Uzbekistan

3.1. Thời cổ đại và trung đại

Những người đầu tiên được biết đến đã sinh sống ở Trung Á là người Scythia, những người đến từ các đồng cỏ phía bắc của Uzbekistan ngày nay, vào khoảng thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyên; khi những người du mục này định cư trong khu vực, họ đã xây dựng một hệ thống thủy lợi rộng lớn dọc theo các con sông. Vào thời điểm này, các thành phố như Bukhoro (Bukhara) và Samarqand (Samarkand) nổi lên như những trung tâm chính quyền và văn hóa cao. Đến thế kỷ thứ năm trước Công nguyên, các nhà nước Bactria, Sogdia, và Tokharia đã thống trị khu vực.

Khi Đông Á bắt đầu phát triển thương mại tơ lụa với phương Tây, sử dụng một mạng lưới rộng lớn các thành phố và khu định cư nông thôn ở tỉnh Transoxiana, và xa hơn về phía đông ở nơi ngày nay là Tân Cương, những người trung gian Sogdia đã trở thành những thương nhân giàu có nhất. Kết quả của thương mại này trên con đường được gọi là Con đường Tơ lụa, Bukhara và Samarkand cuối cùng đã trở thành những thành phố cực kỳ giàu có, và đôi khi Transoxiana (Mawarannahr) là một trong những tỉnh có ảnh hưởng và quyền lực nhất thời cổ đại.

Năm 327 trước Công nguyên, nhà cai trị Macedonia Alexandros Đại đế đã chinh phục các tỉnh Đế quốc Ba Tư là Sogdiana và Bactria, nơi chứa đựng các lãnh thổ của Uzbekistan hiện đại. Sự kháng cự mạnh mẽ của dân chúng đối với cuộc chinh phục đã khiến quân đội của Alexandros bị sa lầy trong khu vực, nơi trở thành phần phía bắc của Vương quốc Hy Lạp-Bactria của người Macedonia. Vương quốc này đã bị thay thế bởi Đế quốc Quý Sương do người Nguyệt Chi thống trị vào thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên. Trong nhiều thế kỷ sau đó, khu vực Uzbekistan bị cai trị bởi người Hephthalite và người Sasan, cũng như bởi các đế quốc khác, ví dụ, những đế quốc được thành lập bởi các dân tộc Turkic Göktürk.

Các cuộc chinh phục của người Hồi giáo từ thế kỷ thứ VII trở đi đã chứng kiến người Ả Rập mang Hồi giáo đến Uzbekistan. Trong cùng thời kỳ, Hồi giáo bắt đầu bén rễ trong các dân tộc người Turk du mục.
Vào thế kỷ thứ VIII, Transoxiana, lãnh thổ giữa các sông Amu Darya và Syr Darya, đã bị người Ả Rập (Qutayba ibn Muslim) chinh phục, trở thành một trung tâm quan trọng ngay sau Thời kỳ hoàng kim của Hồi giáo.
Vào thế kỷ thứ IX và thứ X, Transoxiana được đưa vào Nhà nước Samanid. Vào thế kỷ thứ X, nó dần dần bị thống trị bởi Kara-Khanid do người Turk cai trị, cũng như những người giám sát Seljuk (Sultan Sanjar) của họ.
Cuộc chinh phục của Mông Cổ dưới thời Thành Cát Tư Hãn trong thế kỷ XIII đã mang lại sự thay đổi cho khu vực. Các cuộc xâm lược Bukhara, Samarkand, Urgench và những nơi khác đã dẫn đến các vụ thảm sát hàng loạt và sự tàn phá chưa từng có, khiến một phần của Khwarezmia bị san phẳng hoàn toàn.

Sau cái chết của Thành Cát Tư Hãn vào năm 1227, đế chế của ông được chia cho bốn người con trai và các thành viên gia đình. Bất chấp nguy cơ phân mảnh nghiêm trọng, đã có sự kế vị có trật tự trong nhiều thế hệ, và quyền kiểm soát hầu hết Transoxiana vẫn nằm trong tay con cháu trực hệ của Sát Hợp Đài, con trai thứ hai của Thành Cát Tư Hãn. Sự kế vị có trật tự, thịnh vượng và hòa bình nội bộ đã chiếm ưu thế ở các vùng đất Chaghatai, và Đế quốc Mông Cổ nói chung vẫn là một vương quốc mạnh mẽ và thống nhất, được gọi là Kim Trướng hãn quốc.

3.2. Đế quốc Timur

Tuy nhiên, vào đầu thế kỷ XIV, khi đế quốc Ba Tư bắt đầu tan rã thành các bộ phận cấu thành, lãnh thổ Chaghatai bị chia cắt do các hoàng tử của các nhóm bộ lạc khác nhau tranh giành ảnh hưởng. Một thủ lĩnh bộ lạc, Timur (Tamerlane), đã nổi lên từ những cuộc đấu tranh này vào những năm 1380 với tư cách là lực lượng thống trị ở Transoxiana. Mặc dù không phải là hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn, Timur đã trở thành người cai trị de facto của Transoxiana và tiến hành chinh phục toàn bộ miền tây Trung Á, Iran, Kavkaz, Mesopotamia, Tiểu Á, và vùng thảo nguyên phía nam phía bắc Biển Aral. Ông cũng xâm lược Nga trước khi qua đời trong một cuộc xâm lược Trung Quốc vào năm 1405. Timur cũng nổi tiếng với sự tàn bạo cực độ của mình và các cuộc chinh phạt của ông đi kèm với các vụ thảm sát diệt chủng ở các thành phố mà ông chiếm đóng.

Timur đã khởi xướng sự nở rộ cuối cùng của Transoxiana bằng cách tập hợp nhiều nghệ nhân và học giả từ những vùng đất rộng lớn mà ông đã chinh phục về thủ đô Samarkand, từ đó thấm nhuần đế chế của mình bằng một nền văn hóa Ba Tư-Hồi giáo phong phú. Trong thời kỳ trị vì của ông và những người kế vị trực tiếp của ông, một loạt các công trình kiến trúc tôn giáo và cung điện kiệt tác đã được xây dựng ở Samarkand và các trung tâm dân cư khác.

Tamerlane cũng thiết lập một cuộc trao đổi các khám phá y học và bảo trợ các bác sĩ, nhà khoa học và nghệ sĩ từ các khu vực lân cận như Ấn Độ; cháu trai của ông là Ulugh Beg là một trong những nhà thiên văn học vĩ đại đầu tiên trên thế giới. Chính trong triều đại Timur, tiếng Turk, dưới dạng phương ngữ Chaghatai, đã trở thành một ngôn ngữ văn học theo đúng nghĩa của nó ở Transoxiana, mặc dù người Timur có văn hóa Ba Tư. Nhà văn Chaghataid vĩ đại nhất, Ali-Shir Nava'i, đã hoạt động tại thành phố Herat (nay thuộc tây bắc Afghanistan) vào nửa sau thế kỷ XV.

3.3. Thời kỳ các Hãn quốc Uzbek

Nhà nước Timur nhanh chóng bị chia làm hai sau cái chết của Timur. Cuộc tranh giành nội bộ kinh niên của người Timur đã thu hút sự chú ý của các bộ lạc du mục Uzbek sống ở phía bắc Biển Aral. Năm 1501, quân đội Uzbek bắt đầu một cuộc xâm lược toàn diện vào Transoxiana. Buôn bán nô lệ ở Tiểu vương quốc Bukhara trở nên nổi bật và được thiết lập vững chắc vào thời điểm này. Hãn quốc Bukhara cuối cùng đã bị chính phủ ngoại quốc Ba Tư xâm lược vào năm 1510, và sau đó trở thành một phần của đế quốc Ba Tư thời đó.

Trước khi người Nga đến, Uzbekistan ngày nay bị chia cắt giữa Tiểu vương quốc Bukhara và các hãn quốc Khiva và Kokand. Vào thế kỷ XIX, Đế quốc Nga bắt đầu mở rộng và lan sang Trung Á. Có 210.306 người Nga sống ở Uzbekistan vào năm 1912. Giai đoạn "Ván cờ lớn" thường được coi là kéo dài từ khoảng năm 1813 đến Hiệp ước Anh-Nga năm 1907. Một giai đoạn thứ hai, ít căng thẳng hơn, theo sau Cách mạng Bolshevik năm 1917. Vào đầu thế kỷ XIX, có khoảng 3.20 K km ngăn cách Ấn Độ thuộc Anh và các vùng ngoại vi của Nga Hoàng. Phần lớn đất đai ở giữa chưa được lập bản đồ. Vào đầu những năm 1890, Sven Hedin đã đi qua Uzbekistan trong chuyến thám hiểm đầu tiên của mình.

3.4. Đế quốc Nga và thời kỳ Xô viết

Đến đầu năm 1920, Trung Á đã nằm chắc trong tay Nga và, bất chấp một số cuộc kháng cự ban đầu đối với Bolshevik, Uzbekistan và phần còn lại của Trung Á đã trở thành một phần của Liên Xô. Ngày 27 tháng 10 năm 1924, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Uzbekistan được thành lập. Từ năm 1941 đến 1945, trong Thế chiến II, 1.433.230 người từ Uzbekistan đã chiến đấu trong Hồng quân chống lại Đức Quốc xã. Một số người cũng chiến đấu bên phía Đức. Có tới 263.005 binh sĩ Uzbek đã hy sinh trên các chiến trường của Mặt trận phía Đông, và 32.670 người mất tích trong chiến đấu.
Trong Chiến tranh Liên Xô-Afghanistan, một số binh sĩ Uzbek đã chiến đấu ở nước láng giềng Afghanistan. Ít nhất 1.500 người đã thiệt mạng và hàng ngàn người khác bị liệt.

3.5. Sau khi độc lập

Ngày 20 tháng 6 năm 1990, Uzbekistan tuyên bố chủ quyền nhà nước. Ngày 31 tháng 8 năm 1991, Uzbekistan tuyên bố độc lập sau cuộc đảo chính thất bại ở Moskva. Ngày 1 tháng 9 được tuyên bố là Ngày Độc lập Quốc gia. Liên Xô bị giải thể vào ngày 26 tháng 12 cùng năm. Islam Karimov, trước đó là bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Uzbekistan từ năm 1989, được bầu làm tổng thống Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Uzbekistan năm 1990. Sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991, ông được bầu làm tổng thống Uzbekistan độc lập. Là một nhà cai trị độc đoán, Karimov qua đời vào tháng 9 năm 2016. Ông được thay thế bởi Thủ tướng lâu năm của mình, Shavkat Mirziyoyev, vào ngày 14 tháng 12 cùng năm. Vào ngày 6 tháng 11 năm 2021, Mirziyoyev tuyên thệ nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai, sau khi giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử tổng thống.

Dưới thời Karimov, Uzbekistan bị chỉ trích rộng rãi về các vấn đề nhân quyền, bao gồm tra tấn, bắt giữ tùy tiện và đàn áp tự do ngôn luận. Chính phủ Karimov đã duy trì một chế độ độc đoán, hạn chế các quyền dân sự và chính trị. Sự kiện Andijan năm 2005, nơi quân đội chính phủ nổ súng vào người biểu tình, dẫn đến hàng trăm người chết, là một ví dụ điển hình về sự đàn áp dưới thời Karimov và gây ra sự lên án quốc tế. Các nạn nhân và gia đình họ phải đối mặt với sự đàn áp và không có công lý thực sự cho những gì đã xảy ra.

Sau khi Shavkat Mirziyoyev lên nắm quyền, đã có những cải cách nhất định, bao gồm thả một số tù nhân chính trị và cải thiện quan hệ với các nước láng giềng. Tuy nhiên, các tổ chức nhân quyền vẫn bày tỏ lo ngại về tình hình nhân quyền nói chung, bao gồm tự do báo chí, tự do tôn giáo và vấn đề lao động cưỡng bức, đặc biệt trong ngành trồng bông. Mặc dù có một số tiến bộ, các thách thức về dân chủ hóa và bảo vệ quyền con người vẫn còn tồn tại. Các nhóm thiểu số và các nhóm dễ bị tổn thương tiếp tục đối mặt với những khó khăn trong việc thực thi đầy đủ các quyền của mình.

4.1. Địa hình và biên giới

Địa hình của Uzbekistan chủ yếu là đồng bằng chiếm khoảng 4/5 lãnh thổ. Một trong những đồng bằng nổi bật nhất là Hoang mạc Kyzylkum ở phần trung tâm phía tây bắc của Uzbekistan. Phía đông và đông nam của đất nước là các dãy núi Tian Shan và Gissar-Alai, với điểm cao nhất là Khazret Sultan (4.64 K m). Uzbekistan là một quốc gia nội lục kép, nghĩa là nó không chỉ không giáp biển mà tất cả các quốc gia láng giềng của nó cũng đều là quốc gia nội lục. Điều này tạo ra những thách thức đặc biệt về giao thông và thương mại.
Biên giới của Uzbekistan với các nước láng giềng khá phức tạp, một phần là di sản của việc phân định biên giới thời Xô viết. Các tranh chấp biên giới và vấn đề quản lý tài nguyên nước chung với các nước láng giềng như Kyrgyzstan và Tajikistan vẫn là những vấn đề nhạy cảm. Nước này có biên giới dài với Kazakhstan ở phía bắc, Kyrgyzstan và Tajikistan ở phía đông, Afghanistan ở phía nam và Turkmenistan ở phía tây nam.

4.2. Khí hậu

Khí hậu ở Uzbekistan là khí hậu lục địa, với lượng mưa hàng năm ít (100-200 mm). Nhiệt độ cao trung bình vào mùa hè có xu hướng là 40 °C, trong khi nhiệt độ thấp trung bình vào mùa đông là khoảng -23 °C.
Sự khác biệt khí hậu theo vùng khá rõ rệt. Các vùng sa mạc có mùa hè cực kỳ nóng và mùa đông lạnh, trong khi các vùng núi có khí hậu ôn hòa hơn và lượng mưa cao hơn. Mùa xuân và mùa thu thường ngắn và dễ chịu. Mùa xuân (tháng 4 đến tháng 5) và mùa thu (tháng 9 đến tháng 10) được coi là thời điểm tốt nhất để du lịch do nhiệt độ ôn hòa. Mùa đông (tháng 12 đến tháng 2) có thể rất lạnh, đặc biệt ở phía bắc, trong khi mùa hè (tháng 6 đến tháng 8) rất nóng và khô.

Uzbekistan là nơi có sáu vùng sinh thái trên cạn: thảo nguyên Alai-Tây Thiên Sơn, rừng thưa Gissaro-Alai, bán sa mạc Badghyz và Karabil, sa mạc phía bắc Trung Á, rừng ven sông Trung Á, và sa mạc phía nam Trung Á.

4.3. Các vấn đề môi trường

Uzbekistan có một môi trường tự nhiên phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, nhiều thập kỷ chính sách của Liên Xô nhằm theo đuổi sản xuất bông lớn hơn đã dẫn đến một kịch bản thảm khốc với ngành nông nghiệp là nguyên nhân chính gây ô nhiễm và tàn phá cả không khí và nước trong nước.

Biển Aral từng là biển nội địa lớn thứ tư trên Trái Đất, làm ẩm không khí xung quanh và tưới tiêu cho vùng đất khô cằn. Kể từ những năm 1960, khi việc sử dụng quá mức nước Biển Aral bắt đầu, nó đã bị thu hẹp xuống còn khoảng 10% diện tích trước đây và bị chia thành nhiều phần, chỉ còn lại phần phía nam của thùy tây hẹp của Biển Nam Aral vẫn còn tồn tại vĩnh viễn ở Uzbekistan. Phần lớn nước đã và đang được sử dụng để tưới tiêu cho các cánh đồng bông, một loại cây trồng cần một lượng nước lớn để phát triển.

Do sự mất mát của Biển Aral, độ mặn cao và ô nhiễm đất đai với kim loại nặng đặc biệt phổ biến ở Karakalpakstan, vùng của Uzbekistan tiếp giáp với Biển Aral. Phần lớn tài nguyên nước của quốc gia được sử dụng cho nông nghiệp, chiếm gần 84% lượng nước sử dụng và góp phần làm độ mặn của đất cao. Việc sử dụng nhiều thuốc trừ sâu và phân bón để trồng bông càng làm trầm trọng thêm ô nhiễm đất.

Theo UNDP (Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc), quản lý rủi ro khí hậu ở Uzbekistan nên xem xét đến an toàn sinh thái của nó.
Nhiều mỏ dầu và khí đốt đã được phát hiện ở phía nam đất nước.
Uzbekistan cũng là nơi xảy ra các hoạt động địa chấn, bằng chứng là Động đất Andijan 1902, Động đất Thung lũng Fergana 2011, và Động đất Tashkent 1966.
Vụ vỡ đập tại Hồ chứa Sardoba vào tháng 5 năm 2020 đã làm ngập 35.00 K ha đất. Sáu người chết và 111.000 người phải sơ tán với ước tính thiệt hại phục hồi hơn 1,5 nghìn tỷ som. Sự tàn phá lan sang các khu vực bên trong nước láng giềng Kazakhstan. Thảm họa này một lần nữa cho thấy những thách thức môi trường và cơ sở hạ tầng mà Uzbekistan phải đối mặt, đồng thời làm nổi bật tác động xã hội của các vấn đề này, đặc biệt là đối với các cộng đồng nông thôn phụ thuộc vào tài nguyên nước và nông nghiệp.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Uzbekistan là một nước cộng hòa tổng thống, trong đó tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu chính phủ. Quyền hành pháp do chính phủ thực thi. Quyền lập pháp được trao cho cả chính phủ và Oliy Majlis (Nghị viện).
Tổng thống: Tổng thống Uzbekistan được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 7 năm (trước đây là 5 năm, được thay đổi sau cuộc trưng cầu dân ý năm 2002). Tổng thống có quyền lực đáng kể, bao gồm bổ nhiệm thủ tướng và các bộ trưởng, chỉ huy các lực lượng vũ trang, và có thể ban hành các nghị định có hiệu lực pháp luật.
Thủ tướng: Thủ tướng Uzbekistan do tổng thống bổ nhiệm và được nghị viện phê chuẩn. Thủ tướng chịu trách nhiệm điều hành các hoạt động hàng ngày của chính phủ.
Nghị viện (Oliy Majlis): Từ năm 2005, Oliy Majlis là một cơ quan lưỡng viện.

• Viện Lập pháp (hạ viện) có 150 đại biểu được bầu theo khu vực bầu cử một thành viên.
• Thượng viện (thượng viện) có 100 thành viên, trong đó 84 người được bầu bởi các đại biểu từ các hội đồng địa phương và 16 người do tổng thống bổ nhiệm.

Nghị viện có vai trò thông qua luật pháp, phê chuẩn ngân sách nhà nước và giám sát hoạt động của chính phủ.
Cơ quan tư pháp: Hệ thống tư pháp của Uzbekistan bao gồm Tòa án Tối cao, Tòa án Hiến pháp, và các tòa án cấp dưới. Các thẩm phán được tổng thống bổ nhiệm và phải được Thượng viện phê chuẩn. Mặc dù hiến pháp quy định tính độc lập của ngành tư pháp, trên thực tế, nó vẫn chịu ảnh hưởng đáng kể từ nhánh hành pháp. Các cải cách tư pháp đang được tiến hành nhằm tăng cường tính độc lập và hiệu quả của hệ thống tòa án.

5.2. Tình hình chính trị trong nước

Sau khi giành độc lập, Uzbekistan dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Islam Karimov đã trải qua một thời kỳ ổn định chính trị nhưng đi kèm với sự hạn chế các quyền tự do dân chủ. Các đảng đối lập thực sự không được phép hoạt động hợp pháp. Hệ thống bầu cử thường bị chỉ trích là thiếu tính cạnh tranh và minh bạch.

Các đảng phái chính trị được đăng ký chính thức tại Uzbekistan bao gồm:

• Đảng Dân chủ Tự do Uzbekistan (OʻzLiDeP): Đảng cầm quyền hiện tại, ủng hộ Tổng thống Shavkat Mirziyoyev.
• Đảng Dân chủ Nhân dân Uzbekistan (PDPU): Trước đây là đảng cầm quyền, có xu hướng xã hội dân chủ.
• Đảng Dân chủ Adolat (Công lý) Xã hội Uzbekistan (ASDP): Chủ trương công bằng xã hội.
• Đảng Dân chủ Milliy Tiklanish (Phục hưng Dân tộc) Uzbekistan (MTDP): Có khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa.
• Đảng Sinh thái Uzbekistan: Tập trung vào các vấn đề môi trường.

Kể từ khi Tổng thống Shavkat Mirziyoyev lên nắm quyền vào năm 2016, Uzbekistan đã bắt đầu một loạt các cải cách chính trị và kinh tế. Các cải cách này bao gồm việc thả một số tù nhân chính trị, nới lỏng kiểm soát đối với truyền thông và xã hội dân sự, cải thiện quan hệ với các nước láng giềng và nỗ lực thu hút đầu tư nước ngoài. Chính phủ đã khởi xướng "Chiến lược Hành động cho năm giai đoạn phát triển của Cộng hòa Uzbekistan giai đoạn 2017-2021" và tiếp nối bằng các chiến lược phát triển mới, tập trung vào việc hiện đại hóa nhà nước và xã hội, cải cách hệ thống tư pháp, tự do hóa kinh tế và cải thiện quản trị công.

Tuy nhiên, các thách thức chính trị vẫn còn tồn tại. Quá trình phát triển dân chủ vẫn còn chậm, và vai trò của các đảng đối lập thực sự vẫn còn hạn chế. Việc đảm bảo tính độc lập của ngành tư pháp và các cơ quan thực thi pháp luật, cũng như chống tham nhũng, vẫn là những ưu tiên hàng đầu. Các cuộc biểu tình hiếm hoi, như ở Karakalpakstan năm 2022 liên quan đến các đề xuất sửa đổi hiến pháp, cho thấy những căng thẳng tiềm ẩn và sự cần thiết phải tiếp tục đối thoại và cải cách.

5.3. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền tại Uzbekistan đã là một mối quan tâm lớn của cộng đồng quốc tế trong nhiều năm, đặc biệt là dưới thời Tổng thống Islam Karimov. Các tổ chức nhân quyền phi chính phủ như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, Ân xá Quốc tế, cũng như Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và Hội đồng Liên minh châu Âu, đã định nghĩa Uzbekistan là "một nhà nước độc đoán với các quyền dân sự hạn chế" và bày tỏ quan ngại sâu sắc về "vi phạm quy mô rộng hầu hết các quyền con người cơ bản".

Các vi phạm phổ biến nhất bao gồm tra tấn, bắt giữ tùy tiện, và các hạn chế khác nhau đối với các quyền tự do: tự do tôn giáo, tự do ngôn luận và báo chí, tự do lập hội và hội họp. Cũng có báo cáo rằng việc cưỡng bức triệt sản phụ nữ nông thôn Uzbekistan đã được chính phủ chấp thuận. Các báo cáo cho rằng các vi phạm thường xuyên nhất được thực hiện đối với các thành viên của các tổ chức tôn giáo, nhà báo độc lập, nhà hoạt động nhân quyền và các nhà hoạt động chính trị, bao gồm cả các thành viên của các đảng đối lập bị cấm. Tính đến năm 2015, các báo cáo về vi phạm nhân quyền ở Uzbekistan cho thấy các vi phạm vẫn tiếp diễn mà không có bất kỳ sự cải thiện nào. Freedom House đã liên tục xếp Uzbekistan ở gần cuối bảng xếp hạng Tự do trên Thế giới kể từ khi đất nước này được thành lập vào năm 1991. Trong báo cáo năm 2018, Uzbekistan là một trong 11 quốc gia tồi tệ nhất về Quyền Chính trị và Quyền Tự do Dân sự.

Bất ổn dân sự năm 2005 ở Uzbekistan, dẫn đến hàng trăm người thiệt mạng (Sự kiện Andijan), được nhiều người coi là một sự kiện mang tính bước ngoặt trong lịch sử vi phạm nhân quyền ở Uzbekistan. Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Liên Hợp Quốc, Chủ tịch OSCE tại vị và Văn phòng OSCE về các thể chế dân chủ và nhân quyền đã bày tỏ quan ngại và yêu cầu một cuộc điều tra độc lập về các sự kiện này. Chính phủ Uzbekistan bị cáo buộc chấm dứt bất hợp pháp tính mạng con người và từ chối quyền tự do hội họp và tự do ngôn luận của công dân. Chính phủ kịch liệt bác bỏ các cáo buộc, cho rằng họ chỉ tiến hành một chiến dịch chống khủng bố, chỉ sử dụng vũ lực cần thiết. Ngoài ra, một số quan chức cho rằng "một cuộc chiến thông tin về Uzbekistan đã được tuyên bố" và các vi phạm nhân quyền ở Andijan là do kẻ thù của Uzbekistan bịa đặt như một cái cớ thuận tiện để can thiệp vào công việc nội bộ của đất nước.

Đồng tính luyến ái nam là bất hợp pháp ở Uzbekistan. Hình phạt từ phạt tiền đến 3 năm tù.
Ước tính có khoảng 1,2 triệu nô lệ hiện đại ở Uzbekistan, hầu hết làm việc trong ngành bông. Chính phủ bị cáo buộc buộc nhân viên nhà nước phải hái bông vào những tháng mùa thu. Các khoản vay của Ngân hàng Thế giới đã được liên kết với các dự án sử dụng lao động trẻ em và các hoạt động lao động cưỡng bức trong ngành bông.

Kể từ khi Tổng thống Shavkat Mirziyoyev lên nắm quyền vào năm 2016, đã có một số cải thiện. Chính phủ đã thả một số tù nhân chính trị, giảm bớt lao động cưỡng bức có hệ thống trong ngành bông (mặc dù các trường hợp cá biệt vẫn còn), và cho phép các tổ chức nhân quyền quốc tế hoạt động trở lại ở một mức độ nhất định. Tuy nhiên, các nhà hoạt động nhân quyền vẫn tiếp tục bị sách nhiễu, tự do báo chí còn hạn chế, và các quyền tự do tôn giáo vẫn bị kiểm soát chặt chẽ. Các nhóm thiểu số và các nhóm dễ bị tổn thương như người LGBT vẫn phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và thiếu sự bảo vệ pháp lý. Báo cáo của Ân xá Quốc tế về đất nước này cho giai đoạn 2017-2018 cho thấy một số biện pháp đàn áp còn sót lại và thiếu pháp quyền trong việc xóa bỏ chế độ nô lệ hiện đại. Vào tháng 2 năm 2020, Liên Hợp Quốc thông báo rằng Uzbekistan đã đạt được "tiến bộ lớn" trong việc xóa bỏ lao động cưỡng bức trong thu hoạch bông khi 94% người hái bông làm việc tự nguyện.

6.1. Quan hệ với các nước láng giềng và các cường quốc

Uzbekistan duy trì chính sách đối ngoại đa phương, cố gắng cân bằng quan hệ với các cường quốc khu vực và toàn cầu.

• Nga: Nga vẫn là một đối tác chiến lược quan trọng của Uzbekistan về kinh tế, quân sự và chính trị. Hai nước có quan hệ lịch sử sâu sắc từ thời Liên Xô. Nga là một trong những đối tác thương mại lớn nhất và là nguồn đầu tư quan trọng. Uzbekistan từng là thành viên của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) do Nga dẫn đầu nhưng đã đình chỉ tư cách thành viên. Tuy nhiên, hợp tác an ninh và quân sự song phương vẫn tiếp tục.
• Trung Quốc: Quan hệ với Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. Trung Quốc là đối tác thương mại và nhà đầu tư lớn, tham gia vào nhiều dự án cơ sở hạ tầng ở Uzbekistan. Hai nước cũng hợp tác chặt chẽ trong khuôn khổ Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO).
• Hoa Kỳ: Quan hệ với Hoa Kỳ đã có những thăng trầm. Sau sự kiện 11/9, Uzbekistan đã hỗ trợ các hoạt động của Hoa Kỳ tại Afghanistan. Tuy nhiên, mối quan hệ trở nên căng thẳng sau vụ Thảm sát Andijan năm 2005 và những chỉ trích của Hoa Kỳ về nhân quyền. Dưới thời Tổng thống Mirziyoyev, quan hệ đã được cải thiện, với sự hợp tác trong các lĩnh vực an ninh, kinh tế và cải cách. Hoa Kỳ ủng hộ các nỗ lực cải cách của Uzbekistan và coi nước này là một đối tác quan trọng ở Trung Á.
• Liên minh châu Âu (EU): EU là một đối tác thương mại và nhà tài trợ quan trọng cho Uzbekistan. Quan hệ tập trung vào hợp tác kinh tế, hỗ trợ cải cách dân chủ và nhân quyền. EU đã dỡ bỏ một số biện pháp trừng phạt sau khi có những cải thiện về nhân quyền, nhưng vẫn tiếp tục theo dõi tình hình. Thỏa thuận Đối tác và Hợp tác Tăng cường (EPCA) đang được đàm phán nhằm làm sâu sắc thêm mối quan hệ.
• Các quốc gia láng giềng Trung Á: Dưới thời Tổng thống Mirziyoyev, Uzbekistan đã ưu tiên cải thiện quan hệ với các nước láng giềng Trung Á (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan). Các vấn đề biên giới, quản lý tài nguyên nước và hợp tác kinh tế đã được giải quyết tích cực hơn, tạo ra một bầu không khí hợp tác khu vực tốt hơn. Các vấn đề nhân đạo, chẳng hạn như quyền của các nhóm dân tộc thiểu số xuyên biên giới, đôi khi vẫn là một chủ đề nhạy cảm nhưng được giải quyết thông qua đối thoại song phương.

6.2. Hoạt động trong các tổ chức quốc tế

Uzbekistan là thành viên tích cực của nhiều tổ chức quốc tế, phản ánh chính sách đối ngoại đa phương của mình.

• Liên Hợp Quốc (UN): Uzbekistan gia nhập LHQ vào ngày 2 tháng 3 năm 1992. Nước này tham gia vào nhiều cơ quan và chương trình của LHQ, đóng góp vào các nỗ lực gìn giữ hòa bình, phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề toàn cầu. Uzbekistan đã tích cực thúc đẩy các sáng kiến khu vực tại LHQ, đặc biệt liên quan đến Afghanistan và an ninh Trung Á.
• Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO): Uzbekistan là một trong những thành viên sáng lập của SCO. Tổ chức này tập trung vào hợp tác an ninh, kinh tế và văn hóa giữa các quốc gia thành viên (bao gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Pakistan và các nước Trung Á khác). Uzbekistan đã nhiều lần giữ vai trò chủ tịch luân phiên của SCO và đăng cai tổ chức các hội nghị thượng đỉnh quan trọng. Tashkent cũng là nơi đặt trụ sở của Cơ cấu Chống khủng bố Khu vực (RATS) của SCO.
• Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS): Uzbekistan gia nhập CIS vào tháng 12 năm 1991. Mặc dù có lúc nước này hạn chế sự tham gia của mình trong một số cấu trúc của CIS, đặc biệt là về mặt quân sự, Uzbekistan vẫn là một thành viên của tổ chức và tham gia vào các hoạt động hợp tác kinh tế, nhân đạo và các lĩnh vực khác.
• Ngoài ra, Uzbekistan còn là thành viên của các tổ chức như Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), Tổ chức Hợp tác Kinh tế (ECO), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và đang trong quá trình đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Nước này cũng tham gia vào các chương trình hợp tác với NATO thông qua chương trình Đối tác vì Hòa bình.

8.1. Các thành phố lớn

Uzbekistan có nhiều thành phố mang đậm dấu ấn lịch sử và có vai trò kinh tế quan trọng.

• Tashkent: Thủ đô và là thành phố lớn nhất Uzbekistan, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giao thông của đất nước. Tashkent có lịch sử lâu đời, từng là một điểm dừng chân quan trọng trên Con đường Tơ lụa. Thành phố hiện đại với nhiều công trình kiến trúc Xô viết và các tòa nhà mới, cùng với các khu chợ truyền thống và các di tích lịch sử.
• Samarkand: Một trong những thành phố cổ nhất thế giới, nổi tiếng với các công trình kiến trúc Hồi giáo tuyệt đẹp như Quảng trường Registan, Lăng mộ Gur-e-Amir (nơi chôn cất Timur) và Đài thiên văn Ulugh Beg. Samarkand từng là thủ đô của Đế quốc Timur và là một trung tâm văn hóa, khoa học và thương mại lớn.
• Bukhara: Một thành phố lịch sử khác trên Con đường Tơ lụa, Bukhara nổi tiếng với khu phố cổ được bảo tồn tốt, với hơn 140 di tích kiến trúc. Các địa điểm nổi bật bao gồm Tháp Kalyan, Nhà thờ Hồi giáo Kalyan và Lăng mộ Samanid. Bukhara từng là một trung tâm học thuật Hồi giáo quan trọng.
• Khiva: Nằm ở vùng Khorezm, Khiva là một thành phố-bảo tàng ngoài trời với khu nội thành Ichan Kala được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. Các bức tường thành cổ kính, các nhà thờ Hồi giáo, lăng mộ và cung điện tạo nên một bức tranh độc đáo về kiến trúc Trung Á thời trung cổ.
• Andijan: Nằm ở Thung lũng Fergana, Andijan là một trung tâm công nghiệp và nông nghiệp quan trọng. Thành phố này cũng được biết đến là nơi sinh của Babur, người sáng lập Đế quốc Mogul ở Ấn Độ.
• Namangan: Cũng nằm ở Thung lũng Fergana, Namangan là một thành phố lớn và là trung tâm sản xuất bông, dệt may và chế biến thực phẩm.
• Fergana: Trung tâm hành chính của vùng Fergana, thành phố này được thành lập vào thời Nga thuộc và có quy hoạch đô thị theo kiểu châu Âu.
• Nukus: Thủ phủ của Cộng hòa tự trị Karakalpakstan, Nukus nổi tiếng với Bảo tàng Nghệ thuật Savitsky, nơi lưu giữ một bộ sưu tập độc đáo các tác phẩm nghệ thuật tiên phong của Nga bị cấm dưới thời Liên Xô.
• Qarshi: Một thành phố cổ ở phía nam Uzbekistan, từng là một trung tâm quan trọng trên Con đường Tơ lụa và là một trung tâm sản xuất khí đốt tự nhiên hiện nay.
• Termez: Nằm ở cực nam Uzbekistan, gần biên giới Afghanistan, Termez có một lịch sử Phật giáo phong phú với nhiều di tích khảo cổ. Đây cũng là một điểm giao thương quan trọng.

9.1. Cơ cấu và chính sách kinh tế

Sau khi độc lập, Uzbekistan đã bắt đầu quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra từ từ và nhà nước vẫn giữ vai trò chi phối trong nhiều lĩnh vực. Các chính sách phát triển kinh tế chính tập trung vào việc hiện đại hóa công nghiệp, phát triển nông nghiệp, thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy xuất khẩu. Chính sách tiền tệ, bao gồm việc đảm bảo khả năng chuyển đổi của đồng som, đã được cải thiện đáng kể từ năm 2017, góp phần tạo môi trường đầu tư thuận lợi hơn. Tuy nhiên, các thách thức như bộ máy hành chính quan liêu, tham nhũng và sự thiếu minh bạch vẫn cản trở sự phát triển kinh tế. Chính phủ đã đưa ra nhiều chương trình cải cách nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước và tăng cường hội nhập kinh tế quốc tế.

9.2. Các ngành kinh tế chính

Các ngành kinh tế chủ đạo của Uzbekistan bao gồm nông nghiệp, khai khoáng, công nghiệp chế tạo và du lịch, mỗi ngành đều có những đặc điểm và đóng góp riêng vào sự phát triển của đất nước.

9.3. Thương mại quốc tế

Các mặt hàng xuất khẩu chính của Uzbekistan bao gồm bông, vàng, khí tự nhiên, phân bón, kim loại màu, hàng dệt may và nông sản. Các thị trường xuất khẩu chính là Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Kazakhstan và các nước châu Âu.
Các mặt hàng nhập khẩu chính bao gồm máy móc thiết bị, hóa chất, sản phẩm dầu mỏ, thực phẩm và hàng tiêu dùng. Các đối tác nhập khẩu chính là Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc, Kazakhstan và Đức.
Cán cân thương mại của Uzbekistan thường xuyên biến động tùy thuộc vào giá cả hàng hóa thế giới và nhu cầu trong nước. Nước này đang nỗ lực đa dạng hóa các mặt hàng xuất khẩu và thị trường, cũng như cải thiện cơ sở hạ tầng logistics để thúc đẩy thương mại quốc tế.
Uzbekistan đang trong quá trình đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), một bước đi quan trọng nhằm hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu và cải thiện môi trường thương mại và đầu tư.

9.4. Các vấn đề kinh tế

Uzbekistan phải đối mặt với một số vấn đề và thách thức kinh tế chính:

• Tham nhũng: Tham nhũng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư và hiệu quả quản lý nhà nước. Chính phủ đã triển khai các biện pháp chống tham nhũng, nhưng cần có những nỗ lực mạnh mẽ và bền vững hơn.
• Khó khăn trong thu hút đầu tư nước ngoài: Mặc dù đã có những cải thiện, môi trường đầu tư ở Uzbekistan vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm thủ tục hành chính phức tạp, sự thiếu minh bạch và sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế.
• Bất bình đẳng thu nhập và các vấn đề công bằng xã hội: Chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng và các nhóm dân cư vẫn còn tồn tại. Việc đảm bảo rằng lợi ích từ tăng trưởng kinh tế được phân phối một cách công bằng và giải quyết các vấn đề xã hội như việc làm, giáo dục và y tế là những ưu tiên quan trọng.
• Sự phụ thuộc vào xuất khẩu hàng hóa thô: Nền kinh tế vẫn còn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu một số mặt hàng thô như bông, vàng và khí đốt, khiến nước này dễ bị tổn thương trước biến động giá cả thế giới. Cần tiếp tục đa dạng hóa kinh tế và tăng cường các ngành công nghiệp chế biến và dịch vụ.
• Cải cách doanh nghiệp nhà nước: Quá trình tư nhân hóa và cải cách các doanh nghiệp nhà nước diễn ra chậm chạp, cản trở sự phát triển của khu vực tư nhân và cạnh tranh.
• Phát triển cơ sở hạ tầng: Mặc dù đã có những đầu tư, cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng và viễn thông vẫn cần được nâng cấp và hiện đại hóa để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế.

10.1. Nhân khẩu học

Tính đến năm 2022, Uzbekistan có dân số lớn nhất trong các quốc gia ở Trung Á. 36 triệu công dân của nước này chiếm gần một nửa tổng dân số của khu vực. Dân số Uzbekistan rất trẻ mặc dù đang già đi một cách chậm chạp. 23,1% dân số dưới 16 tuổi (ước tính năm 2020).
Mật độ dân số trung bình là khoảng 74,1 người/km², tuy nhiên phân bố dân cư không đồng đều, tập trung chủ yếu ở các thung lũng sông và các ốc đảo, đặc biệt là Thung lũng Fergana. Tốc độ tăng trưởng dân số tương đối cao, mặc dù đã giảm so với những thập kỷ trước. Tỷ lệ đô thị hóa đang tăng lên, nhưng phần lớn dân số vẫn sống ở nông thôn.
Chính phủ Uzbekistan đã ký một đạo luật vào tháng 3 năm 2020 yêu cầu tiến hành điều tra dân số quốc gia ít nhất 10 năm một lần. Dân số đã không được thống kê chính thức trong hơn 30 năm. Vào tháng 11 năm 2020, cuộc điều tra dân số đầu tiên đã bị hủy bỏ do lo ngại về coronavirus và quy mô lớn của nhiệm vụ. Hiện nó đã được lên kế hoạch cho giai đoạn 2025-2026, với kết quả dự kiến sẽ được công bố vào năm 2027.

10.2. Thành phần dân tộc

Theo các nguồn chính thức, người Uzbek chiếm đa số (84,5%) tổng dân số. Các nhóm dân tộc khác bao gồm người Tajik 4,8%, người Kazakh 2,4%, người Karakalpak 2,2%, người Nga 2,1% và người Tatar 0,5% tính đến năm 2021.
Có một số tranh cãi về tỷ lệ phần trăm dân số Tajik. Trong khi các số liệu chính thức của nhà nước từ Uzbekistan đưa ra con số khoảng 5%, con số này được cho là một sự đánh giá thấp và một số học giả phương Tây đưa ra con số lên đến 10%-20%. Uzbekistan có một cộng đồng người Triều Tiên dân tộc đã bị cưỡng bức di dời đến khu vực này bởi Stalin từ Viễn Đông Liên Xô vào những năm 1937-1938. Cũng có những nhóm nhỏ người Armenia, chủ yếu ở Tashkent và Samarkand.
Quốc gia này có 96% dân số là người Hồi giáo (chủ yếu là Sunni, với một thiểu số Shi'a), 2,3% Chính thống giáo Đông phương và 1,7% theo các tín ngưỡng khác. Báo cáo Tự do Tôn giáo Quốc tế năm 2004 của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ báo cáo rằng 0,2% dân số là Phật tử (đây là những người dân tộc Triều Tiên). Người Do Thái Bukhara đã sống ở Trung Á, chủ yếu ở Uzbekistan, hàng ngàn năm. Có 94.900 người Do Thái ở Uzbekistan vào năm 1989 (khoảng 0,5% dân số theo điều tra dân số năm 1989), nhưng hiện nay, kể từ khi Liên Xô tan rã, hầu hết người Do Thái Trung Á đã rời khu vực để đến Hoa Kỳ, Đức, hoặc Israel. Ít hơn 5.000 người Do Thái còn lại ở Uzbekistan vào năm 2007.
Người Nga ở Uzbekistan chiếm 5,5% tổng dân số vào năm 1989. Trong thời kỳ Liên Xô, người Nga và người Ukraina chiếm hơn một nửa dân số Tashkent. Đất nước này có gần 1,5 triệu người Nga, chiếm 12,5% dân số, trong cuộc điều tra dân số năm 1970. Sau khi Liên Xô tan rã, một lượng đáng kể người dân tộc Nga đã di cư, chủ yếu vì lý do kinh tế.
Vào những năm 1940, người Tatar Krym, cùng với người Đức Volga, người Chechen, người Hy Lạp Pontic, người Kumak và nhiều dân tộc khác đã bị trục xuất đến Trung Á. Khoảng 100.000 người Tatar Krym tiếp tục sống ở Uzbekistan. Số lượng người Hy Lạp ở Tashkent đã giảm từ 35.000 người vào năm 1974 xuống còn khoảng 12.000 người vào năm 2004. Phần lớn người Thổ Nhĩ Kỳ Meskhetian đã rời khỏi đất nước sau cuộc tàn sát ở thung lũng Fergana vào tháng 6 năm 1989.
Gần 10% lực lượng lao động của Uzbekistan làm việc ở nước ngoài, chủ yếu ở Nga và Kazakhstan.

Chính sách dân tộc của Uzbekistan chính thức thúc đẩy sự hòa hợp và bình đẳng giữa các dân tộc. Tuy nhiên, các nhóm dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Tajik và người Karakalpak, đôi khi bày tỏ những lo ngại về quyền ngôn ngữ, văn hóa và đại diện chính trị. Chính phủ đã thực hiện các bước để giải quyết một số vấn đề này, nhưng việc đảm bảo đầy đủ quyền cho tất cả các nhóm dân tộc vẫn là một quá trình đang diễn ra.

10.3. Ngôn ngữ

Tiếng Uzbek là ngôn ngữ chính thức duy nhất và là một trong những ngữ hệ Turk. Nó thuộc nhánh Karluk của ngữ hệ Turk, nhánh này cũng bao gồm tiếng Uyghur. Từ năm 1992, tiếng Uzbek chính thức được viết bằng Bảng chữ cái Latinh.
Trước những năm 1920, ngôn ngữ viết của người Uzbek được gọi là Turki (được các học giả phương Tây biết đến với tên gọi Chagatai) và sử dụng chữ Nastaʿlīq. Năm 1926, bảng chữ cái Latinh được giới thiệu và đã trải qua nhiều lần sửa đổi trong suốt những năm 1930. Cuối cùng, vào năm 1940, bảng chữ cái Kirin được chính quyền Liên Xô giới thiệu và được sử dụng cho đến khi Liên Xô sụp đổ. Năm 1993, Uzbekistan chuyển trở lại chữ Latinh (Bảng chữ cái Uzbek), được sửa đổi vào năm 1996 và được dạy trong các trường học từ năm 2000. Các cơ sở giáo dục chỉ dạy chữ Latinh. Đồng thời, chữ Kirin vẫn phổ biến trong thế hệ lớn tuổi. Mặc dù chữ Kirin của tiếng Uzbek hiện đã bị bãi bỏ đối với các tài liệu chính thức, nó vẫn được một số tờ báo và trang web sử dụng.

Tiếng Karakalpak, thuộc nhánh Kipchak của ngữ hệ Turk và do đó gần gũi hơn với tiếng Kazakh, được nói bởi nửa triệu người, chủ yếu ở Cộng hòa Karakalpakstan, và có vị thế chính thức ở lãnh thổ đó.
Mặc dù tiếng Nga không phải là ngôn ngữ chính thức ở nước này, nó được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như một ngôn ngữ chính thức thứ hai trên thực tế. Thông tin kỹ thuật số từ chính phủ là song ngữ. Đất nước này cũng là nơi sinh sống của khoảng một triệu người nói tiếng Nga bản địa. Các biển báo trên toàn quốc đều bằng cả tiếng Uzbek và tiếng Nga.
Tiếng Tajik (một biến thể của tiếng Ba Tư) phổ biến ở các thành phố Bukhara và Samarkand do dân số tương đối lớn của người dân tộc Tajik. Nó cũng được tìm thấy ở các vùng lớn ở vùng Tashkent, và Kasansay, Chust, Rishtan và Sokh ở Thung lũng Ferghana, cũng như ở Burchmulla, Ahangaran, Baghistan ở giữa quận Syr Darya, và cuối cùng là ở, Shahrisabz, Qarshi, Kitab và các thung lũng sông Kafiringan và Chaganian, chiếm tổng cộng khoảng 25-30% dân số Uzbekistan.
Không có yêu cầu về ngôn ngữ để đạt được quốc tịch ở Uzbekistan.
Vào tháng 4 năm 2020, một dự luật đã được đưa ra ở Uzbekistan để quy định việc sử dụng độc quyền tiếng Uzbek trong các công việc của chính phủ. Theo luật này, nhân viên chính phủ có thể bị phạt nếu làm việc bằng các ngôn ngữ khác ngoài tiếng Uzbek. Mặc dù không thành công, nó đã bị người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga, Maria Zakharova, chỉ trích. Đáp lại, một nhóm trí thức Uzbek đã ký một lá thư ngỏ tranh luận về việc thiết lập tiếng Nga làm ngôn ngữ chính thức cùng với tiếng Uzbek, trích dẫn các mối quan hệ lịch sử, dân số nói tiếng Nga lớn ở Uzbekistan và tính hữu ích của tiếng Nga trong giáo dục đại học, cùng với lập luận rằng chỉ có tiếng Nga mới mở ra giao tiếp với các dân tộc khác trong khu vực và văn học của thế giới bên ngoài. Bảng chữ cái Kirin Uzbek vẫn được sử dụng rộng rãi, và 862 trường học tiếng Nga đang hoạt động trong nước, so với 1.100 trường vào năm 1991, mặc dù thực tế là người thiểu số Nga ở đó đã giảm từ 1,7 triệu người vào năm 1990 xuống còn gần 700.000 người vào năm 2022. Trong kinh doanh, tiếng Nga vượt trội hơn tiếng Uzbek. Nhiều người Uzbek ở các khu vực đô thị, tính đến năm 2019, cảm thấy thoải mái hơn khi nói tiếng Nga, trong khi tiếng Uzbek hiện diện nhiều hơn ở các vùng nông nghiệp. Tiếng Uzbek đã không thể trở thành ngôn ngữ nhà nước, và nhiều người đổ lỗi cho giới trí thức.

10.4. Tôn giáo

Uzbekistan là một quốc gia thế tục và Điều 61 của hiến pháp quy định rằng các tổ chức và hiệp hội tôn giáo phải tách biệt khỏi nhà nước và bình đẳng trước pháp luật. Nhà nước không được can thiệp vào hoạt động của các hiệp hội tôn giáo. Hồi giáo là tôn giáo thống trị ở Uzbekistan, mặc dù quyền lực của Liên Xô (1924-1991) không khuyến khích việc thể hiện tín ngưỡng tôn giáo, và nó đã bị đàn áp trong suốt thời gian tồn tại với tư cách là một Cộng hòa Xô viết. CIA Factbook (2004) ước tính rằng người Hồi giáo chiếm 88% dân số, trong khi 9% dân số theo Kitô giáo Chính thống Nga, 3% theo các tôn giáo khác và không theo tôn giáo nào, trong khi một dự báo của Pew Research năm 2020 cho biết dân số Uzbekistan là 96,7% người Hồi giáo và Kitô hữu (chủ yếu là Kitô hữu Chính thống Nga) chiếm 2,3% dân số (630.000 người). Ước tính có khoảng 93.000 người Do Thái sống ở nước này vào đầu những năm 1990.
Ngoài ra, còn có khoảng 7.400 người theo Hỏa giáo ở Uzbekistan, chủ yếu ở các khu vực Tajik như Khojand.
Mặc dù Hồi giáo chiếm ưu thế và có lịch sử phong phú ở đất nước này, việc thực hành đức tin không hề đơn điệu. Người Uzbek đã thực hành nhiều phiên bản Hồi giáo. Xung đột giữa truyền thống Hồi giáo với các chương trình nghị sự khác nhau của phong trào cải cách hoặc thế tục hóa trong suốt thế kỷ 20 đã để lại nhiều tập quán Hồi giáo đa dạng ở Trung Á.
Sự kết thúc của sự kiểm soát của Liên Xô ở Uzbekistan vào năm 1991 không mang lại sự gia tăng ngay lập tức của chủ nghĩa cơ yếu liên quan đến tôn giáo, như nhiều người đã dự đoán, mà là một sự làm quen dần dần với các giới luật của đức tin Hồi giáo và sự phục hồi dần dần của Hồi giáo trong nước. Tuy nhiên, kể từ năm 2015, đã có sự gia tăng nhẹ trong hoạt động của Chủ nghĩa Hồi giáo, với các tổ chức nhỏ như Phong trào Hồi giáo Uzbekistan tuyên bố trung thành với Daesh và đóng góp các chiến binh ở nước ngoài, mặc dù mối đe dọa khủng bố ở chính Uzbekistan vẫn còn thấp. (Xem Khủng bố ở Uzbekistan).

10.4.1. Cộng đồng Do Thái

Cộng đồng Do Thái ở các vùng đất Uzbek đã sống hàng thế kỷ, đôi khi gặp khó khăn dưới thời trị vì của một số nhà cai trị. Dưới thời cai trị của Tamerlane vào thế kỷ 14, người Do Thái đã đóng góp rất lớn vào những nỗ lực của ông để xây dựng lại Samarkand, và một trung tâm Do Thái lớn đã được thành lập ở đó.
Sau khi khu vực này nằm dưới sự cai trị của Nga vào năm 1868, người Do Thái được trao các quyền bình đẳng với dân số Hồi giáo địa phương. Trong thời kỳ đó, khoảng 50.000 người Do Thái sống ở Samarkand và 20.000 người ở Bukhara.
Sau các cuộc cách mạng Nga năm 1917 và việc thành lập chế độ Xô viết, đời sống tôn giáo của người Do Thái (cũng như tất cả các tôn giáo khác) bị hạn chế. Đến năm 1935, chỉ còn một trong số 30 hội đường Do Thái ở Samarkand; tuy nhiên, đời sống cộng đồng Do Thái ngầm vẫn tiếp tục trong thời kỳ Xô viết.
Đến năm 1970, có 103.000 người Do Thái được đăng ký ở CHXHCNXV Uzbek. Kể từ những năm 1980, hầu hết người Do Thái ở Uzbekistan đã di cư đến Israel hoặc Hoa Kỳ. Một cộng đồng nhỏ gồm vài nghìn người vẫn còn ở lại đất nước tính đến năm 2013: khoảng 7.000 người sống ở Tashkent, 3.000 người ở Bukhara và 700 người ở Samarkand.

10.5. Giáo dục

Uzbekistan có tỷ lệ biết chữ cao, với 99,9% người lớn trên 15 tuổi có thể đọc và viết (ước tính năm 2019). Hệ thống giáo dục bao gồm giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông (11 năm, bắt buộc), giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học.
Giáo dục phổ thông được chia thành tiểu học (lớp 1-4), trung học cơ sở (lớp 5-9) và trung học phổ thông (lớp 10-11). Sau khi hoàn thành lớp 9, học sinh có thể chọn học tiếp lên trung học phổ thông hoặc theo học các trường dạy nghề.
Uzbekistan có nhiều trường đại học và học viện, bao gồm các trường đại học quốc gia lớn như Đại học Quốc gia Uzbekistan ở Tashkent, Đại học Kỹ thuật Nhà nước Tashkent, và các trường đại học chuyên ngành khác. Cũng có một số trường đại học quốc tế đặt chi nhánh tại Uzbekistan như Đại học Westminster Quốc tế tại Tashkent, Đại học Bách khoa Turin tại Tashkent, Học viện Phát triển Quản lý Singapore tại Tashkent và Đại học Inha tại Tashkent.
Ngôn ngữ giảng dạy chính là tiếng Uzbek, nhưng tiếng Nga vẫn được sử dụng rộng rãi, đặc biệt trong các ngành khoa học kỹ thuật và tại một số trường đại học. Việc dạy và học ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, ngày càng được chú trọng.
Mặc dù có những thành tựu về tỷ lệ biết chữ, hệ thống giáo dục Uzbekistan vẫn đối mặt với những thách thức như thiếu hụt ngân sách, cơ sở vật chất chưa đầy đủ, chất lượng giảng dạy cần được cải thiện và vấn đề tham nhũng trong giáo dục. Chính phủ đang nỗ lực cải cách giáo dục nhằm nâng cao chất lượng và đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
Có ba học viện Hồi giáo và một học viện ở Uzbekistan. Đó là Học viện Hồi giáo Tashkent, Trường trung học Mir Arab, Trường kiến thức hadith, Học viện Hồi giáo quốc tế Uzbekistan.

10.6. Y tế và chăm sóc sức khỏe

Tuổi thọ trung bình ở Uzbekistan là 75 tuổi. 72 tuổi đối với nam và 78 tuổi đối với nữ.
Hệ thống y tế của Uzbekistan được thừa hưởng từ thời Liên Xô, với mạng lưới các bệnh viện công và phòng khám đa khoa trên toàn quốc. Tuy nhiên, ngành y tế phải đối mặt với nhiều thách thức như thiếu hụt ngân sách, cơ sở vật chất xuống cấp, trang thiết bị y tế lạc hậu và tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế có trình độ cao, đặc biệt ở các vùng nông thôn.
Các bệnh phổ biến bao gồm các bệnh tim mạch, bệnh truyền nhiễm (như lao) và các bệnh liên quan đến điều kiện vệ sinh và môi trường. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và bà mẹ vẫn còn tương đối cao so với các nước phát triển.
Chính phủ Uzbekistan đang nỗ lực cải cách hệ thống y tế, tập trung vào việc cải thiện chất lượng dịch vụ, nâng cấp cơ sở hạ tầng, đào tạo nhân lực và tăng cường y tế dự phòng. Các chương trình bảo hiểm y tế đang được triển khai thí điểm. Tuy nhiên, việc tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao vẫn còn là một thách thức đối với nhiều người dân, đặc biệt là những người ở vùng sâu vùng xa và những người có thu nhập thấp.

11.1. Giao thông đường bộ và đường sắt

Mạng lưới đường bộ của Uzbekistan có tổng chiều dài lớn, kết nối hầu hết các thành phố và thị trấn. Tuy nhiên, chất lượng đường ở nhiều nơi, đặc biệt là các tuyến đường địa phương, cần được cải thiện. Các dự án nâng cấp và xây dựng đường cao tốc mới đang được triển khai. Xe buýt và taxi là phương tiện giao thông công cộng phổ biến ở các đô thị và giữa các tỉnh.

Hệ thống đường sắt đóng vai trò quan trọng trong vận tải hành khách và hàng hóa. Đường sắt Uzbekistan (O'zbekiston Temir Yo'llari_{Ô-dơ-bếch-ki-xtan Tê-mia Yô-la-ri}^Uzbek) là công ty đường sắt quốc gia. Tàu điện ngầm Tashkent, được xây dựng từ thời Liên Xô, là hệ thống tàu điện ngầm duy nhất ở Trung Á cho đến gần đây. Nó nổi tiếng với các nhà ga được trang trí công phu. Uzbekistan đã đưa vào vận hành tuyến đường sắt cao tốc Afrosiyob nối liền Tashkent với Samarkand, Bukhara và Qarshi, sử dụng tàu Talgo 250 của Tây Ban Nha. Các dự án mở rộng mạng lưới đường sắt cao tốc và điện khí hóa các tuyến đường sắt hiện có đang được tiếp tục.

11.2. Giao thông hàng không

Uzbekistan Airways là hãng hàng không quốc gia, khai thác các chuyến bay nội địa và quốc tế đến nhiều điểm đến ở châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ. Sân bay quốc tế Tashkent là sân bay lớn nhất và là trung tâm hoạt động chính của hãng. Các sân bay quốc tế khác bao gồm Samarkand, Bukhara và Urgench. Ngành hàng không đang được hiện đại hóa và mở cửa cho các hãng hàng không nước ngoài. Uzbekistan cũng có một nhà máy sản xuất máy bay lớn từ thời Liên Xô, Hiệp hội Sản xuất Hàng không Tashkent, mặc dù hoạt động sản xuất hiện nay đã giảm sút.

14.1. Nghệ thuật truyền thống

Nghệ thuật truyền thống của Uzbekistan rất phong phú và đa dạng, phản ánh lịch sử lâu đời và sự giao thoa văn hóa trên Con đường Tơ lụa.

• Âm nhạc truyền thống: Shashmaqom là một thể loại âm nhạc cổ điển Trung Á, đặc biệt phát triển ở Bukhara và Samarkand. Nó bao gồm sáu maqam (hệ thống giai điệu) với các bài hát và nhạc cụ phức tạp. Các nhạc cụ truyền thống bao gồm dutar, tanbur (các loại đàn luýt), sato (đàn kéo), ghijak (đàn nhị), chang (đàn tam thập lục), doira (trống khung) và nay (sáo). Âm nhạc dân gian cũng rất phổ biến với các bài hát và điệu múa đặc trưng của từng vùng.
• Văn học: Văn học Uzbek có nguồn gốc từ truyền thống thơ ca Turkic và Ba Tư. Alisher Navoi (thế kỷ 15) được coi là cha đẻ của văn học Uzbek, với những tác phẩm thơ ca bằng tiếng Chagatai. Các nhà thơ và nhà văn hiện đại cũng đóng góp vào sự phát triển của văn học Uzbek, phản ánh các chủ đề lịch sử, xã hội và văn hóa.
• Mỹ thuật: Nghệ thuật trang trí và ứng dụng rất phát triển, bao gồm thảm dệt, gốm sứ, chạm khắc gỗ, kim hoàn và đặc biệt là suzani (hàng thêu trang trí). Các họa tiết thường lấy cảm hứng từ thiên nhiên, hình học và các biểu tượng Hồi giáo. Hội họa thu nhỏ (miniature painting) cũng là một truyền thống nghệ thuật quan trọng, thường minh họa các tác phẩm văn học và các sự kiện lịch sử.
• Kiến trúc Hồi giáo: Uzbekistan nổi tiếng với các công trình kiến trúc Hồi giáo hoành tráng và tinh xảo, đặc biệt ở Samarkand, Bukhara và Khiva. Các đặc điểm nổi bật bao gồm mái vòm màu ngọc lam, các tháp minaret cao vút, các cổng vào được trang trí lộng lẫy (pishtaq) và việc sử dụng gạch men màu sắc rực rỡ với các hoa văn phức tạp. Nhiều công trình kiến trúc này đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

14.2. Văn hóa ẩm thực

Ẩm thực Uzbek chịu ảnh hưởng của nền nông nghiệp địa phương; vì có rất nhiều hoạt động trồng ngũ cốc ở Uzbekistan, bánh mì và mì sợi rất quan trọng và ẩm thực Uzbek được đặc trưng là "giàu mì sợi". Thịt cừu là một loại thịt phổ biến do sự phong phú của cừu trong nước và nó là một phần của nhiều món ăn Uzbek khác nhau.
Món ăn đặc trưng của Uzbekistan là palov (hay plov), một món chính thường được làm từ gạo, thịt, cà rốt và hành tây, mặc dù nó không phổ biến với người dân thường cho đến những năm 1930. Có nhiều biến thể khu vực của món ăn này. Mỡ ở gần đuôi cừu, qurdiuq, thường được sử dụng. Trước đây, việc nấu palov chỉ dành cho nam giới, nhưng người Liên Xô cho phép phụ nữ cũng nấu món này. Kể từ đó, có vẻ như vai trò giới tính cũ đã được khôi phục.
Các món ăn quốc gia đáng chú ý khác bao gồm shurpa, một món súp làm từ những miếng thịt béo lớn (thường là thịt cừu) và rau củ tươi; norin và laghman, các món ăn làm từ mì sợi có thể được phục vụ như súp hoặc món chính; manti, chuchvara, và somsa, những túi bột nhào nhồi nhân được phục vụ như món khai vị hoặc món chính; dimlama, một món hầm thịt và rau củ; và nhiều loại kebab khác nhau, thường được phục vụ như món chính.
Trà xanh là thức uống nóng quốc gia được tiêu thụ suốt cả ngày; các quán trà (chaikhanas) có tầm quan trọng về văn hóa. Trà đen được ưa chuộng ở Tashkent, nhưng cả trà xanh và trà đen đều được tiêu thụ hàng ngày, không có sữa hoặc đường. Trà luôn đi kèm với bữa ăn, nhưng nó cũng là một thức uống thể hiện lòng hiếu khách được tự động mời: trà xanh hoặc trà đen cho mọi vị khách. Ayran, một loại đồ uống sữa chua ướp lạnh, phổ biến vào mùa hè.
Việc sử dụng rượu ít phổ biến hơn ở phương Tây, nhưng rượu vang tương đối phổ biến đối với một quốc gia Hồi giáo vì Uzbekistan phần lớn là thế tục. Uzbekistan có 14 nhà máy rượu vang, trong đó lâu đời nhất và nổi tiếng nhất là Nhà máy rượu vang Khovrenko ở Samarkand (thành lập năm 1927). Một số vườn nho ở và xung quanh Tashkent cũng ngày càng trở nên phổ biến, bao gồm Chateau Hamkor.

14.3. Truyền thông đại chúng

Các phương tiện truyền thông đại chúng chính ở Uzbekistan bao gồm báo chí (cả báo in và báo điện tử), đài phát thanh và truyền hình. Internet và mạng xã hội cũng ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp và tiếp nhận thông tin.
Hãng thông tấn quốc gia là UzA (Thông tấn xã Quốc gia Uzbekistan). Đài truyền hình và phát thanh quốc gia là MTRK (Công ty Phát thanh và Truyền hình Quốc gia Uzbekistan), điều hành nhiều kênh truyền hình và đài phát thanh trên toàn quốc.
Môi trường báo chí ở Uzbekistan vẫn còn nhiều hạn chế, mặc dù đã có một số cải thiện về tự do báo chí dưới thời Tổng thống Shavkat Mirziyoyev. Chính phủ vẫn duy trì sự kiểm soát đáng kể đối với các phương tiện truyền thông chính thống. Tự kiểm duyệt vẫn phổ biến trong giới nhà báo. Việc tiếp cận các trang web tin tức độc lập và các nguồn thông tin nước ngoài đôi khi bị chặn.
Chính sách truyền thông của chính phủ tập trung vào việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách của nhà nước và thúc đẩy các giá trị văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, cũng có những nỗ lực nhằm tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước thông qua truyền thông. Sự phát triển của báo chí công dân và các blogger độc lập đang tạo ra một không gian thông tin đa dạng hơn, mặc dù họ vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức.

14.4. Thể thao

Uzbekistan có một nền thể thao đa dạng và ngày càng phát triển, với nhiều vận động viên đạt thành tích cao trên đấu trường quốc tế.

• Bóng đá: Là môn thể thao phổ biến nhất. Giải vô địch quốc gia Uzbekistan (Uzbekistan Super League) là giải đấu cao nhất. Các câu lạc bộ như Pakhtakor Tashkent và Bunyodkor thường xuyên tham gia các giải đấu cấp châu lục của AFC. Đội tuyển bóng đá quốc gia Uzbekistan đã đạt được những thành công nhất định ở châu Á.
• Đấu vật: Là một môn thể thao truyền thống và có nhiều vận động viên mạnh. Uzbekistan đã giành được nhiều huy chương Olympic và thế giới ở các nội dung vật tự do và vật cổ điển. Kurash, một môn võ cổ truyền của Uzbekistan, cũng ngày càng được quốc tế hóa.
• Quyền Anh: Uzbekistan là một cường quốc quyền Anh nghiệp dư, với nhiều võ sĩ giành huy chương vàng tại Olympic và các giải vô địch thế giới.
• Cờ vua: Cờ vua rất phổ biến và Uzbekistan đã sản sinh ra nhiều đại kiện tướng mạnh, bao gồm cả nhà cựu vô địch thế giới FIDE Rustam Kasimdzhanov và nhà vô địch Cờ nhanh Thế giới 2021 Nodirbek Abdusattorov. Đội tuyển Uzbekistan đã giành huy chương vàng tại Olympiad Cờ vua lần thứ 44.
• Các môn thể thao khác: Judo, Taekwondo (Uzbekistan có huy chương vàng Olympic đầu tiên ở môn này do Ulugbek Rashitov giành được), Quần vợt (với các tay vợt như Denis Istomin), Thể dục dụng cụ (với vận động viên huyền thoại Oksana Chusovitina), Bóng rổ, Bóng ném đồng đội, và Khúc côn cầu trên băng (với đội Humo Tashkent) cũng được yêu thích và phát triển.

Uzbekistan đã tổ chức thành công các sự kiện thể thao quốc tế như Giải vô địch Judo Thế giới 2022 và FIFA Futsal World Cup 2024. Vận động viên bóng đá quốc tế người Uzbekistan, Abdukodir Khusanov, đã chuyển từ Lens sang Manchester City vào năm 2025, trở thành cầu thủ Uzbekistan đầu tiên thi đấu tại Premier League.

14.5. Các ngày nghỉ lễ

Uzbekistan có các ngày nghỉ lễ quốc gia và các ngày kỷ niệm tôn giáo chính sau:

• 1 tháng 1: Năm mới (Yangi Yil Bayrami_{Yan-gi Yin Bay-ra-mi}^Uzbek)
• 14 tháng 1: Ngày Bảo vệ Tổ quốc (Vatan Himoyachilari kuni_{Va-tan Khi-mô-ya-chi-la-ri ku-ni}^Uzbek)
• 8 tháng 3: Ngày Quốc tế Phụ nữ (Xalqaro Xotin-Qizlar kuni_{Khal-qa-rô Khô-tin Qưz-la ku-ni}^Uzbek)
• 21 tháng 3: Nowruz (Lễ hội mùa xuân, Năm mới Ba Tư) (Navroʻz Bayrami_{Nav-rơz Bay-ra-mi}^Uzbek)
• 9 tháng 5: Ngày Tưởng niệm và Vinh danh (Xotira va Qadrlash kuni_{Khô-ti-ra va Ca-đrơ-lát ku-ni}^Uzbek) - Tưởng nhớ các nạn nhân chiến tranh.
• 1 tháng 9: Ngày Độc lập (Mustaqillik kuni_{Mu-xta-quin-lich cu-ni}^Uzbek) - Kỷ niệm ngày tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô năm 1991.
• 1 tháng 10: Ngày Nhà giáo (Oʻqituvchi va Murabbiylar kuni_{Ô-qui-túp-chi va Mu-ráp-biy-la ku-ni}^Uzbek)
• 8 tháng 12: Ngày Hiến pháp (Konstitutsiya kuni_{Kôn-xti-tu-xi-ya cu-ni}^Uzbek)

Các ngày lễ tôn giáo (thay đổi theo lịch âm Hồi giáo):

• Ramazon Hayiti (Lễ kết thúc tháng Ramadan)
• Qurbon Hayiti (Lễ Hiến sinh), diễn ra khoảng 70 ngày sau Ramazon Hayiti.

Các ngày lễ này thường được tổ chức với các hoạt động văn hóa, lễ hội đường phố, các buổi hòa nhạc và các sự kiện thể thao, phản ánh sự pha trộn giữa truyền thống dân tộc và các giá trị hiện đại.

14.6. Di sản thế giới

Uzbekistan tự hào có nhiều di sản văn hóa được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, minh chứng cho lịch sử phong phú và vai trò quan trọng của đất nước này trên Con đường tơ lụa. Các di sản này thu hút khách du lịch từ khắp nơi trên thế giới và là niềm tự hào của người dân Uzbekistan.

• Ichan Kala ở Khiva (1990): Là khu nội thành được bao bọc bởi tường thành của thành phố Khiva cổ kính, một ví dụ điển hình được bảo tồn tốt về kiến trúc Hồi giáo Trung Á. Nơi đây có nhiều nhà thờ Hồi giáo, madrasa (trường học Hồi giáo), lăng mộ và cung điện.
• Trung tâm Lịch sử Bukhara (1993): Bukhara là một trong những thành phố cổ nhất ở Trung Á, với hơn 140 di tích kiến trúc. Các công trình nổi bật bao gồm Tháp Kalyan, Nhà thờ Hồi giáo Kalyan, Lăng mộ Samanid và khu phức hợp Poi Kalyan.
• Trung tâm Lịch sử Shakhrisyabz (2000): Quê hương của Timur (Tamerlane), Shakhrisyabz có các di tích ấn tượng từ thời Đế quốc Timur, bao gồm tàn tích của Cung điện Ak-Saray và các khu phức hợp lăng mộ.
• Samarkand - Giao lộ của các nền văn hóa (2001): Samarkand, một thành phố huyền thoại trên Con đường Tơ lụa, nổi tiếng với các công trình kiến trúc Hồi giáo hùng vĩ như Quảng trường Registan (bao gồm ba madrasa: Ulugh Beg, Sher-Dor và Tilya-Kori), Lăng mộ Gur-e-Amir và Nhà thờ Hồi giáo Bibi-Khanym.
• Tây Thiên Sơn (2016) (di sản xuyên quốc gia cùng với Kazakhstan và Kyrgyzstan): Một phần của dãy núi Thiên Sơn rộng lớn, khu vực này có giá trị đa dạng sinh học cao với nhiều loài động thực vật đặc hữu và các hệ sinh thái đa dạng.

Những di sản này không chỉ là những công trình kiến trúc tuyệt đẹp mà còn là minh chứng cho sự phát triển văn hóa, khoa học và nghệ thuật rực rỡ của khu vực Trung Á trong nhiều thế kỷ. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản này là một ưu tiên quan trọng của chính phủ Uzbekistan.