Serbia

3.1. Tiền sử và Cổ đại

Bằng chứng khảo cổ về các khu định cư thời đại đồ đá cũ trên lãnh thổ Serbia ngày nay rất khan hiếm. Một mảnh hàm của một loài người được tìm thấy ở Sićevo (Mala Balanica) được cho là có niên đại từ 525.000-397.000 năm trước.

Vào khoảng năm 6500 TCN, trong thời đại đồ đá mới, các nền văn hóa Starčevo và Vinča đã tồn tại trong khu vực Beograd ngày nay. Họ thống trị phần lớn Đông Nam Âu cũng như một phần của Trung Âu và Tiểu Á. Một số địa điểm khảo cổ quan trọng từ thời đại này, bao gồm Lepenski Vir và Vinča-Belo Brdo, vẫn còn tồn tại gần sông Danube.

Trong thời đại đồ sắt, các bộ lạc địa phương của người Triballi, Dardani và Autariatae đã chạm trán với người Hy Lạp cổ đại trong quá trình bành trướng văn hóa và chính trị của họ vào khu vực, từ thế kỷ thứ 5 đến thế kỷ thứ 2 TCN. Bộ lạc Celt của người Scordisci đã định cư khắp khu vực vào thế kỷ thứ 3 TCN. Họ thành lập một nhà nước bộ lạc, xây dựng một số công sự, bao gồm thủ đô của họ tại Singidunum (Belgrade ngày nay) và Naissos (Niš ngày nay).

Người La Mã đã chinh phục phần lớn lãnh thổ vào thế kỷ thứ 2 TCN. Năm 167 TCN, tỉnh Illyricum của La Mã được thành lập; phần còn lại bị chinh phục vào khoảng năm 75 TCN, hình thành tỉnh Moesia Thượng của La Mã; vùng Srem ngày nay bị chinh phục vào năm 9 TCN; và Bačka và Banat vào năm 106 SCN sau Chiến tranh Dacia. Do đó, Serbia đương đại trải dài toàn bộ hoặc một phần trên một số tỉnh cũ của La Mã, bao gồm Moesia, Pannonia, Praevalitana, Dalmatia, Dacia và Macedonia. Mười bảy Hoàng đế La Mã được sinh ra trong khu vực Serbia ngày nay, chỉ đứng sau Ý đương đại. Nổi tiếng nhất trong số này là Constantinus Đại đế, Hoàng đế Cơ đốc giáo đầu tiên, người đã ban hành một sắc lệnh ra lệnh khoan dung tôn giáo trên toàn Đế quốc (xem Sắc lệnh Milan).

Khi Đế quốc La Mã bị chia cắt vào năm 395, hầu hết Serbia vẫn nằm dưới sự cai trị của Đế quốc Đông La Mã, và các phần phía tây bắc của nó được gộp vào Đế quốc Tây La Mã. Đến thế kỷ thứ 6, người Nam Slav đã di cư vào lãnh thổ Đông La Mã với số lượng lớn. Họ hòa nhập với dân cư địa phương bị La Mã hóa, những người dần dần bị đồng hóa.

3.2. Trung cổ

Người Serb Trắng, một bộ lạc Slav sơ khai từ Serbia Trắng, cuối cùng đã định cư tại một khu vực giữa sông Sava và Dãy núi Dinaric Alps. Đến đầu thế kỷ thứ 9, Serbia đã đạt được một mức độ nhà nước nhất định. Quá trình Kitô hóa Serbia là một quá trình dần dần, được hoàn tất vào giữa thế kỷ thứ 9. Vào giữa thế kỷ thứ 10, nhà nước Serbia (Công quốc Serbia) trải qua một thời kỳ suy tàn. Trong thế kỷ 11 và 12, nhà nước Serbia (Đại Công quốc Serbia) thường xuyên giao tranh với Đế quốc Đông La Mã láng giềng.

Từ năm 1166 đến 1371, Serbia được cai trị bởi Nhà Nemanjić, dưới triều đại này, nhà nước được nâng lên thành vương quốc vào năm 1217, và thành đế quốc vào năm 1346, dưới thời Stefan Dušan. Giáo hội Chính thống giáo Serbia được tổ chức thành một tổng giám mục tự trị vào năm 1219, nhờ nỗ lực của Sava, vị thánh bảo trợ của đất nước, và vào năm 1346, nó được nâng lên thành Tòa Thượng phụ. Các di tích của thời kỳ Nemanjić còn sót lại trong nhiều tu viện (một số là Di sản Thế giới) và công sự.

Trong những thế kỷ này, nhà nước Serbia (và ảnh hưởng của nó) đã mở rộng đáng kể. Phần phía bắc (Vojvodina hiện đại) bị cai trị bởi Vương quốc Hungary. Thời kỳ sau năm 1371, được gọi là Sự sụp đổ của Đế quốc Serbia, chứng kiến nhà nước hùng mạnh một thời bị chia cắt thành nhiều công quốc, đỉnh điểm là Trận Kosovo (1389) chống lại Đế quốc Ottoman đang trỗi dậy. Đến cuối thế kỷ 14, người Thổ Nhĩ Kỳ đã chinh phục và cai trị các lãnh thổ phía nam Dãy núi Šar. Trung tâm chính trị của Serbia dịch chuyển về phía bắc, khi thủ đô của Despotate Serbia mới thành lập được chuyển đến Beograd vào năm 1403, trước khi chuyển đến Smederevo vào năm 1430. Despotate sau đó nằm dưới sự cai trị kép của Hungary và Đế quốc Ottoman. Sự sụp đổ của Smederevo vào ngày 20 tháng 6 năm 1459, đánh dấu sự chinh phục hoàn toàn Despotate Serbia bởi người Ottoman, cũng tượng trưng cho sự kết thúc của nhà nước Serbia.

3.3. Thời kỳ Ottoman và Habsburg cai trị

Trong tất cả các vùng đất Serbia bị người Ottoman chinh phục, giới quý tộc bản địa đã bị loại bỏ và nông dân bị biến thành nông nô cho những người cai trị Ottoman, trong khi phần lớn giáo sĩ chạy trốn hoặc bị giam cầm trong các tu viện biệt lập. Dưới chế độ Ottoman, người Serb và người Cơ đốc giáo bị coi là tầng lớp thấp kém (rayah) và phải chịu thuế nặng, một phần dân số Serbia đã trải qua quá trình Hồi giáo hóa. Nhiều người Serb đã bị tuyển mộ theo hệ thống devshirme, một hình thức nô lệ, trong đó các cậu bé từ các gia đình Cơ đốc giáo Balkan bị cưỡng bức cải đạo sang Hồi giáo và được huấn luyện cho các đơn vị bộ binh của quân đội Ottoman được gọi là Janissary. Tòa Thượng phụ Serbia Peć đã bị giải thể vào năm 1463, nhưng được tái lập vào năm 1557, tạo điều kiện cho sự tiếp nối hạn chế các truyền thống văn hóa Serbia trong Đế quốc Ottoman, theo hệ thống Millet.

Sau khi mất nhà nước vào tay Đế quốc Ottoman, sự kháng cự của người Serbia vẫn tiếp tục ở các vùng phía bắc (Vojvodina hiện đại), dưới sự cai trị của các despot trên danh nghĩa (cho đến năm 1537), và các nhà lãnh đạo nhân dân như Jovan Nenad (1526-1527). Từ năm 1521 đến 1552, người Ottoman đã chinh phục Beograd và các vùng Syrmia, Bačka và Banat. Các cuộc chiến tranh và nổi dậy liên tục thách thức sự cai trị của Ottoman. Một trong những cuộc nổi dậy quan trọng nhất là Cuộc nổi dậy Banat vào năm 1594 và 1595, một phần của Chiến tranh Dài (1593-1606) giữa Habsburg và Ottoman. Khu vực Vojvodina hiện đại đã phải chịu đựng sự chiếm đóng của Ottoman kéo dài một thế kỷ trước khi được nhượng lại cho Chế độ quân chủ Habsburg, một phần theo Hiệp ước Karlowitz (1699), và hoàn toàn theo Hiệp ước Požarevac (1718).

Trong cuộc chiến Habsburg-Ottoman (1683-1699), phần lớn Serbia đã chuyển từ sự cai trị của Ottoman sang quyền kiểm soát của Habsburg từ năm 1688 đến 1690. Tuy nhiên, quân đội Ottoman đã tái chiếm một phần lớn Serbia vào mùa đông năm 1689/1690, dẫn đến một cuộc thảm sát tàn bạo dân thường bởi các đơn vị Albania và Tatar không kiểm soát. Do các cuộc đàn áp, hàng chục ngàn người Serb, do thượng phụ Arsenije III Crnojević lãnh đạo, đã chạy trốn về phía bắc để định cư tại Hungary, một sự kiện được gọi là Cuộc di cư lớn năm 1690. Vào tháng 8 năm 1690, sau nhiều đơn thỉnh cầu, Hoàng đế Leopold I đã chính thức trao cho người Serb từ chế độ quân chủ Habsburg một loạt "đặc quyền" đầu tiên, chủ yếu để đảm bảo cho họ tự do tôn giáo. Kết quả là, trung tâm giáo hội của người Serb cũng di chuyển về phía bắc, đến Tòa đô thành Karlovci, và Tòa Thượng phụ Serbia Peć một lần nữa bị người Ottoman bãi bỏ vào năm 1766.

Vào những năm 1718-1739, chế độ quân chủ Habsburg đã chiếm đóng phần lớn Trung Serbia và thành lập Vương quốc Serbia làm vùng đất hoàng gia. Những vùng đất giành được này đã bị mất theo Hiệp ước Belgrade năm 1739, khi người Ottoman tái chiếm khu vực. Ngoài lãnh thổ Vojvodina ngày nay vẫn thuộc Đế quốc Habsburg, các vùng trung tâm của Serbia một lần nữa bị Habsburg chiếm đóng vào những năm 1788-1792.

3.4. Cách mạng và Độc lập

Cách mạng Serbia giành độc lập từ Đế quốc Ottoman kéo dài mười một năm, từ năm 1804 đến năm 1815. Trong Cuộc nổi dậy Serbia lần thứ nhất (1804-1813), do vožd Karađorđe Petrović lãnh đạo, Serbia đã độc lập trong gần một thập kỷ trước khi quân đội Ottoman có thể tái chiếm đất nước. Cuộc nổi dậy Serbia lần thứ hai bắt đầu vào năm 1815, do Miloš Obrenović lãnh đạo; nó kết thúc bằng một thỏa hiệp giữa các nhà cách mạng Serbia và chính quyền Ottoman. Serbia là một trong những quốc gia đầu tiên ở Balkan bãi bỏ chế độ phong kiến. Công ước Akkerman năm 1826, Hiệp ước Adrianople năm 1829 và cuối cùng là Hatt-i Sharif, đã công nhận quyền tự trị của Serbia. Hiến pháp Serbia đầu tiên được thông qua vào ngày 15 tháng 2 năm 1835, đưa đất nước trở thành một trong những quốc gia đầu tiên thông qua hiến pháp dân chủ ở châu Âu. Ngày 15 tháng 2 hiện được kỷ niệm là Ngày Quốc khánh, một ngày lễ quốc gia.

Sau các cuộc đụng độ giữa quân đội Ottoman và người Serb ở Beograd năm 1862, và dưới áp lực của các Cường quốc, đến năm 1867, những người lính Thổ Nhĩ Kỳ cuối cùng đã rời khỏi Công quốc, biến đất nước này thành một quốc gia độc lập trên thực tế. Bằng việc ban hành hiến pháp mới vào năm 1869, mà không hỏi ý kiến của Porte, các nhà ngoại giao Serbia do Jovan Ristić dẫn đầu đã khẳng định nền độc lập trên thực tế của đất nước. Năm 1876, Serbia tuyên chiến với Đế quốc Ottoman, đứng về phía các cuộc nổi dậy của người Cơ đốc giáo đang diễn ra ở Bosnia-Herzegovina và Bulgaria.

Nền độc lập chính thức của đất nước được quốc tế công nhận tại Đại hội Berlin năm 1878, kết thúc Chiến tranh Nga-Thổ Nhĩ Kỳ; tuy nhiên, hiệp ước này cấm Serbia thống nhất với các vùng Serbia khác bằng cách đặt Bosnia và Herzegovina dưới sự chiếm đóng của Áo-Hung, cùng với việc chiếm đóng vùng Raška. Từ năm 1815 đến 1903, công quốc được cai trị bởi Nhà Obrenović, ngoại trừ thời kỳ cai trị của Hoàng tử Aleksandar Karađorđević từ năm 1842 đến 1858. Năm 1882, Công quốc Serbia trở thành Vương quốc Serbia, do Vua Milan I cai trị. Nhà Karađorđević, hậu duệ của nhà lãnh đạo cách mạng Karađorđe Petrović, lên nắm quyền vào năm 1903 sau Cuộc đảo chính tháng Năm.

Cuộc cách mạng năm 1848 ở Áo đã dẫn đến việc thành lập lãnh thổ tự trị Vojvodina Serbia; đến năm 1849, khu vực này được chuyển thành Voivodeship của Serbia và Banat của Temeschwar.

3.5. Chiến tranh Balkan và Chiến tranh thế giới thứ nhất

Trong Chiến tranh Balkan lần thứ nhất năm 1912, Liên minh Balkan đã đánh bại Đế quốc Ottoman và chiếm giữ các lãnh thổ châu Âu của họ, điều này cho phép Vương quốc Serbia mở rộng lãnh thổ sang các vùng Raška, Kosovo, Metohija và Vardar Macedonia. Chiến tranh Balkan lần thứ hai sớm xảy ra khi Bulgaria quay lưng lại với các đồng minh cũ của mình, nhưng đã bị đánh bại, dẫn đến Hiệp ước Bucharest. Trong hai năm, Serbia đã mở rộng lãnh thổ thêm 80% và dân số thêm 50%, họ cũng chịu thương vong cao vào đêm trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, với hơn 36.000 người chết. Áo-Hung trở nên cảnh giác với cường quốc khu vực đang trỗi dậy ở biên giới của mình và tiềm năng của nó để trở thành một điểm tựa cho sự thống nhất của người Serb và các dân tộc Slav Nam khác, và mối quan hệ giữa hai nước trở nên căng thẳng.

Vụ ám sát Đại công tước Franz Ferdinand của Áo vào ngày 28 tháng 6 năm 1914 tại Sarajevo bởi Gavrilo Princip, một thành viên của tổ chức Bosnia Trẻ, đã khiến Áo-Hung tuyên chiến với Serbia vào ngày 28 tháng 7 năm 1914, châm ngòi cho Chiến tranh thế giới thứ nhất.

Serbia đã chiến thắng những trận đánh lớn đầu tiên của cuộc chiến, bao gồm Trận Cer và Trận Kolubara. Mặc dù thành công ban đầu, cuối cùng Serbia đã bị Liên minh Trung tâm áp đảo vào năm 1915 và sự chiếm đóng của Áo-Hung diễn ra sau đó. Hầu hết quân đội và một số người dân rút lui đến Hy Lạp và Corfu, chịu tổn thất nặng nề trên đường đi. Sau khi tình hình quân sự của Liên minh Trung tâm ở các mặt trận khác trở nên tồi tệ hơn, phần còn lại của quân đội Serb đã quay trở lại phía đông và dẫn đầu một cuộc đột phá cuối cùng qua các phòng tuyến của kẻ thù vào ngày 15 tháng 9 năm 1918, giải phóng Serbia và đánh bại Bulgaria và Áo-Hung. Serbia, với chiến dịch của mình, là một cường quốc Đồng minh Balkan chủ chốt đã đóng góp đáng kể vào chiến thắng của Đồng minh ở Balkan vào tháng 11 năm 1918, đặc biệt là bằng cách giúp Pháp buộc Bulgaria đầu hàng.

Thương vong của Serbia chiếm 8% tổng số quân nhân Đồng minh thiệt mạng; 58% (243.600) binh sĩ của quân đội Serbia đã hy sinh trong chiến tranh. Tổng số thương vong ước tính khoảng 700.000 người, hơn 16% dân số Serbia trước chiến tranh, và chiếm phần lớn (57%) tổng dân số nam giới của nước này. Serbia chịu tỷ lệ thương vong cao nhất trong Chiến tranh thế giới thứ nhất.

3.6. Vương quốc Nam Tư

Tuyên ngôn Corfu là một thỏa thuận chính thức giữa chính phủ lưu vong của Vương quốc Serbia và Ủy ban Nam Tư (những người di cư Nam Slav chống Habsburg) cam kết thống nhất Vương quốc Serbia và Vương quốc Montenegro với các vùng đất tự trị của Nam Slav thuộc Áo-Hung: Vương quốc Croatia-Slavonia, Vương quốc Dalmatia, Slovenia, Vojvodina (khi đó là một phần của Vương quốc Hungary) và Bosna và Hercegovina thành một nhà nước Nam Tư sau chiến tranh. Tuyên ngôn được ký vào ngày 20 tháng 7 năm 1917 tại Corfu.

Khi Đế quốc Áo-Hung sụp đổ, lãnh thổ Syrmia thống nhất với Serbia vào ngày 24 tháng 11 năm 1918. Chỉ một ngày sau, Đại hội Nhân dân Serbia, Bunjevci và các dân tộc Slav khác ở Banat, Bačka và Baranja đã tuyên bố thống nhất các vùng này (Banat, Bačka và Baranja) với Serbia.

Ngày 26 tháng 11 năm 1918, Đại hội Podgorica đã phế truất Nhà Petrović-Njegoš và thống nhất Montenegro với Serbia. Ngày 1 tháng 12 năm 1918, tại Beograd, Nhiếp chính vương Serbia Aleksandar Karađorđević đã tuyên bố thành lập Vương quốc của người Serb, Croat và Sloven, dưới sự trị vì của Vua Petar I. Vua Petar được kế vị bởi con trai ông, Aleksandar, vào tháng 8 năm 1921. Những người theo chủ nghĩa trung ương Serb và những người theo chủ nghĩa tự trị Croat đã xung đột trong quốc hội, và hầu hết các chính phủ đều mong manh và tồn tại trong thời gian ngắn. Nikola Pašić, một thủ tướng bảo thủ, đã lãnh đạo hoặc chi phối hầu hết các chính phủ cho đến khi ông qua đời. Vua Aleksandar đã thiết lập một chế độ độc tài vào năm 1929 với mục đích thiết lập ý thức hệ Nam Tư và một quốc gia Nam Tư duy nhất, đổi tên đất nước thành Nam Tư. Ảnh hưởng của chế độ độc tài của Aleksandar là làm xa lánh hơn nữa những người không phải là người Serb sống ở Nam Tư khỏi ý tưởng thống nhất.

Aleksandar bị ám sát tại Marseille, trong một chuyến thăm chính thức vào năm 1934 bởi Vlado Chernozemski, một thành viên của IMRO. Aleksandar được kế vị bởi con trai ông, Petar II, lúc đó mới mười một tuổi. Vào tháng 8 năm 1939, Thỏa thuận Cvetković-Maček đã thành lập một Banovina Croatia tự trị như một giải pháp cho những lo ngại của người Croat.

3.7. Chiến tranh thế giới thứ hai

[[File:Старо сајмиште 2012-09-09 15-07-54.jpg|thumb|upright=1.0|right|Một tượng đài tưởng niệm các nạn nhân của Trại tập trung Sajmište do Đức Quốc xã thành lập, một phần của Holocaust ở Serbia bị Đức chiếm đóng và Diệt chủng người Serb}}
Năm 1941, bất chấp những nỗ lực của Nam Tư để giữ thái độ trung lập, Phe Trục đã xâm lược Nam Tư. Lãnh thổ Serbia hiện đại bị phân chia giữa Hungary, Bulgaria, Nhà nước Độc lập Croatia, Albania Mở rộng và Montenegro, trong khi phần còn lại được đặt dưới sự quản lý quân sự của Đức Quốc xã, với các chính phủ bù nhìn Serbia do Milan Aćimović và Milan Nedić lãnh đạo, được hỗ trợ bởi tổ chức phát xít Phong trào Quốc gia Nam Tư (Zbor) của Dimitrije Ljotić.

Lãnh thổ Nam Tư là nơi diễn ra cuộc nội chiến giữa những người Chetnik bảo hoàng do Draža Mihailović chỉ huy và những người du kích cộng sản do Josip Broz Tito chỉ huy. Các đơn vị phụ trợ của phe Trục thuộc Quân đoàn Tình nguyện Serbia và Vệ binh Nhà nước Serbia đã chiến đấu chống lại cả hai lực lượng này. Cuộc bao vây Kraljevo là một trận đánh lớn của cuộc nổi dậy ở Serbia, do lực lượng Chetnik lãnh đạo chống lại quân Đức Quốc xã. Vài ngày sau khi trận chiến bắt đầu, lực lượng Đức đã tiến hành một cuộc thảm sát khoảng 2.000 dân thường trong một sự kiện được gọi là Vụ thảm sát Kraljevo, để trả đũa cuộc tấn công.

Vụ thảm sát 2.950 dân làng ở Draginac và Loznica ở miền Tây Serbia năm 1941 là vụ hành quyết dân thường quy mô lớn đầu tiên ở Serbia bị chiếm đóng bởi quân Đức, với Vụ thảm sát Kragujevac và Cuộc đột kích Novi Sad vào người Do Thái và người Serb bởi những người phát xít Hungary là những vụ khét tiếng nhất, với hơn 3.000 nạn nhân trong mỗi trường hợp. Sau một năm chiếm đóng, khoảng 16.000 người Do Thái Serbia đã bị sát hại trong khu vực, tức khoảng 90% dân số Do Thái trước chiến tranh của họ trong Holocaust ở Serbia.

Nhiều trại tập trung được thành lập trên khắp khu vực. Trại tập trung Banjica là trại tập trung lớn nhất và được quân đội Đức và chế độ Nedić phối hợp điều hành, với nạn nhân chủ yếu là người Do Thái Serbia, người Roma và các tù nhân chính trị người Serb.

Hàng trăm ngàn người Serb thuộc các dân tộc khác nhau đã chạy trốn khỏi nhà nước bù nhìn của phe Trục được gọi là Nhà nước Độc lập Croatia và tìm nơi ẩn náu ở Serbia bị Đức chiếm đóng, nhằm thoát khỏi cuộc đàn áp quy mô lớn và diệt chủng người Serb, người Do Thái và người Roma đang được thực hiện bởi chế độ Ustaše. Số nạn nhân người Serb ước tính từ 300.000 đến 350.000 người. Theo chính Tito, người Serb chiếm phần lớn các chiến sĩ chống phát xít và Du kích Nam Tư trong suốt Chiến tranh thế giới thứ hai.

Cộng hòa Užice là một lãnh thổ giải phóng tồn tại trong thời gian ngắn được thành lập bởi quân Du kích và là lãnh thổ giải phóng đầu tiên ở châu Âu trong Chiến tranh thế giới thứ hai, được tổ chức như một nhà nước quân sự nhỏ tồn tại vào mùa thu năm 1941 ở phía tây Serbia bị chiếm đóng bởi Đức. Đến cuối năm 1944, Cuộc tấn công Beograd đã nghiêng về phía quân Du kích trong cuộc nội chiến; quân Du kích sau đó đã giành quyền kiểm soát Nam Tư. Sau Cuộc tấn công Beograd, Mặt trận Syrmian là hành động quân sự lớn cuối cùng của Chiến tranh thế giới thứ hai tại Serbia. Một nghiên cứu của Vladimir Žerjavić ước tính tổng số người chết liên quan đến Chiến tranh thế giới thứ hai ở Nam Tư là 1.027.000 người, trong đó có 273.000 người ở Serbia.

3.8. Nam Tư xã hội chủ nghĩa

Chiến thắng của quân Du kích Cộng sản đã dẫn đến việc bãi bỏ chế độ quân chủ và một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp sau đó. Một nhà nước độc đảng sớm được thành lập ở Nam Tư bởi Đảng Cộng sản Nam Tư. Người ta cho rằng có khoảng 60.000 đến 70.000 người đã chết ở Serbia trong cuộc thanh trừng cộng sản năm 1944-45. Serbia trở thành một nước cộng hòa cấu thành trong Cộng hòa Nhân dân Liên bang Nam Tư được gọi là Cộng hòa Nhân dân Serbia, và có một chi nhánh cộng hòa của đảng cộng sản liên bang, Liên đoàn những người Cộng sản Serbia.

Chính trị gia quyền lực và có ảnh hưởng nhất của Serbia trong Nam Tư thời Tito là Aleksandar Ranković, một trong "bốn người lớn" của các nhà lãnh đạo Nam Tư. Ranković sau đó bị cách chức vì những bất đồng liên quan đến nomenklatura của Kosovo và sự thống nhất của Serbia. Việc cách chức Ranković rất không được lòng người Serb. Các nhà cải cách ủng hộ phi tập trung hóa ở Nam Tư đã thành công vào cuối những năm 1960 trong việc đạt được sự phi tập trung hóa quyền lực đáng kể, tạo ra quyền tự trị đáng kể ở Kosovo và Vojvodina, và công nhận một quốc tịch "Hồi giáo" riêng biệt. Kết quả của những cải cách này là một cuộc cải tổ lớn về danh pháp và cảnh sát của Kosovo, chuyển từ sự thống trị của người Serb sang sự thống trị của người Albania gốc bằng cách sa thải hàng loạt người Serb. Những nhượng bộ hơn nữa đã được thực hiện cho người Albania gốc ở Kosovo để đối phó với tình trạng bất ổn, bao gồm cả việc thành lập Đại học Pristina như một tổ chức tiếng Albania. Những thay đổi này đã tạo ra nỗi sợ hãi lan rộng trong người Serb về việc bị đối xử như những công dân hạng hai.

Belgrade, thủ đô của Cộng hòa Liên bang Nhân dân Nam Tư và Cộng hòa Nhân dân Serbia, đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Phong trào không liên kết lần thứ nhất vào tháng 9 năm 1961, cũng như cuộc họp lớn đầu tiên của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) với mục đích thực hiện Hiệp định Helsinki từ tháng 10 năm 1977 đến tháng 3 năm 1978. Dịch đậu mùa năm 1972 ở Tỉnh tự trị Xã hội chủ nghĩa Kosovo và các vùng khác của Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Serbia là đợt bùng phát bệnh đậu mùa lớn cuối cùng ở châu Âu kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai.

3.9. Tan rã Nam Tư và Chuyển đổi chính trị

Năm 1989, Slobodan Milošević lên nắm quyền ở Serbia. Milošević hứa hẹn giảm bớt quyền lực cho các tỉnh tự trị Kosovo và Vojvodina, nơi các đồng minh của ông sau đó nắm quyền trong Cách mạng chống quan liêu. Điều này đã làm bùng lên căng thẳng giữa giới lãnh đạo cộng sản của các nước cộng hòa khác thuộc Nam Tư và làm dấy lên chủ nghĩa dân tộc cực đoan trên khắp Nam Tư, cuối cùng dẫn đến sự tan rã của liên bang, với Slovenia, Croatia, Bosna và Hercegovina, và Macedonia tuyên bố độc lập trong những năm 1991 và 1992. Serbia và Montenegro vẫn cùng nhau tồn tại với tư cách là Cộng hòa Liên bang Nam Tư (FRY). Tuy nhiên, theo Ủy ban Badinter, đất nước này không được coi là sự tiếp nối hợp pháp của SFRY cũ, mà là một nhà nước mới.

Do căng thẳng sắc tộc, Chiến tranh Nam Tư (1991-2001) đã nổ ra, với các cuộc xung đột nghiêm trọng nhất diễn ra ở Croatia và Bosnia, nơi các cộng đồng người Serb lớn phản đối độc lập khỏi Nam Tư. FRY vẫn đứng ngoài các cuộc xung đột, nhưng cung cấp hỗ trợ hậu cần, quân sự và tài chính cho các lực lượng Serb trong các cuộc chiến. Để đáp lại, Liên Hợp Quốc đã áp đặt các biện pháp trừng phạt chống lại Nam Tư dẫn đến sự cô lập chính trị và sự sụp đổ của nền kinh tế (GDP giảm từ 24.00 B USD năm 1990 xuống dưới 10.00 B USD năm 1993). Serbia trong những năm 2000 đã bị kiện về tội diệt chủng bởi các nước láng giềng là Bosna và Hercegovina và Croatia nhưng trong cả hai trường hợp, các cáo buộc chính chống lại Serbia đều bị bác bỏ.

Chế độ dân chủ đa đảng được giới thiệu ở Serbia vào năm 1990, chính thức dỡ bỏ hệ thống độc đảng. Mặc dù có những thay đổi về hiến pháp, Milošević vẫn duy trì ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ đối với truyền thông nhà nước và bộ máy an ninh. Khi Đảng Xã hội chủ nghĩa Serbia cầm quyền từ chối chấp nhận thất bại trong cuộc bầu cử thành phố năm 1996, người Serb đã tham gia vào các cuộc biểu tình lớn chống lại chính phủ.

Năm 1998, các cuộc đụng độ tiếp diễn giữa quân du kích Albania Quân đội Giải phóng Kosovo và lực lượng an ninh Nam Tư đã dẫn đến Chiến tranh Kosovo ngắn ngủi (1998-99), trong đó NATO đã can thiệp, dẫn đến việc rút quân của Serbia và thành lập chính quyền Liên Hợp Quốc tại tỉnh này. Sau các cuộc chiến tranh Nam Tư, Serbia trở thành nơi có số lượng người tị nạn và người di cư nội địa cao nhất ở châu Âu.

Sau cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 9 năm 2000, các đảng đối lập đã cáo buộc Milošević gian lận bầu cử. Một chiến dịch kháng cự dân sự diễn ra sau đó, do Đối lập Dân chủ Serbia (DOS), một liên minh rộng rãi của các đảng chống Milošević, lãnh đạo. Điều này lên đến đỉnh điểm vào ngày 5 tháng 10 khi nửa triệu người từ khắp đất nước tập trung tại Beograd, buộc Milošević phải thừa nhận thất bại. Sự sụp đổ của Milošević đã chấm dứt sự cô lập quốc tế của Nam Tư. Milošević bị đưa đến Tòa án Hình sự Quốc tế cho Nam Tư cũ. DOS thông báo rằng FR Nam Tư sẽ tìm cách gia nhập Liên minh châu Âu. Năm 2003, Cộng hòa Liên bang Nam Tư được đổi tên thành Serbia và Montenegro; EU đã mở các cuộc đàm phán với đất nước này về Thỏa thuận Ổn định và Liên kết.

Không khí chính trị của Serbia vẫn căng thẳng và vào năm 2003, Thủ tướng Zoran Đinđić đã bị ám sát do một âm mưu bắt nguồn từ tội phạm có tổ chức và các cựu quan chức an ninh. Năm 2004 đã xảy ra tình trạng bất ổn ở Kosovo, khiến 19 người thiệt mạng và một số nhà thờ và tu viện Chính thống giáo Serbia bị phá hủy hoặc hư hại.

3.10. Serbia đương đại

Vào ngày 21 tháng 5 năm 2006, Montenegro đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về độc lập, với 55,4% cử tri ủng hộ độc lập, chỉ cao hơn một chút so với mức 55% cần thiết theo quy định của cuộc trưng cầu dân ý. Tiếp theo đó là tuyên bố độc lập của Serbia vào ngày 5 tháng 6 năm 2006, đánh dấu sự tái xuất của Serbia với tư cách là một quốc gia độc lập. Quốc hội Serbia tuyên bố Serbia là người kế thừa hợp pháp của liên minh nhà nước cũ.

Quốc hội Kosovo đã đơn phương tuyên bố độc lập khỏi Serbia vào ngày 17 tháng 2 năm 2008. Serbia ngay lập tức lên án tuyên bố này và tiếp tục phủ nhận bất kỳ tư cách nhà nước nào đối với Kosovo. Tuyên bố này đã gây ra những phản ứng khác nhau từ cộng đồng quốc tế. Các cuộc đàm phán trung lập về tình trạng giữa Serbia và chính quyền Kosovo-Albania được tổ chức tại Brussels, do EU làm trung gian.

Serbia chính thức nộp đơn xin gia nhập Liên minh châu Âu vào ngày 22 tháng 12 năm 2009, và nhận được tư cách ứng cử viên vào ngày 1 tháng 3 năm 2012, sau một sự chậm trễ vào tháng 12 năm 2011. Sau một khuyến nghị tích cực của Ủy ban châu Âu và Hội đồng châu Âu vào tháng 6 năm 2013, các cuộc đàm phán gia nhập EU đã bắt đầu vào tháng 1 năm 2014.

Năm 2012, Aleksandar Vučić và Đảng Tiến bộ Serbia của ông lên nắm quyền. Theo một số nhà phân tích quốc tế, Serbia đã trải qua sự suy thoái dân chủ sang chủ nghĩa độc đoán, theo sau là sự suy giảm tự do truyền thông và các quyền tự do dân sự. Sau khi đại dịch COVID-19 lan sang Serbia vào tháng 3 năm 2020, tình trạng khẩn cấp đã được ban bố và lệnh giới nghiêm được áp dụng lần đầu tiên ở Serbia kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai. Vào tháng 4 năm 2022, Tổng thống Aleksandar Vučić đã tái đắc cử. Vào tháng 12 năm 2023, Tổng thống Vučić đã thắng trong cuộc bầu cử quốc hội sớm. Cuộc bầu cử này đã dẫn đến các cuộc biểu tình, với những người ủng hộ phe đối lập cho rằng kết quả bầu cử là gian lận. Vào ngày 16 tháng 1 năm 2022, một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp Serbia đã diễn ra, trong đó công dân đã chọn sửa đổi Hiến pháp liên quan đến tư pháp. Những thay đổi này được trình bày như một bước tiến tới việc giảm ảnh hưởng chính trị trong hệ thống tư pháp.

Đất nước đã được chọn để tổ chức triển lãm chuyên biệt quốc tế Expo 2027. Chính phủ Serbia đang hợp tác với tập đoàn Rio Tinto trong một dự án nhằm phát triển mỏ lithium lớn nhất châu Âu. Việc khai thác lithium đã trở thành một vấn đề tranh luận trong xã hội và một số cuộc biểu tình chống khai thác đã diễn ra.

4.1. Khí hậu

Khí hậu của Serbia chịu ảnh hưởng của khối lục địa Á-Âu và Đại Tây Dương cùng Địa Trung Hải. Với nhiệt độ trung bình tháng Giêng khoảng 0 °C và nhiệt độ trung bình tháng Bảy là 22 °C, khí hậu có thể được phân loại là khí hậu lục địa ẩm nóng hoặc khí hậu cận nhiệt đới ẩm. Ở phía bắc, khí hậu mang tính lục địa hơn, với mùa đông lạnh và mùa hè nóng ẩm cùng lượng mưa phân bố đều. Ở phía nam, mùa hè và mùa thu khô hơn, mùa đông tương đối lạnh, với tuyết rơi dày trong nội địa ở vùng núi.

Sự khác biệt về độ cao, sự gần gũi với Biển Adriatic và các lưu vực sông lớn, cũng như sự tiếp xúc với gió là nguyên nhân gây ra sự thay đổi khí hậu. Miền nam Serbia chịu ảnh hưởng của Địa Trung Hải. Dãy núi Dinaric Alps và các dãy núi khác góp phần làm mát hầu hết các khối không khí ấm. Mùa đông khá khắc nghiệt ở cao nguyên Pešter, do các ngọn núi bao quanh nó. Một trong những đặc điểm khí hậu của Serbia là Košava, một loại gió đông nam lạnh và rất mạnh, bắt nguồn từ dãy núi Carpathian và theo sông Danube về phía tây bắc qua Cổng Sắt, nơi nó tạo ra hiệu ứng dòng tia và tiếp tục đến Beograd và có thể lan rộng về phía nam đến tận Niš.

Nhiệt độ không khí trung bình hàng năm trong giai đoạn 1961-1990 cho khu vực có độ cao lên đến 300 m là 10.9 °C. Các khu vực có độ cao từ 300 m đến 500 m có nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 10 °C, và trên 1.00 K m độ cao khoảng 6 °C. Nhiệt độ thấp nhất được ghi nhận ở Serbia là -39.5 °C vào ngày 13 tháng 1 năm 1985, tại Karajukića Bunari ở Pešter, và cao nhất là 44.9 °C, vào ngày 24 tháng 7 năm 2007, được ghi nhận tại Smederevska Palanka.

Serbia là một trong số ít các quốc gia châu Âu có nguy cơ rất cao về các hiểm họa tự nhiên (động đất, bão, lũ lụt, hạn hán). Ước tính rằng các trận lũ tiềm tàng, đặc biệt là ở các khu vực Trung Serbia, đe dọa hơn 500 khu định cư lớn hơn và một diện tích 16.00 K km². Thảm khốc nhất là lũ lụt tháng 5 năm 2014, khi 57 người thiệt mạng và thiệt hại hơn 1.50 B EUR.

4.2. Thủy văn

Hầu hết các con sông của Serbia đều đổ ra Biển Đen, qua sông Danube. Sông Danube, con sông lớn thứ hai châu Âu, chảy qua Serbia với chiều dài 588 km (21% tổng chiều dài của nó) và là nguồn nước ngọt chính. Nó được hợp lưu bởi các nhánh sông lớn nhất của nó là Đại Morava (sông dài nhất hoàn toàn nằm trong Serbia với chiều dài 493 km), sông Sava và Tisza. Một ngoại lệ đáng chú ý là sông Pčinja chảy vào Biển Aegea. Sông Drina tạo thành biên giới tự nhiên giữa Bosnia và Herzegovina và Serbia, và là điểm thu hút chính cho chèo thuyền kayak và chèo bè vượt thác ở cả hai nước.

Do cấu hình địa hình, các hồ tự nhiên rất hiếm và nhỏ; hầu hết chúng nằm ở vùng đất thấp của Vojvodina, như hồ Palić hình thành do gió hoặc nhiều hồ móng ngựa dọc theo dòng chảy của các con sông (như Zasavica và Carska Bara). Tuy nhiên, có rất nhiều hồ nhân tạo, chủ yếu do các đập thủy điện, lớn nhất là Đerdap (Cổng Sắt) trên sông Danube với diện tích 163 km² ở phía Serbia (tổng diện tích 253 km² được chia sẻ với Romania); Perućac trên sông Drina, và Vlasina. Thác nước lớn nhất, Jelovarnik, nằm ở Kopaonik, cao 71 m. Sự phong phú của các nguồn nước mặt tương đối không bị ô nhiễm và nhiều nguồn nước ngầm tự nhiên và khoáng sản có chất lượng cao là cơ hội để xuất khẩu và cải thiện kinh tế; tuy nhiên, việc khai thác và sản xuất nước đóng chai rộng rãi hơn chỉ mới bắt đầu gần đây.

4.3. Môi trường

Serbia là một quốc gia có hệ sinh thái và sự đa dạng loài phong phú-chỉ chiếm 1,9% tổng lãnh thổ châu Âu, Serbia là nơi sinh sống của 39% hệ thực vật có mạch châu Âu, 51% hệ cá châu Âu, 40% hệ bò sát và lưỡng cư châu Âu, 74% hệ chim châu Âu, và 67% hệ động vật có vú châu Âu. Sự phong phú về núi non và sông ngòi tạo điều kiện lý tưởng cho nhiều loài động vật khác nhau, nhiều loài trong số đó được bảo vệ bao gồm sói, linh miêu, gấu, cáo và hươu. Có 17 loài rắn sống trên khắp đất nước; 8 trong số đó là rắn độc.

Núi Tara ở miền tây Serbia là một trong những vùng cuối cùng ở châu Âu nơi gấu vẫn có thể sống tự do hoàn toàn. Serbia là nơi sinh sống của khoảng 380 loài chim. Tại Carska Bara, có hơn 300 loài chim chỉ trên vài km vuông. Hẻm núi Uvac được coi là một trong những môi trường sống cuối cùng của Kền kền Griffon ở châu Âu. Tại khu vực quanh thành phố Kikinda, ở phần cực bắc của đất nước, có khoảng 145 con cú tai dài đang bị đe dọa, khiến nơi đây trở thành nơi cư trú lớn nhất thế giới của loài này. Đất nước này cũng khá phong phú về các loài dơi và bướm bị đe dọa.

Có 380 khu vực tự nhiên được bảo vệ của Serbia, bao gồm 4.95 K km² hay 6,4% diện tích đất nước. Các khu vực được bảo vệ này bao gồm 5 công viên quốc gia (Đerdap, Tara, Kopaonik, Fruška Gora và Núi Šar), 15 công viên tự nhiên, 15 "cảnh quan có đặc điểm nổi bật", 61 khu bảo tồn thiên nhiên và 281 di tích tự nhiên.

Với 29,1% lãnh thổ được bao phủ bởi rừng, Serbia được coi là một quốc gia có độ che phủ rừng trung bình, so với mức độ che phủ rừng thế giới là 30% và mức trung bình châu Âu là 35%. Tổng diện tích rừng ở Serbia là 2.25 M ha (1.19 M ha hay 53% thuộc sở hữu nhà nước, và 1.06 M ha hay 47% thuộc sở hữu tư nhân) hay 0.3 ha mỗi người. Serbia có Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2019 với điểm trung bình là 5,29/10, xếp thứ 105 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia. Các loại cây phổ biến nhất là sồi, dẻ gai, thông và linh sam.

Ô nhiễm không khí là một vấn đề nghiêm trọng ở khu vực Bor, do hoạt động của khu liên hợp khai thác và luyện đồng lớn, và Pančevo nơi có ngành công nghiệp dầu mỏ và hóa dầu. Một số thành phố gặp vấn đề về cung cấp nước, do quản lý yếu kém và đầu tư thấp trong quá khứ, cũng như ô nhiễm nước (như ô nhiễm sông Ibar từ tổ hợp Trepča kẽm-chì, ảnh hưởng đến thành phố Kraljevo, hoặc sự hiện diện của asen tự nhiên trong nước ngầm ở Zrenjanin).

Quản lý chất thải yếu kém được xác định là một trong những vấn đề môi trường quan trọng nhất ở Serbia và việc tái chế là một hoạt động non trẻ, chỉ có 15% chất thải được tái sử dụng. Vụ ném bom của NATO năm 1999 đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho môi trường, với hàng nghìn tấn hóa chất độc hại được lưu trữ trong các nhà máy và nhà máy lọc dầu bị nhắm mục tiêu đã thải ra đất và các lưu vực nước.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Serbia là một nước cộng hòa nghị viện. Nguyên thủ quốc gia là Tổng thống, người được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 5 năm và có thể phục vụ tối đa hai nhiệm kỳ. Tổng thống là tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang, bổ nhiệm thủ tướng với sự chấp thuận của quốc hội và có vai trò trong chính sách đối ngoại.

Quyền hành pháp thuộc về Chính phủ, đứng đầu là Thủ tướng. Thủ tướng và các bộ trưởng nội các chịu trách nhiệm trước Quốc hội. Chính phủ đề xuất luật pháp, ngân sách, thực thi luật và hoạch định chính sách đối nội và đối ngoại.

Quyền lập pháp thuộc về Quốc hội đơn viện (Narodna skupština), bao gồm 250 đại biểu được bầu theo chế độ đại diện tỷ lệ với nhiệm kỳ 4 năm. Quốc hội có quyền ban hành luật, phê chuẩn ngân sách, quyết định bầu cử tổng thống, bầu và miễn nhiệm Thủ tướng và các bộ trưởng, tuyên chiến và phê chuẩn các hiệp ước quốc tế.

5.2. Luật pháp và Tư pháp

Serbia có một hệ thống tư pháp ba cấp, bao gồm Tòa án Tối cao Cassation là tòa án cuối cùng, các Tòa phúc thẩm là cấp phúc thẩm, và các tòa án Cơ bản và Cao cấp là các tòa án xét xử sơ thẩm chung.

Các tòa án có thẩm quyền đặc biệt bao gồm Tòa án Hành chính, các tòa án thương mại (bao gồm Tòa án Phúc thẩm Thương mại ở cấp thứ hai) và các tòa án vi cảnh (bao gồm Tòa án Vi cảnh Cấp cao ở cấp thứ hai). Hệ thống tư pháp được giám sát bởi Bộ Tư pháp. Serbia có một hệ thống pháp luật luật dân sự điển hình.

Việc thực thi pháp luật là trách nhiệm của Cảnh sát Serbia, trực thuộc Bộ Nội vụ. Cảnh sát Serbia có 27.363 sĩ quan mặc đồng phục.

An ninh quốc gia và phản gián là trách nhiệm của Cơ quan Tình báo An ninh (BIA).

5.3. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền ở Serbia là một lĩnh vực được các tổ chức quốc tế và trong nước quan tâm và giám sát. Mặc dù đã có những tiến bộ kể từ khi kết thúc các cuộc xung đột Nam Tư, một số thách thức vẫn còn tồn tại.

Quyền của các dân tộc thiểu số: Serbia là một quốc gia đa dân tộc, và hiến pháp đảm bảo quyền của các dân tộc thiểu số, bao gồm quyền sử dụng ngôn ngữ, giáo dục bằng tiếng mẹ đẻ, và đại diện trong các cơ quan công quyền. Tuy nhiên, các báo cáo vẫn chỉ ra những trường hợp phân biệt đối xử và khó khăn trong việc thực thi đầy đủ các quyền này, đặc biệt đối với cộng đồng người Roma, Bosniak và Albania. Tỉnh Vojvodina có mức độ tự trị cao và bảo vệ tốt hơn quyền của các dân tộc thiểu số.

Tự do báo chí: Tự do báo chí ở Serbia phải đối mặt với những thách thức. Các nhà báo thường làm việc trong môi trường bị áp lực chính trị và kinh tế, bao gồm các mối đe dọa, tấn công và các vụ kiện tụng nhằm bịt miệng (SLAPP). Sự tập trung sở hữu phương tiện truyền thông và ảnh hưởng của nhà nước đối với quảng cáo cũng là những vấn đề đáng lo ngại. Các tổ chức quốc tế như Phóng viên không biên giới và Freedom House thường xếp hạng Serbia ở mức thấp về tự do báo chí.

Các vấn đề lịch sử và tội ác chiến tranh: Việc đối mặt với quá khứ, đặc biệt là liên quan đến các cuộc chiến tranh Nam Tư trong những năm 1990 và việc truy tố tội phạm chiến tranh, vẫn là một vấn đề nhạy cảm. Mặc dù Serbia đã hợp tác với Tòa án Hình sự Quốc tế cho Nam Tư cũ (ICTY), vẫn còn những chỉ trích về việc tôn vinh tội phạm chiến tranh bị kết án và thiếu một cuộc đối thoại toàn diện trong xã hội về những sự kiện này. Điều này ảnh hưởng đến quá trình hòa giải khu vực và hội nhập châu Âu.

Quyền của cộng đồng LGBTQ+: Cộng đồng LGBTQ+ ở Serbia phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và bạo lực. Mặc dù đã có một số tiến bộ về mặt pháp lý và các cuộc diễu hành EuroPride đã được tổ chức, thái độ xã hội vẫn còn bảo thủ và các cuộc tấn công vào các nhà hoạt động và thành viên cộng đồng vẫn xảy ra. Hôn nhân đồng giới không được công nhận.

Đánh giá của cộng đồng quốc tế và nỗ lực cải thiện: Các tổ chức quốc tế như Liên minh châu Âu, Hội đồng châu Âu và Liên Hợp Quốc thường xuyên theo dõi tình hình nhân quyền ở Serbia và đưa ra các khuyến nghị. Serbia, với tư cách là một ứng cử viên gia nhập EU, đang trong quá trình cải cách hệ thống pháp luật và các thể chế của mình để phù hợp với các tiêu chuẩn châu Âu về nhân quyền và pháp quyền. Tuy nhiên, việc thực thi các cải cách này vẫn còn nhiều thách thức.

Đặc biệt chú trọng đến các nhóm thiểu số và dễ bị tổn thương, chính phủ Serbia đã thông qua nhiều chiến lược và kế hoạch hành động, nhưng việc thực hiện hiệu quả và phân bổ nguồn lực đầy đủ vẫn là những yếu tố quan trọng cần được cải thiện.

6.1. Các tỉnh tự trị

Serbia có hai tỉnh tự trị là Vojvodina ở phía bắc và Kosovo và Metohija ở phía nam.

Vojvodina có một mức độ tự trị đáng kể với quốc hội, chính phủ và hệ thống tư pháp riêng. Nó là một khu vực đa sắc tộc với nhiều ngôn ngữ chính thức. Quyền tự trị của Vojvodina được đảm bảo bởi hiến pháp Serbia và một đạo luật riêng về tỉnh.

Kosovo và Metohija là một chủ đề tranh chấp quốc tế. Sau Chiến tranh Kosovo năm 1999, tỉnh này được đặt dưới sự quản lý của Liên Hợp Quốc (UNMIK). Năm 2008, Kosovo đơn phương tuyên bố độc lập, một hành động mà Serbia không công nhận và coi là vi phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mình. Nhiều quốc gia trên thế giới đã công nhận Kosovo là một quốc gia độc lập, nhưng nhiều quốc gia khác, bao gồm cả các thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc như Nga và Trung Quốc, thì không. Serbia tiếp tục coi Kosovo là một tỉnh tự trị của mình theo hiến pháp, mặc dù trên thực tế không thực thi quyền kiểm soát đối với phần lớn lãnh thổ này. Lập trường chính thức của Serbia là tìm kiếm một giải pháp thông qua đối thoại và đàm phán, đồng thời bảo vệ quyền của cộng đồng người Serb thiểu số ở Kosovo. Tình hình người Serbia ở Kosovo là một mối quan tâm nhân đạo và chính trị lớn đối với Serbia.

6.2. Các quận và thành phố lớn

Ngoài các tỉnh tự trị, Serbia được chia thành 29 quận (okrug) và thành phố Beograd, là một đơn vị hành chính riêng biệt. Các quận là các trung tâm hành chính khu vực của chính quyền nhà nước nhưng không có hội đồng được bầu riêng.

Các thành phố lớn nhất của Serbia bao gồm:

• Beograd: Thủ đô và thành phố lớn nhất, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của đất nước.
• Novi Sad: Thành phố lớn thứ hai, thủ phủ của tỉnh tự trị Vojvodina, một trung tâm văn hóa và công nghiệp quan trọng.
• Niš: Thành phố lớn thứ ba, nằm ở phía nam Serbia, một trung tâm công nghiệp và giao thông lịch sử.
• Kragujevac: Một trung tâm công nghiệp quan trọng ở miền trung Serbia, đặc biệt là ngành công nghiệp ô tô.
• Subotica: Một thành phố ở phía bắc Vojvodina, gần biên giới Hungary, nổi tiếng với kiến trúc Art Nouveau và sự đa dạng văn hóa.
• Novi Pazar: Trung tâm văn hóa và lịch sử của vùng Sandžak, với dân số chủ yếu là người Bosniak.

Các thành phố này đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của các vùng tương ứng và của cả Serbia.

7.1. Quan hệ với Liên minh châu Âu

Việc gia nhập Liên minh châu Âu (EU) là một trong những mục tiêu chiến lược hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Serbia. Serbia đã chính thức nộp đơn xin gia nhập EU vào ngày 22 tháng 12 năm 2009 và được trao tư cách ứng cử viên vào ngày 1 tháng 3 năm 2012. Các cuộc đàm phán gia nhập chính thức bắt đầu vào tháng 1 năm 2014.

Quá trình này đòi hỏi Serbia phải thực hiện một loạt các cải cách sâu rộng trong các lĩnh vực như pháp quyền, tư pháp, chống tham nhũng, cải cách hành chính công, tự do truyền thông và bảo vệ quyền của các dân tộc thiểu số. EU hỗ trợ Serbia về mặt tài chính và kỹ thuật trong quá trình cải cách này.

Tuy nhiên, tiến trình gia nhập EU của Serbia gặp nhiều thách thức. Một trong những vấn đề chính là việc bình thường hóa quan hệ với Kosovo. EU nhấn mạnh rằng Serbia phải đạt được một thỏa thuận ràng buộc về mặt pháp lý với Kosovo trước khi có thể gia nhập. Các vấn đề khác bao gồm tốc độ cải cách pháp quyền còn chậm, những lo ngại về tự do báo chí và ảnh hưởng chính trị đối với tư pháp.

Mặc dù có những thách thức, cả Serbia và EU đều khẳng định cam kết đối với quá trình hội nhập. Serbia đã mở nhiều chương đàm phán và đạt được một số tiến bộ trong việc hài hòa luật pháp của mình với các tiêu chuẩn của EU. Triển vọng gia nhập EU của Serbia phụ thuộc vào khả năng giải quyết các vấn đề còn tồn tại và duy trì động lực cải cách. Một số quan chức EU đã đề cập đến năm 2030 như một mục tiêu khả thi cho việc mở rộng tiếp theo của EU bao gồm các nước Tây Balkan, trong đó có Serbia, nếu các điều kiện được đáp ứng.

7.2. Vấn đề Kosovo

Vấn đề Kosovo là một trong những thách thức đối ngoại và đối nội phức tạp nhất đối với Serbia. Kosovo, một tỉnh cũ của Serbia với đa số dân là người Albania, đã đơn phương tuyên bố độc lập vào ngày 17 tháng 2 năm 2008.

Lập trường của Serbia là không công nhận nền độc lập của Kosovo, coi đó là một hành động ly khai bất hợp pháp và vi phạm Hiến pháp Serbia cũng như luật pháp quốc tế, đặc biệt là Nghị quyết 1244 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, vốn khẳng định chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Nam Tư (mà Serbia là nhà nước kế thừa). Serbia coi Kosovo là một tỉnh tự trị không thể tách rời với tên gọi "Kosovo và Metohija".

Phản ứng của cộng đồng quốc tế đối với tuyên bố độc lập của Kosovo rất đa dạng. Nhiều quốc gia phương Tây, bao gồm Hoa Kỳ và phần lớn các thành viên Liên minh châu Âu, đã công nhận Kosovo. Tuy nhiên, nhiều quốc gia khác, bao gồm Nga, Trung Quốc và một số thành viên EU, không công nhận và ủng hộ lập trường của Serbia.

Một mối quan tâm lớn đối với Serbia là tình hình của cộng đồng người Serb thiểu số ở Kosovo, đặc biệt là ở phía bắc Kosovo nơi họ chiếm đa số, cũng như ở các vùng đất biệt lập khác. Serbia tìm cách bảo vệ quyền lợi, an ninh và di sản văn hóa-tôn giáo của người Serb ở Kosovo.

Dưới sự trung gian của Liên minh châu Âu, Serbia và Kosovo đã tham gia vào các cuộc đối thoại nhằm bình thường hóa quan hệ từ năm 2011. Các cuộc đàm phán này đã dẫn đến một số thỏa thuận, chẳng hạn như Thỏa thuận Brussels năm 2013, nhằm giải quyết các vấn đề thực tế và cải thiện cuộc sống của người dân, nhưng việc thực hiện đầy đủ các thỏa thuận này vẫn còn nhiều khó khăn. Mục tiêu cuối cùng của EU là đạt được một thỏa thuận toàn diện, ràng buộc về mặt pháp lý để bình thường hóa hoàn toàn quan hệ, điều này là một điều kiện quan trọng cho con đường hội nhập EU của cả hai bên.

Các mối quan ngại nhân đạo, bao gồm vấn đề người mất tích, người di tản nội địa và việc bảo vệ các địa điểm tôn giáo, vẫn là những khía cạnh quan trọng của vấn đề Kosovo. Quan điểm của các bên bị ảnh hưởng, bao gồm cả người Serb và người Albania ở Kosovo, rất phức tạp và thường trái ngược nhau, khiến việc tìm kiếm một giải pháp lâu dài trở nên khó khăn.

7.3. Quan hệ với các nước láng giềng và các cường quốc

Serbia duy trì mối quan hệ phức tạp và đa dạng với các nước láng giềng ở Balkan cũng như các cường quốc trên thế giới.

Các nước láng giềng Balkan:

• Croatia: Quan hệ với Croatia vẫn còn bị ảnh hưởng bởi di sản của Chiến tranh Nam Tư. Mặc dù đã có những nỗ lực cải thiện, các vấn đề như biên giới, người mất tích, và quyền của các dân tộc thiểu số vẫn còn tồn tại. Cả hai nước đều là thành viên của các sáng kiến khu vực và có hợp tác kinh tế.
• Bosna và Hercegovina: Serbia có quan hệ đặc biệt với Cộng hòa Srpska, một trong hai thực thể của Bosnia và Herzegovina, nơi có đông người Serb sinh sống. Điều này đôi khi gây căng thẳng với chính quyền trung ương ở Sarajevo. Serbia chính thức tôn trọng sự toàn vẹn lãnh thổ của Bosnia và Herzegovina theo Thỏa ước Dayton.
• Montenegro: Sau khi Montenegro độc lập một cách hòa bình vào năm 2006, quan hệ giữa hai nước nhìn chung là tốt đẹp, mặc dù có những khác biệt về một số vấn đề, bao gồm cả việc Montenegro công nhận Kosovo và tư cách thành viên NATO. Hai nước có mối liên kết lịch sử, văn hóa và dân tộc mạnh mẽ.
• Các nước láng giềng khác như Hungary, România, Bulgaria, Bắc Macedonia và Albania: Serbia cố gắng duy trì quan hệ láng giềng tốt đẹp và hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và an ninh khu vực. Quan hệ với Albania bị ảnh hưởng bởi vấn đề Kosovo.

Các cường quốc:

• Nga: Serbia có mối quan hệ lịch sử, văn hóa và tôn giáo truyền thống mạnh mẽ với Nga. Nga là một đồng minh quan trọng của Serbia trong các vấn đề quốc tế, đặc biệt là về vấn đề Kosovo tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Hợp tác kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng, cũng rất quan trọng. Serbia đã không tham gia các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga liên quan đến cuộc khủng hoảng Ukraina, điều này đôi khi gây căng thẳng với EU và Hoa Kỳ.
• Trung Quốc: Quan hệ giữa Serbia và Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế và đầu tư cơ sở hạ tầng thông qua sáng kiến Vành đai và Con đường. Trung Quốc cũng ủng hộ lập trường của Serbia về vấn đề Kosovo.
• Hoa Kỳ: Quan hệ với Hoa Kỳ phức tạp hơn, bị ảnh hưởng bởi vai trò của Hoa Kỳ trong cuộc can thiệp của NATO năm 1999 và việc công nhận Kosovo. Tuy nhiên, Hoa Kỳ vẫn là một đối tác quan trọng, hỗ trợ các cải cách dân chủ và hội nhập châu Âu của Serbia. Hợp tác quân sự và kinh tế cũng đang được duy trì.

Bối cảnh lịch sử, bao gồm di sản của Nam Tư và các cuộc xung đột trong những năm 1990, tiếp tục định hình quan hệ đối ngoại của Serbia. Đất nước này cố gắng cân bằng giữa việc theo đuổi hội nhập châu Âu và duy trì các mối quan hệ truyền thống, đồng thời đối mặt với các yếu tố hợp tác và xung đột hiện tại trong khu vực và trên trường quốc tế.

8.1. Tổ chức và Thực lực

Lực lượng Vũ trang Serbia được tổ chức thành các nhánh chính sau:

• Lục quân (Kopnena vojska): Là nhánh lớn nhất, chịu trách nhiệm về các hoạt động trên bộ. Lục quân được trang bị xe tăng (như M-84, T-72), xe chiến đấu bộ binh (BVP M-80), pháo tự hành (Nora B-52), hệ thống tên lửa và các loại vũ khí bộ binh khác. Lục quân bao gồm các lữ đoàn bộ binh, cơ giới, thiết giáp, pháo binh, công binh và các đơn vị đặc biệt.
• Không quân và Phòng không (Ratno vazduhoplovstvo i protivvazduhoplovna odbrana - RV i PVO): Chịu trách nhiệm bảo vệ không phận Serbia và hỗ trợ các hoạt động của lục quân. Trang bị chính bao gồm máy bay chiến đấu (MiG-29), máy bay cường kích/huấn luyện (Soko J-22 Orao, Soko G-4 Super Galeb), máy bay trực thăng (Mi-17, H145M, Gazelle), và các hệ thống tên lửa phòng không (S-125 Neva/M, Buk, Pantsir-S1).
• Giang đội đường sông (Rečna flotila): Hoạt động trên các sông Danube, Sava và Tisa, thực hiện các nhiệm vụ tuần tra, bảo vệ và hỗ trợ.
• Bộ Tư lệnh Huấn luyện (Komanda za obuku): Chịu trách nhiệm huấn luyện quân nhân cho tất cả các nhánh.
• Lực lượng Đặc biệt: Bao gồm các đơn vị như Lữ đoàn Đặc nhiệm 63 Dù và Lữ đoàn Đặc nhiệm 72, được huấn luyện cho các nhiệm vụ đặc biệt.

Thực lực của quân đội Serbia bao gồm khoảng 28.000 quân nhân tại ngũ. Ngoài ra, còn có lực lượng dự bị động viên khoảng 20.000 người và lực lượng dự bị bị động khoảng 170.000 người.

Serbia đang trong quá trình hiện đại hóa quân đội, bao gồm việc mua sắm các hệ thống vũ khí mới và nâng cấp các thiết bị hiện có. Các nỗ lực hiện đại hóa tập trung vào việc tăng cường khả năng phòng thủ, cải thiện khả năng tương tác với các đối tác quốc tế và nâng cao tính chuyên nghiệp của lực lượng vũ trang. Ngành công nghiệp quốc phòng trong nước cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp và bảo trì thiết bị.

8.2. Chính sách quốc phòng và Hoạt động quốc tế

Chính sách quốc phòng của Serbia dựa trên nguyên tắc trung lập quân sự. Điều này được chính thức tuyên bố qua một nghị quyết của Quốc hội Serbia vào tháng 12 năm 2007, quy định rằng việc gia nhập bất kỳ liên minh quân sự nào đều phải dựa trên một cuộc trưng cầu dân ý. Lập trường này được NATO thừa nhận. Mặc dù duy trì tính trung lập quân sự, Serbia vẫn hợp tác với cả NATO và các tổ chức an ninh khác.

Serbia tham gia chương trình Đối tác vì Hòa bình (PfP) của NATO từ năm 2006. Thông qua PfP, Serbia hợp tác với NATO và các quốc gia thành viên trong các lĩnh vực như cải cách quốc phòng, huấn luyện và các hoạt động gìn giữ hòa bình. Serbia cũng tham gia Hội đồng Đối tác châu Âu-Đại Tây Dương.

Về hoạt động quốc tế, Lực lượng Vũ trang Serbia tích cực tham gia vào các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình đa quốc gia dưới sự bảo trợ của Liên Hợp Quốc và Liên minh châu Âu. Các phái bộ đáng chú ý mà Serbia đã tham gia bao gồm các nhiệm vụ tại Liban (UNIFIL), Síp (UNFICYP), Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo (MONUSCO), và các hoạt động khác. Sự tham gia này thể hiện cam kết của Serbia đối với hòa bình và an ninh quốc tế.

Ngoài ra, Serbia cũng duy trì hợp tác quân sự song phương với nhiều quốc gia, bao gồm cả các thành viên NATO, Nga, Trung Quốc và các nước trong khu vực. Serbia là thành viên quan sát viên của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) từ năm 2013. Chính sách quốc phòng của Serbia nhằm mục đích bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, đóng góp vào sự ổn định khu vực và quốc tế, và hiện đại hóa lực lượng vũ trang để đối phó với các thách thức an ninh hiện đại.

9.1. Tổng quan kinh tế

Serbia có một nền kinh tế thị trường chuyển đổi, được Ngân hàng Thế giới xếp vào nhóm các nước có thu nhập trung bình trên. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) danh nghĩa năm 2023 ước tính khoảng 75.00 B USD, với GDP bình quân đầu người khoảng 11.00 K USD. Nền kinh tế chủ yếu dựa vào khu vực dịch vụ (chiếm khoảng 60% GDP), tiếp theo là công nghiệp (khoảng 30%) và nông nghiệp (khoảng 10%). Đơn vị tiền tệ chính thức là dinar Serbia (RSD).

Các vấn đề kinh tế chính mà Serbia phải đối mặt bao gồm tỷ lệ thất nghiệp tương đối cao (mặc dù đã giảm trong những năm gần đây, vẫn ở mức khoảng 9-10%), nợ công đáng kể (khoảng 50-60% GDP), và thâm hụt thương mại. Tuy nhiên, nền kinh tế cũng cho thấy những động lực tăng trưởng tích cực. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng, đặc biệt trong các ngành sản xuất và công nghệ thông tin. Chính phủ Serbia đã triển khai các biện pháp nhằm cải thiện môi trường kinh doanh và thu hút đầu tư.

Đánh giá các khía cạnh công bằng xã hội liên quan đến phát triển kinh tế cho thấy những thách thức. Mặc dù tăng trưởng kinh tế đã mang lại một số cải thiện về mức sống, bất bình đẳng thu nhập và tỷ lệ nghèo đói vẫn là những vấn đề đáng quan ngại, đặc biệt ở các vùng nông thôn và kém phát triển. Việc tiếp cận các dịch vụ công cộng như y tế và giáo dục cũng có sự chênh lệch giữa các vùng miền và các nhóm dân cư. Chính sách xã hội nhằm giải quyết những vấn đề này đang được triển khai nhưng cần được tăng cường hiệu quả. Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cũng gây ra những tác động xã hội nhất định, đòi hỏi các biện pháp hỗ trợ cho những nhóm bị ảnh hưởng.

9.2. Nông nghiệp

Serbia có điều kiện tự nhiên (đất đai và khí hậu) rất thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp đa dạng. Nước này có 5.06 M ha đất nông nghiệp (0.7 ha trên người), trong đó 3.29 M ha là đất canh tác (0.45 ha trên người). Năm 2016, Serbia đã xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm trị giá 3.20 B USD, và tỷ lệ xuất nhập khẩu là 178%. Xuất khẩu nông sản chiếm hơn một phần năm tổng doanh thu của Serbia trên thị trường thế giới. Serbia là một trong những nhà cung cấp trái cây đông lạnh lớn nhất cho EU (lớn nhất cho thị trường Pháp và lớn thứ hai cho thị trường Đức).

Sản xuất nông nghiệp nổi bật nhất ở Vojvodina trên đồng bằng Pannonian màu mỡ. Các vùng nông nghiệp khác bao gồm Mačva, Pomoravlje, Tamnava, Rasina và Jablanica.

Trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp, 70% là từ sản xuất cây trồng và 30% là từ sản xuất chăn nuôi. Serbia là nước sản xuất mận lớn thứ hai thế giới (582.485 tấn; sau Trung Quốc), lớn thứ hai về sản xuất phúc bồn tử (89.602 tấn, sau Ba Lan), nước này cũng là một nhà sản xuất ngô (6,48 triệu tấn, xếp thứ 32 thế giới) và lúa mì (2,07 triệu tấn, xếp thứ 35 thế giới) đáng kể. Các sản phẩm nông nghiệp quan trọng khác là: hướng dương, củ cải đường, đậu tương, khoai tây, táo, thịt lợn, thịt bò, gia cầm và sữa.

Có 56.00 K ha ruộng nho ở Serbia, sản xuất khoảng 230 triệu lít rượu vang mỗi năm. Các vùng trồng nho nổi tiếng nhất nằm ở Vojvodina và Šumadija.

9.3. Công nghiệp

Ngành công nghiệp là khu vực kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi các biện pháp trừng phạt và cấm vận thương mại của Liên Hợp Quốc và các cuộc không kích của NATO trong những năm 1990 và quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường trong những năm 2000. Sản lượng công nghiệp đã giảm sút nghiêm trọng: năm 2013, dự kiến chỉ bằng một nửa so với năm 1989. Các ngành công nghiệp chính bao gồm: ô tô, khai khoáng, kim loại màu, chế biến thực phẩm, điện tử, dược phẩm, quần áo. Serbia có 14 khu kinh tế tự do tính đến tháng 9 năm 2017, nơi nhiều dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài được thực hiện.

Ngành công nghiệp ô tô chủ yếu tập trung tại cụm công nghiệp ở Kragujevac và các vùng lân cận, đóng góp vào xuất khẩu khoảng 2.00 B USD. Serbia là một nhà sản xuất thép hàng đầu trong khu vực rộng lớn hơn của Đông Nam Âu và đã sản xuất gần 2 triệu tấn thép thô vào năm 2018, hoàn toàn từ nhà máy thép Smederevo, thuộc sở hữu của Tập đoàn Hesteel Trung Quốc. Ngành công nghiệp khai khoáng của Serbia tương đối mạnh: Serbia là nhà sản xuất than lớn thứ 18 thế giới (thứ 7 ở châu Âu) được khai thác từ các mỏ lớn ở lưu vực Kolubara và Kostolac; nước này cũng là nhà sản xuất đồng lớn thứ 23 thế giới (thứ 3 ở châu Âu) được khai thác bởi Zijin Bor Copper, một công ty khai thác đồng lớn, được Zijin Mining của Trung Quốc mua lại vào năm 2018; việc khai thác vàng đáng kể được phát triển xung quanh Majdanpek. Serbia đặc biệt sản xuất điện thoại thông minh intel mang tên Tesla.

Ngành công nghiệp thực phẩm nổi tiếng cả trong khu vực và quốc tế và là một trong những thế mạnh của nền kinh tế. Một số thương hiệu quốc tế đã thành lập cơ sở sản xuất tại Serbia: PepsiCo và Nestlé trong lĩnh vực chế biến thực phẩm; Coca-Cola (Beograd), Heineken (Novi Sad) và Carlsberg (Bačka Palanka) trong ngành công nghiệp đồ uống; Nordzucker trong ngành công nghiệp đường. Ngành công nghiệp điện tử của Serbia đạt đỉnh cao vào những năm 1980 và ngành công nghiệp ngày nay chỉ bằng một phần ba so với thời kỳ đó, nhưng đã chứng kiến sự phục hồi nhất định trong thập kỷ qua với các khoản đầu tư của các công ty như Siemens (tuabin gió) ở Subotica, Panasonic (thiết bị chiếu sáng) ở Svilajnac, và Gorenje (thiết bị gia dụng điện) ở Valjevo. Ngành công nghiệp dược phẩm ở Serbia bao gồm một chục nhà sản xuất thuốc generic, trong đó Hemofarm ở Vršac và Galenika ở Beograd, chiếm 80% sản lượng. Sản xuất trong nước đáp ứng hơn 60% nhu cầu địa phương.

Các khía cạnh xã hội như quyền lao động và tác động môi trường của các ngành công nghiệp là những vấn đề cần được quan tâm. Việc đảm bảo điều kiện làm việc an toàn, công bằng và tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế là rất quan trọng. Đồng thời, việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường từ hoạt động công nghiệp, thông qua việc áp dụng công nghệ sạch hơn và quản lý chất thải hiệu quả, cũng là một ưu tiên.

9.4. Năng lượng

Ngành năng lượng là một trong những ngành lớn nhất và quan trọng nhất đối với nền kinh tế đất nước. Serbia là một nhà xuất khẩu ròng điện và nhà nhập khẩu các loại nhiên liệu chính (như dầu mỏ và khí đốt).

Serbia có trữ lượng than dồi dào, và trữ lượng dầu mỏ và khí đốt đáng kể. Trữ lượng đã được chứng minh của Serbia là 5,5 tỷ tấn than non lignit là lớn thứ năm trên thế giới (thứ hai ở châu Âu, sau Đức). Than được tìm thấy ở hai mỏ lớn: Kolubara (4 tỷ tấn trữ lượng) và Kostolac (1,5 tỷ tấn). Mặc dù quy mô nhỏ trên thế giới, tài nguyên dầu mỏ và khí đốt của Serbia (tương đương 77,4 triệu tấn dầu và 48,1 tỷ mét khối tương ứng) có tầm quan trọng khu vực nhất định vì chúng lớn nhất trong khu vực Nam Tư cũ cũng như Balkan (không bao gồm Romania). Gần 90% lượng dầu và khí đốt được phát hiện nằm ở Banat và các mỏ dầu khí này có quy mô lớn nhất trong lưu vực Pannonian nhưng ở mức trung bình trên quy mô châu Âu.

Sản lượng điện năm 2015 ở Serbia là 36,5 tỷ kilowatt giờ (KWh), trong khi tiêu thụ điện cuối cùng lên tới 35,5 tỷ kilowatt giờ (KWh). Hầu hết điện năng được sản xuất từ các nhà máy nhiệt điện (72,7% tổng sản lượng điện) và ở mức độ thấp hơn từ các nhà máy thủy điện (27,3%). Có 6 nhà máy nhiệt điện chạy bằng than non với công suất lắp đặt là 3.936 MW. Tổng công suất lắp đặt của 9 nhà máy thủy điện là 2.831 MW. Ngoài ra, còn có các nhà máy nhiệt điện chạy bằng mazut và khí đốt với công suất lắp đặt là 353 MW. Toàn bộ sản lượng điện tập trung ở Elektroprivreda Srbije (EPS), công ty điện lực công cộng.

Sản lượng dầu hiện tại ở Serbia lên tới hơn 1,1 triệu tấn dầu tương đương và đáp ứng khoảng 43% nhu cầu của đất nước trong khi phần còn lại được nhập khẩu. Công ty xăng dầu quốc gia, Naftna Industrija Srbije (NIS), đã được Gazprom Neft mua lại vào năm 2008. Nhà máy lọc dầu của công ty ở Pančevo (công suất 4,8 triệu tấn) là một trong những nhà máy lọc dầu hiện đại nhất ở châu Âu; nó cũng vận hành mạng lưới 334 trạm xăng ở Serbia (74% thị trường nội địa) và thêm 36 trạm ở Bosnia và Herzegovina, 31 ở Bulgaria, và 28 ở Romania. Có 155 km đường ống dẫn dầu thô nối các nhà máy lọc dầu Pančevo và Novi Sad như một phần của đường ống dẫn dầu xuyên quốc gia Adria.

Serbia phụ thuộc nhiều vào các nguồn khí đốt tự nhiên nước ngoài, chỉ có 17% đến từ sản xuất trong nước (tổng cộng 491 triệu mét khối vào năm 2012) và phần còn lại được nhập khẩu, chủ yếu từ Nga (thông qua các đường ống dẫn khí đốt chạy qua Ukraina và Hungary). Srbijagas, một công ty đại chúng, vận hành hệ thống vận chuyển khí đốt tự nhiên bao gồm 3.18 K km đường ống dẫn khí đốt tự nhiên trục và khu vực và một cơ sở lưu trữ khí đốt ngầm 450 triệu mét khối tại Banatski Dvor. Năm 2021, đường ống dẫn khí đốt Balkan Stream đã được mở qua Serbia.

Chính sách năng lượng của Serbia tập trung vào việc đảm bảo an ninh cung cấp, tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng và phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Mức độ phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng, đặc biệt là khí đốt, là một thách thức đối với an ninh năng lượng của đất nước.

9.5. Giao thông

Serbia có vị trí giao thông chiến lược vì xương sống của đất nước, Thung lũng Morava, là tuyến đường bộ dễ dàng nhất từ lục địa châu Âu đến Tiểu Á và Cận Đông.

Mạng lưới đường bộ Serbia vận chuyển phần lớn lưu lượng giao thông trong nước. Tổng chiều dài đường bộ là 45.42 K km, trong đó 962 km là "đường quốc gia loại IA" (tức là đường cao tốc); 4.52 K km là "đường quốc gia loại IB" (quốc lộ); 10.94 K km là "đường quốc gia loại II" (đường tỉnh) và 23.78 K km là "đường thành phố". Mạng lưới đường bộ, ngoại trừ hầu hết các tuyến đường loại IA, có chất lượng tương đối thấp hơn so với tiêu chuẩn Tây Âu do thiếu nguồn tài chính để bảo trì trong 20 năm qua.

Hơn 300 km đường cao tốc mới đã được xây dựng trong thập kỷ qua và thêm 154 km hiện đang được xây dựng: đường cao tốc A5 (từ phía bắc Kruševac đến Čačak) và đoạn dài 31 km của đường cao tốc A2 (giữa Čačak và Požega). Vận tải bằng xe khách rất phát triển: hầu hết mọi nơi trong nước đều được kết nối bằng xe buýt, từ các thành phố lớn nhất đến các làng xã; ngoài ra còn có các tuyến quốc tế (chủ yếu đến các nước Tây Âu có đông người Serbia hải ngoại). Các tuyến đường, cả trong nước và quốc tế, được phục vụ bởi hơn một trăm dịch vụ xe khách liên tỉnh, lớn nhất trong số đó là Lasta và Niš-Ekspres. Tính đến năm 2018, có 1.999.771 xe ô tô chở khách đã đăng ký, tức là 1 xe ô tô chở khách trên 3,5 dân.

Serbia có 3.82 K km đường sắt, trong đó 1.28 K km được điện khí hóa và 283 km là đường sắt đôi. Trung tâm đường sắt chính là Beograd (và ở mức độ thấp hơn là Niš), trong khi các tuyến đường sắt quan trọng nhất bao gồm: Beograd-Subotica-Budapest (Hungary) (hiện đang được nâng cấp thành đường sắt cao tốc), Beograd-Bar (Montenegro), Beograd-Šid-Zagreb (Croatia)/Beograd-Niš-Sofia (Bulgaria) (một phần của Hành lang Liên châu Âu X), và Niš-Thessaloniki (Hy Lạp). Khoảng 75 km tuyến đường sắt cao tốc mới giữa Beograd và Novi Sad đã được khai trương vào năm 2022 và thêm 108 km từ Novi Sad đến Subotica và biên giới với Hungary hiện đang được xây dựng và dự kiến khai trương vào năm 2025. Công việc xây dựng để kéo dài tuyến đường sắt cao tốc thêm 212 km về phía nam, đến thành phố Niš, dự kiến sẽ bắt đầu vào năm 2024 và với kế hoạch hoàn thành vào cuối thập kỷ, bốn trong số năm thành phố lớn nhất của đất nước sẽ được kết nối bằng các tuyến đường sắt cao tốc. Dịch vụ đường sắt được vận hành bởi Srbija Voz (vận tải hành khách) và Srbija Kargo (vận tải hàng hóa).

Có ba sân bay có dịch vụ hành khách thường xuyên, phục vụ hơn 6 triệu hành khách vào năm 2022, trong đó Sân bay Nikola Tesla Beograd phục vụ phần lớn, là trung tâm của hãng hàng không quốc gia Air Serbia, bay đến 80 điểm đến tại 32 quốc gia (bao gồm các chuyến bay liên lục địa đến Thành phố New York, Chicago và Thiên Tân) và vận chuyển 2,75 triệu hành khách vào năm 2022.

Serbia có hệ thống giao thông đường thủy nội địa phát triển vì có 1.72 K km đường thủy nội địa có thể lưu thông (1.04 K km sông có thể lưu thông và 673 km kênh có thể lưu thông), hầu hết nằm ở một phần ba phía bắc của đất nước. Đường thủy nội địa quan trọng nhất là sông Danube. Các sông có thể lưu thông khác bao gồm Sava, Tisza, Begej và Sông Timiș, tất cả đều kết nối Serbia với Bắc và Tây Âu thông qua Kênh Rhine-Main-Danube và tuyến đường Biển Bắc, đến Đông Âu qua các tuyến Tisza, Begej và Danube Biển Đen, và đến Nam Âu qua sông Sava. Hơn 8 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển trên các sông và kênh của Serbia vào năm 2018, trong khi các cảng sông lớn nhất là: Novi Sad, Beograd, Pančevo, Smederevo, Prahovo và Šabac.

9.6. Thông tin và Truyền thông

Lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) ở Serbia đã có những bước phát triển đáng kể trong những năm gần đây.

Điện thoại: Tỷ lệ phổ cập điện thoại cố định vẫn còn đáng kể, với khoảng 81% hộ gia đình có đường dây cố định (tính đến các báo cáo gần đây trước năm 2019). Tuy nhiên, việc sử dụng điện thoại di động đã vượt xa, với số lượng thuê bao di động vượt quá tổng dân số, cho thấy nhiều người sở hữu nhiều SIM hoặc thiết bị. Các nhà mạng di động chính bao gồm Telekom Srbija (mts), Yettel Serbia (trước đây là Telenor) và A1 Srbija (trước đây là Vip mobile).

Internet: Tỷ lệ người dùng Internet đã tăng lên đáng kể. Theo các thống kê gần đây (sau năm 2017), khoảng 58% hộ gia đình có kết nối Internet băng thông rộng cố định. Việc sử dụng Internet di động cũng rất phổ biến. Chính phủ Serbia đã thúc đẩy các sáng kiến nhằm mở rộng phạm vi phủ sóng băng thông rộng, đặc biệt ở các khu vực nông thôn.

Truyền hình và Radio: Truyền hình mặt đất kỹ thuật số (DVB-T2) đã được triển khai hoàn toàn vào năm 2015. Dịch vụ truyền hình trả tiền (bao gồm truyền hình cáp, IPTV và truyền hình vệ tinh) phổ biến, với khoảng 67% hộ gia đình sử dụng (theo số liệu trước năm 2019). Đài Truyền hình Serbia (RTS) là đài truyền hình công cộng quốc gia. Bên cạnh đó, có nhiều đài truyền hình và đài phát thanh tư nhân hoạt động ở cấp quốc gia, khu vực và địa phương.

Chuyển đổi số: Serbia đang tích cực thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm chính phủ điện tử, giáo dục và kinh doanh. Ngành công nghiệp ICT, đặc biệt là phát triển phần mềm và gia công phần mềm, đã trở thành một trong những ngành xuất khẩu quan trọng của đất nước. Các công viên công nghệ và trung tâm đổi mới sáng tạo đang được phát triển để hỗ trợ các công ty khởi nghiệp và thúc đẩy đổi mới. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức liên quan đến việc nâng cao kỹ năng số cho người dân và đảm bảo an ninh mạng.

9.7. Du lịch

Serbia không phải là một điểm đến du lịch đại chúng nhưng vẫn có một loạt các sản phẩm du lịch đa dạng. Năm 2019, tổng cộng hơn 3,6 triệu lượt khách du lịch đã được ghi nhận tại các cơ sở lưu trú, trong đó một nửa là khách nước ngoài. Thu nhập ngoại hối từ du lịch ước tính đạt 1.50 B USD.

Du lịch chủ yếu tập trung vào các vùng núi và spa của đất nước, nơi chủ yếu được khách du lịch trong nước ghé thăm, cũng như Beograd và, ở mức độ thấp hơn, Novi Sad, là những lựa chọn ưa thích của khách du lịch nước ngoài (gần hai phần ba tổng số lượt khách nước ngoài đến hai thành phố này). Các khu nghỉ dưỡng núi nổi tiếng nhất là Kopaonik, Stara Planina và Zlatibor. Cũng có nhiều spa ở Serbia, lớn nhất trong số đó là Vrnjačka Banja, Soko Banja, và Banja Koviljača. Du lịch nghỉ dưỡng cuối tuần tại thành phố và du lịch hội nghị phát triển ở Beograd và Novi Sad.

Các sản phẩm du lịch khác mà Serbia cung cấp là các kỳ quan thiên nhiên như Đavolja varoš, các chuyến hành hương Cơ đốc giáo đến nhiều tu viện Chính thống giáo trên khắp đất nước và các chuyến du ngoạn trên sông Danube. Có một số lễ hội âm nhạc nổi tiếng quốc tế được tổ chức tại Serbia, chẳng hạn như EXIT và Lễ hội kèn Guča.

10.1. Dân cư

Tính đến cuộc điều tra dân số năm 2022, Serbia (không bao gồm Kosovo) có tổng dân số 6.647.003 người và mật độ dân số chung ở mức trung bình là 85,8 người/km². Cuộc điều tra dân số không được tiến hành ở Kosovo, nơi đã tổ chức điều tra dân số riêng với tổng dân số là 1.586.659 người. Serbia đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học kể từ đầu những năm 1990, với tỷ lệ tử vong liên tục vượt quá tỷ lệ sinh. Ước tính có khoảng 500.000 người đã rời Serbia trong những năm 1990, 20% trong số đó có trình độ học vấn cao. Serbia có một trong những dân số già nhất thế giới, với tuổi trung bình là 43,3 tuổi, và dân số đang giảm với một trong những tốc độ nhanh nhất thế giới. Một phần năm tổng số hộ gia đình chỉ có một người, và chỉ một phần tư có từ bốn người trở lên. Tuổi thọ trung bình ở Serbia là 76,1 tuổi.

Trong những năm 1990, Serbia có số lượng người tị nạn lớn nhất châu Âu. Người tị nạn và người di tản trong nước (IDP) ở Serbia chiếm từ 7% đến 7,5% dân số vào thời điểm đó - khoảng nửa triệu người tị nạn đã tìm nơi ẩn náu trong nước sau hàng loạt các cuộc chiến tranh Nam Tư, chủ yếu từ Croatia (và ở mức độ thấp hơn từ Bosnia và Herzegovina) và IDP từ Kosovo.

Người Serb với 5.360.239 người là nhóm dân tộc lớn nhất ở Serbia, chiếm 81% tổng dân số (không bao gồm Kosovo). Serbia là một trong những quốc gia châu Âu có số lượng dân tộc thiểu số được đăng ký cao nhất, trong khi tỉnh Vojvodina được công nhận về bản sắc đa dân tộc và đa văn hóa. Mặc dù đã giảm trong những năm gần đây, với dân số 184.442 người, người Hungary vẫn là dân tộc thiểu số lớn nhất ở Serbia, tập trung chủ yếu ở phía bắc Vojvodina và chiếm 2,8% dân số cả nước (10,5% ở Vojvodina). Dân số người Roma là 131.936 người theo điều tra dân số năm 2022 nhưng các ước tính không chính thức cho thấy số lượng thực tế của họ là từ 400.000 đến 500.000 người. Người Bosniak với 153.801 người và người Hồi giáo theo quốc tịch với 13.011 người tập trung ở vùng Raška (Sandžak), ở phía tây nam. Các nhóm thiểu số khác bao gồm người Albania, người Croat và Bunjevci, người Slovak, người Nam Tư, người Montenegro, người Romania và người Vlach, người Macedonia và người Bulgaria. Người Trung Quốc, ước tính khoảng 15.000 người, là nhóm thiểu số nhập cư không phải người châu Âu đáng kể duy nhất. Gần đây nhất, hàng chục ngàn người Nga và Ukraina đã nhập cư vào Serbia sau cuộc xâm lược Ukraina của Nga. Tính đến tháng 1 năm 2024, hơn 300.000 người Nga đã di cư đến Serbia kể từ khi bắt đầu cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022. Khoảng một trong mười người đã được cấp giấy phép cư trú, mặc dù các vấn đề hội nhập đã được báo cáo, với những người nhập cư Nga sống trong một "xã hội song song".

Theo Báo cáo Hạnh phúc Thế giới năm 2024, Serbia đứng thứ 37 trong số 140 quốc gia.

Phần lớn dân số, tức 59,4%, cư trú tại các khu vực đô thị và khoảng 16,1% chỉ riêng ở Beograd. Beograd là thành phố duy nhất có hơn một triệu dân và có thêm bốn thành phố khác có hơn 100.000 dân.

Các thành phố lớn nhất Serbia (ước tính 2011)

Hạng	Thành phố	Quận	Dân số	Hình ảnh
1	Beograd	Thành phố Beograd	1.197.714
2	Novi Sad	Nam Bačka	306.702
3	Niš	Nišava	260.237
4	Kragujevac	Šumadija	146.315
5	Subotica	Bắc Bačka	94.228
6	Pančevo	Nam Banat	86.408
7	Novi Pazar	Raška	71.462
8	Čačak	Moravica	69.598
9	Kruševac	Rasina	68.119
10	Zrenjanin	Trung Banat	67.129
11	Kraljevo	Raška	61.490
12	Smederevo	Podunavlje	59.261
13	Leskovac	Jablanica	58.338
14	Valjevo	Kolubara	56.059
15	Vranje	Pčinja	55.214
16	Užice	Zlatibor	54.965
17	Požarevac	Braničevo	51.271
18	Šabac	Mačva	51.163
19	Sombor	Tây Bačka	41.814
20	Sremska Mitrovica	Srem	40.144

10.2. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ chính thức là tiếng Serbia, tiếng mẹ đẻ của 88% dân số. Tiếng Serbia là ngôn ngữ châu Âu duy nhất có song tự chủ động, sử dụng cả bảng chữ cái Cyrillic và Latinh. Chữ Cyrillic Serbia được quy định trong Hiến pháp là "chữ viết chính thức". Một cuộc khảo sát năm 2014 cho thấy 47% người Serbia ưa thích bảng chữ cái Latinh, 36% ưa thích chữ Cyrillic và 17% không có sở thích nào.

Tiếng Serbia tiêu chuẩn có thể hiểu lẫn nhau với các ngôn ngữ thiểu số được công nhận là tiếng Bosnia và tiếng Croatia, vì cả ba đều dựa trên phương ngữ Shtokavia phổ biến nhất từ Đông Herzegovina. Các ngôn ngữ thiểu số được công nhận khác là: tiếng Hungary, tiếng Slovak, tiếng Albania, tiếng România, tiếng Rusyn, và tiếng Macedonia. Tất cả các ngôn ngữ này đều được sử dụng chính thức tại các đô thị hoặc thành phố nơi dân tộc thiểu số chiếm hơn 15% tổng dân số. Tại Vojvodina, chính quyền tỉnh sử dụng chính thức, bên cạnh tiếng Serbia, năm ngôn ngữ khác (Slovak, Hungary, Croatia, România và Rusyn).

10.3. Tôn giáo

Hiến pháp Serbia định nghĩa đây là một nhà nước thế tục với quyền tự do tôn giáo được đảm bảo. Người theo Chính thống giáo Đông phương với 6.079.396 người chiếm 84,5% dân số cả nước. Giáo hội Chính thống giáo Serbia là giáo hội lớn nhất và truyền thống của đất nước, tín đồ chủ yếu là người Serb. Các cộng đồng Kitô hữu Chính thống giáo khác ở Serbia bao gồm người Montenegro, người Romania, người Vlach, người Macedonia và người Bulgaria.

Năm 2011, người Công giáo La Mã ở Serbia có 356.957 người, chiếm khoảng 6% dân số, chủ yếu ở phía bắc Vojvodina, nơi sinh sống của các nhóm dân tộc thiểu số như người Hungary, người Croat và Bunjevci, cũng như một số người Slovak và người Séc. Giáo hội Công giáo Hy Lạp được khoảng 25.000 công dân (0,37% dân số) theo, chủ yếu là người Rusyn ở Vojvodina.

Đạo Tin lành chiếm 0,8% dân số cả nước, chủ yếu là Đạo Luther trong cộng đồng người Slovak ở Vojvodina cũng như Đạo Calvin trong cộng đồng người Hungary Cải cách.

Người Hồi giáo, với 222.282 người hay 3% dân số, là nhóm tôn giáo lớn thứ ba. Hồi giáo có một lượng tín đồ lịch sử mạnh mẽ ở các vùng phía nam Serbia, chủ yếu ở nam Raška. Người Bosniak là cộng đồng Hồi giáo lớn nhất ở Serbia, tiếp theo là người Albania; ước tính khoảng một phần ba người Roma của đất nước là người Hồi giáo.

Năm 2011, chỉ có 578 người Do Thái ở Serbia, so với hơn 30.000 người trước Chiến tranh thế giới thứ hai. Số người Vô thần là 80.053 người, chiếm 1,1% dân số, và thêm 4.070 người tự nhận là người bất khả tri.

10.4. Giáo dục và Khoa học

[[File:Milutin Milanković 2.jpg|thumb|right|120px|Milutin Milanković là một nhà lý thuyết khoa học khí hậu đã sáng lập ra lý thuyết Chu kỳ Milanković}}
Theo điều tra dân số năm 2011, tỷ lệ biết chữ ở Serbia là 98% dân số trong khi tỷ lệ biết sử dụng máy tính là 49% (tỷ lệ biết sử dụng máy tính thành thạo là 34,2%). Cuộc điều tra dân số tương tự cho thấy các trình độ học vấn sau: 16,2% dân số có trình độ học vấn cao (10,6% có bằng cử nhân hoặc thạc sĩ, 5,6% có bằng cao đẳng), 49% có trình độ trung học, 20,7% có trình độ tiểu học và 13,7% chưa hoàn thành chương trình tiểu học.

Giáo dục ở Serbia do Bộ Giáo dục và Khoa học quản lý. Giáo dục bắt đầu ở trường mầm non hoặc trường tiểu học. Trẻ em nhập học trường tiểu học từ bảy tuổi. Giáo dục bắt buộc bao gồm tám năm học tiểu học. Học sinh có cơ hội theo học các trường gymnasium và trường dạy nghề trong bốn năm nữa, hoặc đăng ký học nghề trong hai đến ba năm. Sau khi hoàn thành chương trình gymnasium hoặc trường dạy nghề, học sinh có cơ hội theo học đại học. Giáo dục tiểu học và trung học cũng có sẵn bằng các ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số được công nhận ở Serbia, nơi các lớp học được tổ chức bằng tiếng Hungary, Slovak, Albania, Romania, Rusyn, Bulgaria cũng như tiếng Bosnia và Croatia. Trung tâm Khoa học Petnica là một tổ chức đáng chú ý về giáo dục khoa học ngoại khóa tập trung vào các học sinh năng khiếu.

Có 19 trường đại học ở Serbia (chín trường đại học công lập với tổng số 86 khoa và mười trường đại học tư thục với 51 khoa). Trong năm học 2018/2019, 210.480 sinh viên theo học tại 19 trường đại học (181.310 tại các trường đại học công lập và khoảng 29.170 tại các trường đại học tư thục) trong khi 47.169 sinh viên theo học tại 81 "trường cao đẳng". Các trường đại học công lập ở Serbia bao gồm: Đại học Beograd, Đại học Novi Sad, Đại học Niš, Đại học Kragujevac, Đại học Priština, Đại học Công lập Novi Pazar cũng như ba trường đại học chuyên ngành - Đại học Nghệ thuật, Đại học Quốc phòng và Đại học Điều tra Hình sự và Nghiên cứu Cảnh sát. Các trường đại học tư thục lớn nhất bao gồm Đại học Megatrend và Đại học Singidunum, cả hai đều ở Beograd, và Đại học Educons ở Novi Sad. Đại học Beograd (xếp trong nhóm 301-400 trong Bảng xếp hạng các trường đại học thế giới Thượng Hải năm 2013, là trường đại học được xếp hạng cao nhất ở Đông Nam Âu sau các trường ở Athens và Thessaloniki) và Đại học Novi Sad thường được coi là những cơ sở giáo dục đại học tốt nhất trong nước.

Serbia đã chi 0,9% GDP cho nghiên cứu khoa học vào năm 2017, thấp hơn một chút so với mức trung bình của châu Âu. Serbia được xếp hạng 52 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024. Kể từ năm 2018, Serbia là thành viên đầy đủ của CERN. Serbia có một lịch sử lâu dài về sự xuất sắc trong toán học và khoa học máy tính, điều này đã tạo ra một đội ngũ kỹ sư tài năng mạnh mẽ, mặc dù các biện pháp trừng phạt kinh tế trong những năm 1990 và tình trạng thiếu đầu tư kinh niên vào nghiên cứu đã buộc nhiều chuyên gia khoa học phải rời khỏi đất nước. Tuy nhiên, có một số lĩnh vực mà Serbia vẫn vượt trội như ngành công nghệ thông tin đang phát triển, bao gồm phát triển phần mềm cũng như gia công phần mềm. Ngành này đã tạo ra hơn 1.20 B USD kim ngạch xuất khẩu vào năm 2018, cả từ các nhà đầu tư quốc tế và một số lượng đáng kể các doanh nghiệp năng động trong nước. Serbia là một trong những quốc gia có tỷ lệ phụ nữ trong khoa học cao nhất.

Trong số các viện khoa học hoạt động ở Serbia, lớn nhất là Viện Mihajlo Pupin và Viện Hạt nhân Vinča, cả hai đều ở Beograd. Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Serbia là một học viện uyên bác thúc đẩy khoa học và nghệ thuật kể từ khi thành lập vào năm 1841.

10.5. Y tế

Hệ thống y tế ở Serbia được tổ chức và quản lý bởi ba cơ quan chính: Bộ Y tế, Viện Y tế Công cộng Serbia "Dr Milan Jovanović Batut" và Học viện Y khoa Quân sự. Quyền được bảo vệ sức khỏe được quy định là một quyền hiến định ở Serbia. Hệ thống y tế công cộng của Serbia dựa trên các nguyên tắc công bằng và đoàn kết, được tổ chức theo mô hình đóng góp bảo hiểm y tế bắt buộc. Chăm sóc sức khỏe tư nhân không được tích hợp vào hệ thống y tế công cộng, nhưng một số dịch vụ nhất định có thể được bao gồm thông qua hợp đồng.

Bộ Y tế xác định chính sách y tế và thông qua các tiêu chuẩn cho hoạt động của dịch vụ y tế. Bộ cũng chịu trách nhiệm về hệ thống chăm sóc sức khỏe, bảo hiểm y tế, bảo tồn và cải thiện sức khỏe của công dân, thanh tra y tế, giám sát hoạt động của dịch vụ y tế và các nhiệm vụ khác trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.

Viện Y tế Công cộng Serbia "Dr Milan Jovanović Batut" chịu trách nhiệm về thống kê y tế, dịch tễ học và vệ sinh. Cơ sở trung ương, cấp ba này quản lý và điều phối một mạng lưới dày đặc các Trung tâm Y tế Công cộng cấp thành phố và khu vực cung cấp các dịch vụ dịch tễ học và vệ sinh ở cấp tiểu học và trung học. Quỹ Bảo hiểm Y tế Quốc gia tài trợ cho hoạt động chăm sóc sức khỏe ở tất cả các cấp, đồng thời cung cấp và thực hiện bảo hiểm y tế bắt buộc.

Một trong những cơ sở y tế quan trọng nhất ở Serbia là Học viện Y khoa Quân sự ở Beograd. Học viện này chăm sóc khoảng 30.000 bệnh nhân mỗi năm (quân nhân và dân sự có bảo hiểm). Học viện thực hiện khoảng 30.000 ca phẫu thuật và hơn 500.000 lượt khám chuyên khoa.

Trung tâm Lâm sàng Serbia trải rộng trên 34 ha ở Beograd và bao gồm khoảng 50 tòa nhà, đồng thời có 3.150 giường được coi là số lượng cao nhất ở châu Âu và thuộc hàng cao nhất thế giới.

Các cơ sở y tế quan trọng khác bao gồm: KBC Dr Dragiša Mišović, Viện Tim mạch Dedinje, Trung tâm Lâm sàng Kragujevac, Trung tâm Lâm sàng Niš, Trung tâm Lâm sàng Vojvodina và các cơ sở khác.

10.6. Truyền thông

Quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận được Hiến pháp Serbia đảm bảo. Serbia xếp thứ 90 trên 180 quốc gia trong báo cáo Chỉ số Tự do Báo chí năm 2019 do Phóng viên không biên giới tổng hợp. Báo cáo lưu ý rằng các cơ quan truyền thông và nhà báo tiếp tục phải đối mặt với áp lực từ các đảng phái và chính phủ đối với các chính sách biên tập. Ngoài ra, các phương tiện truyền thông hiện nay ngày càng phụ thuộc vào các hợp đồng quảng cáo và trợ cấp của chính phủ để tồn tại về mặt tài chính.

Theo nghiên cứu của EBU năm 2018, người Serbia xem trung bình 5 tiếng rưỡi truyền hình mỗi ngày, đây là mức trung bình cao thứ hai ở châu Âu. Có bảy kênh truyền hình miễn phí phủ sóng toàn quốc, với đài truyền hình công cộng Đài Truyền hình Serbia (RTS) vận hành ba kênh (RTS1, RTS2 và RTS3) và các đài truyền hình tư nhân vận hành bốn kênh (Pink, Prva, Happy, và O2). Có 28 kênh truyền hình khu vực và 74 kênh truyền hình địa phương. Bên cạnh các kênh mặt đất, còn có hàng chục kênh truyền hình Serbia chỉ có sẵn trên truyền hình cáp hoặc vệ tinh. Chúng bao gồm kênh tin tức khu vực N1, kênh thương mại Nova S, và các kênh thể thao khu vực Sport Klub và Arena Sport, cùng nhiều kênh khác.

Có 247 đài phát thanh ở Serbia. Trong số này, sáu đài phát thanh có phạm vi phủ sóng toàn quốc, bao gồm hai đài của đài truyền hình công cộng Đài Truyền hình Serbia (Đài phát thanh Beograd 1 và Đài phát thanh Beograd 2/Đài phát thanh Beograd 3) và bốn đài tư nhân (Radio S1, Radio S2, Play Radio, và Radio Hit FM). Ngoài ra, còn có 34 đài khu vực và 207 đài địa phương.

Có 305 báo được xuất bản ở Serbia, trong đó có 12 tờ báo hàng ngày. Các tờ báo hàng ngày Politika^{Serbian (Hệ thống gõ Latin)} và Danas là các tờ báo uy tín của Serbia, trong đó Politika là tờ báo lâu đời nhất ở Balkan, được thành lập vào năm 1904. Các tờ báo có số lượng phát hành cao nhất là các tờ báo lá cải Večernje Novosti, Blic, Kurir, và Informer, tất cả đều có hơn {{cvt|100000|}} bản được bán ra. Có một tờ báo hàng ngày dành cho thể thao (Sportski žurnal), một tờ báo kinh doanh hàng ngày (Privredni pregled), hai tờ báo khu vực (Dnevnik xuất bản ở Novi Sad và Narodne novine từ Niš), và một tờ báo hàng ngày bằng tiếng dân tộc thiểu số (Magyar Szó bằng tiếng Hungary, xuất bản ở Subotica).

Có 1.351 tạp chí được xuất bản trong nước. Chúng bao gồm: các tạp chí tin tức hàng tuần NIN, Vreme và Nedeljnik; tạp chí khoa học phổ thông Politikin Zabavnik; tạp chí phụ nữ Lepota & Zdravlje; tạp chí ô tô SAT revija; và tạp chí CNTT Svet kompjutera. Ngoài ra, còn có một loạt các ấn bản tiếng Serbia của các tạp chí quốc tế, như Cosmopolitan, Elle, Men's Health, National Geographic, Le Monde diplomatique, Playboy, và Hello!, cùng nhiều tạp chí khác.

Các hãng thông tấn chính là Tanjug, Beta và Fonet.

Tính đến năm 2017, trong số 432 cổng thông tin điện tử (chủ yếu trên tên miền .rs), các trang được truy cập nhiều nhất là các phiên bản trực tuyến của các tờ báo hàng ngày Blic và Kurir, cổng thông tin điện tử B92 và trang rao vặt KupujemProdajem.

11.1. Nghệ thuật và Kiến trúc

Dấu vết của di sản kiến trúc La Mã và Đế quốc Đông La Mã sơ kỳ được tìm thấy ở nhiều thành phố và cung điện hoàng gia ở Serbia, như Sirmium, Viminacium, Mediana, Felix Romuliana và Justiniana Prima, từ năm 535 là trụ sở của Tổng giám mục Justiniana Prima.

Các tu viện Serbia chịu ảnh hưởng của nghệ thuật Byzantine, đặc biệt là sau sự sụp đổ của Constantinopolis vào năm 1204 khi nhiều nghệ sĩ Byzantine chạy trốn đến Serbia. Các tu viện bao gồm Studenica (xây dựng khoảng năm 1190), là hình mẫu cho các tu viện sau này như Mileševa, Sopoćani, Žiča, Gračanica và Visoki Dečani. Nhiều di tích và địa điểm văn hóa đã bị phá hủy ở các giai đoạn khác nhau của lịch sử Serbia, bao gồm cả sự phá hủy ở Kosovo. Vào cuối thế kỷ 14 và thế kỷ 15, một phong cách kiến trúc bản địa được gọi là Trường phái Morava đã phát triển ở khu vực xung quanh Thung lũng Morava. Một đặc điểm của phong cách này là sự trang trí phong phú của các bức tường mặt tiền nhà thờ. Ví dụ về điều này bao gồm các tu viện Manasija, Ravanica và Kalenić.

Các bức bích họa (fresco) bao gồm Thiên thần Trắng (tu viện Mileševa), Đóng đinh Chúa Giêsu (tu viện Studenica) và Đức Mẹ An息 (Sopoćani).

Đất nước này có nhiều công sự và lâu đài thời trung cổ được bảo tồn tốt như Pháo đài Smederevo (pháo đài vùng đất thấp lớn nhất châu Âu), Golubac, Maglič, Soko grad, Pháo đài Beograd, Ostrvica và Ram.

Dưới sự chiếm đóng của Ottoman, nghệ thuật Serbia gần như không tồn tại bên ngoài các vùng đất do chế độ quân chủ Habsburg cai trị. Nghệ thuật truyền thống Serbia cho thấy ảnh hưởng của Baroque vào cuối thế kỷ 18 như được thể hiện trong các tác phẩm của Nikola Nešković, Teodor Kračun, Zaharije Orfelin và Jakov Orfelin. Hội họa Serbia cho thấy ảnh hưởng của Biedermeier và Chủ nghĩa Tân cổ điển như được thấy trong các tác phẩm của Konstantin Danil, Arsenije Teodorović và Pavel Đurković. Nhiều họa sĩ đã theo các xu hướng nghệ thuật được thiết lập trong Chủ nghĩa Lãng mạn thế kỷ 19, đáng chú ý là Đura Jakšić, Stevan Todorović, Katarina Ivanović và Novak Radonić. Các họa sĩ Serbia nửa đầu thế kỷ 20 bao gồm Paja Jovanović và Uroš Predić của Chủ nghĩa Hiện thực, Sava Šumanović theo trường phái Lập thể, Milena Pavlović-Barili và Nadežda Petrović của trường phái Ấn tượng, Milan Konjović theo trường phái Biểu hiện. Các họa sĩ nửa sau thế kỷ 20 bao gồm Marko Čelebonović, Petar Lubarda, Milo Milunović, Ljubomir Popović và Vladimir Veličković.

Anastas Jovanović là một trong những nhiếp ảnh gia sớm nhất trên thế giới. Marina Abramović là một nghệ sĩ trình diễn. Thảm Pirot là một nghề thủ công truyền thống ở Serbia.

Có khoảng 180 bảo tàng ở Serbia, bao gồm Bảo tàng Quốc gia Serbia, được thành lập vào năm 1844, lưu giữ một trong những bộ sưu tập nghệ thuật lớn nhất ở Balkan. Các bảo tàng nghệ thuật khác bao gồm Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại ở Beograd, Bảo tàng Vojvodina và Phòng trưng bày Matica Srpska ở Novi Sad.

11.2. Văn học

Tiếng Serbia sử dụng bảng chữ cái Cyrillic do các học trò của hai anh em Cyril và Methodius tạo ra tại Trường Văn học Preslav ở Bulgaria. Các tác phẩm tiếng Serbia từ đầu thế kỷ 11 được viết bằng chữ Glagolitic. Bắt đầu từ thế kỷ 12, sách được viết bằng chữ Cyrillic. Phúc âm Miroslav từ năm 1186 được coi là cuốn sách cổ nhất trong lịch sử trung cổ Serbia và được liệt kê trong Chương trình Ký ức Thế giới của UNESCO.

Có 551 thư viện công cộng, lớn nhất trong số đó là Thư viện Quốc gia Serbia ở Beograd với khoảng 6 triệu đầu sách, và Matica Srpska (matica lâu đời nhất và là tổ chức văn hóa Serbia, được thành lập năm 1826) ở Novi Sad với gần 3,5 triệu tập. Năm 2010, có 10.989 cuốn sách và tài liệu quảng cáo được xuất bản. Thị trường xuất bản sách bị chi phối bởi một số nhà xuất bản lớn như Laguna và Vulkan. Sự kiện trung tâm của ngành, Hội chợ Sách Beograd hàng năm, là sự kiện văn hóa được tham quan nhiều nhất ở Serbia với 158.128 lượt khách vào năm 2013. Điểm nhấn của văn đàn là việc trao Giải thưởng NIN, được trao vào tháng Giêng hàng năm kể từ năm 1954 cho cuốn tiểu thuyết mới xuất bản hay nhất bằng tiếng Serbia.

Các tác giả thời trung cổ bao gồm Thánh Sava, Jefimija, Stefan Lazarević, Konstantin xứ Kostenets và những người khác. Dưới sự chiếm đóng của Ottoman, khi Serbia không phải là một phần của Phục hưng châu Âu, truyền thống kể chuyện bằng miệng qua thơ ca sử thi được lấy cảm hứng từ trận Kosovo và các câu chuyện dân gian bắt nguồn từ thần thoại Slav. Thơ ca sử thi Serbia vào thời đó được coi là cách hiệu quả nhất để bảo tồn bản sắc dân tộc. Những bài thơ hư cấu hoàn toàn, cổ nhất được biết đến, tạo thành Chu kỳ phi lịch sử, tiếp theo là những bài thơ lấy cảm hứng từ các sự kiện trước, trong và sau Trận Kosovo. Các bản ballad dân gian bao gồm Cái chết của Mẹ của Gia đình Jugović và Bài hát Than khóc của Phu nhân Quý tộc Asan Aga (1646), được dịch sang các ngôn ngữ châu Âu bởi Goethe, Walter Scott, Pushkin và Mérimée. Một câu chuyện từ văn hóa dân gian Serbia là Chín con công mái và những quả táo vàng.

Các xu hướng Baroque trong văn học Serbia xuất hiện vào cuối thế kỷ 17. Các tác giả chịu ảnh hưởng của Baroque bao gồm Gavril Stefanović Venclović, Jovan Rajić, Zaharije Orfelin và Andrija Zmajević. Dositej Obradović là một nhân vật nổi bật của Thời kỳ Khai sáng, trong khi Jovan Sterija Popović là một nhà văn Cổ điển có các tác phẩm cũng chứa đựng các yếu tố của Chủ nghĩa Lãng mạn. Trong thời kỳ phục hưng dân tộc, vào nửa đầu thế kỷ 19, Vuk Stefanović Karadžić đã sưu tầm văn học dân gian Serbia, và cải cách ngôn ngữ và chính tả tiếng Serbia, mở đường cho Chủ nghĩa Lãng mạn Serbia. Nửa đầu thế kỷ 19 bị chi phối bởi các nhà văn Lãng mạn, bao gồm Petar II Petrović-Njegoš, Branko Radičević, Đura Jakšić, Jovan Jovanović Zmaj và Laza Kostić, trong khi nửa sau thế kỷ được đánh dấu bởi các nhà văn Hiện thực như Milovan Glišić, Laza Lazarević, Simo Matavulj, Stevan Sremac, Vojislav Ilić, Branislav Nušić, Radoje Domanović và Borisav Stanković.

Thế kỷ 20 bị chi phối bởi các nhà văn xuôi Meša Selimović (Cái chết và Tu sĩ Hồi giáo), Miloš Crnjanski (Di cư), Isidora Sekulić (Biên niên sử một nghĩa trang thị trấn nhỏ), Branko Ćopić (Đại bàng bay sớm), Borislav Pekić (Thời đại của những phép lạ), Danilo Kiš (Bách khoa toàn thư của người chết), Dobrica Ćosić (Cội nguồn), Aleksandar Tišma (Sử dụng con người), Milorad Pavić và những người khác. Các nhà thơ đáng chú ý bao gồm Milan Rakić, Jovan Dučić, Vladislav Petković Dis, Rastko Petrović, Stanislav Vinaver, Dušan Matić, Branko Miljković, Vasko Popa, Oskar Davičo, Miodrag Pavlović, và Stevan Raičković.

Pavić là một tác giả Serbia thế kỷ 21 có tác phẩm Từ điển Khazar đã được dịch sang 38 ngôn ngữ. Các tác giả đương đại bao gồm David Albahari, Svetislav Basara, Goran Petrović, Gordana Kuić, Vuk Drašković và Vladislav Bajac. Truyện tranh Serbia xuất hiện vào những năm 1930 và thể loại này vẫn phổ biến cho đến ngày nay.

Ivo Andrić (Cầu trên sông Drina) là một tác giả Serbia đã đoạt Giải Nobel Văn học năm 1961. Một nhà văn khác là Desanka Maksimović, người trong bảy thập kỷ là nữ thi sĩ hàng đầu của thơ ca Nam Tư.

11.3. Âm nhạc

Nhà soạn nhạc và nhà âm nhạc học Stevan Stojanović Mokranjac được coi là người sáng lập nền âm nhạc Serbia hiện đại. Các nhà soạn nhạc Serbia thế hệ đầu tiên Petar Konjović, Stevan Hristić, và Miloje Milojević đã duy trì bản sắc dân tộc và hiện đại hóa chủ nghĩa lãng mạn theo hướng chủ nghĩa ấn tượng. Các nhà soạn nhạc cổ điển nổi tiếng khác của Serbia bao gồm Isidor Bajić, Stanislav Binički và Josif Marinković. Có ba nhà hát opera ở Serbia: Opera của Nhà hát Quốc gia và Opera Madlenianum, cả hai đều ở Beograd, và Opera của Nhà hát Quốc gia Serbia ở Novi Sad. Bốn dàn nhạc giao hưởng hoạt động trong nước: Dàn nhạc Giao hưởng Beograd, Dàn nhạc Giao hưởng Niš, Dàn nhạc Giao hưởng Novi Sad và Dàn nhạc Giao hưởng Đài Truyền hình Serbia. Dàn hợp xướng Đài Truyền hình Serbia là một đoàn ca hàng đầu trong nước. BEMUS là một trong những lễ hội âm nhạc cổ điển nổi bật nhất ở Đông Nam Âu.

Âm nhạc truyền thống Serbia bao gồm nhiều loại kèn túi, sáo, kèn, trumpet, đàn luýt, đàn tam thập lục, trống và chũm chọe. Kolo là điệu nhảy dân gian tập thể truyền thống, có nhiều biến thể khác nhau ở các vùng. Phổ biến nhất là các điệu nhảy từ vùng Užice và Morava. Thơ ca sử thi hát đã là một phần không thể thiếu của âm nhạc Serbia và Balkan trong nhiều thế kỷ. Ở vùng cao nguyên của Serbia, những bài thơ dài này thường được đệm bằng một cây đàn vĩ cầm một dây gọi là gusle, và liên quan đến các chủ đề lịch sử và thần thoại. Có những ghi chép về việc đàn gusle được chơi tại triều đình của vua thế kỷ 13 Stefan Đệ nhất

Kèn đồng Balkan, hay truba ("trumpet") là một thể loại phổ biến, đặc biệt là ở Trung và Nam Serbia, nơi Kèn đồng Balkan bắt nguồn. Có hai biến thể chính của thể loại này, một từ Tây Serbia và một từ Nam Serbia, với nhạc sĩ kèn đồng Boban Marković là một trong những tên tuổi được kính trọng nhất trong thế giới của các ban nhạc kèn đồng hiện đại.

Các lễ hội âm nhạc nổi tiếng nhất là Lễ hội kèn Guča, với hơn 300.000 lượt khách hàng năm, và Exit ở Novi Sad (đã giành giải Lễ hội lớn xuất sắc nhất tại Giải thưởng Lễ hội châu Âu năm 2013 và 2017), với 200.000 lượt khách vào năm 2013. Các lễ hội khác bao gồm Nišville Jazz Festival ở Niš và lễ hội nhạc rock Gitarijada ở Zaječar.

Nghệ sĩ nhạc pop Željko Joksimović đã giành vị trí thứ hai tại Cuộc thi Eurovision Song Contest 2004 và Marija Šerifović đã chiến thắng Cuộc thi Eurovision Song Contest 2007 với bài hát "Molitva", và Serbia là nước chủ nhà của phiên bản năm 2008 của cuộc thi. Các ca sĩ nhạc pop bao gồm Zdravko Čolić, Vlado Georgiev, Aleksandra Radović, Jelena Tomašević, Nataša Bekvalac, Jelena Karleuša và Teya Dora, cùng nhiều người khác.

Nhạc rock Serbia là một phần của bối cảnh nhạc rock Nam Tư cũ trong những năm 1960, 1970 và 1980. Trong những năm 1990 và 2000, sự phổ biến của nhạc rock ở Serbia đã suy giảm, và mặc dù một số nghệ sĩ chính thống lớn đã duy trì được sự nổi tiếng của mình, một bối cảnh nhạc ngầm và nhạc độc lập đã phát triển. Những năm 2000 chứng kiến sự hồi sinh của bối cảnh chính thống và sự xuất hiện của một số lượng lớn các nghệ sĩ đáng chú ý. Các nghệ sĩ nhạc rock Serbia bao gồm Atheist Rap, Bajaga i Instruktori, Đorđe Balašević, Bjesovi, Block Out, Crni Biseri, Darkwood Dub, Disciplina Kičme, Elipse, Ekatarina Velika, Električni Orgazam, Eva Braun, Galija, Generacija 5, Goblini, Idoli, Kanda, Kodža i Nebojša, Kerber, Korni Grupa, Laboratorija Zvuka, Slađana Milošević, Neverne Bebe, Obojeni Program, Orthodox Celts, Partibrejkers, Pekinška Patka, Piloti, Riblja Čorba, Ritam Nereda, Rambo Amadeus, S.A.R.S., Siluete, S Vremena Na Vreme, Šarlo Akrobata, Pop Mašina, Smak, U Škripcu, Van Gogh, YU Grupa, Zana và những người khác.

Nhạc dân gian ở dạng nguyên bản đã là một phong cách âm nhạc nổi bật kể từ Chiến tranh thế giới thứ nhất sau thành công ban đầu của Sofka Nikolić. Âm nhạc này đã được quảng bá thêm bởi Danica Obrenić, Anđelija Milić, Nada Mamula, và trong những năm 60 và 70 với các nghệ sĩ như Silvana Armenulić, Toma Zdravković, Lepa Lukić, Vasilija Radojčić, Vida Pavlović và Gordana Stojićević.

Nhạc Turbo-folk là một tiểu thể loại được phát triển ở Serbia vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990 và kể từ đó đã trở nên vô cùng phổ biến thông qua các nghệ sĩ như Dragana Mirković, Zorica Brunclik, Šaban Šaulić, Ana Bekuta, Sinan Sakić, Vesna Zmijanac, Mile Kitić, Snežana Đurišić, Šemsa Suljaković, và Nada Topčagić. Đây là sự pha trộn giữa nhạc dân gian với các yếu tố pop và dance và có thể được coi là kết quả của quá trình đô thị hóa nhạc dân gian. Trong những năm gần đây, turbo-folk thậm chí còn có nhiều yếu tố nhạc pop hơn, và một số nghệ sĩ đã được gắn mác là pop-folk. Nổi tiếng nhất trong số họ là Ceca (thường được coi là ngôi sao âm nhạc lớn nhất của Serbia), Jelena Karleuša, Aca Lukas, Seka Aleksić, Dara Bubamara, Indira Radić, Saša Matić, Viki Miljković, Stoja và Lepa Brena, được cho là nghệ sĩ nổi bật nhất của Nam Tư cũ.

11.4. Sân khấu và Điện ảnh

Serbia có một truyền thống sân khấu lâu đời với Joakim Vujić được coi là người sáng lập ra sân khấu Serbia hiện đại. Serbia có 38 nhà hát chuyên nghiệp và 11 nhà hát dành cho trẻ em, quan trọng nhất trong số đó là Nhà hát Quốc gia ở Beograd, Nhà hát Quốc gia Serbia ở Novi Sad, Nhà hát Quốc gia ở Subotica, Nhà hát Quốc gia ở Niš và Nhà hát Knjaževsko-srpski ở Kragujevac (nhà hát lâu đời nhất ở Serbia, được thành lập năm 1835). Liên hoan Sân khấu Quốc tế Beograd - BITEF, được thành lập năm 1967, là một trong những liên hoan sân khấu lâu đời nhất thế giới, và đã trở thành một trong năm liên hoan lớn nhất châu Âu. Sterijino pozorje lại là một liên hoan giới thiệu các vở kịch quốc gia. Các nhà viết kịch Serbia quan trọng nhất là Jovan Sterija Popović và Branislav Nušić, trong khi những tên tuổi nổi tiếng gần đây là Dušan Kovačević và Biljana Srbljanović.

Đất nước này có một di sản điện ảnh phong phú. Ngành điện ảnh Serbia là một trong những nền điện ảnh nhỏ năng động nhất châu Âu. Ngành công nghiệp điện ảnh được chính phủ trợ cấp rất nhiều, chủ yếu thông qua các khoản tài trợ được phê duyệt bởi Trung tâm Điện ảnh Serbia. Tính đến năm 2019, có 26 bộ phim truyện được sản xuất tại Serbia, trong đó có 14 bộ phim trong nước. Có 23 rạp chiếu phim đang hoạt động trong nước, với tổng số lượt xem đạt 4,8 triệu. Một tỷ lệ tương đối cao là 20% tổng số vé bán ra là dành cho phim trong nước. PFI Studios hiện đại nằm ở Šimanovci ngày nay là tổ hợp trường quay phim lớn duy nhất của Serbia. Lưu trữ Phim Nam Tư từng là kho lưu trữ phim quốc gia của Nam Tư cũ và nay là của Serbia - với hơn 100 nghìn bản phim, đây là một trong năm kho lưu trữ phim lớn nhất thế giới.

Nhà làm phim nổi tiếng người Serbia Emir Kusturica đã hai lần đoạt giải Cành cọ Vàng cho Phim truyện xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes, cho phim Khi cha đi vắng năm 1985 và sau đó là phim Underground năm 1995; ông cũng đã giành Gấu Bạc tại Liên hoan phim Berlin cho Arizona Dream và Sư tử Bạc tại Liên hoan phim Venezia cho Mèo đen, mèo trắng. Các đạo diễn nổi tiếng khác bao gồm Dušan Makavejev, Želimir Žilnik (người đoạt giải Gấu Vàng Berlin), Aleksandar Petrović, Živojin Pavlović, Goran Paskaljević, Goran Marković, Srđan Dragojević, Srdan Golubović và Mila Turajlić, cùng nhiều người khác. Nhà biên kịch người Mỹ gốc Serbia Steve Tesich đã giành Giải Oscar cho Kịch bản gốc xuất sắc nhất năm 1979.

Các ngôi sao điện ảnh nổi tiếng ở Serbia đã để lại một di sản lừng lẫy trong điện ảnh Nam Tư. Những cái tên đáng chú ý là Zoran Radmilović, Pavle Vuisić, Ljubiša Samardžić, Olivera Marković, Mija Aleksić, Miodrag Petrović Čkalja, Ružica Sokić, Velimir Bata Živojinović, Danilo Bata Stojković, Seka Sablić, Dragan Nikolić, Mira Stupica, Nikola Simić, Bora Todorović, Nebojša Glogovac, Miloš Biković và những người khác. Milena Dravić là một trong những nữ diễn viên nổi tiếng nhất trong điện ảnh Serbia, đã giành Giải Nữ diễn viên xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes năm 1980.

11.5. Ẩm thực

Ẩm thực Serbia phần lớn không đồng nhất theo một cách đặc trưng của Balkan và đặc biệt là Nam Tư cũ. Nó bao gồm các món ăn đặc trưng của các vùng đất trước đây thuộc quyền cai trị của Thổ Nhĩ Kỳ cũng như ẩm thực có nguồn gốc từ các vùng khác của Trung Âu (đặc biệt là Áo và Hungary). Thức ăn rất quan trọng trong đời sống xã hội của người Serbia, đặc biệt là trong các ngày lễ tôn giáo như Giáng Sinh, Lễ Phục Sinh và các ngày lễ hội, tức là slava.

Các món ăn chính trong chế độ ăn uống của người Serbia bao gồm bánh mì, thịt, trái cây, rau và các sản phẩm từ sữa. Bánh mì đóng một vai trò quan trọng trong ẩm thực Serbia và có thể được tìm thấy trong các nghi lễ tôn giáo. Một lời chào truyền thống của người Serbia là mời khách bánh mì và muối. Thịt được tiêu thụ rộng rãi, cũng như cá. Thành phố Leskovac ở miền nam Serbia là nơi tổ chức Roštiljijada, được coi là lễ hội thịt nướng lớn nhất ở Balkan.

Các đặc sản khác của Serbia bao gồm ćevapčići (xúc xích không vỏ được nướng và nêm gia vị làm từ thịt băm), pljeskavica (thịt viên nướng tẩm gia vị làm từ hỗn hợp thịt lợn, thịt bò và thịt cừu), gibanica (bánh phô mai), burek (bánh nướng làm từ bột mỏng giòn được nhồi thịt, phô mai hoặc rau), sarma (bắp cải nhồi), punjena paprika (ớt nhồi), moussaka (món hầm làm từ thịt băm, trứng và khoai tây), Karađorđeva šnicla (thịt bê hoặc thịt lợn schnitzel nhồi kajmak), đuveč (thịt hầm rau củ), pasulj (súp đậu), podvarak (thịt quay với dưa cải bắp), ajvar (ớt đỏ nướng nghiền), kajmak (sản phẩm sữa tương tự như kem đông), čvarci (một biến thể của da lợn chiên giòn), proja (bánh mì ngô) và kačamak (cháo bột ngô).

Người Serbia tuyên bố đất nước của họ là nơi khai sinh ra rakia (rakija), một loại đồ uống có cồn cao chủ yếu được chưng cất từ trái cây. Rakia ở nhiều dạng khác nhau được tìm thấy trên khắp Balkan, đặc biệt là ở Bulgaria, Croatia, Slovenia, Montenegro, Hungary và Thổ Nhĩ Kỳ. Slivovitz (šljivovica), một loại rượu mạnh mận, là một loại rakia được coi là quốc tửu của Serbia. Năm 2021, sljivovica của Serbia đã được thêm vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của Liên Hợp Quốc như một "truyền thống quý giá cần được nhân loại bảo tồn".

Rượu vang Serbia được sản xuất ở 22 vùng địa lý khác nhau, với rượu vang trắng chiếm ưu thế trong tổng sản lượng. Bên cạnh rakia và rượu vang, bia là một loại đồ uống có cồn rất phổ biến trong nước. Pale lager hiện tại và đã từng là lựa chọn bia truyền thống của người Serbia. Các thương hiệu bia nội địa phổ biến nhất là Jelen, tiếp theo là Lav.

Giống như phần còn lại của Nam Tư cũ, uống cà phê là một tập quán văn hóa và xã hội quan trọng và cà phê Serbia (một biến thể địa phương của cà phê Thổ Nhĩ Kỳ) là loại đồ uống không cồn được tiêu thụ phổ biến nhất.

11.6. Di sản thế giới

Serbia có năm di sản văn hóa được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới và bốn di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Di sản văn hóa vật thể:

Stari Ras và Tu viện Sopoćani (1979): Stari Ras là thủ đô đầu tiên của nhà nước Serbia thời trung cổ, và Tu viện Sopoćani nổi tiếng với các bức bích họa Byzantine tuyệt đẹp.

Tu viện Studenica (1986): Một trong những tu viện Chính thống giáo Serbia lớn nhất và giàu có nhất, nổi tiếng với kiến trúc và các bức bích họa theo phong cách Raška.

Gamzigrad-Felix Romuliana, Cung điện của Galerius (2007): Một khu phức hợp cung điện La Mã cổ đại, được xây dựng bởi Hoàng đế Galerius.

Stećci - Các bia mộ thời Trung cổ (2016): Một di sản xuyên quốc gia bao gồm các bia mộ đá vôi đặc trưng từ thời trung cổ, được tìm thấy ở Serbia, Bosnia và Herzegovina, Croatia và Montenegro.

Các di tích thời Trung cổ ở Kosovo (2004, mở rộng 2006): Bao gồm Tu viện Visoki Dečani, Tu viện Tòa Thượng phụ Peć, Nhà thờ Đức Mẹ Ljeviš, và Tu viện Gračanica. Di sản này hiện nằm trong danh sách Di sản Thế giới bị đe dọa do tình hình chính trị bất ổn. (Lưu ý: Kosovo đã đơn phương tuyên bố độc lập mà Serbia không công nhận).



Di sản văn hóa phi vật thể:

• Slava, lễ kỷ niệm thánh bảo trợ của gia đình (2014): Một truyền thống tôn giáo và xã hội quan trọng của người Serbia Chính thống giáo.
• Kolo, vũ điệu dân gian theo vòng tròn (2017): Một điệu nhảy tập thể truyền thống, phổ biến trong các lễ hội và sự kiện xã hội.
• Hát với đàn gusle (2018): Một hình thức kể chuyện sử thi truyền thống, đệm bằng một nhạc cụ dây duy nhất.
• Slivovitz, rượu mạnh mận truyền thống (2022): Việc chuẩn bị và tiêu thụ loại rượu mạnh trái cây này là một phần quan trọng của văn hóa Serbia.

Các di sản này phản ánh lịch sử phong phú và đa dạng văn hóa của Serbia, từ thời La Mã, qua thời kỳ trung cổ Byzantine và Serbia, đến các truyền thống dân gian sống động.

12.1. Các môn thể thao phổ biến

Các môn thể thao phổ biến nhất ở Serbia bao gồm:

• Bóng đá: Đây là môn thể thao được yêu thích nhất. Các giải đấu trong nước như SuperLiga Serbia thu hút sự quan tâm lớn. Hai câu lạc bộ nổi tiếng nhất là Sao Đỏ Beograd và Partizan Beograd, với sự kình địch lâu đời trong "Derby Vĩnh cửu". Đội tuyển quốc gia Serbia thường xuyên tham dự các giải đấu lớn như FIFA World Cup và UEFA Euro. Nhiều cầu thủ Serbia đã thành danh ở các giải đấu hàng đầu châu Âu, ví dụ như Nemanja Vidić, Dejan Stanković, Dušan Tadić, Aleksandar Mitrović.
• Bóng rổ: Serbia là một cường quốc bóng rổ thế giới. Đội tuyển quốc gia nam đã giành nhiều danh hiệu vô địch thế giới và châu Âu, cùng các huy chương Olympic. Các câu lạc bộ như Partizan và Sao Đỏ Beograd cũng có thành tích đáng kể ở các giải đấu châu Âu. Các cầu thủ Serbia như Nikola Jokić (MVP NBA nhiều lần), Vlade Divac, Predrag Stojaković đã khẳng định tên tuổi ở NBA. "Trường phái huấn luyện Serbia" cũng nổi tiếng toàn cầu.
• Quần vợt: Sự thành công của Novak Djokovic, một trong những tay vợt vĩ đại nhất mọi thời đại với kỷ lục Grand Slam, đã đưa quần vợt trở nên vô cùng phổ biến. Ana Ivanovic và Jelena Janković cũng từng là những tay vợt nữ hàng đầu thế giới. Đội tuyển Davis Cup của Serbia cũng từng giành chức vô địch.
• Bóng chuyền: Cả đội tuyển nam và nữ Serbia đều thuộc hàng mạnh nhất thế giới. Đội tuyển nam từng vô địch Olympic, châu Âu và World League. Đội tuyển nữ cũng giành nhiều chức vô địch thế giới và châu Âu, cùng các huy chương Olympic.
• Bóng nước: Serbia có truyền thống lâu đời và rất thành công trong môn bóng nước. Đội tuyển quốc gia nam liên tục giành các danh hiệu Olympic, vô địch thế giới và châu Âu. Các câu lạc bộ Serbia cũng thống trị các giải đấu châu Âu.

Ngoài ra, các môn thể thao khác như bóng ném, điền kinh, bơi lội, võ thuật (đặc biệt là taekwondo, judo) và bắn súng cũng được quan tâm và có những vận động viên đạt thành tích quốc tế.

12.2. Tham gia Olympic và Thành tích

Serbia có một lịch sử tham gia Thế vận hội lâu dài và đáng tự hào, ban đầu với tư cách là một phần của Nam Tư, sau đó là Serbia và Montenegro, và từ năm 2008 là một quốc gia độc lập.

Lịch sử tham gia:

• Dưới tên gọi Nam Tư, các vận động viên Serbia đã đóng góp đáng kể vào thành công chung của đoàn thể thao tại nhiều kỳ Thế vận hội.
• Với tư cách là Serbia và Montenegro, đoàn đã tham gia Thế vận hội Mùa hè 2004.
• Với tư cách là Cộng hòa Serbia độc lập, lần đầu tiên tham gia Thế vận hội Mùa hè 2008 tại Bắc Kinh.

Các vận động viên đoạt huy chương chính:
Serbia đã sản sinh ra nhiều vận động viên Olympic xuất sắc, đoạt huy chương ở nhiều môn thể thao khác nhau. Một số ví dụ nổi bật bao gồm:

• Novak Djokovic (Quần vợt): Huy chương vàng đơn nam tại Thế vận hội Mùa hè 2024, huy chương đồng đơn nam tại Thế vận hội Mùa hè 2008.
• Đội tuyển bóng nước nam: Nhiều lần đoạt huy chương vàng Olympic (ví dụ: 2016, 2020), cũng như huy chương bạc và đồng.
• Milica Mandić (Taekwondo): Hai huy chương vàng Olympic (2012, 2020).
• Davor Štefanek (Vật): Huy chương vàng Olympic (2016).
• Ivana Španović (Điền kinh - nhảy xa): Huy chương đồng Olympic (2016), huy chương đồng (2024).
• Tijana Bogdanović (Taekwondo): Huy chương bạc Olympic (2016), huy chương đồng (2020).
• Các đội tuyển bóng rổ nam và nữ, bóng chuyền nam và nữ cũng thường xuyên giành huy chương.

Thành tích chung:
Serbia thường có thành tích tốt ở các môn thể thao đồng đội như bóng nước, bóng rổ, bóng chuyền. Các môn thể thao cá nhân như quần vợt, taekwondo, vật, bắn súng và điền kinh cũng mang lại nhiều huy chương cho đất nước.

Tại Thế vận hội Mùa hè, Serbia (bao gồm cả thời kỳ Nam Tư và Serbia và Montenegro) đã giành được hàng chục huy chương ở nhiều môn thể thao. Với tư cách là Serbia độc lập, đoàn thể thao đã liên tục cải thiện thành tích qua các kỳ Thế vận hội.

Tại Thế vận hội Mùa đông, thành tích của Serbia khiêm tốn hơn, do điều kiện địa lý và khí hậu không thuận lợi cho các môn thể thao mùa đông bằng các quốc gia khác. Tuy nhiên, các vận động viên Serbia vẫn tham gia đều đặn ở các môn như trượt tuyết đổ đèo và trượt tuyết băng đồng.

Chính phủ Serbia và Ủy ban Olympic Serbia đầu tư vào việc phát triển thể thao thành tích cao, với hy vọng tiếp tục duy trì và nâng cao vị thế của Serbia trên đấu trường thể thao quốc tế.