năm, thường vào tháng 5 hoặc tháng 6.
• Ngày 10 tháng 6: Ngày Quốc khánh Bồ Đào Nha (Dia de Portugal, de Camões e das Comunidades Portuguesas), kỷ niệm ngày mất của nhà thơ quốc gia Luís Vaz de Camões và tôn vinh cộng đồng người Bồ Đào Nha trên toàn thế giới.
• Ngày 15 tháng 8: Lễ Đức Mẹ Lên Trời (Assunção de Nossa Senhora)
• Ngày 5 tháng 10: Ngày Cộng hòa (Implantação da República), kỷ niệm việc thành lập nền cộng hòa vào năm 1910.
• Ngày 1 tháng 11: Lễ Các Thánh (Todos os Santos)
• Ngày 1 tháng 12: Ngày Phục hồi Độc lập (Restauração da Independência), kỷ niệm việc Bồ Đào Nha giành lại độc lập từ Tây Ban Nha vào năm 1640.
• Ngày 8 tháng 12: Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội (Imaculada Conceição)
• Ngày 25 tháng 12: Lễ Giáng Sinh (Natal)

Ngoài ra, Bồ Đào Nha còn có nhiều lễ hội địa phương và khu vực đặc sắc, thường gắn liền với các vị thánh bảo trợ, các sự kiện lịch sử hoặc các truyền thống nông nghiệp. Một số lễ hội nổi tiếng bao gồm:

• Carnaval (Lễ hội hóa trang): Diễn ra trước Mùa Chay, với các cuộc diễu hành và hóa trang rực rỡ, đặc biệt nổi tiếng ở các thành phố như Torres Vedras, Loulé và Ovar.
• Festas dos Santos Populares (Lễ hội các Thánh Bình dân): Diễn ra vào tháng 6, tôn vinh các vị thánh như Thánh Anthony (đặc biệt ở Lisboa), Thánh John (đặc biệt ở Porto và Braga) và Thánh Peter, với các hoạt động như diễu hành, nhảy múa, âm nhạc và ẩm thực đường phố.
• Festas do Mar (Lễ hội Biển): Diễn ra ở các thị trấn ven biển, tôn vinh biển cả và các ngư dân, thường có các cuộc đua thuyền, diễu hành và các hoạt động văn hóa khác.
• Feiras Novas (Hội chợ Mới): Một lễ hội truyền thống lớn ở Ponte de Lima, diễn ra vào tháng 9.

Những ngày lễ và lễ hội này không chỉ là dịp để vui chơi giải trí mà còn là cơ hội để người dân Bồ Đào Nha thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo và tinh thần cộng đồng của mình.