Ghana

2.1. Từ nguyên

Tên gọi "Ghana" bắt nguồn từ Wagadu, một đế quốc rộng lớn ở Tây Phi tồn tại từ thế kỷ 3 đến thế kỷ 12. Các thương nhân Ả Rập tham gia vào thương mại xuyên Sahara gọi Wagadu là "Ghana". "Ghana" được cho là xuất phát từ danh hiệu Kaya Maghan của các nhà cai trị Wagadu, có nghĩa là "Vua vàng" hay "Người cai trị vàng". Khi thuộc địa Bờ Biển Vàng chuẩn bị giành độc lập, nhà lãnh đạo quốc gia và thủ tướng đầu tiên, sau này là tổng thống đầu tiên, Kwame Nkrumah, người đã dẫn dắt Ghana đến độc lập, đã quyết định chọn tên "Ghana". Ông mong muốn cái tên này khơi gợi ý thức đoàn kết và giải phóng trong nhân dân Ghana. Tên gọi này là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về di sản chung của họ và di sản của đế quốc cổ đại từng phát triển mạnh mẽ trong khu vực rộng lớn hơn. Nó gói gọn những khát vọng của người dân Ghana về quyền tự quyết, tiến bộ và một tương lai được đánh dấu bằng phẩm giá và sự kiên cường. Các dân tộc Akan, chiếm đa số ở thuộc địa Bờ Biển Vàng, có truyền thuyết cho rằng tổ tiên của họ đến từ phía bắc và là hậu duệ của Wagadu. Vì vậy, việc chọn tên "Ghana" cũng phản ánh thành phần dân tộc của quốc gia mới.

3.1. Các vương quốc cổ đại và trung đại

Các bằng chứng khảo cổ cho thấy con người đã sinh sống ở khu vực Ghana ngày nay từ thời Đồ đá giữa (khoảng 10.000 năm TCN). Văn hóa Kintampo, xuất hiện vào khoảng 2500-1500 TCN ở miền trung Ghana, là một trong những cộng đồng định cư sớm nhất được biết đến, với bằng chứng về nông nghiệp sơ khai và đồ gốm. Từ thế kỷ 11, các vương quốc đầu tiên bắt đầu hình thành. Bonoman, thành lập vào thế kỷ 11 ở phía nam (nay là vùng Brong-Ahafo), được coi là một trong những nhà nước Akan sớm nhất, phát triển nhờ buôn bán vàng và hạt côla. Ở phía bắc, Vương quốc Dagbon cũng nổi lên như một thế lực quan trọng, có nguồn gốc từ những người di cư từ phía đông bắc hồ Chad vào thế kỷ 15. Các vương quốc này có cấu trúc xã hội và chính trị phức tạp, dựa trên nông nghiệp, thương mại và các mối quan hệ dòng dõi. Nhiều vương quốc Akan khác, như Denkyira, Akwamu và Fante, cũng dần hình thành và phát triển trong khu vực, thường dựa trên nền tảng thương mại vàng.

3.2. Tiếp xúc với châu Âu và thuộc địa hóa

Cuộc tiếp xúc của người Akan với các quốc gia châu Âu bắt đầu sau khi người Bồ Đào Nha đến vùng Bờ Biển Vàng vào thế kỷ 15 để buôn bán. Năm 1471, các nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đến bờ biển Ghana. Họ bị thu hút bởi trữ lượng vàng phong phú và bắt đầu thiết lập các trạm giao dịch. Năm 1482, Diogo de Azambuja được vua João II của Bồ Đào Nha giao nhiệm vụ xây dựng Lâu đài Elmina, hoàn thành sau ba năm, đánh dấu sự hiện diện lâu dài của châu Âu. Người Bồ Đào Nha gọi khu vực này là "Costa do Ouro" (tiếng Bồ Đào Nha: Costa do Ouro, nghĩa là Bờ Biển Vàng) do sự phong phú của vàng.
Đến thế kỷ 16 và 17, các cường quốc châu Âu khác như Hà Lan, Anh, Đan Mạch, Thụy Điển và Đức (Brandenburg) cũng tham gia vào cuộc cạnh tranh thương mại, xây dựng hơn 30 pháo đài và lâu đài dọc bờ biển. Ban đầu, hoạt động thương mại chủ yếu là vàng và ngà voi, nhưng sau đó, buôn bán nô lệ Đại Tây Dương trở thành một phần quan trọng và bi thảm của lịch sử khu vực. Các pháo đài như Elmina và Cape Coast trở thành những trung tâm trung chuyển nô lệ lớn.
Đến thế kỷ 19, Anh dần dần loại bỏ các đối thủ châu Âu khác. Năm 1872, Hà Lan bán lại các thuộc địa của mình cho Anh. Năm 1874, Anh chính thức tuyên bố phần phía nam của Ghana là thuộc địa Bờ Biển Vàng thuộc Anh. Quá trình cai trị thuộc địa của Anh bao gồm việc thiết lập hệ thống hành chính, phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ khai thác tài nguyên và áp đặt các chính sách kinh tế, xã hội mới.

3.3. Vương quốc Ashanti

Vương quốc Ashanti (còn gọi là Asante) là một nhà nước hùng mạnh của người Akan ở miền trung Ghana ngày nay, nổi lên vào cuối thế kỷ 17. Theo truyền thuyết, vương quốc được thành lập bởi Osei Kofi Tutu I với sự giúp đỡ của cố vấn tâm linh Okomfo Anokye, người được cho là đã mang Ngai Vàng từ trên trời xuống, biểu tượng cho sự thống nhất và quyền lực của dân tộc Ashanti. Thủ đô của vương quốc là Kumasi.
Ashanti phát triển mạnh mẽ nhờ vào buôn bán vàng và nô lệ, cũng như một cơ cấu quân sự và hành chính hiệu quả. Xã hội Ashanti được tổ chức theo chế độ mẫu hệ, với Asantehene (vua Ashanti) là người đứng đầu tối cao. Vương quốc này có một đội quân thiện chiến và mở rộng lãnh thổ đáng kể, kiểm soát nhiều tuyến đường thương mại quan trọng.
Ashanti có mối quan hệ phức tạp với các cường quốc châu Âu. Ban đầu là đối tác thương mại, nhưng sau đó trở thành đối thủ khi người Anh tìm cách mở rộng ảnh hưởng vào nội địa. Điều này dẫn đến một loạt các cuộc Chiến tranh Anh-Ashanti kéo dài gần một thế kỷ. Một trong những cuộc chiến nổi tiếng nhất là Chiến tranh Ngai vàng (War of the Golden Stool) năm 1900, khi người Anh cố gắng chiếm đoạt Ngai Vàng, gây ra một cuộc nổi dậy lớn do Yaa Asantewaa, một nữ hoàng Ashanti, lãnh đạo. Mặc dù Ashanti chiến đấu dũng cảm, cuối cùng họ cũng bị đánh bại và lãnh thổ của họ bị sáp nhập vào thuộc địa Bờ Biển Vàng của Anh vào năm 1902.

3.4. Bờ Biển Vàng thuộc Anh

Sau khi sáp nhập Vương quốc Ashanti vào năm 1902 và các lãnh thổ phía bắc, Bờ Biển Vàng thuộc Anh được hình thành hoàn chỉnh, bao gồm vùng duyên hải, Ashanti và các Lãnh thổ phía Bắc. Chính quyền thuộc địa Anh đã thực thi các chính sách cai trị nhằm củng cố quyền lực và khai thác tài nguyên. Hệ thống cai trị gián tiếp được áp dụng ở một số khu vực, sử dụng các tù trưởng địa phương làm trung gian.
Về kinh tế, người Anh tập trung vào việc khai thác vàng và các tài nguyên khác. Một trong những thay đổi kinh tế quan trọng nhất là việc du nhập và phát triển cây ca cao. Tetteh Quarshie được cho là người đã mang hạt ca cao về Ghana từ Fernando Po (nay là Bioko) vào năm 1879. Ca cao nhanh chóng trở thành cây trồng xuất khẩu chủ lực, mang lại sự thịnh vượng cho một bộ phận dân cư nhưng cũng làm gia tăng sự phụ thuộc kinh tế vào một mặt hàng duy nhất. Người Anh cũng xây dựng cơ sở hạ tầng như đường sắt và cảng biển để phục vụ cho việc vận chuyển hàng hóa xuất khẩu.
Những thay đổi xã hội đáng kể cũng diễn ra trong thời kỳ này. Hệ thống giáo dục kiểu phương Tây được mở rộng, chủ yếu do các nhà truyền giáo điều hành, tạo ra một tầng lớp trí thức mới. Quá trình đô thị hóa diễn ra ở các trung tâm như Accra và Kumasi. Tuy nhiên, các chính sách của Anh thường mang tính phân biệt đối xử và gây ra sự bất mãn trong dân chúng, đặt nền móng cho phong trào dân tộc sau này.

3.5. Phong trào độc lập và nền độc lập

Đầu thế kỷ 20, ý thức dân tộc bắt đầu hình thành và lớn mạnh ở Bờ Biển Vàng. Sự bất mãn với chế độ thuộc địa, ảnh hưởng từ các phong trào chủ nghĩa dân tộc trên thế giới và sự tham gia của binh lính Bờ Biển Vàng trong cả hai cuộc Chiến tranh Thế giới đã thúc đẩy khát vọng tự quyết.
Năm 1947, Hội nghị Thống nhất Bờ Biển Vàng (UGCC) được thành lập bởi các nhà trí thức và doanh nhân như J. B. Danquah, với mục tiêu "tự trị trong thời gian sớm nhất có thể". Kwame Nkrumah được mời về làm tổng thư ký của UGCC. Tuy nhiên, Nkrumah có quan điểm cấp tiến hơn và muốn "tự trị ngay lập tức".

Năm 1949, Nkrumah tách ra thành lập Đảng Hội nghị Nhân dân (Convention People's Party - CPP), một đảng quần chúng thu hút sự ủng hộ rộng rãi từ thanh niên, công nhân và nông dân. CPP đã phát động chiến dịch "Hành động Tích cực" (Positive Action) bao gồm các cuộc biểu tình bất bạo động, đình công và bất hợp tác với chính quyền Anh. Nkrumah bị bắt và bỏ tù trong thời gian này. Tuy nhiên, trong cuộc tổng tuyển cử năm 1951, CPP đã giành thắng lợi áp đảo, và Nkrumah được thả tự do để trở thành Lãnh đạo Công việc Chính phủ, sau đó là Thủ tướng vào năm 1952.

Dưới sự lãnh đạo của Nkrumah, Bờ Biển Vàng tiến nhanh đến độc lập. Vào nửa đêm ngày 6 tháng 3 năm 1957, Bờ Biển Vàng, Ashanti, các Lãnh thổ phía Bắc và Togoland thuộc Anh (sau một cuộc trưng cầu dân ý năm 1956) thống nhất thành một quốc gia độc lập duy nhất trong Khối Thịnh vượng chung Anh, lấy tên là Ghana. Ghana trở thành quốc gia châu Phi Hạ Sahara đầu tiên giành được độc lập từ ách cai trị của thực dân châu Âu. Quốc kỳ Ghana hiện tại, gồm các màu đỏ, vàng, xanh lá cây và một ngôi sao đen, cũng ra đời từ sự kiện này.

3.6. Thời kỳ Nkrumah và Chủ nghĩa Liên Phi

Sau khi Ghana giành độc lập vào năm 1957, Kwame Nkrumah trở thành Thủ tướng đầu tiên và sau đó là Tổng thống đầu tiên khi Ghana trở thành một nước cộng hòa vào ngày 1 tháng 7 năm 1960. Chính quyền Nkrumah đã thực hiện nhiều chính sách quan trọng nhằm xây dựng đất nước và khẳng định vị thế của Ghana trên trường quốc tế.
Về đối nội, Nkrumah theo đuổi đường lối phát triển theo khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, tập trung vào công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Ông cho xây dựng nhiều công trình cơ sở hạ tầng lớn như đập Akosombo trên sông Volta để cung cấp thủy điện, thành lập các trường đại học và mở rộng hệ thống y tế, giáo dục. Chính sách "Châu Phi hóa" được thúc đẩy nhằm thay thế người châu Âu trong các vị trí hành chính và kinh tế. Tuy nhiên, các kế hoạch kinh tế đầy tham vọng của ông gặp nhiều khó khăn, dẫn đến nợ nước ngoài gia tăng và tình hình kinh tế xấu đi. Về chính trị, Nkrumah ngày càng củng cố quyền lực. Năm 1964, một sửa đổi hiến pháp đã biến Ghana thành một nhà nước độc đảng, với Nkrumah là tổng thống trọn đời của cả quốc gia và đảng của ông. Điều này dẫn đến sự đàn áp các phe đối lập chính trị và các cuộc bầu cử không tự do và công bằng, làm xói mòn nền dân chủ non trẻ của Ghana.
Về đối ngoại, Nkrumah là một người ủng hộ mạnh mẽ Chủ nghĩa Liên Phi (Pan-Africanism), một ý tưởng mà ông đã tiếp thu trong thời gian học tập tại Đại học Lincoln ở Hoa Kỳ. Ông tin rằng sự thống nhất của châu Phi là cần thiết để chống lại chủ nghĩa thực dân mới và đảm bảo sự phát triển thực sự cho lục địa. Ghana dưới thời Nkrumah đã tích cực hỗ trợ các phong trào giải phóng dân tộc ở các nước châu Phi khác và đóng vai trò trung tâm trong việc thành lập Tổ chức Thống nhất châu Phi (OAU) vào năm 1963. Nkrumah cũng là một nhân vật quan trọng trong Phong trào không liên kết. Ông đã thành lập Học viện Tư tưởng Kwame Nkrumah để truyền bá các ý thức hệ chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa xã hội của mình. Những thành tựu của ông đã được người dân Ghana công nhận trong lễ kỷ niệm sinh nhật lần thứ 100 của ông, và ngày này được lấy làm ngày lễ quốc gia ở Ghana (Ngày Nhà sáng lập).

3.7. Chính quyền quân sự và quá trình dân chủ hóa

Chính phủ của Nkrumah sau đó bị lật đổ trong một cuộc đảo chính của Lực lượng Vũ trang Ghana, với mật danh "Chiến dịch Cold Chop". Sự kiện này xảy ra khi Nkrumah đang ở nước ngoài cùng Chu Ân Lai tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, trong một phái đoàn đến Hà Nội, Việt Nam, để giúp chấm dứt Chiến tranh Việt Nam. Cuộc đảo chính diễn ra vào ngày 24 tháng 2 năm 1966, do Đại tá Emmanuel Kwasi Kotoka và Chuẩn tướng Akwasi Afrifa lãnh đạo. Hội đồng Giải phóng Quốc gia được thành lập, do Trung tướng Joseph Arthur Ankrah đứng đầu.
Từ năm 1966, Ghana trải qua một loạt các chính phủ quân sự và dân sự xen kẽ, thường bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn kinh tế. Năm 1969, một cuộc bầu cử đã đưa Kofi Abrefa Busia lên làm Thủ tướng, đánh dấu sự trở lại của chính quyền dân sự. Tuy nhiên, chính phủ của ông cũng bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính quân sự vào năm 1972 do Tướng Ignatius Kutu Acheampong lãnh đạo, người thành lập Hội đồng Quân sự Tối cao. Acheampong sau đó bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính cung đình vào năm 1978.

Trung úy Không quân Jerry Rawlings nổi lên sau một cuộc đảo chính bất thành vào tháng 5 năm 1979, nhưng sau đó đã lãnh đạo một cuộc đảo chính thành công khác vào tháng 6 năm 1979, thành lập Hội đồng Cách mạng Lực lượng Vũ trang. Sau một thời gian ngắn cầm quyền, ông đã tổ chức bầu cử và trao lại quyền lực cho chính phủ dân sự của Hilla Limann. Tuy nhiên, vào ngày 31 tháng 12 năm 1981, Rawlings lại tiến hành một cuộc đảo chính nữa, lật đổ chính phủ Limann và thành lập Hội đồng Quốc phòng Lâm thời (PNDC).
Dưới sự cai trị của PNDC, hiến pháp bị đình chỉ và các đảng phái chính trị bị cấm. Rawlings đã thực hiện một chương trình cải cách cơ cấu kinh tế khắc khổ theo yêu cầu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới, giúp ổn định kinh tế nhưng cũng gây ra nhiều khó khăn xã hội.
Áp lực trong nước và quốc tế đòi hỏi dân chủ hóa ngày càng tăng. Năm 1992, một hiến pháp mới được ban hành, khôi phục chế độ đa đảng. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1992, Rawlings, với tư cách là ứng cử viên của Đảng Đại hội Dân chủ Quốc gia (NDC) mới thành lập, đã giành chiến thắng và tiếp tục tái đắc cử trong cuộc tổng tuyển cử năm 1996. Quá trình này đánh dấu sự chuyển đổi của Ghana sang một nền dân chủ tương đối ổn định, mặc dù vẫn còn nhiều thách thức.
Năm 1994, một cuộc chiến tranh bộ lạc ở miền Bắc Ghana giữa người Konkomba và các nhóm dân tộc khác, bao gồm người Nanumba, Dagomba và Gonja, đã khiến từ 1.000 đến 2.000 người thiệt mạng và 150.000 người phải rời bỏ nhà cửa.

3.8. Từ thế kỷ 21

Từ đầu thế kỷ 21, Ghana tiếp tục củng cố nền dân chủ và đạt được những bước tiến nhất định về kinh tế. Sau khi Jerry Rawlings kết thúc hai nhiệm kỳ tổng thống, cuộc tổng tuyển cử năm 2000 đã chứng kiến sự chuyển giao quyền lực một cách hòa bình lần đầu tiên dưới nền cộng hòa thứ tư, khi John Kufuor của Đảng Yêu nước Mới (NPP) đắc cử tổng thống. Ông tái đắc cử vào năm 2004.
Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2008, John Atta Mills của Đảng Đại hội Dân chủ Quốc gia (NDC) đã giành chiến thắng sít sao. Sau khi Mills qua đời vào tháng 7 năm 2012, Phó Tổng thống John Mahama lên kế nhiệm và sau đó đắc cử tổng thống trong cuộc tổng tuyển cử năm 2012. Ghana được mô tả là một "nền dân chủ ổn định".
Nana Akufo-Addo của NPP đã giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử năm 2016 và trở thành tổng thống vào ngày 7 tháng 1 năm 2017. Ông tái đắc cử sau một cuộc bầu cử sít sao năm 2020.
Về kinh tế, Ghana đã trải qua giai đoạn tăng trưởng nhờ vào xuất khẩu vàng, ca cao và sau đó là dầu mỏ (phát hiện năm 2007, bắt đầu khai thác thương mại năm 2010). Tuy nhiên, nền kinh tế vẫn phải đối mặt với những thách thức như biến động giá cả hàng hóa thế giới, nợ công gia tăng và lạm phát. Năm 2022, Ghana đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, dẫn đến việc vỡ nợ và phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
Về xã hội, Ghana đã có những cải thiện về y tế và giáo dục, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề như bất bình đẳng, nghèo đói ở một số vùng và các vấn đề môi trường như phá rừng. Để chống nạn phá rừng, vào ngày 11 tháng 6 năm 2021, Ghana đã khánh thành Ngày Xanh Ghana, với mục tiêu trồng năm triệu cây trong một nỗ lực tập trung để bảo tồn độ che phủ rừng nhiệt đới của đất nước.
Ghana tiếp tục đóng vai trò tích cực trong các tổ chức khu vực và quốc tế, bao gồm Liên minh châu Phi (AU) và Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS).

4.1. Địa hình và hệ thống sông ngòi

Ghana nằm trên Vịnh Guinea, chỉ cách xích đạo vài độ về phía bắc. Nó có diện tích 238.54 K km² và có đường bờ biển Đại Tây Dương trải dài 560 km ở Vịnh Guinea thuộc Đại Tây Dương về phía nam. Đảo Dodi và Đảo Bobowasi nằm gần bờ biển phía nam. Ghana nằm giữa vĩ độ 4°45'B và 11°B, và kinh độ 1°15'Đ và 3°15'T. Kinh tuyến gốc đi qua Ghana, cụ thể là qua Tema. Ghana về mặt địa lý gần với giao điểm của Kinh tuyến gốc và Xích đạo hơn bất kỳ quốc gia nào khác, vì điểm này, (0°, 0°), nằm ở Đại Tây Dương cách bờ biển đông nam Ghana khoảng 614 km.
Địa hình Ghana có thể chia thành nhiều vùng chính. Đồng bằng ven biển là một dải đất hẹp, thấp, chủ yếu là xavan và đất bụi, nơi tập trung phần lớn dân cư và các thành phố lớn như Accra. Phía sau đồng bằng ven biển là cao nguyên Ashanti, một vùng đồi núi thấp, có độ cao trung bình khoảng 150 m đến 300 m, được bao phủ bởi rừng mưa và là trung tâm của ngành trồng ca cao. Lưu vực Volta chiếm phần lớn diện tích miền trung và miền bắc Ghana. Đây là một vùng đất tương đối bằng phẳng, được thoát nước bởi sông Volta và các nhánh của nó. Dãy núi Akuapem-Togo chạy dọc biên giới phía đông với Togo, với điểm cao nhất là Núi Afadja (885 m), cũng là điểm cao nhất Ghana.
Hệ thống sông ngòi chính của Ghana là sông Volta, bao gồm Volta Trắng và Volta Đen, chảy về phía nam và đổ vào hồ Volta. Hồ Volta, được hình thành bởi đập Akosombo (hoàn thành năm 1965), là hồ nhân tạo lớn nhất thế giới theo diện tích bề mặt và lớn thứ ba theo thể tích. Hồ này cung cấp thủy điện, nước tưới và là một tuyến đường thủy quan trọng. Các sông quan trọng khác bao gồm sông Pra, sông Ankobra và sông Tano ở phía tây nam.
Phần cực bắc của Ghana là Pulmakong và phần cực nam của Ghana là Mũi Ba Điểm.

Các địa danh, biên giới và vùng

	Đồng bằng ven biển	Accra, Apam, Cape Coast, Elmina, Vườn quốc gia Kakum, Kokrobite, Nzulezo, Sekondi-Takoradi, Ada Foah	Đồng bằng ven biển Vịnh Guinea với trụ sở chính phủ và thủ đô, các lâu đài và pháo đài và rừng mưa
	Cao nguyên Ashanti-Kwahu	Koforidua, Kumasi, Obuasi, Sunyani	Đồi núi có rừng và Vương quốc Ashanti
	Lưu vực Volta	Tamale	Hồ Volta, hệ thống sông cung cấp nước cho nó và cửa khẩu biên giới phía đông Ghana
	Đồng bằng phía Bắc	Wa, Bolgatanga, Vườn quốc gia Mole	Đồng bằng Xavan và tuyến đường thương mại phía bắc Ghana và cửa khẩu biêniglia border

Các khu định cưAccraTrụ sở Chính phủ và Thủ đô.BolgatangaVị trí Hồ cá sấu Paga.Cape CoastLâu đài Cape Coast là một Di sản Thế giới UNESCO.ElminaThị trấn ven biển với Lâu đài Elmina.KoforiduaVị trí Vườn Bách thảo Aburi.KumasiTrung tâm truyền thống của Vương quốc Ashanti.ObuasiVị trí mỏ vàng lớn thứ chín thế giới; và thị trấn khai thác mỏ.Sekondi-TakoradiCác bãi biển lướt sóng như Bãi biển Busua, và các Di sản Thế giới UNESCO.TamaleKhu định cư lớn nhất trong Vương quốc Dagbon và cửa ngõ vào Vườn quốc gia Mole.YendiThủ đô truyền thống của Vương quốc Dagbon và nơi ở của Yaa Naa.

4.2. Khí hậu

Khí hậu của Ghana là khí hậu nhiệt đới, với hai mùa chính là mùa mưa và mùa khô. Ghana nằm ở giao điểm của ba vùng khí hậu thủy văn. Nhìn chung, Ghana có khí hậu xavan (Aw theo phân loại Köppen) ở miền bắc và một phần miền trung, và khí hậu gió mùa nhiệt đới (Am) ở miền tây nam.
Vùng ven biển phía đông, bao gồm Accra, tương đối khô hơn so với các vùng khác, với lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 750 mm đến 1.00 K mm. Miền tây nam, bao gồm vùng Ashanti và các khu vực rừng mưa, có lượng mưa cao hơn nhiều, từ 1.50 K mm đến trên 2.00 K mm mỗi năm. Miền bắc có một mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, và một mùa khô rõ rệt từ tháng 11 đến tháng 4, chịu ảnh hưởng của gió Harmattan khô và bụi từ sa mạc Sahara.
Nhiệt độ trung bình hàng năm ở Ghana dao động từ 26 °C đến 29 °C, ít thay đổi theo mùa. Độ ẩm thường cao, đặc biệt là ở các vùng ven biển và rừng mưa.
Những thay đổi về lượng mưa, điều kiện thời tiết và mực nước biển dâng được dự kiến sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến cả nông nghiệp và ngư nghiệp. Năm 2015, chính phủ đã ban hành một tài liệu có tựa đề "Đóng góp Dự kiến do Quốc gia Xác định của Ghana". Sau đó, Ghana đã ký Hiệp định Paris về Khí hậu vào năm 2016.

4.3. Sinh thái và môi trường

Ghana có sự đa dạng sinh học phong phú với các hệ sinh thái chính bao gồm rừng mưa nhiệt đới ở phía tây nam, xavan Guinea (một vùng chuyển tiếp giữa rừng và xavan) ở miền trung, và xavan Sudan ở miền bắc. Các khu vực ven biển có rừng ngập mặn Trung Phi và rừng ngập mặn Guinea. Ghana là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật, bao gồm voi, linh dương, khỉ, và nhiều loài chim và bò sát.
Tuy nhiên, Ghana đang phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng. Nạn phá rừng là một trong những vấn đề lớn nhất, do khai thác gỗ, mở rộng đất nông nghiệp (đặc biệt là trồng ca cao) và khai thác khoáng sản (bao gồm cả khai thác vàng trái phép, hay "galamsey"). Nạn phá rừng dẫn đến mất đa dạng sinh học, xói mòn đất và ảnh hưởng đến nguồn nước.
Biến đổi khí hậu cũng đang tác động đến Ghana, với các biểu hiện như nhiệt độ tăng, lượng mưa thất thường và các hiện tượng thời tiết cực đoan gia tăng. Điều này ảnh hưởng đến nông nghiệp, an ninh lương thực và các hệ sinh thái tự nhiên.
Ghana đã có những nỗ lực bảo tồn môi trường, bao gồm việc thành lập các vườn quốc gia và khu bảo tồn như Vườn quốc gia Kakum, Vườn quốc gia Mole. Chính phủ cũng đã đưa ra các chính sách và chương trình nhằm giảm nạn phá rừng và thúc đẩy quản lý tài nguyên bền vững, ví dụ như sáng kiến "Ngày Xanh Ghana" nhằm trồng cây gây rừng. Tuy nhiên, việc thực thi pháp luật và giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của suy thoái môi trường vẫn còn nhiều thách thức.

5.1. Cơ cấu chính phủ

• Hành pháp: Đứng đầu nhánh hành pháp là Tổng thống, người vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu chính phủ. Tổng thống được bầu trực tiếp thông qua bỏ phiếu phổ thông với nhiệm kỳ 4 năm và có thể tái cử một lần. Tổng thống bổ nhiệm các bộ trưởng trong Nội các (cần có sự chấp thuận của Quốc hội) để điều hành các bộ ngành của chính phủ. Tổng thống cũng là tổng tư lệnh của Lực lượng Vũ trang Ghana.
• Lập pháp: Quyền lập pháp thuộc về Quốc hội đơn viện. Quốc hội gồm 275 thành viên, được bầu trực tiếp theo khu vực bầu cử với nhiệm kỳ 4 năm. Quốc hội có quyền thông qua luật, phê chuẩn ngân sách quốc gia và giám sát hoạt động của chính phủ.
• Tư pháp: Hệ thống tư pháp của Ghana độc lập với các nhánh hành pháp và lập pháp. Tòa án Tối cao là cơ quan tư pháp cao nhất, có quyền giải thích hiến pháp và xét xử các vụ án quan trọng. Dưới Tòa án Tối cao là các tòa phúc thẩm, tòa án cấp cao và các tòa án cấp thấp hơn.

Hội đồng Nhà nước là một cơ quan tư vấn cho Tổng thống và các cơ quan khác của chính phủ.
Ghana đã trải qua các giai đoạn chính phủ dân sự và quân sự xen kẽ cho đến tháng 1 năm 1993, khi chính phủ quân sự nhường chỗ cho nền Cộng hòa thứ tư của Ghana sau các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội vào cuối năm 1992.
Nana Akufo-Addo đã giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử năm 2016, đánh bại tổng thống đương nhiệm John Mahama. Ông cũng giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2020 sau khi kết quả bầu cử tổng thống bị ứng cử viên của NDC, John Mahama, thách thức tại Tòa án Tối cao. Các tổng thống bị giới hạn trong hai nhiệm kỳ bốn năm.
Chỉ số các quốc gia mong manh năm 2012 cho thấy Ghana được xếp hạng là quốc gia ít mong manh thứ 67 trên thế giới và là quốc gia ít mong manh thứ năm ở châu Phi. Ghana xếp thứ 112/177 quốc gia trong chỉ số này. Ghana được xếp hạng là quốc gia ít tham nhũng và ít tham nhũng chính trị thứ 64 trên thế giới trong số 174 quốc gia được xếp hạng và được xếp hạng là quốc gia ít tham nhũng và ít tham nhũng chính trị thứ năm ở châu Phi trong số 53 quốc gia trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế năm 2012. Ghana được xếp hạng thứ bảy ở châu Phi trong số 53 quốc gia trong Chỉ số Quản trị châu Phi Ibrahim năm 2012. Chỉ số Ibrahim là một thước đo toàn diện về quản trị châu Phi, dựa trên các biến số phản ánh sự thành công của các chính phủ trong việc cung cấp các hàng hóa chính trị thiết yếu cho công dân của mình. Theo Chỉ số Dân chủ V-Dem năm 2023, Ghana được xếp hạng là nền dân chủ bầu cử thứ 67 trên toàn thế giới và là nền dân chủ bầu cử thứ 10 ở châu Phi.

5.2. Các đảng phái chính và bầu cử

Ghana có một hệ thống đa đảng, nhưng trên thực tế, nền chính trị bị chi phối bởi hai đảng lớn:

• Đảng Yêu nước Mới (New Patriotic Party - NPP): Một đảng trung hữu, theo đường lối dân chủ tự do và kinh tế thị trường.
• Đại hội Dân chủ Quốc gia (National Democratic Congress - NDC): Một đảng trung tả, theo đường lối dân chủ xã hội.

Các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội được tổ chức 4 năm một lần. Kể từ khi chuyển sang chế độ dân chủ đa đảng vào năm 1992, Ghana đã tổ chức nhiều cuộc bầu cử được đánh giá là tương đối tự do và công bằng, với sự chuyển giao quyền lực hòa bình giữa các đảng phái. Các cuộc bầu cử thường diễn ra gay cấn giữa NPP và NDC. Các đảng nhỏ hơn cũng tồn tại nhưng ít có khả năng giành được quyền lực ở cấp quốc gia.
Những thay đổi trên chính trường Ghana thường xoay quanh các vấn đề kinh tế, quản trị, tham nhũng và phát triển xã hội. Sự ổn định chính trị tương đối của Ghana được coi là một điểm sáng ở khu vực Tây Phi.

6.1. Quan hệ với các quốc gia chủ chốt

Ghana duy trì quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia trên thế giới.

• Các nước láng giềng châu Phi: Ghana có quan hệ chặt chẽ với các nước láng giềng trong khu vực Tây Phi như Bờ Biển Ngà, Burkina Faso, Togo và Nigeria. Ghana là một thành viên tích cực của Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS) và đóng góp vào các nỗ lực gìn giữ hòa bình và ổn định khu vực.
• Vương quốc Anh: Là cựu mẫu quốc, Anh vẫn là một đối tác quan trọng của Ghana về thương mại, đầu tư và viện trợ phát triển. Hai nước có mối quan hệ lịch sử và văn hóa sâu sắc, và Ghana là thành viên của Khối Thịnh vượng chung các Quốc gia.
• Hoa Kỳ: Hoa Kỳ là một đối tác quan trọng khác của Ghana, với hợp tác trong các lĩnh vực an ninh, kinh tế và phát triển. Ba tổng thống Mỹ gần đây-Bill Clinton, George W. Bush và Barack Obama-cùng một Phó Tổng thống-Kamala Harris-đã có các chuyến thăm ngoại giao tới Ghana.
• Trung Quốc: Quan hệ giữa Ghana và Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư cơ sở hạ tầng và thương mại. Trung Quốc đã trở thành một trong những quốc gia đầu tư hàng đầu vào Ghana, chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực cơ sở hạ tầng, tài nguyên thiên nhiên và sản xuất, đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và chuyển giao công nghệ ở Ghana. Tuy nhiên, những lo ngại về tính bền vững của các dự án do Trung Quốc tài trợ, tác động môi trường và sự thiếu minh bạch trong các khoản đầu tư của họ đòi hỏi phải đánh giá cẩn thận các hợp tác này. Vào tháng 9 năm 2010, Tổng thống John Atta Mills đã đến thăm Trung Quốc trong một chuyến thăm chính thức. Mills và cựu Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã kỷ niệm 50 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước tại Đại lễ đường Nhân dân. Trung Quốc đã đáp lại bằng một chuyến thăm chính thức vào tháng 11 năm 2011 của phó chủ tịch Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc Trung Quốc, Chu Thiết Nông, người đã đến thăm Ghana và gặp Tổng thống Ghana John Mahama.
• Các đối tác khác: Ghana cũng có quan hệ với các quốc gia châu Âu khác, Nhật Bản, Ấn Độ và các quốc gia Ả Rập. Tổng thống Iran Mahmoud Ahmadinejad đã gặp Mahama vào năm 2013 để thảo luận về việc tăng cường Phong trào Không liên kết và cũng đồng chủ trì một cuộc họp song phương giữa Ghana và Iran tại Dinh Flagstaff của tổng thống Ghana.
• Quan hệ với Hàn Quốc: Ghana và Hàn Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 14 tháng 11 năm 1977. Hai nước đã ký kết Hiệp định Hợp tác Kinh tế và Kỹ thuật vào năm 1990. Ghana đã tham gia Thế vận hội Mùa hè 1988 tại Seoul. Tính đến tháng 5 năm 2017, có khoảng 900 người Hàn Quốc sinh sống tại Ghana. Các mặt hàng xuất khẩu chính của Ghana sang Hàn Quốc bao gồm ca cao, sắt vụn và ắc quy đã qua sử dụng, trong khi Hàn Quốc xuất khẩu sang Ghana chủ yếu là nhựa tổng hợp, ô tô và xi măng.

6.2. Hoạt động tại các tổ chức quốc tế

Ghana là một thành viên tích cực và có uy tín trong nhiều tổ chức quốc tế:

• Liên Hợp Quốc (UN): Ghana gia nhập LHQ ngay sau khi độc lập (1957) và đã đóng góp đáng kể vào các hoạt động của tổ chức này, đặc biệt là trong các phái bộ gìn giữ hòa bình. Nhà ngoại giao Ghana, Kofi Annan, đã giữ chức Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc từ năm 1997 đến 2006. Nhiều nhà ngoại giao và chính trị gia Ghana nắm giữ các vị trí trong các tổ chức quốc tế, bao gồm Thẩm phán Tòa án Hình sự Quốc tế Akua Kuenyehia, cũng như cựu Tổng thống Jerry Rawlings và cựu Tổng thống John Kufuor, cả hai đều từng là nhà ngoại giao của Liên Hợp Quốc.
• Liên minh châu Phi (AU): Ghana là một thành viên sáng lập của Tổ chức Thống nhất châu Phi (OAU), tiền thân của AU, và luôn ủng hộ mạnh mẽ sự thống nhất và hợp tác của châu Phi.
• Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS): Ghana đóng vai trò lãnh đạo trong ECOWAS, thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực, tự do di chuyển và giải quyết xung đột.
• Khối Thịnh vượng chung các Quốc gia: Ghana duy trì mối quan hệ chặt chẽ với các quốc gia thành viên khác trong Khối Thịnh vượng chung.

Các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) đã được tích hợp vào chương trình nghị sự phát triển và ngân sách của Ghana. Theo các báo cáo, các SDG được thực hiện thông qua một phương pháp lập kế hoạch phi tập trung. Điều này cho phép sự tham gia của các bên liên quan, chẳng hạn như các cơ quan của LHQ, các nhà lãnh đạo truyền thống, các tổ chức xã hội dân sự, giới học thuật và những người khác. 17 SDG là một lời kêu gọi hành động toàn cầu để chấm dứt nghèo đói, và LHQ cùng các đối tác tại quốc gia này đang nỗ lực để đạt được chúng. Theo Tổng thống Nana Akufo-Addo, Ghana là "quốc gia châu Phi Hạ Sahara đầu tiên đạt được mục tiêu giảm một nửa tỷ lệ đói nghèo, như được nêu trong Mục tiêu 1 của Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ".

7.1. Cơ cấu tổ chức

Năm 1957, Lực lượng Vũ trang Ghana (GAF) bao gồm trụ sở chính, các dịch vụ hỗ trợ, ba tiểu đoàn bộ binh và một phi đội trinh sát với xe bọc thép. Tổng thống Nkrumah đặt mục tiêu mở rộng nhanh chóng GAF để hỗ trợ tham vọng Hợp chúng quốc châu Phi. Do đó, vào năm 1961, các Tiểu đoàn 4 và 5 được thành lập, và vào năm 1964, Tiểu đoàn 6 được thành lập từ một đơn vị lính dù ban đầu được thành lập vào năm 1963. Ngày nay, Ghana là một cường quốc khu vực và bá quyền khu vực. Trong cuốn sách Bắt tay với Quỷ dữ, chỉ huy Lực lượng Canada Roméo Dallaire đã đánh giá cao các binh sĩ và quân nhân GAF.
Các hoạt động quân sự và học thuyết quân sự của GAF được khái niệm hóa trong hiến pháp, Luật của Ghana về Chiến lược Quân sự của Lực lượng Vũ trang, và các thỏa thuận của Trung tâm Huấn luyện Gìn giữ Hòa bình Quốc tế Kofi Annan mà GAF là một bên tham gia. Các hoạt động quân sự của GAF được thực hiện dưới sự bảo trợ và quyền lực của Bộ Quốc phòng. Mặc dù Ghana tương đối hòa bình và thường được coi là một trong những quốc gia ít bạo lực nhất trong khu vực, Ghana đã từng trải qua bạo lực chính trị trong quá khứ và năm 2017 cho đến nay đã chứng kiến xu hướng gia tăng các sự cố do bất bình chính trị thúc đẩy.

• Lục quân Ghana: Là lực lượng lớn nhất, chịu trách nhiệm tác chiến trên bộ.
• Hải quân Ghana: Bảo vệ lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và tham gia các hoạt động hàng hải.
• Không quân Ghana: Bảo vệ không phận và hỗ trợ các hoạt động của lục quân và hải quân.

7.2. Quy mô và Trang bị

Tổng quân số của GAF vào khoảng 15.500 người (năm 2023), bao gồm 11.500 lục quân, 2.000 hải quân và 2.000 không quân. Trang bị của GAF chủ yếu có nguồn gốc từ các nước phương Tây và một số nước khác. Lục quân được trang bị xe tăng, xe bọc thép, pháo và các loại vũ khí bộ binh. Hải quân có các tàu tuần tra và tàu đổ bộ. Không quân có các máy bay vận tải, trực thăng và một số máy bay chiến đấu hạng nhẹ.

7.3. Chính sách quốc phòng

Chính sách quốc phòng của Ghana tập trung vào việc duy trì hòa bình và ổn định trong nước, bảo vệ biên giới quốc gia và đóng góp vào an ninh khu vực và quốc tế. Ghana không có tranh chấp lãnh thổ nghiêm trọng với các nước láng giềng.

7.4. Hoạt động gìn giữ hòa bình quốc tế

Ghana có lịch sử lâu dài và đáng tự hào trong việc tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc và Liên minh châu Phi. Quân đội Ghana đã được triển khai đến nhiều điểm nóng trên thế giới, bao gồm Liban, Cộng hòa Dân chủ Congo, Liberia, Sierra Leone, Sudan và Mali. Sự chuyên nghiệp và kỷ luật của binh lính Ghana thường được đánh giá cao.

8.1. Các thành phố lớn

Ghana có nhiều thành phố và thị trấn đóng vai trò quan trọng về kinh tế, văn hóa và hành chính. Dưới đây là một số thành phố lớn tiêu biểu:

• Accra: Là thủ đô và thành phố lớn nhất Ghana, nằm ở Vùng Đại Accra ven biển. Accra là trung tâm chính trị, kinh tế, thương mại và văn hóa của cả nước. Dân số khu vực đô thị Accra ước tính khoảng 5 triệu người (bao gồm cả các vùng lân cận). Thành phố này có Sân bay quốc tế Kotoka, các cảng biển, nhiều trường đại học, bảo tàng và là nơi đặt trụ sở của nhiều tổ chức quốc tế.
• Kumasi: Là thủ phủ của Vùng Ashanti và là thành phố lớn thứ hai Ghana. Kumasi có lịch sử lâu đời, từng là thủ đô của Vương quốc Ashanti hùng mạnh. Đây là một trung tâm thương mại và văn hóa quan trọng, nổi tiếng với Chợ Kejetia (một trong những chợ trời lớn nhất Tây Phi), các nghề thủ công truyền thống như dệt vải Kente và chạm khắc gỗ. Dân số của Kumasi và vùng đô thị xung quanh ước tính trên 3 triệu người.
• Tamale: Là thủ phủ của Vùng Bắc và là thành phố lớn nhất ở miền bắc Ghana. Tamale là một trung tâm thương mại, nông nghiệp và hành chính quan trọng cho khu vực phía bắc. Thành phố này có đa số dân theo Hồi giáo và mang những nét văn hóa đặc trưng của các dân tộc phía bắc như Dagomba. Dân số ước tính khoảng gần 700.000 người.
• Sekondi-Takoradi: Là một thành phố đôi và là thủ phủ của Vùng Tây. Takoradi là một thành phố cảng quan trọng, đặc biệt sau khi phát hiện dầu mỏ ngoài khơi. Sekondi là một thị trấn cổ hơn với các hoạt động ngư nghiệp và thương mại. Thành phố này là một trung tâm công nghiệp và hậu cần quan trọng cho ngành dầu khí và khai khoáng. Dân số ước tính trên 500.000 người.
• Cape Coast: Là thủ phủ của Vùng Trung tâm, một thành phố lịch sử ven biển. Cape Coast nổi tiếng với Lâu đài Cape Coast, một Di sản Thế giới của UNESCO, từng là một trung tâm quan trọng trong buôn bán nô lệ Đại Tây Dương. Thành phố này cũng là một trung tâm giáo dục với Đại học Cape Coast.
• Tema: Nằm ở Vùng Đại Accra, gần Accra, Tema là một thành phố cảng và công nghiệp được quy hoạch. Đây là nơi có cảng biển lớn nhất Ghana (Cảng Tema) và nhiều nhà máy, xí nghiệp.

Các thành phố này đóng vai trò đầu tàu trong sự phát triển kinh tế và xã hội của Ghana, đồng thời cũng phản ánh sự đa dạng về văn hóa và lịch sử của đất nước.

9.1. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Ghana dựa trên một số ngành chính:

• Khai khoáng: Ghana là một trong những nước sản xuất vàng hàng đầu thế giới. Vàng là mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Ghana. Ngoài ra, Ghana còn khai thác kim cương, bauxite và mangan. Ngành khai thác dầu mỏ và khí đốt tự nhiên ngoài khơi đã phát triển mạnh mẽ từ khi bắt đầu khai thác thương mại vào năm 2010 (tại Mỏ dầu Jubilee), đóng góp đáng kể vào doanh thu xuất khẩu và GDP. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên cũng khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước biến động giá cả thế giới. Năm 2019, Ghana là nhà sản xuất vàng lớn thứ 7 thế giới, sản xuất khoảng 140 tấn trong năm đó. Kỷ lục này đã chứng kiến Ghana lần đầu tiên vượt qua Nam Phi về sản lượng, đưa Ghana trở thành nhà sản xuất vàng lớn nhất châu Phi. Chính phủ đã vạch ra kế hoạch quốc hữu hóa ngành công nghiệp khai thác mỏ để tăng doanh thu của chính phủ.
• Công nghiệp chế tạo: Ngành công nghiệp chế tạo ở Ghana còn tương đối nhỏ nhưng đang có những bước phát triển. Các lĩnh vực chính bao gồm chế biến thực phẩm, dệt may, sản xuất xi măng, dược phẩm và lắp ráp ô tô. Chính phủ đang nỗ lực thúc đẩy công nghiệp hóa để đa dạng hóa nền kinh tế và tạo thêm việc làm. Từ năm 2014, ô tô điện đô thị đã được sản xuất tại Ghana.
• Dịch vụ: Ngành dịch vụ là ngành đóng góp lớn nhất vào GDP của Ghana. Các lĩnh vực dịch vụ quan trọng bao gồm tài chính (ngân hàng, bảo hiểm), viễn thông, du lịch, bán lẻ và vận tải. Ngành viễn thông đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ với sự phổ biến của điện thoại di động và internet.

9.2. Nông nghiệp và lâm nghiệp

Nông nghiệp vẫn là một ngành kinh tế quan trọng của Ghana, sử dụng một phần lớn lực lượng lao động và đóng góp vào GDP cũng như kim ngạch xuất khẩu.

• Cây trồng: Ca cao là mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực và Ghana là một trong những nước sản xuất ca cao lớn nhất thế giới. Chất lượng ca cao của Ghana được đánh giá cao. Các loại cây trồng quan trọng khác bao gồm hạt điều (cũng là một mặt hàng xuất khẩu), dầu cọ, cao su, dứa, xoài, sắn, khoai mỡ, ngô, lúa, và các loại rau củ quả khác.
• Lâm nghiệp: Ghana có tài nguyên rừng đáng kể, và gỗ cũng là một mặt hàng xuất khẩu. Tuy nhiên, nạn phá rừng và khai thác gỗ bất hợp pháp đang là một vấn đề nghiêm trọng.
• Chăn nuôi và thủy sản: Ngành chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản (cả đánh bắt và nuôi trồng) cũng đóng góp vào an ninh lương thực và kinh tế địa phương.

Các chính sách và vấn đề liên quan:
Chính phủ Ghana đã thực hiện nhiều chính sách nhằm thúc đẩy phát triển nông nghiệp, bao gồm cung cấp giống, phân bón, hỗ trợ kỹ thuật và cải thiện cơ sở hạ tầng nông thôn. Tuy nhiên, ngành nông nghiệp vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức như biến đổi khí hậu, sâu bệnh, thiếu vốn đầu tư, công nghệ lạc hậu và khó khăn trong việc tiếp cận thị trường.
Một vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến nông nghiệp là việc khai thác vàng trái phép (galamsey), dẫn đến ô nhiễm nguồn nước, phá hủy đất đai và làm giảm diện tích đất nông nghiệp. Theo báo cáo dữ liệu thế giới, Ghana sản xuất 88 tấn vàng vào năm 2015.
Năm 2019, có tình trạng dư thừa điện. Hệ thống tư pháp Ghana giải quyết các vấn đề tham nhũng, sai phạm kinh tế và thiếu minh bạch kinh tế. Theo Chỉ số Nhận thức Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế năm 2018, trong số 180 quốc gia, Ghana xếp thứ 78, với số điểm 41 trên thang điểm mà 0-9 điểm có nghĩa là tham nhũng cao, và 90-100 điểm có nghĩa là rất trong sạch. Điều này dựa trên mức độ tham nhũng trong khu vực công được nhận thấy.

9.3. Du lịch

Ngành du lịch là một ngành kinh tế ngày càng quan trọng đối với Ghana, thu hút du khách quốc tế và đóng góp vào nguồn thu ngoại tệ cũng như tạo việc làm. Năm 2011, lượng khách du lịch đến Ghana là 1.087.000 người, bao gồm người Nam Mỹ, châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ.
Tài nguyên du lịch chính:

• Di tích lịch sử liên quan đến buôn bán nô lệ: Ghana có nhiều pháo đài và lâu đài ven biển được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, nổi bật là Lâu đài Cape Coast và Lâu đài Elmina. Những địa điểm này là chứng tích quan trọng của lịch sử buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương và thu hút nhiều du khách, đặc biệt là người gốc Phi từ châu Mỹ.
• Công viên quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên: Ghana có nhiều công viên quốc gia với hệ động thực vật phong phú, như Vườn quốc gia Kakum (nổi tiếng với cầu treo trên ngọn cây), Vườn quốc gia Mole (nơi có thể xem voi và các loài động vật hoang dã khác), Thác Kintampo và thác nước lớn nhất Tây Phi, Thác Wli.
• Bãi biển: Các bãi biển ven Đại Tây Dương như Labadi Beach (Accra), Busua Beach (Vùng Tây) là những điểm đến phổ biến cho du lịch nghỉ dưỡng và các hoạt động thể thao dưới nước như lướt sóng.
• Văn hóa và lễ hội: Sự đa dạng văn hóa của Ghana với các lễ hội truyền thống, âm nhạc, vũ điệu và nghề thủ công cũng là một điểm thu hút du khách. Các lễ hội như Homowo của người Ga hay Aboakyer của người Effutu mang đến những trải nghiệm văn hóa độc đáo.
• Hồ và sông: Hồ Volta, hồ nhân tạo lớn nhất thế giới về diện tích bề mặt, và các hang động, núi, sông ngòi, hồ chứa và các hồ như Hồ Bosumtwi.

Quy mô ngành du lịch và chiến lược phát triển:
Ngành du lịch đóng góp khoảng 5% vào GDP của Ghana. Chính phủ Ghana đã xác định du lịch là một ngành ưu tiên phát triển và đã đưa ra các chiến lược nhằm thu hút thêm du khách, cải thiện cơ sở hạ tầng du lịch, quảng bá hình ảnh đất nước và phát triển du lịch bền vững. Các nỗ lực tập trung vào việc đa dạng hóa sản phẩm du lịch, nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo tồn các di sản văn hóa và thiên nhiên.
Diễn đàn Kinh tế Thế giới thống kê năm 2010 cho thấy trong số các điểm đến du lịch được yêu thích nhất thế giới, Ghana xếp thứ 108 trong số 139 quốc gia. Quốc gia này đã tăng hai bậc so với bảng xếp hạng năm 2009. Năm 2011, tạp chí Forbes công bố rằng Ghana được xếp hạng là quốc gia thân thiện thứ 11 trên thế giới. Khẳng định này dựa trên một cuộc khảo sát năm 2010 với một bộ phận khách du lịch. Trong số tất cả các quốc gia châu Phi được đưa vào cuộc khảo sát, Ghana xếp hạng cao nhất. Du lịch là ngành mang lại ngoại tệ cao thứ tư cho đất nước. Năm 2024, Ghana xếp hạng là quốc gia hòa bình thứ 55 trên thế giới.
Dọc bờ biển, các điểm lướt sóng đã được người dân địa phương và quốc tế xác định và phát triển. Những người lướt sóng đã thực hiện các chuyến đi đến đất nước này để thử sức với những con sóng.
Theo Destination Pride-một nền tảng tìm kiếm dựa trên dữ liệu được sử dụng để trực quan hóa luật pháp, quyền và tình cảm xã hội của cộng đồng LGBTQ+ trên thế giới-điểm Pride của Ghana là 22 (trên 100).

9.4. Khoa học và công nghệ

Ghana đã và đang nỗ lực phát triển lĩnh vực khoa học và công nghệ nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện đời sống người dân.
Chính sách khoa học công nghệ: Chính phủ Ghana đã ban hành nhiều chính sách và kế hoạch nhằm thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (STI). Các mục tiêu chính bao gồm xây dựng năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D), ứng dụng công nghệ vào các ngành kinh tế chủ chốt như nông nghiệp, y tế, năng lượng và công nghiệp, cũng như phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực STI.
Tình hình đầu tư nghiên cứu và phát triển: Mặc dù đã có những nỗ lực, đầu tư cho R&D ở Ghana vẫn còn hạn chế so với các nước phát triển. Tuy nhiên, chính phủ và các đối tác quốc tế đang tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng nghiên cứu, các trường đại học và viện nghiên cứu. Ghana đã triển khai mạng di động tế bào vào năm 1992. Sau đó, nước này đã kết nối Internet và giới thiệu các dịch vụ băng thông rộng ADSL. Ghana được xếp hạng thứ 99 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.
Hoạt động của các cơ quan chủ chốt:

• Bộ Môi trường, Khoa học, Công nghệ và Đổi mới (MESTI): Là cơ quan chính phủ chịu trách nhiệm xây dựng và thực thi chính sách STI.
• Hội đồng Nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp (CSIR): Là tổ chức nghiên cứu hàng đầu của Ghana, bao gồm nhiều viện nghiên cứu chuyên ngành trong các lĩnh vực nông nghiệp, y học, công nghiệp và môi trường.
• Trung tâm Khoa học và Công nghệ Vũ trụ Ghana (GSSTC): Được thành lập với mục tiêu phát triển và ứng dụng công nghệ vũ trụ cho các mục đích phát triển kinh tế xã hội, quản lý tài nguyên và an ninh quốc gia. GSSTC và Cơ quan Vũ trụ Ghana (GhsA) giám sát các chương trình và thám hiểm không gian. GSSTC và GhsA đã nỗ lực để phóng một vệ tinh quan sát Trái Đất an ninh quốc gia lên quỹ đạo vào năm 2015. Chi tiêu hàng năm của Ghana cho thám hiểm không gian là 1% GDP, để hỗ trợ nghiên cứu khoa học và công nghệ. Năm 2012, Ghana được bầu làm chủ tịch Ủy ban Khoa học và Công nghệ vì sự Phát triển Bền vững ở Nam bán cầu (Comsats); Ghana có nỗ lực chung trong thám hiểm không gian với Cơ quan Vũ trụ Quốc gia Nam Phi.
• Các trường đại học: Các trường đại học lớn như Đại học Ghana, Đại học Khoa học và Công nghệ Kwame Nkrumah (KNUST) đóng vai trò quan trọng trong đào tạo và nghiên cứu khoa học công nghệ.

Ghana cũng đang chú trọng phát triển công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), với sự gia tăng đáng kể về số người sử dụng điện thoại di động và internet. Lĩnh vực công nghệ tài chính (fintech) cũng đang có những bước phát triển.

9.5. Năng lượng

Ngành năng lượng đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của Ghana, với các nguồn chính bao gồm thủy điện, nhiệt điện và gần đây là dầu mỏ và khí đốt tự nhiên.

• Thủy điện: Đập Akosombo trên sông Volta, hoàn thành năm 1965, là nguồn cung cấp thủy điện chính cho Ghana trong nhiều thập kỷ. Cùng với Đập Bui, Đập Kpong và một số đập thủy điện khác, thủy điện chiếm một phần đáng kể trong tổng sản lượng điện của quốc gia. Tuy nhiên, sản lượng thủy điện có thể bị ảnh hưởng bởi lượng mưa và mực nước hồ.
• Dầu mỏ và khí đốt tự nhiên: Việc phát hiện và khai thác dầu mỏ và khí đốt tự nhiên ngoài khơi từ năm 2010 (đặc biệt là từ Mỏ dầu Jubilee) đã mang lại một nguồn năng lượng và doanh thu xuất khẩu mới quan trọng cho Ghana. Mỏ dầu Jubilee, chứa tới 3 tỷ thùng dầu thô nhẹ, được phát hiện vào năm 2007. Ghana được cho là có trữ lượng dầu mỏ từ 5 tỷ đến 7 tỷ thùng, đây là trữ lượng lớn thứ năm ở châu Phi và trữ lượng đã được chứng minh lớn thứ 21 đến 25 trên thế giới. Nước này cũng có trữ lượng khí đốt tự nhiên lên tới 0.2 T m^{3 (6.00 T ft3)}. Công ty trạm xăng 100% sở hữu nhà nước, Công ty Dầu khí Ghana, là trạm xăng dầu và khí đốt số 1, và công ty dầu khí nhà nước 100% sở hữu nhà nước Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Ghana giám sát việc thăm dò và sản xuất hydrocarbon dầu mỏ và khí đốt tự nhiên. Ghana đặt mục tiêu tăng thêm sản lượng dầu lên 2,2 triệu thùng mỗi ngày và khí đốt lên 1,2 tỷ feet khối mỗi ngày. Chính phủ đã vạch ra kế hoạch quốc hữu hóa trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên để tăng doanh thu của chính phủ.
• Nhiệt điện: Ghana cũng có các nhà máy nhiệt điện sử dụng dầu hoặc khí đốt để sản xuất điện, nhằm đa dạng hóa nguồn cung và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.
• Tình hình cung cấp điện: Mặc dù có nhiều nguồn năng lượng, Ghana vẫn phải đối mặt với những thách thức trong việc đảm bảo cung cấp điện ổn định. Trong các năm 2015 và 2016, tình trạng thiếu điện đã dẫn đến "dumsor" (tình trạng mất điện kéo dài, không đều và khó lường), làm gia tăng sự quan tâm đến năng lượng tái tạo.
• Chính sách năng lượng tái tạo: Chính phủ Ghana đang thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, năng lượng gió và sinh khối nhằm giảm sự phụ thuộc vào thủy điện và nhiên liệu hóa thạch, cũng như góp phần bảo vệ môi trường.

Cơ quan Quản lý Sông Volta và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Ghana, cả hai đều thuộc sở hữu nhà nước, là hai nhà sản xuất điện chính. Ngoài ra, chính phủ còn tìm cách xây dựng nhà máy điện hạt nhân thứ hai ở châu Phi.
Sàn giao dịch chứng khoán Ghana là sàn giao dịch lớn thứ năm trên lục địa châu Phi và lớn thứ ba ở châu Phi Hạ Sahara với vốn hóa thị trường là 57,2 tỷ GH¢ hoặc 180,4 tỷ CN¥ vào năm 2012, trong đó JSE Limited của Nam Phi đứng đầu. Sàn giao dịch chứng khoán Ghana là sàn giao dịch hoạt động tốt thứ hai ở châu Phi Hạ Sahara vào năm 2013.

11.1. Dân cư

Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2024, Ghana có dân số 34.581.288 người. Tính đến năm 2018, khoảng 29% dân số dưới 15 tuổi, trong khi những người từ 15-64 tuổi chiếm 57,8% dân số. Điều tra dân số năm 2010 cho thấy các nhóm dân tộc lớn nhất là Akan (47,3%), Mole-Dagbani (18,5%), Ewe (13,9%), Ga-Dangme (7,4%), Gurma (5,7%) và Guan (3,7%). Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2024, tuổi trung vị của công dân Ghana là 21 tuổi. Ghana đóng góp 0,42% vào tổng dân số thế giới.
Tốc độ tăng dân số hàng năm khoảng 2%. Cơ cấu tuổi của Ghana trẻ, với một tỷ lệ lớn dân số dưới 25 tuổi. Tỷ lệ đô thị hóa ngày càng tăng, với hơn một nửa dân số sống ở các khu vực thành thị như Accra, Kumasi. Mật độ dân số cao hơn ở các vùng phía nam và ven biển so với các vùng phía bắc.
Với nhập cư hợp pháp gần đây của lao động có tay nghề sở hữu Thẻ Ghana, có một số lượng nhỏ dân cư người Trung Quốc, Malaysia, Ấn Độ, Trung Đông và châu Âu. Năm 2010, Cục Di trú Ghana báo cáo có nhiều di cư kinh tế và nhập cư bất hợp pháp sinh sống tại Ghana: 14,6% (tương đương 3,1 triệu người) trong dân số Ghana năm 2010 (chủ yếu là người Nigeria, Burkina Faso, Togo và Mali). Năm 1969, theo "Lệnh Tuân thủ Người nước ngoài Ghana" do Thủ tướng lúc bấy giờ là Kofi Abrefa Busia ban hành, Đơn vị Biên phòng đã trục xuất hơn 3.000.000 người nước ngoài và người nhập cư bất hợp pháp trong ba tháng vì họ chiếm 20% dân số vào thời điểm đó. Năm 2013, đã có một cuộc trục xuất hàng loạt những người khai thác mỏ bất hợp pháp, trong đó hơn 4.000 người là công dân Trung Quốc.

11.2. Các nhóm dân tộc

Ghana là một quốc gia đa dân tộc với hơn 70 nhóm dân tộc khác nhau. Các nhóm dân tộc lớn và có ảnh hưởng nhất bao gồm:

• Người Akan (chiếm khoảng 47,5% dân số): Đây là nhóm dân tộc lớn nhất, bao gồm nhiều phân nhóm như Ashanti, Fante, Akyem, Kwahu, Akuapem, Nzema, Bono. Họ chủ yếu sống ở các vùng phía nam và miền trung Ghana, nổi tiếng với nền văn hóa phong phú, hệ thống mẫu hệ (ở một số nhóm) và vai trò lịch sử quan trọng (ví dụ như Vương quốc Ashanti).
• Mole-Dagbani (khoảng 18,5%): Nhóm này chủ yếu sống ở các vùng phía bắc Ghana, bao gồm các dân tộc như Dagomba, Mamprusi, Nanumba và Wala. Họ có nền văn hóa và truyền thống riêng biệt, thường theo đạo Hồi.
• Người Ewe (khoảng 13,9%): Sống chủ yếu ở vùng Volta phía đông nam Ghana và một phần ở Togo. Họ có ngôn ngữ và văn hóa riêng, nổi tiếng với âm nhạc và vũ điệu truyền thống.
• Ga-Dangme (khoảng 7,4%): Bao gồm người Ga và người Dangme, sống chủ yếu ở vùng Đại Accra, bao gồm cả thủ đô Accra. Họ có những lễ hội truyền thống đặc sắc như Homowo.

Các nhóm dân tộc khác bao gồm Gurma, Guan, Grusi, Mande. Mặc dù có sự đa dạng về dân tộc, Ghana nhìn chung duy trì được sự hòa hợp và ít có xung đột sắc tộc nghiêm trọng.

11.3. Ngôn ngữ

Tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức của Ghana và được sử dụng rộng rãi trong hành chính, giáo dục và kinh doanh. Tuy nhiên, Ghana có một sự đa dạng ngôn ngữ phong phú với khoảng 80 ngôn ngữ bản địa được sử dụng.
Các ngôn ngữ được chính phủ hỗ trợ và phát triển bao gồm 11 ngôn ngữ:

• Nhóm Akan (bao gồm các phương ngữ như Asante Twi, Akuapem Twi, Fante, Bono có mức độ thông hiểu lẫn nhau cao, và Nzema ít thông hiểu hơn)
• Dangme
• Ewe
• Ga
• Guan
• Kasem
• Nhóm Mole-Dagbani (Dagaare và Dagbanli)

Trong số này, Asante Twi là ngôn ngữ được sử dụng rộng rãi nhất. Nhiều người Ghana có thể nói nhiều ngôn ngữ. Chính sách ngôn ngữ của Ghana khuyến khích việc sử dụng tiếng Anh như một ngôn ngữ thống nhất, đồng thời cũng tôn trọng và thúc đẩy việc sử dụng các ngôn ngữ bản địa trong đời sống hàng ngày và trong một số chương trình giáo dục.
Do Ghana được bao quanh bởi các quốc gia nói tiếng Pháp, tiếng Pháp được dạy rộng rãi trong các trường học và được sử dụng cho các hoạt động trao đổi kinh tế thương mại và quốc tế. Từ năm 2005, Ghana là thành viên liên kết của Organisation internationale de la Francophonie, tổ chức toàn cầu quy tụ các quốc gia nói tiếng Pháp (84 quốc gia trên sáu lục địa). Năm 2005, hơn 350.000 trẻ em Ghana học tiếng Pháp trong trường học. Kể từ đó, vị thế của tiếng Pháp đã dần được nâng lên thành ngôn ngữ bắt buộc ở mọi trường trung học cơ sở, và đang trong quá trình trở thành ngôn ngữ chính thức.
Tiếng Pidgin Ghana, còn được gọi là tiếng Anh Kru (hoặc trong tiếng Akan là kroo brofo), là một biến thể của Tiếng Pidgin Tây Phi được nói ở Accra và các thị trấn phía nam. Nó có thể được chia thành hai loại, được gọi là pidgin "không có giáo dục" hoặc "không được thể chế hóa" và pidgin "có giáo dục" hoặc "được thể chế hóa", loại thứ nhất gắn liền với những người không có học vấn hoặc mù chữ và loại thứ hai được tiếp thu và sử dụng trong các cơ sở như trường đại học.

11.4. Tôn giáo

Ghana là một quốc gia có sự đa dạng về tôn giáo, với Kitô giáo là tôn giáo chiếm đa số, tiếp theo là Hồi giáo và các tín ngưỡng truyền thống. Hiến pháp Ghana đảm bảo tự do tôn giáo.

• Kitô giáo: Theo điều tra dân số năm 2021, khoảng 71,3% dân số Ghana theo Kitô giáo. Các giáo phái chính bao gồm Ngũ Tuần/Phong trào Đặc sủng (31,6%), Tin Lành (bao gồm các nhóm như Giám lý, Trưởng lão, Anh giáo - 17,4%), và Công giáo Rôma (10,0%). Kitô giáo có ảnh hưởng lớn đến đời sống xã hội và văn hóa Ghana, đặc biệt ở các vùng phía nam và miền trung.
• Hồi giáo: Khoảng 19,9% dân số theo Hồi giáo (điều tra dân số 2021). Hồi giáo phổ biến hơn ở các vùng phía bắc Ghana. Theo một báo cáo năm 2012 của Trung tâm Nghiên cứu Pew, 51% người Hồi giáo theo Hồi giáo Sunni, trong khi khoảng 16% thuộc phong trào Ahmadiyya và khoảng 8% theo Hồi giáo Shia, số còn lại là Hồi giáo không giáo phái.
• Tín ngưỡng truyền thống: Khoảng 3,2% dân số theo các tín ngưỡng truyền thống châu Phi (điều tra dân số 2021). Các tín ngưỡng này thường thờ cúng tổ tiên, các vị thần tự nhiên và có các nghi lễ, tập tục riêng. Mặc dù tỷ lệ người công khai theo các tín ngưỡng này không cao, nhưng ảnh hưởng của chúng vẫn còn hiện hữu trong đời sống văn hóa của nhiều người Ghana, kể cả những người theo Kitô giáo hoặc Hồi giáo.
• Các tôn giáo khác và không tôn giáo: Một tỷ lệ nhỏ dân số theo các tôn giáo khác hoặc không theo tôn giáo nào (khoảng 5,3% không tôn giáo và 0,8% tôn giáo khác theo điều tra dân số 2010). Ghana có khoảng 150.000 Nhân Chứng Giê-hô-va.

Nhìn chung, các tôn giáo ở Ghana cùng tồn tại hòa bình và có sự tôn trọng lẫn nhau. "Không có mối liên hệ đáng kể nào giữa sắc tộc và tôn giáo ở Ghana".

11.5. Giáo dục

Hệ thống giáo dục Ghana được chia thành ba cấp: giáo dục cơ bản, chu kỳ trung học và giáo dục đại học. "Giáo dục cơ bản" kéo dài 11 năm (từ 4 đến 15 tuổi). Nó được chia thành mẫu giáo (hai năm), trường tiểu học (hai mô-đun ba năm) và trung học cơ sở (ba năm). Trung học cơ sở kết thúc bằng Kỳ thi Chứng chỉ Giáo dục Cơ bản. Sau khi được cấp chứng chỉ, học sinh có thể tiếp tục học lên chu kỳ trung học. Do đó, học sinh có thể lựa chọn giữa giáo dục phổ thông (do trường trung học phổ thông cung cấp) và giáo dục nghề nghiệp (do trường trung học kỹ thuật hoặc các viện kỹ thuật và dạy nghề cung cấp). Trường trung học phổ thông kéo dài 3 năm và dẫn đến Kỳ thi Chứng chỉ Trung học Phổ thông Tây Phi, đây là điều kiện tiên quyết để đăng ký vào chương trình cử nhân đại học. Các trường cao đẳng kỹ thuật dành cho học sinh học nghề.
Bằng cử nhân yêu cầu bốn năm học. Sau đó có thể theo học chương trình thạc sĩ một hoặc hai năm, tiếp theo là chương trình tiến sĩ ít nhất ba năm. Chương trình cao đẳng kỹ thuật kéo dài hai hoặc ba năm. Ghana có các trường cao đẳng sư phạm. Một số trường đại học là Đại học Ghana, Đại học Khoa học và Công nghệ Kwame Nkrumah và Đại học Cape Coast.
Có hơn 95% trẻ em đến trường. Tỷ lệ biết chữ của nam và nữ từ 15-24 tuổi là 81% vào năm 2010, trong đó nam giới là 82% và nữ giới là 80%. Hệ thống giáo dục hàng năm thu hút sinh viên nước ngoài đặc biệt là ở bậc đại học.
Ghana có hệ thống giáo dục tiểu học miễn phí kéo dài sáu năm bắt đầu từ 6 tuổi. Chính phủ tài trợ phần lớn cho giáo dục cơ bản bao gồm các trường tiểu học công lập và trường trung học cơ sở công lập. Các trường trung học phổ thông được chính phủ trợ cấp cho đến năm học 2017/2018 thì giáo dục trung học phổ thông trở thành miễn phí. Ở bậc giáo dục đại học, chính phủ tài trợ hơn 80% nguồn lực cho các trường đại học công lập, trường cao đẳng kỹ thuật và trường cao đẳng sư phạm. Là một phần của Giáo dục Cơ bản Phổ cập Bắt buộc Miễn phí, Fcube, chính phủ cung cấp tất cả sách giáo khoa và các đồ dùng giáo dục khác, như vở bài tập, cho tất cả các trường giáo dục cơ bản. Các trường trung học phổ thông được chính phủ cung cấp tất cả sách giáo khoa. Các trường tư thục mua tài liệu giáo dục từ các nhà cung cấp tư nhân.
Tỷ lệ biết chữ của người trưởng thành ở Ghana là khoảng 79% (năm 2018). Chính phủ Ghana đã và đang nỗ lực cải thiện chất lượng giáo dục, mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục cho tất cả mọi người, đặc biệt là trẻ em gái và ở các vùng nông thôn. Tuy nhiên, ngành giáo dục vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức như thiếu giáo viên, cơ sở vật chất chưa đầy đủ và chất lượng giảng dạy không đồng đều.

11.6. Y tế và chăm sóc sức khỏe

Ghana có hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn dân, Chương trình Bảo hiểm Y tế Quốc gia (NHIS), được thiết kế nghiêm ngặt cho công dân Ghana. Chăm sóc sức khỏe có sự khác biệt trên khắp Ghana và vào năm 2012, hơn 12 triệu công dân Ghana đã được NHIS chi trả. Các trung tâm đô thị được phục vụ tốt và có hầu hết các bệnh viện, phòng khám và nhà thuốc. Có hơn 200 bệnh viện, và Ghana là một điểm đến cho du lịch y tế. Năm 2010, có 0,1 bác sĩ trên 1.000 người và tính đến năm 2011, có 0,9 giường bệnh trên 1.000 người. Năm 2010, 5,2% GDP của Ghana được chi cho y tế. Năm 2020, WHO công bố Ghana trở thành quốc gia thứ hai trong Khu vực châu Phi của WHO đạt được hệ thống quản lý "mức độ trưởng thành 3", mức cao thứ hai trong phân loại bốn bậc của WHO về Hệ thống quản lý thuốc quốc gia.
Tuổi thọ trung bình ở Ghana là khoảng 64 tuổi (năm 2021: 68,6 tuổi đối với nữ và 63,7 tuổi đối với nam). Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh đã giảm đáng kể nhưng vẫn còn ở mức tương đối cao (khoảng 33 trên 1.000 ca sinh sống vào năm 2021). Các bệnh phổ biến nhất ở Ghana bao gồm sốt rét (là nguyên nhân gây bệnh và tử vong hàng đầu, đặc biệt ở trẻ em), các bệnh tiêu chảy, nhiễm trùng đường hô hấp, HIV/AIDS (tỷ lệ hiện nhiễm khoảng 1,7% ở người lớn) và các bệnh không lây nhiễm như cao huyết áp và tiểu đường ngày càng gia tăng.
Hệ thống y tế của Ghana bao gồm các cơ sở y tế công lập và tư nhân. Chính phủ đã triển khai Chương trình Bảo hiểm Y tế Quốc gia (National Health Insurance Scheme - NHIS) từ năm 2003 nhằm tăng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cho người dân. Tuy nhiên, hệ thống y tế vẫn còn nhiều thách thức như thiếu nhân lực y tế (đặc biệt là ở các vùng nông thôn), cơ sở vật chất và trang thiết bị chưa đầy đủ, và vấn đề tài chính. Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa còn hạn chế hơn so với các khu vực đô thị.
Tỷ lệ sinh giảm từ 3,99 (2000) xuống 3,28 (2010) với 2,78 ở khu vực thành thị và 3,94 ở khu vực nông thôn. Liên Hợp Quốc báo cáo tỷ lệ sinh giảm từ 6,95 (1970) xuống 4,82 (2000) xuống 3,93 ca sinh sống trên một phụ nữ vào năm 2017.
Tính đến năm 2012, tỷ lệ nhiễm HIV/AIDS ước tính là 1,40% ở người lớn từ 15-49 tuổi.

11.7. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Ghana được đánh giá là tương đối tốt so với nhiều quốc gia khác trong khu vực châu Phi, với một hiến pháp đảm bảo các quyền tự do cơ bản và một hệ thống tư pháp độc lập. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề đáng quan ngại:

• Quyền của người LGBT: Các hành vi đồng tính luyến ái nam bị hình sự hóa theo luật pháp Ghana. Thái độ xã hội đối với người LGBT thường tiêu cực và có sự phân biệt đối xử. Theo một cuộc khảo sát năm 2013 của Trung tâm Nghiên cứu Pew, 96% người Ghana tin rằng đồng tính luyến ái không nên được xã hội chấp nhận. Một dự luật chống LGBT gây tranh cãi đã được quốc hội thông qua vào năm 2024 nhưng chưa được tổng thống ký thành luật do những lo ngại về tính hợp hiến và tác động tiêu cực.
• Quyền phụ nữ: Mặc dù phụ nữ có quyền bình đẳng theo pháp luật, họ vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức như bạo lực gia đình, bất bình đẳng giới trong giáo dục và việc làm, và các tập tục văn hóa có hại. Một vấn đề đặc biệt nghiêm trọng là tục săn phù thủy, trong đó phụ nữ lớn tuổi, đặc biệt ở các vùng nông thôn phía bắc, bị buộc tội là phù thủy và bị trục xuất khỏi cộng đồng, phải sống trong các trại phù thủy. Hiện có khoảng 1.000 người bị buộc tội là phù thủy đang sống trong các trại này. Chính phủ Ghana đã tuyên bố ý định đóng cửa các trại này.
• Lao động trẻ em: Lao động trẻ em vẫn còn phổ biến, đặc biệt trong các ngành nông nghiệp (nhất là trồng ca cao), khai thác mỏ (galamsey) và đánh bắt cá. Chính phủ và các tổ chức phi chính phủ đang nỗ lực để giải quyết vấn đề này.
• Điều kiện nhà tù và bạo lực của cảnh sát: Các nhà tù thường quá tải và có điều kiện sống tồi tệ. Cũng có những báo cáo về việc cảnh sát sử dụng vũ lực quá mức.

Ghana đã có những nỗ lực cải thiện tình hình nhân quyền, bao gồm việc thành lập Ủy ban Nhân quyền và Tư pháp Hành chính (CHRAJ) và hợp tác với các tổ chức quốc tế. Xã hội dân sự ở Ghana cũng đóng vai trò tích cực trong việc giám sát và vận động cho nhân quyền.

11.8. An ninh và tội phạm

Tình hình an ninh trật tự ở Ghana nhìn chung tương đối ổn định so với nhiều quốc gia trong khu vực Tây Phi. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số loại tội phạm đáng chú ý.
Các loại tội phạm chính:

• Tội phạm đường phố: Trộm cắp, cướp giật, đặc biệt ở các khu vực đô thị và điểm du lịch.
• Buôn bán ma túy: Ghana từng là một điểm trung chuyển ma túy quan trọng, đặc biệt là cocain từ Nam Mỹ sang châu Âu. Chính phủ đã tăng cường các biện pháp chống buôn bán ma túy.
• Lừa đảo: Các hình thức lừa đảo, bao gồm cả lừa đảo qua mạng (thường gọi là "sakawa" hoặc "419 scams"), vẫn còn phổ biến.
• Tội phạm mạng: Với sự phát triển của internet, tội phạm mạng như lừa đảo trực tuyến, đánh cắp danh tính đang gia tăng.
• Khai thác tài nguyên bất hợp pháp (galamsey): Hoạt động khai thác vàng trái phép không chỉ gây ra các vấn đề môi trường nghiêm trọng mà còn liên quan đến bạo lực và tội phạm có tổ chức.

Ghana được những kẻ buôn lậu sử dụng làm điểm trung chuyển ma túy quan trọng, thường là từ Nam Mỹ cũng như một số quốc gia châu Phi khác. Năm 2013, người đứng đầu Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma túy và Tội phạm cho biết "Tây Phi hoàn toàn yếu kém về kiểm soát biên giới và các băng đảng ma túy lớn từ Colombia và Mỹ Latinh đã chọn châu Phi làm con đường để đến châu Âu." Không có kiến thức rộng rãi hoặc phổ biến về ngành công nghiệp ma túy và ma túy bị chặn thu giữ ở Ghana, vì đây là một thị trường chợ đen. Bối cảnh xã hội mà trong đó các hệ thống buôn bán, tàng trữ, vận chuyển và đóng gói lại ma túy tồn tại ở Ghana và vị trí của nhà nước dọc theo Vịnh Guinea khiến Ghana trở thành một quốc gia hấp dẫn cho hoạt động kinh doanh ma túy. Ủy ban Kiểm soát Ma túy đã bắt giữ các tàu container tại Căn cứ Hải quân Sekondi ở Cảng Takoradi. Những con tàu này chở hàng nghìn kilôgam cocain, với giá trị đường phố lên tới hàng tỷ cedi Ghana. Tuy nhiên, các vụ bắt giữ ma túy đã giảm vào năm 2011. Các băng đảng ma túy đang sử dụng các phương pháp mới trong sản xuất và xuất khẩu ma túy để tránh các cơ quan an ninh Ghana. Các thể chế kém phát triển, biên giới mở dễ bị xâm nhập và sự tồn tại của các tổ chức buôn lậu đã được thiết lập góp phần vào vị thế của Ghana trong ngành công nghiệp ma túy. Tổng thống Mills đã khởi xướng các nỗ lực liên tục nhằm giảm vai trò của các sân bay trong hoạt động buôn bán ma túy của Ghana.

Hệ thống tư pháp và cơ sở cải huấn:
Cảnh sát Ghana và Cục Điều tra Hình sự là các cơ quan thực thi pháp luật chính, chịu trách nhiệm phát hiện tội phạm, duy trì luật pháp và trật tự cũng như duy trì hòa bình và an ninh nội bộ. Cảnh sát Ghana có mười một đơn vị cảnh sát chuyên biệt, bao gồm một lực lượng triển khai nhanh cảnh sát vũ trang và Đơn vị Cảnh sát Biển. Cảnh sát Ghana hoạt động tại 12 khu vực: mười khu vực bao gồm các vùng của Ghana, một khu vực được giao đặc biệt cho cảng biển và trung tâm công nghiệp Tema, và khu vực thứ mười hai là Khu vực Đường sắt, Cảng và Bến cảng. Đơn vị Cảnh sát Biển của Cảnh sát Ghana xử lý các vấn đề phát sinh từ ngành công nghiệp dầu khí ngoài khơi của đất nước.
Cục Nhà tù Ghana và phân khu Viện Borstal cho Thanh thiếu niên quản lý việc giam giữ. Ghana vẫn duy trì và thực hiện hình phạt tử hình đối với tội phản quốc, tham nhũng, cướp bóc, cướp biển, buôn bán ma túy, hiếp dâm và giết người. Các mục tiêu phát triển bền vững mới được Liên Hợp Quốc thông qua kêu gọi cộng đồng quốc tế cùng nhau thúc đẩy pháp quyền; hỗ trợ tiếp cận công lý bình đẳng cho tất cả mọi người; giảm tham nhũng; và phát triển các thể chế hiệu quả, có trách nhiệm và minh bạch ở mọi cấp độ.
Hệ thống tư pháp của Ghana dựa trên thông luật Anh. Các cơ sở cải huấn (nhà tù) thường trong tình trạng quá tải và điều kiện chưa tốt. Chính phủ đang nỗ lực cải thiện tình hình an ninh, tăng cường năng lực cho các cơ quan thực thi pháp luật và cải cách hệ thống tư pháp.

12.1. Ẩm thực

Ẩm thực Ghana rất đa dạng và đặc sắc, sử dụng nhiều nguyên liệu địa phương. Một số món ăn và đặc điểm nổi bật:

• Các món chính từ tinh bột:
  • Banku và Akple: Bột ngô và bột sắn lên men, nấu thành khối dẻo, thường ăn kèm với súp hoặc cá nướng.
  • Fufu: Sắn và chuối lá (hoặc khoai mỡ) luộc chín, giã nhuyễn thành khối dẻo, ăn với các loại súp. Đây là một trong những món ăn phổ biến nhất Ghana và các nước Tây Phi.
  • Cơm Jollof: Cơm nấu với cà chua, hành tây, gia vị và thường có thịt hoặc cá. Đây là món ăn tranh luận sôi nổi về nguồn gốc và công thức ngon nhất giữa các nước Tây Phi.
  • Kenkey: Bột ngô lên men, gói trong lá chuối hoặc lá ngô rồi luộc chín, thường ăn với súp cá hoặc sốt tiêu cay.
  • Waakye: Cơm nấu với đậu, thường có màu nâu đỏ do lá waakye (một loại lá địa phương) tạo màu, ăn kèm nhiều loại topping như spaghetti, trứng luộc, cá chiên, salad, sốt shito (sốt tiêu đen).
• Súp và món hầm: Các loại súp (thường gọi là "light soup", "groundnut soup" - súp đậu phộng, "palm nut soup" - súp cọ) được nấu với thịt, cá, rau củ và nhiều loại gia vị.
• Nguyên liệu: Chuối lá, khoai mỡ, sắn, ngô, đậu, gạo, ớt, cà chua, hành tây, gừng, tỏi, dầu cọ, đậu phộng là những nguyên liệu phổ biến. Cá và hải sản cũng rất quan trọng trong chế độ ăn uống, với cá rô phi, cá trích nướng và chiên, cá hun khói và tôm càng đều là những thành phần phổ biến trong các món ăn của Ghana.

Văn hóa ẩm thực Ghana coi trọng việc ăn chung và sử dụng tay (thường là tay phải) để ăn nhiều món truyền thống.

12.2. Trang phục

Trang phục truyền thống của Ghana rất độc đáo và mang nhiều ý nghĩa văn hóa.

• Vải Kente: Đây là loại vải nổi tiếng nhất của Ghana, được dệt thủ công từ lụa và bông, với các họa tiết hình học và màu sắc rực rỡ. Mỗi họa tiết và màu sắc trên vải Kente đều có ý nghĩa riêng, thường liên quan đến lịch sử, địa vị xã hội hoặc các giá trị văn hóa. Vải Kente thường được mặc trong các dịp lễ hội quan trọng, nghi lễ và bởi các vị vua, tù trưởng.

Kente cũng được người Ewe (Ewe Kente) ở Vùng Volta dệt. Các trung tâm dệt chính là khu vực Agortime và Agbozume. Agbozume có một chợ kente sôi động thu hút khách hàng từ khắp Tây Phi và cộng đồng người di cư.

• Vải Adinkra: Loại vải này được in hoặc thêu các biểu tượng Adinkra, là những biểu tượng hình học mang ý nghĩa triết lý hoặc các câu tục ngữ. Các biểu tượng Adinkra có chức năng trang trí như hình xăm nhưng cũng đại diện cho các đối tượng gói gọn những thông điệp gợi mở truyền tải trí tuệ truyền thống, các khía cạnh của cuộc sống hoặc môi trường. Có nhiều biểu tượng với ý nghĩa riêng biệt, thường được liên kết với các câu tục ngữ. Theo lời của Kwame Anthony Appiah, chúng là một trong những phương tiện trong một xã hội tiền văn tự để "hỗ trợ việc truyền tải một khối lượng thực hành và tín ngưỡng phức tạp và tinh tế". Vải Adinkra thường được mặc trong các dịp tang lễ hoặc các sự kiện trang trọng. Vào thế kỷ 13, người Ghana đã phát triển nghệ thuật in Adinkra độc đáo của họ. Quần áo adinkra được in thủ công và thêu tay được hoàng gia sử dụng riêng cho các nghi lễ sùng kính. Mỗi họa tiết tạo nên kho ngữ liệu của biểu tượng adinkra đều có tên và ý nghĩa bắt nguồn từ một câu tục ngữ, một sự kiện lịch sử, thái độ của con người, tập tính học, dạng sống thực vật, hoặc hình dạng của các vật thể vô tri và nhân tạo.
• Fugu hoặc Smock: Là loại áo choàng được dệt thủ công, phổ biến ở miền bắc Ghana.
• Thời trang hiện đại: Bên cạnh trang phục truyền thống, thời trang hiện đại Ghana cũng rất phát triển, kết hợp các yếu tố truyền thống với xu hướng quốc tế. Vải in họa tiết châu Phi (African print/Ankara) rất phổ biến và được sử dụng để may nhiều loại trang phục khác nhau.

Thời trang Ghana đương đại bao gồm các kiểu dáng và chất liệu vải truyền thống và hiện đại, đã tạo được dấu ấn trên làng thời trang châu Phi và toàn cầu. Loại vải được gọi là vải in họa tiết châu Phi được tạo ra từ vải sáp Hà Lan. Người ta tin rằng vào cuối thế kỷ 19, các tàu Hà Lan trên đường đến châu Á chở theo hàng dệt may được sản xuất bằng máy mô phỏng batik Indonesia đã dừng lại ở nhiều cảng Tây Phi trên đường đi. Các loại vải này không bán chạy ở châu Á. Tuy nhiên, ở Tây Phi-chủ yếu là Ghana, nơi đã có thị trường vải và dệt may etablished-lượng khách hàng đã tăng lên và nó đã được thay đổi để bao gồm các thiết kế, màu sắc và họa tiết địa phương và truyền thống để phục vụ thị hiếu của người tiêu dùng mới. Ngày nay, bên ngoài châu Phi, nó được gọi là "Ankara", và nó có một lượng khách hàng vượt xa Ghana và toàn bộ châu Phi. Nó phổ biến trong các dân tộc Caribe và người Mỹ gốc Phi; những người nổi tiếng như Solange Knowles và chị gái của cô là Beyoncé đã được nhìn thấy mặc trang phục in họa tiết châu Phi. Nhiều nhà thiết kế từ các quốc gia ở Bắc Mỹ và châu Âu hiện đang sử dụng các bản in châu Phi, và chúng đã thu hút được sự quan tâm toàn cầu. Nhà mốt sang trọng của Anh Burberry đã tạo ra một bộ sưu tập xoay quanh các phong cách Ghana. Nhạc sĩ người Mỹ Gwen Stefani đã nhiều lần kết hợp các bản in châu Phi vào dòng quần áo của mình và thường xuyên được nhìn thấy mặc chúng. Nhà thiết kế người Ghana-Anh nổi tiếng quốc tế Ozwald Boateng đã giới thiệu những bộ vest in họa tiết châu Phi trong bộ sưu tập năm 2012 của mình.

12.3. Văn học

Văn học Ghana có cả truyền thống văn học truyền miệng phong phú và văn học viết hiện đại.

• Văn học truyền miệng: Bao gồm các câu chuyện dân gian, tục ngữ, thần thoại, sử thi và các bài hát được truyền từ đời này sang đời khác. Truyền thống kể chuyện (ví dụ như các câu chuyện về Anansi - một nhân vật nhện thông minh) đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục và giải trí.
• Văn học viết: Bắt đầu phát triển từ thời thuộc địa với sự xuất hiện của các nhà văn viết bằng tiếng Anh. Các tác phẩm thường phản ánh các vấn đề xã hội, chính trị, văn hóa và lịch sử của Ghana. Một số nhà văn và tác phẩm tiêu biểu bao gồm:
  • Ayi Kwei Armah: Tác giả của các tiểu thuyết nổi tiếng như "The Beautyful Ones Are Not Yet Born" và "Two Thousand Seasons".
  • Ama Ata Aidoo: Nhà văn nữ nổi tiếng với các tác phẩm như "Changes: A Love Story" và "Our Sister Killjoy".
  • Kofi Awoonor: Nhà thơ và tiểu thuyết gia, tác giả của "This Earth, My Brother...".
  • Efua Sutherland: Nhà viết kịch và nhà hoạt động văn hóa, người có đóng góp lớn cho sự phát triển của sân khấu Ghana.

  Văn học Ghana đương đại tiếp tục phát triển với nhiều tác giả trẻ tài năng, khám phá các chủ đề mới và đa dạng.

12.4. Âm nhạc và vũ đạo

Âm nhạc và vũ đạo là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa Ghana.

• Âm nhạc truyền thống: Ghana có nhiều loại hình âm nhạc truyền thống đa dạng, sử dụng các nhạc cụ như trống (ví dụ: trống nói Atumpan), đàn Kologo (một loại đàn lute), đàn Goje (một loại đàn nhị), mộc cầm và các nhạc cụ gõ khác. Âm nhạc cung đình, bao gồm Seperewa của người Akan, các phong cách kpanlogo của người Ga, và các bản nhạc xylophone được sử dụng trong âm nhạc asonko.
• Highlife: Là một thể loại âm nhạc đại chúng nổi tiếng của Ghana, ra đời vào đầu thế kỷ 20, kết hợp các yếu tố âm nhạc truyền thống châu Phi với nhạc jazz và các ảnh hưởng phương Tây khác. Highlife đã lan rộng khắp Tây Phi.
• Hiplife: Xuất hiện vào những năm 1990, Hiplife là sự pha trộn giữa Highlife, hip hop, dancehall và Afro-reggae. Đây là một thể loại âm nhạc rất phổ biến trong giới trẻ Ghana.
• Afrobeat và các thể loại đương đại khác: Ghana cũng có một nền âm nhạc Afrobeat sôi động và các nghệ sĩ Ghana đang ngày càng được biết đến trên trường quốc tế. Jazz châu Phi được tạo ra bởi Guy Warren.
• Vũ đạo: Ghana có nhiều điệu múa truyền thống đặc sắc, thường gắn liền với các nghi lễ, lễ hội hoặc các sự kiện xã hội. Một số điệu múa nổi tiếng bao gồm Adowa (của người Akan), Kpanlogo (của người Ga), Agbadza (của người Ewe), Borborbor và Bamaya. Azonto là một điệu nhảy hiện đại phổ biến, bắt nguồn từ Ghana và lan rộng ra quốc tế.

Dịch vụ khiêng linh cữu Nana Otafrija, còn được gọi là Người khiêng quan tài nhảy múa, đến từ thị trấn ven biển Prampram. Nhóm này đã được giới thiệu trong một câu chuyện của BBC vào năm 2017, và cảnh quay từ câu chuyện đã trở thành một phần của meme trên Internet sau đại dịch COVID-19 toàn cầu.

12.5. Truyền thông

Hệ thống truyền thông ở Ghana tương đối tự do và đa dạng.

• Báo chí: Có nhiều tờ báo hàng ngày và hàng tuần được xuất bản bằng tiếng Anh và một số ngôn ngữ địa phương.
• Phát thanh truyền hình: Đài phát thanh là phương tiện truyền thông phổ biến nhất, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Có nhiều đài phát thanh nhà nước và tư nhân. Truyền hình cũng ngày càng phát triển với nhiều kênh nhà nước và tư nhân.
• Công nghiệp điện ảnh: Ghana có một ngành công nghiệp điện ảnh đang phát triển, thường được gọi là "Ghallywood". Các bộ phim Ghana thường khai thác các chủ đề xã hội và hài kịch. Năm 1948, Đơn vị Điện ảnh Bờ Biển Vàng được thành lập trong Cục Dịch vụ Thông tin.
• Internet: Mức độ phổ cập internet và mạng xã hội ngày càng tăng, đặc biệt ở các khu vực đô thị, tạo ra một không gian mới cho thông tin và thảo luận.

Tự do báo chí: Chương 12 của Hiến pháp Ghana năm 1992 đảm bảo tự do báo chí và tính độc lập của truyền thông, trong khi Chương 2 cấm kiểm duyệt. Sau độc lập, các cơ quan truyền thông tư nhân đã đóng cửa trong thời kỳ các chính phủ quân sự, và luật truyền thông ngăn cản việc chỉ trích chính phủ. Tự do báo chí được khôi phục vào năm 1992, và sau cuộc bầu cử năm 2000 của Kufuor, căng thẳng giữa truyền thông tư nhân và chính phủ đã giảm bớt. Kufuor ủng hộ tự do báo chí và bãi bỏ luật phỉ báng, đồng thời duy trì rằng truyền thông phải hành động có trách nhiệm. Truyền thông Ghana được mô tả là "một trong những nền truyền thông ít bị kiểm soát nhất" ở châu Phi.

12.6. Kiến trúc

Kiến trúc ở Ghana phản ánh sự đa dạng văn hóa, lịch sử và điều kiện tự nhiên của đất nước.

• Kiến trúc nhà ở truyền thống: Có hai loại hình xây dựng chính: dãy nhà liền kề trong một khuôn viên chung, và những túp lều tròn lợp mái tranh. Những túp lều tròn lợp mái tranh thường thấy ở các vùng phía bắc, trong khi dãy nhà liền kề phổ biến ở các vùng phía nam. Các kiểu kiến trúc này sử dụng vật liệu địa phương như đất, gỗ và lá. Ví dụ, kiến trúc Ashanti truyền thống thường có các sân trong và các bức tường được trang trí bằng các họa tiết chạm khắc.
• Các công trình kiến trúc thời thuộc địa: Các pháo đài và lâu đài ven biển (như Lâu đài Elmina, Lâu đài Cape Coast) là những ví dụ nổi bật của kiến trúc quân sự châu Âu ở châu Phi. Ngoài ra, còn có các tòa nhà hành chính, nhà thờ và nhà ở kiểu thuộc địa ở các thành phố lớn.
• Đặc điểm kiến trúc đô thị hiện đại: Các thành phố như Accra và Kumasi có sự pha trộn giữa kiến trúc cũ và mới. Các tòa nhà kiến trúc hậu hiện đại và kiến trúc công nghệ cao xuất hiện ngày càng nhiều, phản ánh sự phát triển kinh tế và đô thị hóa.
• Các công trình kiến trúc tiêu biểu: Ngoài các pháo đài và lâu đài, còn có các công trình như Nhà hát Quốc gia Ghana (Accra), các trường đại học và các tòa nhà chính phủ.

Ghana có các bảo tàng nằm bên trong các lâu đài, và hai bảo tàng nằm bên trong một pháo đài. Bảo tàng Quân đội và Bảo tàng Quốc gia tổ chức các cuộc triển lãm tạm thời. Ghana có các bảo tàng cho phép tìm hiểu sâu về các khu vực cụ thể, với một số bảo tàng cung cấp cái nhìn sâu sắc về truyền thống và lịch sử của các khu vực địa lý. Bảo tàng Lâu đài Cape Coast và Bảo tàng Lâu đài St. Georges (Lâu đài Elmina) cung cấp các chuyến tham quan có hướng dẫn viên. Bảo tàng Khoa học và Công nghệ mang đến cho du khách cái nhìn về lĩnh vực phát triển khoa học và công nghệ, thông qua các hiện vật trưng bày về khoa học và công nghệ.

12.7. Thể thao

Thể thao đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội Ghana, đặc biệt là bóng đá.

• Bóng đá: Là môn thể thao phổ biến nhất. Đội tuyển bóng đá quốc gia Ghana, có biệt danh là "Những ngôi sao đen" (Black Stars), đã đạt được nhiều thành công ở cấp độ châu lục và thế giới. Ghana đã 4 lần vô địch Cúp bóng đá châu Phi, 1 lần vô địch Giải vô địch bóng đá U-20 thế giới và 2 lần vô địch Giải vô địch bóng đá U-17 thế giới. Đội tuyển quốc gia đã 4 lần tham dự Giải vô địch bóng đá thế giới (2006, 2010, 2014 và 2022), với thành tích tốt nhất là vào tứ kết năm 2010. Liên đoàn Lịch sử và Thống kê Bóng đá Quốc tế đã vinh danh Asante Kotoko SC là câu lạc bộ châu Phi của thế kỷ 20.
• Quyền Anh: Quyền Anh cũng là một môn thể thao phổ biến ở Ghana và đã sản sinh ra nhiều nhà vô địch thế giới như Azumah Nelson (ba lần vô địch thế giới), Nana Yaw Konadu (cũng ba lần vô địch thế giới), Ike Quartey và Joshua Clottey.
• Các môn thể thao khác: Điền kinh, bóng rổ, bóng chuyền và các môn thể thao truyền thống cũng được yêu thích.

Ghana thi đấu tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung, cử vận động viên tham gia mọi kỳ đại hội kể từ năm 1954 (trừ năm 1986). Ghana đã giành được 57 huy chương tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung, trong đó có 15 huy chương vàng, với tất cả trừ một huy chương đều đến từ điền kinh và quyền Anh.

12.8. Lễ hội và ngày lễ

Ghana có nhiều ngày lễ quốc gia và lễ hội truyền thống quan trọng, phản ánh sự đa dạng văn hóa và lịch sử của đất nước.

• Các ngày lễ quốc gia quan trọng:
  • Ngày Độc lập (6 tháng 3): Kỷ niệm ngày Ghana giành độc lập từ Anh năm 1957.
  • Ngày Cộng hòa (1 tháng 7): Kỷ niệm ngày Ghana trở thành một nước cộng hòa năm 1960.
  • Ngày Nhà sáng lập (4 tháng 8): Tưởng nhớ những người có công trong phong trào giành độc lập của Ghana, đặc biệt là "The Big Six".
  • Ngày Kwame Nkrumah (21 tháng 9): Kỷ niệm ngày sinh của Kwame Nkrumah, tổng thống đầu tiên của Ghana.
  • Ngày Nông dân (Thứ Sáu đầu tiên của tháng 12): Tôn vinh những đóng góp của nông dân và ngư dân cho nền kinh tế đất nước.
  • Các ngày lễ tôn giáo như Lễ Phục sinh, Giáng Sinh, Eid al-Fitr (Lễ Xả chay của người Hồi giáo) và Eid al-Adha (Lễ Hiến sinh của người Hồi giáo).
• Các lễ hội truyền thống theo vùng: Mỗi vùng và nhóm dân tộc ở Ghana đều có những lễ hội truyền thống riêng, thường gắn liền với các sự kiện lịch sử, nông nghiệp hoặc tôn giáo. Một số lễ hội nổi tiếng bao gồm:
  • Homowo (của người Ga ở Accra): Lễ hội thu hoạch, có nghĩa là "chế giễu cơn đói".
  • Aboakyer (của người Effutu ở Winneba): Lễ hội săn hươu.
  • Hogbetsotso (của người Anlo-Ewe ở vùng Volta): Kỷ niệm cuộc di cư của họ.
  • Damba (của các dân tộc ở miền bắc): Lễ hội của người Hồi giáo.

  Các lễ hội này thường bao gồm các nghi lễ, âm nhạc, vũ điệu, trang phục truyền thống và các món ăn đặc trưng, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.

12.9. Di sản thế giới

Ghana có hai địa điểm được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, cả hai đều là di sản văn hóa, phản ánh giá trị lịch sử và văn hóa độc đáo của quốc gia này:
1. Các pháo đài và lâu đài ở các vùng Volta, Đại Accra, Trung tâm và Tây (Forts and Castles, Volta, Greater Accra, Central and Western Regions): Được công nhận vào năm 1979. Quần thể này bao gồm khoảng 40 pháo đài và lâu đài được xây dựng bởi các cường quốc châu Âu (Bồ Đào Nha, Hà Lan, Anh, Đan Mạch, Thụy Điển, Brandenburg) từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 18 dọc theo bờ biển Ghana. Ban đầu được xây dựng để phục vụ thương mại vàng, sau đó chúng trở thành những trung tâm quan trọng của buôn bán nô lệ Đại Tây Dương. Các địa điểm nổi bật trong quần thể này bao gồm Lâu đài Cape Coast, Lâu đài Elmina và Pháo đài St. Jago. Chúng là những chứng tích đau thương nhưng quan trọng về sự tương tác giữa châu Âu và châu Phi, cũng như điểm khởi đầu của cộng đồng người châu Phi hải ngoại.
2. Các công trình kiến trúc truyền thống của người Ashanti (Asante Traditional Buildings): Được công nhận vào năm 1980. Di sản này bao gồm 10 ngôi nhà/đền thờ truyền thống của người Ashanti còn sót lại, nằm gần Kumasi. Chúng là những ví dụ cuối cùng của một phong cách kiến trúc từng rất phổ biến của Vương quốc Ashanti hùng mạnh. Các công trình này được làm từ đất, gỗ và mái tranh, có các sân trong và các bức tường được trang trí bằng các họa tiết chạm khắc hình học và biểu tượng (tương tự như biểu tượng Adinkra), phản ánh đời sống văn hóa, tôn giáo và xã hội của người Ashanti. Chúng cũng là minh chứng cho sự thích nghi của kiến trúc bản địa với môi trường và vật liệu địa phương.

Các di sản này không chỉ có giá trị đối với Ghana mà còn đối với toàn nhân loại, giúp hiểu rõ hơn về lịch sử thương mại, chế độ nô lệ và các nền văn hóa châu Phi.