Burkina Faso | Wiki AI Hôm Nay

1. Tổng quan

Burkina Faso là một quốc gia nội lục địa ở Tây Phi, có biên giới với Mali ở phía tây bắc, Niger ở phía đông bắc, Benin ở phía đông nam, Togo và Ghana ở phía nam, và Bờ Biển Ngà ở phía tây nam. Với diện tích 274.22 K km², quốc gia này có dân số ước tính khoảng 23,286 triệu người vào năm 2024. Trước đây được gọi là Cộng hòa Thượng Volta (1958-1984), đất nước đã được cựu tổng thống Thomas Sankara đổi tên thành Burkina Faso, mang ý nghĩa "Miền đất của những người trung thực (không thể mua chuộc)". Công dân của nước này được gọi là Burkinabè, và thủ đô cũng như thành phố lớn nhất là Ouagadougou.
Về mặt lịch sử, nhóm dân tộc lớn nhất ở Burkina Faso là người Mossi, những người đã định cư tại khu vực này vào thế kỷ 11 và 13 và thành lập các vương quốc Mossi hùng mạnh. Vào cuối thế kỷ 19, khu vực này bị Pháp xâm chiếm và trở thành một phần của Tây Phi thuộc Pháp. Năm 1958, Thượng Volta trở thành một thuộc địa tự trị trong Cộng đồng Pháp, và giành độc lập hoàn toàn vào năm 1960 dưới sự lãnh đạo của tổng thống đầu tiên Maurice Yaméogo. Kể từ khi độc lập, Burkina Faso đã trải qua nhiều giai đoạn bất ổn chính trị, đảo chính quân sự, hạn hán và đói kém.
Thomas Sankara lên nắm quyền sau một cuộc đảo chính thành công năm 1983 và thực hiện một loạt cải cách kinh tế xã hội tiến bộ, bao gồm các chiến dịch xóa mù chữ toàn quốc, tái phân bổ đất đai cho nông dân, tiêm chủng cho hơn 2 triệu trẻ em, xây dựng đường sắt và đường bộ, bình đẳng hóa quyền tiếp cận giáo dục, và cấm cắt âm vật, hôn nhân cưỡng bức và đa thê. Tuy nhiên, ông bị lật đổ và ám sát trong một cuộc đảo chính năm 1987 do Blaise Compaoré lãnh đạo, người sau đó cai trị đất nước trong 27 năm cho đến khi bị lật đổ trong cuộc nổi dậy năm 2014.
Từ giữa những năm 2010, Burkina Faso đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sự trỗi dậy của các cuộc nổi dậy Hồi giáo cực đoan ở vùng Sahel. Nhiều nhóm dân quân, một phần liên minh với Nhà nước Hồi giáo hoặc al-Qaeda, hoạt động ở Burkina Faso và qua biên giới ở Mali và Niger, gây ra khủng hoảng nhân đạo với hơn một triệu người phải di dời trong nước. Tình hình an ninh yếu kém đã dẫn đến hai cuộc đảo chính quân sự vào năm 2022, với Ibrahim Traoré hiện đang nắm quyền lãnh đạo chính quyền quân sự.
Về kinh tế, Burkina Faso vẫn là một trong những quốc gia kém phát triển nhất thế giới, với GDP 16.23 B USD vào năm 2022. Nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và khai thác vàng. Xã hội Burkina Faso đa dạng về sắc tộc và ngôn ngữ, với tiếng Mooré, tiếng Bissa, tiếng Dyula và tiếng Fula là bốn ngôn ngữ chính thức, cùng với tiếng Pháp và tiếng Anh là các ngôn ngữ làm việc. Hồi giáo và Kitô giáo là hai tôn giáo chính. Văn hóa Burkina Faso phong phú và đa dạng, nổi tiếng toàn cầu với nghệ thuật truyền thống và Liên hoan Phim và Truyền hình Liên Phi Ouagadougou (FESPACO).
Quốc gia này hiện đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng về an ninh, nhân quyền, phát triển kinh tế và củng cố nền dân chủ trong bối cảnh bất ổn khu vực và các cuộc khủng hoảng nội bộ.

2. Tên gọi

Trước đây là Cộng hòa Thượng Volta, đất nước được Tổng thống đương thời Thomas Sankara đổi tên thành "Burkina Faso" vào ngày 4 tháng 8 năm 1984. Các từ "Burkina" và "Faso" bắt nguồn từ các ngôn ngữ khác nhau được sử dụng trong nước: "Burkina" xuất phát từ tiếng Mooré và có nghĩa là "ngay thẳng", "chính trực", thể hiện niềm tự hào của người dân về sự liêm chính của họ. Trong khi đó, "Faso" xuất phát từ tiếng Dyula (được viết bằng chữ N'Ko: ߝߊ߬ߛߏ߫_faso^Dyula) và có nghĩa là "đất mẹ" (nghĩa đen là "nhà của cha"). Hậu tố "-bé" được thêm vào "Burkina" để tạo thành tên gọi người dân "Burkinabè" xuất phát từ tiếng Fula và có nghĩa là "phụ nữ hoặc đàn ông". Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA) tóm tắt từ nguyên học của tên nước là "vùng đất của những người trung thực (không thể mua chuộc)".

Thuộc địa Thượng Volta của Pháp được đặt tên theo vị trí của nó trên các dòng thượng nguồn của sông Volta (bao gồm Volta Đen, Volta Đỏ và Volta Trắng).

3. Lịch sử

Lịch sử của Burkina Faso được đánh dấu bằng sự hình thành của các vương quốc cổ đại, thời kỳ thuộc địa của Pháp, và một giai đoạn đầy biến động sau độc lập với nhiều cuộc đảo chính và nỗ lực cải cách xã hội. Từ những cộng đồng săn bắt hái lượm thời tiền sử, khu vực này đã chứng kiến sự trỗi dậy của các vương quốc Mossi hùng mạnh, sau đó là sự cai trị của Pháp và những cuộc đấu tranh giành độc lập. Sau khi giành được độc lập với tên gọi Thượng Volta, đất nước đã trải qua nhiều thay đổi chính trị, bao gồm cả cuộc cách mạng do Thomas Sankara lãnh đạo và thời kỳ cầm quyền kéo dài của Blaise Compaoré. Hiện nay, Burkina Faso tiếp tục đối mặt với những thách thức về an ninh, ổn định chính trị và phát triển kinh tế xã hội, đồng thời nỗ lực xây dựng một tương lai dân chủ và công bằng hơn.

3.1. Lịch sử sơ khai và các vương quốc Mossi

Khu vực tây bắc của Burkina Faso ngày nay đã có người săn bắt hái lượm sinh sống từ 14.000 năm TCN đến 5.000 năm TCN. Các công cụ của họ, bao gồm đồ cạo, đục và mũi tên, đã được phát hiện vào năm 1973 thông qua các cuộc khai quật khảo cổ. Các khu định cư nông nghiệp được thành lập từ năm 3600 đến 2600 TCN. Văn hóa Bura là một nền văn minh Thời đại đồ sắt tập trung ở phần tây nam của Niger ngày nay và phần đông nam của Burkina Faso đương đại. Công nghiệp luyện sắt, bao gồm luyện kim và rèn để chế tạo công cụ và vũ khí, đã phát triển ở Châu Phi hạ Sahara vào khoảng 1200 TCN. Cho đến nay, bằng chứng lâu đời nhất về luyện sắt được tìm thấy ở Burkina Faso có niên đại từ 800 đến 700 TCN và là một phần của Di sản Thế giới Các địa điểm Luyện kim Sắt cổ đại. Từ thế kỷ thứ 3 đến thế kỷ 13 CN, văn hóa Bura thời đại đồ sắt tồn tại trên lãnh thổ đông nam Burkina Faso và tây nam Niger ngày nay. Các nhóm dân tộc khác nhau của Burkina Faso ngày nay, chẳng hạn như người Mossi, người Fula và người Dyula, đã đến theo từng đợt liên tiếp từ thế kỷ 8 đến thế kỷ 15.

Kỵ binh của các vương quốc Mossi là chuyên gia đột kích sâu vào lãnh thổ địch, ngay cả chống lại Đế quốc Mali hùng mạnh.

Có nhiều tranh luận về ngày tháng chính xác khi các nhóm dân tộc của Burkina Faso đến khu vực này. Người Proto-Mossi đến vùng cực đông của Burkina Faso ngày nay vào khoảng giữa thế kỷ 8 và 11, và chấp nhận Hồi giáo làm tôn giáo của họ vào thế kỷ 11. Người Samo đến vào khoảng thế kỷ 15. Người Dogon sống ở các vùng phía bắc và tây bắc của Burkina Faso cho đến khoảng thế kỷ 15 hoặc 16, và nhiều nhóm dân tộc khác tạo nên dân số của đất nước đã đến khu vực này trong thời gian đó.

Những người đàn ông có vũ trang ngăn cản nhà thám hiểm người Pháp Louis-Gustave Binger vào Sia (Bobo-Dioulasso) trong thời gian ông ở lại vào tháng 4 năm 1892.

Từ thế kỷ 11, người Mossi đã thành lập một số vương quốc riêng biệt bao gồm Tenkodogo, Yatenga, Zandoma và Ouagadougou. Khoảng giữa năm 1328 và 1338, các chiến binh Mossi đã đột kích Timbuktu nhưng người Mossi đã bị Sonni Ali của Đế quốc Songhai đánh bại trong Trận Kobi ở Mali vào năm 1483.
Trong đầu thế kỷ 16, người Songhai đã tiến hành nhiều cuộc đột kích nô lệ vào khu vực ngày nay là Burkina Faso. Trong thế kỷ 18, Đế quốc Gwiriko được thành lập tại Bobo Dioulasso và các nhóm dân tộc như Dyan, Lobi và Birifor đã định cư dọc theo sông Volta Đen. Các vương quốc Mossi, với cấu trúc xã hội phong kiến, duy trì quyền lực đáng kể trong khu vực thông qua các mối quan hệ quyền lực phức tạp và kiểm soát các tuyến đường thương mại. Đời sống của người dân trong các vương quốc này chủ yếu dựa vào nông nghiệp và chăn nuôi, với các làng mạc tự trị nhưng vẫn trung thành với các vị vua Mossi. Sự ổn định tương đối của các vương quốc này cho phép phát triển văn hóa và nghệ thuật đặc sắc, đặc biệt là nghề thủ công và các nghi lễ truyền thống.

3.2. Thời kỳ Pháp thuộc

Bắt đầu từ đầu những năm 1890 trong cuộc Tranh giành châu Phi của châu Âu, một loạt các sĩ quan quân đội châu Âu đã cố gắng chiếm giữ các phần của Burkina Faso ngày nay. Đôi khi, những thực dân này và quân đội của họ đã chiến đấu với người dân địa phương; đôi khi họ lại liên minh với họ và ký kết các hiệp ước. Các sĩ quan thực dân và chính phủ của họ cũng ký kết các hiệp ước với nhau. Lãnh thổ Burkina Faso bị Pháp xâm lược, trở thành xứ bảo hộ của Pháp vào năm 1896.
Các vùng phía đông và phía tây, nơi một cuộc đối đầu với lực lượng của nhà cai trị hùng mạnh Samori Ture làm phức tạp tình hình, đã bị Pháp chiếm đóng vào năm 1897. Đến năm 1898, phần lớn lãnh thổ tương ứng với Burkina Faso trên danh nghĩa đã bị chinh phục; tuy nhiên, sự kiểm soát của Pháp ở nhiều nơi vẫn chưa chắc chắn.
Công ước Pháp-Anh ngày 14 tháng 6 năm 1898 đã tạo ra biên giới hiện đại của đất nước. Trên lãnh thổ Pháp, một cuộc chiến tranh chinh phục chống lại các cộng đồng địa phương và các cường quốc chính trị tiếp tục trong khoảng năm năm. Năm 1904, các vùng lãnh thổ phần lớn đã được bình định của lưu vực sông Volta được sáp nhập vào thuộc địa Thượng Senegal và Niger của Tây Phi thuộc Pháp như một phần của việc tái tổ chức đế quốc thuộc địa Tây Phi thuộc Pháp. Thuộc địa này có thủ đô tại Bamako.

Ngôn ngữ của chính quyền thuộc địa và trường học trở thành tiếng Pháp. Hệ thống giáo dục công lập bắt đầu từ những khởi đầu khiêm tốn. Giáo dục nâng cao được cung cấp trong nhiều năm trong thời kỳ thuộc địa ở Dakar. Dân bản xứ bị phân biệt đối xử nặng nề. Ví dụ, trẻ em châu Phi không được phép đi xe đạp hoặc hái trái cây từ cây, những "đặc quyền" dành riêng cho con cái của thực dân. Vi phạm những quy định này có thể khiến cha mẹ bị bỏ tù.
Lính nghĩa vụ từ lãnh thổ này đã tham gia vào các mặt trận châu Âu của Chiến tranh thế giới thứ nhất trong các tiểu đoàn Tirailleurs sénégalais (Lính bộ binh Senegal). Từ năm 1915 đến 1916, các quận ở phía tây của Burkina Faso ngày nay và rìa phía đông giáp Mali đã trở thành sân khấu của một trong những cuộc đối đầu vũ trang quan trọng nhất chống lại chính quyền thuộc địa: Chiến tranh Volta-Bani. Chính phủ Pháp cuối cùng đã đàn áp phong trào này nhưng chỉ sau khi chịu thất bại. Họ cũng phải tổ chức lực lượng viễn chinh lớn nhất trong lịch sử thuộc địa của mình để cử đến đất nước này nhằm đàn áp cuộc nổi dậy. Sự đối đầu vũ trang đã tàn phá phía bắc Sahel khi người Tuareg và các nhóm đồng minh của vùng Dori chấm dứt hiệp định đình chiến với chính phủ.
Thượng Volta thuộc Pháp được thành lập vào ngày 1 tháng 3 năm 1919. Người Pháp lo sợ sự tái diễn của các cuộc nổi dậy vũ trang và có những cân nhắc kinh tế liên quan. Để củng cố chính quyền của mình, chính phủ thuộc địa đã tách lãnh thổ hiện tại của Burkina Faso khỏi Thượng Senegal và Niger. Thuộc địa mới được đặt tên là Haute Volta (Thượng Volta) do vị trí của nó trên các dòng thượng nguồn của sông Volta (gồm Volta Đen, Volta Đỏ và Volta Trắng), và François Charles Alexis Édouard Hesling trở thành thống đốc đầu tiên. Hesling đã khởi xướng một chương trình làm đường đầy tham vọng để cải thiện cơ sở hạ tầng và thúc đẩy việc trồng bông để xuất khẩu. Chính sách bông - dựa trên sự cưỡng bức - đã thất bại, và doanh thu do thuộc địa tạo ra bị đình trệ. Thuộc địa bị giải thể vào ngày 5 tháng 9 năm 1932, được chia tách giữa các thuộc địa của Pháp là Bờ Biển Ngà, Sudan thuộc Pháp và Niger. Bờ Biển Ngà nhận được phần lớn nhất, bao gồm hầu hết dân số cũng như các thành phố Ouagadougou và Bobo-Dioulasso.
Pháp đã đảo ngược thay đổi này trong giai đoạn phong trào chống thực dân mạnh mẽ sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Vào ngày 4 tháng 9 năm 1947, Pháp khôi phục lại thuộc địa Thượng Volta, với ranh giới trước đó, như một phần của Liên hiệp Pháp. Pháp đã chỉ định các thuộc địa của mình là các tỉnh của nước Pháp lục địa.
Vào ngày 11 tháng 12 năm 1958, thuộc địa này đã đạt được quyền tự quản với tên gọi Cộng hòa Thượng Volta; nó gia nhập Cộng đồng Pháp-Phi. Một sự sửa đổi trong tổ chức các Lãnh thổ Hải ngoại của Pháp đã bắt đầu với việc thông qua Luật Cơ bản (Loi Cadre) ngày 23 tháng 7 năm 1956. Đạo luật này được theo sau bởi các biện pháp tái tổ chức được quốc hội Pháp thông qua vào đầu năm 1957 để đảm bảo một mức độ tự trị lớn cho các lãnh thổ riêng lẻ. Thượng Volta trở thành một nước cộng hòa tự trị trong cộng đồng Pháp vào ngày 11 tháng 12 năm 1958. Nền độc lập hoàn toàn khỏi Pháp đã đạt được vào năm 1960.
Thời kỳ Pháp thuộc đã mang lại những thay đổi kinh tế xã hội sâu sắc. Người dân địa phương bị buộc phải lao động trong các đồn điền bông và các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, thường trong điều kiện khắc nghiệt. Hệ thống kinh tế truyền thống bị phá vỡ và thay thế bằng một nền kinh tế tập trung vào xuất khẩu, phục vụ lợi ích của Pháp. Các phong trào đấu tranh giành độc lập bắt đầu hình thành, ban đầu là các cuộc phản kháng nhỏ lẻ chống lại chính sách cai trị hà khắc, sau đó phát triển thành các tổ chức chính trị có tổ chức hơn, đòi hỏi quyền tự quyết và chấm dứt sự áp bức của thực dân. Tác động của thời kỳ thuộc địa đối với các cộng đồng địa phương là rất lớn, để lại những di sản phức tạp về kinh tế, xã hội và chính trị.

3.3. Cộng hòa Thượng Volta (1958-1984)

Maurice Yaméogo, tổng thống đầu tiên của Thượng Volta, xem xét các tài liệu liên quan đến việc phê chuẩn nền độc lập của đất nước vào năm 1960

Cộng hòa Thượng Volta (République de Haute-Volta^French) được thành lập vào ngày 11 tháng 12 năm 1958 với tư cách là một thuộc địa tự trị trong Cộng đồng Pháp. Tên gọi Thượng Volta liên quan đến vị trí của quốc gia dọc theo thượng nguồn của sông Volta. Ba phụ lưu của sông này được gọi là Volta Đen, Volta Trắng và Volta Đỏ. Những màu này được thể hiện trong ba màu của quốc kỳ cũ.
Trước khi đạt được quyền tự trị, nó đã là Thượng Volta thuộc Pháp và là một phần của Liên hiệp Pháp. Vào ngày 5 tháng 8 năm 1960, nó đã giành được độc lập hoàn toàn từ Pháp. Tổng thống đầu tiên, Maurice Yaméogo, là lãnh đạo của Liên minh Dân chủ Volta (UDV). Hiến pháp năm 1960 quy định việc bầu cử tổng thống và quốc hội theo phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ 5 năm. Ngay sau khi lên nắm quyền, Yaméogo đã cấm tất cả các đảng phái chính trị khác ngoài UDV. Chính phủ tồn tại cho đến năm 1966. Sau nhiều bất ổn, bao gồm các cuộc biểu tình quần chúng và đình công của sinh viên, công đoàn và công chức, quân đội đã can thiệp.
Giai đoạn này chứng kiến những thách thức to lớn trong việc xây dựng nhà nước và xã hội. Cơ sở hạ tầng yếu kém, tỷ lệ biết chữ thấp, và sự phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống là những rào cản lớn đối với sự phát triển. Chính phủ non trẻ phải đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là thống nhất các nhóm dân tộc đa dạng, xây dựng các thể chế chính trị và kinh tế ổn định, đồng thời khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế. Những biến động chính trị liên tiếp đã làm suy yếu nỗ lực phát triển và gây ra những tác động tiêu cực đến đời sống người dân.

3.3.1. Giai đoạn đầu độc lập và bất ổn chính trị

Cuộc đảo chính quân sự năm 1966 đã lật đổ Yaméogo, đình chỉ hiến pháp, giải tán Quốc hội và đưa Trung tá Sangoulé Lamizana lên đứng đầu chính phủ gồm các sĩ quan quân đội cấp cao. Quân đội nắm quyền trong bốn năm. Vào ngày 14 tháng 6 năm 1976, người Volta đã phê chuẩn một hiến pháp mới thiết lập một giai đoạn chuyển tiếp bốn năm hướng tới chế độ dân sự hoàn toàn. Lamizana vẫn nắm quyền trong suốt những năm 1970 với tư cách là tổng thống của các chính phủ quân sự hoặc hỗn hợp dân sự-quân sự. Sự cai trị của Lamizana trùng hợp với sự khởi đầu của hạn hán Sahel và nạn đói đã có tác động tàn phá đối với Thượng Volta và các nước láng giềng. Sau xung đột về hiến pháp năm 1976, một hiến pháp mới đã được soạn thảo và phê duyệt vào năm 1977. Lamizana đã được tái đắc cử thông qua các cuộc bầu cử công khai vào năm 1978.
Chính phủ của Lamizana phải đối mặt với các vấn đề với các công đoàn hùng mạnh truyền thống của đất nước, và vào ngày 25 tháng 11 năm 1980, Đại tá Saye Zerbo đã lật đổ Tổng thống Lamizana trong một cuộc đảo chính không đổ máu. Đại tá Zerbo đã thành lập Ủy ban Quân sự Phục hồi Tiến bộ Quốc gia làm cơ quan chính phủ tối cao, do đó xóa bỏ hiến pháp năm 1977.
Đại tá Zerbo cũng gặp phải sự kháng cự từ các công đoàn và bị lật đổ hai năm sau đó bởi Thiếu tá Tiến sĩ Jean-Baptiste Ouédraogo và Hội đồng Cứu tế Nhân dân (CSP) trong cuộc đảo chính năm 1982. CSP tiếp tục cấm các đảng phái và tổ chức chính trị, nhưng hứa hẹn một quá trình chuyển đổi sang chế độ dân sự và một hiến pháp mới. Tình hình hỗn loạn chính trị này đã tác động sâu sắc đến đời sống người dân, làm đình trệ các nỗ lực phát triển kinh tế và xã hội, đồng thời cản trở sự phát triển của nền dân chủ non trẻ. Sự bất ổn liên tục đã tạo ra một môi trường mà ở đó các quyền cơ bản của con người thường bị bỏ qua và niềm tin vào các thể chế chính trị bị xói mòn.

3.3.2. Thomas Sankara và Cách mạng (1983-1987)

Các cuộc đấu tranh nội bộ đã phát triển giữa các phe phái cánh hữu và cánh tả của CSP. Lãnh đạo của phe cánh tả, Đại úy Thomas Sankara, được bổ nhiệm làm thủ tướng vào tháng 1 năm 1983, nhưng sau đó bị bắt giữ. Các nỗ lực giải thoát ông, do Đại úy Blaise Compaoré chỉ đạo, đã dẫn đến một cuộc đảo chính quân sự vào ngày 4 tháng 8 năm 1983.
Cuộc đảo chính đưa Sankara lên nắm quyền và chính phủ của ông bắt đầu thực hiện một loạt các chương trình cách mạng bao gồm tiêm chủng hàng loạt, cải thiện cơ sở hạ tầng, mở rộng quyền của phụ nữ, khuyến khích tiêu dùng nông sản trong nước và các dự án chống sa mạc hóa.
Vào ngày 2 tháng 8 năm 1984, theo sáng kiến của Sankara, tên nước được đổi từ "Thượng Volta" thành "Burkina Faso", hay vùng đất của những người trung thực; (dịch theo nghĩa đen là vùng đất của những người ngay thẳng). Sắc lệnh của tổng thống đã được Quốc hội xác nhận vào ngày 4 tháng 8 năm 1984.
Chính phủ của Sankara bao gồm Hội đồng Cách mạng Quốc gia (CNR - Conseil national révolutionnaire^French), với Sankara làm chủ tịch, và thành lập các Ủy ban Bảo vệ Cách mạng (CDR) phổ biến. Chương trình thanh niên Những người tiên phong của Cách mạng cũng được thành lập.
Sankara đã khởi xướng một chương trình kinh tế xã hội đầy tham vọng để thay đổi, một trong những chương trình lớn nhất từng được thực hiện trên lục địa châu Phi. Chính sách đối ngoại của ông tập trung vào chống chủ nghĩa đế quốc, chính phủ của ông từ chối mọi viện trợ nước ngoài, thúc đẩy giảm nợ khó đòi, quốc hữu hóa toàn bộ đất đai và tài nguyên khoáng sản và ngăn chặn quyền lực và ảnh hưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới. Các chính sách đối nội của ông bao gồm một chiến dịch xóa mù chữ toàn quốc, tái phân bổ đất đai cho nông dân, xây dựng đường sắt và đường bộ và cấm cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ, hôn nhân cưỡng bức và chế độ đa thê.
Sankara thúc đẩy tự cung tự cấp nông nghiệp và tăng cường sức khỏe cộng đồng bằng cách tiêm chủng cho 2.500.000 trẻ em chống lại viêm màng não, sốt vàng da và sởi. Chương trình nghị sự quốc gia của ông cũng bao gồm việc trồng hơn 10.000.000 cây xanh để ngăn chặn tình trạng sa mạc hóa ngày càng tăng của Sahel. Sankara kêu gọi mỗi làng xây dựng một trạm y tế và có hơn 350 cộng đồng tự xây dựng trường học bằng sức lao động của mình.
Vào những năm 1980, khi nhận thức về sinh thái vẫn còn rất thấp, Sankara là một trong số ít các nhà lãnh đạo châu Phi coi việc bảo vệ môi trường là ưu tiên hàng đầu. Ông đã tham gia vào ba trận chiến lớn: chống cháy rừng "sẽ bị coi là tội ác và sẽ bị trừng phạt như vậy"; chống lại việc gia súc thả rông "xâm phạm quyền của người dân vì động vật không được trông coi phá hoại thiên nhiên"; và chống lại việc chặt củi trái phép "mà nghề nghiệp này sẽ phải được tổ chức và quản lý". Là một phần của chương trình phát triển có sự tham gia của đông đảo người dân, mười triệu cây xanh đã được trồng ở Burkina Faso trong mười lăm tháng trong cuộc cách mạng. Để đối mặt với sa mạc đang tiến dần và hạn hán tái diễn, Sankara cũng đề xuất trồng các dải rừng rộng khoảng năm mươi km, chạy dọc đất nước từ đông sang tây. Sản lượng ngũ cốc, gần 1,1 tỷ tấn trước năm 1983, được dự đoán sẽ tăng lên 1,6 tỷ tấn vào năm 1987. Jean Ziegler, cựu báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về quyền lương thực, cho biết đất nước "đã trở nên tự cung tự cấp lương thực."
Di sản của thời kỳ cầm quyền của Sankara rất phức tạp. Ông được nhiều người dân Burkina Faso và châu Phi coi là một anh hùng dân tộc, người đã đấu tranh cho phẩm giá và chủ quyền của đất nước. Các chính sách của ông đã mang lại những cải thiện rõ rệt về y tế, giáo dục và quyền phụ nữ. Tuy nhiên, một số người chỉ trích các biện pháp cứng rắn của ông, việc đàn áp bất đồng chính kiến và những hạn chế đối với tự do dân chủ. Tác động của ông đối với dân chủ và nhân quyền vẫn là một chủ đề tranh luận, với một số người cho rằng các cải cách của ông là cần thiết để phá vỡ các cấu trúc áp bức cũ, trong khi những người khác lại lo ngại về bản chất độc đoán của chế độ.

3.4. Burkina Faso (1984-nay)

Kể từ khi đổi tên nước, Burkina Faso đã trải qua một loạt các sự kiện chính trị quan trọng, những thay đổi xã hội đáng kể, và những nỗ lực phát triển kinh tế trong bối cảnh nhiều thách thức. Giai đoạn này được đánh dấu bằng sự cầm quyền kéo dài của Blaise Compaoré, sau đó là các cuộc biến động chính trị dẫn đến sự sụp đổ của ông, các nỗ lực chuyển đổi dân chủ, sự trỗi dậy của khủng bố Hồi giáo cực đoan và các cuộc đảo chính quân sự gần đây. Các vấn đề về dân chủ, nhân quyền và công bằng xã hội luôn là những chủ đề trung tâm trong suốt thời kỳ này.

3.4.1. Thời kỳ Blaise Compaoré (1987-2014)

Blaise Compaoré (trái), Tổng thống 1987-2014, bắt tay với George W. Bush

Vào ngày 15 tháng 10 năm 1987, Sankara và mười hai quan chức chính phủ khác đã bị ám sát trong một cuộc đảo chính do Blaise Compaoré, đồng nghiệp cũ của Sankara, tổ chức. Compaoré lên nắm quyền tổng thống Burkina Faso và giữ vị trí này cho đến tháng 10 năm 2014. Sau cuộc đảo chính và mặc dù Sankara được biết là đã chết, một số CDR đã kháng cự vũ trang chống lại Quân đội Burkina Faso trong vài ngày. Đa số công dân Burkinabè cho rằng Bộ Ngoại giao Pháp, Quai d'Orsay, đứng sau Compaoré trong việc tổ chức cuộc đảo chính. Có một số bằng chứng cho thấy sự ủng hộ của Pháp đối với cuộc đảo chính.
Compaoré đưa ra lý do cho cuộc đảo chính là sự suy giảm trong quan hệ với các nước láng giềng. Ông cho rằng Sankara đã gây nguy hiểm cho quan hệ đối ngoại với cường quốc thuộc địa cũ (Pháp) và với nước láng giềng Bờ Biển Ngà. Sau cuộc đảo chính, Compaoré ngay lập tức đảo ngược các chính sách quốc hữu hóa, hủy bỏ gần như toàn bộ các chính sách của Sankara, đưa đất nước trở lại vòng tay của IMF, và cuối cùng từ bỏ hầu hết di sản của Sankara. Sau một âm mưu đảo chính bị cáo buộc vào năm 1989, Compaoré đã đưa ra các cải cách dân chủ hạn chế vào năm 1990. Theo hiến pháp mới (1991), Compaoré đã được tái đắc cử mà không có đối thủ vào tháng 12 năm 1991. Năm 1998, Compaoré thắng cuộc bầu cử với tỷ lệ phiếu áp đảo. Năm 2004, 13 người đã bị xét xử vì âm mưu đảo chính chống lại Tổng thống Compaoré và kẻ chủ mưu bị cáo buộc đã bị kết án tù chung thân.
Năm 2000, hiến pháp được sửa đổi để giảm nhiệm kỳ tổng thống xuống còn 5 năm và giới hạn nhiệm kỳ ở mức hai, ngăn cản việc tái đắc cử liên tiếp. Sửa đổi này có hiệu lực trong cuộc bầu cử năm 2005. Nếu được thông qua trước đó, nó sẽ ngăn cản Compaoré tái đắc cử. Các ứng cử viên tổng thống khác đã thách thức kết quả bầu cử. Nhưng vào tháng 10 năm 2005, hội đồng hiến pháp đã phán quyết rằng, vì Compaoré là tổng thống đương nhiệm vào năm 2000, sửa đổi sẽ không áp dụng cho ông cho đến khi kết thúc nhiệm kỳ thứ hai của ông. Điều này đã dọn đường cho việc ông ứng cử trong cuộc bầu cử năm 2005. Vào ngày 13 tháng 11 năm 2005, ông đã tái đắc cử với tỷ lệ phiếu áp đảo, do phe đối lập chính trị bị chia rẽ.
Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2010, Compaoré đã tái đắc cử. Chỉ có 1,6 triệu người Burkinabè đi bỏ phiếu, trong tổng dân số gấp 10 lần con số đó. Vào tháng 2 năm 2011, cái chết của một học sinh đã gây ra các cuộc biểu tình năm 2011, một loạt các cuộc biểu tình của quần chúng, cùng với một cuộc binh biến quân sự và một cuộc đình công của các thẩm phán, kêu gọi Compaoré từ chức, cải cách dân chủ, tăng lương cho quân đội và công chức và tự do kinh tế. Kết quả là, các thống đốc đã bị thay thế và lương cho công chức được tăng lên. Vào tháng 4 năm 2011, đã có một cuộc binh biến quân đội; tổng thống đã bổ nhiệm các tham mưu trưởng mới, và một lệnh giới nghiêm đã được áp đặt tại Ouagadougou.
Chính phủ của Compaoré đóng vai trò là nhà đàm phán trong một số tranh chấp ở Tây Phi, bao gồm khủng hoảng Bờ Biển Ngà 2010-2011, Đối thoại liên Togo (2007), và khủng hoảng Mali 2012. Tính đến năm 2014, Burkina Faso vẫn là một trong những quốc gia kém phát triển nhất thế giới.
Sự cai trị kéo dài 27 năm của Compaoré có tác động sâu sắc đến sự phát triển dân chủ, nhân quyền và các vấn đề xã hội. Mặc dù có một số cải cách dân chủ hạn chế, quyền lực vẫn tập trung trong tay tổng thống và đảng của ông. Các quyền tự do dân sự, bao gồm tự do báo chí và tự do hội họp, thường bị hạn chế. Các vụ vi phạm nhân quyền, bao gồm cả vụ ám sát nhà báo Norbert Zongo, đã làm dấy lên sự phẫn nộ trong nước và quốc tế. Về mặt xã hội, bất bình đẳng gia tăng và nghèo đói vẫn là những vấn đề nghiêm trọng. Tham nhũng cũng là một vấn đề nhức nhối, làm xói mòn niềm tin của công chúng vào chính phủ.

3.4.2. Biến động năm 2014 và chính phủ chuyển tiếp

Hàng ngàn người biểu tình tuần hành qua Ouagadougou

Bắt đầu từ ngày 28 tháng 10 năm 2014, người biểu tình bắt đầu tuần hành và biểu tình tại Ouagadougou chống lại Tổng thống Compaoré, người dường như sẵn sàng sửa đổi hiến pháp và kéo dài 27 năm cầm quyền của mình. Vào ngày 30 tháng 10, một số người biểu tình đã đốt tòa nhà quốc hội và chiếm giữ trụ sở đài truyền hình quốc gia. Sân bay quốc tế Ouagadougou đã đóng cửa và các nghị sĩ đã đình chỉ cuộc bỏ phiếu về việc thay đổi hiến pháp (thay đổi này sẽ cho phép Compaoré tái tranh cử vào năm 2015). Cuối ngày hôm đó, quân đội đã giải tán tất cả các cơ quan chính phủ và áp đặt lệnh giới nghiêm.
Vào ngày 31 tháng 10 năm 2014, Compaoré đã từ chức. Trung tá Isaac Zida tuyên bố rằng ông sẽ lãnh đạo đất nước trong giai đoạn chuyển tiếp trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2015 theo kế hoạch, nhưng có những lo ngại về mối quan hệ thân thiết của ông với cựu tổng thống. Vào tháng 11 năm 2014, các đảng đối lập, các nhóm xã hội dân sự và các nhà lãnh đạo tôn giáo đã thông qua một kế hoạch cho một cơ quan chuyển tiếp để hướng dẫn Burkina Faso đến các cuộc bầu cử. Theo kế hoạch này, Michel Kafando trở thành tổng thống chuyển tiếp và Trung tá Zida trở thành Thủ tướng lâm thời và Bộ trưởng Quốc phòng.
Các cuộc biểu tình quy mô lớn năm 2014 phản ánh sự bất mãn sâu sắc của người dân đối với nỗ lực duy trì quyền lực của Tổng thống Compaoré. Vai trò của các phong trào xã hội dân sự, đặc biệt là các tổ chức thanh niên và công đoàn, là rất quan trọng trong việc huy động người dân và gây áp lực lên chính phủ. Chính phủ chuyển tiếp được thành lập sau đó đã phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc ổn định tình hình, chuẩn bị cho các cuộc bầu cử tự do và công bằng, đồng thời giải quyết các yêu cầu về cải cách dân chủ và công lý. Đây là một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử chính trị của Burkina Faso, thể hiện sức mạnh của ý chí nhân dân trong việc đòi hỏi sự thay đổi.

3.4.3. Nỗ lực chuyển đổi dân chủ và bất ổn (2015-2021)

Vào ngày 16 tháng 9 năm 2015, Trung đoàn An ninh Tổng thống (RSP) đã thực hiện một cuộc đảo chính, bắt giữ tổng thống và thủ tướng rồi tuyên bố Hội đồng Quốc gia vì Dân chủ là chính phủ quốc gia mới. Tuy nhiên, vào ngày 22 tháng 9 năm 2015, thủ lĩnh đảo chính, Gilbert Diendéré, đã xin lỗi và hứa sẽ khôi phục chính phủ dân sự. Vào ngày 23 tháng 9 năm 2015, thủ tướng và tổng thống lâm thời đã được phục hồi quyền lực.
Cuộc tổng tuyển cử diễn ra vào ngày 29 tháng 11 năm 2015. Roch Marc Christian Kaboré đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ở vòng đầu tiên với 53,5% số phiếu, đánh bại doanh nhân Zéphirin Diabré, người giành được 29,7%. Kaboré đã tuyên thệ nhậm chức tổng thống vào ngày 29 tháng 12 năm 2015. Kaboré đã tái đắc cử trong cuộc tổng tuyển cử ngày 22 tháng 11 năm 2020, nhưng đảng của ông, Phong trào Nhân dân vì Tiến bộ (MPP), đã không giành được đa số tuyệt đối trong quốc hội. Đảng này giành được 56 ghế trong tổng số 127 ghế. Đại hội Dân chủ và Tiến bộ (CDP), đảng của cựu Tổng thống Blaise Compaoré, đứng thứ hai với 20 ghế.
Giai đoạn này chứng kiến những nỗ lực thiết lập nền dân chủ sau khi Roch Marc Christian Kaboré đắc cử tổng thống, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều yếu tố gây bất ổn chính trị kéo dài. Các thách thức đối với quyền con người, tự do dân sự và sự tham gia của người dân vào đời sống chính trị vẫn còn tồn tại. Tình hình an ninh ngày càng xấu đi do sự trỗi dậy của các nhóm thánh chiến đã làm suy yếu niềm tin vào khả năng của chính phủ trong việc bảo vệ người dân và duy trì ổn định. Các cuộc biểu tình và bất mãn xã hội tiếp tục diễn ra, phản ánh những khó khăn kinh tế và sự thiếu tiến bộ trong việc giải quyết các vấn đề cơ bản của đất nước.

3.4.4. Khủng bố Hồi giáo cực đoan và khủng hoảng an ninh

Khói bốc lên từ Đại sứ quán Pháp tại Ouagadougou, ngày 2 tháng 3 năm 2018, trong vụ tấn công Ouagadougou 2018.

Một cuộc nổi dậy thánh chiến bắt đầu vào tháng 8 năm 2015, một phần của cuộc nổi dậy Hồi giáo ở Sahel. Từ tháng 8 năm 2015 đến tháng 10 năm 2016, bảy đồn bốt khác nhau đã bị tấn công trên khắp đất nước. Vào ngày 15 tháng 1 năm 2016, những kẻ khủng bố đã tấn công thủ đô Ouagadougou, giết chết 30 người. Al-Qaeda tại Maghreb Hồi giáo và Al-Mourabitoune, vốn cho đến lúc đó chủ yếu hoạt động ở nước láng giềng Mali, đã nhận trách nhiệm về vụ tấn công.
Năm 2016, các cuộc tấn công gia tăng sau khi một nhóm mới là Ansarul Islam, do imam Ibrahim Malam Dicko lãnh đạo, được thành lập. Các cuộc tấn công của nhóm này đặc biệt tập trung vào tỉnh Soum và đã giết chết hàng chục người trong cuộc tấn công vào Nassoumbou ngày 16 tháng 12.
Từ ngày 27 tháng 3 đến ngày 10 tháng 4 năm 2017, chính phủ Mali, Pháp và Burkina Faso đã phát động một chiến dịch chung mang tên "Chiến dịch Panga", với sự tham gia của 1.300 binh sĩ từ ba nước, tại Rừng Fhero, gần biên giới Burkina Faso-Mali, được coi là một nơi ẩn náu của Ansarul Islam. Người đứng đầu Ansarul Islam, Ibrahim Malam Dicko, đã bị giết vào tháng 6 năm 2017 và Jafar Dicko trở thành thủ lĩnh.
Vào ngày 2 tháng 3 năm 2018, Jama'at Nasr al-Islam wal Muslimin đã tấn công đại sứ quán Pháp tại Ouagadougou cũng như tổng hành dinh của quân đội Burkinabè. Tám binh sĩ và tám kẻ tấn công đã thiệt mạng, và thêm 61 binh sĩ và 24 dân thường bị thương. Cuộc nổi dậy mở rộng sang phía đông đất nước và vào đầu tháng 10, Lực lượng Vũ trang Burkina Faso đã phát động một chiến dịch quân sự lớn ở phía Đông đất nước, được hỗ trợ bởi lực lượng Pháp. Theo Human Rights Watch, từ giữa năm 2018 đến tháng 2 năm 2019, ít nhất 42 người đã bị các chiến binh thánh chiến sát hại và tối thiểu 116 dân thường, chủ yếu là người Fulani, đã bị lực lượng quân sự giết hại mà không qua xét xử. Các cuộc tấn công gia tăng đáng kể vào năm 2019. Theo ACLED, bạo lực vũ trang ở Burkina Faso đã tăng 174% vào năm 2019, với gần 1.300 dân thường thiệt mạng và 860.000 người phải di dời. Các nhóm thánh chiến cũng bắt đầu nhắm mục tiêu cụ thể vào Kitô hữu.

Những người dân Fulani phải di dời sau vụ thảm sát Yirgou.

Vào ngày 8 tháng 7 năm 2020, Hoa Kỳ bày tỏ lo ngại sau khi một báo cáo của Human Rights Watch tiết lộ các ngôi mộ tập thể với ít nhất 180 thi thể, được tìm thấy ở phía bắc Burkina Faso, nơi binh lính đang chiến đấu chống lại các chiến binh thánh chiến. Vào ngày 4 tháng 6 năm 2021, Associated Press đưa tin rằng theo chính phủ Burkina Faso, các tay súng đã giết ít nhất 100 người tại làng Solhan ở phía bắc Burkina Faso gần biên giới Niger. Một khu chợ địa phương và một số ngôi nhà cũng bị đốt cháy. Một phát ngôn viên chính phủ đổ lỗi cho các chiến binh thánh chiến. Heni Nsaibia, nhà nghiên cứu cấp cao tại Dự án Dữ liệu Sự kiện và Vị trí Xung đột Vũ trang cho biết đây là vụ tấn công đẫm máu nhất được ghi nhận ở Burkina Faso kể từ khi bắt đầu cuộc nổi dậy thánh chiến.
Từ ngày 4-5 tháng 6 năm 2021, các chiến binh không rõ danh tính đã thảm sát hơn 170 người tại các làng Solhan và Tadaryat. Các chiến binh thánh chiến đã giết 80 người ở Gorgadji vào ngày 20 tháng 8. Vào ngày 14 tháng 11, Jama'at Nasr al-Islam wal Muslimin đã tấn công một đồn hiến binh ở Inata, giết chết 53 binh sĩ, đây là tổn thất nhân mạng nặng nề nhất của quân đội Burkinabe trong cuộc nổi dậy, và là một tổn thất lớn về tinh thần trong nước. Vào tháng 12, các phần tử Hồi giáo đã giết 41 người trong một cuộc phục kích, bao gồm cả thủ lĩnh dân quân tự vệ nổi tiếng Ladji Yoro. Yoro là một nhân vật trung tâm trong Tình nguyện viên Bảo vệ Tổ quốc (VDP), một lực lượng dân quân thân chính phủ đã đóng vai trò hàng đầu trong cuộc đấu tranh chống lại các phần tử Hồi giáo.
Năm 2023, ngay sau vụ sát hại một linh mục Công giáo dưới tay quân nổi dậy, giám mục Dori, Laurent Dabiré, đã tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn với tổ chức từ thiện Công giáo Aid to the Church in Need rằng khoảng 50% đất nước nằm trong tay các phần tử Hồi giáo.
Hoạt động của các lực lượng Hồi giáo cực đoan đã gây ra một cuộc khủng hoảng an ninh và nhân đạo nghiêm trọng. Hàng ngàn người dân đã thiệt mạng, hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa, tạo ra một lượng lớn người di cư nội bộ. Các nhóm dân cư dễ bị tổn thương như phụ nữ và trẻ em đặc biệt chịu ảnh hưởng nặng nề. Tình trạng mất an ninh đã làm tê liệt các hoạt động kinh tế, xã hội, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, gây ra tình trạng thiếu lương thực và suy dinh dưỡng. Các quyền cơ bản của con người như quyền sống, quyền tự do đi lại và quyền được bảo vệ bị xâm phạm nghiêm trọng.

3.4.5. Các cuộc đảo chính năm 2022 và chính quyền quân sự

Trong một cuộc đảo chính thành công vào ngày 24 tháng 1 năm 2022, các binh sĩ nổi dậy đã bắt giữ và phế truất Tổng thống Roch Marc Christian Kaboré sau các vụ nổ súng. Phong trào Yêu nước vì Bảo vệ và Khôi phục (MPSR) được quân đội hậu thuẫn đã tuyên bố nắm quyền, do Trung tá Paul-Henri Sandaogo Damiba lãnh đạo. Vào ngày 31 tháng 1, chính quyền quân sự đã khôi phục hiến pháp và bổ nhiệm Damiba làm tổng thống lâm thời. Sau cuộc đảo chính, ECOWAS và Liên minh châu Phi đã đình chỉ tư cách thành viên của Burkina Faso. Vào ngày 10 tháng 2, Hội đồng Hiến pháp đã tuyên bố Damiba là tổng thống. Ông tuyên thệ nhậm chức tổng thống vào ngày 16 tháng 2. Vào ngày 1 tháng 3 năm 2022, chính quyền quân sự đã phê duyệt một hiến chương cho phép một quá trình chuyển đổi do quân đội lãnh đạo trong 3 năm. Hiến chương quy định quá trình chuyển đổi sẽ được theo sau bởi việc tổ chức các cuộc bầu cử. Tổng thống Kaboré, người đã bị giam giữ kể từ khi chính quyền quân sự lên nắm quyền, đã được thả vào ngày 6 tháng 4 năm 2022.
Cuộc nổi dậy vẫn tiếp diễn sau cuộc đảo chính, với khoảng 60% lãnh thổ đất nước nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ. Cuộc bao vây Djibo bắt đầu vào tháng 2 năm 2022 và vẫn tiếp diễn tính đến tháng 6 năm 2023. Từ 100 đến 165 người đã bị giết tại Seytenga Department, tỉnh Séno vào ngày 12-13 tháng 6 và khoảng 16.000 người đã phải rời bỏ nhà cửa. Vào tháng 6 năm 2022, Chính phủ đã công bố việc thành lập các "khu quân sự", nơi dân thường được yêu cầu sơ tán để Lực lượng Vũ trang và An ninh của đất nước có thể chiến đấu chống lại quân nổi dậy mà không gặp bất kỳ "trở ngại" nào.
Vào ngày 30 tháng 9 năm 2022, Damiba bị lật đổ trong một cuộc đảo chính quân sự do Đại úy Ibrahim Traoré lãnh đạo. Điều này xảy ra tám tháng sau khi Damiba lên nắm quyền. Lý do Traoré đưa ra cho cuộc đảo chính là sự bất lực rõ ràng của Paul-Henri Sandaogo Damiba trong việc đối phó với cuộc nổi dậy của người Hồi giáo. Damiba đã từ chức và rời khỏi đất nước. Vào ngày 6 tháng 10 năm 2022, Đại úy Ibrahim Traoré chính thức được bổ nhiệm làm tổng thống. Apollinaire Joachim Kyélem de Tambèla được bổ nhiệm làm Thủ tướng lâm thời vào ngày 21 tháng 10 năm 2022.
Vào ngày 13 tháng 4 năm 2023, chính quyền Burkina Faso đã tuyên bố tổng động viên nhằm cung cấp cho quốc gia mọi phương tiện cần thiết để chống khủng bố và tạo ra một "khuôn khổ pháp lý cho tất cả các hành động cần thực hiện" chống lại quân nổi dậy nhằm tái chiếm 40% lãnh thổ quốc gia từ tay quân nổi dậy Hồi giáo. Vào ngày 20 tháng 4, Lữ đoàn Can thiệp Nhanh đã gây ra vụ thảm sát Karma, vây bắt và hành quyết hàng loạt dân thường. Từ 60 đến 156 dân thường đã thiệt mạng.
Vào ngày 25 tháng 8 năm 2024, JNIM một lần nữa phát động một cuộc tấn công lớn vào khu vực Barsalogho, giết chết ít nhất 400 người.
Các cuộc đảo chính liên tiếp vào năm 2022 đã làm trầm trọng thêm tình hình bất ổn chính trị tại Burkina Faso. Chính quyền quân sự hiện tại phải đối mặt với áp lực từ cả trong nước và quốc tế về việc khôi phục chế độ dân sự và cải thiện tình hình an ninh. Đời sống người dân bị ảnh hưởng nặng nề bởi bạo lực, di dời và khủng hoảng kinh tế. Các quyền tự do cơ bản như tự do ngôn luận, tự do báo chí và tự do hội họp bị hạn chế. Triển vọng dân chủ của đất nước trở nên mong manh hơn bao giờ hết, đòi hỏi những nỗ lực to lớn để xây dựng lại niềm tin và các thể chế dân chủ bền vững.

4. Địa lý

Burkina Faso chủ yếu nằm giữa vĩ độ 9° Bắc và 15° Bắc (một khu vực nhỏ nằm ở phía bắc vĩ độ 15°), và kinh độ 6° Tây và 3° Đông. Quốc gia này là một quốc gia nội lục địa ở Tây Phi, có diện tích 274.22 K km². Nó giáp với Mali ở phía tây bắc, Niger ở phía đông bắc, Benin ở phía đông nam, Togo và Ghana ở phía nam, và Bờ Biển Ngà ở phía tây nam.

4.1. Địa hình và địa chất

Burkina Faso bao gồm hai loại địa hình chính. Phần lớn đất nước được bao phủ bởi một bán bình nguyên, tạo thành một cảnh quan nhấp nhô nhẹ nhàng, ở một số khu vực có một vài ngọn đồi biệt lập, là những tàn tích cuối cùng của một khối núi Tiền Cambri. Mặt khác, phía tây nam của đất nước tạo thành một khối núi sa thạch, nơi có đỉnh cao nhất, Ténakourou, ở độ cao 749 m. Khối núi này được bao bọc bởi các vách đá dựng đứng cao tới 150 m. Độ cao trung bình của Burkina Faso là 400 m và sự khác biệt giữa địa hình cao nhất và thấp nhất không quá 600 m. Do đó, Burkina Faso là một quốc gia tương đối bằng phẳng.
Cấu trúc địa chất chính của đất nước chủ yếu là các loại đá Tiền Cambri, bao gồm đá granit, đá phiến ma và đá phiến sét. Các thành tạo đá sa thạch ở phía tây nam thuộc về kỷ nguyên Paleozoi muộn hơn.

4.2. Khí hậu

Bản đồ phân loại khí hậu Köppen của Burkina Faso

Burkina Faso có khí hậu chủ yếu là nhiệt đới với hai mùa rất rõ rệt. Vào mùa mưa, đất nước nhận được từ 600 mm đến 900 mm lượng mưa; vào mùa khô, gió harmattan - một loại gió khô nóng từ sa mạc Sahara - thổi qua. Mùa mưa kéo dài khoảng bốn tháng, từ tháng 5/tháng 6 đến tháng 9, nhưng ngắn hơn ở phía bắc đất nước. Ba đới khí hậu có thể được xác định: Sahel, Sudan-Sahel, và Sudan-Guinée.

Khu vực Sahel** ở phía bắc thường nhận được ít hơn 600 mm mưa mỗi năm và có nhiệt độ cao, từ 5 °C đến 47 °C. Đây là một vùng xavan nhiệt đới tương đối khô cằn, kéo dài từ Sừng châu Phi đến Đại Tây Dương, giáp với Sahara ở phía bắc và vùng Sudan màu mỡ ở phía nam.
Khu vực Sudan-Sahel**, nằm giữa vĩ độ 11°3′ và 13°5′ Bắc, là một vùng chuyển tiếp về lượng mưa và nhiệt độ.
Khu vực Sudan-Guinée** ở xa hơn về phía nam, nhận được hơn 900 mm mưa mỗi năm và có nhiệt độ trung bình mát hơn.

Thiệt hại do lũ lụt Dourtenga gây ra năm 2007

Địa lý và môi trường góp phần vào tình trạng mất an ninh lương thực của Burkina Faso. Do nằm trong vùng Sahel, quốc gia này có một trong những biến đổi khí hậu khắc nghiệt nhất thế giới, từ lũ lụt nghiêm trọng đến hạn hán cực đoan. Những cú sốc khí hậu khó lường có thể khiến người dân Burkina Faso rất khó dựa vào và phát triển nông nghiệp. Khí hậu của Burkina Faso cũng khiến cây trồng dễ bị côn trùng tấn công, bao gồm cả châu chấu và dế, phá hoại mùa màng và càng làm cản trở sản xuất lương thực.
Tác động của biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt, với nhiệt độ tăng, lượng mưa thất thường hơn và các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên hơn. Điều này đặt ra những thách thức lớn đối với nông nghiệp, nguồn nước và sinh kế của người dân, đặc biệt là ở các vùng nông thôn.

4.3. Thủy văn

Tên cũ của đất nước, Thượng Volta, bắt nguồn từ ba con sông chảy qua nó: sông Volta Đen (hay Mouhoun), sông Volta Trắng (Nakambé) và sông Volta Đỏ (Nazinon). Sông Volta Đen là một trong hai con sông duy nhất của đất nước chảy quanh năm, con sông còn lại là sông Komoé, chảy về phía tây nam. Lưu vực sông Niger cũng thoát nước cho 27% diện tích bề mặt của đất nước.
Các phụ lưu của sông Niger - Béli, Gorouol, Goudébo, và Dargol - là các dòng chảy theo mùa và chỉ chảy trong khoảng bốn đến sáu tháng một năm. Tuy nhiên, chúng vẫn có thể gây lũ lụt và tràn bờ. Đất nước này cũng có nhiều hồ - các hồ chính là Tingrela, Bam, và Dem. Quốc gia này cũng có các ao lớn, như Oursi, Béli, Yomboli, và Markoye. Thiếu nước thường là một vấn đề, đặc biệt là ở phía bắc đất nước.
Tài nguyên nước của Burkina Faso đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự phân bố không đồng đều, tình trạng ô nhiễm và việc khai thác quá mức ở một số khu vực. Quản lý và sử dụng bền vững nguồn nước là một ưu tiên hàng đầu để đảm bảo an ninh lương thực, sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế.

4.4. Tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái

Xavan gần Gbomblora Department, trên đường từ Gaoua đến Batié

Tài nguyên thiên nhiên của Burkina Faso bao gồm vàng, mangan, đá vôi, đá hoa, phosphat, đá bọt, và muối. Vàng là tài nguyên khoáng sản quan trọng nhất, đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu của đất nước. Trữ lượng mangan cũng khá lớn và đang được khai thác.
Burkina Faso nằm trong hai vùng sinh thái trên cạn: xavan Sahel-keo và xavan Tây Sudan. Độ che phủ rừng ở Burkina Faso chiếm khoảng 23% tổng diện tích đất, tương đương 6.22 M ha rừng vào năm 2020, giảm so với 7.72 M ha vào năm 1990. Năm 2020, rừng tái sinh tự nhiên chiếm 6.04 M ha và rừng trồng chiếm 177.10 K ha. Trong số rừng tái sinh tự nhiên, 0% được báo cáo là rừng nguyên sinh (bao gồm các loài cây bản địa không có dấu hiệu rõ ràng về hoạt động của con người) và khoảng 16% diện tích rừng nằm trong các khu bảo tồn. Năm 2015, 100% diện tích rừng được báo cáo thuộc sở hữu công.
Hệ động thực vật tiêu biểu bao gồm các loài thích nghi với điều kiện khô hạn của vùng xavan. Động vật lớn như voi, sư tử, báo hoa mai, trâu rừng có thể được tìm thấy, bao gồm cả trâu lùn hay trâu đỏ. Các loài động vật ăn thịt lớn khác bao gồm báo săn, linh miêu tai đen hay linh miêu châu Phi, linh cẩu đốm và chó hoang châu Phi, một trong những loài nguy cấp nhất của lục địa.
Hệ động thực vật của Burkina Faso được bảo vệ trong bốn công viên quốc gia:

Công viên quốc gia W ở phía đông, đi qua Burkina Faso, Benin và Niger
Khu bảo tồn động vật hoang dã Arly (Công viên quốc gia Arly ở phía đông)
Rừng được phân loại Léraba-Comoé và Khu bảo tồn động vật hoang dã một phần ở phía tây
Mare aux Hippopotames ở phía tây

Ngoài ra còn có một số khu bảo tồn khác. Các vấn đề môi trường chính bao gồm sa mạc hóa, phá rừng, xói mòn đất và suy giảm đa dạng sinh học do áp lực từ dân số gia tăng, khai thác tài nguyên không bền vững và biến đổi khí hậu.

5. Chính trị

Tòa nhà Quốc hội ở trung tâm thành phố Ouagadougou

Hệ thống chính trị của Burkina Faso được xác định bởi hiến pháp, tuy nhiên, quốc gia này đã trải qua nhiều giai đoạn bất ổn chính trị và các cuộc đảo chính quân sự, dẫn đến việc đình chỉ hoặc sửa đổi hiến pháp nhiều lần. Hiện tại, Burkina Faso đang trong giai đoạn chuyển tiếp do chính quyền quân sự lãnh đạo sau các cuộc đảo chính năm 2022. Tình hình chính trị vẫn còn nhiều biến động và thách thức trong việc khôi phục lại trật tự hiến pháp và các thể chế dân chủ.

5.1. Cơ cấu chính phủ và hiến pháp

Hiến pháp ngày 2 tháng 6 năm 1991 đã thiết lập một chính phủ bán tổng thống: nghị viện của nó có thể bị Tổng thống Cộng hòa giải tán, người được bầu với nhiệm kỳ bảy năm. Năm 2000, hiến pháp được sửa đổi để giảm nhiệm kỳ tổng thống xuống còn năm năm và giới hạn nhiệm kỳ ở mức hai, ngăn cản việc tái đắc cử liên tiếp. Sửa đổi này có hiệu lực trong cuộc bầu cử năm 2005.
Nghị viện bao gồm một viện được gọi là Quốc hội, có 111 ghế với các thành viên được bầu để phục vụ nhiệm kỳ năm năm. Cũng có một phòng hiến pháp, bao gồm mười thành viên, và một hội đồng kinh tế và xã hội có vai trò hoàn toàn mang tính tư vấn. Hiến pháp năm 1991 đã tạo ra một nghị viện lưỡng viện, nhưng thượng viện (Phòng Đại diện) đã bị bãi bỏ vào năm 2002.
Chính quyền Compaoré đã nỗ lực phân cấp quyền lực bằng cách giao một số quyền hạn của mình cho các vùng và chính quyền thành phố. Sự mất lòng tin rộng rãi đối với các chính trị gia và sự thiếu tham gia chính trị của nhiều người dân đã làm phức tạp quá trình này. Các nhà phê bình mô tả đây là một sự phân cấp hỗn hợp.
Quyền tự do chính trị bị hạn chế nghiêm trọng ở Burkina Faso. Các tổ chức quyền con người đã chỉ trích chính quyền Compaoré vì nhiều hành vi bạo lực do nhà nước tài trợ chống lại các nhà báo và các thành viên xã hội tích cực về chính trị khác.
Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và được tổng thống bổ nhiệm với sự chấp thuận của Quốc hội. Ông chịu trách nhiệm đề cử một nội các để tổng thống bổ nhiệm.
Năm 2015, Kaboré hứa sẽ sửa đổi hiến pháp năm 1991. Việc sửa đổi hoàn thành vào năm 2018. Một điều kiện ngăn cản bất kỳ cá nhân nào giữ chức tổng thống quá mười năm liên tiếp hoặc không liên tiếp và cung cấp một phương pháp để luận tội tổng thống. Một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp cho nền Cộng hòa thứ năm đã được lên kế hoạch vào ngày 24 tháng 3 năm 2019.
Một số quyền cũng được ghi nhận trong văn bản sửa đổi: ví dụ như quyền tiếp cận nước uống, quyền tiếp cận nhà ở đàng hoàng và sự công nhận quyền bất tuân dân sự. Cuộc trưng cầu dân ý là cần thiết vì các đảng đối lập trong Quốc hội từ chối phê chuẩn văn bản được đề xuất.
Sau cuộc đảo chính tháng 1 năm 2022, quân đội đã giải tán quốc hội, chính phủ và hiến pháp. Vào ngày 31 tháng 1, chính quyền quân sự đã khôi phục hiến pháp, nhưng nó lại bị đình chỉ sau cuộc đảo chính tháng 9 năm 2022.
Việc đình chỉ và khôi phục hiến pháp liên tục sau các cuộc đảo chính năm 2022 đã gây ra những tác động tiêu cực đến pháp quyền và sự ổn định của các thể chế chính trị. Tình trạng này tạo ra sự không chắc chắn về mặt pháp lý và làm suy yếu niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp và các cơ quan nhà nước.

5.2. Các đảng phái chính trị và bầu cử

Burkina Faso có một hệ thống đa đảng, tuy nhiên, hoạt động của các đảng phái chính trị thường bị ảnh hưởng bởi các cuộc đảo chính và sự can thiệp của quân đội.
Trong lịch sử, các đảng phái chính trị lớn bao gồm:

Phong trào Nhân dân vì Tiến bộ (Mouvement du Peuple pour le Progrès - MPP): Đảng của cựu Tổng thống Roch Marc Christian Kaboré, từng là đảng cầm quyền.
Đại hội vì Dân chủ và Tiến bộ (Congrès pour la Démocratie et le Progrès - CDP): Đảng của cựu Tổng thống Blaise Compaoré, từng là đảng cầm quyền trong một thời gian dài.
Liên minh vì Tiến bộ và Cải cách (Union pour le Progrès et le Changement - UPC): Một đảng đối lập quan trọng, do Zéphirin Diabré lãnh đạo.

Các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội đã được tổ chức nhiều lần kể từ khi đất nước áp dụng hệ thống đa đảng. Tuy nhiên, các cuộc bầu cử thường bị chỉ trích về tính minh bạch và công bằng, cũng như bị ảnh hưởng bởi bối cảnh chính trị bất ổn.
Sau các cuộc đảo chính năm 2022, hoạt động của các đảng phái chính trị và xã hội dân sự bị hạn chế dưới chế độ quân sự. Chính quyền quân sự đã đình chỉ hiến pháp và giải tán quốc hội, làm dấy lên lo ngại về tương lai của nền dân chủ tại Burkina Faso. Cộng đồng quốc tế đã kêu gọi khôi phục lại trật tự hiến pháp và tổ chức các cuộc bầu cử tự do và công bằng.

5.3. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền tại Burkina Faso đã và đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn chính trị và xung đột vũ trang kéo dài. Các vấn đề nhân quyền nổi cộm bao gồm:

Bảo vệ dân thường trong vùng xung đột:** Các nhóm vũ trang Hồi giáo cực đoan và cả lực lượng an ninh chính phủ bị cáo buộc thực hiện các vụ giết người tùy tiện, bắt cóc, và các hình thức bạo lực khác nhắm vào dân thường. Tình trạng người di cư nội bộ do xung đột lên đến hàng triệu người, gây ra khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng.
Trách nhiệm giải trình cho các vi phạm:** Việc điều tra và truy tố những kẻ chịu trách nhiệm cho các vụ vi phạm nhân quyền, bao gồm cả các vụ thảm sát dân thường, thường diễn ra chậm chạp và thiếu hiệu quả. Văn hóa miễn trừ trừng phạt vẫn còn phổ biến.
Tự do báo chí và biểu đạt:** Các nhà báo và nhà hoạt động nhân quyền thường xuyên đối mặt với sự đe dọa, sách nhiễu và bắt giữ, đặc biệt khi họ đưa tin về các vấn đề nhạy cảm liên quan đến an ninh và tham nhũng. Sau các cuộc đảo chính năm 2022, không gian cho tự do báo chí và biểu đạt ngày càng bị thu hẹp.
Đàn áp chính trị:** Các cuộc đảo chính quân sự đã dẫn đến việc đình chỉ hiến pháp, giải tán các cơ quan dân cử và hạn chế các quyền tự do chính trị. Các nhà hoạt động đối lập và những người chỉ trích chính quyền quân sự có thể đối mặt với nguy cơ bị đàn áp.
Quyền phụ nữ và trẻ em:** Phụ nữ và trẻ em là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong xung đột. Họ phải đối mặt với nguy cơ bạo lực tình dục, tảo hôn, lao động trẻ em và bị tuyển mộ vào các nhóm vũ trang. Mặc dù có những nỗ lực cải thiện, cắt âm vật (FGM) vẫn còn là một vấn đề đáng lo ngại.
Quyền của các nhóm thiểu số:** Một số nhóm dân tộc, đặc biệt là người Fulani, đôi khi bị kỳ thị và trở thành mục tiêu của bạo lực do bị nghi ngờ có liên hệ với các nhóm thánh chiến.

Các tổ chức xã hội dân sự trong nước và các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, Human Rights Watch, và Ân xá Quốc tế đã liên tục lên tiếng về tình hình nhân quyền tại Burkina Faso, kêu gọi các bên liên quan tôn trọng luật pháp quốc tế về nhân quyền và luật nhân đạo quốc tế. Họ cũng nỗ lực cung cấp hỗ trợ cho các nạn nhân và thúc đẩy các cải cách nhằm cải thiện tình hình. Tuy nhiên, trong bối cảnh bất ổn và xung đột hiện nay, việc đảm bảo và bảo vệ nhân quyền vẫn là một thách thức vô cùng lớn.

6. Phân chia hành chính

Burkina Faso được chia thành 13 vùng (régions^French), 45 tỉnh (provinces^French), và 351 xã/thị xã (communes^French). Mỗi vùng được quản lý bởi một thống đốc.

Vùng Boucle du Mouhoun
Vùng Cascades
Vùng Centre (Ouagadougou)
Vùng Centre-Est
Vùng Centre-Nord
Vùng Centre-Ouest
Vùng Centre-Sud
Vùng Est
Vùng Hauts-Bassins (Bobo-Dioulasso)
Vùng Nord
Vùng Plateau-Central
Vùng Sahel
Vùng Sud-Ouest

Các thành phố chính bao gồm thủ đô Ouagadougou, Bobo-Dioulasso (trung tâm kinh tế quan trọng), Koudougou, Ouahigouya, Banfora, Kaya, Fada N'gourma, và Dédougou.

Hệ thống phân chia hành chính này nhằm mục đích quản lý nhà nước hiệu quả hơn và thúc đẩy sự phát triển ở cấp địa phương. Tuy nhiên, quản trị địa phương vẫn đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm thiếu hụt nguồn lực, năng lực hạn chế của cán bộ địa phương, và tác động của tình hình an ninh bất ổn ở nhiều khu vực, gây khó khăn cho việc cung cấp các dịch vụ công và thực hiện các dự án phát triển.

7. Quân sự và an ninh

Lực lượng vũ trang Burkina Faso bao gồm Lục quân, Không quân và Hiến binh Quốc gia. Ngoài ra còn có các lực lượng dân quân nhân dân được gọi là Tình nguyện viên Bảo vệ Tổ quốc (VDP), được thành lập để hỗ trợ quân đội trong cuộc chiến chống lại các nhóm thánh chiến. Quy mô của quân đội ước tính khoảng 6.000 người phục vụ tình nguyện. Trang bị của quân đội Burkina Faso nhìn chung còn hạn chế và phụ thuộc nhiều vào nguồn cung cấp từ nước ngoài.
Nhiệm vụ chính của các lực lượng vũ trang là bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, duy trì an ninh quốc gia và tham gia vào các hoạt động gìn giữ hòa bình quốc tế. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, quân đội đã ngày càng can thiệp vào chính trị, với hai cuộc đảo chính xảy ra vào năm 2022.
Các tổ chức cảnh sát bao gồm Hiến binh Quốc gia (Gendarmerie Nationale), hoạt động dưới sự chỉ đạo của Bộ Quốc phòng và chủ yếu đảm trách an ninh ở các vùng nông thôn và biên giới, và Cảnh sát Quốc gia (Police Nationale), hoạt động dưới sự chỉ đạo của Bộ An ninh và chịu trách nhiệm về an ninh ở các khu vực đô thị. Cả hiến binh và cảnh sát quốc gia đều được chia thành các chức năng hành chính và tư pháp; lực lượng hành chính có nhiệm vụ bảo vệ trật tự công cộng và cung cấp an ninh, trong khi lực lượng tư pháp chịu trách nhiệm điều tra tội phạm. Ngoài ra còn có lực lượng cảnh sát thành phố ở một số địa phương.
Tình hình an ninh nội địa của Burkina Faso hiện đang rất nghiêm trọng do hoạt động của các nhóm thánh chiến Hồi giáo cực đoan, đặc biệt ở các vùng phía bắc và phía đông giáp với Mali và Niger. Các nhóm này, một số có liên hệ với Al-Qaeda và IS, đã thực hiện nhiều cuộc tấn công khủng bố, phục kích, bắt cóc, gây ra hàng ngàn cái chết và khiến hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa. Chính phủ và lực lượng vũ trang đang nỗ lực ứng phó với mối đe dọa này, nhưng gặp nhiều khó khăn do địa hình rộng lớn, nguồn lực hạn chế và tính chất phức tạp của cuộc xung đột. Các nỗ lực này bao gồm các chiến dịch quân sự, tăng cường hợp tác an ninh khu vực và quốc tế, cũng như các biện pháp nhằm giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của xung đột như nghèo đói và bất bình đẳng. Tình hình bất ổn an ninh đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng, với nhu cầu lớn về lương thực, nước sạch, chăm sóc y tế và nơi ở cho những người bị ảnh hưởng.

8. Đối ngoại

Chính sách đối ngoại của Burkina Faso về cơ bản tuân theo đường lối không liên kết, duy trì quan hệ hữu nghị với nhiều quốc gia trên thế giới. Ưu tiên hàng đầu của Burkina Faso là quan hệ với các nước láng giềng trong khu vực Tây Phi và các tổ chức khu vực như Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS) và Liên minh châu Phi (AU). Tuy nhiên, sau các cuộc đảo chính quân sự năm 2022, tư cách thành viên của Burkina Faso tại cả ECOWAS và AU đều đã bị đình chỉ. Quốc gia này cũng là thành viên của Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), và Cộng đồng Pháp ngữ (La Francophonie), mặc dù tư cách thành viên tại La Francophonie cũng bị đình chỉ sau đảo chính. Burkina Faso từng là thành viên của G5 Sahel, một nhóm các quốc gia hợp tác về phát triển và an ninh, nhưng đã rút khỏi tổ chức này vào tháng 12 năm 2023 cùng với Niger và Mali, với lý do lo ngại tổ chức này "phục vụ lợi ích nước ngoài gây bất lợi cho người dân của chúng tôi".
Trong lịch sử, Burkina Faso có mối quan hệ chặt chẽ với Pháp, quốc gia từng là thực dân cai trị. Tuy nhiên, sau các cuộc đảo chính gần đây, quan hệ với Pháp đã trở nên căng thẳng. Chính quyền quân sự Burkina Faso đã yêu cầu Pháp rút quân đội và chấm dứt một số thỏa thuận hợp tác quân sự, đồng thời tìm kiếm các đối tác mới, bao gồm cả Nga.
Burkina Faso cũng duy trì quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia khác trên thế giới, bao gồm Hoa Kỳ, Trung Quốc, và các nước châu Âu khác. Quốc gia này đã từng có quan hệ ngoại giao với Đài Loan (Trung Hoa Dân Quốc) nhưng đã cắt đứt quan hệ vào năm 2018 để thiết lập quan hệ với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Các vấn đề an ninh khu vực, đặc biệt là cuộc chiến chống lại các nhóm Hồi giáo cực đoan ở vùng Sahel, là một yếu tố quan trọng chi phối chính sách đối ngoại của Burkina Faso. Quốc gia này tham gia vào các nỗ lực hợp tác khu vực và quốc tế nhằm giải quyết mối đe dọa khủng bố và ổn định tình hình. Sự thay đổi trong quan hệ với Pháp và các cường quốc khác phản ánh nỗ lực của chính quyền quân sự nhằm tìm kiếm sự linh hoạt và đa dạng hóa các mối quan hệ đối ngoại trong bối cảnh tình hình khu vực và quốc tế phức tạp.

9. Kinh tế

Biểu đồ thể hiện tỷ trọng các mặt hàng xuất khẩu của Burkina Faso năm 2019

GDP bình quân đầu người ở Burkina Faso, từ năm 1950

Nền kinh tế Burkina Faso là một trong những nền kinh tế kém phát triển nhất thế giới. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) danh nghĩa của nước này vào năm 2022 là 16.23 B USD. GDP bình quân đầu người còn rất thấp. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề bởi tình hình bất ổn chính trị, an ninh kém và các cú sốc khí hậu. Quốc gia này phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp và khai thác vàng, đồng thời đối mặt với những thách thức lớn về phát triển bền vững và công bằng xã hội. Tỷ lệ đói nghèo cao, đặc biệt ở các vùng nông thôn.

9.1. Cơ cấu và xu hướng kinh tế

Nền kinh tế Burkina Faso chủ yếu dựa vào nông nghiệp, ngành sử dụng phần lớn lực lượng lao động và đóng góp đáng kể vào GDP. Tuy nhiên, nông nghiệp rất dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu (hạn hán, lũ lụt) và tình hình an ninh bất ổn. Tỷ lệ đói nghèo vẫn ở mức cao, và đất nước phụ thuộc nhiều vào viện trợ quốc tế.
Trong những năm gần đây, ngành khai thác vàng đã trở thành một nguồn thu ngoại tệ quan trọng, nhưng cũng đặt ra các vấn đề về môi trường và quản lý tài nguyên. Lạm phát là một thách thức, đặc biệt trong bối cảnh giá cả lương thực và năng lượng toàn cầu tăng cao.
Chính phủ đã đưa ra nhiều kế hoạch phát triển kinh tế nhằm đa dạng hóa nền kinh tế, cải thiện cơ sở hạ tầng và thu hút đầu tư. Tuy nhiên, việc thực hiện các kế hoạch này gặp nhiều khó khăn do bất ổn chính trị và thiếu nguồn lực.
Tác động xã hội của các chính sách kinh tế là một vấn đề quan trọng. Bất bình đẳng thu nhập và cơ hội vẫn còn lớn. Các vấn đề về lao động, bao gồm lao động trẻ em trong ngành khai thác mỏ và nông nghiệp, cũng cần được giải quyết. Các biện pháp nhằm đảm bảo công bằng xã hội và cải thiện đời sống cho người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương, là ưu tiên hàng đầu.
Giá trị xuất khẩu của Burkina Faso giảm từ 2.77 B USD năm 2011 xuống còn 754.00 M USD năm 2012. Nông nghiệp chiếm 32% tổng sản phẩm quốc nội và sử dụng 80% lực lượng lao động. Ngành này chủ yếu bao gồm chăn nuôi gia súc. Đặc biệt ở phía nam và tây nam, người dân trồng các loại cây như cao lương, kê ngọc, ngô, lạc, gạo và bông, với sản phẩm dư thừa để bán. Phần lớn hoạt động kinh tế của đất nước được tài trợ bởi viện trợ quốc tế, mặc dù có trữ lượng quặng vàng dồi dào.
Năm mặt hàng xuất khẩu hàng đầu trong năm 2017, theo thứ tự quan trọng, là: đá quý và kim loại quý, 1.90 B USD (78,5% tổng kim ngạch xuất khẩu), bông, 198.70 M USD (8,3%), quặng, xỉ, tro, 137.60 M USD (5,8%), trái cây, các loại hạt: 76.60 M USD (3,2%) và hạt có dầu: 59.50 M USD (2,5%).
Một báo cáo tháng 12 năm 2018 từ Ngân hàng Thế giới chỉ ra rằng vào năm 2017, tăng trưởng kinh tế đã tăng lên 6,4% (so với 5,9% năm 2016) chủ yếu do sản xuất vàng và tăng đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Sự gia tăng tiêu dùng liên quan đến tăng trưởng quỹ lương cũng hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Lạm phát vẫn ở mức thấp, 0,4% trong năm đó nhưng thâm hụt công tăng lên 7,7% GDP (so với 3,5% năm 2016). Chính phủ tiếp tục nhận viện trợ tài chính và các khoản vay để tài trợ cho nợ. Để tài trợ cho thâm hụt công, Chính phủ đã kết hợp viện trợ ưu đãi và vay mượn trên thị trường khu vực. Ngân hàng Thế giới cho biết triển vọng kinh tế vẫn thuận lợi trong ngắn hạn và trung hạn, mặc dù điều đó có thể bị ảnh hưởng tiêu cực. Các rủi ro bao gồm giá dầu cao (nhập khẩu), giá vàng và bông thấp hơn (xuất khẩu) cũng như mối đe dọa khủng bố và đình công lao động.
Burkina Faso là một phần của Liên minh Kinh tế và Tiền tệ Tây Phi (UMEOA) và đã chấp nhận Franc CFA Tây Phi. Đồng tiền này được phát hành bởi Ngân hàng Trung ương các Quốc gia Tây Phi (BCEAO), đặt tại Dakar, Senegal. BCEAO quản lý chính sách tiền tệ và dự trữ của các quốc gia thành viên, đồng thời cung cấp quy định và giám sát ngành tài chính và hoạt động ngân hàng. Một khuôn khổ pháp lý liên quan đến cấp phép, hoạt động ngân hàng, yêu cầu về tổ chức và vốn, kiểm tra và xử phạt (áp dụng cho tất cả các quốc gia trong Liên minh) đã được áp dụng, đã được cải cách đáng kể vào năm 1999. Các tổ chức tài chính vi mô được điều chỉnh bởi một luật riêng, quy định các hoạt động tài chính vi mô ở tất cả các nước WAEMU. Ngành bảo hiểm được điều chỉnh thông qua Hội nghị Liên châu Phi về Thị trường Bảo hiểm (CIMA).
Năm 2018, du lịch gần như không tồn tại ở nhiều vùng của đất nước. Chính phủ Hoa Kỳ (và các chính phủ khác) cảnh báo công dân của họ không nên đi đến nhiều vùng của Burkina Faso: "Khu vực biên giới phía bắc Sahel giáp với Mali và Niger do tội phạm và khủng bố. Các tỉnh Kmoandjari, Tapoa, Kompienga và Gourma ở Vùng Đông do tội phạm và khủng bố".
Sách Dữ kiện Thế giới của CIA năm 2018 cung cấp bản tóm tắt cập nhật này. "Burkina Faso là một quốc gia nghèo, không giáp biển, phụ thuộc vào lượng mưa đầy đủ. Các kiểu mưa thất thường, đất nghèo dinh dưỡng, và thiếu thông tin liên lạc đầy đủ cũng như cơ sở hạ tầng khác góp phần vào tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế trước các cú sốc bên ngoài. Khoảng 80% dân số làm nông nghiệp tự cung tự cấp và bông là cây trồng chính. Đất nước có ít tài nguyên thiên nhiên và một cơ sở công nghiệp yếu. Bông và vàng là các mặt hàng xuất khẩu chính của Burkina Faso... Đất nước đã chứng kiến sự gia tăng trong thăm dò, sản xuất và xuất khẩu vàng.
Mặc dù sự kết thúc của cuộc khủng hoảng chính trị đã cho phép nền kinh tế Burkina Faso phục hồi tăng trưởng tích cực, tình hình an ninh mong manh của đất nước có thể gây nguy hiểm cho những thành tựu này. Bất ổn chính trị ở nước láng giềng Mali, nguồn cung cấp năng lượng không đáng tin cậy và các liên kết giao thông kém đặt ra những thách thức lâu dài." Báo cáo cũng nhấn mạnh chương trình của Quỹ Tiền tệ Quốc tế giai đoạn 2018-2020, bao gồm kế hoạch của chính phủ nhằm "giảm thâm hụt ngân sách và duy trì chi tiêu quan trọng cho các dịch vụ xã hội và các khoản đầu tư công ưu tiên".
Một báo cáo năm 2018 của Nhóm Ngân hàng Phát triển châu Phi đã thảo luận về một diễn biến kinh tế vĩ mô: "đầu tư cao hơn và chi tiêu liên tục cho các dịch vụ xã hội và an ninh sẽ làm tăng thâm hụt ngân sách". Dự đoán của nhóm này cho năm 2018 chỉ ra rằng thâm hụt ngân sách sẽ giảm xuống 4,8% GDP vào năm 2018 và xuống 2,9% vào năm 2019. Nợ công liên quan đến Kế hoạch Phát triển Kinh tế và Xã hội Quốc gia được ước tính là 36,9% GDP vào năm 2017.
Burkina Faso là thành viên của Tổ chức Hài hòa hóa Luật Kinh doanh tại châu Phi (OHADA). Quốc gia này cũng thuộc Liên Hợp Quốc, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Thương mại Thế giới.

9.2. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Burkina Faso phụ thuộc vào một số ngành chính, trong đó nông nghiệp và khai khoáng đóng vai trò chủ đạo. Các ngành này không chỉ đóng góp vào GDP mà còn tạo việc làm cho phần lớn dân số, tuy nhiên cũng đi kèm với những tác động nhất định đến môi trường và xã hội.

9.2.1. Nông nghiệp và chăn nuôi

Các cơ sở chế biến tại Mỏ Essakane ở Burkina Faso

Nông nghiệp là xương sống của nền kinh tế Burkina Faso, sử dụng khoảng 80% lực lượng lao động và đóng góp khoảng 32% vào GDP. Các loại cây trồng chính bao gồm cao lương, kê, ngô, bông vải và lạc. Bông là cây trồng xuất khẩu quan trọng, mang lại nguồn thu ngoại tệ đáng kể. Ngoài ra, các loại cây lương thực như cao lương, kê và ngô được trồng chủ yếu để phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước.
Chăn nuôi cũng đóng một vai trò quan trọng, đặc biệt là chăn nuôi gia súc (bò, cừu, dê) và gia cầm. Gia súc được nuôi để lấy thịt, sữa và sức kéo, đồng thời cũng là một hình thức tích lũy tài sản quan trọng đối với nhiều hộ gia đình nông thôn.
Ngành nông nghiệp và chăn nuôi của Burkina Faso phải đối mặt với nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu gây ra hạn hán và lũ lụt thất thường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất cây trồng và vật nuôi. Tình hình an ninh bất ổn ở nhiều khu vực nông thôn do hoạt động của các nhóm thánh chiến đã khiến nhiều nông dân phải rời bỏ ruộng đất, làm gián đoạn sản xuất và gây ra tình trạng mất an ninh lương thực. Đất đai bạc màu, thiếu nước tưới, công nghệ canh tác lạc hậu và khả năng tiếp cận thị trường hạn chế cũng là những rào cản đối với sự phát triển của ngành. Đời sống của nông dân, những người chiếm đa số dân số, thường rất khó khăn và dễ bị tổn thương trước các cú sốc kinh tế và môi trường.

9.2.2. Khai thác mỏ

Ngành khai thác mỏ, đặc biệt là khai thác vàng, đã trở thành một ngành kinh tế quan trọng của Burkina Faso trong những năm gần đây. Vàng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong kim ngạch xuất khẩu của đất nước. Ngoài vàng, Burkina Faso còn có trữ lượng mangan, kẽm, đồng, sắt, đá vôi và phosphat. Sản lượng vàng đã tăng đáng kể, đưa Burkina Faso trở thành một trong những nhà sản xuất vàng lớn ở châu Phi. Năm 2015, sản lượng vàng của Burkina Faso là 36 tấn. Một báo cáo năm 2018 cho biết nước này dự kiến khai thác kỷ lục 55 tấn vàng trong năm đó.
Sự phát triển của ngành khai thác mỏ mang lại nguồn thu ngoại tệ và cơ hội việc làm, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề. Khai thác quy mô nhỏ (tiểu thủ công) diễn ra phổ biến, thường thiếu các biện pháp đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ môi trường. Lao động trẻ em trong các mỏ vàng là một vấn đề nghiêm trọng. Các vấn đề về môi trường như ô nhiễm nguồn nước, suy thoái đất đai do hoạt động khai thác cũng cần được quan tâm. An toàn lao động trong các mỏ, đặc biệt là các mỏ quy mô nhỏ, thường không được đảm bảo. Tham nhũng và việc phân phối lợi ích từ ngành khai khoáng không đồng đều cũng là những thách thức cần giải quyết để đảm bảo sự phát triển bền vững và công bằng của ngành này.

9.3. Cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng của Burkina Faso còn nhiều hạn chế và là một trong những yếu tố cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chính phủ đã có những nỗ lực cải thiện, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức lớn.

9.3.1. Giao thông vận tải

Chợ Grand marché ở Koudougou, Burkina Faso — Chợ *Grand marché* ở Koudougou, Burkina Faso

Hệ thống giao thông vận tải ở Burkina Faso còn tương đối kém phát triển.

Đường bộ:** Mạng lưới đường bộ có tổng chiều dài khoảng 15.00 K km, trong đó chỉ có khoảng 2.50 K km được trải nhựa. Chất lượng đường sá, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, còn thấp, gây khó khăn cho việc đi lại và vận chuyển hàng hóa, nhất là trong mùa mưa.
Đường sắt:** Burkina Faso có một tuyến đường sắt duy nhất, là một phần của tuyến Abidjan-Niger lịch sử, chạy từ Kaya ở phía bắc qua thủ đô Ouagadougou, Koudougou, Bobo-Dioulasso, Banfora đến Abidjan ở Bờ Biển Ngà. Tuyến đường sắt này do công ty Sitarail vận hành, chủ yếu phục vụ vận chuyển hàng hóa và một số lượng hạn chế hành khách. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng đường sắt đã cũ kỹ và cần được đầu tư nâng cấp.
Hàng không:** Sân bay quốc tế chính là Sân bay Ouagadougou, có các chuyến bay thường lệ đến nhiều điểm đến ở Tây Phi cũng như Paris, Brussels và Istanbul. Sân bay Bobo-Dioulasso là sân bay quốc tế thứ hai, có các chuyến bay đến Ouagadougou và Abidjan. Ngoài ra còn một số sân bay nhỏ phục vụ các chuyến bay nội địa.

Nhìn chung, cơ sở hạ tầng giao thông lạc hậu và khả năng tiếp cận hạn chế của người dân, đặc biệt ở các vùng sâu vùng xa, là một trở ngại lớn cho phát triển kinh tế, thương mại và hội nhập xã hội.

9.3.2. Năng lượng

Tình hình sản xuất và cung cấp điện ở Burkina Faso còn nhiều hạn chế. Quốc gia này phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu năng lượng, chủ yếu là các sản phẩm dầu mỏ để phát điện và nhiên liệu cho giao thông vận tải. Tỷ lệ dân số được tiếp cận với điện còn thấp, đặc biệt là ở các vùng nông thôn.
Tuy nhiên, Burkina Faso có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời do có số giờ nắng cao quanh năm. Chính phủ đã có những nỗ lực nhằm phát triển năng lượng mặt trời để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng, tăng cường an ninh năng lượng và bảo vệ môi trường. Một nhà máy điện mặt trời công suất 33 megawatt tại Zagtouli, gần Ouagadougou, đã đi vào hoạt động vào cuối tháng 11 năm 2017. Vào thời điểm xây dựng, đây là cơ sở năng lượng mặt trời lớn nhất ở Tây Phi.
Việc cải thiện khả năng tiếp cận năng lượng cho người dân và doanh nghiệp là một ưu tiên quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế và cải thiện chất lượng cuộc sống. Đồng thời, việc phát triển năng lượng bền vững cũng cần xem xét các tác động môi trường và đảm bảo tính hiệu quả về chi phí.

9.3.3. Quản lý nước và vệ sinh

Ga đường sắt ở Bobo Dioulasso được xây dựng từ thời thuộc địa và vẫn còn hoạt động.

Tình hình cung cấp nước sạch và các cơ sở vệ sinh ở Burkina Faso đã có những cải thiện nhất định nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Cơ quan Quản lý Nước và Vệ sinh Quốc gia (ONEA), một công ty nhà nước hoạt động theo mô hình thương mại, đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện quản lý tài nguyên nước và cung cấp dịch vụ nước sạch, đặc biệt ở các khu vực đô thị. ONEA được đánh giá là một trong những công ty tiện ích hoạt động hiệu quả nhất ở châu Phi, với mức độ tự chủ cao, ban quản lý có năng lực và tận tâm. Từ năm 2000, gần 2 triệu người đã được tiếp cận với nước sạch tại bốn trung tâm đô thị chính của đất nước; công ty đã duy trì chất lượng cơ sở hạ tầng cao (tỷ lệ thất thoát nước dưới 18% - một trong những mức thấp nhất ở châu Phi cận Sahara), cải thiện báo cáo tài chính và tăng doanh thu hàng năm trung bình 12%.
Tuy nhiên, khả năng tiếp cận nước sạch và vệ sinh vẫn còn hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Theo UNICEF, khả năng tiếp cận nước uống đã tăng từ 39% lên 76% ở khu vực nông thôn và từ 75% lên 97% ở khu vực thành thị trong giai đoạn 1990-2015. Mặc dù có những tiến bộ, nhiều người dân vẫn phải sử dụng nguồn nước không đảm bảo vệ sinh, dẫn đến nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến nước.
Những thách thức hiện tại bao gồm khó khăn của một số khách hàng trong việc thanh toán dịch vụ, và sự cần thiết phải dựa vào viện trợ quốc tế để mở rộng cơ sở hạ tầng. Việc đảm bảo tính bền vững của các hệ thống cung cấp nước và vệ sinh, cũng như tăng cường khả năng tiếp cận cho tất cả người dân, vẫn là những ưu tiên quan trọng.

9.4. Khoa học và công nghệ

Năm 2009, Burkina Faso chi 0,20% GDP cho nghiên cứu và phát triển (R&D), một trong những tỷ lệ thấp nhất ở Tây Phi. Năm 2010, có 48 nhà nghiên cứu (tính theo số lượng tương đương toàn thời gian) trên một triệu dân, cao hơn gấp đôi mức trung bình của châu Phi cận Sahara (20 trên một triệu dân năm 2013) và cao hơn tỷ lệ của Ghana và Nigeria (39). Tuy nhiên, con số này thấp hơn nhiều so với tỷ lệ của Senegal (361 trên một triệu dân). Năm 2010, ở Burkina Faso, 46% nhà nghiên cứu làm việc trong lĩnh vực y tế, 16% trong kỹ thuật, 13% trong khoa học tự nhiên, 9% trong khoa học nông nghiệp, 7% trong khoa học nhân văn và 4% trong khoa học xã hội.
Vào tháng 1 năm 2011, chính phủ đã thành lập Bộ Nghiên cứu Khoa học và Đổi mới. Cho đến lúc đó, việc quản lý khoa học, công nghệ và đổi mới thuộc về Cục Giáo dục Trung học, Đại học và Nghiên cứu Khoa học. Trong bộ này, Tổng cục Nghiên cứu và Thống kê Ngành chịu trách nhiệm lập kế hoạch. Một cơ quan riêng biệt, Tổng cục Nghiên cứu Khoa học, Công nghệ và Đổi mới, điều phối nghiên cứu. Đây là một sự khác biệt so với mô hình ở nhiều quốc gia Tây Phi khác, nơi một cơ quan duy nhất thực hiện cả hai chức năng. Động thái này cho thấy ý định của chính phủ nhằm biến khoa học và công nghệ thành một ưu tiên phát triển. Burkina Faso được xếp hạng 129 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.
Năm 2012, Burkina Faso đã thông qua Chính sách Quốc gia về Nghiên cứu Khoa học và Kỹ thuật, với các mục tiêu chiến lược là phát triển R&D và ứng dụng cũng như thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Chính sách này cũng quy định việc tăng cường năng lực chiến lược và hoạt động của bộ. Một trong những ưu tiên chính là cải thiện an ninh lương thực và tự cung tự cấp bằng cách tăng cường năng lực trong khoa học nông nghiệp và môi trường. Việc thành lập một trung tâm xuất sắc vào năm 2014 tại Viện Kỹ thuật Nước và Môi trường Quốc tế ở Ouagadougou trong khuôn khổ dự án của Ngân hàng Thế giới cung cấp nguồn tài trợ thiết yếu cho việc xây dựng năng lực trong các lĩnh vực ưu tiên này.
Một ưu tiên kép là thúc đẩy các hệ thống y tế đổi mới, hiệu quả và dễ tiếp cận. Chính phủ mong muốn phát triển song song các ngành khoa học và công nghệ ứng dụng cũng như khoa học xã hội và nhân văn. Để bổ sung cho chính sách nghiên cứu quốc gia, chính phủ đã chuẩn bị một Chiến lược Quốc gia Phổ biến Công nghệ, Sáng chế và Đổi mới (2012) và một Chiến lược Đổi mới Quốc gia (2014). Các chính sách khác cũng kết hợp khoa học và công nghệ, chẳng hạn như chính sách về Giáo dục Trung học, Đại học và Nghiên cứu Khoa học (2010), Chính sách Quốc gia về An ninh Lương thực và Dinh dưỡng (2014) và Chương trình Quốc gia cho Khu vực Nông thôn (2011).
Năm 2013, Burkina Faso đã thông qua Đạo luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới, thành lập ba cơ chế tài trợ cho nghiên cứu và đổi mới, một dấu hiệu rõ ràng về cam kết cấp cao. Các cơ chế này là Quỹ Quốc gia về Giáo dục và Nghiên cứu, Quỹ Quốc gia về Nghiên cứu và Đổi mới vì Phát triển và Diễn đàn Nghiên cứu Khoa học và Đổi mới Công nghệ.
Nhìn chung, việc đầu tư cho khoa học và công nghệ ở Burkina Faso còn hạn chế, nhưng chính phủ đã có những nỗ lực nhằm thúc đẩy lĩnh vực này như một động lực cho phát triển kinh tế - xã hội. Ứng dụng công nghệ vào các ngành như nông nghiệp, y tế, và năng lượng được coi là quan trọng để giải quyết các thách thức của đất nước.

10. Xã hội

Xã hội Burkina Faso mang những đặc điểm của một quốc gia đang phát triển ở Tây Phi, với cơ cấu dân số trẻ, đa dạng về sắc tộc và tôn giáo, cùng nhiều vấn đề xã hội cần giải quyết. Các khía cạnh công bằng và phúc lợi xã hội luôn là những ưu tiên hàng đầu trong các chính sách phát triển của đất nước.

10.1. Nhân khẩu học

Một người đàn ông người Tuareg Burkinabè ở Ouagadougou

Dân số
Năm	Triệu
1950	4.3
2000	11.6
2021	21.9

Burkina Faso có dân số ước tính khoảng 23,286 triệu người (năm 2024). Tốc độ tăng trưởng dân số cao, khoảng 3% (2006). Độ tuổi trung vị của dân số là 17 tuổi. Cơ cấu dân số rất trẻ, với tỷ lệ trẻ em dưới 15 tuổi chiếm một phần lớn dân số (47,5%). Tuổi thọ trung bình ước tính là 60 đối với nam và 61 đối với nữ (năm 2016).
Dân cư tập trung chủ yếu ở phía nam và trung tâm đất nước, đôi khi mật độ dân số vượt quá 48 PD/km2. Hàng trăm ngàn người Burkinabè thường xuyên di cư đến Bờ Biển Ngà và Ghana, chủ yếu để làm nông nghiệp thời vụ. Các dòng lao động này bị ảnh hưởng bởi các sự kiện bên ngoài; âm mưu đảo chính tháng 9 năm 2002 tại Bờ Biển Ngà và các cuộc giao tranh sau đó đã khiến hàng trăm ngàn người Burkinabè trở về Burkina Faso. Nền kinh tế khu vực bị ảnh hưởng khi họ không thể làm việc.

Tổng tỷ suất sinh của Burkina Faso được ước tính là 5,93 trẻ em trên một phụ nữ vào năm 2014, cao thứ sáu trên thế giới.
Năm 2009, Báo cáo Buôn người của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết chế độ nô lệ ở Burkina Faso vẫn tiếp tục tồn tại và trẻ em Burkinabè thường là nạn nhân. Chế độ nô lệ ở các quốc gia Sahel nói chung là một thể chế cố hữu với lịch sử lâu đời bắt nguồn từ buôn bán nô lệ xuyên Sahara. Năm 2018, ước tính có khoảng 82.000 người trong nước đang sống trong "chế độ nô lệ hiện đại" theo Chỉ số Nô lệ Toàn cầu.
Tình hình đô thị hóa đang diễn ra, với sự gia tăng dân số ở các thành phố lớn như Ouagadougou và Bobo-Dioulasso. Tuy nhiên, phần lớn dân số vẫn sống ở nông thôn. Cơ cấu dân số trẻ và tỷ lệ sinh cao đặt ra những thách thức lớn về giáo dục, y tế, việc làm và phúc lợi xã hội.

Hạng	Thành phố	Vùng	Dân số (2019)
1	Ouagadougou	Centre	2,415,266
2	Bobo-Dioulasso	Hauts-Bassins	904,920
3	Koudougou	Centre-Ouest	160,239
4	Saaba	Centre	136,011
5	Ouahigouya	Nord	124,587
6	Kaya	Centre-Nord	121,970
7	Banfora	Cascades	117,452
8	Pouytenga	Centre-Est	96,469
9	Houndé	Hauts-Bassins	87,151
10	Fada N'gourma	Est	73,200

10.2. Các nhóm dân tộc

Dân số 23 triệu người của Burkina Faso thuộc hai nhóm văn hóa dân tộc chính của Tây Phi: Voltaic và Mandé (ngôn ngữ chung của họ là tiếng Dyula). Người Mossi thuộc nhóm Voltaic chiếm khoảng một nửa dân số. Người Mossi tự cho là hậu duệ của các chiến binh di cư đến Burkina Faso ngày nay từ phía bắc Ghana vào khoảng năm 1100 CN. Họ đã thành lập một đế chế kéo dài hơn 800 năm. Chủ yếu là nông dân, vương quốc Mossi được lãnh đạo bởi Mogho Naba, triều đình của ông đặt tại Ouagadougou.
Các nhóm dân tộc quan trọng khác bao gồm:

Người Fulani (còn gọi là Peul hoặc Fula): Chiếm khoảng 9,3% dân số, chủ yếu là những người chăn nuôi gia súc du mục hoặc bán du mục, sinh sống rải rác trên cả nước, đặc biệt là ở phía bắc.
Người Gourmantché: Sống chủ yếu ở phía đông đất nước.
Người Bobo: Tập trung ở phía tây, quanh thành phố Bobo-Dioulasso.
Người Lobi: Sống ở phía tây nam.
Người Gurunsi: Bao gồm nhiều phân nhóm nhỏ hơn, sống ở miền trung và nam.
Người Sénoufo: Sống ở phía tây nam, gần biên giới Bờ Biển Ngà và Mali.
Người Bissa: Sống ở phía nam.
Người Samo: Sống ở phía tây bắc.
Người Marka (hay Dafing): Một nhánh của người Mandé, sống ở phía tây.

Mỗi nhóm dân tộc có những đặc điểm văn hóa, ngôn ngữ và truyền thống riêng, tạo nên sự đa dạng văn hóa phong phú cho Burkina Faso. Mối quan hệ giữa các dân tộc nhìn chung là hòa thuận, tuy nhiên, xung đột về tài nguyên (đất đai, nguồn nước) và những căng thẳng do tình hình an ninh bất ổn đôi khi cũng xảy ra. Các vấn đề liên quan đến quyền của các nhóm thiểu số, đặc biệt là việc đảm bảo sự tham gia bình đẳng của họ vào đời sống chính trị và kinh tế, cũng là những khía cạnh cần được quan tâm.

10.3. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ	Tỷ lệ (%)
Mooré	40.5
Fula	9.3
Gourmanché	6.1
Bambara	4.9
Bissa	3.2
Bwamu	2.1
Dagara	2.0
San	1.9
Lobiri	1.8
Lyélé	1.7
Bobo	1.4
Sénoufo	1.4
Nuni	1.2
Dafing	1.1
Tamasheq	1.0
Kassem	0.7
Gouin	0.4
Dogon	0.3
Songhai	0.3
Gourounsi	0.3
Ko	0.1
Koussassé	0.1
Sembla	0.1
Siamou	0.1
Các ngôn ngữ quốc gia khác	5.0
Các ngôn ngữ châu Phi khác	0.2
Tiếng Pháp	1.3
Các ngôn ngữ không bản địa khác	0.1

Burkina Faso là một quốc gia đa ngôn ngữ. Các ngôn ngữ làm việc là tiếng Pháp, được giới thiệu trong thời kỳ thuộc địa, và tiếng Anh. Vào tháng 12 năm 2023, do mối quan hệ xấu đi giữa Burkina Faso và chính phủ Pháp, chính phủ Burkina Faso đã thông báo nâng các ngôn ngữ (Mooré, Bissa, Dyula và Fula) lên vị thế ngôn ngữ chính thức. Vào tháng 1 năm 2024, tiếng Pháp đã bị loại bỏ khỏi vị thế ngôn ngữ chính thức, trở thành một ngôn ngữ làm việc cùng với tiếng Anh. Tổng cộng, ước tính có khoảng 69 ngôn ngữ được nói ở nước này, trong đó khoảng 60 ngôn ngữ là ngôn ngữ bản địa. Tiếng Mooré là ngôn ngữ được nói nhiều nhất ở Burkina Faso, được khoảng một nửa dân số sử dụng, chủ yếu ở vùng trung tâm xung quanh thủ đô Ouagadougou.
Theo điều tra dân số năm 2006, các ngôn ngữ được nói bản địa ở Burkina Faso là Mooré chiếm 40,5% dân số, Fula 9,3%, Gourmanché 6,1%, Bambara 4,9%, Bissa 3,2%, Bwamu 2,1%, Dagara 2%, San 1,9%, Lobiri 1,8%, Lyélé 1,7%, Bobo và Sénoufo mỗi thứ tiếng 1,4%, Nuni 1,2%, Dafing 1,1%, Tamasheq 1%, Kassem 0,7%, Gouin 0,4%, Dogon, Songhai, và Gourounsi mỗi thứ tiếng 0,3%, Ko, Koussassé, Sembla, và Siamou mỗi thứ tiếng 0,1%, các ngôn ngữ quốc gia khác 5%, các ngôn ngữ châu Phi khác 0,2%, tiếng Pháp (ngôn ngữ chính thức trước đây) 1,3%, và các ngôn ngữ không bản địa khác 0,1%.
Ở phía tây, các ngôn ngữ Mandé được sử dụng rộng rãi, trong đó phổ biến nhất là tiếng Dyula (còn được gọi là Jula hoặc Dioula), các ngôn ngữ khác bao gồm Bobo, Samo, và Marka. Fula phổ biến, đặc biệt ở phía bắc. Gourmanché được nói ở phía đông, trong khi Bissa được nói ở phía nam.
Sự đa dạng ngôn ngữ phản ánh sự phong phú về văn hóa của đất nước. Các ngôn ngữ bản địa đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, giao tiếp hàng ngày và truyền tải các giá trị truyền thống. Chính sách ngôn ngữ của chính phủ nhằm thúc đẩy việc sử dụng các ngôn ngữ quốc gia trong giáo dục và hành chính, đồng thời duy trì vai trò của tiếng Pháp và tiếng Anh như những công cụ hội nhập quốc tế.

10.4. Tôn giáo

Thống kê về tôn giáo ở Burkina Faso cho thấy sự đa dạng và cùng tồn tại của các tín ngưỡng khác nhau. Cuộc điều tra dân số năm 2019 của chính phủ Burkina Faso báo cáo rằng 63,8% dân số theo Hồi giáo, và phần lớn nhóm này thuộc nhánh Sunni, trong khi một thiểu số nhỏ theo Hồi giáo Shia. Một số lượng đáng kể người Hồi giáo Sunni tự nhận mình theo dòng Sufi Tijaniyah.
Cuộc điều tra dân số năm 2019 cũng cho thấy 26,3% dân số là Kitô hữu (20,1% là Công giáo La Mã và 6,2% là thành viên của các giáo phái Tin Lành), 9,0% theo tín ngưỡng bản địa truyền thống như tín ngưỡng Dogon, 0,2% theo các tôn giáo khác, và 0,7% không theo tôn giáo nào. Trước đó, theo điều tra dân số năm 2006, tỷ lệ người theo Hồi giáo là 60,53%, Kitô giáo là 23,18% (Công giáo 19,00%), tín ngưỡng bản địa là 15,34%, các tôn giáo khác 0,57%, và không tôn giáo 0,38%. Năm 1960, tín ngưỡng bản địa chiếm 68,7%, cho thấy sự Hồi giáo hóa nhanh chóng sau độc lập.
Những người theo Thuyết vật linh là nhóm tôn giáo lớn nhất ở vùng Sud-Ouest của đất nước, chiếm 48,1% tổng dân số của vùng này.
Nhìn chung, các tôn giáo cùng tồn tại hòa bình ở Burkina Faso. Hiến pháp đảm bảo tự do tôn giáo, và chính phủ thường tôn trọng quyền này. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự gia tăng của các nhóm Hồi giáo cực đoan đã gây ra căng thẳng và bạo lực ở một số khu vực, ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các cộng đồng tôn giáo và đặt ra những thách thức đối với sự chung sống hòa bình truyền thống.

10.5. Giáo dục

Trường tiểu học Gando. Kiến trúc sư của trường, Diébédo Francis Kéré, đã nhận Giải thưởng Kiến trúc Aga Khan năm 2004.

Giáo dục ở Burkina Faso được chia thành các cấp tiểu học, trung học và đại học. Hệ thống giáo dục chính thức bao gồm 6 năm tiểu học, 4 năm trung học cơ sở và 3 năm trung học phổ thông, sau đó là giáo dục đại học. Giáo dục tiểu học và trung học cơ sở (10 năm) là bắt buộc. Ngôn ngữ giảng dạy chính là tiếng Pháp, mặc dù có những nỗ lực đưa các ngôn ngữ quốc gia vào chương trình giảng dạy.
Tuy nhiên, việc tiếp cận giáo dục vẫn còn nhiều hạn chế. Học phí ở bậc trung học, khoảng 50 USD mỗi năm, là một rào cản lớn đối với nhiều gia đình Burkinabè. Các bé trai thường được ưu tiên đi học hơn các bé gái, do đó, tỷ lệ đi học và biết chữ của nữ giới thấp hơn đáng kể so với nam giới. Đã có sự gia tăng trong việc đi học của các bé gái nhờ chính sách của chính phủ nhằm giảm học phí cho nữ sinh và cấp thêm học bổng cho họ.
Để chuyển từ tiểu học lên trung học cơ sở, từ trung học cơ sở lên trung học phổ thông, hoặc từ trung học phổ통 lên đại học, học sinh phải vượt qua các kỳ thi quốc gia. Các cơ sở giáo dục đại học bao gồm Đại học Ouagadougou, Đại học Bách khoa Bobo-Dioulasso, và Đại học Koudougou, cũng là một cơ sở đào tạo giáo viên. Có một số trường cao đẳng tư thục nhỏ ở thủ đô Ouagadougou nhưng chỉ một bộ phận nhỏ dân số có đủ khả năng chi trả. Ngoài ra còn có Trường Quốc tế Ouagadougou (ISO), một trường tư thục của Mỹ đặt tại Ouagadougou.
Báo cáo Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc năm 2008 xếp hạng Burkina Faso là quốc gia có trình độ biết chữ thấp nhất thế giới, mặc dù đã có nỗ lực phối hợp để tăng gấp đôi tỷ lệ biết chữ từ 12,8% năm 1990 lên 25,3% năm 2008. Theo ước tính năm 2003, tỷ lệ biết chữ của người dân từ 15 tuổi trở lên là 21,8% (nam: 29,4%, nữ: 15,2%). Năm 2010, chi tiêu cho giáo dục chiếm 4% GDP.
Chất lượng giáo dục cũng là một vấn đề đáng quan tâm, với tình trạng thiếu giáo viên, thiếu cơ sở vật chất và tài liệu giảng dạy. Tình hình an ninh bất ổn ở nhiều khu vực đã khiến nhiều trường học phải đóng cửa, ảnh hưởng đến việc học tập của hàng trăm ngàn trẻ em. Các nỗ lực cải thiện giáo dục nhằm đảm bảo quyền được giáo dục cho mọi người, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập, và đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước vẫn đang tiếp tục.

10.6. Y tế

Hệ thống y tế công cộng ở Burkina Faso còn nhiều yếu kém và đối mặt với nhiều thách thức.

Tuổi thọ trung bình và tỷ lệ tử vong:** Năm 2016, tuổi thọ trung bình ước tính là 60 đối với nam và 61 đối với nữ. Năm 2018, tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi và tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là 76 trên 1000 ca sinh sống.
Các bệnh chính:** Các bệnh truyền nhiễm vẫn là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng. HIV/AIDS có tỷ lệ lưu hành ở người trưởng thành (15-49 tuổi) ước tính là 1,0% vào năm 2012, tuy nhiên, tỷ lệ này đang có xu hướng giảm ở phụ nữ mang thai. Sốt rét và sốt xuất huyết là những bệnh phổ biến, đặc biệt trong mùa mưa. Một trận dịch sốt xuất huyết năm 2016 đã khiến 20 bệnh nhân tử vong.
Cơ sở hạ tầng y tế và chi tiêu:** Chi tiêu của chính phủ trung ương cho y tế là 3% vào năm 2001. Tính đến năm 2009, các nghiên cứu ước tính chỉ có khoảng 10 bác sĩ trên 100.000 dân. Ngoài ra, có 41 y tá và 13 nữ hộ sinh trên 100.000 dân. Cơ sở hạ tầng y tế, đặc biệt ở các vùng nông thôn, còn thiếu thốn và trang thiết bị y tế lạc hậu.
Cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ (FGM):** Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2005, ước tính 72,5% trẻ em gái và phụ nữ ở Burkina Faso đã bị cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ, được thực hiện theo các nghi lễ truyền thống. Đây là một vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe và quyền con người.

Các cuộc điều tra Nhân khẩu học và Sức khỏe đã hoàn thành ba cuộc khảo sát ở Burkina Faso kể từ năm 1993, và có một cuộc khảo sát khác vào năm 2009.
Những thách thức trong việc đảm bảo chăm sóc sức khỏe cho người dân bao gồm thiếu hụt nhân lực y tế có trình độ, nguồn lực tài chính hạn chế, cơ sở hạ tầng yếu kém, và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế khó khăn, đặc biệt đối với người dân ở vùng sâu vùng xa và những người nghèo. Tình hình an ninh bất ổn cũng ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động của các cơ sở y tế và việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

10.7. Vấn đề lương thực

Burkina Faso phải đối mặt với vấn đề thiếu lương thực kinh niên và tình trạng suy dinh dưỡng ở mức độ nghiêm trọng, đặc biệt ảnh hưởng đến trẻ em và phụ nữ. Theo Chỉ số Đói Nghèo Toàn cầu (GHI), một công cụ đa chiều được sử dụng để đo lường và theo dõi mức độ đói của một quốc gia, Burkina Faso xếp hạng 65/78 quốc gia vào năm 2013 và 98/127 quốc gia vào năm 2024 với mức độ đói nghiêm trọng (điểm 24.6 năm 2024).
Ước tính có hơn 1,5 triệu trẻ em có nguy cơ mất an ninh lương thực, và khoảng 350.000 trẻ em cần hỗ trợ y tế khẩn cấp. Tuy nhiên, chỉ khoảng một phần ba số trẻ em này thực sự nhận được sự chăm sóc y tế đầy đủ. Chỉ 11,4% trẻ em dưới hai tuổi nhận được số bữa ăn khuyến nghị hàng ngày. Tình trạng còi cọc do mất an ninh lương thực là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến ít nhất một phần ba dân số từ năm 2008 đến 2012. Trẻ em còi cọc thường có thời gian đi học ít hơn so với trẻ em phát triển bình thường, góp phần vào trình độ học vấn thấp của dân số Burkina Faso.
Ủy ban châu Âu dự kiến khoảng 500.000 trẻ em dưới 5 tuổi ở Burkina Faso sẽ bị suy dinh dưỡng cấp tính vào năm 2015, bao gồm khoảng 149.000 trẻ sẽ bị dạng suy dinh dưỡng đe dọa tính mạng nhất. Tỷ lệ thiếu hụt vi chất dinh dưỡng cũng cao. Theo Khảo sát Nhân khẩu học và Sức khỏe (DHS 2010), 49% phụ nữ và 88% trẻ em dưới năm tuổi bị thiếu máu. Bốn mươi phần trăm số ca tử vong ở trẻ sơ sinh có thể là do suy dinh dưỡng, và ngược lại, tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh này đã làm giảm 13,6% tổng lực lượng lao động của Burkina Faso, cho thấy an ninh lương thực ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống ngoài sức khỏe.
Tỷ lệ mất an ninh lương thực cao và các tác động đi kèm thậm chí còn phổ biến hơn ở các vùng nông thôn so với thành thị, do khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế ở khu vực nông thôn hạn chế hơn nhiều và nhận thức cũng như giáo dục về nhu cầu dinh dưỡng của trẻ em thấp hơn.
Một báo cáo tháng 10 năm 2018 của USAID cho biết hạn hán và lũ lụt vẫn còn là vấn đề, và "bạo lực và mất an ninh đang làm gián đoạn thị trường, thương mại và các hoạt động sinh kế ở một số vùng phía bắc và phía đông của Burkina Faso". Báo cáo ước tính rằng hơn 954.300 người cần hỗ trợ an ninh lương thực, và theo UNICEF, ước tính "187.200 trẻ em dưới 5 tuổi sẽ bị suy dinh dưỡng cấp tính nghiêm trọng".
Sản xuất nông nghiệp, nguồn cung cấp lương thực chính, rất dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu (hạn hán, lũ lụt) và xung đột vũ trang. Tình hình an ninh bất ổn ở nhiều khu vực đã khiến nông dân phải rời bỏ ruộng đất, làm gián đoạn sản xuất và lưu thông lương thực.
Nhiều nỗ lực trong và ngoài nước đang được triển khai nhằm cải thiện an ninh lương thực và dinh dưỡng một cách bền vững, bao gồm các chương trình hỗ trợ nông nghiệp, cung cấp lương thực khẩn cấp, điều trị suy dinh dưỡng, và nâng cao nhận thức về dinh dưỡng. Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) đã thực hiện các chương trình nhằm tăng cường an ninh lương thực, bao gồm Chiến dịch Cứu trợ và Phục hồi Kéo dài 200509 (PRRO) để ứng phó với tình trạng suy dinh dưỡng cao và Chương trình Quốc gia (CP) hỗ trợ dinh dưỡng cho người nhiễm HIV/AIDS và chương trình cho ăn tại trường học. Ngân hàng Thế giới cũng có Dự án Năng suất Nông nghiệp và An ninh Lương thực nhằm cải thiện năng lực sản xuất lương thực của các hộ nghèo và đảm bảo nguồn cung lương thực tốt hơn ở thị trường nông thôn.

11. Văn hóa

Một vũ công Winiama đeo mặt nạ, khoảng năm 1970

Văn hóa Burkina Faso là sự hòa quyện phong phú giữa các truyền thống bản địa đa dạng và những ảnh hưởng từ bên ngoài, đặc biệt là từ thời kỳ thuộc địa Pháp. Sự đa dạng sắc tộc của đất nước, với hơn 60 nhóm dân tộc khác nhau, đã tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu, thể hiện qua nghệ thuật, âm nhạc, văn học, điện ảnh và các lễ hội truyền thống.

11.1. Nghệ thuật và thủ công mỹ nghệ

Vòng hoa thủ công làm từ quả bầu được sơn vẽ trang trí ở Ouagadougou

Burkina Faso có một di sản nghệ thuật truyền thống phong phú và đa dạng, thể hiện qua các tác phẩm thủ công mỹ nghệ của các dân tộc khác nhau.

Mặt nạ:** Mặt nạ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống văn hóa và tâm linh của nhiều nhóm dân tộc, đặc biệt là người Mossi, Bobo, Bwa và Gurunsi. Chúng được sử dụng trong các nghi lễ nông nghiệp, tang lễ, và các lễ hội cộng đồng nhằm kết nối với thế giới tâm linh, cầu xin mùa màng bội thu, hoặc tưởng nhớ tổ tiên. Mỗi loại mặt nạ có hình dáng, màu sắc và ý nghĩa biểu tượng riêng.
Điêu khắc:** Nghệ thuật điêu khắc, chủ yếu trên gỗ, cũng rất phát triển. Các tác phẩm điêu khắc thường mô tả hình người, động vật, hoặc các biểu tượng tâm linh, được sử dụng trong các nghi lễ hoặc làm đồ trang trí.
Dệt may:** Nghề dệt vải truyền thống, đặc biệt là vải bông, rất phổ biến. Các loại vải được dệt thủ công với nhiều hoa văn và màu sắc độc đáo, thường được sử dụng để may trang phục truyền thống hoặc làm đồ dùng gia đình.

Nghệ thuật đương đại ở Burkina Faso cũng đang phát triển mạnh mẽ, với nhiều nghệ sĩ thể hiện sự sáng tạo và phản ánh các vấn đề xã hội hiện đại qua các tác phẩm hội họa, điêu khắc, và sắp đặt.
Hội chợ Thủ công mỹ nghệ Quốc tế Ouagadougou (SIAO - Le Salon International de l'Artisanat de Ouagadougou) là một sự kiện nghệ thuật lớn, được tổ chức hai năm một lần, thu hút các nghệ nhân và du khách từ khắp châu Phi và thế giới. Đây là một trong những hội chợ thủ công quan trọng nhất châu Phi.

11.2. Âm nhạc

Âm nhạc Burkina Faso vô cùng đa dạng, phản ánh sự phong phú của hơn 60 nhóm dân tộc sinh sống trên lãnh thổ. Âm nhạc truyền thống đóng vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng, được sử dụng trong các nghi lễ, lễ hội, và các hoạt động xã hội. Mỗi nhóm dân tộc có những làn điệu, nhịp điệu và nhạc cụ đặc trưng riêng.
Các nhạc cụ chính thường được sử dụng bao gồm:

Trống: Có nhiều loại trống khác nhau như djembe, trống tama (talking drum).
Nhạc cụ bộ dây: Kora (đàn hạc 21 dây), ngoni (đàn luýt nhỏ).
Nhạc cụ bộ hơi: Sáo, kèn.
Nhạc cụ tự thân vang: Balafon (một loại mộc cầm).

Người Mossi, chiếm 40% dân số, tập trung ở khu vực trung tâm quanh thủ đô Ouagadougou. Về phía nam, các dân tộc Gurunsi, Gurma, Dagaaba và Lobi, nói các ngôn ngữ Gur gần gũi với tiếng Mossi, trải dài đến các quốc gia ven biển. Ở phía bắc và phía đông, người Fulani của Sahel chiếm ưu thế, trong khi ở phía nam và phía tây, các ngôn ngữ Mande phổ biến; Samo, Bissa, Bobo, Senufo và Marka.
Âm nhạc đại chúng hiện đại của Burkina Faso cũng phát triển, pha trộn giữa yếu tố truyền thống và các thể loại âm nhạc quốc tế như reggae, hip hop, và jazz. Nhiều nhạc sĩ Burkina Faso đã đạt được thành công trong nước và quốc tế. Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc văn hóa, truyền tải thông điệp xã hội, và gắn kết cộng đồng.

11.3. Văn học

Văn học Burkina Faso có nguồn gốc từ truyền thống truyền miệng, vốn vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và truyền tải lịch sử, văn hóa, và các giá trị của các cộng đồng. Các câu chuyện kể, ngụ ngôn, tục ngữ, và thơ ca truyền miệng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Năm 1934, trong thời kỳ Pháp thuộc, Dim-Dolobsom Ouedraogo đã xuất bản tác phẩm Maximes, pensées et devinettes mossi (Châm ngôn, Tư tưởng và Câu đố của người Mossi), một bản ghi chép về lịch sử truyền miệng của người Mossi.
Truyền thống truyền miệng tiếp tục có ảnh hưởng đến các nhà văn Burkinabè trong giai đoạn hậu độc lập của Burkina Faso vào những năm 1960, như Nazi Boni và Roger Nikiema. Những năm 1960 cũng chứng kiến sự gia tăng số lượng các nhà viết kịch được xuất bản tác phẩm. Từ những năm 1970, văn học Burkina Faso đã phát triển với nhiều nhà văn được xuất bản hơn.
Các nhà văn Burkina Faso hiện đại viết chủ yếu bằng tiếng Pháp, ngôn ngữ chính thức của đất nước. Các tác phẩm của họ thường khám phá các chủ đề như bản sắc văn hóa, lịch sử, các vấn đề xã hội, chính trị, và cuộc sống của người dân Burkina Faso. Một số nhà văn nổi tiếng bao gồm Monique Ilboudo, Bernadette Sanou Dao, và Jean-Baptiste Somé.
Gần đây, các hình thức văn học mới như thơ Slam (Slam poetry) đang ngày càng trở nên phổ biến, một phần nhờ những nỗ lực của nhà thơ slam Malika Outtara. Cô sử dụng kỹ năng của mình để nâng cao nhận thức về các vấn đề như hiến máu, bệnh bạch tạng và tác động của COVID-19. Văn học đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh xã hội, thúc đẩy đối thoại, và góp phần xây dựng một nền văn hóa Burkina Faso năng động và đa dạng.

11.4. Điện ảnh

Điện ảnh Burkina Faso là một phần quan trọng của ngành công nghiệp điện ảnh Tây Phi và điện ảnh châu Phi nói chung. Sự đóng góp của Burkina Faso cho điện ảnh châu Phi bắt đầu với việc thành lập Liên hoan Phim và Truyền hình Liên Phi Ouagadougou (FESPACO), được khởi xướng như một tuần lễ phim vào năm 1969. Nhiều nhà làm phim của quốc gia này được biết đến trên toàn thế giới và đã giành được các giải thưởng quốc tế.
Trong nhiều năm, trụ sở của Liên đoàn các nhà làm phim Liên Phi (FEPACI) đặt tại Ouagadougou, được giải cứu vào năm 1983 khỏi một giai đoạn trì trệ nhờ sự ủng hộ nhiệt tình và tài trợ của Tổng thống Thomas Sankara. (Năm 2006, Ban Thư ký FEPACI chuyển đến Nam Phi, nhưng trụ sở của tổ chức vẫn ở Ouagadougou.) Trong số các đạo diễn nổi tiếng nhất từ Burkina Faso có Gaston Kaboré, Idrissa Ouédraogo và Dani Kouyaté.
FESPACO, được tổ chức hai năm một lần tại Ouagadougou, là liên hoan phim lớn nhất và uy tín nhất châu Phi. Sự kiện này không chỉ là nơi giới thiệu các tác phẩm điện ảnh châu Phi mà còn là một diễn đàn quan trọng để các nhà làm phim, nhà phê bình, và khán giả trao đổi, học hỏi và thúc đẩy sự phát triển của điện ảnh châu lục.
Các bộ phim của Burkina Faso thường đề cập đến các vấn đề xã hội, văn hóa, lịch sử và chính trị của đất nước và châu Phi nói chung. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc văn hóa, phản ánh những thách thức và khát vọng của người dân, đồng thời góp phần vào cuộc đối thoại toàn cầu về các vấn đề đương đại. Burkina Faso cũng sản xuất các loạt phim truyền hình nổi tiếng như Les Bobodiouf. Các nhà làm phim nổi tiếng quốc tế như Ouédraogo, Kaboré, Yameogo và Kouyaté cũng thực hiện các loạt phim truyền hình nổi tiếng.

11.5. Truyền thông

Một nhà quay phim ở Ouagadougou, Burkina Faso năm 2010

Cơ quan truyền thông chính của quốc gia là dịch vụ truyền hình và phát thanh kết hợp do nhà nước tài trợ, Đài Phát thanh Truyền hình Burkina (RTB). RTB phát sóng trên hai tần số sóng trung (AM) và một số tần số FM. Bên cạnh RTB, còn có các đài phát thanh FM tư nhân về thể thao, văn hóa, âm nhạc và tôn giáo. RTB duy trì một chương trình tin tức sóng ngắn toàn cầu (Đài Phát thanh Quốc gia Burkina) bằng tiếng Pháp từ thủ đô Ouagadougou sử dụng một máy phát 100 kW trên tần số 4.815 và 5.030 MHz.
Nỗ lực phát triển báo chí và truyền thông độc lập ở Burkina Faso đã không liên tục. Năm 1998, nhà báo điều tra Norbert Zongo, anh trai Ernest, tài xế của ông và một người đàn ông khác đã bị những kẻ tấn công không rõ danh tính ám sát, và các thi thể bị đốt cháy. Vụ án chưa bao giờ được giải quyết. Tuy nhiên, một Ủy ban Điều tra độc lập sau đó đã kết luận rằng Norbert Zongo bị giết vì lý do chính trị do công việc điều tra của ông về cái chết của David Ouedraogo, một tài xế làm việc cho François Compaoré, anh trai của Tổng thống Blaise Compaoré.
Vào tháng 1 năm 1999, François Compaoré bị buộc tội giết David Ouedraogo, người đã chết do bị tra tấn vào tháng 1 năm 1998. Các cáo buộc sau đó đã được một tòa án quân sự bác bỏ sau khi kháng cáo. Vào tháng 8 năm 2000, năm thành viên của đội cận vệ cá nhân của Tổng thống (Trung đoàn An ninh Tổng thống, hay RSP) bị buộc tội giết Ouedraogo. Các thành viên RSP Marcel Kafando, Edmond Koama và Ousseini Yaro, bị điều tra là nghi phạm trong vụ ám sát Norbert Zongo, đã bị kết tội trong vụ Ouedraogo và bị kết án tù dài hạn.
Kể từ cái chết của Norbert Zongo, một số cuộc biểu tình liên quan đến cuộc điều tra Zongo và cách đối xử với các nhà báo đã bị cảnh sát và lực lượng an ninh chính phủ ngăn chặn hoặc giải tán. Vào tháng 4 năm 2007, người dẫn chương trình radio reggae nổi tiếng Karim Sama, người có các chương trình phát các bài hát reggae xen kẽ với những bình luận chỉ trích về sự bất công và tham nhũng của chính phủ bị cáo buộc, đã nhận được một số lời đe dọa giết chết. Xe riêng của Sama sau đó đã bị những kẻ phá hoại không rõ danh tính đốt cháy bên ngoài đài phát thanh tư nhân Ouaga FM. Đáp lại, Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ) đã viết thư cho Tổng thống Compaoré yêu cầu chính phủ của ông điều tra việc gửi các email đe dọa giết chết các nhà báo và nhà bình luận đài phát thanh ở Burkina Faso chỉ trích chính phủ. Vào tháng 12 năm 2008, cảnh sát ở Ouagadougou đã thẩm vấn các nhà lãnh đạo của một cuộc tuần hành biểu tình kêu gọi một cuộc điều tra mới về vụ ám sát Zongo chưa được giải quyết. Trong số những người tuần hành có Jean-Claude Meda, chủ tịch Hiệp hội Nhà báo Burkina Faso.
Các vấn đề liên quan đến tự do báo chí, khả năng tiếp cận thông tin và vai trò của truyền thông trong xã hội (bao gồm cả các trường hợp đàn áp nhà báo) vẫn là những thách thức. Tình hình an ninh bất ổn và các cuộc đảo chính quân sự gần đây cũng ảnh hưởng đến môi trường hoạt động của truyền thông.

11.6. Ẩm thực

Ẩm thực Burkina Faso mang những đặc trưng của ẩm thực Tây Phi, dựa trên các loại thực phẩm thiết yếu như cao lương, kê, gạo, ngô, lạc, khoai tây, đậu, khoai mỡ và đậu bắp.
Các món ăn chính thường được chế biến từ các loại ngũ cốc này, ví dụ như:

Tô (Tôô):** Một loại cháo hoặc bánh đặc làm từ bột kê, cao lương hoặc ngô, thường được ăn kèm với các loại nước sốt làm từ rau, thịt hoặc cá. Đây là món ăn cơ bản và phổ biến nhất.
Fufu:** Một món ăn tương tự như tô, nhưng thường được làm từ khoai mỡ hoặc sắn nghiền nhuyễn.

Các nguồn protein động vật phổ biến nhất là gà, trứng gà và cá nước ngọt.
Đồ uống truyền thống của Burkinabè bao gồm:

Banji (rượu cọ):** Được làm từ nhựa cây cọ lên men.
Zoom-koom:** Nghĩa là "nước hạt", được cho là thức uống quốc gia của Burkina Faso. Zoom-koom có màu trắng sữa, làm từ nước và ngũ cốc, ngon nhất khi uống với đá viên.
Dolo:** Một loại bia truyền thống được làm từ kê hoặc cao lương lên men, phổ biến ở các vùng nông thôn.

Trong những thời điểm khủng hoảng, một loại cây họ đậu bản địa của Burkina, Zamnè, có thể được dùng làm món chính hoặc trong nước sốt.
Ẩm thực Burkina Faso sử dụng nhiều nguyên liệu địa phương và phản ánh sự đa dạng văn hóa của các nhóm dân tộc. Các phong tục ăn uống thường mang tính cộng đồng, với việc mọi người cùng nhau chia sẻ bữa ăn.

11.7. Thể thao

Đội tuyển bóng đá quốc gia Burkina Faso mặc áo trắng trong một trận đấu

Các môn thể thao phổ biến ở Burkina Faso bao gồm bóng đá, bóng rổ, đua xe đạp, rugby union, bóng ném, quần vợt, quyền Anh và võ thuật. Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất, được chơi cả chuyên nghiệp và không chuyên ở các thị trấn và làng mạc trên khắp đất nước. Đội tuyển quốc gia có biệt danh là "Les Étalons" ("Những chú ngựa đực") để tưởng nhớ con ngựa huyền thoại của Công chúa Yennenga.
Năm 1998, Burkina Faso đăng cai Cúp bóng đá châu Phi, và Sân vận động Omnisport ở Bobo-Dioulasso được xây dựng cho sự kiện này. Burkina Faso đã giành quyền tham dự Cúp bóng đá châu Phi 2013 tại Nam Phi và lọt vào trận chung kết, nhưng sau đó thua Nigeria 0-1. Đất nước này chưa bao giờ giành quyền tham dự một kỳ FIFA World Cup nào.
Bóng rổ là một môn thể thao khác rất phổ biến cho cả nam và nữ. Đội tuyển quốc gia nam đã có năm thành công nhất vào năm 2013 khi họ giành quyền tham dự AfroBasket, sự kiện bóng rổ hàng đầu của châu lục.
Tại Thế vận hội Mùa hè 2020, vận động viên Hugues Fabrice Zango đã giành huy chương Olympic đầu tiên cho Burkina Faso, giành huy chương đồng ở nội dung nhảy xa ba bước nam. Cricket cũng đang phát triển ở Burkina Faso với việc Cricket Burkina Faso điều hành một giải đấu gồm 10 câu lạc bộ.
Các giải đấu thể thao trong nước được tổ chức thường xuyên, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân. Thành tích tại các giải đấu quốc tế, mặc dù còn khiêm tốn, nhưng cũng góp phần nâng cao vị thế của thể thao Burkina Faso.

11.8. Lễ hội và ngày nghỉ lễ

Burkina Faso có nhiều ngày nghỉ lễ quốc gia và các lễ hội văn hóa tiêu biểu, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tôn giáo của đất nước.

Các ngày nghỉ lễ quốc gia chính bao gồm:**

Ngày 1 tháng 1: Tết Dương lịch (Jour de l'an)

Các lễ hội văn hóa tiêu biểu:**
- Lễ hội Mặt nạ Truyền thống (FESTIMA - Festival International des Masques et des Arts):** Được tổ chức hai năm một lần tại Dédougou, tôn vinh nghệ thuật mặt nạ truyền thống của các dân tộc Burkina Faso và các nước châu Phi khác. Đây là một sự kiện văn hóa quan trọng, thu hút đông đảo người tham gia và du khách.
- Tuần lễ Văn hóa Quốc gia (SNC - La Semaine Nationale de la Culture):** Diễn ra hai năm một lần tại Bobo-Dioulasso, thành phố lớn thứ hai của đất nước. SNC là một trong những hoạt động văn hóa quan trọng nhất, giới thiệu sự đa dạng của các loại hình nghệ thuật, âm nhạc, vũ đạo, và thủ công mỹ nghệ từ khắp các vùng miền.
- Liên hoan Phim và Truyền hình Liên Phi Ouagadougou (FESPACO):** Được tổ chức hai năm một lần vào tháng Hai các năm lẻ tại thủ đô, là liên hoan phim lớn nhất châu Phi.
- Hội chợ Thủ công mỹ nghệ Quốc tế Ouagadougou (SIAO):** Được tổ chức hai năm một lần vào cuối tháng Mười - đầu tháng Mười Một các năm chẵn, là một trong những hội chợ thương mại nghệ thuật và thủ công quan trọng nhất châu Phi.
- Hội nghị chuyên đề điêu khắc đá granit Laongo:** Diễn ra hai năm một lần tại một địa điểm cách Ouagadougou khoảng 35 km, thuộc tỉnh Oubritenga.
Các lễ hội và ngày nghỉ lễ này đóng vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng, là dịp để người dân thể hiện bản sắc văn hóa, củng cố sự đoàn kết, và thu hút du lịch.

11.9. Di sản thế giới

Burkina Faso có ba di sản thế giới được UNESCO công nhận, bao gồm hai di sản văn hóa và một di sản thiên nhiên. Các di sản này phản ánh giá trị lịch sử, văn hóa và tự nhiên độc đáo của đất nước, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn chúng cho các thế hệ tương lai.
1. **Di tích Loropéni** (Di sản văn hóa, công nhận năm 2009): Đây là quần thể tường thành bằng đá thời tiền thuộc địa, được bảo tồn tốt nhất trong số mười pháo đài tương tự ở khu vực Lobi. Di tích có niên đại ít nhất 1.000 năm, nằm gần biên giới với Bờ Biển Ngà, Ghana và Togo. Loropéni từng là một trung tâm quan trọng trong hoạt động buôn bán vàng xuyên Sahara. Giá trị của di sản này nằm ở việc nó minh chứng cho một truyền thống kiến trúc phòng thủ độc đáo và sự phát triển của các xã hội phức tạp ở Tây Phi.
2. **Quần thể W-Arly-Pendjari** (Di sản thiên nhiên, công nhận năm 2017, mở rộng từ Công viên quốc gia W của Niger được công nhận năm 1996): Đây là một quần thể xuyên quốc gia, bao gồm các khu bảo tồn ở Burkina Faso (Công viên quốc gia Arly), Benin (Công viên quốc gia Pendjari) và Niger (Công viên quốc gia W). Quần thể này là một trong những hệ sinh thái xavan Tây Phi còn lại lớn nhất và quan trọng nhất, là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm và bị đe dọa, bao gồm voi châu Phi, sư tử Tây Phi, báo săn, chó hoang châu Phi và nhiều loài chim. Việc bảo tồn quần thể này có ý nghĩa quan trọng đối với đa dạng sinh học khu vực và toàn cầu.
3. **Các địa điểm luyện sắt cổ đại của Burkina Faso** (Di sản văn hóa, công nhận năm 2019): Quần thể này bao gồm năm địa điểm trải dài trên nhiều tỉnh khác nhau, với khoảng 15 lò luyện sắt đứng, các cấu trúc lò luyện khác, mỏ và dấu vết của các khu nhà ở. Các địa điểm này có niên đại từ thế kỷ thứ 8 TCN trở đi, minh chứng cho sự phát triển sớm và rộng khắp của ngành luyện kim sắt ở Burkina Faso. Kỹ thuật luyện sắt cổ đại này cho phép sản xuất các công cụ và vũ khí, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế và xã hội của các cộng đồng địa phương. Di sản này làm nổi bật vai trò của Burkina Faso như một trung tâm luyện kim sắt quan trọng trong lịch sử châu Phi.

Việc công nhận các di sản này của UNESCO không chỉ mang lại niềm tự hào cho Burkina Faso mà còn đặt ra trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của chúng. Các nỗ lực bảo tồn bao gồm quản lý bền vững, nghiên cứu khoa học, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển du lịch có trách nhiệm. Tuy nhiên, các di sản này cũng đối mặt với nhiều thách thức như biến đổi khí hậu, áp lực từ sự phát triển, và tình hình an ninh bất ổn ở một số khu vực.