Liberia

2.1. Lịch sử ban đầu và các dân tộc bản địa

Sự hiện diện của các hiện vật Oldowan ở Tây Phi đã được Michael Omolewa xác nhận, chứng tỏ sự hiện diện của con người cổ đại. Các hiện vật Acheulean (ESA) không ghi ngày tháng được ghi nhận rõ ràng trên khắp Tây Phi. Hồ sơ đo niên đai mới nổi của Thời đại đồ đá giữa (MSA) cho thấy các công nghệ lõi và mảnh đá lửa đã có mặt ở Tây Phi ít nhất từ Chibanian (~780-126 nghìn năm trước hoặc ka) ở các khu vực Sahel mở phía bắc, và chúng tồn tại cho đến ranh giới Pleistocen cuối/Holocen (~12 ka) ở cả khu vực phía bắc và phía nam của Tây Phi. Điều này khiến chúng trở thành những ví dụ trẻ nhất về công nghệ MSA như vậy ở bất kỳ đâu tại châu Phi. Sự hiện diện của các quần thể MSA trong rừng vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Sự khác biệt về công nghệ có thể tương quan với các vùng sinh thái khác nhau. Các quần thể Thời đại đồ đá muộn (LSA) cho thấy sự đa dạng hóa công nghệ đáng kể, bao gồm cả truyền thống vi đá và đá lớn.

Hồ sơ cho thấy các tổ hợp LSA phi gốm và gốm ở Tây Phi chồng chéo về mặt niên đại, và mật độ thay đổi của các ngành công nghiệp vi đá từ bờ biển đến phía bắc được cấu trúc về mặt địa lý. Những đặc điểm này có thể đại diện cho các mạng lưới xã hội hoặc một số hình thức khuếch tán văn hóa liên quan đến việc thay đổi điều kiện sinh thái.

Các ngành công nghiệp vi đá với đồ gốm đã trở nên phổ biến vào Giữa Holocen, cùng với sự gia tăng rõ rệt của việc khai thác thực phẩm hoang dã. Giữa khoảng ~4-3,5 ka, các xã hội này dần dần chuyển đổi thành các nhà sản xuất thực phẩm, có thể thông qua tiếp xúc với những người chăn nuôi và nông dân phía bắc, khi môi trường trở nên khô cằn hơn. Những người săn bắt hái lượm đã tồn tại ở các vùng rừng rậm hơn của Tây Phi cho đến rất lâu sau đó, chứng tỏ sức mạnh của các ranh giới sinh thái trong khu vực này.

Mở rộng của người Mande

Bờ biển Hạt Tiêu, còn được gọi là Bờ biển Ngũ cốc, đã có người bản địa châu Phi sinh sống ít nhất từ thế kỷ 12. Những người nói tiếng Mande mở rộng từ phía bắc và phía đông, buộc nhiều nhóm dân tộc nhỏ hơn phải di chuyển về phía nam ra Đại Tây Dương. Người Dei, Bassa, Kru, Gola, và Kissi là một số trong những dân tộc được ghi nhận sớm nhất trong khu vực.

Sự xâm nhập của các nhóm này càng trở nên trầm trọng hơn do sự suy t셔 của Đế quốc Mali vào năm 1375 và Đế quốc Songhai vào năm 1591. Khi các vùng nội địa trải qua quá trình sa mạc hóa, cư dân di chuyển đến vùng bờ biển ẩm ướt hơn. Những cư dân mới này đã mang theo các kỹ năng như kéo sợi bông, dệt vải, luyện sắt, trồng lúa và cao lương, cùng các thể chế xã hội và chính trị từ các đế quốc Mali và Songhai. Không lâu sau khi người Mane chinh phục khu vực, người Vai của Đế quốc Mali trước đây đã di cư vào vùng Grand Cape Mount. Người Kru phản đối sự xâm nhập của người Vai, thành lập một liên minh với người Mane để ngăn chặn dòng người Vai tiếp tục tràn vào.

Những người dọc bờ biển đã đóng xuồng và giao thương với những người Tây Phi khác từ Cap-Vert đến Bờ biển Vàng.

2.2. Sự định cư của nô lệ Mỹ được giải phóng và việc thành lập thuộc địa

Từ năm 1461 đến cuối thế kỷ 17, các thương nhân Bồ Đào Nha, Hà Lan, và Anh đã có các điểm tiếp xúc và trạm giao dịch trong khu vực. Người Bồ Đào Nha đặt tên khu vực này là Costa da Pimenta ("Bờ biển Hạt tiêu") nhưng sau này nó được gọi là Bờ biển Ngũ cốc, do sự phong phú của hạt tiêu melegueta. Các thương nhân sẽ trao đổi hàng hóa và sản phẩm với người dân địa phương.

Tại Hoa Kỳ, đã có một phong trào nhằm định cư cho người Mỹ gốc Phi, cả những người sinh ra tự do và những người từng bị bắt làm nô lệ, ở châu Phi. Điều này là do họ phải đối mặt với sự phân biệt chủng tộc dưới hình thức tước quyền chính trị và từ chối các quyền dân sự, tôn giáo và xã hội. Được thành lập vào năm 1816, Hiệp hội Thực dân Hoa Kỳ (ACS) chủ yếu bao gồm những người theo Giáo hữu Hội và những người sở hữu nô lệ. Những người theo Giáo hữu Hội tin rằng người da đen sẽ có cơ hội tự do tốt hơn ở châu Phi so với ở Hoa Kỳ. Trong khi những người sở hữu nô lệ phản đối việc giải phóng nô lệ, một số người coi việc "hồi hương" những người da màu tự do là một cách để tránh các cuộc nổi dậy của nô lệ.

Năm 1822, Hiệp hội Thực dân Hoa Kỳ bắt đầu gửi những người da màu tự do đến Bờ biển Hạt tiêu một cách tự nguyện để thành lập một thuộc địa. Tỷ lệ tử vong do các bệnh nhiệt đới rất cao-trong số 4.571 người di cư đến Liberia từ năm 1820 đến 1843, chỉ có 1.819 người sống sót. Đến năm 1867, ACS (và các chi nhánh liên quan đến tiểu bang) đã hỗ trợ việc di cư của hơn 13.000 người da màu từ Hoa Kỳ và Caribe đến Liberia. Những người Mỹ gốc Phi tự do này và con cháu của họ kết hôn trong cộng đồng của mình và tự nhận mình là Americo-Liberia. Nhiều người trong số họ là người lai và được giáo dục theo văn hóa Mỹ; họ không đồng nhất với những người bản địa của các bộ tộc mà họ gặp. Họ đã phát triển một nhóm dân tộc có truyền thống văn hóa thấm nhuần các quan niệm của Mỹ về chủ nghĩa cộng hòa chính trị và Kitô giáo Tin Lành.

ACS, được hỗ trợ bởi các chính trị gia nổi tiếng của Mỹ như Abraham Lincoln, Henry Clay, và James Monroe, tin rằng "hồi hương" tốt hơn là để những người nô lệ được giải phóng ở lại Hoa Kỳ. Các tổ chức tương tự dựa trên tiểu bang đã thành lập các thuộc địa ở Mississippi-in-Africa, Kentucky in Africa, và Cộng hòa Maryland, mà Liberia sau này đã sáp nhập. Lincoln vào năm 1862 đã mô tả Liberia chỉ "theo một nghĩa nào đó... là một thành công", và thay vào đó đề xuất rằng những người da màu tự do nên được hỗ trợ để di cư đến Chiriquí, ngày nay là một phần của Panama.

Những người định cư Americo-Liberia không hòa hợp tốt với các dân tộc bản địa mà họ gặp, đặc biệt là những người trong các cộng đồng ở "bụi rậm" hẻo lánh hơn. Các khu định cư thuộc địa bị người Kru và Grebo từ các lãnh địa nội địa của họ đột kích. Những cuộc chạm trán với các bộ tộc châu Phi trong bụi rậm thường trở nên bạo lực. Tin rằng mình khác biệt và vượt trội về văn hóa và giáo dục so với các dân tộc bản địa, người Americo-Liberia đã phát triển thành một thiểu số ưu tú tạo ra và nắm giữ quyền lực chính trị. Những người định cư Americo-Liberia đã chấp nhận trang phục như váy khung và áo đuôi tôm và thường tự coi mình vượt trội về văn hóa và xã hội so với người châu Phi bản địa. Các bộ tộc bản địa không được hưởng quyền công dân theo nơi sinh trên chính mảnh đất của họ cho đến năm 1904. Người Americo-Liberia khuyến khích các tổ chức tôn giáo thành lập các phái bộ và trường học để giáo dục các dân tộc bản địa.

2.3. Độc lập và sự cai trị của người Americo-Liberia

Vào ngày 26 tháng 7 năm 1847, những người định cư đã ban hành Tuyên ngôn Độc lập và công bố một hiến pháp. Dựa trên các nguyên tắc chính trị của Hiến pháp Hoa Kỳ, nó đã thành lập Cộng hòa Liberia độc lập. Vào ngày 24 tháng 8, Liberia đã thông qua quốc kỳ 11 sọc của mình. Vương quốc Anh là quốc gia đầu tiên công nhận nền độc lập của Liberia. Hoa Kỳ đã không công nhận Liberia cho đến năm 1862, sau khi các tiểu bang miền Nam, vốn có quyền lực chính trị mạnh mẽ trong chính phủ Mỹ, tuyên bố ly khai và thành lập Liên minh miền Nam.

Sự lãnh đạo của quốc gia mới chủ yếu bao gồm những người Americo-Liberia, những người ban đầu đã thiết lập sự thống trị chính trị và kinh tế ở các khu vực ven biển mà ACS đã mua; họ duy trì quan hệ với Hoa Kỳ và các mối liên hệ trong việc phát triển các khu vực này và thương mại daraus. Việc họ thông qua Đạo luật Cảng Nhập cảnh năm 1865 đã cấm thương mại nước ngoài với các bộ lạc nội địa, bề ngoài là để "khuyến khích sự phát triển của các giá trị văn minh" trước khi thương mại như vậy được phép trong khu vực.

Đến năm 1877, Đảng True Whig là thực thể chính trị hùng mạnh nhất của đất nước. Đảng này chủ yếu bao gồm những người Americo-Liberia, những người duy trì sự thống trị về xã hội, kinh tế và chính trị cho đến tận thế kỷ 20, lặp lại mô hình của những người thực dân châu Âu ở các quốc gia khác ở châu Phi. Sự cạnh tranh cho các chức vụ thường nằm trong nội bộ đảng; một đề cử của đảng hầu như đảm bảo chiến thắng trong cuộc bầu cử.

Áp lực từ Vương quốc Anh, kiểm soát Sierra Leone ở phía tây bắc, và Pháp, với lợi ích của mình ở phía bắc và phía đông, đã dẫn đến việc Liberia mất các yêu sách đối với các vùng lãnh thổ rộng lớn. Cả Sierra Leone và Bờ Biển Ngà đều sáp nhập các vùng lãnh thổ. Liberia phải vật lộn để thu hút đầu tư nhằm phát triển cơ sở hạ tầng và một nền kinh tế công nghiệp lớn hơn.

Sản xuất hàng hóa của Liberia suy giảm vào cuối thế kỷ 19, và chính phủ gặp khó khăn về tài chính, dẫn đến nợ nần chồng chất từ một loạt các khoản vay quốc tế. Vào ngày 16 tháng 7 năm 1892, Martha Ann Erskine Ricks đã gặp Nữ hoàng Victoria tại Lâu đài Windsor và tặng bà một chiếc chăn bông làm thủ công, món quà ngoại giao đầu tiên của Liberia. Sinh ra trong cảnh nô lệ ở Tennessee, Ricks nói: "Tôi đã nghe nhiều lần, từ khi còn nhỏ, Nữ hoàng đã tốt với dân tộc tôi-với những người nô lệ-như thế nào, và bà muốn chúng tôi được tự do như thế nào."

2.4. Đầu thế kỷ 20 và hai cuộc Thế chiến

Các lợi ích của Mỹ và quốc tế khác nhấn mạnh vào việc khai thác tài nguyên, với sản xuất cao su là một ngành công nghiệp chính vào đầu thế kỷ 20. Năm 1914, Đế quốc Đức chiếm ba phần tư thương mại của Liberia. Điều này gây lo ngại cho các nhà chức trách thuộc địa Anh ở Sierra Leone và các nhà chức trách thuộc địa Pháp ở Guinée Pháp và Bờ Biển Ngà khi căng thẳng với Đức gia tăng.

2.5. Thời kỳ Tubman và phát triển kinh tế

Thời kỳ tổng thống William V. S. Tubman (1944-1971) được đánh dấu bằng sự ổn định chính trị tương đối và những nỗ lực đáng kể nhằm phát triển kinh tế. Chính sách "Cửa mở" của Tubman đã thu hút đầu tư nước ngoài đáng kể, đặc biệt là vào ngành khai thác quặng sắt và trồng cao su. Điều này đã dẫn đến một giai đoạn tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, đôi khi được gọi là "phép màu kinh tế Liberia". Đất nước đã đạt được một trong những tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cao nhất thế giới trong những năm 1950. Cơ sở hạ tầng như đường xá, cảng biển (Cảng tự do Monrovia) và sân bay (Sân bay quốc tế Roberts) được xây dựng và mở rộng với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, đặc biệt là trong và sau Thế chiến II.

Về mặt quốc tế, Liberia dưới thời Tubman đã đóng một vai trò tích cực. Liberia là một thành viên sáng lập của Liên Hợp Quốc và Tổ chức Thống nhất châu Phi (OAU), tiền thân của Liên minh châu Phi. Tubman là một người ủng hộ mạnh mẽ cho chủ nghĩa Liên Phi và nền độc lập của các quốc gia châu Phi khác khỏi ách thống trị của thực dân. Liberia cũng lên tiếng chỉ trích mạnh mẽ chính sách phân biệt chủng tộc Apartheid ở Nam Phi.

Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế và ổn định chính trị dưới thời Tubman cũng đi kèm với những vấn đề xã hội và nhân quyền. Mặc dù Tubman đã thực hiện "Chính sách Thống nhất" nhằm cố gắng hòa nhập các dân tộc bản địa vào đời sống chính trị và xã hội, quyền lực vẫn tập trung chủ yếu trong tay tầng lớp tinh hoa Americo-Liberia. Đảng True Whig, đảng của Tubman, duy trì sự thống trị chính trị gần như tuyệt đối, hạn chế không gian cho các hoạt động đối lập. Các quyền tự do dân sự và chính trị bị hạn chế, và tham nhũng vẫn là một vấn đề. Sự bất bình đẳng kinh tế và xã hội giữa tầng lớp Americo-Liberia và đa số dân bản địa vẫn tồn tại, tạo mầm mống cho những bất ổn sau này. Mặc dù có những nỗ lực cải thiện, hệ thống giáo dục và y tế vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của phần lớn dân chúng.

2.6. Bất ổn chính trị và đảo chính

Sau cái chết của Tổng thống William Tubman năm 1971, William R. Tolbert Jr. lên kế nhiệm. Tolbert đã cố gắng thực hiện một số cải cách tự do hóa chính trị và kinh tế, bao gồm việc cho phép một số hoạt động đối lập hạn chế và xem xét lại các hợp đồng nhượng địa với các công ty nước ngoài. Tuy nhiên, những cải cách này diễn ra chậm chạp và không giải quyết được những bất bình đẳng sâu sắc trong xã hội Liberia. Tình trạng kinh tế xấu đi vào cuối những năm 1970, với giá cả các mặt hàng thiết yếu tăng cao, đặc biệt là gạo, dẫn đến các cuộc biểu tình và bạo loạn, nổi bật là cuộc bạo loạn gạo năm 1979.

Sự bất mãn ngày càng tăng trong dân chúng, đặc biệt là trong các nhóm dân tộc bản địa vốn cảm thấy bị gạt ra ngoài lề bởi sự thống trị kéo dài của tầng lớp Americo-Liberia. Vào ngày 12 tháng 4 năm 1980, một nhóm binh sĩ thuộc Lực lượng Vũ trang Liberia (AFL) do Thượng sĩ Samuel Doe, một người thuộc bộ tộc Krahn, lãnh đạo đã tiến hành một cuộc đảo chính quân sự, lật đổ và ám sát Tổng thống Tolbert. Doe và các đồng phạm sau đó đã hành quyết công khai nhiều quan chức nội các của Tolbert và các thành viên khác của Đảng True Whig trên một bãi biển ở Monrovia.

Cuộc đảo chính của Samuel Doe đã chấm dứt hơn một thế kỷ thống trị của người Americo-Liberia và đánh dấu sự lên nắm quyền của một nhà lãnh đạo bản địa đầu tiên. Ban đầu, cuộc đảo chính được một bộ phận dân chúng chào đón với hy vọng về sự thay đổi và cải thiện. Doe thành lập Hội đồng Cứu chuộc Nhân dân (PRC) để điều hành đất nước. Tuy nhiên, chế độ của Doe nhanh chóng trở nên độc tài và đàn áp. Ông ta đình chỉ hiến pháp, cấm các hoạt động chính trị, và đàn áp những người bất đồng chính kiến. Mặc dù Doe là một đồng minh chiến lược của phương Tây trong Chiến tranh Lạnh và nhận được sự hỗ trợ tài chính đáng kể từ Hoa Kỳ, chế độ của ông bị chỉ trích nặng nề vì tham nhũng và vi phạm nhân quyền.

Năm 1985, sau khi thông qua một hiến pháp mới, Doe đã tổ chức một cuộc tổng tuyển cử và tự tuyên bố mình là người chiến thắng, bất chấp những cáo buộc gian lận trên diện rộng từ các nhà quan sát quốc tế. Vào ngày 12 tháng 11 năm 1985, một cuộc đảo chính bất thành do Thomas Quiwonkpa, người từng là đồng minh của Doe nhưng sau đó trở thành đối thủ, lãnh đạo đã diễn ra. Sau cuộc đảo chính thất bại, chính phủ Doe đã tăng cường đàn áp, đặc biệt nhắm vào các thành viên của các bộ tộc Gio và Mano ở Hạt Nimba, những người được cho là ủng hộ Quiwonkpa. Hàng trăm người đã bị giết trong các cuộc trả đũa của quân đội.

Sự cai trị ngày càng độc đoán và tàn bạo của Doe, cùng với những căng thẳng sắc tộc gia tăng, đã tạo tiền đề cho một cuộc xung đột vũ trang quy mô lớn hơn.

2.7. Nội chiến Liberia

Các cuộc nội chiến kéo dài ở Liberia đã tàn phá đất nước, gây ra những tổn thất to lớn về người và của, đồng thời để lại những di chứng nặng nề cho xã hội. Nguyên nhân sâu xa của các cuộc nội chiến bắt nguồn từ sự bất bình đẳng lịch sử, căng thẳng sắc tộc, tham nhũng và quản lý yếu kém.

2.7.1. Nội chiến lần thứ nhất (1989-1997)

Cuộc Nội chiến Liberia lần thứ nhất bắt đầu vào tháng 12 năm 1989 khi Mặt trận Yêu nước Quốc gia Liberia (NPFL), một nhóm nổi dậy do Charles Taylor lãnh đạo, phát động một cuộc nổi dậy chống lại chính phủ của Samuel Doe từ Hạt Nimba. Cuộc nổi dậy này được sự hậu thuẫn của các nước láng giềng như Burkina Faso và Bờ Biển Ngà. NPFL nhanh chóng giành được sự ủng hộ từ những người dân bất mãn với chế độ Doe, đặc biệt là các thành viên của các bộ tộc Gio và Mano từng bị đàn áp.

Cuộc chiến nhanh chóng leo thang và lan rộng khắp đất nước. Nhiều phe phái vũ trang khác nhau đã nổi lên, bao gồm Mặt trận Yêu nước Quốc gia Độc lập Liberia (INPFL) do Prince Johnson ly khai từ NPFL, và Phong trào Giải phóng Thống nhất Liberia vì Dân chủ (ULIMO), một nhóm chống lại Taylor và bao gồm những người trung thành với Doe. Bạo lực diễn ra tàn bạo với các vụ thảm sát dân thường, sử dụng trẻ em làm lính, và các hành vi vi phạm nhân quyền nghiêm trọng khác.

Tháng 9 năm 1990, Tổng thống Samuel Doe bị lực lượng INPFL của Prince Johnson bắt giữ, tra tấn và hành quyết. Cái chết của Doe không chấm dứt cuộc chiến mà càng làm tình hình trở nên hỗn loạn hơn với sự tranh giành quyền lực giữa các phe phái.

Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS) đã can thiệp bằng cách triển khai Lực lượng Giám sát ngừng bắn (ECOMOG) vào tháng 8 năm 1990. ECOMOG, chủ yếu bao gồm quân đội từ Nigeria và Ghana, đã cố gắng lập lại trật tự và thành lập một chính phủ lâm thời. Tuy nhiên, Charles Taylor và NPFL đã phản đối sự can thiệp này và tiếp tục cuộc chiến.

Sau nhiều nỗ lực đàm phán hòa bình và các thỏa thuận ngừng bắn bị phá vỡ, một thỏa thuận hòa bình cuối cùng đã đạt được vào năm 1996. Cuộc bầu cử tổng thống được tổ chức vào năm 1997, và Charles Taylor đã giành chiến thắng áp đảo. Nhiều người dân Liberia bỏ phiếu cho Taylor với hy vọng rằng việc ông lên nắm quyền sẽ chấm dứt bạo lực, theo khẩu hiệu phổ biến "Ông ta giết mẹ tôi, ông ta giết cha tôi, nhưng tôi sẽ bỏ phiếu cho ông ta."

Cuộc nội chiến lần thứ nhất ước tính đã cướp đi sinh mạng của khoảng 60.000 đến 200.000 người Liberia và khiến hàng trăm nghìn người khác phải tản cư, trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng. Nền kinh tế và cơ sở hạ tầng của đất nước bị tàn phá nặng nề.

2.8. Thế kỷ 21 và nỗ lực xây dựng hòa bình

Sau khi Charles Taylor từ chức vào tháng 8 năm 2003 và Hiệp định Hòa bình Accra được ký kết, Liberia bước vào một giai đoạn mới với những nỗ lực xây dựng hòa bình và tái thiết đất nước. Một chính phủ lâm thời do Gyude Bryant đứng đầu đã được thành lập. Phái bộ Liên Hợp Quốc tại Liberia (UNMIL) bắt đầu triển khai vào tháng 9 năm 2003, với nhiệm vụ đảm bảo an ninh, giám sát thỏa thuận hòa bình, hỗ trợ quá trình giải giáp, giải ngũ và tái hòa nhập (DDR) cho các cựu chiến binh, và giúp tổ chức các cuộc bầu cử tự do và công bằng.

Các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội năm 2005 được cộng đồng quốc tế coi là tự do và công bằng nhất trong lịch sử Liberia. Ellen Johnson Sirleaf, một nhà kinh tế học được đào tạo tại Hoa Kỳ, cựu Bộ trưởng Tài chính và người sau này đoạt Giải Nobel Hòa bình, đã được bầu làm tổng thống, trở thành nữ nguyên thủ quốc gia dân cử đầu tiên ở châu Phi. Lễ nhậm chức của bà đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, mang lại hy vọng về sự ổn định và phát triển. Một trong những hành động đầu tiên của Tổng thống Sirleaf là yêu cầu Nigeria dẫn độ Charles Taylor để ông ta phải đối mặt với phiên tòa xét xử tội ác chiến tranh tại Tòa án Đặc biệt cho Sierra Leone ở The Hague.

Năm 2006, chính phủ đã thành lập Ủy ban Sự thật và Hòa giải (TRC) để giải quyết các nguyên nhân và tội ác của các cuộc nội chiến, nhằm thúc đẩy hòa giải dân tộc. TRC đã đưa ra các khuyến nghị, bao gồm cả việc truy tố những người chịu trách nhiệm chính về các tội ác chiến tranh và cấm một số cá nhân tham gia chính trị, tuy nhiên việc thực hiện các khuyến nghị này gặp nhiều thách thức.

Liberia đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc duy trì hòa bình và ổn định. Tuy nhiên, đất nước vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn. Nền kinh tế bị tàn phá nặng nề, cơ sở hạ tầng yếu kém, tỷ lệ thất nghiệp cao, và tham nhũng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng. Năm 2014, Liberia, cùng với các nước láng giềng Guinea và Sierra Leone, phải đối mặt với dịch bệnh Ebola tồi tệ nhất trong lịch sử, gây ra hàng ngàn ca tử vong và làm suy yếu hệ thống y tế vốn đã mong manh của đất nước. Cuộc khủng hoảng Ebola đã làm chậm lại quá trình phục hồi kinh tế và xã hội.

Trong cuộc bầu cử năm 2011, Tổng thống Sirleaf đã tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai. Vào năm 2011, nhà hoạt động hòa bình Leymah Gbowee đã nhận Giải Nobel Hòa bình cho công việc lãnh đạo phong trào hòa bình của phụ nữ, góp phần chấm dứt Nội chiến Liberia lần thứ hai vào năm 2003.

Sau cuộc bầu cử năm 2017, cựu cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp George Weah đã tuyên thệ nhậm chức tổng thống vào ngày 22 tháng 1 năm 2018. Lễ nhậm chức này đánh dấu sự chuyển giao quyền lực dân chủ hoàn toàn đầu tiên của Liberia sau 74 năm. Tổng thống Weah đã cam kết chống tham nhũng, cải cách kinh tế, chống nạn mù chữ và cải thiện điều kiện sống. Tuy nhiên, chính quyền của ông cũng đối mặt với những lời chỉ trích về quản lý kinh tế và các vấn đề tham nhũng. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2023 diễn ra sít sao, lãnh đạo phe đối lập Joseph Boakai đã đánh bại Weah. Ngày 22 tháng 1 năm 2024, Boakai tuyên thệ nhậm chức tổng thống mới của Liberia.

Quá trình xây dựng hòa bình và phát triển dân chủ ở Liberia vẫn đang tiếp diễn, đòi hỏi những nỗ lực không ngừng từ chính phủ và người dân, cùng với sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế. Những thách thức về kinh tế, xã hội, và quản trị vẫn còn đó, nhưng Liberia đã cho thấy khả năng phục hồi và quyết tâm xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.

3.1. Địa hình và khí hậu

Địa hình Liberia có thể được chia thành ba vùng chính:
1. Đồng bằng ven biển: Một dải đất thấp, bằng phẳng đến nhấp nhô kéo dài dọc theo bờ biển Đại Tây Dương. Vùng này đặc trưng bởi các đầm phá, rừng ngập mặn và các cửa sông. Đây là khu vực đông dân cư nhất, bao gồm cả thủ đô Monrovia.
2. Cao nguyên nhấp nhô: Nằm sâu hơn trong đất liền, sau dải đồng bằng ven biển là một vùng cao nguyên rộng lớn, có địa hình nhấp nhô. Vùng này được bao phủ bởi rừng mưa nhiệt đới và các khu vực canh tác.
3. Vùng núi phía đông bắc: Ở phía đông bắc đất nước, địa hình trở nên đồi núi hơn, thuộc một phần của Cao nguyên Guinea. Núi Wuteve (1.44 K m), điểm cao nhất hoàn toàn trong lãnh thổ Liberia, nằm ở khu vực này. Núi Nimba (1.75 K m), ngọn núi cao nhất trong khu vực, nằm trên biên giới với Guinea và Bờ Biển Ngà.

Khí hậu của Liberia là khí hậu gió mùa nhiệt đới, nóng ẩm quanh năm. Có hai mùa rõ rệt:

• Mùa mưa: Kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, với lượng mưa rất lớn, đặc biệt là ở các vùng ven biển. Monrovia là một trong những thủ đô ẩm ướt nhất thế giới. Thường có một thời gian tạm lắng mưa ngắn vào giữa tháng 7 đến tháng 8.
• Mùa khô: Kéo dài từ tháng 11 đến tháng 3. Trong thời gian này, gió Harmattan khô và bụi thổi từ Sahara vào đất liền, làm giảm độ ẩm và có thể gây ra các vấn đề về hô hấp.

Nhiệt độ trung bình hàng năm dao động quanh 25 °C. Lượng mưa hàng năm rất cao, trung bình từ 2.00 K mm ở nội địa đến hơn 5.00 K mm ở một số vùng ven biển.

Biến đổi khí hậu đang gây ra nhiều vấn đề cho Liberia, vì quốc gia này đặc biệt dễ bị tổn thương. Giống như nhiều quốc gia khác ở châu Phi, Liberia phải đối mặt với các vấn đề môi trường hiện tại cũng như những thách thức về phát triển bền vững. Do vị trí địa lý ở châu Phi, Liberia dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết cực đoan, các tác động ven biển của nước biển dâng, và sự thay đổi của các hệ thống nước và nguồn nước sẵn có. Biến đổi khí hậu được dự báo sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế Liberia, đặc biệt là các ngành nông nghiệp, ngư nghiệp và lâm nghiệp. Liberia đã tích cực tham gia vào các thay đổi chính sách quốc tế và địa phương liên quan đến biến đổi khí hậu.

3.2. Đa dạng sinh học và các vấn đề môi trường

Liberia là một điểm nóng về đa dạng sinh học toàn cầu - một kho dự trữ đa dạng sinh học quan trọng đang bị đe dọa bởi con người. Quốc gia này sở hữu khoảng 40% diện tích còn lại của rừng Thượng Guinea, một trong những hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới quan trọng nhất thế giới. Rừng ven biển chủ yếu bao gồm các cây rừng ngập mặn chịu mặn, trong khi các khu vực nội địa ít dân cư hơn có rừng mở ra cao nguyên đồng cỏ khô hơn.

Đa dạng sinh học:

• Thực vật: Liberia có hệ thực vật phong phú với hàng ngàn loài, bao gồm nhiều loại cây gỗ quý, cây thuốc và các loài đặc hữu. Các khu rừng mưa là nơi sinh sống của các loài cây như iroko, sapele, và mahogany châu Phi.
• Động vật: Đa dạng động vật hoang dã của Liberia bao gồm nhiều loài linh trưởng (như tinh tinh, các loài khỉ khác nhau), voi rừng châu Phi, hà mã lùn (một loài đặc hữu của khu vực), báo hoa mai, các loài linh dương duiker, và vô số loài chim, bò sát và lưỡng cư. Hà mã lùn là một trong những loài bị săn bắt trái phép để lấy thịt ở Liberia. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế ước tính có ít hơn 3.000 con hà mã lùn còn lại trong tự nhiên.

Các vấn đề môi trường:

• Phá rừng: Đây là một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng nhất ở Liberia. Nạn phá rừng diễn ra do khai thác gỗ (cả hợp pháp và bất hợp pháp), mở rộng nông nghiệp theo phương thức nông nghiệp đốt nương làm rẫy, và khai thác mỏ. Một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2004 ước tính rằng 99% người Liberia đốt than củi và gỗ nhiên liệu để nấu ăn và sưởi ấm, dẫn đến nạn phá rừng.
• Khai thác gỗ bất hợp pháp: Đã gia tăng ở Liberia kể từ khi kết thúc Nội chiến thứ hai vào năm 2003. Năm 2012, Tổng thống Sirleaf đã cấp giấy phép cho các công ty chặt hạ 58% tổng số rừng mưa nguyên sinh còn lại ở Liberia. Sau các cuộc phản đối quốc tế, nhiều giấy phép khai thác gỗ đó đã bị hủy bỏ. Vào tháng 9 năm 2014, Liberia và Na Uy đã đạt được một thỏa thuận theo đó Liberia ngừng mọi hoạt động khai thác gỗ để đổi lấy viện trợ phát triển trị giá 150.00 M USD.
• Săn bắt trộm và buôn bán động vật hoang dã: Các loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng bị săn bắt để làm thịt rừng cho tiêu dùng ở Liberia. Các loài bị săn bắt để lấy thịt ở Liberia bao gồm voi, hà mã lùn, tinh tinh, báo hoa mai, linh dương duiker và các loài khỉ khác. Thịt rừng thường được xuất khẩu sang các nước láng giềng Sierra Leone và Bờ Biển Ngà, bất chấp lệnh cấm buôn bán động vật hoang dã qua biên giới. Thịt rừng được ăn rộng rãi ở Liberia và được coi là một món ngon. Một cuộc khảo sát dư luận năm 2004 cho thấy thịt rừng đứng thứ hai sau cá trong số những người dân thủ đô Monrovia như một nguồn protein ưa thích. Trong số các hộ gia đình có phục vụ thịt rừng, 80% người dân cho biết họ nấu nó "thỉnh thoảng", trong khi 13% nấu mỗi tuần một lần và 7% nấu thịt rừng hàng ngày. Cuộc khảo sát được thực hiện trong cuộc nội chiến cuối cùng, và mức tiêu thụ thịt rừng hiện nay được cho là cao hơn nhiều.
• Ô nhiễm: Ô nhiễm là một vấn đề nghiêm trọng ở Monrovia. Kể từ năm 2006, cộng đồng quốc tế đã chi trả cho tất cả việc thu gom và xử lý rác thải ở Monrovia thông qua Ngân hàng Thế giới.
• Khai thác mỏ: Hoạt động khai thác mỏ, đặc biệt là kim cương và vàng, có thể gây ra suy thoái đất, ô nhiễm nguồn nước và mất môi trường sống.

Nỗ lực bảo tồn:
Chính phủ Liberia, với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, đã có những nỗ lực nhằm bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững. Điều này bao gồm việc thành lập các khu bảo tồn, tăng cường thực thi pháp luật về môi trường và thúc đẩy các hoạt động sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức do nguồn lực hạn chế, thực thi pháp luật yếu kém và áp lực kinh tế. Liberia nằm trong bốn vùng sinh thái trên cạn: rừng núi Guinea, rừng đất thấp Tây Guinea, khảm rừng-xavan Guinea, và rừng ngập mặn Guinea.

Trypanosoma brucei gambiense là loài đặc hữu ở một số vật chủ động vật ở đây bao gồm cả vật nuôi và động vật hoang dã. Điều này gây ra bệnh nagana. Ở lợn ở đây và ở Bờ Biển Ngà, bao gồm cả nhóm Tbg 1. Tbg và vật chủ trung gian của nó là Glossina palpalis gambiense là một sự hiện diện thường xuyên trong các khu rừng mưa ở đây. Nhiều nghiên cứu về Tbg đã được thực hiện vào những năm 1970 bởi Mehlitz và Gibson, cả hai đều làm việc tại Bong Mine với các mẫu từ khắp đất nước. Chó hoang Tây Phi cũng là vật chủ của Tbg.
Châu chấu sa mạc (Schistocerca gregaria) là một loài hiện diện thường xuyên ở đây.
Dơi mặt rãnh lông (Nycteris hispida) bị sốt rét ở đây.

4.1. Cấu trúc chính phủ

Chính phủ Liberia được mô hình hóa theo chính phủ Hoa Kỳ, là một nước đơn nhất cộng hòa lập hiến và dân chủ đại diện được thành lập bởi Hiến pháp. Chính phủ có ba nhánh quyền lực ngang bằng nhau:

• Nhánh hành pháp: Đứng đầu là Tổng thống, người vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu chính phủ, đồng thời là tổng tư lệnh của Lực lượng Vũ trang Liberia. Tổng thống có các nhiệm vụ khác như ký hoặc phủ quyết các dự luật, ban ân xá, và bổ nhiệm các thành viên Nội các, thẩm phán và các quan chức công cộng khác. Cùng với Phó Tổng thống, Tổng thống được bầu với nhiệm kỳ sáu năm theo bỏ phiếu đa số trong một hệ thống hai vòng và có thể phục vụ tối đa hai nhiệm kỳ.
• Nhánh lập pháp: Bao gồm Quốc hội lưỡng viện của Liberia, gồm Thượng viện và Hạ viện. Hạ viện, do một chủ tịch đứng đầu, có 73 thành viên được phân bổ giữa 15 hạt dựa trên điều tra dân số quốc gia, với mỗi hạt nhận được tối thiểu hai thành viên. Mỗi thành viên Hạ viện đại diện cho một khu vực bầu cử trong một hạt do Ủy ban Bầu cử Quốc gia vẽ ra và được bầu bằng đa số tương đối phiếu bầu phổ thông của khu vực bầu cử của họ với nhiệm kỳ sáu năm. Thượng viện bao gồm hai thượng nghị sĩ từ mỗi hạt, tổng cộng là 30 thượng nghị sĩ. Các thượng nghị sĩ phục vụ nhiệm kỳ chín năm và được bầu trên toàn hạt bằng đa số tương đối phiếu bầu phổ thông. Phó Tổng thống giữ vai trò là Chủ tịch Thượng viện, với một Chủ tịch Thượng viện lâm thời phục vụ khi Phó Tổng thống vắng mặt.
• Nhánh tư pháp: Cơ quan tư pháp cao nhất của Liberia là Tòa án Tối cao, bao gồm năm thành viên và do Chánh án đứng đầu. Các thành viên được Tổng thống đề cử vào tòa án và được Thượng viện phê chuẩn, phục vụ cho đến tuổi 70. Hệ thống tư pháp được chia nhỏ hơn thành các tòa án sơ thẩm và các tòa án chuyên biệt, các tòa án thẩm phán, và các thẩm phán hòa giải. Hệ thống tư pháp là sự pha trộn giữa thông luật, dựa trên luật Anh-Mỹ, và luật tục. Một hệ thống không chính thức của các tòa án truyền thống vẫn tồn tại ở các vùng nông thôn của đất nước, với thử thách bằng cực hình vẫn còn phổ biến mặc dù đã bị cấm chính thức.

Từ năm 1877 đến 1980, chính phủ bị chi phối bởi Đảng True Whig. Ngày nay, có hơn 20 đảng chính trị được đăng ký tại nước này, chủ yếu dựa trên các cá nhân và các nhóm dân tộc. Hầu hết các đảng đều yếu kém về năng lực tổ chức. Cuộc bầu cử năm 2005 đánh dấu lần đầu tiên đảng của tổng thống không giành được đa số ghế trong Quốc hội. Theo Chỉ số Dân chủ V-Dem năm 2023, Liberia được xếp hạng 65 về dân chủ bầu cử trên toàn thế giới và thứ 9 về dân chủ bầu cử ở châu Phi.

4.2. Quân sự

Lực lượng Vũ trang Liberia (AFL) có 2.010 quân nhân tại ngũ tính đến năm 2023, hầu hết được tổ chức thành Lữ đoàn Bộ binh 23, bao gồm hai tiểu đoàn bộ binh, một đại đội công binh và một đại đội quân cảnh. Ngoài ra còn có một Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Quốc gia nhỏ với 60 nhân viên và một số tàu tuần tra. AFL từng có một Không đoàn, nhưng tất cả máy bay và cơ sở vật chất của nó đã ngừng hoạt động kể từ các cuộc nội chiến. Hiện tại, AFL đang trong quá trình tái kích hoạt Không đoàn với sự giúp đỡ của Không quân Nigeria. Liberia đã triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình đến các quốc gia khác kể từ năm 2013 trong khuôn khổ các phái bộ của Liên Hợp Quốc hoặc ECOWAS, trong đó lớn nhất là một đơn vị bộ binh ở Mali, và một số lượng nhỏ hơn nhân sự ở Sudan, Guiné-Bissau, và Nam Sudan. Khoảng 800 trong số 2.000 quân nhân của AFL đã được triển khai đến Mali qua nhiều đợt luân chuyển trước khi phái bộ của Liên Hợp Quốc tại đó kết thúc vào tháng 12 năm 2023. Năm 2022, ngân sách quân sự của đất nước là 18.70 M USD.

Quân đội cũ đã bị giải tán sau các cuộc nội chiến và được xây dựng lại hoàn toàn, bắt đầu từ năm 2005, với sự hỗ trợ và tài trợ từ Hoa Kỳ. Chương trình hỗ trợ quân sự, được gọi là Chiến dịch Onward Liberty vào năm 2010, đã cung cấp huấn luyện với mục tiêu biến AFL thành một lực lượng quân sự chuyên nghiệp và phi chính trị. Chiến dịch kết thúc vào năm 2016, mặc dù Vệ binh Quốc gia Michigan vẫn tiếp tục hợp tác với AFL trong khuôn khổ Chương trình Đối tác Nhà nước của Vệ binh Quốc gia Hoa Kỳ.

4.3. Quan hệ đối ngoại

Sau những biến động sau Nội chiến Liberia lần thứ nhất và Nội chiến Liberia lần thứ hai, sự ổn định nội bộ của Liberia trong thế kỷ 21 đã mang lại sự trở lại của các mối quan hệ thân thiện với các nước láng giềng và phần lớn thế giới phương Tây. Cũng như các nước châu Phi khác, Trung Quốc là một phần quan trọng trong quá trình tái thiết sau xung đột.
Trong quá khứ, cả hai nước láng giềng của Liberia, Guinea và Sierra Leone, đều cáo buộc Liberia hậu thuẫn cho quân nổi dậy ở nước họ.
Liberia là thành viên sáng lập của Liên Hợp Quốc và các cơ quan chuyên môn của tổ chức này, đồng thời là thành viên của Liên minh châu Phi (AU), Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS), Ngân hàng Phát triển châu Phi (ADB), Liên minh Sông Mano (MRU) và Phong trào không liên kết. Liberia cũng là thành viên của Tòa án Hình sự Quốc tế theo Thỏa thuận Miễn trừ Song phương để bảo vệ quân đội Hoa Kỳ (như được quy định trong Điều 98).

Đường lối chính sách đối ngoại của Liberia thường tập trung vào việc duy trì quan hệ tốt đẹp với các đối tác quốc tế, đặc biệt là Hoa Kỳ, quốc gia có mối liên hệ lịch sử chặt chẽ với Liberia. Liberia cũng tìm cách tăng cường hợp tác với các tổ chức khu vực như AU và ECOWAS để thúc đẩy hòa bình, an ninh và phát triển kinh tế.

Trong các vấn đề quốc tế, Liberia thường ủng hộ các giải pháp hòa bình cho các xung đột và đề cao vai trò của Liên Hợp Quốc. Về các vấn đề nhân quyền, mặc dù chính phủ Liberia đã có những nỗ lực cải thiện, các tổ chức quốc tế vẫn thường xuyên nêu lên những lo ngại về tình trạng tham nhũng, bạo lực giới, và những thách thức trong hệ thống tư pháp. Việc cân bằng giữa lợi ích quốc gia, các mối quan hệ đối tác chiến lược và cam kết đối với các nguyên tắc nhân quyền và luật pháp quốc tế là một khía cạnh quan trọng trong chính sách đối ngoại của Liberia.

4.4. An ninh và tư pháp

Sau nhiều năm nội chiến, tình hình an ninh ở Liberia đã được cải thiện đáng kể, phần lớn nhờ vào sự hiện diện của Phái bộ Liên Hợp Quốc tại Liberia (UNMIL) cho đến khi phái bộ này rút quân hoàn toàn. Tuy nhiên, đất nước vẫn đối mặt với nhiều thách thức về an ninh và tư pháp.

Tình hình an ninh:

• Tội phạm: Các loại tội phạm phổ biến bao gồm trộm cắp, cướp có vũ trang, và bạo lực băng đảng, đặc biệt ở các khu vực đô thị như Monrovia. Tỷ lệ thất nghiệp cao và nghèo đói góp phần vào tình trạng tội phạm.
• An ninh biên giới: Biên giới với Sierra Leone, Guinea, và Bờ Biển Ngà vẫn là một mối lo ngại do các hoạt động buôn lậu, di cư bất hợp pháp và tiềm ẩn nguy cơ bất ổn từ các nước láng giềng.
• Căng thẳng xã hội: Tranh chấp đất đai, căng thẳng sắc tộc và những bất bình liên quan đến việc phân bổ tài nguyên vẫn có thể bùng phát thành bạo lực cục bộ.

Hệ thống cảnh sát và tư pháp:

• Cảnh sát Quốc gia Liberia (LNP): Là lực lượng cảnh sát quốc gia. Tính đến tháng 10 năm 2007, LNP có 844 sĩ quan tại 33 đồn ở Hạt Montserrado, nơi có Monrovia. Học viện Đào tạo Cảnh sát Quốc gia đặt tại Thành phố Paynesville. LNP đã được cải tổ và đào tạo lại với sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế sau nội chiến. Tuy nhiên, lực lượng này vẫn đối mặt với nhiều thách thức như thiếu nguồn lực, trang thiết bị, đào tạo chưa đầy đủ và tình trạng tham nhũng. Lịch sử tham nhũng trong lực lượng cảnh sát làm suy giảm lòng tin của công chúng và hiệu quả hoạt động. An ninh nội bộ đặc trưng bởi tình trạng vô luật pháp chung cùng với nguy cơ các cựu chiến binh trong cuộc nội chiến gần đây có thể tái lập các nhóm dân quân để thách thức chính quyền dân sự.
• Hệ thống tư pháp: Hệ thống tư pháp của Liberia bao gồm Tòa án Tối cao, các tòa án cấp dưới và các tòa án truyền thống ở một số khu vực nông thôn. Hệ thống này cũng đang trong quá trình cải cách nhưng vẫn còn yếu kém, với tình trạng tồn đọng hồ sơ, thiếu thẩm phán và nhân viên tư pháp được đào tạo, và cơ sở vật chất nghèo nàn. Tham nhũng trong ngành tư pháp cũng là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công lý của người dân.
• Nhà tù: Điều kiện trong các nhà tù thường tồi tệ, với tình trạng quá tải, thiếu vệ sinh và chăm sóc y tế không đầy đủ.

Các nỗ lực cải cách ngành an ninh và tư pháp đang được tiếp tục với sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế, nhằm xây dựng một hệ thống hiệu quả, minh bạch và tôn trọng nhân quyền hơn.

4.5. Tham nhũng

Tham nhũng là một vấn đề cố hữu ở mọi cấp độ của chính phủ Liberia. Khi Tổng thống Sirleaf nhậm chức vào năm 2006, bà tuyên bố rằng tham nhũng là "kẻ thù chính của công chúng". Năm 2014, đại sứ Hoa Kỳ tại Liberia cho biết tham nhũng ở đó đang gây hại cho người dân thông qua "chi phí không cần thiết cho các sản phẩm và dịch vụ vốn đã khó khăn đối với nhiều người Liberia".

Tham nhũng lan tràn ở mọi cấp độ của xã hội Liberia, khiến Liberia trở thành một trong những quốc gia tham nhũng chính trị nhất trên thế giới. Điểm số này thể hiện sự cải thiện đáng kể kể từ năm 2007, khi quốc gia này đạt 2,1 điểm và xếp thứ 150 trong số 180 quốc gia. Khi giao dịch với các công chức nhà nước tiếp xúc với công chúng, 89% người Liberia cho biết họ đã phải trả hối lộ, tỷ lệ quốc gia cao nhất thế giới theo Thước đo Tham nhũng Toàn cầu năm 2010 của tổ chức này.

Thực trạng:

• Tham nhũng biểu hiện dưới nhiều hình thức, bao gồm hối lộ, biển thủ công quỹ, gia đình trị, và lạm dụng chức quyền để trục lợi cá nhân.
• Nó xảy ra trong tất cả các ngành của chính phủ, từ cảnh sát, tư pháp đến các cơ quan cung cấp dịch vụ công.
• Các lĩnh vực dễ bị tham nhũng bao gồm quản lý tài nguyên thiên nhiên (khai thác gỗ, mỏ), mua sắm công, và thu thuế.

Nguyên nhân:

• Lịch sử quản trị yếu kém và thiếu minh bạch.
• Hệ thống pháp luật và thực thi pháp luật còn yếu.
• Mức lương thấp của công chức, tạo động cơ cho việc tìm kiếm thu nhập bất chính.
• Văn hóa dung túng cho tham nhũng ở một mức độ nào đó.
• Di chứng từ các cuộc nội chiến, làm suy yếu các thể chế nhà nước.

Nỗ lực chống tham nhũng:

• Chính phủ Liberia đã thành lập các cơ quan chống tham nhũng như Ủy ban Chống Tham nhũng Liberia (LACC).
• Đã có những nỗ lực để tăng cường minh bạch trong quản lý tài chính công và cải cách dịch vụ công.
• Các tổ chức xã hội dân sự và truyền thông cũng đóng vai trò trong việc giám sát và phanh phui các vụ việc tham nhũng.

Đánh giá của cộng đồng quốc tế:

• Cộng đồng quốc tế và các tổ chức như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), và Minh bạch Quốc tế thường xuyên theo dõi và đánh giá tình hình tham nhũng ở Liberia.
• Các báo cáo thường chỉ ra rằng tham nhũng vẫn là một trở ngại lớn cho sự phát triển kinh tế và xã hội của Liberia, làm xói mòn lòng tin của công chúng và cản trở đầu tư nước ngoài.
• Sự hỗ trợ tài chính từ các đối tác quốc tế thường đi kèm với các điều kiện về cải cách quản trị và chống tham nhũng.

Bất chấp những nỗ lực, cuộc chiến chống tham nhũng ở Liberia vẫn còn nhiều thách thức và cần có sự cam kết mạnh mẽ hơn nữa từ các cấp lãnh đạo cũng như sự tham gia của toàn xã hội.

6.1. Xu hướng và cơ cấu kinh tế

Sau khi đạt đỉnh tăng trưởng vào năm 1979, nền kinh tế Liberia bắt đầu suy giảm đều đặn do quản lý kinh tế yếu kém sau cuộc đảo chính năm 1980. Sự suy giảm này càng trở nên trầm trọng hơn do sự bùng nổ của nội chiến vào năm 1989; GDP giảm ước tính 90% từ năm 1989 đến 1995, một trong những mức suy giảm nhanh nhất trong lịch sử hiện đại. Khi chiến tranh kết thúc vào năm 2003, tăng trưởng GDP bắt đầu tăng tốc, đạt 9,4% vào năm 2007. Năm 2009, trong Khủng hoảng kinh tế toàn cầu, tăng trưởng GDP chậm lại còn 4,6%, tuy nhiên, một ngành nông nghiệp đang mạnh lên dẫn đầu bởi xuất khẩu cao su và gỗ đã tăng trưởng lên 5,1% vào năm 2010 và dự kiến 7,3% vào năm 2011, đưa nền kinh tế trở thành một trong 20 nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới.

Các trở ngại hiện tại cho tăng trưởng bao gồm thị trường nội địa nhỏ, thiếu cơ sở hạ tầng đầy đủ, chi phí vận tải cao, liên kết thương mại kém với các nước láng giềng, và mức độ đô la hóa cao của nền kinh tế. Liberia sử dụng đô la Mỹ làm tiền tệ từ năm 1943 đến 1982 và tiếp tục sử dụng đô la Mỹ cùng với đô la Liberia.

Sau khi lạm phát giảm bắt đầu từ năm 2003, lạm phát tăng vọt vào năm 2008 do khủng hoảng lương thực và năng lượng toàn cầu, đạt 17,5% trước khi giảm xuống 7,4% vào năm 2009. Nợ nước ngoài của Liberia được ước tính vào năm 2006 vào khoảng 4.50 B USD, bằng 800% GDP. Do kết quả của việc giảm nợ song phương, đa phương và thương mại từ năm 2007 đến 2010, nợ nước ngoài của đất nước đã giảm xuống còn 222.90 M USD vào năm 2011.

Trong khi xuất khẩu hàng hóa chính thức giảm trong những năm 1990 khi nhiều nhà đầu tư chạy trốn khỏi cuộc nội chiến, nền kinh tế thời chiến của Liberia nổi bật với việc khai thác tài sản kim cương của khu vực. Đất nước này đóng vai trò là một nhà kinh doanh lớn kim cương Sierra Leone, xuất khẩu hơn 300.00 M USD kim cương vào năm 1999. Điều này dẫn đến lệnh cấm của Liên Hợp Quốc đối với xuất khẩu kim cương của Liberia vào năm 2001, lệnh cấm này đã được dỡ bỏ vào năm 2007 sau khi Liberia gia nhập Hệ thống Chứng nhận Quy trình Kimberley.

Năm 2003, các lệnh trừng phạt bổ sung của Liên Hợp Quốc đã được áp đặt đối với xuất khẩu gỗ của Liberia, vốn đã tăng từ 5.00 M USD năm 1997 lên hơn 100.00 M USD năm 2002 và được cho là tài trợ cho quân nổi dậy ở Sierra Leone. Các lệnh trừng phạt này đã được dỡ bỏ vào năm 2006. Phần lớn nhờ vào dòng vốn viện trợ và đầu tư nước ngoài sau khi chiến tranh kết thúc, Liberia duy trì thâm hụt tài khoản vãng lai lớn, đạt đỉnh gần 60% vào năm 2008. Liberia đã đạt được tư cách quan sát viên của Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2010 và trở thành thành viên chính thức vào năm 2016.

Liberia có tỷ lệ đầu tư trực tiếp nước ngoài trên GDP cao nhất thế giới, với 16.00 B USD đầu tư kể từ năm 2006. Sau lễ nhậm chức của Sirleaf vào năm 2006, Liberia đã ký một số thỏa thuận nhượng địa trị giá hàng tỷ đô la trong các ngành công nghiệp quặng sắt và dầu cọ với nhiều tập đoàn đa quốc gia, bao gồm ArcelorMittal, BHP và Sime Darby. Các công ty dầu cọ như Sime Darby (Malaysia) và Golden Veroleum (Hoa Kỳ) đã bị cáo buộc phá hủy sinh kế và di dời các cộng đồng địa phương, được tạo điều kiện bởi các nhượng địa của chính phủ. Từ năm 1926, Firestone đã vận hành đồn điền cao su lớn nhất thế giới tại Harbel, Hạt Margibi. Tính đến năm 2015, công ty có hơn 8.000 nhân viên chủ yếu là người Liberia, trở thành nhà tuyển dụng tư nhân lớn nhất của đất nước.

Cơ cấu kinh tế:

• Nông nghiệp: Vẫn là trụ cột của nền kinh tế, sử dụng phần lớn lực lượng lao động (khoảng 70%) và đóng góp khoảng 38,8% GDP. Các sản phẩm chính bao gồm cao su, dầu cọ, ca cao, cà phê, gạo, và sắn.
• Công nghiệp: Đóng góp khoảng 15% GDP, chủ yếu tập trung vào khai thác mỏ (quặng sắt, kim cương, vàng) và một số ngành sản xuất quy mô nhỏ.
• Dịch vụ: Đóng góp khoảng 35% GDP, bao gồm thương mại, vận tải (đặc biệt là đăng ký tàu biển dưới cờ phương tiện), và các dịch vụ khác.

Thách thức kinh tế:

• Nghèo đói và bất bình đẳng thu nhập cao.
• Tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm cao, đặc biệt trong giới trẻ.
• Cơ sở hạ tầng (giao thông, năng lượng, viễn thông) yếu kém và xuống cấp.
• Phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu một số mặt hàng thô và viện trợ nước ngoài.
• Tham nhũng và quản trị yếu kém cản trở đầu tư và phát triển.
• Tác động của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp và các ngành kinh tế khác.

Nỗ lực phục hồi và phát triển:

• Chính phủ Liberia đã thực hiện các chương trình cải cách kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài, và cải thiện môi trường kinh doanh.
• Các đối tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp viện trợ tài chính và kỹ thuật.
• Ưu tiên được đặt vào việc phát triển nông nghiệp, cải thiện cơ sở hạ tầng, và đa dạng hóa kinh tế.
• Các vấn đề về lao động và công bằng xã hội cũng được chú trọng hơn trong các kế hoạch phát triển.

Nhìn chung, nền kinh tế Liberia đang trong giai đoạn chuyển đổi, với những tiềm năng từ tài nguyên thiên nhiên và sự hỗ trợ quốc tế, nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức cố hữu cần được giải quyết để đạt được sự phát triển bền vững và cải thiện đời sống người dân.

6.2. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Liberia dựa chủ yếu vào tài nguyên thiên nhiên và nông nghiệp, với một số ngành dịch vụ đang phát triển. Dưới đây là các ngành kinh tế cốt lõi: