Kyrgyzstan

3.1. Thời cổ đại và trung đại

Người Kyrgyz cổ đại ban đầu sinh sống ở thượng nguồn sông Yenisei ở Siberia. Các bằng chứng khảo cổ từ văn hóa Pazyryk và Tashtyk cho thấy sự pha trộn các yếu tố văn hóa từ các bộ lạc du mục Turk và Iran. Các ghi chép của Trung Quốc và Hồi giáo từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 12 mô tả người Kyrgyz có mái tóc đỏ, da sáng và mắt xanh, gợi ý về nguồn gốc người Ấn-Âu. Tuy nhiên, các nghiên cứu di truyền hiện đại cũng xác nhận nguồn gốc từ các quần thể bản địa Siberia, cho thấy một lịch sử dân tộc phức tạp.

Nhà nước của người Kyrgyz đạt đến sự mở rộng lớn nhất sau khi đánh bại Hãn quốc Hồi Cốt (Uyghur Khaganate) vào năm 840 sau Công nguyên. Từ thế kỷ thứ 10, người Kyrgyz đã di cư đến tận dãy núi Thiên Sơn và duy trì sự thống trị của họ trên lãnh thổ này trong khoảng 200 năm. Truyền thống kể chuyện về sử thi Manas, kể về một chiến binh đã thống nhất tất cả các bộ lạc phân tán thành một quốc gia duy nhất vào thế kỷ thứ 9, là một phần quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể của người Kyrgyz, thể hiện ký ức của những người du mục.

Vào thế kỷ 12, sự thống trị của người Kyrgyz đã thu hẹp lại về dãy Altai và dãy núi Sayan do sự bành trướng của người Mông Cổ.

3.2. Đế quốc Mông Cổ và các giai đoạn sau

Với sự trỗi dậy của Đế quốc Mông Cổ vào thế kỷ 13, người Kyrgyz đã di cư về phía nam. Năm 1207, người Kyrgyz hòa bình trở thành một phần của Đế quốc Mông Cổ. Hồ Issyk-Kul là một điểm dừng chân quan trọng trên Con đường tơ lụa, tuyến đường bộ dành cho các thương nhân và du khách từ Viễn Đông đến châu Âu.

Sau khi Đế quốc Mông Cổ suy yếu, các bộ lạc Kyrgyz bị các thế lực khác nhau xâm chiếm. Vào thế kỷ 17, họ bị người Mông Cổ Oirat (Hãn quốc Dzungar) chinh phục. Đến giữa thế kỷ 18, họ lại chịu sự thống trị của nhà Thanh (Mãn Châu) của Trung Quốc, và vào đầu thế kỷ 19 là Hãn quốc Kokand của người Uzbek. Năm 1842, các bộ lạc Kyrgyz tách khỏi Kokand và thống nhất thành Hãn quốc Kara-Kyrgyz dưới sự lãnh đạo của Ormon Khan. Tuy nhiên, sau cái chết của Ormon Khan vào năm 1854, hãn quốc này tan rã.

3.3. Đế quốc Nga và thời kỳ Xô viết

Vào cuối thế kỷ 19, phần phía đông của Kyrgyzstan ngày nay, chủ yếu là vùng Issyk-Kul, đã được nhà Thanh Trung Quốc nhượng lại cho Đế quốc Nga thông qua Hiệp ước Tarbagatai. Lãnh thổ này, được người Nga gọi là "Kirghizia", được chính thức sáp nhập vào Đế quốc Nga năm 1876. Việc Nga tiếp quản đã vấp phải nhiều cuộc nổi dậy, và nhiều người Kyrgyz đã chọn di cư đến dãy núi Pamir và Afghanistan.

Ngoài ra, việc đàn áp cuộc nổi dậy Trung Á năm 1916 chống lại ách thống trị của Nga đã khiến nhiều người Kyrgyz phải di cư sang Trung Quốc. Vì nhiều nhóm dân tộc trong khu vực bị chia cắt giữa các quốc gia láng giềng vào thời điểm biên giới còn lỏng lẻo và ít được kiểm soát, việc di chuyển qua lại giữa các ngọn núi là phổ biến, tùy thuộc vào nơi họ cảm thấy cuộc sống tốt hơn.

Chính quyền Xô viết được thành lập trong khu vực vào năm 1919, và Khu tự trị Kara-Kyrgyz được thành lập bên trong Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga (RSFSR). Thuật ngữ Kara-Kirghiz được người Nga sử dụng cho đến giữa những năm 1920 để phân biệt họ với người Kazakh, những người cũng được gọi là Kirghiz. Vào ngày 5 tháng 12 năm 1936, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Kirghizia được thành lập như một nước cộng hòa liên bang thuộc Liên Xô.

Sau Nội chiến Nga, thời kỳ Chính sách Kinh tế Mới (NEP) bắt đầu, kéo dài đến khoảng năm 1928. Những người Bolshevik đã nỗ lực thiết lập một hệ thống thuế tiêu chuẩn hóa, với thuế cao hơn đối với những người du mục để không khuyến khích lối sống lang thang và họ đã chia khu vực Trung Á thành năm quốc gia-dân tộc. Kyrgyzstan đã phát triển đáng kể về đời sống văn hóa, giáo dục và xã hội, trình độ dân trí được cải thiện rất nhiều. Phát triển kinh tế và xã hội cũng rất đáng chú ý. Dưới thời Stalin, bản sắc dân tộc Kyrgyz được chú trọng theo chính sách Korenizatsiya. Nhà nước Xô viết đấu tranh chống lại chủ nghĩa bộ lạc: tổ chức xã hội dựa trên chế độ phụ hệ của nó mâu thuẫn với khái niệm nhà nước dân tộc hiện đại. Trong một khu vực trước đây không biết đến các thể chế hoặc ý thức dân tộc, quá trình xây dựng quốc gia, từ góc độ bản địa, là một quá trình khó khăn và mâu thuẫn.

Đến cuối những năm 1920, Liên Xô đã phát triển một loạt kế hoạch 5 năm, tập trung vào công nghiệp hóa và tập thể hóa nông nghiệp, bao gồm cả việc thành lập các hệ thống nông trang tập thể "kolkhoz" khổng lồ, cần thiết để nuôi sống công nhân mới trong các ngành công nghiệp. Do kế hoạch phụ thuộc vào tốc độ, những thay đổi lớn về kinh tế và văn hóa đã phải diễn ra, dẫn đến xung đột. Ở Kyrgyzstan, những người định cư Nga đã chiếm được những đồng cỏ tốt nhất, gây ra nhiều khó khăn cho hầu hết cư dân bản địa của nó, những người du mục Kazakh, Kyrgyz và Turkmen, những người cũng bị buộc phải định cư trên những vùng đất không có đủ tiềm năng nông nghiệp. Những thay đổi này đã gây ra tình trạng bất ổn, và từ năm 1928 đến năm 1932, những người du mục và nông dân đã thể hiện rõ ràng qua các phương pháp như kháng cự thụ động rằng họ không đồng ý với các chính sách này, ở khu vực Kirghizia cũng xảy ra sự chống đối du kích. Khu vực này chịu nhiều tổn thất về người do tập thể hóa hơn bất kỳ khu vực nào khác.

Những năm đầu của glasnost (công khai hóa), vào cuối những năm 1980, ít có tác động đến bầu không khí chính trị ở Kyrgyzstan. Tuy nhiên, báo chí của nước Cộng hòa được phép áp dụng một lập trường tự do hơn và thành lập một ấn phẩm mới, Literaturny Kirghizstan, bởi Liên minh Nhà văn. Các nhóm chính trị không chính thức bị cấm, nhưng một số nhóm nổi lên vào năm 1989 để giải quyết cuộc khủng hoảng nhà ở cấp tính đã được phép hoạt động.

Theo điều tra dân số Liên Xô cuối cùng vào năm 1989, người dân tộc Kyrgyz chỉ chiếm 22% cư dân của thành phố phía bắc Frunze (nay là Bishkek), trong khi hơn 60% là người Nga, người Ukraina và người từ các quốc gia Slav khác. Gần 10% dân số thủ đô là người Do Thái (một thực tế khá độc đáo, đối với hầu hết mọi nơi ở Liên Xô, ngoại trừ Khu tự trị Do Thái).

Vào tháng 6 năm 1990, căng thẳng sắc tộc giữa người Uzbek và người Kyrgyz nổi lên ở Vùng Osh (miền nam Kyrgyzstan), nơi người Uzbek chiếm thiểu số dân số. Những nỗ lực chiếm dụng các nông trang tập thể của người Uzbek để phát triển nhà ở đã gây ra Bạo loạn Osh. Tình trạng khẩn cấp và lệnh giới nghiêm được ban hành. Askar Akayev, con út trong gia đình có năm người con trai làm việc trong các nông trang tập thể (ở miền bắc Kyrgyzstan), được bầu làm tổng thống vào tháng 10 cùng năm. Đến lúc đó, Phong trào Dân chủ Kyrgyzstan (KDM) đã phát triển thành một lực lượng chính trị quan trọng với sự ủng hộ trong Nghị viện. Vào ngày 15 tháng 12 năm 1990, Xô viết Tối cao đã bỏ phiếu đổi tên nước cộng hòa thành Cộng hòa Kyrgyzstan. Tháng 1 năm sau, Akayev giới thiệu các cơ cấu chính phủ mới và bổ nhiệm một nội các mới bao gồm chủ yếu là các chính trị gia trẻ tuổi, có thiên hướng cải cách. Vào tháng 2 năm 1991, tên của thủ đô, Frunze, được đổi lại thành tên trước cách mạng là Bishkek.

Bất chấp những động thái chính trị hướng tới độc lập, thực tế kinh tế dường như đi ngược lại việc ly khai khỏi Liên Xô. Trong một cuộc trưng cầu dân ý về việc duy trì Liên Xô vào tháng 3 năm 1991, 88,7% cử tri đã chấp thuận đề xuất giữ lại Liên Xô như một "liên bang đổi mới". Tuy nhiên, các lực lượng ly khai đã thúc đẩy nền độc lập của Kyrgyzstan vào tháng 8 cùng năm.

Vào ngày 19 tháng 8 năm 1991, khi Ủy ban Nhà nước về Tình trạng Khẩn cấp nắm quyền ở Moskva, đã có một nỗ lực nhằm lật đổ Akayev ở Kyrgyzstan. Sau khi cuộc đảo chính thất bại vào tuần sau, Akayev và Phó Tổng thống German Kuznetsov tuyên bố từ chức khỏi Đảng Cộng sản Liên Xô (CPSU), và toàn bộ cục chính trị và ban bí thư cũng từ chức. Tiếp theo đó là cuộc bỏ phiếu của Xô viết Tối cao tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào ngày 31 tháng 8 năm 1991 với tên gọi Cộng hòa Kyrgyzstan.

Theo một cuộc thăm dò của Gallup năm 2013, 62% người Kyrgyz cho rằng sự sụp đổ của Liên Xô đã gây hại cho đất nước của họ, trong khi chỉ 16% cho rằng sự sụp đổ mang lại lợi ích.

3.4. Độc lập và hiện đại

Tháng 10 năm 1991, Akayev tranh cử không có đối thủ và được bầu làm tổng thống của nước cộng hòa độc lập mới bằng hình thức bỏ phiếu trực tiếp, nhận được 95% số phiếu bầu. Cùng với đại diện của bảy nước cộng hòa khác trong cùng tháng đó, ông đã ký Hiệp ước Cộng đồng Kinh tế. Các nhà lãnh đạo mới của ba trong số bốn nước cộng hòa sáng lập Liên Xô, Nga, Belarus và Ukraina, vào ngày 8 tháng 12 năm 1991 đã ký Hiệp định Belovezha, lên án Hiệp ước Liên minh năm 1922, tuyên bố Liên minh sẽ không còn tồn tại và tuyên bố thành lập Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS) thay thế.

Ngày 21 tháng 12 năm 1991, Kyrgyzstan cùng với bốn nước Cộng hòa Trung Á khác là Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazakhstan đã ký Nghị định thư Alma-Ata, chính thức gia nhập Cộng đồng cùng với Armenia, Azerbaijan, Kazakhstan, Moldova và Ukraina. Cuối cùng, Kyrgyzstan giành được độc lập hoàn toàn vào ngày 25 tháng 12 năm 1991. Ngày hôm sau, 26 tháng 12 năm 1991, Liên Xô không còn tồn tại. Năm 1992, Kyrgyzstan gia nhập Liên Hợp Quốc và Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE). Ngày 5 tháng 5 năm 1993, tên chính thức được đổi từ Cộng hòa Kyrgyzstan thành Cộng hòa Kyrgyz sau khi thông qua hiến pháp mới.

Ngày nay, Kyrgyzstan kỷ niệm Ngày Độc lập hàng năm vào ngày 31 tháng 8, ngày kỷ niệm tuyên bố độc lập năm 1991. Kể từ khi độc lập, Kyrgyzstan đã đạt được những phát triển như tạo ra các phương tiện truyền thông tin tức thực sự tự do và thúc đẩy một phe đối lập chính trị tích cực.

Năm 2005, một cuộc nổi dậy được gọi là "Cách mạng Tulip", đã diễn ra sau cuộc bầu cử quốc hội vào tháng 3 năm 2005, buộc Tổng thống Askar Akayev phải từ chức vào ngày 4 tháng 4 năm 2005. Các nhà lãnh đạo phe đối lập đã thành lập một liên minh, và một chính phủ mới được thành lập dưới quyền Tổng thống Kurmanbek Bakiyev và Thủ tướng Felix Kulov. Thủ đô của quốc gia đã bị cướp phá trong các cuộc biểu tình. Sự bất ổn chính trị tiếp diễn khi nhiều nhóm và phe phái được cho là có liên quan đến tội phạm có tổ chức tranh giành quyền lực. Ba trong số 75 thành viên Quốc hội được bầu vào tháng 3 năm 2005 đã bị ám sát.

Ngày 6 tháng 4 năm 2010, bất ổn dân sự bùng nổ tại thị trấn Talas sau một cuộc biểu tình chống tham nhũng của chính phủ và chi phí sinh hoạt gia tăng. Các cuộc biểu tình trở nên bạo lực, lan sang Bishkek vào ngày hôm sau. Người biểu tình tấn công văn phòng của Tổng thống Bakiyev, cũng như các đài phát thanh và truyền hình nhà nước. Có những báo cáo mâu thuẫn rằng Bộ trưởng Nội vụ Moldomusa Kongatiyev đã bị đánh đập. Ngày 7 tháng 4 năm 2010, Tổng thống Bakiyev áp đặt tình trạng khẩn cấp. Cảnh sát và các lực lượng đặc biệt đã bắt giữ nhiều nhà lãnh đạo phe đối lập. Đáp lại, người biểu tình đã giành quyền kiểm soát trụ sở an ninh nội bộ (trụ sở cũ của KGB) và một kênh truyền hình nhà nước ở thủ đô Bishkek. Báo cáo của các quan chức chính phủ Kyrgyzstan cho biết ít nhất 75 người đã thiệt mạng và 458 người phải nhập viện trong các cuộc đụng độ đẫm máu với cảnh sát ở thủ đô. Ít nhất 80 người được cho là đã chết do đụng độ với cảnh sát.

Một chính phủ chuyển tiếp do cựu ngoại trưởng Roza Otunbayeva (Đảng Dân chủ Xã hội Kyrgyzstan) lãnh đạo, đến ngày 8 tháng 4 năm 2010 đã kiểm soát các phương tiện truyền thông nhà nước và các cơ sở chính phủ ở thủ đô, nhưng Bakiyev vẫn chưa từ chức. Tổng thống Bakiyev trở về nhà ở Jalal-Abad và tuyên bố các điều kiện từ chức tại một cuộc họp báo vào ngày 13 tháng 4 năm 2010. Ngày 15 tháng 4 năm 2010, Bakiyev rời đất nước và bay sang nước láng giềng Kazakhstan cùng vợ và hai con. Các nhà lãnh đạo lâm thời của đất nước tuyên bố rằng Bakiyev đã ký một lá thư từ chức chính thức trước khi rời đi.

Thủ tướng Daniar Usenov cáo buộc Nga ủng hộ các cuộc biểu tình; cáo buộc này đã bị Thủ tướng Nga, Vladimir Putin, bác bỏ. Các thành viên phe đối lập cũng kêu gọi đóng cửa Căn cứ không quân Manas do Mỹ kiểm soát. Tổng thống Nga Dmitry Medvedev đã ra lệnh các biện pháp đảm bảo an toàn cho công dân Nga và thắt chặt an ninh xung quanh các địa điểm của Nga ở Kyrgyzstan để bảo vệ chúng khỏi các cuộc tấn công có thể xảy ra.

Các cuộc đụng độ sắc tộc ở Nam Kyrgyzstan năm 2010 đã xảy ra giữa hai nhóm sắc tộc chính-người Uzbek và người Kyrgyz-tại Osh, thành phố lớn thứ hai của đất nước, vào ngày 11 tháng 6 năm 2010. Các cuộc đụng độ làm dấy lên lo ngại rằng đất nước có thể hướng tới một cuộc nội chiến. Nhà lãnh đạo lâm thời Otunbayeva đã gửi một lá thư cho tổng thống Nga, Dimitry Medvedev, yêu cầu ông gửi quân đội Nga đến giúp đất nước kiểm soát tình hình. Thư ký báo chí của Medvedev, Natalya Timakova, trả lời rằng đây là một cuộc xung đột nội bộ và Nga không thấy có điều kiện để tham gia giải quyết. Các cuộc đụng độ đã gây ra tình trạng thiếu lương thực và các mặt hàng thiết yếu khác với hơn 200 người thiệt mạng và 1.685 người bị thương tính đến ngày 12 tháng 6 năm 2010. Chính phủ Nga tuy nhiên cho biết sẽ gửi viện trợ nhân đạo đến quốc gia đang gặp khó khăn này. Theo các nguồn tin địa phương, đã có một cuộc đụng độ giữa hai băng nhóm địa phương và bạo lực nhanh chóng lan rộng ra phần còn lại của thành phố. Cũng có báo cáo rằng các lực lượng vũ trang đã hỗ trợ các băng nhóm người Kyrgyz tiến vào thành phố, nhưng chính phủ đã phủ nhận các cáo buộc này.

Bạo loạn lan sang các khu vực lân cận, và chính phủ đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp trên toàn bộ vùng Jalal-Abad ở phía nam. Để kiểm soát tình hình, chính phủ lâm thời đã trao quyền bắn giết tại chỗ cho lực lượng an ninh. Chính phủ Nga quyết định cử một tiểu đoàn đến nước này để bảo vệ các cơ sở của Nga. Otunbayeva cáo buộc gia đình Bakiyev "kích động bạo loạn". AFP đưa tin "một bức màn khói bao trùm toàn bộ thành phố". Chính quyền ở nước láng giềng Uzbekistan cho biết ít nhất 30.000 người Uzbek đã vượt biên để thoát khỏi bạo loạn. Osh trở nên tương đối yên tĩnh vào ngày 14 tháng 6 năm 2010, nhưng Jalal-Abad vẫn chứng kiến các vụ đốt phá lẻ tẻ. Toàn bộ khu vực vẫn trong tình trạng khẩn cấp vì người Uzbek không muốn rời khỏi nhà do sợ các cuộc tấn công của đám đông. Liên Hợp Quốc đã quyết định cử một phái viên đến để đánh giá tình hình.

Phó trưởng chính phủ lâm thời, Temir Sariyev, cho biết đã có các cuộc đụng độ cục bộ và chính phủ không thể kiểm soát hoàn toàn tình hình. Ông nói thêm rằng không có đủ lực lượng an ninh để ngăn chặn bạo lực. Bạo lực sắc tộc giảm dần, theo chính phủ Kyrgyz, vào ngày 15 tháng 6 năm 2010. Có ít nhất 170 người chết tính đến ngày 15 tháng 6 năm 2010, nhưng Pascale Meige Wagner của Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế cho biết con số tử vong [chính thức] đã bị đánh giá thấp. Cao ủy Liên Hợp Quốc nói với các phóng viên ở Geneva rằng bằng chứng cho thấy bạo lực dường như đã được dàn dựng. Người dân tộc Uzbek đe dọa cho nổ một kho dầu ở Osh nếu họ không nhận được sự đảm bảo bảo vệ. Liên Hợp Quốc cho biết họ tin rằng các cuộc tấn công đã được "dàn dựng, nhắm mục tiêu và lên kế hoạch kỹ lưỡng". Các quan chức Kyrgyz nói với giới truyền thông rằng một người bị nghi ngờ đứng sau vụ bạo lực ở Jalal-Abad đã bị bắt giữ.

Vào ngày 2 tháng 8 năm 2010, một ủy ban của chính phủ Kyrgyz đã bắt đầu điều tra nguyên nhân của các cuộc đụng độ. Các thành viên của Ủy ban Quốc gia, do cựu chủ tịch quốc hội Abdygany Erkebaev đứng đầu, đã gặp gỡ người dân từ các làng chủ yếu là người dân tộc Uzbek gồm Mady, Shark và Kyzyl-Kyshtak ở quận Kara-Suu của tỉnh Osh. Ủy ban Quốc gia này, bao gồm đại diện của nhiều nhóm dân tộc, được thành lập theo một sắc lệnh của tổng thống. Tổng thống Roza Otunbayeva cũng cho biết vào tháng 8 năm 2010 rằng một ủy ban quốc tế sẽ được thành lập để điều tra các cuộc đụng độ. Ủy ban quốc tế đã tiến hành một cuộc điều tra sâu rộng và chuẩn bị một báo cáo-Ủy ban điều tra quốc tế độc lập về các sự kiện ở miền nam Kyrgyzstan vào tháng 6 năm 2010 (KIC). Báo cáo này nêu rõ rằng "Chính phủ Lâm thời, đã nắm quyền hai tháng trước các sự kiện, đã không nhận ra hoặc đã đánh giá thấp sự suy giảm trong quan hệ giữa các dân tộc ở miền nam Kyrgyzstan". KIC kết luận rằng "Chính phủ Lâm thời có trách nhiệm đảm bảo rằng các lực lượng an ninh được đào tạo đầy đủ và trang bị phù hợp để đối phó với các tình huống bất ổn dân sự" nhưng đã không thể thực hiện các biện pháp cần thiết.

Vào cuối tháng 4 năm 2021, một cuộc xung đột về nước đã leo thang thành một trong những cuộc đụng độ biên giới nghiêm trọng nhất giữa Kyrgyzstan và Tajikistan kể từ khi độc lập vào năm 1991. Các vấn đề nhân quyền trở nên cấp bách sau xung đột này.

Tháng 9 năm 2022, các cuộc đụng độ vũ trang, bao gồm cả việc sử dụng pháo binh, đã nổ ra dọc theo phần lớn biên giới giữa Kyrgyzstan và Tajikistan. Các cuộc đụng độ này nhấn mạnh những thách thức liên tục trong việc phân định biên giới và quản lý tài nguyên ở khu vực, cũng như tác động đến dân thường và sự ổn định khu vực.

Các cuộc biểu tình đã nổ ra vào tháng 10 năm 2020 để phản đối kết quả của cuộc bầu cử quốc hội và kêu gọi Tổng thống Sooronbay Jeenbekov từ chức. Vào ngày 6 tháng 10 năm 2020, các lực lượng đối lập dường như đã giành quyền kiểm soát đất nước sau khi chiếm các tòa nhà chính phủ ở thủ đô Bishkek và giải thoát các nhân vật chính trị đối lập, bao gồm cựu Tổng thống Almazbek Atambayev. Tổng thống Jeenbekov đã từ chức vào ngày 15 tháng 10 năm 2020. Vào tháng 1 năm 2021, Sadyr Japarov đã được bầu làm tổng thống mới sau chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử tổng thống. Một hiến pháp mới trao thêm quyền lực cho tổng thống đã được thông qua trong một cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 4 năm 2021, làm dấy lên lo ngại về sự suy giảm dân chủ và sự tập trung quyền lực.

4.1. Địa hình và khí hậu

Kyrgyzstan nằm giữa vĩ độ 39° và 44° Bắc, và kinh độ 69° và 81° Đông. Đây là quốc gia xa biển nhất so với bất kỳ quốc gia nào khác, và tất cả các con sông của nó đều chảy vào các hệ thống thoát nước kín không thông ra biển. Vùng núi Thiên Sơn bao phủ hơn 80% diện tích đất nước (do đó Kyrgyzstan đôi khi được gọi là "Thụy Sĩ của Trung Á"), phần còn lại bao gồm các thung lũng và lưu vực.

Điểm thấp nhất là ở Kara-Daryya (Karadar'ya) ở độ cao 132 m và các đỉnh núi cao nhất nằm trong dãy Kakshaal-Too, tạo thành biên giới với Trung Quốc. Đỉnh Jengish Chokusu, ở độ cao 7.44 K m, là điểm cao nhất và được các nhà địa chất coi là đỉnh núi cao trên 7.00 K m ở cực bắc nhất thế giới. Tuyết rơi dày vào mùa đông dẫn đến lũ lụt vào mùa xuân, thường gây thiệt hại nghiêm trọng ở hạ lưu. Nước chảy từ núi cũng được sử dụng cho thủy điện.

Khí hậu thay đổi theo vùng. Thung lũng Fergana ở phía tây nam có khí hậu cận nhiệt đới và cực kỳ nóng vào mùa hè, với nhiệt độ lên tới 40 °C. Các chân đồi phía bắc có khí hậu ôn hòa và dãy Thiên Sơn thay đổi từ khí hậu lục địa khô đến khí hậu cực, tùy thuộc vào độ cao. Ở những vùng lạnh nhất, nhiệt độ mùa đông xuống dưới mức đóng băng trong khoảng 40 ngày, và ngay cả một số vùng sa mạc cũng có tuyết rơi liên tục trong thời gian này. Ở vùng đất thấp, nhiệt độ dao động từ khoảng -6 °C vào tháng Giêng đến 24 °C vào tháng Bảy. Kyrgyzstan có các mỏ kim loại đáng kể bao gồm vàng và kim loại hiếm. Do địa hình chủ yếu là núi non của đất nước, chưa đến 8% diện tích đất được canh tác, và điều này tập trung ở các vùng đất thấp phía bắc và rìa của Thung lũng Fergana.

Sông băng và biến đổi khí hậu

Kyrgyzstan là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất ở Trung Á trước tác động của biến đổi khí hậu. Các sông băng là nguồn nước quan trọng cho nông nghiệp và thủy điện, nhưng chúng đang tan chảy với tốc độ đáng báo động. Điều này gây ra nguy cơ thiếu nước, lũ lụt và ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Chính phủ Kyrgyzstan đã nhận thức được vấn đề này và đang cố gắng thực hiện các biện pháp thích ứng và giảm thiểu, nhưng nguồn lực còn hạn chế. Các vấn đề môi trường liên quan đến khai thác mỏ, đặc biệt là mỏ vàng Kumtor, cũng là một mối quan tâm lớn, với những lo ngại về ô nhiễm nước và đất.

4.2. Hồ và sông chính

Hồ Issyk-Kul, hay Ysyk-Köl trong tiếng Kyrgyz, ở phía đông bắc Thiên Sơn là hồ lớn nhất ở Kyrgyzstan và là hồ trên núi lớn thứ hai trên thế giới sau Hồ Titicaca. Sông chính là Kara Darya, chảy về phía tây qua Thung lũng Fergana vào Uzbekistan. Qua biên giới ở Uzbekistan, nó gặp một con sông lớn khác của Kyrgyzstan, sông Naryn.

Sự hợp lưu này tạo thành sông Syr Darya, ban đầu chảy vào Biển Aral. Tính đến năm 2010, nó không còn chảy ra biển nữa, vì nước của nó bị rút ở thượng nguồn để tưới cho các cánh đồng bông ở Tajikistan, Uzbekistan và miền nam Kazakhstan. Sông Chu cũng chảy một đoạn ngắn qua Kyrgyzstan trước khi vào Kazakhstan.

4.3. Vùng lãnh thổ tách rời và bị bao quanh

Kyrgyzstan có một lãnh thổ tách rời, làng nhỏ Barak (dân số 627 người), trong Thung lũng Fergana. Ngôi làng này bị bao quanh bởi lãnh thổ Uzbekistan. Nó nằm trên con đường từ Osh (Kyrgyzstan) đến Khodjaabad (Uzbekistan), cách biên giới Kyrgyz-Uzbek khoảng 4 km về phía tây bắc theo hướng Andijan. Barak về mặt hành chính thuộc Quận Kara-Suu của Vùng Osh của Kyrgyzstan.

Có bốn vùng lãnh thổ tách rời của Uzbekistan nằm trong Kyrgyzstan. Hai trong số đó là thị trấn Sokh, với diện tích 325 km² và dân số 42.800 người vào năm 1993 (mặc dù một số ước tính lên tới 70.000 người; 99% là người Tajik, số còn lại là người Uzbek); và Shohimardon (còn được gọi là Shahimardan, Shohimardon, hoặc Shah-i-Mardan), với diện tích 90 km² và dân số 5.100 người vào năm 1993 (91% là người Uzbek, và 9% còn lại là người Kyrgyz). Hai vùng lãnh thổ nhỏ còn lại là Chong-Kara (dài khoảng 3 km và rộng 1 km) và Jangy-ayyl (một mảnh đất chỉ rộng từ 2 km đến 3 km). Chong-Kara nằm trên sông Sokh, giữa biên giới Uzbekistan và vùng lãnh thổ tách rời Sokh. Jangy-ayyl cách Batken khoảng 60 km về phía đông, trong một phần nhô ra phía bắc của biên giới Kyrgyz-Uzbek gần Khalmion.

Ngoài ra còn có hai vùng lãnh thổ tách rời thuộc về Tajikistan trên biên giới Kyrgyz-Tajik: Vorukh và Lolazor. Vorukh có diện tích từ 95 km² đến 130 km², và dân số ước tính từ 23.000 đến 29.000 người, 95% là người Tajik và 5% là người Kyrgyz. Nó được phân bố giữa 17 ngôi làng và nằm cách Isfara khoảng 45 km về phía nam trên bờ phải của sông Karavshin. Lolazor (Tây Qalacha hay Kayragach) là một khu định cư nhỏ gần ga xe lửa Kairagach của Kyrgyzstan. Các vùng lãnh thổ này thường là nguồn gốc của căng thẳng biên giới và tranh chấp tài nguyên nước.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Theo hiến pháp được thông qua năm 2021 sau một cuộc trưng cầu dân ý, Kyrgyzstan là một nước cộng hòa tổng thống. Tổng thống là nguyên thủ quốc gia và đứng đầu nhánh hành pháp, có quyền bổ nhiệm Thủ tướng và các thành viên nội các. Nhiệm kỳ của tổng thống là 5 năm và có thể được bầu lại một lần.

Cơ quan lập pháp là Hội đồng Tối cao (Жогорку Кеңеш_{Jogorku Kenesh}^Kirghiz), một quốc hội đơn viện với 90 ghế. Các đại biểu được bầu theo hệ thống hỗn hợp, một phần theo danh sách đảng và một phần theo khu vực bầu cử một thành viên, với nhiệm kỳ 5 năm.

Hệ thống tư pháp bao gồm Tòa án Tối cao, các tòa án địa phương và một trưởng công tố. Hiến pháp năm 1993 ban đầu xác định Kyrgyzstan là một nước cộng hòa dân chủ đơn viện. Sau Cách mạng Tulip năm 2005, nước này chuyển sang hệ thống cộng hòa nghị viện, nhưng dần dần phát triển thành một nước cộng hòa bán tổng thống trước khi quay lại hệ thống tổng thống chế vào năm 2021. Những thay đổi thường xuyên trong hiến pháp và cơ cấu chính phủ phản ánh sự bất ổn chính trị và cuộc đấu tranh liên tục về sự phân chia quyền lực.

5.2. Các đảng phái chính và xu hướng chính trị

Kyrgyzstan có một hệ thống đa đảng, tuy nhiên, các đảng phái thường hình thành xung quanh các cá nhân có ảnh hưởng hơn là dựa trên các hệ tư tưởng rõ ràng và thường xuyên thay đổi liên minh. Một số đảng phái nổi bật trong những năm gần đây bao gồm Đảng Dân chủ Xã hội Kyrgyzstan (SDPK), Respublika-Ata Zhurt, Đảng Kyrgyzstan, Onuguu-Progress, và Bir Bol.

Sau cuộc bầu cử quốc hội năm 2020 gây tranh cãi và các cuộc biểu tình sau đó, Tổng thống Sooronbay Jeenbekov đã từ chức. Sadyr Japarov, một chính trị gia theo chủ nghĩa dân túy, đã lên nắm quyền và được bầu làm tổng thống vào tháng 1 năm 2021. Chính quyền của ông Japarov đã thúc đẩy một hiến pháp mới nhằm tăng cường quyền lực của tổng thống, điều này đã làm dấy lên lo ngại từ các nhà quan sát trong và ngoài nước về sự thụt lùi của nền dân chủ và sự tập trung quyền lực. Các cuộc bầu cử ở Kyrgyzstan thường xuyên bị chỉ trích vì những bất thường và cáo buộc mua phiếu.

Quá trình dân chủ hóa ở Kyrgyzstan gặp nhiều thách thức. Mặc dù có một xã hội dân sự tương đối năng động và truyền thông tự do hơn so với các nước láng giềng Trung Á, nhưng tình trạng tham nhũng, sự yếu kém của các thể chế nhà nước, và sự can thiệp của các nhóm lợi ích vào chính trị vẫn là những rào cản lớn.

5.3. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Kyrgyzstan vẫn còn nhiều vấn đề đáng lo ngại, mặc dù đã có những giai đoạn cải thiện nhất định so với các nước láng giềng. Theo Chỉ số Dân chủ năm 2020, Kyrgyzstan được xếp vào nhóm "chế độ hỗn hợp", đứng thứ 107 trên 167 quốc gia. Tuy nhiên, trong báo cáo Tự do trên Thế giới năm 2021, nước này bị xếp hạng "không tự do" với số điểm 28/100, giảm so với mức "một phần tự do" và 39/100 của năm 2020, phản ánh những lo ngại về sự suy giảm các quyền tự do dân sự và chính trị sau những biến động năm 2020 và việc thông qua hiến pháp mới.

Các vấn đề nhân quyền chính bao gồm:

• Quyền của các dân tộc thiểu số: Đặc biệt là người Uzbek ở miền Nam, sau các cuộc xung đột sắc tộc năm 2010. Nhiều nhà lãnh đạo tôn giáo và cộng đồng người Uzbek đã bị bắt giữ, trong đó có nhà báo và nhà hoạt động nhân quyền Azimzhan Askarov, người sau đó đã bị kết án tù chung thân và qua đời trong tù năm 2020. Vụ việc của ông Askarov đã bị cộng đồng quốc tế chỉ trích rộng rãi.
• Tự do báo chí và tự do ngôn luận: Mặc dù có một số phương tiện truyền thông độc lập, nhưng các nhà báo và các tổ chức truyền thông vẫn phải đối mặt với áp lực và đôi khi là bạo lực. Năm 2024, tổ chức truyền thông điều tra độc lập Kloop đã bị tòa án Kyrgyzstan ra lệnh đóng cửa, một động thái bị chỉ trích mạnh mẽ cả trong và ngoài nước như một đòn giáng vào tự do báo chí.
• Quyền của phụ nữ và các nhóm yếu thế: Bạo lực gia đình và nạn bắt cóc cô dâu (Ala Kachuu) vẫn còn phổ biến. Một đạo luật gây tranh cãi được thông qua vào năm 2013 cấm phụ nữ dưới 23 tuổi đi du lịch nước ngoài mà không có cha mẹ hoặc người giám hộ, với mục đích "nâng cao đạo đức và bảo tồn nguồn gen".
• Quyền của người LGBT: Năm 2014, các nhà lập pháp Kyrgyzstan đã thông qua một đạo luật hình sự hóa việc "tạo thái độ tích cực đối với các mối quan hệ tình dục phi truyền thống", tương tự như luật chống tuyên truyền đồng tính ở Nga, gây lo ngại cho các nhà ngoại giao Mỹ và các tổ chức nhân quyền.
• Tra tấn và đối xử tàn tệ trong giam giữ: Các báo cáo về tra tấn và đối xử tàn tệ của lực lượng thực thi pháp luật vẫn tiếp diễn.
• Hệ thống tư pháp: Tham nhũng và thiếu độc lập trong ngành tư pháp là những vấn đề nghiêm trọng, cản trở việc tiếp cận công lý một cách công bằng.

Cộng đồng quốc tế và các tổ chức nhân quyền thường xuyên bày tỏ quan ngại về tình hình nhân quyền ở Kyrgyzstan và kêu gọi chính phủ tôn trọng các cam kết quốc tế của mình.

7.1. Quân sự

Lực lượng vũ trang Cộng hòa Kyrgyzstan được thành lập sau khi Liên Xô tan rã và bao gồm Lục quân, Không quân, Quân đội Nội bộ, Lực lượng Vệ binh Quốc gia, và Lực lượng Biên phòng. Quân đội Kyrgyzstan hợp tác với Lực lượng Vũ trang Hoa Kỳ, lực lượng này đã thuê một cơ sở mang tên Trung tâm Trung chuyển tại Manas tại Sân bay Quốc tế Manas gần Bishkek cho đến tháng 6 năm 2014. Trong những năm gần đây, các lực lượng vũ trang đã bắt đầu phát triển mối quan hệ tốt hơn với Nga, bao gồm việc ký kết các thỏa thuận hiện đại hóa trị giá 1.10 B USD và tham gia nhiều cuộc tập trận hơn với quân đội Nga.

Cơ quan An ninh Quốc gia làm việc với quân đội và phục vụ các mục đích tương tự như tiền thân thời Xô viết của nó, KGB. Cơ quan này giám sát một đơn vị lực lượng đặc biệt chống khủng bố tinh nhuệ được gọi là "Alfa", cùng tên được sử dụng bởi các quốc gia thuộc Liên Xô cũ khác, bao gồm Nga và Uzbekistan. Cảnh sát do Bộ Nội vụ chỉ huy, cùng với lực lượng biên phòng.

Vai trò của quân đội trong các vấn đề xã hội đôi khi gây tranh cãi, đặc biệt là trong các giai đoạn bất ổn chính trị. Có những lo ngại về việc quân đội có thể được sử dụng để đàn áp các cuộc biểu tình hoặc can thiệp vào chính trị, điều này có thể ảnh hưởng đến quyền tự do dân sự. Tuy nhiên, quân đội cũng đóng vai trò trong việc duy trì trật tự và ứng phó với các tình huống khẩn cấp. Hợp tác quốc phòng quốc tế, chủ yếu với Nga thông qua Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), là một phần quan trọng trong chính sách quốc phòng của Kyrgyzstan.

7.2. An ninh công cộng

Tình hình tội phạm ở Kyrgyzstan bao gồm các loại tội phạm như trộm cắp, cướp giật, và tội phạm có tổ chức, mặc dù số liệu thống kê chính thức có thể không phản ánh đầy đủ thực tế. Tham nhũng trong các cơ quan thực thi pháp luật cũng là một vấn đề đáng kể.

Các vấn đề an ninh chính mà Kyrgyzstan phải đối mặt bao gồm:

• Xung đột biên giới: Đặc biệt là với Tajikistan liên quan đến các khu vực chưa được phân định và tranh chấp tài nguyên nước. Các cuộc đụng độ vũ trang đã xảy ra vào năm 2021 và 2022, gây thương vong cho cả dân thường và quân nhân, đồng thời khiến nhiều người phải sơ tán. Những xung đột này gây ra sự bất ổn nghiêm trọng cho người dân sống ở các vùng biên giới và làm căng thẳng quan hệ song phương.
• Chủ nghĩa cực đoan và khủng bố: Mặc dù không phải là điểm nóng của hoạt động khủng bố, Kyrgyzstan vẫn phải đối mặt với nguy cơ từ các nhóm cực đoan trong khu vực và những công dân tham gia các nhóm thánh chiến ở nước ngoài.
• Buôn bán ma túy: Vị trí địa lý của Kyrgyzstan khiến nước này trở thành một tuyến đường trung chuyển ma túy từ Afghanistan sang Nga và châu Âu.
• Tội phạm có tổ chức: Các nhóm tội phạm có tổ chức liên quan đến buôn lậu, tống tiền và các hoạt động bất hợp pháp khác.

Chính phủ Kyrgyzstan đã nỗ lực ứng phó với các vấn đề này thông qua việc tăng cường lực lượng an ninh, hợp tác quốc tế (đặc biệt là với Nga và các nước SCO), và cải cách pháp luật. Tuy nhiên, những nỗ lực này thường bị cản trở bởi nguồn lực hạn chế và tham nhũng. Các vấn đề an ninh này có tác động tiêu cực đến người dân, gây ra cảm giác bất an, mất mát tài sản, và trong trường hợp xung đột biên giới, là cả tính mạng. Các biện pháp an ninh đôi khi cũng dẫn đến những lo ngại về việc hạn chế quyền tự do dân sự.

8.1. Quan hệ với các nước láng giềng và các tổ chức quốc tế

Kyrgyzstan duy trì mối quan hệ chiến lược quan trọng với Nga, coi Nga là đối tác chính về an ninh và kinh tế. Nga có một căn cứ quân sự tại Kant và là một nhà đầu tư lớn cũng như là điểm đến chính cho lao động di cư Kyrgyzstan. Kyrgyzstan là thành viên của các tổ chức do Nga dẫn đầu như Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) và Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO).

Quan hệ với Trung Quốc ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt về kinh tế. Trung Quốc là một đối tác thương mại và nhà đầu tư lớn, với nhiều dự án cơ sở hạ tầng thuộc khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường. Tuy nhiên, sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc và các vấn đề liên quan đến nợ cũng như lao động nhập cư từ Trung Quốc đôi khi gây ra những lo ngại và phản đối trong nước.

Với các quốc gia Trung Á khác như Kazakhstan, Uzbekistan và Tajikistan, Kyrgyzstan chia sẻ nhiều mối liên kết lịch sử, văn hóa và kinh tế. Tuy nhiên, quan hệ với Tajikistan thường xuyên căng thẳng do các tranh chấp biên giới chưa được giải quyết, dẫn đến các cuộc đụng độ vũ trang gây thương vong. Phân định biên giới và quản lý tài nguyên nước chung là những vấn đề phức tạp trong khu vực.

Kyrgyzstan là thành viên tích cực của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực, bao gồm Liên Hợp Quốc (UN), Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), và Tổ chức các quốc gia Turk. Nước này nỗ lực đóng góp vào việc duy trì hòa bình và ổn định khu vực, cũng như tìm kiếm sự hỗ trợ cho phát triển kinh tế và giải quyết các vấn đề xuyên quốc gia như khủng bố và buôn bán ma túy.

Trong các mối quan hệ này, Kyrgyzstan cố gắng cân bằng lợi ích quốc gia với các cam kết quốc tế. Lập trường của Kyrgyzstan trong các vấn đề quốc tế thường phản ánh sự phụ thuộc vào các đối tác lớn hơn, nhưng cũng có những nỗ lực để khẳng định tiếng nói độc lập. Các vấn đề nhân đạo, chẳng hạn như tình hình người tị nạn hoặc lao động di cư, cũng như các tính toán chiến lược, đều đóng vai trò trong việc định hình chính sách đối ngoại của đất nước. Việc phân tích các mối quan hệ này cần xem xét các góc độ khác nhau, bao gồm cả lợi ích và thách thức mà mỗi mối quan hệ mang lại cho Kyrgyzstan.

9.1. Cơ cấu kinh tế và các ngành công nghiệp chính

Nông nghiệp là một ngành kinh tế quan trọng của Kyrgyzstan. Đến đầu những năm 1990, khu vực nông nghiệp tư nhân cung cấp từ một phần ba đến một nửa tổng sản lượng thu hoạch. Năm 2002, nông nghiệp chiếm 35,6% GDP và khoảng một nửa số lao động. Địa hình Kyrgyzstan chủ yếu là đồi núi, thuận lợi cho chăn nuôi gia súc, hoạt động nông nghiệp lớn nhất, vì vậy các sản phẩm chính là len, thịt và các sản phẩm sữa. Các loại cây trồng chính bao gồm lúa mì, củ cải đường, khoai tây, bông, thuốc lá, rau và trái cây. Do giá hóa chất nông nghiệp và xăng dầu nhập khẩu quá cao, nhiều hoạt động canh tác được thực hiện thủ công và bằng ngựa, như các thế hệ trước. Chế biến nông sản là một bộ phận chủ chốt của nền kinh tế công nghiệp cũng như là một trong những lĩnh vực hấp dẫn nhất đối với đầu tư nước ngoài.

Khai khoáng là một ngành quan trọng khác. Kyrgyzstan giàu tài nguyên khoáng sản nhưng có trữ lượng dầu mỏ và khí đốt không đáng kể; nước này phải nhập khẩu dầu mỏ và khí đốt. Trong số các trữ lượng khoáng sản của mình có các mỏ than đá, vàng, uranium, antimon và các kim loại có giá trị khác. Luyện kim là một ngành công nghiệp quan trọng, và chính phủ hy vọng sẽ thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực này. Chính phủ đã tích cực khuyến khích sự tham gia của nước ngoài vào việc khai thác và chế biến vàng từ Mỏ vàng Kumtor và các khu vực khác. Nguồn tài nguyên nước dồi dào và địa hình đồi núi của đất nước cho phép sản xuất và xuất khẩu một lượng lớn năng lượng thủy điện.

Công nghiệp chế tạo còn hạn chế và chủ yếu tập trung vào chế biến nông sản và sản xuất hàng tiêu dùng nhẹ.

Các vấn đề môi trường liên quan đến khai thác mỏ, đặc biệt là mỏ vàng Kumtor, là một mối quan tâm lớn, với những lo ngại về ô nhiễm nước và đất. Quyền lao động và công bằng xã hội trong các ngành công nghiệp này cũng là những vấn đề cần được chú ý, đặc biệt là điều kiện làm việc và mức lương của công nhân.

9.2. Thương mại

Các mặt hàng xuất khẩu chính của Kyrgyzstan là kim loại màu và khoáng sản (đặc biệt là vàng), hàng len và các sản phẩm nông nghiệp khác, năng lượng điện và một số hàng hóa kỹ thuật. Các mặt hàng nhập khẩu chính bao gồm dầu mỏ và khí đốt tự nhiên, kim loại đen, hóa chất, hầu hết các loại máy móc, sản phẩm gỗ và giấy, một số thực phẩm và một số vật liệu xây dựng.

Các đối tác thương mại hàng đầu của Kyrgyzstan bao gồm Đức, Nga, Trung Quốc, Kazakhstan và Uzbekistan. Sau khi Bắc Kinh khởi động Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) vào năm 2013, Trung Quốc đã mở rộng sự hiện diện kinh tế và khởi xướng một số dự án cơ sở hạ tầng lớn ở Kyrgyzstan. Điều này đã làm tăng vai trò của Trung Quốc như một đối tác thương mại và nhà đầu tư, nhưng cũng gây ra những lo ngại về nợ và sự phụ thuộc kinh tế.

Chính sách ngoại thương của Kyrgyzstan hướng tới việc hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu. Nước này là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ năm 1998 và Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) từ năm 2015. Việc tham gia EAEU nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại với Nga, Kazakhstan, Belarus và Armenia, nhưng cũng đặt ra những thách thức về việc tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn của liên minh.

9.3. Du lịch

Kyrgyzstan sở hữu nhiều tài nguyên du lịch hấp dẫn, chủ yếu dựa vào vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ và văn hóa du mục độc đáo.

• Hồ Issyk-Kul: Đây là một trong những điểm du lịch nổi tiếng nhất. Nhiều khách sạn, khu nghỉ dưỡng và nhà nghỉ nằm dọc theo bờ phía bắc của hồ. Các khu vực bãi biển nổi tiếng nhất là ở thành phố Cholpon-Ata và các khu định cư gần đó như Kara-Oi (Dolinka), Bosteri và Korumdy. Số lượng khách du lịch đến hồ đã từng đạt hơn một triệu lượt mỗi năm vào năm 2006 và 2007. Tuy nhiên, do bất ổn kinh tế và chính trị trong khu vực, con số này đã giảm trong những năm gần đây.
• Du lịch mạo hiểm và sinh thái: Địa hình núi non của Kyrgyzstan tạo điều kiện lý tưởng cho các hoạt động như leo núi, đi bộ đường dài, cưỡi ngựa, và trượt tuyết. Các dãy núi Thiên Sơn và Pamir-Alai thu hút những người yêu thích thiên nhiên và phiêu lưu. Các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia cũng là điểm đến quan trọng.
• Văn hóa du mục: Du khách có cơ hội trải nghiệm cuộc sống du mục truyền thống, ở trong lều yurt, thưởng thức ẩm thực địa phương và tham gia các lễ hội văn hóa. Các trò chơi trên lưng ngựa và trình diễn sử thi Manas là những điểm nhấn đặc sắc.

Hiện trạng ngành du lịch ở Kyrgyzstan còn nhiều tiềm năng để phát triển. Cơ sở hạ tầng du lịch, bao gồm đường sá, khách sạn và dịch vụ, vẫn cần được cải thiện. Chính phủ đã có những nỗ lực để quảng bá du lịch và thu hút đầu tư, nhưng cần có những chính sách bền vững để đảm bảo ngành du lịch phát triển mà không gây tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa địa phương. Tác động xã hội của du lịch bao gồm việc tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người dân địa phương, nhưng cũng có thể dẫn đến những thay đổi trong lối sống truyền thống và các vấn đề về môi trường nếu không được quản lý tốt.

10.1. Giao thông đường bộ

Giao thông ở Kyrgyzstan bị hạn chế nghiêm trọng bởi địa hình núi cao của đất nước. Các con đường phải uốn lượn qua các thung lũng dốc, vượt qua các đèo cao 3.00 K m trở lên, và thường xuyên phải chịu đựng các trận lở đất và tuyết lở. Việc đi lại vào mùa đông gần như không thể thực hiện được ở nhiều vùng xa xôi và có độ cao lớn hơn.

Các vấn đề bổ sung đến từ việc nhiều con đường và tuyến đường sắt được xây dựng trong thời kỳ Xô viết ngày nay bị cắt ngang bởi các biên giới quốc tế, đòi hỏi các thủ tục biên giới tốn thời gian để vượt qua ở những nơi chúng không bị đóng cửa hoàn toàn. Ngựa vẫn là một lựa chọn vận chuyển được sử dụng nhiều, đặc biệt là ở các vùng nông thôn hơn; cơ sở hạ tầng đường bộ của Kyrgyzstan không rộng khắp, vì vậy ngựa có thể đến được những địa điểm mà xe cơ giới không thể, và chúng không cần nhiên liệu nhập khẩu đắt tiền.

Với sự hỗ trợ của Ngân hàng Phát triển Châu Á, một con đường lớn nối liền phía bắc và tây nam của đất nước từ thủ đô Bishkek đến Osh gần đây đã được hoàn thành. Điều này giúp giảm bớt đáng kể việc đi lại giữa hai trung tâm dân cư lớn của đất nước-Thung lũng Chüy ở phía bắc và Thung lũng Fergana ở phía nam. Một nhánh của con đường này rẽ qua một đèo núi cao 3.500 mét vào Thung lũng Talas ở phía tây bắc. Hiện đang có kế hoạch xây dựng một con đường lớn từ Osh vào Trung Quốc.

Tổng chiều dài đường bộ của Kyrgyzstan là khoảng 34.00 K km, trong đó có 140 km đường cao tốc. Khoảng 22.60 K km được trải nhựa (bao gồm một số đường rải sỏi chịu được mọi thời tiết), và 7.70 K km đường chưa trải nhựa, chủ yếu là đường đất khó đi lại khi thời tiết ẩm ướt. Việc di chuyển giữa các thành phố và vùng miền chủ yếu dựa vào xe buýt, xe taxi chia sẻ và xe tải nhỏ (marshrutka).

10.2. Giao thông đường sắt

Thung lũng Chüy ở phía bắc và thung lũng Fergana ở phía nam là điểm cuối của hệ thống đường sắt của Liên Xô ở Trung Á. Sau sự xuất hiện của các quốc gia độc lập hậu Xô viết, các tuyến đường sắt được xây dựng mà không quan tâm đến ranh giới hành chính đã bị cắt bởi biên giới, và do đó giao thông bị hạn chế nghiêm trọng. Những đoạn đường sắt nhỏ trong Kyrgyzstan, tổng cộng khoảng 370 km (khổ ray 1.52 K mm), có ít giá trị kinh tế khi không có lưu lượng hàng hóa lớn trước đây qua các khoảng cách dài đến và đi từ các trung tâm như Tashkent, Almaty và các thành phố của Nga.

Năm 2022, việc xây dựng bắt đầu trên một tuyến đường sắt mới dài 186 km kéo dài từ Balykchy đến Karakeche, chủ yếu nhằm vận chuyển than từ các mỏ ở Karakeche đến Bishkek. Vào tháng 6 năm 2023, một tuyến đường sắt giữa Balykchy và Bishkek đã chính thức được khai trương.

Việc xây dựng theo kế hoạch tuyến đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan (CKU) dài 523 km đã được công bố vào năm 2022, bao gồm 213 km ở Trung Quốc, 260 km ở Kyrgyzstan và 50 km ở Uzbekistan. Tuyến đường sắt này, được hình thành như một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, dự kiến sẽ đi từ Kashgar qua Đèo Torugart đến Jalal-Abad, và xa hơn nữa đến thành phố Andijan của Uzbekistan. Việc xây dựng dự kiến bắt đầu vào tháng 7 năm 2025.

Các kết nối đường sắt với các nước láng giềng:

10.3. Giao thông hàng không

Vào cuối thời kỳ Xô viết, có khoảng 50 sân bay và đường băng ở Kyrgyzstan, nhiều trong số đó được xây dựng chủ yếu để phục vụ mục đích quân sự ở khu vực biên giới này rất gần với Trung Quốc. Chỉ một số ít trong số đó còn hoạt động cho đến ngày nay. Hãng hàng không Kyrgyzstan cung cấp dịch vụ vận tải hàng không đến Trung Quốc, Nga và các quốc gia địa phương khác.

• Sân bay quốc tế Manas gần Bishkek là sân bay quốc tế chính, với các dịch vụ đến Moskva, Tashkent, Almaty, Ürümqi, Istanbul, Baku và Dubai.
• Sân bay Osh là nhà ga hàng không chính ở phía nam đất nước, với các chuyến bay hàng ngày đến Bishkek, và các dịch vụ đến Moskva, Krasnoyarsk, Almaty và nhiều địa điểm quốc tế khác.
• Sân bay Jalal-Abad được kết nối với Bishkek bằng các chuyến bay hàng ngày. Hãng hàng không quốc gia, Kyrgyzstan, khai thác các chuyến bay bằng máy bay BAe-146. Trong những tháng mùa hè, một chuyến bay hàng tuần nối Jalal-Abad với Vùng Issyk-Kul.
• Các cơ sở khác được xây dựng trong thời kỳ Xô viết hoặc đã đóng cửa, chỉ được sử dụng không thường xuyên hoặc bị hạn chế sử dụng cho mục đích quân sự (ví dụ: Căn cứ không quân Kant gần Bishkek, được Không quân Nga sử dụng).

Kyrgyzstan nằm trong danh sách các quốc gia bị cấm chứng nhận hãng hàng không của Liên minh châu Âu. Điều này có nghĩa là không có hãng hàng không nào đăng ký tại Kyrgyzstan được phép khai thác các dịch vụ bất kỳ loại nào trong Liên minh châu Âu, do các tiêu chuẩn an toàn không đáp ứng các quy định của châu Âu.

11.1. Dân cư

Dân số Kyrgyzstan ước tính là 6.586.600 người vào tháng 8 năm 2020. Trong số đó, 34,4% dưới 15 tuổi và 6,2% trên 65 tuổi. Đất nước này chủ yếu là nông thôn: chỉ khoảng một phần ba dân số sống ở các khu vực đô thị. Mật độ dân số trung bình là 25 người trên km². Tổng dân số đã tăng lên hơn 7 triệu người vào năm 2024.

Trong Chỉ số Đói nghèo Toàn cầu (GHI) năm 2024, Kyrgyzstan có điểm số 6.8, xếp thứ 36 trong số 127 quốc gia có đủ dữ liệu. Mức độ đói nghèo được phân loại là thấp.

11.1.1. Thành phần dân tộc

Nhóm dân tộc lớn nhất của quốc gia là người Kyrgyz, một dân tộc Turk, chiếm 77,8% dân số (ước tính năm 2024). Các nhóm dân tộc khác bao gồm người Nga (3,8%) tập trung ở phía bắc và người Uzbek (14,2%) sống ở phía nam. Các nhóm thiểu số nhỏ nhưng đáng chú ý bao gồm người Dungan (1,0%), người Tajik (0,9%), người Duy Ngô Nhĩ (0,5%), người Kazakh (0,4%), và các nhóm dân tộc nhỏ khác. Đất nước này có hơn 80 nhóm dân tộc.

Người Kyrgyz trong lịch sử là những người chăn nuôi bán du mục, sống trong những chiếc lều tròn gọi là yurt và chăn thả cừu, ngựa và bò Tây Tạng. Truyền thống du mục này tiếp tục hoạt động theo mùa (xem transhumance) khi các gia đình chăn nuôi trở về đồng cỏ núi cao (hay jailoo) vào mùa hè. Người Uzbek và người Tajik định cư truyền thống đã canh tác ở những vùng đất thấp được tưới tiêu ở Thung lũng Fergana.

Kyrgyzstan đã trải qua một sự thay đổi rõ rệt trong thành phần dân tộc kể từ khi độc lập. Tỷ lệ người dân tộc Kyrgyz đã tăng từ khoảng 50% vào năm 1979 lên hơn 70% vào năm 2013, trong khi tỷ lệ các nhóm dân tộc như người Nga, người Ukraina, người Đức và người Tatar giảm từ 35% xuống còn khoảng 7%. Kể từ năm 1991, một số lượng lớn người Đức, những người vào năm 1989 có 101.000 người, đã di cư sang Đức.

Dân số Kyrgyzstan theo nhóm dân tộc 1926-2024

Dân tộc		Kyrgyz	Uzbek	Nga	Ukraina
Điều tra dân số 1926	Số lượng	661.171	110.463	116.436	64.128
	%	66,6%	11,1%	11,7%	6,5%
Điều tra dân số 1959	Số lượng	836.831	218.640	623.562	137.031
	%	40,5%	10,6%	30,2%	6,6%
Điều tra dân số 1989	Số lượng	2.229.663	550.096	916.558	108.027
	%	52,4%	12,9%	21,5%	2,5%
Điều tra dân số 1999	Số lượng	3.128.147	664.950	603.201	50.442
	%	64,9%	13,8%	12,5%	1,0%
Điều tra dân số 2009	Số lượng	3.804.788	768.405	419.583	21.924
	%	70,9%	14,3%	7,8%	0,4%
Điều tra dân số 2022	Số lượng	5.379.020	986.881	282.777	3.875
	%	77,6%	14,2%	4,1%	0,1%
Ước tính 2024	Số lượng	5.570.910	1.017.658	274.940	2.783
	%	77,8%	14,2%	3,8%	0,0%

Quan hệ giữa các dân tộc nhìn chung là hòa bình, tuy nhiên đã có những căng thẳng và xung đột, đặc biệt là giữa người Kyrgyz và người Uzbek ở miền Nam vào năm 1990 và 2010. Các vấn đề liên quan đến quyền của người thiểu số, bao gồm đại diện chính trị, sử dụng ngôn ngữ và tiếp cận các nguồn lực, vẫn là những thách thức. Chính phủ đã có những nỗ lực để thúc đẩy sự hòa hợp dân tộc, nhưng cần có thêm các biện pháp để đảm bảo sự bình đẳng và hòa nhập cho tất cả các nhóm dân tộc.

11.1.2. Ngôn ngữ

Tiếng Kyrgyz là ngôn ngữ nhà nước của Kyrgyzstan. Tiếng Nga là ngôn ngữ chính thức bổ sung. Kyrgyzstan là một trong năm nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ có tiếng Nga là ngôn ngữ chính thức de jure, cùng với Nga, Belarus, Kazakhstan và Tajikistan. Sau khi Liên Xô tan rã, tiếng Kyrgyz được chọn làm ngôn ngữ nhà nước của Kyrgyzstan vào năm 1991. Kyrgyzstan đã chọn tiếng Nga làm ngôn ngữ chính thức vào năm 2000. Các ngôn ngữ này có vị thế pháp lý khác nhau.

Tiếng Kyrgyz là một ngôn ngữ Turk thuộc nhánh Kipchak, có quan hệ gần gũi với tiếng Kazakh, tiếng Karakalpak và tiếng Tatar Nogay. Nó được viết bằng chữ Ả Rập cho đến thế kỷ XX. Bảng chữ cái Latinh được giới thiệu và áp dụng theo lệnh của Stalin vào năm 1928, và sau đó được thay thế bằng chữ Kirin vào năm 1941. Một bảng chữ cái Ba Tư-Ả Rập cải cách, được tạo ra bởi trí thức và nhà khoa học Kyrgyz Kasym Tynystanov, là chữ viết chính thức của tiếng Kyrgyz ở Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Do cải cách ngôn ngữ đang chờ xử lý ở nước láng giềng Kazakhstan, Kyrgyzstan sẽ là quốc gia nói tiếng Turk độc lập duy nhất trong vài năm tới chỉ sử dụng bảng chữ cái Kirin. Vào tháng 4 năm 2023, Nga đã đình chỉ xuất khẩu sữa sang Kyrgyzstan sau khi chủ tịch Ủy ban Quốc gia về Ngôn ngữ Nhà nước và Chính sách Ngôn ngữ của Kyrgyzstan, Kanybek Osmonaliev, đề xuất thay đổi chữ viết chính thức từ Kirin sang Latinh để đưa đất nước phù hợp với các quốc gia nói tiếng Turk khác. Osmonaliev đã bị Tổng thống Sadyr Japarov khiển trách, người sau đó đã làm rõ rằng Kyrgyzstan không có kế hoạch thay thế bảng chữ cái Kirin.

Truyền thông truyền hình Nga rất phổ biến ở Kyrgyzstan, đặc biệt là ở thành phố Bishkek và vùng Chüy đã bị Nga hóa sâu sắc, mặc dù tỷ lệ người Nga ngày nay chỉ là một phần nhỏ so với năm 1989. Theo Khảo sát Giá trị Thế giới năm 2020, tiếng Nga là ngôn ngữ được nói ở nhà của 55,6% dân số Bishkek, và tiếng Kyrgyz đứng thứ hai với 43,6%. Tuy nhiên, con số trên toàn quốc cho tiếng Nga chỉ là 16,3%, trong khi tiếng Kyrgyz là ngôn ngữ gia đình của 70,9%. Tiếng Uzbek là ngôn ngữ gia đình được nói nhiều thứ ba với 10,7% theo cùng một cuộc khảo sát. Các phương tiện truyền thông Nga có ảnh hưởng to lớn đến dư luận ở Kyrgyzstan, đặc biệt là trong các lĩnh vực như nhân quyền và các diễn biến chính trị quốc tế.

Nhiều công việc kinh doanh và chính trị được thực hiện bằng tiếng Nga. Cho đến gần đây, tiếng Kyrgyz vẫn là ngôn ngữ được nói ở nhà và hiếm khi được sử dụng trong các cuộc họp hoặc các sự kiện khác. Tuy nhiên, hầu hết các cuộc họp quốc hội ngày nay được tiến hành bằng tiếng Kyrgyz, với phiên dịch đồng thời cho những người không nói tiếng Kyrgyz. Theo một bài báo của RFE/RL từ năm 2014, bất chấp những nỗ lực nâng cao vị thế của tiếng Kyrgyz, hàng ngàn người Kyrgyz vẫn Nga hóa tên của họ mỗi năm (khoảng 40.000 người), chủ yếu vì triển vọng nghề nghiệp, và để loại bỏ mình khỏi danh sách đen của Nga (những người sẽ bị trục xuất khi nhập cảnh) bằng cách đăng ký tên khác. Cũng có nhiều trường học dạy bằng tiếng Nga được hỗ trợ từ các quỹ của Nga thông qua đại sứ quán Nga tại Bishkek, những trường này được tài trợ tốt hơn các trường dạy bằng tiếng Kyrgyz. Do đó, nhiều người dân tộc Kyrgyz theo học các trường dạy bằng tiếng Nga.

Các ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số khác như tiếng Uzbek, tiếng Dungan, tiếng Tajik, tiếng Uyghur cũng được sử dụng trong cộng đồng của họ.

11.2. Tôn giáo

Hồi giáo là tôn giáo chiếm ưu thế ở Kyrgyzstan. Ước tính của CIA World Factbook cho thấy tính đến năm 2017, 90% dân số là người Hồi giáo, đa số theo dòng Sunni; 7% là Kitô giáo, bao gồm 3% Chính thống giáo Nga, và phần còn lại theo các tôn giáo khác. Một báo cáo năm 2009 của Trung tâm Nghiên cứu Pew cho thấy 86,3% dân số Kyrgyzstan theo đạo Hồi. Phần lớn người Hồi giáo là người Sunni, theo trường phái luật Hanafi, mặc dù một cuộc khảo sát của Pew năm 2012 cho thấy chỉ 23% số người được hỏi chọn tự nhận mình là người Sunni, với 64% tình nguyện cho rằng họ "chỉ là một người Hồi giáo". Có một số ít người Hồi giáo Ahmadiyya, mặc dù không được nhà nước công nhận. Các số liệu sau này cho thấy sự gia tăng số lượng người Hồi giáo trong nước.

Trong thời kỳ Xô viết, chủ nghĩa vô thần nhà nước được khuyến khích. Tuy nhiên, ngày nay, Kyrgyzstan là một nhà nước thế tục, mặc dù Hồi giáo đã có ảnh hưởng ngày càng tăng trong chính trị. Ví dụ, đã có một nỗ lực để sắp xếp cho các quan chức đi hajj (cuộc hành hương đến Mecca) theo một thỏa thuận miễn thuế.

Trong khi Hồi giáo ở Kyrgyzstan mang tính văn hóa nền tảng hơn là một thực hành sùng đạo hàng ngày đối với nhiều người, các nhân vật của công chúng đã bày tỏ sự ủng hộ đối với việc khôi phục các giá trị tôn giáo. Ví dụ, thanh tra viên nhân quyền Tursunbay Bakir-Ulu lưu ý: "Trong kỷ nguyên độc lập này, không có gì ngạc nhiên khi có sự trở lại cội nguồn tâm linh không chỉ ở Kyrgyzstan, mà còn ở các nước cộng hòa hậu cộng sản khác. Sẽ là vô đạo đức nếu phát triển một xã hội dựa trên thị trường mà không có chiều kích đạo đức."

Ngoài ra, Bermet Akayeva, con gái của Askar Akayev, cựu Tổng thống Kyrgyzstan, đã tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 7 năm 2007 rằng Hồi giáo đang ngày càng bén rễ trên toàn quốc. Bà nhấn mạnh rằng nhiều thánh đường Hồi giáo đã được xây dựng gần đây và người Kyrgyz ngày càng cống hiến hết mình cho Hồi giáo, điều mà bà lưu ý là "không phải là một điều xấu. Nó giữ cho xã hội của chúng ta đạo đức hơn, trong sạch hơn." Có một dòng Sufi đương đại hiện diện tuân theo một hình thức Hồi giáo hơi khác so với Hồi giáo chính thống.

Các tín ngưỡng khác được thực hành ở Kyrgyzstan bao gồm các phiên bản Chính thống giáo Nga và Chính thống giáo Ukraina của Kitô giáo, chủ yếu được thực hành bởi người Nga và người Ukraina. Một cộng đồng từ 5.000 đến 10.000 Nhân Chứng Giê-hô-va tập hợp trong các hội thánh nói tiếng Kyrgyz và tiếng Nga, cũng như một số nhóm nói tiếng Trung và tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Một thiểu số nhỏ người Đức cũng là Kitô hữu, chủ yếu là Lutheran và Anabaptist cũng như một cộng đồng Công giáo La Mã khoảng 600 người.

Là một phần của thiểu số người Đức Kyrgyzstan lịch sử, có khoảng 200 người Mennonite ở Kyrgyzstan vào năm 2022. Một cộng đồng Mennonite vẫn tiếp tục tồn tại ở khu định cư Rot-Front.

Một vài truyền thống Thuyết vật linh còn tồn tại, cũng như những ảnh hưởng từ Phật giáo như việc buộc cờ cầu nguyện vào những cây thiêng, mặc dù một số người coi thực hành này bắt nguồn từ Hồi giáo Sufi. Ngoài ra còn có một số lượng nhỏ người Do Thái Bukhara sống ở Kyrgyzstan, nhưng trong thời kỳ Liên Xô sụp đổ, hầu hết đã chạy trốn sang các nước khác, chủ yếu là Hoa Kỳ và Israel. Bên cạnh đó, có một cộng đồng nhỏ người Do Thái Ashkenazi, những người đã chạy trốn đến đất nước này từ Đông Âu trong Chiến tranh thế giới thứ hai.

Vào ngày 6 tháng 11 năm 2008, quốc hội Kyrgyzstan đã nhất trí thông qua một đạo luật tăng số lượng tín đồ tối thiểu để công nhận một tôn giáo từ 10 lên 200. Đạo luật này cũng đặt ngoài vòng pháp luật "hành động hung hăng nhằm cải đạo", và cấm hoạt động tôn giáo trong trường học và tất cả các hoạt động của các tổ chức chưa đăng ký. Đạo luật được Tổng thống Kurmanbek Bakiyev ký vào ngày 12 tháng 1 năm 2009.

Đã có một số báo cáo về các cuộc đột kích của cảnh sát vào các cuộc họp tôn giáo ôn hòa của các nhóm thiểu số, cũng như các báo cáo về việc các quan chức gài bằng chứng giả, nhưng cũng có một số quyết định của tòa án ủng hộ các nhóm tôn giáo thiểu số. Tự do tôn giáo là một quyền được hiến pháp bảo đảm, nhưng việc thực thi và bảo vệ quyền này vẫn còn những thách thức.

11.3. Giáo dục

Hệ thống trường học ở Kyrgyzstan bao gồm các cấp tiểu học (lớp 1 đến lớp 4, một số trường có lớp 0 tùy chọn), trung học cơ sở (lớp 5 đến lớp 9) và trung học phổ thông (lớp 10 đến lớp 11) trong cùng một trường. Trẻ em thường được nhận vào trường tiểu học ở độ tuổi 6 hoặc 7. Bắt buộc mọi trẻ em phải hoàn thành 9 lớp học và nhận được giấy chứng nhận hoàn thành. Các lớp 10-11 là tùy chọn, nhưng cần phải hoàn thành chúng để tốt nghiệp và nhận bằng tốt nghiệp trung học phổ thông được nhà nước công nhận. Để tốt nghiệp, học sinh phải hoàn thành chương trình học 11 năm và vượt qua 4 kỳ thi bắt buộc của nhà nước về văn, toán, lịch sử và ngoại ngữ.

Tính đến năm 2023, có 4.989 trường tiểu học và trung học trong cả nước, bao gồm 445 trường ở Bishkek; phần lớn trong số này (4.537) là trường công lập. Cả nước cũng có 58 cơ sở giáo dục đại học và trường đại học, trong đó 42 trường công lập và 16 trường tư thục.
Vào tháng 9 năm 2016, Đại học Trung Á đã được thành lập tại Naryn, Kyrgyzstan.
Cũng có nhiều trường dạy bằng tiếng Nga ở Bishkek, Osh và các khu vực khác. Do được tài trợ tốt hơn so với các trường công lập của Kyrgyzstan, nhiều người Kyrgyz theo học tại đây. Vào tháng 3 năm 2021, Nga tuyên bố kế hoạch thành lập khoảng 30 trường dạy tiếng Nga mới ở Kyrgyzstan. Giáo viên từ Nga cũng đang làm việc tại đây. Tuy nhiên, sự tồn tại của các trường này đã bị chỉ trích, vì những lý do như giáo dục tiếng Nga có những thiếu sót so với các trường Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ trong nước, nhưng cũng bởi vì nhiều người dân tộc Kyrgyz sinh sau khi Kyrgyzstan độc lập năm 1991 không thể nói tiếng Kyrgyz, mà chỉ nói tiếng Nga, theo một cư dân Bishkek.

Khả năng tiếp cận giáo dục có sự khác biệt giữa khu vực thành thị và nông thôn, cũng như giữa các nhóm dân tộc và kinh tế xã hội. Chất lượng giáo dục và tình trạng thiếu giáo viên cũng là những vấn đề đáng quan tâm. Chính phủ đã có những nỗ lực cải cách giáo dục, nhưng cần thêm nguồn lực và chính sách hiệu quả để đảm bảo công bằng và nâng cao chất lượng giáo dục cho tất cả mọi người.

11.4. Y tế

Các chỉ số y tế chính của Kyrgyzstan cho thấy những thách thức đáng kể, mặc dù đã có một số cải thiện kể từ khi độc lập. Tuổi thọ trung bình còn thấp so với các nước phát triển, và tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và bà mẹ vẫn còn cao, đặc biệt ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa.

Hệ thống dịch vụ y tế của Kyrgyzstan chủ yếu dựa trên nền tảng từ thời Xô viết, với mạng lưới các bệnh viện và phòng khám công. Tuy nhiên, hệ thống này đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt ngân sách, cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu trang thiết bị y tế hiện đại và tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế có trình độ, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Nhiều nhân viên y tế đã di cư ra nước ngoài để tìm kiếm cơ hội tốt hơn.

Các vấn đề y tế công cộng chính bao gồm:

• Các bệnh truyền nhiễm: Lao phổi và HIV/AIDS vẫn là những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng. Các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác cũng phổ biến.
• Các bệnh không lây nhiễm: Các bệnh tim mạch, ung thư và tiểu đường đang gia tăng, liên quan đến lối sống và chế độ ăn uống.
• Sức khỏe bà mẹ và trẻ em: Tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh vẫn còn cao, do thiếu tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng, đặc biệt là ở các vùng nông thôn.
• Dinh dưỡng: Suy dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu vi chất, vẫn là một vấn đề ở trẻ em và phụ nữ.

Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế của các nhóm dân cư khác nhau có sự chênh lệch lớn. Người dân ở thành thị thường có điều kiện tiếp cận tốt hơn so với người dân ở nông thôn. Các nhóm dân tộc thiểu số và người nghèo cũng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng. Mặc dù có bảo hiểm y tế nhà nước, nhưng chi phí tự trả cho dịch vụ y tế và thuốc men vẫn là một gánh nặng lớn đối với nhiều gia đình. Tham nhũng trong ngành y tế cũng là một vấn đề cản trở việc cải thiện chất lượng dịch vụ.

11.5. Khoa học và công nghệ

Hiện trạng nghiên cứu khoa học công nghệ ở Kyrgyzstan còn nhiều hạn chế do thiếu hụt đầu tư, cơ sở vật chất và nguồn nhân lực chất lượng cao. Sau khi Liên Xô tan rã, nhiều nhà khoa học đã rời khỏi đất nước, và các viện nghiên cứu phải đối mặt với tình trạng khó khăn về tài chính.

Cơ quan nghiên cứu chính là Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Cộng hòa Kyrgyz, có trụ sở tại Bishkek, nơi có một số viện nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu Kyrgyz đang phát triển các công nghệ hữu ích dựa trên các sản phẩm tự nhiên, chẳng hạn như xử lý kim loại nặng để làm sạch nước thải. Kyrgyzstan được xếp hạng 99 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.

Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển khoa học và công nghệ ở Kyrgyzstan. Nước này tham gia vào các chương trình hợp tác với Nga, các nước Trung Á khác, và các tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, việc ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất và đời sống còn gặp nhiều khó khăn.

Phát triển công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông, đang dần được chú trọng. Tuy nhiên, việc tiếp cận công nghệ và internet vẫn còn hạn chế ở các vùng nông thôn. Các khía cạnh xã hội và đạo đức của phát triển công nghệ, chẳng hạn như quyền riêng tư, an ninh mạng và tác động của tự động hóa đến việc làm, cũng cần được xem xét và giải quyết.

11.6. Truyền thông đại chúng

Hiện trạng của báo chí, phát thanh, truyền hình và internet ở Kyrgyzstan phản ánh một bức tranh phức tạp về tự do truyền thông. So với các nước láng giềng Trung Á, Kyrgyzstan thường được coi là có môi trường truyền thông tương đối tự do hơn, với sự tồn tại của nhiều phương tiện truyền thông độc lập và đa dạng quan điểm.

Tuy nhiên, tự do báo chí và tự do ngôn luận vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Các nhà báo và các tổ chức truyền thông độc lập thường xuyên phải chịu áp lực từ chính phủ, các nhóm lợi ích và đôi khi là các mối đe dọa hoặc bạo lực. Các vụ kiện tụng phỉ báng với số tiền bồi thường lớn cũng được sử dụng như một công cụ để gây áp lực lên các nhà báo và cơ quan truyền thông phê phán.

• Báo chí: Có nhiều tờ báo in bằng tiếng Kyrgyz và tiếng Nga, bao gồm cả báo nhà nước và báo tư nhân.
• Phát thanh và truyền hình: Đài phát thanh và truyền hình nhà nước (KTRK) vẫn có phạm vi phủ sóng rộng nhất. Tuy nhiên, cũng có một số đài phát thanh và truyền hình tư nhân hoạt động, cung cấp các chương trình tin tức và giải trí đa dạng hơn. Truyền hình Nga có ảnh hưởng lớn.
• Internet: Việc sử dụng internet và mạng xã hội ngày càng phổ biến, đặc biệt là ở các khu vực thành thị. Internet đã trở thành một nền tảng quan trọng cho việc chia sẻ thông tin và thảo luận các vấn đề xã hội, chính trị. Nhiều trang tin tức trực tuyến và các blogger độc lập đã xuất hiện. Tuy nhiên, chính phủ cũng đã có những nỗ lực để kiểm soát nội dung trực tuyến, bao gồm cả việc chặn các trang web và yêu cầu gỡ bỏ thông tin.

Năm 2024, việc tòa án ra lệnh đóng cửa tổ chức truyền thông điều tra độc lập Kloop đã làm dấy lên mối lo ngại sâu sắc về tình trạng tự do báo chí ở Kyrgyzstan. Các tổ chức quốc tế và các nhà hoạt động nhân quyền đã lên tiếng chỉ trích động thái này, coi đó là một bước lùi đối với nền dân chủ và tự do ngôn luận của đất nước. Mức độ tự do báo chí ở Kyrgyzstan thường xuyên biến động, tùy thuộc vào tình hình chính trị và thái độ của chính quyền đương nhiệm.

12.1. Văn hóa truyền thống

Văn hóa truyền thống của Kyrgyzstan phong phú và đa dạng, phản ánh lối sống du mục lâu đời của người Kyrgyz.

• Sử thi Manas: Đây là một di sản văn hóa phi vật thể vô cùng quan trọng, được coi là một trong những sử thi dài nhất thế giới. Sử thi kể về cuộc đời và những chiến công của anh hùng Manas, người đã thống nhất 40 bộ tộc Kyrgyz. Việc kể sử thi Manas (do các manaschi thực hiện) là một hình thức nghệ thuật truyền thống độc đáo.
• Yurt (nhà lều truyền thống): Yurt là một loại lều tròn, dễ tháo lắp và di chuyển, là biểu tượng của lối sống du mục. Bên trong yurt thường được trang trí bằng các sản phẩm thủ công tinh xảo. Hình ảnh tunduk (vòng đỉnh của yurt) xuất hiện trên quốc kỳ Kyrgyzstan.
• Sản phẩm thủ công truyền thống:
  • Shyrdak và Ala-kiyiz: Đây là hai loại thảm nỉ truyền thống, được làm thủ công với các hoa văn phức tạp và màu sắc rực rỡ. Kỹ thuật làm thảm nỉ này đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp vào năm 2012.
  • Tush kyiz: Là những tấm thảm treo tường lớn, được thêu tay công phu với các họa tiết truyền thống, thường được làm quà cưới hoặc để trang trí yurt.
  • Các sản phẩm dệt may khác, đặc biệt là từ nỉ và len.
• Phong tục tập quán:
  • Ala kachuu (bắt cóc cô dâu): Đây là một tập tục gây tranh cãi, trong đó một người đàn ông "bắt cóc" một người phụ nữ để cưới làm vợ. Mặc dù bị coi là bất hợp pháp, tập tục này vẫn còn tồn tại ở một số vùng. Tính truyền thống của nó vẫn còn là một chủ đề tranh luận, một số cho rằng nó có thể bắt nguồn từ cách để các cặp đôi trốn tránh hôn nhân sắp đặt.
  • Lòng hiếu khách: Người Kyrgyz rất coi trọng lòng hiếu khách, khách đến nhà thường được tiếp đãi nồng hậu.
  • Tôn trọng người lớn tuổi: Người lớn tuổi có vị trí đặc biệt trong gia đình và xã hội.
  • Các nghi lễ liên quan đến sinh, tử, hôn nhân cũng mang đậm nét truyền thống.
• Trò chơi và giải trí truyền thống: Nhiều trò chơi truyền thống liên quan đến ngựa, phản ánh tầm quan trọng của loài vật này trong đời sống du mục (xem mục Thể thao).

12.2. Ẩm thực

Ẩm thực Kyrgyzstan mang đậm nét đặc trưng của văn hóa du mục Trung Á, với các món ăn chủ yếu từ thịt (cừu, bò, ngựa), các sản phẩm từ sữa và bột mì. Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt và lối sống du mục, các món ăn thường đơn giản, bổ dưỡng và dễ chế biến.
Một số món ăn và đồ uống tiêu biểu:

• Beshbarmak: Được coi là món ăn quốc gia, bao gồm thịt (thường là thịt cừu hoặc ngựa) luộc hoặc hầm, thái nhỏ, trộn với mì sợi bản to (làm từ bột mì và trứng) và chan nước dùng. Món này thường được ăn bằng tay (beshbarmak có nghĩa là "năm ngón tay").
• Plov (cơm thập cẩm): Món cơm phổ biến ở Trung Á, được nấu với thịt (thường là cừu), cà rốt, hành tây và các loại gia vị.
• Manti: Bánh bao hấp nhân thịt băm và hành tây.
• Lagman: Mì sợi kéo tay, ăn cùng với nước sốt thịt và rau củ.
• Samsa: Bánh nướng hình tam giác hoặc vuông, nhân thịt băm (thường là cừu), hành tây và gia vị, nướng trong lò tandoor.
• Shorpo: Súp thịt (thường là cừu) hầm với khoai tây, cà rốt và các loại rau củ khác.
• Kurut: Một loại phô mai khô làm từ sữa chua, có vị mặn và chua, thường được dùng làm đồ ăn vặt hoặc gia vị.
• Kymyz (Kumis): Sữa ngựa lên men, một loại đồ uống truyền thống có cồn nhẹ, rất phổ biến trong văn hóa du mục.
• Boorsok: Bánh mì chiên giòn, thường được dùng trong các dịp lễ hội và tiếp khách.
• Trà: Trà xanh và trà đen rất phổ biến, thường được uống kèm với sữa và muối.

Văn hóa ẩm thực của Kyrgyzstan cũng phản ánh sự giao thoa với các nền văn hóa láng giềng như Nga, Uzbek và Dungan, với sự xuất hiện của các món như pelmeni (bánh xếp Nga), shashlik (thịt nướng xiên) và các món mì của người Dungan. Các khu chợ (bazaar) địa phương là nơi bày bán nhiều loại thực phẩm tươi sống, gia vị và các món ăn đường phố hấp dẫn.

12.3. Nghệ thuật

Nghệ thuật Kyrgyzstan phản ánh di sản văn hóa phong phú và lịch sử đa dạng của đất nước, từ các hình thức nghệ thuật dân gian truyền thống đến các biểu hiện nghệ thuật đương đại.

• Văn học: Nền văn học Kyrgyzstan có một truyền thống truyền khẩu lâu đời, nổi bật nhất là sử thi Manas. Chinghiz Aitmatov (1928-2008) là nhà văn Kyrgyzstan nổi tiếng nhất thế giới, các tác phẩm của ông như "Jamilia", "Cây phong non trùm khăn đỏ", "Vĩnh biệt Gyulsary!", "Con tàu trắng" và "Một ngày dài hơn thế kỷ" đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và được đánh giá cao vì giá trị nhân văn sâu sắc và sự phản ánh chân thực cuộc sống, văn hóa của người Kyrgyz cũng như những biến động của thời kỳ Xô viết.
• Âm nhạc: Âm nhạc truyền thống Kyrgyzstan gắn liền với đời sống du mục, với các nhạc cụ đặc trưng như komuz (một loại đàn lute ba dây), kyl kyyak (đàn nhị kéo), và temir komuz (đàn môi). Các bài hát dân gian (yr) và các bản nhạc không lời (küü) thường kể về các câu chuyện lịch sử, tình yêu, và vẻ đẹp thiên nhiên. Các akyn (nhà thơ, ca sĩ ứng tác) đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và truyền bá âm nhạc truyền thống. Âm nhạc cổ điển phương Tây cũng được tiếp nhận và phát triển trong thời kỳ Xô viết, với sự thành lập của các dàn nhạc giao hưởng và nhà hát opera.
• Sân khấu và Điện ảnh: Nghệ thuật sân khấu bao gồm các vở kịch dựa trên văn học dân gian và các tác phẩm hiện đại. Ngành điện ảnh Kyrgyzstan, dù còn non trẻ, cũng đã có những tác phẩm gây chú ý, phản ánh các vấn đề xã hội và văn hóa của đất nước. Aktan Arym Kubat là một trong những đạo diễn phim nổi tiếng.
• Nghệ thuật tạo hình: Bao gồm hội họa, điêu khắc và đồ họa. Các nghệ sĩ Kyrgyzstan thường lấy cảm hứng từ thiên nhiên, lịch sử và văn hóa dân gian. Nghệ thuật thủ công truyền thống như làm thảm nỉ (shyrdak, ala-kiyiz), thêu (tush kyiz), chạm khắc gỗ và kim hoàn cũng rất phát triển và được coi là một phần quan trọng của di sản nghệ thuật quốc gia.

Các nghệ sĩ tiêu biểu trong các lĩnh vực này đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa của Kyrgyzstan và giới thiệu văn hóa Kyrgyz ra thế giới.

12.4. Thể thao

Thể thao đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa Kyrgyzstan, bao gồm cả các môn thể thao hiện đại và các môn thể thao truyền thống gắn liền với lối sống du mục.

• Các môn thể thao phổ biến:
  • Bóng đá: Là một trong những môn thể thao phổ biến nhất. Liên đoàn bóng đá Cộng hòa Kyrgyz quản lý đội tuyển bóng đá quốc gia Kyrgyzstan.
  • Đấu vật: Rất phổ biến. Kể từ Thế vận hội Mùa hè 2008, các đô vật Kyrgyzstan đã giành được sáu huy chương Olympic ở các nội dung Greco-Roman và đấu vật tự do. Aidyn Smagulov đã giành huy chương đồng Judo tại Thế vận hội Mùa hè 2000, là huy chương Olympic đầu tiên của Kyrgyzstan.
  • Khúc côn cầu trên băng: Trở nên phổ biến hơn sau Giải vô địch Khúc côn cầu trên băng Kyrgyzstan đầu tiên được tổ chức vào năm 2009. Năm 2011, đội tuyển nam quốc gia đã giành chiến thắng tại Đại hội Thể thao Mùa đông châu Á 2011 ở hạng Premier Division.
  • Bandy: Ngày càng phổ biến. Đội tuyển quốc gia đã giành huy chương đồng tại Đại hội Thể thao Mùa đông châu Á và tham gia Giải vô địch Bandy Thế giới năm 2012.
  • Bóng rổ: Đội tuyển bóng rổ quốc gia Kyrgyzstan đã có thành tích tốt nhất tại Giải vô địch bóng rổ châu Á 1995.
  • Các môn thể thao truyền thống trên lưng ngựa: Phản ánh tầm quan trọng của việc cưỡi ngựa trong văn hóa Kyrgyz.
    • Ulak Tartysh (còn gọi là Buzkashi hoặc Kok-boru): Một môn thể thao đồng đội, trong đó hai đội kỵ sĩ tranh giành xác một con dê không đầu, cố gắng đưa nó qua vạch đích của đối phương hoặc vào một cái hố/vòng tròn lớn. Đây là môn thể thao rất phổ biến ở Trung Á.
    • At Chabysh: Đua ngựa đường dài, đôi khi trên quãng đường hơn 50 km.
    • Jumby Atmai: Một thanh kim loại quý (jumby) được buộc vào một cây sào bằng một sợi chỉ, các thí sinh cố gắng bắn đứt sợi chỉ khi đang phi nước đại.
    • Kyz Kuumai (đuổi bắt cô gái): Một chàng trai cưỡi ngựa đuổi theo một cô gái để giành lấy một nụ hôn từ cô, trong khi cô gái phi ngựa bỏ chạy; nếu chàng trai không thành công, cô gái có thể quay lại đuổi theo và cố gắng đánh anh ta bằng roi da ngựa (kamchi).
    • Oodarysh: Hai đối thủ vật nhau trên lưng ngựa, mỗi người cố gắng vật ngã đối phương khỏi ngựa.
    • Tyin Enmei: Nhặt một đồng xu từ mặt đất khi đang phi nước đại.

    Kyrgyzstan cũng đã tổ chức các sự kiện thể thao quốc tế như Đại hội Thể thao Du mục Thế giới (ba kỳ đầu tiên được tổ chức tại Cholpon-Ata) và các Đại hội Thể thao Quốc tế Issyk-Kul.

12.5. Biểu tượng quốc gia

Các biểu tượng quốc gia của Kyrgyzstan là những hình ảnh và âm thanh chính thức đại diện cho chủ quyền, lịch sử và văn hóa của đất nước.

• Quốc kỳ Kyrgyzstan: Quốc kỳ hiện tại được thông qua vào ngày 3 tháng 3 năm 1992. Nền cờ màu đỏ tượng trưng cho lòng dũng cảm và sự cởi mở của người Kyrgyz. Ở trung tâm là hình ảnh mặt trời màu vàng với 40 tia sáng, tượng trưng cho 40 bộ tộc Kyrgyz cổ đại đã được anh hùng Manas thống nhất. Bên trong mặt trời là hình ảnh tunduk (түндүк_tündük^Kirghiz), vòng đỉnh bằng gỗ của một chiếc lều yurt truyền thống, biểu tượng cho gia đình, quê hương và vũ trụ trong văn hóa du mục. Dưới thời Xô viết, quốc kỳ mang hình ảnh búa liềm với các sọc xanh và trắng.
• Quốc huy Kyrgyzstan: Quốc huy hiện tại được thông qua vào ngày 2 tháng 6 năm 1992. Quốc huy có hình tròn với nền màu xanh lam, tượng trưng cho bầu trời và hòa bình. Chính giữa là hình ảnh một con chim ưng trắng đang dang rộng đôi cánh, phía sau là hồ Issyk-Kul và dãy núi Ala-Too hùng vĩ với mặt trời mọc. Xung quanh là các bông lúa mì và cành bông, tượng trưng cho nông nghiệp và sự trù phú. Dòng chữ "Кыргыз Республикасы" (Cộng hòa Kyrgyz) được ghi ở phần trên cùng.
• Quốc ca Kyrgyzstan: Quốc ca hiện tại được thông qua vào ngày 18 tháng 12 năm 1992. Lời bài hát được viết bởi Jalil Sadykov và Shabdanbek Kuluyev, phổ nhạc bởi Nasyr Davlesov và Kalyi Moldobasanov. Quốc ca ca ngợi vẻ đẹp của đất nước, lịch sử hào hùng và khát vọng tự do, thống nhất của nhân dân Kyrgyzstan.

Các biểu tượng này đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố bản sắc dân tộc và tinh thần yêu nước của người dân Kyrgyzstan.

12.6. Ngày lễ

Kyrgyzstan có nhiều ngày lễ quốc gia và ngày nghỉ lễ chính thức, phản ánh cả lịch sử, văn hóa truyền thống và những ảnh hưởng từ thời kỳ Xô viết cũng như các tôn giáo chính.
Các ngày lễ chính thức bao gồm:

• 1 tháng 1 - Ngày đầu năm mới
• 7 tháng 1 - Giáng sinh Chính thống giáo (theo lịch Julian)
• 23 tháng 2 - Ngày Bảo vệ Tổ quốc (ngày lễ của quân đội, kế thừa từ thời Liên Xô)
• 8 tháng 3 - Ngày Quốc tế Phụ nữ
• 21-23 tháng 3 - Nowruz (Nooruz Mairamy): Tết Ba Tư hay lễ hội mùa xuân, đánh dấu sự khởi đầu của năm mới theo lịch Ba Tư và là một ngày lễ quan trọng ở nhiều nước Trung Á.
• 7 tháng 4 - Ngày Cách mạng Nhân dân (kỷ niệm các sự kiện năm 2010)
• 1 tháng 5 - Ngày Quốc tế Lao động
• 5 tháng 5 - Ngày Hiến pháp
• 8 tháng 5 - Ngày Tưởng niệm (tưởng niệm các nạn nhân của các cuộc đàn áp chính trị và chiến tranh)
• 9 tháng 5 - Ngày Chiến thắng (kỷ niệm chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại - Thế chiến II)
• 31 tháng 8 - Ngày Độc lập (kỷ niệm ngày tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô năm 1991)
• 7-8 tháng 11 - Ngày Lịch sử và Tưởng niệm Tổ tiên (thay thế cho ngày kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga)

Ngoài ra, có hai ngày lễ Hồi giáo quan trọng được xác định theo lịch âm Hồi giáo và là ngày nghỉ lễ chính thức:

• Orozo Ait (Lễ kết thúc tháng Ramadan)
• Kurman Ait (Lễ Hiến sinh)

Các ngày lễ này thường đi kèm với các hoạt động kỷ niệm, lễ hội, các sự kiện văn hóa và sum họp gia đình.

12.7. Di sản thế giới

Kyrgyzstan sở hữu các di sản văn hóa và thiên nhiên có giá trị nổi bật toàn cầu, đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. Tính đến nay, Kyrgyzstan có 3 di sản được ghi vào danh sách này:

1. Núi thiêng Sulaiman-Too (Di sản Văn hóa, công nhận năm 2009):

• Nằm ở thành phố Osh, ngọn núi này là một địa điểm hành hương linh thiêng trong nhiều thiên niên kỷ. Các bằng chứng khảo cổ cho thấy hoạt động tôn giáo tại đây có từ thời tiền Hồi giáo, và nó vẫn tiếp tục là một trung tâm tâm linh quan trọng sau khi Hồi giáo du nhập. Trên núi có nhiều hang động với các bức chạm khắc đá (petroglyphs), cũng như các đền thờ Hồi giáo được xây dựng sau này. Sulaiman-Too được coi là một ví dụ nổi bật về một ngọn núi thiêng ở Trung Á, phản ánh sự giao thoa của các tín ngưỡng và văn hóa qua các thời kỳ.

2. Con đường tơ lụa: Mạng lưới các tuyến đường của Hành lang Chang'an-Thiên Sơn (Di sản Văn hóa, công nhận năm 2014, chia sẻ cùng với Trung Quốc và Kazakhstan):

• Đây là một phần của mạng lưới Con đường tơ lụa rộng lớn, kết nối Đông và Tây trong nhiều thế kỷ. Phần di sản thuộc Kyrgyzstan bao gồm các địa điểm khảo cổ quan trọng như thành phố cổ Suyab (di chỉ Ak-Beshim), Balasagun (Tháp Burana) và Nevaket (di chỉ Krasnaya Rechka). Các địa điểm này là minh chứng cho vai trò của Kyrgyzstan như một trung tâm thương mại, văn hóa và tôn giáo quan trọng trên Con đường tơ lụa.

3. Tây Thiên Sơn (Di sản Thiên nhiên, công nhận năm 2016, chia sẻ cùng với Kazakhstan và Uzbekistan):

• Phần di sản này bao gồm các khu vực có giá trị đa dạng sinh học cao thuộc dãy núi Thiên Sơn phía Tây. Tại Kyrgyzstan, di sản bao gồm các Khu bảo tồn thiên nhiên Sary-Chelek, Besh-Aral và Padysha-Ata. Khu vực này nổi tiếng với các hệ sinh thái đa dạng, từ rừng cây ăn quả hoang dã (được coi là nguồn gốc của nhiều loại cây ăn quả trồng ngày nay) đến các đồng cỏ núi cao và các loài động thực vật quý hiếm, đặc hữu.

Các di sản này không chỉ có giá trị đối với Kyrgyzstan mà còn là tài sản chung của nhân loại, cần được bảo tồn và phát huy giá trị.