Albania | Wiki AI Hôm Nay

1. Tổng quan

Albania, tên chính thức là Cộng hòa Albania (Republika e Shqipërisë_{Cộng hòa Albania}^Albanian), là một quốc gia nằm ở Đông Nam Âu, trên bán đảo Balkan. Đất nước này có một lịch sử lâu đời và phức tạp, với những ảnh hưởng từ các nền văn minh Illyria, Hy Lạp, La Mã, Byzantine và Đế quốc Ottoman. Albania tuyên bố độc lập vào năm 1912, sau đó trải qua nhiều biến động chính trị, bao gồm một thời kỳ quân chủ, sự chiếm đóng trong Chiến tranh thế giới thứ hai, và một chế độ chủ nghĩa cộng sản kéo dài dưới sự lãnh đạo của Enver Hoxha. Chế độ này, với đường lối Marx-Lenin cứng rắn và chính sách ngoại giao biệt lập, đã gây ra những tác động sâu sắc đến xã hội, nhân quyền và sự phát triển dân chủ của đất nước. Sau khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ vào đầu những năm 1990, Albania đã trải qua một quá trình dân chủ hóa đầy thách thức, bao gồm cả cuộc nội chiến năm 1997 do sự sụp đổ của các mô hình kim tự tháp tài chính. Ngày nay, Albania là một nước cộng hòa nghị viện, đang phát triển với nền kinh tế thị trường và nỗ lực hội nhập vào Liên minh châu Âu cũng như các tổ chức quốc tế khác, đồng thời đối mặt với các thách thức về cải cách tư pháp, tham nhũng và bảo vệ nhân quyền. Về mặt tự nhiên, Albania sở hữu địa hình đa dạng từ những dãy núi hiểm trở như Alps Albania đến các đồng bằng ven biển màu mỡ dọc biển Adriatic và biển Ionia, cùng với một hệ đa dạng sinh học phong phú nhưng cũng đối mặt với nhiều vấn đề môi trường cần giải quyết. Văn hóa Albania, với các biểu tượng quốc gia đặc trưng như đại bàng hai đầu, trang phục truyền thống độc đáo, văn học với những tên tuổi như Ismail Kadare, và âm nhạc dân gian iso-polyphony được UNESCO công nhận, phản ánh một di sản phong phú và một xã hội đang trong quá trình hiện đại hóa. Bài viết này sẽ trình bày chi tiết về các khía cạnh lịch sử, tự nhiên, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của Albania, phản ánh quan điểm trung tả và tự do xã hội, đặc biệt chú trọng đến các vấn đề nhân quyền, phát triển dân chủ và tác động xã hội của các sự kiện lịch sử.

2. Từ nguyên

Mësonjëtorja, trường học thế tục đầu tiên giảng dạy bằng tiếng Albania trong thời Đế quốc Ottoman, được thành lập năm 1887.

Tên gọi "Albania" trong các ngôn ngữ châu Âu bắt nguồn từ tiếng Latinh thời Trung cổ. Nguồn gốc của thuật ngữ này được cho là có liên quan đến Albanoi, một bộ tộc Illyria. Nhà địa lý Hy Lạp cổ đại Ptolemy vào thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên đã ghi nhận một khu định cư mang tên Albanopolis nằm ở phía đông bắc của Durrës. Sự tồn tại của một khu định cư thời Trung cổ mang tên Albanon hoặc Arbanon cho thấy khả năng có sự liên tục lịch sử. Mối quan hệ chính xác giữa các tên gọi lịch sử này và liệu Albanopolis có đồng nghĩa với Albanon hay không vẫn là chủ đề tranh luận của các học giả.

Nhà sử học Byzantine Michael Attaliates, trong ghi chép lịch sử thế kỷ 11 của mình, đã cung cấp tài liệu tham khảo không thể tranh cãi sớm nhất về người Albania, khi ông đề cập đến việc họ tham gia vào một cuộc nổi dậy chống lại Constantinopolis vào năm 1079. Ông cũng xác định người Arbanitai là thần dân của Công tước Dyrrachium. Vào Thời Trung cổ, người Albania gọi đất nước của họ là Arbëri^Albanian hoặc Arbëni^Albanian, và tự gọi mình là Arbëreshë^Albanian hoặc Arbëneshë^Albanian.

Người Albania hiện đại sử dụng thuật ngữ Shqipëri^Albanian hoặc Shqipëria^Albanian để chỉ quốc gia của họ, những tên gọi này có nguồn gốc từ thế kỷ 14. Tuy nhiên, phải đến cuối thế kỷ 17 và đầu thế kỷ 18, những thuật ngữ này mới dần thay thế Arbëria^Albanian và Arbëreshë^Albanian trong cộng đồng người Albania. Hai cách diễn đạt này được giải thích rộng rãi là tượng trưng cho "Con của Đại bàng" và "Vùng đất của Đại bàng".

3. Lịch sử

Lịch sử của Albania bao gồm một dòng chảy phức tạp các sự kiện từ thời tiền sử, qua các đế chế cổ đại, thời Trung cổ, sự thống trị của Ottoman, cho đến cuộc đấu tranh giành độc lập và hình thành nhà nước hiện đại, cũng như những biến động chính trị và xã hội trong thế kỷ 20 và 21. Khu vực này đã chứng kiến sự trỗi dậy và suy tàn của nhiều nền văn minh và quyền lực, mỗi thời kỳ đều để lại dấu ấn riêng biệt lên sự phát triển của đất nước và con người Albania.

3.1. Thời tiền sử

Di tích của Kamenica Tumulus ở hạt Korçë

Sự cư trú của con người ở Albania vào thời đại đồ đá cũ giữa đã được chứng minh ở một số địa điểm ngoài trời mà vào thời kỳ đó gần với bờ biển Adriatic và trong các địa điểm hang động. Các đồ vật thời đại đồ đá cũ giữa được tìm thấy trong một hang động gần Xarrë bao gồm các đồ vật bằng đá lửa và ngọc bích cùng với xương động vật hóa thạch, trong khi những khám phá tại Núi Dajt bao gồm các công cụ bằng xương và đá tương tự như những công cụ của văn hóa Aurignacian. Thời đại đồ đá mới ở Albania bắt đầu vào khoảng 7000 năm trước Công nguyên và được chứng minh qua các phát hiện cho thấy sự thuần hóa cừu và dê cũng như nông nghiệp quy mô nhỏ. Một phần dân số thời đại đồ đá mới có thể giống với dân số thời đại đồ đá cũ giữa ở miền nam Balkan như trong hang động Konispol, nơi tầng thời đại đồ đá cũ giữa cùng tồn tại với các phát hiện thời đại đồ đá mới tiền đồ gốm. Văn hóa đồ gốm Cardium xuất hiện ở ven biển Albania và trên khắp Adriatic sau năm 6500 trước Công nguyên, trong khi các khu định cư ở nội địa tham gia vào các quá trình hình thành văn hóa Starčevo. Các mỏ bitum của Albania ở Selenicë cung cấp bằng chứng sớm về việc khai thác bitum ở châu Âu, có niên đại từ cuối thời đại đồ đá mới ở Albania (từ 5000 năm trước Công nguyên), khi các cộng đồng địa phương sử dụng nó làm bột màu để trang trí gốm sứ, chống thấm và chất kết dính để sửa chữa các bình bị vỡ. Bitum của Selenicë đã được lưu hành đến miền đông Albania từ đầu thiên niên kỷ thứ 5 trước Công nguyên. Bằng chứng đầu tiên về việc xuất khẩu thương mại ra nước ngoài của nó đến từ miền nam Ý thời đại đồ đá mới và đồ đồng. Bitum chất lượng cao của Selenicë đã được khai thác trong suốt các thời kỳ lịch sử kể từ cuối thời đại đồ đá mới cho đến ngày nay.

Quá trình Ấn-Âu hóa Albania trong bối cảnh Ấn-Âu hóa miền tây Balkan bắt đầu sau năm 2800 trước Công nguyên. Sự hiện diện của các gò mộ Thời đại đồ đồng sớm ở vùng lân cận Apollonia sau này có niên đại từ 2679±174 calBC (2852-2505 calBC). Các gò mộ này thuộc về biểu hiện phía nam của văn hóa Adriatic-Ljubljana (liên quan đến văn hóa Cetina sau này) di chuyển về phía nam dọc theo Adriatic từ phía bắc Balkan. Cộng đồng tương tự đã xây dựng các gò mộ tương tự ở Montenegro (Rakića Kuće) và miền bắc Albania (Shtoj). Phát hiện di truyền học khảo cổ đầu tiên liên quan đến quá trình Ấn-Âu hóa Albania liên quan đến một người đàn ông chủ yếu có tổ tiên từ người chăn nuôi thảo nguyên phương Tây được chôn cất trong một gò mộ ở đông bắc Albania có niên đại từ 2663-2472 calBC. Trong Thời đại đồ đồng giữa, các địa điểm và phát hiện của văn hóa Cetina xuất hiện ở Albania. Văn hóa Cetina di chuyển về phía nam qua Adriatic từ thung lũng Cetina của Dalmatia. Ở Albania, các phát hiện của Cetina tập trung quanh phía nam hồ Shkodër và thường xuất hiện trong các nghĩa địa gò mộ như ở Shkrel và Shtoj và các pháo đài trên đồi như Gajtan (Shkodër) cũng như các địa điểm hang động như Blaz, Nezir và Keputa (miền trung Albania) và các địa điểm lưu vực hồ như Sovjan (đông nam Albania).

3.2. Thời cổ đại

Được thành lập vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên, thành phố Scodra là thủ đô của vương quốc Illyria của Ardiaei và Labeatae

Lãnh thổ Albania ngày nay trong lịch sử là nơi sinh sống của các dân tộc Ấn-Âu, trong đó có nhiều bộ tộc Illyria và Epirote. Cũng có một số thuộc địa Hy Lạp. Lãnh thổ được gọi là Illyria tương ứng với khu vực phía đông Biển Adriatic trong Địa Trung Hải, kéo dài về phía nam đến cửa sông Vjosë. Ghi chép đầu tiên về các nhóm người Illyria xuất phát từ Periplus của Biển Euxine, một văn bản Hy Lạp được viết vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên. Người Bryges cũng có mặt ở miền trung Albania, trong khi miền nam là nơi sinh sống của người Epirote Chaonians, thủ đô của họ đặt tại Phoenice. Các thuộc địa khác như Apollonia và Epidamnos được các thành bang Hy Lạp thành lập trên bờ biển vào thế kỷ thứ 7 trước Công nguyên.

Apollonia là một thuộc địa Hy Lạp quan trọng trên bờ biển Illyria dọc Biển Adriatic và là một trong những điểm cực tây của tuyến đường Via Egnatia, nối Roma và Constantinopolis

Bộ tộc Illyria Taulantii là một bộ tộc Illyria hùng mạnh, nằm trong số những bộ tộc được ghi nhận sớm nhất trong khu vực. Họ sống ở một khu vực tương ứng với phần lớn Albania ngày nay. Cùng với người cai trị Dardanian Cleitus, Glaucias của Taulantii, người cai trị vương quốc Taulantian, đã chiến đấu chống lại Alexandros Đại đế tại Trận Pelium vào năm 335 trước Công nguyên. Thời gian trôi qua, người cai trị Macedonia cổ đại, Cassander của Macedon đã chiếm Apollonia và vượt sông Genusus (Shkumbin^Albanian) vào năm 314 trước Công nguyên. Vài năm sau, Glaucias bao vây Apollonia và chiếm được thuộc địa Hy Lạp Epidamnos.

Bộ tộc Illyria Ardiaei, tập trung ở Montenegro, cai trị hầu hết lãnh thổ miền bắc Albania. Vương quốc Ardiaean của họ đạt đến mức độ lớn nhất dưới thời Agron của Illyria, con trai của Pleuratus II. Agron cũng mở rộng quyền cai trị của mình sang các bộ tộc láng giềng khác. Sau cái chết của Agron vào năm 230 trước Công nguyên, vợ ông, Teuta, đã thừa kế vương quốc Ardiaean. Lực lượng của Teuta đã mở rộng hoạt động của họ về phía nam đến Biển Ionia. Năm 229 trước Công nguyên, Rome tuyên chiến với vương quốc vì đã cướp bóc trên diện rộng các tàu của La Mã. Chiến tranh kết thúc với thất bại của Illyria vào năm 227 trước Công nguyên. Teuta cuối cùng được kế vị bởi Gentius vào năm 181 trước Công nguyên. Gentius đã đụng độ với người La Mã vào năm 168 trước Công nguyên, khởi đầu Chiến tranh Illyria lần thứ ba. Cuộc xung đột dẫn đến việc La Mã chinh phục khu vực vào năm 167 trước Công nguyên. Người La Mã chia khu vực thành ba đơn vị hành chính.

3.3. Thời Trung cổ

Thị trấn Krujë là thủ đô của Thân vương quốc Arbër vào Thời Trung cổ

Đế quốc La Mã bị chia cắt vào năm 395 sau cái chết của Theodosius I thành một Đế quốc Đông La Mã và Đế quốc Tây La Mã, một phần do áp lực ngày càng tăng từ các mối đe dọa trong Các cuộc xâm lược của người Barbarian. Từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 7, người Nam Slav đã vượt sông Danube và phần lớn đồng hóa người Hy Lạp, Illyria và Thracian bản địa ở Balkan; do đó, người Illyria được nhắc đến lần cuối cùng trong các ghi chép lịch sử vào thế kỷ thứ 7.

Vào thế kỷ 11, Cuộc Đại Ly giáo đã chính thức hóa sự rạn nứt hiệp thông giữa Chính thống giáo Đông phương và Công giáo phương Tây, điều này được phản ánh ở Albania qua sự xuất hiện của một miền bắc Công giáo và một miền nam Chính thống giáo. Người Albania sinh sống ở phía tây Hồ Ohrid và thung lũng thượng nguồn sông Shkumbin và thành lập Thân vương quốc Arbër vào năm 1190 dưới sự lãnh đạo của Progon của Kruja. Vương quốc này được kế vị bởi các con trai của ông là Gjin Progoni và Dhimitri.

Sau cái chết của Dhimiter, lãnh thổ này nằm dưới sự cai trị của Gregory Kamonas người Albania-Hy Lạp và sau đó là dưới sự cai trị của Golem của Kruja. Vào thế kỷ 13, thân vương quốc này bị giải thể. Arbër được coi là bản phác thảo đầu tiên của một nhà nước Albania, duy trì vị thế bán tự trị như là phần cực tây của Đế quốc Byzantine, dưới sự cai trị của các Doukas của Despotate của Epirus hoặc các Laskaris của Đế quốc Nicaea.

Vào cuối thế kỷ 12 và đầu thế kỷ 13, người Serbia và Venice bắt đầu chiếm hữu lãnh thổ này. Nguồn gốc dân tộc của người Albania không chắc chắn; tuy nhiên, lần đề cập không thể tranh cãi đầu tiên về người Albania có từ các ghi chép lịch sử năm 1079 hoặc 1080 trong một tác phẩm của Michael Attaliates, người đã đề cập đến việc người Albanoi tham gia vào một cuộc nổi dậy chống lại Constantinopolis. Vào thời điểm này, người Albania đã hoàn toàn theo Kitô giáo.

Sau khi Arbër giải thể, Charles I của Naples đã ký một thỏa thuận với các nhà cai trị Albania, hứa sẽ bảo vệ họ và các quyền tự do cổ xưa của họ. Năm 1272, ông thành lập Vương quốc Albania và chinh phục lại các vùng đất từ Despotate của Epirus. Vương quốc này tuyên bố chủ quyền đối với toàn bộ lãnh thổ miền trung Albania từ Dyrrhachium dọc theo bờ biển Adriatic xuống đến Butrint. Một cấu trúc chính trị Công giáo là cơ sở cho các kế hoạch của giáo hoàng nhằm truyền bá Công giáo ở Bán đảo Balkan. Kế hoạch này cũng nhận được sự ủng hộ của Helen của Anjou, một người em họ của Charles của Anjou. Khoảng 30 nhà thờ và tu viện Công giáo đã được xây dựng trong thời kỳ cai trị của bà, chủ yếu ở miền bắc Albania. Các cuộc đấu tranh quyền lực nội bộ trong Đế quốc Byzantine vào thế kỷ 14 đã cho phép nhà cai trị thời Trung cổ quyền lực nhất của Serbia, Stefan Dušan, thành lập một đế quốc tồn tại ngắn ngủi bao gồm toàn bộ Albania ngoại trừ Durrës.

Các thân vương quốc Albania, khoảng năm 1390, không bao gồm Despotate của Arta

Năm 1367, các nhà cai trị Albania thành lập Despotate của Arta. Trong thời gian đó, một số các thân vương quốc Albania đã được thành lập, đáng chú ý là Thân vương quốc Albania, Thân vương quốc Kastrioti, Lãnh địa Berat và Thân vương quốc Dukagjini. Trong nửa đầu thế kỷ 15, Đế quốc Ottoman đã xâm chiếm hầu hết Albania, và Liên minh Lezhë được tổ chức dưới sự lãnh đạo của Skanderbeg, người đã trở thành anh hùng dân tộc của lịch sử Albania thời Trung cổ.

3.4. Thời kỳ Đế quốc Ottoman

Sau khi phục vụ Đế quốc Ottoman gần 20 năm, Gjergj Kastrioti Skanderbeg đã đào ngũ và bắt đầu một cuộc nổi dậy thành công chống lại đế quốc kéo dài 25 năm, chặn đứng bước tiến của Ottoman vào châu Âu

Ali Pasha Tepelena là một nhà cai trị Ottoman-Albania tự trị hùng mạnh, cai quản Pashalik của Yanina

Với sự sụp đổ của Constantinople, Đế quốc Ottoman tiếp tục một thời kỳ dài chinh phục và mở rộng với biên giới tiến sâu vào Đông Nam Âu. Họ đến bờ bờ biển Ionia của Albania vào năm 1385 và dựng các đồn trú trên khắp Nam Albania vào năm 1415, sau đó chiếm đóng hầu hết Albania vào năm 1431. Hàng ngàn người Albania do đó đã chạy trốn đến Tây Âu, đặc biệt là đến Calabria, Vương quốc Naples, Cộng hòa Ragusa và Vương quốc Sicily, trong khi những người khác tìm cách ẩn náu tại các vùng núi Albania thường khó tiếp cận. Người Albania, với tư cách là Kitô hữu, bị coi là một tầng lớp người thấp kém, và do đó họ phải chịu các loại thuế nặng nề, trong đó có hệ thống Devşirme cho phép Sultan thu một tỷ lệ thanh thiếu niên Kitô giáo từ gia đình của họ để thành lập Janissary. Cuộc chinh phục của Ottoman cũng đi kèm với quá trình Hồi giáo hóa dần dần và việc xây dựng nhanh chóng các nhà thờ Hồi giáo.

Một cuộc cách mạng thịnh vượng và kéo dài đã nổ ra sau khi thành lập Liên minh Lezhë cho đến khi Shkodër thất thủ dưới sự lãnh đạo của Gjergj Kastrioti Skanderbeg, người đã liên tục đánh bại các đội quân lớn của Ottoman do Sultan Murad II và Mehmed II lãnh đạo. Skanderbeg đã thành công trong việc thống nhất một số thân vương quốc Albania, trong đó có các gia tộc Arianiti, Dukagjini, Zaharia và Thopia, và thiết lập một chính quyền trung ương trên hầu hết các lãnh thổ chưa bị chinh phục, trở thành Chúa của Albania. Sự bành trướng của Đế quốc Ottoman bị đình trệ trong thời gian lực lượng của Skanderbeg kháng cự, và ông được ghi nhận là một trong những lý do chính cho sự chậm trễ của việc Ottoman mở rộng vào Tây Âu, giúp các thân vương quốc Ý có thêm thời gian để chuẩn bị tốt hơn cho sự xuất hiện của Ottoman. Tuy nhiên, sự thất bại của hầu hết các quốc gia châu Âu, ngoại trừ Naples, trong việc hỗ trợ ông, cùng với sự thất bại trong kế hoạch của Giáo hoàng Pius II nhằm tổ chức một cuộc thập tự chinh chống lại người Ottoman như đã hứa, có nghĩa là không có chiến thắng nào của Skanderbeg cản trở vĩnh viễn người Ottoman xâm chiếm Tây Balkan.

Bất chấp tài năng lãnh đạo quân sự xuất chúng của mình, các chiến thắng của Skanderbeg chỉ trì hoãn các cuộc chinh phục cuối cùng. Các cuộc xâm lược liên tục của Ottoman đã gây ra sự tàn phá to lớn cho Albania, làm giảm đáng kể dân số và phá hủy đàn gia súc và mùa màng. Ngoài việc đầu hàng, Skanderbeg không có cách nào có thể ngăn chặn các cuộc xâm lược của Ottoman bất chấp những thành công của ông chống lại họ. Nhân lực và tài nguyên của ông không đủ, ngăn cản ông mở rộng các nỗ lực chiến tranh và đẩy người Thổ Nhĩ Kỳ ra khỏi biên giới Albania. Do đó, Albania phải đối mặt với một loạt các cuộc tấn công bất tận của Ottoman cho đến khi cuối cùng thất thủ nhiều năm sau khi ông qua đời.

Khi người Ottoman giành được chỗ đứng vững chắc trong khu vực, các thị trấn của Albania được tổ chức thành bốn sanjak chính. Chính phủ khuyến khích thương mại bằng cách định cư một thuộc địa Do Thái khá lớn gồm những người tị nạn chạy trốn khỏi cuộc đàn áp ở Tây Ban Nha. Thành phố Vlorë đã chứng kiến các mặt hàng nhập khẩu từ châu Âu như nhung, hàng cotton, mohair, thảm, gia vị và da từ Bursa và Constantinople đi qua các cảng của mình. Một số công dân của Vlorë thậm chí còn có các đối tác kinh doanh trên khắp châu Âu.

Hiện tượng Hồi giáo hóa trong người Albania trở nên phổ biến chủ yếu từ thế kỷ 17 và tiếp tục sang thế kỷ 18. Hồi giáo mang lại cho họ cơ hội bình đẳng và sự thăng tiến trong Đế quốc Ottoman. Tuy nhiên, động cơ cải đạo, theo một số học giả, rất đa dạng tùy thuộc vào bối cảnh, mặc dù việc thiếu tài liệu nguồn không giúp ích gì khi điều tra các vấn đề như vậy. Do sự đàn áp ngày càng tăng đối với Công giáo, hầu hết người Albania Công giáo đã cải đạo vào thế kỷ 17, trong khi người Albania Chính thống giáo chủ yếu theo sau vào thế kỷ tiếp theo.

Vì người Albania được coi là có tầm quan trọng chiến lược, họ chiếm một tỷ lệ đáng kể trong quân đội Ottoman và bộ máy quan liêu. Nhiều người Albania Hồi giáo đã đạt được các vị trí chính trị và quân sự quan trọng và đóng góp về mặt văn hóa cho thế giới Hồi giáo rộng lớn hơn. Với vị trí đặc quyền này, họ nắm giữ nhiều chức vụ hành chính cao cấp với hơn hai chục Tể tướng người Albania. Những người khác bao gồm các thành viên của gia tộc Köprülü nổi tiếng, Zagan Pasha, Muhammad Ali của Ai Cập và Ali Pasha của Tepelena. Hơn nữa, hai sultan, Bayezid II và Mehmed III, đều có mẹ là người gốc Albania.

3.5. Thời kỳ Phục hưng Dân tộc

Naum Veqilharxhi là một trong những nhân vật quan trọng nhất của thời kỳ đầu Phục hưng Albania

Dora d'Istria là một trong những người ủng hộ chính ở châu Âu cho sự nghiệp Phục hưng Albania

Thời kỳ Phục hưng Albania là một giai đoạn có nguồn gốc từ cuối thế kỷ 18 và kéo dài đến thế kỷ 19, trong đó người dân Albania tập hợp sức mạnh tinh thần và trí tuệ cho một cuộc sống văn hóa và chính trị độc lập trong một quốc gia độc lập. Văn hóa Albania hiện đại cũng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là văn học Albania và nghệ thuật, và thường được liên kết với những ảnh hưởng của các nguyên tắc Chủ nghĩa lãng mạn và Thời kỳ Khai sáng. Trước khi chủ nghĩa dân tộc trỗi dậy, chính quyền Ottoman đã đàn áp mọi biểu hiện đoàn kết dân tộc hoặc ý thức của người dân Albania.

Chiến thắng của Nga trước Đế quốc Ottoman sau các Chiến tranh Nga-Ottoman đã dẫn đến việc thực hiện Hiệp ước San Stefano, giao các vùng đất có người Albania sinh sống cho các nước láng giềng Slav và Hy Lạp. Tuy nhiên, Vương quốc Anh và Đế quốc Áo-Hung sau đó đã ngăn chặn thỏa thuận này và gây ra Hiệp ước Berlin. Từ thời điểm này, người Albania bắt đầu tự tổ chức với mục tiêu bảo vệ và thống nhất các vùng đất có người Albania sinh sống thành một quốc gia thống nhất, dẫn đến sự hình thành của Liên minh Prizren. Liên minh ban đầu nhận được sự hỗ trợ của chính quyền Ottoman, vị thế của họ dựa trên sự đoàn kết tôn giáo của những người Hồi giáo và địa chủ có liên hệ với chính quyền Ottoman. Họ ủng hộ và bảo vệ sự đoàn kết Hồi giáo và kêu gọi bảo vệ các vùng đất Hồi giáo, đồng thời đây cũng là lý do để đặt tên cho liên minh là Ủy ban của những người Hồi giáo thực sự.

Khoảng 300 người Hồi giáo đã tham gia hội nghị bao gồm các đại biểu từ Bosnia, quản trị viên của Sanjak Prizren với tư cách là đại diện của chính quyền trung ương và không có đại biểu nào từ Vilayet Scutari. Chỉ được ký bởi 47 đại biểu Hồi giáo, liên minh đã ban hành Kararname trong đó có một tuyên bố rằng người dân từ miền bắc Albania, Epirus và Bosna và Hercegovina sẵn sàng bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của Đế quốc Ottoman bằng mọi phương tiện có thể chống lại quân đội của Vương quốc Bulgaria, Vương quốc Serbia và Vương quốc Montenegro.

Chính quyền Ottoman đã hủy bỏ sự hỗ trợ của họ khi liên minh, dưới sự lãnh đạo của Abdyl Frashëri, tập trung vào việc hướng tới quyền tự trị của Albania và yêu cầu sáp nhập bốn vilayet, bao gồm Kosovo, Shkodër, Monastir và Ioannina, thành một vilayet thống nhất, Vilayet Albania. Liên minh đã sử dụng lực lượng quân sự để ngăn chặn việc sáp nhập các khu vực Plav và Gusinje được giao cho Montenegro. Sau một số trận chiến thành công với quân đội Montenegro, chẳng hạn như Trận Novšiće, liên minh buộc phải rút lui khỏi các vùng tranh chấp của họ. Liên minh sau đó đã bị quân đội Ottoman do sultan cử đến đánh bại.

3.6. Độc lập và hình thành nhà nước

Ismail Qemali được coi là cha đẻ của quốc gia Albania hiện đại

Albania tuyên bố độc lập khỏi Đế quốc Ottoman vào ngày 28 tháng 11 năm 1912, đi kèm với việc thành lập Thượng viện và Chính phủ bởi Quốc hội Vlorë vào ngày 4 tháng 12 năm 1912. Chủ quyền của Albania được Hội nghị London công nhận. Vào ngày 29 tháng 7 năm 1913, Hiệp ước London đã phân định biên giới của đất nước và các nước láng giềng, khiến nhiều người Albania ở bên ngoài Albania, chủ yếu bị phân chia giữa Vương quốc Montenegro, Vương quốc Serbia và Vương quốc Hy Lạp.

Có trụ sở tại Vlorë, Ủy ban Kiểm soát Quốc tế được thành lập vào ngày 15 tháng 10 năm 1913 để quản lý Albania cho đến khi các thể chế chính trị của riêng nước này được thiết lập. Hiến binh Quốc tế được thành lập với tư cách là cơ quan thực thi pháp luật đầu tiên của Thân vương quốc Albania. Vào tháng 11, các thành viên hiến binh đầu tiên đã đến đất nước. Hoàng tử Albania Wilhelm của Wied (Princ Vilhelm Vidi) được chọn làm hoàng tử đầu tiên của thân vương quốc. Vào ngày 7 tháng 3, ông đến thủ đô lâm thời Durrës và bắt đầu tổ chức chính phủ của mình, bổ nhiệm Turhan Pasha Përmeti để thành lập nội các Albania đầu tiên.

Vào tháng 11 năm 1913, các lực lượng Albania thân Ottoman đã đề nghị ngai vàng Albania cho bộ trưởng chiến tranh Ottoman gốc Albania, Ahmed Izzet Pasha. Những người nông dân thân Ottoman tin rằng chế độ mới là một công cụ của sáu Cường quốc Kitô giáo và các địa chủ địa phương, những người sở hữu một nửa diện tích đất canh tác.

Vào tháng 2 năm 1914, Cộng hòa Tự trị Bắc Epirus được tuyên bố tại Gjirokastër bởi dân số Hy Lạp địa phương chống lại việc sáp nhập vào Albania. Sáng kiến này tồn tại trong thời gian ngắn, và vào năm 1921, các tỉnh phía nam được sáp nhập vào Thân vương quốc Albania. Trong khi đó, cuộc nổi dậy của nông dân Albania chống lại chế độ mới đã nổ ra dưới sự lãnh đạo của một nhóm giáo sĩ Hồi giáo tập hợp quanh Essad Pasha Toptani, người tự xưng là vị cứu tinh của Albania và Hồi giáo. Để giành được sự ủng hộ của các tình nguyện viên Công giáo Mirdita từ miền bắc Albania, Hoàng tử Wied đã bổ nhiệm thủ lĩnh của họ, Prênk Bibë Doda, làm bộ trưởng ngoại giao của Thân vương quốc Albania. Vào tháng 5 và tháng 6 năm 1914, Hiến binh Quốc tế được Isa Boletini và người của ông, chủ yếu đến từ Kosovo, tham gia, và quân nổi dậy đã đánh bại những người Công giáo Mirdita ở phía bắc, chiếm được hầu hết miền Trung Albania vào cuối tháng 8 năm 1914. Chế độ của Hoàng tử Wied sụp đổ, và ông rời đất nước vào ngày 3 tháng 9 năm 1914.

3.7. Thời kỳ Cộng hòa và Vương quốc

Fan Noli đóng một vai trò quan trọng trong thế kỷ 20, ủng hộ độc lập và phục hưng văn hóa Albania, đồng thời giữ chức Thủ tướng vào năm 1924 và sau đó là người đứng đầu Giáo hội Chính thống giáo Albania.

Giai đoạn giữa hai cuộc chiến tranh ở Albania được đánh dấu bởi những khó khăn kinh tế và xã hội dai dẳng, bất ổn chính trị và sự can thiệp của nước ngoài. Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, Albania thiếu một chính phủ được thành lập và biên giới được quốc tế công nhận, khiến nước này dễ bị tổn thương trước các thực thể láng giềng như Hy Lạp, Ý và Nam Tư, tất cả đều tìm cách mở rộng ảnh hưởng của mình. Điều này dẫn đến sự bất ổn chính trị, được nhấn mạnh vào năm 1918 khi Đại hội Durrës tìm kiếm sự bảo vệ của Hội nghị Hòa bình Paris nhưng bị từ chối, càng làm phức tạp thêm vị thế của Albania trên trường quốc tế. Căng thẳng lãnh thổ leo thang khi Nam Tư, đặc biệt là Serbia, tìm cách kiểm soát miền bắc Albania, trong khi Hy Lạp nhằm mục đích thống trị miền nam Albania. Tình hình trở nên tồi tệ hơn vào năm 1919 khi người Serbia tiến hành các cuộc tấn công vào cư dân Albania, trong đó có ở Gusinje và Plav, dẫn đến các cuộc thảm sát và sự di dời quy mô lớn. Trong khi đó, ảnh hưởng của Ý tiếp tục mở rộng trong thời gian này, được thúc đẩy bởi lợi ích kinh tế và tham vọng chính trị.

Fan Noli, nổi tiếng với chủ nghĩa duy tâm của mình, trở thành thủ tướng vào năm 1924, với tầm nhìn thành lập một chính phủ lập hiến kiểu phương Tây, bãi bỏ chế độ phong kiến, chống lại ảnh hưởng của Ý và tăng cường các lĩnh vực quan trọng, bao gồm cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế. Ông phải đối mặt với sự phản kháng từ các đồng minh cũ, những người đã hỗ trợ loại bỏ Zog khỏi quyền lực, và phải vật lộn để đảm bảo viện trợ nước ngoài để thực hiện chương trình nghị sự của mình. Quyết định của Noli thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô, một đối thủ của giới tinh hoa Serbia, đã làm dấy lên những cáo buộc về chủ nghĩa Bolshevik từ Belgrade. Điều này đến lượt nó dẫn đến áp lực gia tăng từ Ý và cuối cùng là sự phục hồi quyền lực của Zog. Năm 1928, Zog chuyển đổi Albania từ một nước cộng hòa thành một chế độ quân chủ được Ý Phát xít hậu thuẫn, với việc Zog đảm nhận tước hiệu Vua Zog I. Những thay đổi hiến pháp quan trọng đã giải tán Thượng viện và thành lập một Quốc hội đơn viện trong khi vẫn duy trì quyền lực độc đoán của Zog.

Năm 1939, Ý dưới thời Benito Mussolini đã tiến hành một cuộc xâm lược quân sự vào Albania, dẫn đến việc Zog bị lưu đày và thành lập một nhà nước bảo hộ của Ý. Khi Chiến tranh thế giới thứ hai tiến triển, Ý nhằm mục đích mở rộng quyền thống trị lãnh thổ của mình ở Balkan, bao gồm các yêu sách lãnh thổ đối với các vùng của Hy Lạp (Chameria), Macedonia, Montenegro và Kosovo. Những tham vọng này đã đặt nền móng cho Đại Albania, nhằm mục đích thống nhất tất cả các khu vực có đa số dân Albania thành một quốc gia duy nhất. Năm 1943, khi quyền kiểm soát của Ý suy giảm, Đức Quốc xã nắm quyền kiểm soát Albania, khiến người Albania phải chịu lao động cưỡng bức, bóc lột kinh tế và đàn áp dưới sự cai trị của Đức. Tình thế thay đổi vào năm 1944 khi các lực lượng du kích Albania, dưới sự lãnh đạo của Enver Hoxha và các nhà lãnh đạo cộng sản khác, đã giải phóng thành công Albania khỏi sự chiếm đóng của Đức.

3.8. Chiến tranh thế giới thứ hai

Binh lính du kích Albania diễu hành ở Tirana vào ngày 29 tháng 11 năm 1944.

Sau khi bị Ý chiếm đóng về quân sự, Vương quốc Albania trở thành nhà nước bảo hộ và lãnh địa của Vương quốc Ý dưới sự cai trị của Victor Emmanuel III của Ý từ năm 1939 đến năm 1943. Sau cuộc xâm lược Nam Tư của phe Trục vào tháng 4 năm 1941, các vùng lãnh thổ của Nam Tư có đông dân Albania sinh sống đã được sáp nhập vào Albania. Chúng bao gồm phần lớn Kosovo, cũng như miền tây Macedonia, thị trấn Tutin ở miền trung Serbia và một dải đất ở miền đông Montenegro. Vào tháng 11 năm 1941, các nhóm nhỏ những người cộng sản Albania đã thành lập Đảng Cộng sản Albania tại Tirana với 130 thành viên dưới sự lãnh đạo của Enver Hoxha và một ủy ban trung ương gồm 11 người. Đảng này ban đầu ít thu hút được sự ủng hộ của quần chúng và thậm chí tổ chức thanh niên của nó cũng tuyển mộ được rất ít thành viên.

Vào giữa năm 1942, tuy nhiên, đảng này đã kêu gọi những người trẻ tuổi chiến đấu chống lại những kẻ chiếm đóng Ý và những kẻ phản bội khác đối với Albania, tổ chức các hoạt động tuyên truyền để tăng số người theo và tuyển mộ những chiến binh du kích mới. Phong trào kháng chiến ngày càng lớn mạnh và sau khi Đức bị đánh bại trong Trận Stalingrad, các chiến binh du kích bắt đầu tấn công quân Ý. Vào tháng 9 năm 1942, Đảng Cộng sản Albania đã tổ chức một mặt trận bình dân, Phong trào Giải phóng Quốc gia (LNC), từ một số nhóm kháng chiến, bao gồm một số nhóm theo chủ nghĩa dân tộc mạnh mẽ.

Sau khi Ý đầu hàng vào năm 1943, Đức chiếm đóng Albania. Balli Kombëtar, vốn đã chiến đấu chống lại quân Ý, đã thành lập một chính phủ "trung lập" ở Tirana và sát cánh cùng quân Đức chống lại LNC theo chủ nghĩa cộng sản. Albania là một trong những quốc gia bị tàn phá nặng nề nhất ở châu Âu. Hơn 60.000 ngôi nhà bị phá hủy và khoảng 10% dân số trở thành người vô gia cư. Các lực lượng du kích cộng sản đã tập hợp lại và giành quyền kiểm soát phần lớn miền nam Albania vào tháng 1 năm 1944. Tuy nhiên, các lực lượng du kích đã bị quân Đức phản công và buộc phải rút lui khỏi một số khu vực nhất định. Tại Đại hội Përmet vào tháng 5, Mặt trận Giải phóng Quốc gia đã thành lập Ủy ban Giải phóng Quốc gia chống Phát xít, đóng vai trò là cơ quan hành chính và lập pháp của Albania. Đến cuối Chiến tranh thế giới thứ hai, Albania rơi vào tình trạng nội chiến giữa những người cộng sản và những người theo chủ nghĩa dân tộc. Tuy nhiên, vào cuối mùa hè năm 1944, các lực lượng du kích cộng sản đã đánh bại quân Balli Kombëtar ở miền nam Albania. Trước khi tháng 11 kết thúc, quân Đức đã rút khỏi Tirana. Các lực lượng du kích đã giải phóng hoàn toàn Albania khỏi sự chiếm đóng của Đức vào ngày 29 tháng 11 năm 1944. Những người cộng sản đã thành lập một chính phủ lâm thời ở Berat vào tháng 10, với Enver Hoxha là thủ tướng.

3.9. Thời kỳ chủ nghĩa cộng sản

Enver Hoxha là nhà lãnh đạo sáng lập Albania cộng sản và là người cai trị nước này trong hơn bốn thập kỷ, thực hiện một chế độ được đánh dấu bằng chủ nghĩa độc đoán và chủ nghĩa biệt lập

Việc thành lập Cộng hòa Nhân dân Albania dưới sự lãnh đạo của Enver Hoxha là một kỷ nguyên quan trọng trong lịch sử Albania hiện đại. Chế độ của Hoxha theo tư tưởng Marx-Lenin và thực hiện các chính sách độc đoán, bao gồm cấm các hoạt động tôn giáo, hạn chế nghiêm ngặt việc đi lại và bãi bỏ quyền sở hữu tư nhân. Nó cũng được xác định bởi một mô hình thanh trừng dai dẳng, đàn áp rộng rãi, các trường hợp phản bội và thái độ thù địch với các ảnh hưởng bên ngoài. Bất kỳ hình thức đối lập hoặc kháng cự nào đối với sự cai trị của ông đều bị đáp trả nhanh chóng và nghiêm khắc, chẳng hạn như lưu đày nội bộ, tù giam kéo dài và hành quyết. Chế độ này phải đối mặt với vô số thách thức, bao gồm nghèo đói lan rộng, mù chữ, khủng hoảng sức khỏe và bất bình đẳng giới. Đáp lại, Hoxha đã khởi xướng một sáng kiến hiện đại hóa nhằm đạt được giải phóng kinh tế và xã hội và biến Albania thành một xã hội công nghiệp. Chế độ này ưu tiên đa dạng hóa nền kinh tế thông qua công nghiệp hóa kiểu Xô Viết, phát triển cơ sở hạ tầng toàn diện như giới thiệu hệ thống đường sắt mang tính chuyển đổi, mở rộng các dịch vụ giáo dục và y tế, xóa mù chữ ở người lớn và các tiến bộ có mục tiêu trong các lĩnh vực như quyền của phụ nữ.

Hầm trú ẩn ở Albania được xây dựng để ngăn chặn các cuộc xâm lược tiềm tàng từ bên ngoài. Đến năm 1983, khoảng 173.371 hầm trú ẩn đã được rải rác khắp lãnh thổ của nó

Lịch sử ngoại giao của Albania dưới thời Hoxha được đặc trưng bởi những xung đột đáng chú ý. Ban đầu liên kết với Nam Tư như một nhà nước vệ tinh, mối quan hệ trở nên xấu đi khi Nam Tư nhằm mục đích sáp nhập Albania vào lãnh thổ của mình. Sau đó, Albania thiết lập quan hệ với Liên Xô và tham gia các hiệp định thương mại với các nước Đông Âu khác, nhưng lại có những bất đồng về chính sách của Liên Xô, dẫn đến căng thẳng với Moscow và chia rẽ ngoại giao vào năm 1961. Đồng thời, căng thẳng với phương Tây gia tăng do Albania từ chối tổ chức bầu cử tự do và các cáo buộc về việc phương Tây ủng hộ các cuộc nổi dậy chống cộng sản. Mối quan hệ đối tác lâu dài của Albania là với Trung Quốc; nước này đứng về phía Bắc Kinh trong xung đột Trung-Xô, dẫn đến cắt đứt quan hệ với Liên Xô và rút khỏi Khối Warszawa để đáp lại cuộc xâm lược Tiệp Khắc năm 1968. Nhưng quan hệ của họ trì trệ vào năm 1970, khiến cả hai phải đánh giá lại cam kết của mình, và Albania tích cực giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Dưới chế độ của Hoxha, Albania đã trải qua một chiến dịch rộng lớn nhắm vào các giáo sĩ tôn giáo thuộc nhiều tín ngưỡng khác nhau, dẫn đến các cuộc đàn áp và hành quyết công khai, đặc biệt nhắm vào những người theo đạo Hồi, Công giáo La Mã và Chính thống giáo Đông phương. Năm 1946, các tài sản tôn giáo bị quốc hữu hóa, trùng với việc đóng cửa hoặc chuyển đổi các cơ sở tôn giáo thành nhiều mục đích khác nhau. Điều này lên đến đỉnh điểm vào năm 1976, khi Albania trở thành quốc gia vô thần theo hiến pháp đầu tiên trên thế giới. Dưới chế độ này, công dân bị buộc phải từ bỏ niềm tin tôn giáo của mình, chấp nhận một lối sống thế tục và tiếp thu hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
Vấn đề nhân quyền
Chế độ của Enver Hoxha đã thực hiện các chính sách đàn áp tôn giáo trên diện rộng. Tất cả các hình thức thờ cúng đều bị cấm, các nhà thờ, đền thờ Hồi giáo bị đóng cửa hoặc phá hủy. Nhiều giáo sĩ bị bắt giữ, tra tấn hoặc hành quyết. Công dân bị buộc phải từ bỏ tín ngưỡng tôn giáo và chấp nhận một lối sống thế tục, tuân theo hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí và tự do hội họp bị hạn chế nghiêm ngặt. Bất kỳ hình thức bất đồng chính kiến nào cũng bị trừng phạt nặng nề, bao gồm lưu đày nội bộ, tù giam kéo dài và tử hình. Chế độ Hoxha cũng thực hiện các cuộc thanh trừng chính trị thường xuyên, loại bỏ những người bị coi là mối đe dọa đối với quyền lực của đảng.
Tác động tích cực và tiêu cực
Về mặt tích cực, chế độ Hoxha đã đạt được một số thành tựu nhất định. Tỷ lệ biết chữ tăng đáng kể nhờ các chương trình giáo dục bắt buộc. Hệ thống y tế được mở rộng, cải thiện sức khỏe cộng đồng. Cơ sở hạ tầng, đặc biệt là đường sắt và công nghiệp hóa theo kiểu Xô Viết, được phát triển. Quyền của phụ nữ được thúc đẩy ở một mức độ nào đó.
Tuy nhiên, những tác động tiêu cực của chế độ này là vô cùng nặng nề và kéo dài. Chính sách biệt lập cực đoan đã khiến Albania trở thành một trong những quốc gia nghèo đói và lạc hậu nhất châu Âu. Sự đàn áp nhân quyền và thiếu tự do dân chủ đã kìm hãm sự phát triển xã hội. Việc cấm đoán tôn giáo đã để lại những vết sẹo sâu sắc trong đời sống tinh thần của người dân. Nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung tỏ ra kém hiệu quả, dẫn đến tình trạng thiếu thốn hàng hóa và mức sống thấp. Di sản của chế độ Hoxha vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến Albania ngày nay, khi đất nước này vẫn đang nỗ lực khắc phục những hậu quả về kinh tế, xã hội và chính trị, đồng thời xây dựng một xã hội dân chủ và pháp quyền.

3.10. Dân chủ hóa và Đương đại

Năm 1988, những người nước ngoài đầu tiên được phép đi bộ vào Quảng trường Skanderbeg không có ô tô ở Tirana

Sau bốn thập kỷ của chủ nghĩa cộng sản cùng với các cuộc cách mạng năm 1989, Albania đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong hoạt động chính trị, đặc biệt là trong giới sinh viên, dẫn đến sự thay đổi trong trật tự hiện hành. Sau cuộc bầu cử đa đảng đầu tiên vào năm 1991, đảng cộng sản vẫn duy trì vị thế vững chắc trong quốc hội cho đến khi thất bại trong cuộc bầu cử quốc hội năm 1992 do Đảng Dân chủ lãnh đạo. Các nguồn lực kinh tế và tài chính đáng kể đã được dành cho các kế hoạch kim tự tháp được chính phủ ủng hộ rộng rãi. Các kế hoạch này đã thu hút từ một phần sáu đến một phần ba dân số đất nước. Bất chấp những cảnh báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Sali Berisha đã bảo vệ các kế hoạch này là các công ty đầu tư lớn, khiến nhiều người chuyển tiền gửi của họ và bán nhà cửa, gia súc để lấy tiền mặt gửi vào các kế hoạch này.

Các kế hoạch này bắt đầu sụp đổ vào cuối năm 1996, khiến nhiều nhà đầu tư tham gia các cuộc biểu tình ôn hòa ban đầu chống lại chính phủ, yêu cầu trả lại tiền của họ. Các cuộc biểu tình trở nên bạo lực vào tháng 2 năm 1997 khi lực lượng chính phủ đáp trả bằng cách bắn vào người biểu tình. Vào tháng 3, Cảnh sát và Vệ binh Cộng hòa đã đào ngũ, bỏ trống kho vũ khí của họ. Những kho vũ khí này nhanh chóng bị các nhóm dân quân và băng đảng tội phạm chiếm giữ. Cuộc nội chiến sau đó đã gây ra một làn sóng sơ tán người nước ngoài và người tị nạn.

Cuộc khủng hoảng đã khiến cả Aleksandër Meksi và Sali Berisha phải từ chức sau cuộc tổng tuyển cử. Vào tháng 4 năm 1997, Chiến dịch Alba, một lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc do Ý lãnh đạo, đã tiến vào Albania với hai mục tiêu: hỗ trợ sơ tán người nước ngoài và đảm bảo an ninh cho các tổ chức quốc tế. Tổ chức quốc tế chính tham gia là lực lượng cảnh sát Albania đa quốc gia của Liên minh Tây Âu, đã làm việc với chính phủ để tái cấu trúc hệ thống tư pháp và đồng thời là cảnh sát Albania.
Nguyên nhân, diễn biến và tác động xã hội của cuộc nội chiến năm 1997

Nguyên nhân: Nguyên nhân chính là sự sụp đổ của các mô hình tài chính kim tự tháp mà nhiều người dân Albania đã đầu tư vào, thường là với sự khuyến khích hoặc làm ngơ của chính phủ. Khi các mô hình này sụp đổ, hàng ngàn người mất trắng tài sản, dẫn đến sự phẫn nộ và mất niềm tin vào chính phủ. Sự yếu kém của các thể chế nhà nước sau thời kỳ cộng sản, tình trạng tham nhũng và quản lý kinh tế yếu kém cũng góp phần vào cuộc khủng hoảng.
Diễn biến: Các cuộc biểu tình ôn hòa ban đầu nhanh chóng biến thành bạo lực khi người dân yêu cầu chính phủ bồi thường. Lực lượng an ninh và quân đội tan rã, kho vũ khí bị cướp phá, vũ khí tràn lan trong dân chúng. Các băng nhóm tội phạm nổi lên, tình trạng vô chính phủ bao trùm nhiều khu vực. Nhiều thành phố rơi vào hỗn loạn, cướp bóc và bạo lực lan rộng. Liên Hợp Quốc đã phải can thiệp bằng cách cử lực lượng gìn giữ hòa bình đa quốc gia (Chiến dịch Alba) do Ý đứng đầu để ổn định tình hình, hỗ trợ nhân đạo và sơ tán công dân nước ngoài.
Tác động xã hội: Cuộc nội chiến năm 1997 để lại những hậu quả nặng nề cho xã hội Albania. Hàng ngàn người thiệt mạng và bị thương. Kinh tế đất nước bị tàn phá nghiêm trọng. Niềm tin vào chính phủ và các thể chế nhà nước suy giảm mạnh. Tình trạng bất ổn và bạo lực kéo dài đã làm gia tăng làn sóng di cư ra nước ngoài. Cuộc khủng hoảng này cũng bộc lộ những yếu kém sâu sắc trong quá trình chuyển đổi dân chủ và kinh tế của Albania, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải cải cách mạnh mẽ hơn nữa. Sau cuộc nội chiến, Albania đã phải nỗ lực xây dựng lại nhà nước pháp quyền, cải cách kinh tế và tăng cường các thể chế dân chủ.

Trận động đất tháng 11 năm 2019 là trận động đất mạnh nhất xảy ra ở Albania trong hơn bốn thập kỷ

Sau khi hệ thống cộng sản tan rã, Albania đã bắt tay vào con đường tích cực hướng tới Tây phương hóa với tham vọng trở thành thành viên của Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Một cột mốc đáng chú ý đã đạt được vào năm 2009, khi đất nước này trở thành thành viên của NATO, đánh dấu một thành tựu tiên phong trong số các quốc gia Đông Nam Âu. Để thực hiện tầm nhìn hội nhập sâu hơn vào EU, Albania đã chính thức nộp đơn xin gia nhập vào ngày 28 tháng 4 năm 2009. Một cột mốc khác đã đạt được vào ngày 24 tháng 6 năm 2014, khi đất nước này được cấp tư cách ứng cử viên chính thức.

Edi Rama của Đảng Xã hội đã giành chiến thắng trong cả cuộc bầu cử quốc hội năm 2013 và 2017. Với tư cách là thủ tướng, ông đã thực hiện nhiều cải cách tập trung vào hiện đại hóa nền kinh tế, cũng như dân chủ hóa các thể chế nhà nước, bao gồm tư pháp và thực thi pháp luật. Tỷ lệ thất nghiệp đã giảm đều đặn, với Albania đạt được tỷ lệ thất nghiệp thấp thứ 4 ở Balkan. Rama cũng đã đặt bình đẳng giới vào trung tâm chương trình nghị sự của mình; kể từ năm 2017, gần 50% bộ trưởng là phụ nữ, số lượng phụ nữ phục vụ trong lịch sử đất nước lớn nhất. Trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2021, Đảng Xã hội cầm quyền do Rama lãnh đạo đã giành chiến thắng thứ ba liên tiếp, giành được gần một nửa số phiếu bầu và đủ số ghế trong quốc hội để tự mình cầm quyền.

Vào ngày 26 tháng 11 năm 2019, một trận động đất mạnh 6,4 độ Richter đã tàn phá Albania, với tâm chấn cách thị trấn Mamurras khoảng 16 km về phía tây nam. Rung chấn được cảm nhận ở Tirana và ở những nơi xa xôi như Taranto, Ý, và Belgrade, Serbia, trong khi các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất là thành phố ven biển Durrës và làng Kodër-Thumanë. Phản ứng toàn diện đối với trận động đất bao gồm viện trợ nhân đạo đáng kể từ cộng đồng người Albania ở nước ngoài và các quốc gia khác nhau trên thế giới.

Vào ngày 9 tháng 3 năm 2020, COVID-19 đã được xác nhận đã lan sang Albania. Từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020, chính phủ đã ban bố tình trạng khẩn cấp như một biện pháp để hạn chế sự lây lan của vi rút. Chiến dịch tiêm chủng COVID-19 của đất nước bắt đầu vào ngày 11 tháng 1 năm 2021, nhưng tính đến ngày 11 tháng 8 năm 2021, tổng số vắc xin được tiêm ở Albania là 1.280.239 liều.

Vào ngày 21 tháng 9 năm 2024, có thông tin cho rằng Thủ tướng Rama đang lên kế hoạch thành lập Nhà nước Chủ quyền của Dòng Bektashi, một vi quốc gia có chủ quyền cho Dòng này bên trong Tirana.

4. Môi trường tự nhiên

Albania sở hữu một sự đa dạng về cảnh quan tự nhiên, từ các dãy núi cao đến những bờ biển dài và các hồ nước quan trọng. Điều này tạo nên một hệ sinh thái phong phú nhưng cũng đặt ra những thách thức về bảo tồn môi trường.

4.1. Địa lý

Alps Albania là một phần mở rộng và đồng thời là phần cao nhất của Dinaric Alps.

Albania nằm dọc theo Địa Trung Hải trên Bán đảo Balkan ở Nam và Đông Nam Âu, và có diện tích 28.75 K km². Nó giáp với Biển Adriatic ở phía tây, Montenegro ở phía tây bắc, Kosovo ở phía đông bắc, Bắc Macedonia ở phía đông, Hy Lạp ở phía nam, và Biển Ionia ở phía tây nam. Nó nằm giữa vĩ độ 42° và 39° B và kinh độ 21° và 19° Đ. Các tọa độ địa lý bao gồm Vërmosh ở 42° 35' 34" vĩ độ bắc là điểm cực bắc, Konispol ở 39° 40' 0" vĩ độ bắc là điểm cực nam, Sazan ở 19° 16' 50" kinh độ đông là điểm cực tây, và Vërnik ở 21° 1' 26" kinh độ đông là điểm cực đông. Núi Korab, cao 2.76 K m trên mực nước biển Adriatic, là điểm cao nhất, trong khi Địa Trung Hải, ở 0 m, là điểm thấp nhất. Đất nước này kéo dài 148 km từ đông sang tây và khoảng 340 km từ bắc xuống nam.

Albania có một cảnh quan đa dạng và phong phú với núi non và đồi núi trải dài khắp lãnh thổ theo nhiều hướng khác nhau. Đất nước này là nơi có các dãy núi rộng lớn, bao gồm Alps Albania ở phía bắc, Dãy Korab ở phía đông, Dãy núi Pindus ở phía đông nam, Dãy núi Ceraunian ở phía tây nam, và Dãy núi Skanderbeg ở trung tâm. Ở phía tây bắc là Hồ Shkodër, hồ lớn nhất Nam Âu. Về phía đông nam nổi lên Hồ Ohrid, một trong những hồ nước tồn tại liên tục lâu đời nhất thế giới. Xa hơn về phía nam, vùng đất rộng lớn bao gồm Hồ Prespa Lớn và Hồ Prespa Nhỏ, một số hồ cao nhất Balkan. Các con sông chủ yếu bắt nguồn từ phía đông và đổ ra biển Adriatic và Ionia. Con sông dài nhất của đất nước, tính từ cửa sông đến thượng nguồn, là Sông Drin, bắt nguồn từ hợp lưu của hai nhánh đầu nguồn của nó, Drin Đen và Drin Trắng. Điều đáng quan tâm đặc biệt là Vjosë, một trong những hệ thống sông lớn còn nguyên vẹn cuối cùng của châu Âu.

Ở Albania, diện tích rừng chiếm khoảng 29% tổng diện tích đất liền, tương đương 788.900 ha rừng vào năm 2020, tăng từ 788.800 ha vào năm 1990. Trong số rừng tái sinh tự nhiên, 11% được báo cáo là rừng nguyên sinh (bao gồm các loài cây bản địa không có dấu hiệu rõ ràng về hoạt động của con người) và khoảng 0% diện tích rừng nằm trong các khu bảo tồn. Trong năm 2015, 97% diện tích rừng được báo cáo thuộc sở hữu công, 3% sở hữu tư nhân và 0% được liệt kê là sở hữu khác hoặc không xác định.

4.2. Khí hậu

Gjipe nằm ở nơi hợp lưu của Biển Adriatic và Biển Ionia, trên Riviera Albania

Khí hậu Albania thể hiện một mức độ biến đổi và đa dạng rõ rệt do sự khác biệt về vĩ độ, kinh độ và độ cao. Albania trải qua khí hậu Địa Trung Hải và Lục địa, đặc trưng bởi sự hiện diện của bốn mùa rõ rệt. Theo phân loại Köppen, Albania bao gồm năm loại khí hậu chính, trải dài từ Địa Trung Hải và cận nhiệt đới ở nửa phía tây đến đại dương, lục địa và cận Bắc Cực ở nửa phía đông của đất nước. Các vùng ven biển dọc theo Adriatic và Ionia ở Albania được công nhận là những khu vực ấm nhất, trong khi các vùng phía bắc và phía đông bao gồm Alps Albania và Dãy núi Korab được công nhận là những khu vực lạnh nhất trong nước. Trong suốt cả năm, nhiệt độ trung bình hàng tháng dao động, từ -1 °C trong những tháng mùa đông đến 21.8 °C trong những tháng mùa hè. Đáng chú ý, nhiệt độ cao nhất được ghi nhận là 43.9 °C ở Kuçovë vào ngày 18 tháng 7 năm 1973, trong khi nhiệt độ thấp nhất là -29 °C được ghi nhận ở Shtyllë, Librazhd vào ngày 9 tháng 1 năm 2017.

Albania nhận được phần lớn lượng mưa vào những tháng mùa đông và ít hơn vào những tháng mùa hè. Lượng mưa trung bình khoảng 1.49 K mm. Lượng mưa trung bình hàng năm dao động từ 600 mm đến 3.00 K mm tùy thuộc vào vị trí địa lý. Các vùng cao nguyên tây bắc và đông nam nhận được lượng mưa lớn nhất, trong khi các vùng cao nguyên đông bắc và tây nam cũng như Vùng đất thấp phía Tây nhận được lượng mưa hạn chế hơn. Alps Albania ở cực bắc của đất nước được coi là một trong những vùng ẩm ướt nhất châu Âu, nhận được ít nhất 3.10 K mm mưa hàng năm. Bốn sông băng trong các ngọn núi này được phát hiện ở độ cao tương đối thấp 2.00 K m, điều này cực kỳ hiếm đối với một vĩ độ nam như vậy.

4.3. Đa dạng sinh học

Đại bàng vàng là biểu tượng quốc gia và động vật của Albania

Là một điểm nóng đa dạng sinh học, Albania sở hữu một đa dạng sinh học đặc biệt phong phú và tương phản do vị trí địa lý của nó ở trung tâm Địa Trung Hải và sự đa dạng lớn trong các điều kiện khí hậu, địa chất và thủy văn của nó. Do sự hẻo lánh, các ngọn núi và đồi của Albania được ưu đãi với rừng, cây cối và cỏ cây cần thiết cho cuộc sống của nhiều loài động vật đa dạng, trong đó có hai loài nguy cấp nhất của đất nước, linh miêu và gấu nâu, cũng như mèo rừng, sói xám, cáo đỏ, chó rừng lông vàng, kền kền Ai Cập và đại bàng vàng, loài sau cùng là động vật quốc gia của đất nước.

Các cửa sông, vùng đất ngập nước và hồ nước có tầm quan trọng đặc biệt đối với hồng hạc lớn, cốc lùn và loài chim cực kỳ hiếm và có lẽ là biểu tượng nhất của đất nước, bồ nông Dalmatia. Đặc biệt quan trọng là hải cẩu thầy tu Địa Trung Hải, rùa quản đồng và đồi mồi xanh thường làm tổ ở các vùng nước ven biển và bờ biển của đất nước.

Về mặt phân vùng địa lý thực vật, Albania là một phần của Vương quốc Phương Bắc và trải dài cụ thể trong tỉnh Illyria của Circumboreal và Vùng Địa Trung Hải. Lãnh thổ của nó có thể được chia thành bốn vùng sinh thái trên cạn của Cổ Bắc giới, cụ thể là trong rừng rụng lá Illyria, rừng hỗn hợp Balkan, rừng hỗn hợp dãy núi Pindus và rừng hỗn hợp dãy núi Dinaric.

Khoảng 3.500 loài thực vật khác nhau có thể được tìm thấy ở Albania, chủ yếu mang đặc điểm Địa Trung Hải và Á-Âu. Đất nước này duy trì một truyền thống sôi động về các phương pháp chữa bệnh bằng thảo dược và thuốc. Ít nhất 300 loài thực vật mọc tại địa phương được sử dụng để bào chế thảo dược và thuốc. Các loại cây trong rừng chủ yếu là linh sam, sồi, dẻ gai và thông.

4.4. Các vấn đề môi trường và bảo tồn

Các đảo nhỏ của Ksamil nằm trong Vườn quốc gia Butrint

Albania đã tích cực tham gia vào nhiều thỏa thuận và công ước quốc tế nhằm tăng cường cam kết bảo tồn và quản lý bền vững đa dạng sinh học. Kể từ năm 1994, quốc gia này là một bên tham gia Công ước về Đa dạng Sinh học (CBD) và các Nghị định thư Cartagena và Nghị định thư Nagoya liên quan. Để duy trì các cam kết này, Albania đã phát triển và thực hiện một Chiến lược và Kế hoạch hành động Đa dạng Sinh học Quốc gia (NBSAP) toàn diện. Hơn nữa, Albania đã thiết lập quan hệ đối tác với Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), thúc đẩy các nỗ lực bảo tồn của mình trên cả quy mô quốc gia và quốc tế. Dưới sự hướng dẫn của IUCN, quốc gia này đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc thành lập các khu bảo tồn trong biên giới của mình, bao gồm 12 vườn quốc gia, trong đó có Butrint, Karaburun-Sazan, Llogara, Prespa và Vjosa.

Với tư cách là một bên ký kết Công ước Ramsar, Albania đã công nhận đặc biệt bốn vùng đất ngập nước, chỉ định chúng là Vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, bao gồm Buna-Shkodër, Butrint, Karavasta và Prespa. Sự cống hiến của đất nước cho việc bảo vệ còn mở rộng hơn nữa vào lĩnh vực Mạng lưới các khu dự trữ sinh quyển thế giới của UNESCO, hoạt động trong khuôn khổ Chương trình Con người và Sinh quyển, được minh chứng bằng sự tham gia của Albania vào Khu dự trữ sinh quyển xuyên biên giới Ohrid-Prespa. Hơn nữa, Albania là nơi có hai Di sản Thế giới tự nhiên, bao gồm vùng Ohrid và cả Sông Gashi và Rrajca như một phần của Rừng sồi nguyên sinh trên dãy Karpat và các khu vực khác của châu Âu.

Đầm lầy Karavasta bên trong Vườn quốc gia Divjakë-Karavasta

Các khu bảo tồn của Albania là những khu vực được chính phủ Albania chỉ định và quản lý. Có 12 vườn quốc gia, 4 khu Ramsar, 1 khu dự trữ sinh quyển và 786 loại hình khu bảo tồn khác ở Albania. Nằm ở phía bắc, Vườn quốc gia Alps Albania, bao gồm Vườn quốc gia Theth và Vườn quốc gia Thung lũng Valbonë trước đây, được bao quanh bởi những đỉnh núi cao chót vót của dãy Alps Albania. Ở phía đông, các phần của Korab, Nemërçka và Shebenik hiểm trở được bảo tồn trong ranh giới của Vườn quốc gia Fir của Hotovë-Dangëlli, Vườn quốc gia Shebenik và Vườn quốc gia Prespa, trong đó vườn quốc gia Prespa bao gồm phần Albania của Hồ Prespa Lớn và Hồ Prespa Nhỏ.

Về phía nam, Dãy núi Ceraunian xác định Bờ biển Ionia của Albania, định hình cảnh quan của Vườn quốc gia Llogara, kéo dài đến Bán đảo Karaburun, hình thành Công viên Hải dương Karaburun-Sazan. Xa hơn về phía nam là Vườn quốc gia Butrint, chiếm một bán đảo được bao quanh bởi Hồ Butrint và Kênh Vivari. Ở phía tây, trải dài dọc theo Bờ biển Adriatic của Albania, Vườn quốc gia Divjakë-Karavasta tự hào có Đầm phá Karavasta rộng lớn, một trong những hệ thống đầm phá lớn nhất ở Địa Trung Hải. Đáng chú ý, vườn quốc gia sông hoang dã đầu tiên của châu Âu, Vườn quốc gia Vjosa, bảo vệ Sông Vjosa và các nhánh chính của nó, bắt nguồn từ Dãy núi Pindus và chảy ra Biển Adriatic. Vườn quốc gia Núi Dajti, Vườn quốc gia Núi Lurë-Dejë và Vườn quốc gia Núi Tomorr bảo vệ địa hình đồi núi của miền trung Albania, bao gồm cả Dãy núi Tomorr và Dãy núi Skanderbeg.

Các vấn đề môi trường ở Albania chủ yếu bao gồm ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước, tác động của biến đổi khí hậu, thiếu sót trong quản lý chất thải, mất mát đa dạng sinh học và sự cấp thiết của bảo tồn thiên nhiên.
Biến đổi khí hậu được dự đoán sẽ có những tác động đáng kể đến chất lượng cuộc sống ở Albania. Albania là một trong những quốc gia châu Âu có nguy cơ và dễ bị tổn thương nhất trước thảm họa tự nhiên. Các thảm họa tự nhiên, chẳng hạn như lũ lụt, cháy rừng và sạt lở đất, đang gia tăng ở Albania do biến đổi khí hậu, gây ra thiệt hại đáng kể. Mực nước biển dâng cao được dự đoán sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến các cộng đồng ven biển và ngành du lịch.
Năm 2023, Albania thải ra 7,67 triệu tấn khí nhà kính, tương đương 2,73 tấn/người, khiến nước này trở thành một quốc gia phát thải tương đối thấp. Albania đã cam kết giảm 20,9% lượng phát thải KNK vào năm 2030 và đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050.
Đất nước này có thành tích trung bình và đang cải thiện trong Chỉ số Hiệu suất Môi trường với thứ hạng tổng thể là 62 trên 180 quốc gia vào năm 2022. Tuy nhiên, thứ hạng của Albania đã giảm kể từ vị trí cao nhất ở vị trí thứ 15 trong Chỉ số Hiệu suất Môi trường năm 2012.

Vườn quốc gia Prespa ở đông nam Albania là một phần của Vành đai Xanh châu Âu và Khu dự trữ sinh quyển Ohrid-Prespa.

5. Chính trị

Bajram Begaj	Edi Rama
Bajram Begaj	Edi Rama

Kể từ khi tuyên bố độc lập vào năm 1912, Albania đã trải qua một quá trình chuyển đổi chính trị đáng kể, đi qua các giai đoạn riêng biệt bao gồm chế độ quân chủ, chế độ cộng sản và cuối cùng là thiết lập một trật tự dân chủ. Năm 1998, Albania chuyển đổi thành một nhà nước có chủ quyền, cộng hòa nghị viện lập hiến, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình phát triển chính trị của mình. Cơ cấu quản trị của Albania hoạt động theo một hiến pháp đóng vai trò là văn bản chính của đất nước. Hiến pháp dựa trên nguyên tắc phân chia quyền lực, với ba nhánh chính phủ bao gồm lập pháp được thể hiện trong Nghị viện, hành pháp do Tổng thống lãnh đạo với tư cách là nguyên thủ quốc gia mang tính nghi lễ và Thủ tướng với tư cách là người đứng đầu chính phủ mang tính chức năng, và tư pháp với một hệ thống thứ bậc các tòa án, bao gồm tòa án hiến pháp và tòa án tối cao cũng như nhiều tòa phúc thẩm và tòa án hành chính.

Hệ thống pháp luật của Albania được cấu trúc để bảo vệ các quyền chính trị của người dân, bất kể họ thuộc sắc tộc, ngôn ngữ, chủng tộc hay tôn giáo nào. Bất chấp những nguyên tắc này, vẫn còn những lo ngại đáng kể về nhân quyền ở Albania cần được quan tâm. Những lo ngại này bao gồm các vấn đề liên quan đến tính độc lập của tư pháp, sự thiếu vắng một ngành truyền thông tự do và vấn đề tham nhũng dai dẳng trong các cơ quan chính phủ, cơ quan thực thi pháp luật và các tổ chức khác. Khi Albania theo đuổi con đường trở thành thành viên EU, các nỗ lực tích cực đang được thực hiện để đạt được những cải thiện đáng kể trong các lĩnh vực này nhằm phù hợp với các tiêu chí và tiêu chuẩn của EU.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Tổng thống là nguyên thủ quốc gia. Tổng thống được Quốc hội Albania bầu ra với nhiệm kỳ 5 năm. Tổng thống có quyền giám sát việc tuân thủ hiến pháp và các luật pháp, là Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang, thực thi các nhiệm vụ của Quốc hội khi Quốc hội không họp, và bổ nhiệm Thủ tướng. Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Thủ tướng và Nội các do Thủ tướng đứng đầu thực thi quyền hành pháp. Thủ tướng do Tổng thống bổ nhiệm; các bộ trưởng do Tổng thống bổ nhiệm trên cơ sở đề xuất của Thủ tướng. Quốc hội phải phê chuẩn cuối cùng thành phần của Nội các. Nội các chịu trách nhiệm thực hiện các chính sách đối nội và đối ngoại. Nội các chỉ đạo và kiểm soát hoạt động của các bộ và các cơ quan nhà nước khác.

Quốc hội Albania (Kuvendi i Shqipërisë^Albanian) là cơ quan lập pháp đơn viện của Albania. Số lượng đại biểu là 140, được bầu theo đại diện theo tỷ lệ danh sách đảng. Quốc hội có nhiệm kỳ 4 năm. Chức năng của Quốc hội bao gồm quyết định hướng đi của chính sách đối nội và đối ngoại; thông qua hoặc sửa đổi hiến pháp; tuyên chiến với quốc gia khác; phê chuẩn hoặc hủy bỏ các điều ước quốc tế; bầu Tổng thống, Tòa án Tối cao và Tổng Công tố cũng như các cấp phó của họ; và kiểm soát hoạt động của các đài phát thanh và truyền hình nhà nước, thông tấn xã nhà nước và các phương tiện thông tin chính thức khác của nhà nước.

5.2. Các đảng phái chính trị lớn

Albania là một hệ thống đa đảng. Kể từ khi chế độ cộng sản sụp đổ, nền chính trị Albania chủ yếu bị chi phối bởi hai đảng lớn:

Đảng Xã hội Albania (Partia Socialiste e Shqipërisë^Albanian, PS): Đây là đảng kế thừa của Đảng Lao động Albania (đảng cộng sản cũ). Đảng này theo đường lối trung tả, dân chủ xã hội. PS đã nhiều lần nắm quyền kể từ những năm 1990 và hiện là đảng cầm quyền dưới sự lãnh đạo của Edi Rama.
Đảng Dân chủ Albania (Partia Demokratike e Shqipërisë^Albanian, PD): Được thành lập vào năm 1990, đây là đảng đối lập chính đầu tiên sau thời kỳ cộng sản. Đảng này theo đường lối trung hữu, bảo thủ tự do và ủng hộ kinh tế thị trường. PD cũng đã nhiều lần nắm quyền và hiện là đảng đối lập chính.

Ngoài hai đảng lớn này, còn có một số đảng nhỏ hơn có ảnh hưởng nhất định trong chính trường Albania, bao gồm:

Phong trào Xã hội chủ nghĩa vì Hội nhập (Lëvizja Socialiste për Integrim^Albanian, LSI): Một đảng tách ra từ Đảng Xã hội, thường đóng vai trò là đối tác liên minh quan trọng.
Các đảng đại diện cho các nhóm lợi ích hoặc khuynh hướng ý thức hệ cụ thể khác.

Bối cảnh chính trị hiện tại của Albania được đặc trưng bởi sự cạnh tranh gay gắt giữa Đảng Xã hội và Đảng Dân chủ. Các cuộc bầu cử thường diễn ra căng thẳng và đôi khi gây tranh cãi. Việc cải cách tư pháp, chống tham nhũng và hội nhập châu Âu là những vấn đề trọng tâm trong chương trình nghị sự của các đảng phái.

5.3. Nhân quyền

Cuộc diễu hành LGBT+ Pride năm 2016 tại Tirana.

Tình hình nhân quyền ở Albania đã có những cải thiện đáng kể kể từ khi chế độ cộng sản sụp đổ, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức. Hiến pháp Albania đảm bảo các quyền tự do cơ bản, và đất nước này đã phê chuẩn nhiều công ước quốc tế về nhân quyền.
Các vấn đề chính về nhân quyền ở Albania bao gồm:

Quyền của các dân tộc thiểu số: Albania có các cộng đồng thiểu số như người Hy Lạp, người Macedonia, người Aromania, người Roma và người Ai Cập Balkan. Mặc dù luật pháp bảo vệ quyền của họ, các nhóm này vẫn đối mặt với những thách thức liên quan đến giáo dục bằng tiếng mẹ đẻ, đại diện chính trị và các vấn đề kinh tế xã hội.
Tự do báo chí: Tự do báo chí được hiến pháp đảm bảo, nhưng các nhà báo và phương tiện truyền thông đôi khi phải đối mặt với áp lực chính trị và kinh tế, cũng như các vụ kiện phỉ báng. Tình trạng sở hữu truyền thông tập trung cũng là một mối lo ngại.
Tính độc lập của tư pháp: Cải cách tư pháp là một ưu tiên hàng đầu, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập EU. Tuy nhiên, hệ thống tư pháp vẫn còn bị ảnh hưởng bởi tham nhũng, thiếu nguồn lực và sự can thiệp chính trị. Quá trình kiểm tra lý lịch (vetting) các thẩm phán và công tố viên đang diễn ra nhằm cải thiện tính liêm chính và chuyên nghiệp của ngành tư pháp.
Vấn đề tham nhũng: Tham nhũng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các lĩnh vực công và đời sống xã hội. Chính phủ đã thực hiện các biện pháp chống tham nhũng, nhưng hiệu quả thực thi vẫn còn hạn chế.
Bạo lực gia đình và quyền của phụ nữ: Bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em vẫn là một vấn đề đáng lo ngại. Mặc dù đã có những nỗ lực pháp lý và thể chế để giải quyết vấn đề này, việc thực thi và bảo vệ nạn nhân vẫn cần được tăng cường. Gần 60% phụ nữ ở khu vực nông thôn phải chịu bạo lực thể chất hoặc tâm lý và gần 8% là nạn nhân của bạo lực tình dục. Lệnh bảo vệ thường bị vi phạm. Năm 2014, Ủy ban Helsinki Albania (AHC) báo cáo rằng số nạn nhân nữ bị sát hại vẫn còn cao. Ủy viên Bảo vệ khỏi Phân biệt đối xử đã bày tỏ lo ngại về luật đăng ký gia đình phân biệt đối xử với phụ nữ. Do đó, những người đứng đầu hộ gia đình, chủ yếu là nam giới, có quyền thay đổi nơi cư trú của gia đình mà không cần sự cho phép của bạn đời.
Quyền LGBT+: Albania đã có những tiến bộ trong việc bảo vệ quyền của cộng đồng LGBT+, bao gồm luật chống phân biệt đối xử. Tuy nhiên, sự kỳ thị và phân biệt đối xử trong xã hội vẫn còn tồn tại. Năm 2015, hiệp hội ILGA-Europe xếp Albania thứ 19 về quyền LGBT trong số 49 quốc gia châu Âu được quan sát. Trong khi đó, trong báo cáo mới nhất năm 2022, việc thiếu tiến bộ đã khiến Albania bị xếp hạng thứ 28 ở châu Âu, trong số 49 quốc gia được quan sát.

Cộng đồng quốc tế, bao gồm Liên minh châu Âu và các tổ chức nhân quyền quốc tế, thường xuyên theo dõi và đưa ra các khuyến nghị về tình hình nhân quyền ở Albania. Chính phủ Albania đã cam kết tiếp tục các nỗ lực cải thiện nhân quyền như một phần của quá trình hội nhập châu Âu.

6. Quan hệ đối ngoại

Chính sách ngoại giao của Albania sau thời kỳ cộng sản tập trung vào việc hội nhập châu Âu-Đại Tây Dương, tăng cường quan hệ với các nước láng giềng và các đối tác chiến lược, cũng như đóng góp vào hòa bình và ổn định khu vực. Albania là thành viên của Liên Hợp Quốc, NATO, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), Hội đồng châu Âu và nhiều tổ chức quốc tế khác. Mục tiêu chiến lược quan trọng nhất của Albania là trở thành thành viên đầy đủ của Liên minh châu Âu.

6.1. Quan hệ với Việt Nam

Quan hệ ngoại giao giữa Albania và Việt Nam được thiết lập vào ngày 11 tháng 2 năm 1950. Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, hai nước có quan hệ hữu nghị truyền thống dựa trên nền tảng ý thức hệ xã hội chủ nghĩa. Albania đã ủng hộ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm.
Sau khi Albania thay đổi chế độ chính trị vào đầu những năm 1990, quan hệ giữa hai nước có phần lắng dịu nhưng vẫn duy trì ở mức độ cơ bản. Giao lưu chính trị, kinh tế và văn hóa giữa hai nước còn hạn chế do khoảng cách địa lý và sự khác biệt về ưu tiên đối ngoại.
Trong những năm gần đây, hai bên đã có những nỗ lực nhằm thúc đẩy hợp tác song phương. Các cuộc tiếp xúc và trao đổi đoàn ở các cấp đã diễn ra nhằm tìm kiếm cơ hội hợp tác trong các lĩnh vực tiềm năng như thương mại, đầu tư, du lịch và giáo dục. Kim ngạch thương mại song phương còn khiêm tốn. Hai nước cũng hợp tác trên các diễn đàn đa phương như Liên Hợp Quốc. Việt Nam có Đại sứ quán tại Bulgaria kiêm nhiệm Albania, và Albania có Đại sứ quán tại Trung Quốc kiêm nhiệm Việt Nam.

6.2. Quan hệ với các nước láng giềng

Được sự hỗ trợ của chính phủ Kosovo và Albania, một đơn xin chính thức để đưa người Arbëreshë vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO đang được chuẩn bị.

Albania có quan hệ phức tạp và đa dạng với các nước láng giềng trên bán đảo Balkan:

Hy Lạp: Quan hệ Albania-Hy Lạp có lịch sử lâu đời, đôi khi căng thẳng do các vấn đề liên quan đến cộng đồng thiểu số người Hy Lạp ở Albania và cộng đồng thiểu số người Albania (Cham) ở Hy Lạp, cũng như các vấn đề biên giới biển. Tuy nhiên, hai nước là đối tác kinh tế quan trọng và Hy Lạp ủng hộ việc Albania gia nhập EU.
Bắc Macedonia: Quan hệ với Bắc Macedonia nhìn chung là tốt đẹp. Albania ủng hộ sự ổn định và toàn vẹn lãnh thổ của Bắc Macedonia. Có một cộng đồng thiểu số người Albania đáng kể ở Bắc Macedonia, và các vấn đề liên quan đến quyền của họ đôi khi là một chủ đề trong quan hệ song phương.
Montenegro: Quan hệ với Montenegro cũng tích cực. Hai nước chia sẻ biên giới và có hợp tác trong các vấn đề khu vực. Có một cộng đồng thiểu số người Albania ở Montenegro.
Kosovo: Albania có mối quan hệ đặc biệt thân thiết với Kosovo do phần lớn dân số Kosovo là người gốc Albania. Albania là một trong những quốc gia đầu tiên công nhận độc lập của Kosovo và luôn ủng hộ mạnh mẽ chủ quyền và hội nhập quốc tế của Kosovo. Hai nước có nhiều hiệp định hợp tác song phương trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và chính trị.
Serbia: Quan hệ với Serbia phức tạp hơn, chủ yếu do vấn đề Kosovo. Albania ủng hộ mạnh mẽ độc lập của Kosovo, trong khi Serbia không công nhận. Tuy nhiên, hai nước vẫn duy trì quan hệ ngoại giao và tham gia vào các sáng kiến hợp tác khu vực.

Albania tích cực tham gia vào các sáng kiến hợp tác khu vực Balkan nhằm thúc đẩy ổn định, phát triển kinh tế và hội nhập châu Âu.

6.3. Quan hệ với Liên minh châu Âu

Việc gia nhập Liên minh châu Âu (EU) là một mục tiêu chiến lược hàng đầu của Albania. Quá trình này bắt đầu từ những năm 1990 sau khi chế độ cộng sản sụp đổ.

Lịch sử: Albania ký Thỏa thuận Ổn định và Liên kết (SAA) với EU vào năm 2006, có hiệu lực từ năm 2009. Đây là một bước quan trọng trong quan hệ EU-Albania, đặt ra khuôn khổ cho hợp tác chính trị và kinh tế.
Tư cách ứng cử viên: Albania chính thức nộp đơn xin gia nhập EU vào tháng 4 năm 2009. Sau nhiều nỗ lực cải cách, Albania được EU cấp tư cách ứng cử viên vào tháng 6 năm 2014.
Các lĩnh vực cải cách chính: Để tiến tới đàm phán gia nhập, Albania phải thực hiện các cải cách sâu rộng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là:
- Nhà nước pháp quyền: Cải cách hệ thống tư pháp (bao gồm cả quá trình kiểm tra lý lịch thẩm phán và công tố viên), tăng cường tính độc lập và hiệu quả của tư pháp.
- Chống tham nhũng và tội phạm có tổ chức: Xây dựng hồ sơ theo dõi vững chắc về điều tra, truy tố và kết án các vụ tham nhũng và tội phạm có tổ chức ở cấp cao.
- Quyền cơ bản: Bảo vệ quyền của các dân tộc thiểu số, tự do ngôn luận và truyền thông, quyền sở hữu tài sản.
- Cải cách hành chính công: Xây dựng một nền hành chính công chuyên nghiệp, phi chính trị hóa và hiệu quả.
- Kinh tế: Cải thiện môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư nước ngoài và đảm bảo sự ổn định kinh tế vĩ mô.
Tình hình đàm phán hiện tại: Sau nhiều trì hoãn, EU đã chính thức khởi động đàm phán gia nhập với Albania vào tháng 7 năm 2022. Quá trình này bao gồm việc sàng lọc (screening) luật pháp Albania để xem xét mức độ tương thích với luật pháp EU (acquis communautaire) và sau đó là đàm phán theo từng chương cụ thể.
Triển vọng tương lai: Quá trình gia nhập EU là một quá trình lâu dài và đòi hỏi nhiều nỗ lực từ phía Albania. Tiến độ sẽ phụ thuộc vào việc Albania thực hiện thành công các cải cách cần thiết. Sự ủng hộ của các nước thành viên EU cũng là một yếu tố quan trọng.

7. Quốc phòng

Binh sĩ Lục quân Albania tại Tỉnh Kandahar, Afghanistan

Lực lượng Vũ trang Albania (Forcat e Armatosura të Shqipërisë^Albanian, FASH) bao gồm Lục quân, Không quân và Hải quân. Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang là Tổng thống Albania. Trong thời bình, quyền hạn của Tổng thống được thực hiện thông qua Thủ tướng Albania và Bộ trưởng Quốc phòng.
Nhiệm vụ chính của Lực lượng Vũ trang Albania là bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, cũng như tham gia vào các hoạt động nhân đạo, chiến đấu, phi chiến đấu và hỗ trợ hòa bình. Nghĩa vụ quân sự là tự nguyện kể từ năm 2010, với độ tuổi hợp pháp tối thiểu để nhập ngũ là 19.
Albania đã cam kết tăng cường tham gia vào các hoạt động đa quốc gia. Kể từ khi chế độ cộng sản sụp đổ, nước này đã tham gia sáu phái bộ quốc tế nhưng chỉ có một phái bộ của Liên Hợp Quốc tại Gruzia, nơi nước này cử ba quan sát viên quân sự. Kể từ tháng 2 năm 2008, Albania đã chính thức tham gia Chiến dịch Nỗ lực Chủ động của NATO ở Địa Trung Hải. Albania được mời gia nhập NATO vào ngày 3 tháng 4 năm 2008 và trở thành thành viên chính thức vào ngày 2 tháng 4 năm 2009.
Albania đã giảm số lượng quân thường trực từ 65.000 người năm 1988 xuống còn 14.500 người năm 2009. Quân đội hiện nay chủ yếu bao gồm một hạm đội nhỏ máy bay và tàu biển. Việc tăng ngân sách quân sự là một trong những điều kiện quan trọng nhất để hội nhập NATO. Tính đến năm 1996, chi tiêu quân sự ước tính chiếm 1,5% GDP của đất nước, chỉ đạt đỉnh điểm 2% vào năm 2009 và giảm trở lại 1,5%.
Sau khi gia nhập NATO, Albania đã tích cực tham gia vào các hoạt động của liên minh, bao gồm các sứ mệnh gìn giữ hòa bình quốc tế ở Afghanistan và Kosovo. Nước này cũng đang trong quá trình hiện đại hóa quân đội để đáp ứng các tiêu chuẩn của NATO, với sự hỗ trợ từ các đồng minh.

8. Phân chia hành chính

Các hạt của Albania là các đơn vị hành chính cấp một ở Albania.

Albania được xác định trong một khu vực lãnh thổ 28.75 K km² trên Bán đảo Balkan. Nước này được chia không chính thức thành ba vùng: Bắc, Trung và Nam. Kể từ Tuyên ngôn Độc lập năm 1912, Albania đã cải cách tổ chức nội bộ 21 lần. Hiện tại, các đơn vị hành chính chính là mười hai hạt cấu thành (qarqe^Albanian), có địa vị pháp lý ngang nhau. Các hạt trước đây đã được sử dụng vào những năm 1950 và được tái lập vào ngày 31 tháng 7 năm 2000 để thống nhất 36 quận (rrathë^Albanian) thời đó. Hạt lớn nhất ở Albania theo dân số là Tirana với hơn 800.000 người. Hạt nhỏ nhất theo dân số là Gjirokastër với hơn 70.000 người. Hạt lớn nhất theo diện tích là Korçë bao gồm 3.71 K km² ở phía đông nam Albania. Hạt nhỏ nhất theo diện tích là Durrës với diện tích 766 km² ở phía tây Albania.

Các hạt được tạo thành từ 61 đơn vị cấp hai được gọi là khu tự quản (bashki^Albanian). Các khu tự quản là cấp quản lý địa phương đầu tiên, chịu trách nhiệm về các nhu cầu địa phương và thực thi pháp luật. Chúng đã thống nhất và đơn giản hóa hệ thống các khu tự quản đô thị và nông thôn hoặc xã (komuna^Albanian) trước đây vào năm 2015. Đối với các vấn đề nhỏ hơn của chính quyền địa phương, các khu tự quản được tổ chức thành 373 đơn vị hành chính (njësia administrative^Albanian). Ngoài ra còn có 2980 làng (fshatra^Albanian), khu phố hoặc phường (lagje^Albanian), và địa phương (lokalitete^Albanian) trước đây được sử dụng làm đơn vị hành chính.

Biểu tượng	Hạt	Thủ phủ	Diện tích
alt=Biểu tượng của Hạt Berat	Berat	Berat	1,798	122,003	0.782
alt=Biểu tượng của Hạt Dibër	Dibër	Peshkopi	2,586	115,857	0.754
alt=Biểu tượng của Hạt Durrës	Durrës	Durrës	766	290,697	0.802
alt=Biểu tượng của Hạt Elbasan	Elbasan	Elbasan	3,199	270,074	0.784
alt=Biểu tượng của Hạt Fier	Fier	Fier	1,890	289,889	0.767
alt=Biểu tượng của Hạt Gjirokastër	Gjirokastër	Gjirokastër	2,884	59,381	0.794
alt=Biểu tượng của Hạt Korçë	Korçë	Korçë	3,711	204,831	0.790
alt=Biểu tượng của Hạt Kukës	Kukës	Kukës	2,374	75,428	0.749
alt=Biểu tượng của Hạt Lezhë	Lezhë	Lezhë	1,620	122,700	0.769
alt=Biểu tượng của Hạt Shkodër	Shkodër	Shkodër	3,562	200,007	0.784
alt=Biểu tượng của Hạt Tirana	Tirana	Tirana	1,652	906,166	0.820
alt=Biểu tượng của Hạt Vlorë	Vlorë	Vlorë	2,706	188,922	0.802

9. Kinh tế

Tirana là trung tâm kinh tế của đất nước. Đây là nơi đặt trụ sở của các công ty lớn trong và ngoài nước hoạt động tại quốc gia này.

Quá trình chuyển đổi của Albania từ một nền kinh tế kế hoạch xã hội chủ nghĩa sang một nền kinh tế hỗn hợp tư bản chủ nghĩa phần lớn đã thành công. Đất nước này có một nền kinh tế hỗn hợp đang phát triển được Ngân hàng Thế giới phân loại là nền kinh tế thu nhập trung bình cao. Năm 2016, Albania có tỷ lệ thất nghiệp thấp thứ tư ở Balkan với giá trị ước tính là 14,7%. Các đối tác thương mại lớn nhất của Albania là Ý, Hy Lạp, Trung Quốc, Tây Ban Nha, Kosovo và Hoa Kỳ. Lek (ALL) là tiền tệ của đất nước và được neo ở mức khoảng 132,51 lek mỗi euro.

Các thành phố Tirana và Durrës tạo thành trung tâm kinh tế và tài chính của Albania do dân số đông, cơ sở hạ tầng hiện đại và vị trí địa lý chiến lược. Các cơ sở hạ tầng quan trọng nhất của đất nước đều đi qua cả hai thành phố, kết nối phía bắc với phía nam cũng như phía tây với phía đông. Trong số các công ty lớn nhất có công ty phân phối năng lượng nhà nước OSHEE, nhà sản xuất thép Kurum, các công ty dầu mỏ như Kastrati, Albpetrol, và ARMO, công ty khoáng sản AlbChrome, tập đoàn đầu tư BALFIN Group và các công ty viễn thông One Albania và Vodafone.

Năm 2012, GDP bình quân đầu người của Albania ở mức 30% so với mức trung bình của Liên minh châu Âu, trong khi GDP (PPP) bình quân đầu người là 35%. Trong quý đầu tiên của năm 2010, sau Suy thoái kinh tế lớn, Albania là một trong ba quốc gia ở châu Âu ghi nhận tăng trưởng kinh tế. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán tăng trưởng 2,6% cho Albania vào năm 2010 và 3,2% vào năm 2011. Theo Forbes, tính đến tháng 12 năm 2016, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đang tăng trưởng ở mức 2,8%. Đất nước này có cán cân thương mại là -9,7% và tỷ lệ thất nghiệp là 14,7%. Đầu tư trực tiếp nước ngoài đã tăng đáng kể trong những năm gần đây khi chính phủ bắt tay vào một chương trình đầy tham vọng nhằm cải thiện môi trường kinh doanh thông qua các cải cách tài chính và lập pháp.

9.1. Khu vực kinh tế thứ nhất

Nho ở Berat. Do khí hậu Địa Trung Hải, rượu vang, ô liu và trái cây có múi chủ yếu được sản xuất ở Nam Albania.

Nông nghiệp ở Albania dựa trên các đơn vị nhỏ lẻ đến trung bình do gia đình sở hữu và phân tán. Đây vẫn là một ngành quan trọng của kinh tế Albania. Ngành này sử dụng 41% dân số, và khoảng 24,31% diện tích đất được sử dụng cho mục đích nông nghiệp. Một trong những địa điểm canh tác sớm nhất ở châu Âu đã được tìm thấy ở phía đông nam đất nước. Là một phần của quá trình tiền gia nhập của Albania vào Liên minh châu Âu, nông dân đang được hỗ trợ thông qua quỹ IPA để cải thiện các tiêu chuẩn nông nghiệp của Albania.

Albania sản xuất một lượng đáng kể trái cây (táo, ô liu, nho, cam, chanh, mơ, đào, anh đào, sung, anh đào chua, mận, và dâu tây), rau (khoai tây, cà chua, ngô, hành tây, và lúa mì), củ cải đường, thuốc lá, thịt, mật ong, sản phẩm sữa, thuốc truyền thống và cây hương liệu. Hơn nữa, đất nước này là một nhà sản xuất quan trọng trên toàn thế giới về xô thơm, hương thảo và long đởm vàng. Sự gần gũi của đất nước với Biển Ionia và Biển Adriatic mang lại tiềm năng lớn cho ngành đánh bắt cá chưa phát triển. Các nhà kinh tế của Ngân hàng Thế giới và Cộng đồng châu Âu báo cáo rằng, ngành đánh bắt cá của Albania có tiềm năng tốt để tạo ra thu nhập xuất khẩu vì giá cả ở các thị trường Hy Lạp và Ý gần đó cao hơn nhiều lần so với thị trường Albania. Các loài cá có sẵn ngoài khơi bờ biển của đất nước là cá chép, cá hồi chấm, cá tráp, trai và động vật giáp xác.

Albania có một trong những lịch sử trồng nho lâu đời nhất châu Âu. Khu vực ngày nay là một trong số ít nơi cây nho mọc tự nhiên trong kỷ băng hà. Những hạt giống lâu đời nhất được tìm thấy trong khu vực có niên đại từ 4.000 đến 6.000 năm. Năm 2009, quốc gia này sản xuất ước tính 17.500 tấn rượu vang.

9.2. Khu vực kinh tế thứ hai

Khu vực kinh tế thứ hai của Albania đã trải qua nhiều thay đổi và đa dạng hóa kể từ khi chế độ cộng sản sụp đổ. Ngành này rất đa dạng, từ điện tử, sản xuất, dệt may, đến thực phẩm, xi măng, khai thác mỏ, và năng lượng. Nhà máy xi măng Antea ở Fushë-Krujë được coi là một trong những khoản đầu tư công nghiệp mới lớn nhất của quốc gia. Dầu khí Albania là một trong những ngành hứa hẹn nhất, mặc dù được quản lý chặt chẽ, trong nền kinh tế của nước này. Albania có trữ lượng dầu mỏ lớn thứ hai ở Bán đảo Balkan sau Romania, và là trữ lượng dầu mỏ lớn nhất ở châu Âu. Công ty Albpetrol thuộc sở hữu nhà nước Albania và giám sát các thỏa thuận dầu khí nhà nước trong nước. Ngành dệt may đã có sự mở rộng đáng kể bằng cách tiếp cận các công ty từ Liên minh châu Âu (EU) tại Albania. Theo Viện Thống kê (INSTAT), tính đến năm 2016, sản xuất dệt may có mức tăng trưởng hàng năm là 5,3% và doanh thu hàng năm khoảng 1.50 B EUR.

Albania là một nhà sản xuất khoáng sản quan trọng và được xếp hạng trong số các nhà sản xuất và xuất khẩu crôm hàng đầu thế giới. Quốc gia này cũng là một nhà sản xuất đáng chú ý về đồng, niken và than đá. Các mỏ Batra, mỏ Bulqizë, và mỏ Thekna là một trong những mỏ nổi tiếng nhất của Albania vẫn còn hoạt động.

9.3. Khu vực kinh tế thứ ba

Quần đảo Ksamil, ở phía nam Bờ biển Ionia của Albania

Khu vực kinh tế thứ ba là khu vực phát triển nhanh nhất trong nền kinh tế đất nước. 36% dân số làm việc trong lĩnh vực dịch vụ, đóng góp 65% vào GDP của đất nước. Kể từ cuối thế kỷ 20, ngành ngân hàng là một thành phần chính của khu vực kinh tế thứ ba và nhìn chung vẫn trong tình trạng tốt do tư nhân hóa và chính sách tiền tệ đáng khen ngợi.

Trước đây là một trong những quốc gia biệt lập và bị kiểm soát chặt chẽ nhất thế giới, ngành viễn thông ngày nay là một đóng góp lớn khác cho khu vực này. Ngành này phát triển chủ yếu thông qua tư nhân hóa và đầu tư sau đó của cả các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Eagle, Vodafone và Telekom Albania là các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông hàng đầu trong nước.

Du lịch được công nhận là một ngành công nghiệp có tầm quan trọng quốc gia và đã tăng trưởng đều đặn kể từ đầu thế kỷ 21. Ngành này đóng góp trực tiếp 8,4% GDP vào năm 2016, tuy nhiên nếu tính cả những đóng góp gián tiếp thì tỷ lệ này lên tới 26%. Cùng năm đó, đất nước này đã đón khoảng 4,74 triệu du khách, chủ yếu từ khắp châu Âu và Hoa Kỳ.

Sự gia tăng du khách nước ngoài diễn ra mạnh mẽ. Albania chỉ có 500.000 du khách vào năm 2005, và ước tính 4,2 triệu vào năm 2012, tăng 740%. Năm 2015, du lịch mùa hè tăng 25% so với năm 2014, theo cơ quan du lịch của đất nước. Năm 2011, Lonely Planet đã vinh danh Albania là một điểm đến du lịch hàng đầu, trong khi The New York Times xếp Albania ở vị trí thứ 4 trong số các điểm đến du lịch toàn cầu vào năm 2014.

Phần lớn ngành du lịch tập trung dọc theo Biển Adriatic và Biển Ionia ở phía tây đất nước. Tuy nhiên, Riviera Albania ở phía tây nam có những bãi biển đẹp và nguyên sơ nhất; đường bờ biển của nó có chiều dài đáng kể là 446 km. Bờ biển có một nét đặc trưng riêng biệt, phong phú với nhiều loại bãi biển hoang sơ, mũi đất, vịnh nhỏ, vịnh kín, đầm phá, bãi biển sỏi nhỏ, hang động biển và nhiều dạng địa hình khác. Một số phần của bờ biển này rất sạch sẽ về mặt sinh thái, bao gồm các khu vực chưa được khám phá, rất hiếm hoi ở Địa Trung Hải. Các điểm thu hút khác bao gồm các khu vực miền núi như Alps Albania, Dãy núi Ceraunian và Dãy núi Korab cũng như các thành phố lịch sử Berat, Durrës, Gjirokastër, Sarandë, Shkodër và Korçë.

9.4. Giao thông vận tải

Rruga e Kombit nối Biển Adriatic qua Đồng bằng phía Tây với Alps Albania.

Giao thông vận tải ở Albania được quản lý trong phạm vi chức năng của Bộ Cơ sở hạ tầng và Năng lượng và các đơn vị như Cơ quan Đường bộ Albania (ARRSH), chịu trách nhiệm xây dựng và bảo trì đường cao tốc và đường ô tô ở Albania, cũng như Cơ quan Hàng không Albania (AAC), chịu trách nhiệm điều phối hàng không dân dụng và các sân bay trong nước.

Sân bay quốc tế của Tirana là cửa ngõ hàng không hàng đầu của đất nước, và cũng là trung tâm chính của hãng hàng không quốc gia của Albania, Air Albania. Sân bay đã phục vụ hơn 3,3 triệu hành khách vào năm 2019 với các chuyến bay kết nối đến nhiều điểm đến ở các quốc gia khác trên khắp Châu Âu, Châu Phi và Châu Á. Đất nước có kế hoạch tăng dần số lượng sân bay, đặc biệt là ở phía nam với các địa điểm có thể ở Sarandë, Gjirokastër và Vlorë.

Các đường cao tốc và đường ô tô ở Albania được bảo trì đúng cách và thường xuyên vẫn đang được xây dựng và cải tạo. Autostrada 1 (A1) là một hành lang giao thông không thể thiếu và là đường cao tốc dài nhất của đất nước. Nó được lên kế hoạch để nối Durrës trên Biển Adriatic qua Pristina ở Kosovo với Hành lang Liên Âu X ở Serbia. Autostrada 2 (A2) là một phần của Hành lang Adriatic-Ionia cũng như Hành lang Liên Âu VIII và nối Fier với Vlorë. Autostrada 3 (A3) đang được xây dựng và sau khi hoàn thành sẽ nối Tirana và Elbasan với Hành lang Liên Âu VIII. Khi cả ba hành lang hoàn thành, Albania sẽ có ước tính 759 km đường cao tốc, nối liền với tất cả các nước láng giềng.

Durrës là cảng biển nhộn nhịp và lớn nhất trong nước, tiếp theo là Vlorë, Shëngjin và Sarandë. Tính đến năm 2014, đây là một trong những cảng hành khách lớn nhất trên Biển Adriatic, với lượng hành khách hàng năm khoảng 1,5 triệu người. Các cảng chính phục vụ một hệ thống phà nối Albania với các đảo và thành phố ven biển ở Croatia, Hy Lạp và Ý.

Mạng lưới đường sắt được quản lý bởi công ty đường sắt quốc gia Hekurudha Shqiptare, được Hoxha quảng bá rộng rãi. Đã có sự gia tăng đáng kể trong việc sở hữu ô tô tư nhân và sử dụng xe buýt trong khi việc sử dụng đường sắt giảm kể từ khi chủ nghĩa cộng sản kết thúc. Một tuyến đường sắt mới từ Tirana và sân bay của nó đến Durrës đang được lên kế hoạch. Vị trí của tuyến đường sắt này, nối liền các khu đô thị đông dân nhất của Albania, khiến nó trở thành một dự án phát triển kinh tế quan trọng.

9.5. Khoa học và Công nghệ

Sau sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản năm 1991, nguồn nhân lực trong lĩnh vực khoa học và công nghệ ở Albania đã giảm sút nghiêm trọng. Theo nhiều báo cáo khác nhau, trong giai đoạn 1991-2005, khoảng 50% giáo sư và nhà khoa học của các trường đại học và viện khoa học trong nước đã rời Albania. Năm 2009, chính phủ đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia về Khoa học, Công nghệ và Đổi mới ở Albania giai đoạn 2009-2015. Chiến lược này nhằm mục tiêu tăng gấp ba lần chi tiêu công cho nghiên cứu và phát triển lên 0,6% GDP và tăng tỷ trọng GDE từ các nguồn nước ngoài, bao gồm các chương trình khung về nghiên cứu của Liên minh châu Âu, đến mức chiếm 40% chi tiêu cho nghiên cứu, cùng nhiều mục tiêu khác. Albania được xếp hạng 84 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.

Viễn thông là một trong những ngành phát triển nhanh và năng động nhất ở Albania. Vodafone Albania, Telekom Albania và Albtelecom là ba nhà cung cấp lớn về di động và internet ở Albania. Theo Cơ quan Truyền thông Điện tử và Bưu chính (AKEP) năm 2018, nước này có khoảng 2,7 triệu người dùng di động đang hoạt động với gần 1,8 triệu thuê bao băng rộng đang hoạt động. Chỉ riêng Vodafone Albania đã phục vụ hơn 931.000 người dùng di động, Telekom Albania có khoảng 605.000 người dùng và Albtelecom có hơn 272.000 người dùng. Vào tháng 1 năm 2023, Albania đã phóng hai vệ tinh đầu tiên của mình, Albania 1 và Albania 2, vào quỹ đạo, được coi là một nỗ lực mang tính bước ngoặt trong việc giám sát lãnh thổ đất nước và xác định các hoạt động bất hợp pháp. Kỹ sư người Mỹ gốc Albania Mira Murati, Giám đốc Công nghệ của tổ chức nghiên cứu OpenAI, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển và ra mắt các dịch vụ trí tuệ nhân tạo như ChatGPT, Codex và DALL-E. Vào tháng 12 năm 2023, Thủ tướng Edi Rama đã công bố kế hoạch hợp tác giữa chính phủ Albania và ChatGPT, được tạo điều kiện thuận lợi thông qua các cuộc thảo luận với Murati. Rama nhấn mạnh ý định hợp lý hóa việc điều chỉnh luật pháp Albania cho phù hợp với các quy định của Liên minh châu Âu, nhằm giảm chi phí liên quan đến dịch thuật và dịch vụ pháp lý.

9.6. Năng lượng

Sản lượng điện ở Albania từ năm 1980 đến 2019

Do vị trí và tài nguyên thiên nhiên, Albania có nhiều loại nguồn năng lượng đa dạng, từ khí đốt, dầu mỏ và than đá đến năng lượng gió, mặt trời, nước và các nguồn năng lượng tái tạo khác. Theo Chỉ số Chuyển đổi Năng lượng (ETI) năm 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, quốc gia này xếp thứ 21 trên toàn cầu, làm nổi bật những tiến bộ trong chương trình nghị sự chuyển đổi năng lượng của mình. Hiện tại, ngành sản xuất điện của Albania phụ thuộc vào thủy điện, xếp thứ năm trên thế giới về tỷ lệ phần trăm. Những rủi ro ngày càng tăng về lũ lụt và hạn hán do biến đổi khí hậu dự kiến sẽ gây nguy hiểm cho sản xuất điện. Drin, ở phía bắc, có bốn nhà máy thủy điện, bao gồm Fierza, Koman, Skavica và Vau i Dejës. Hai nhà máy điện khác, chẳng hạn như Banjë và Moglicë, nằm dọc theo Devoll ở phía nam.

Albania có trữ lượng dầu mỏ đáng kể. Nước này có trữ lượng dầu mỏ lớn thứ 10 ở châu Âu và thứ 58 trên thế giới. Các mỏ dầu chính của đất nước nằm xung quanh Bờ biển Adriatic của Albania và Đồng bằng Myzeqe trong Vùng đất thấp phía Tây, nơi có trữ lượng lớn nhất của đất nước. Patos-Marinza, cũng nằm trong khu vực này, là mỏ dầu trên đất liền lớn nhất ở châu Âu. Đường ống xuyên Adriatic (TAP), một phần của Hành lang khí đốt phía Nam theo kế hoạch, chạy dài 215 km qua lãnh thổ Albania trước khi vào Bờ biển Adriatic của Albania khoảng 17 km về phía tây bắc Fier.

Nguồn nước của Albania đặc biệt phong phú ở tất cả các vùng của đất nước và bao gồm hồ, sông, suối và các tầng chứa nước ngầm. Lượng nước ngọt trung bình có sẵn của đất nước được ước tính là 129.7 m³ mỗi người mỗi năm, một trong những tỷ lệ cao nhất ở châu Âu. Theo dữ liệu do Chương trình Giám sát Chung về Cấp nước và Vệ sinh (JMP) trình bày vào năm 2015, khoảng 93% tổng dân số của đất nước được tiếp cận với cải thiện vệ sinh.

10. Xã hội

Các đặc điểm xã hội chính của Albania phản ánh một quá trình chuyển đổi từ một xã hội biệt lập, kế hoạch hóa tập trung sang một xã hội mở cửa, định hướng thị trường và dân chủ hơn, với những thách thức và cơ hội đi kèm.

10.1. Dân cư

Sự phát triển của dân số Albania trong sáu mươi năm qua

Thống kê dân số của Albania, theo điều tra dân số năm 2023 do Viện Thống kê (INSTAT) thực hiện, cho thấy dân số là 2.402.113 người, giảm đáng kể so với 2.821.977 người được ghi nhận trong điều tra dân số năm 2011. Sự sụt giảm dân số bắt đầu sau khi chế độ cộng sản ở Albania tan rã và có liên quan đến những thay đổi đáng kể trong cấu trúc chính trị, kinh tế và xã hội của Albania. Một yếu tố chính trong quá trình chuyển đổi này bao gồm sự suy giảm tỷ lệ sinh cùng với sự gia tăng di cư, cả hai đều góp phần vào những thay đổi và thách thức nhân khẩu học dai dẳng. Dự báo dân số sẽ tiếp tục thu hẹp trong thập kỷ tới, tùy thuộc vào tỷ lệ thực tế và mức độ di cư. Hiện tại, mật độ dân số của Albania là 83,6 người/km vuông với sự phân bố dân cư đa dạng trên các vùng khác nhau. Các hạt Tirana và Durrës có sự tập trung dân số đáng kể, chiếm khoảng 41% tổng dân số Albania, với 32% sống ở Tirana và 9% ở Durrës. Ngược lại, các hạt ngoại vi và nông thôn hơn như Gjirokastër và Kukës có mật độ dân số thấp hơn đáng kể, mỗi hạt đóng góp 3% vào tổng dân số.
Trong lịch sử, người Albania đã thành lập một số cộng đồng ở nhiều vùng trên khắp Nam Âu. Cộng đồng người Albania ở nước ngoài đã được hình thành từ cuối Thời Trung cổ, khi họ di cư để thoát khỏi những khó khăn chính trị-xã hội khác nhau hoặc cuộc chinh phục Albania của Ottoman. Sau sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản, một số lượng lớn người Albania đã di cư đến các quốc gia như Úc, Canada, Thụy Sĩ, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Các nhóm thiểu số Albania có mặt ở các vùng lãnh thổ láng giềng như phía tây Bắc Macedonia, đông nam Montenegro, toàn bộ Kosovo và các vùng phía nam Serbia. Tổng cộng, số người Albania sống ở nước ngoài được ước tính cao hơn tổng dân số trong nước Albania. Có tới một phần ba những người sinh ra trong biên giới đất nước hiện đang sống ở nước ngoài, khiến Albania trở thành một trong những quốc gia có tỷ lệ di cư ra nước ngoài cao nhất so với dân số của mình trên thế giới. Năm 2022, tỷ lệ sinh thấp hơn 20% so với năm 2021, phần lớn là do sự di cư của những người trong độ tuổi sinh đẻ.

20 thành phố và thị trấn lớn nhất Albania (Theo điều tra dân số năm 2011 do Viện Thống kê (INSTAT) thực hiện)
Hạng	Thành phố	Hạt	Dân số	Hình ảnh
1	Tirana	Tirana	418,495	Tirana
2	Durrës	Durrës	113,249	Durrës
3	Vlorë	Vlorë	79,513	Vlorë
4	Elbasan	Elbasan	78,703	Elbasan
5	Shkodër	Shkodër	77,075
6	Fier	Fier	55,845
7	Korçë	Korçë	51,152
8	Berat	Berat	32,606
9	Lushnjë	Fier	31,105
10	Pogradec	Korçë	20,848
11	Kavajë	Tirana	20,192
12	Gjirokastër	Gjirokastër	19,836
13	Sarandë	Vlorë	17,233
14	Laç	Lezhë	17,086
15	Kukës	Kukës	16,719
16	Patos	Fier	15,937
17	Lezhë	Lezhë	15,510
18	Peshkopi	Dibër	13,251
19	Kuçovë	Berat	12,654
20	Krujë	Durrës	11,721

10.2. Các nhóm dân tộc

Các vùng có sự hiện diện truyền thống của các nhóm dân tộc khác ngoài người Albania.

Phân bố các nhóm dân tộc ở Albania, theo điều tra dân số năm 2011. Các quận được tô màu xám là những quận mà đa số người dân không khai báo dân tộc (câu hỏi này là tùy chọn). Cuộc điều tra dân số đã bị các nhóm thiểu số ở Albania chỉ trích và tẩy chay.

Các nhóm thiểu số quốc gia và văn hóa được chỉ định ở Albania bao gồm người Aromania, Hy Lạp, Macedonia, Montenegro, Serb, Roma, Ai Cập, Bosnia và Bulgaria, cũng như người Gorani và Do Thái là các nhóm thiểu số khác. Điều tra dân số năm 2023 ghi nhận thành phần dân tộc như sau: người Albania 2.186.917 (91,04% tổng dân số), người Hy Lạp 23.485 (0,98%), người Macedonia 2.281 (0,09%), người Montenegro 511 (0,02%), người Aromania 2.459 (0,1%), người Roma 9.813 (0,4%), người Ai Cập Balkan 12.375 (0,5%), người Bosnia 2.963 (0,12%), người Serbia 584 (0,02%), người Bulgaria 7.057 (0,29%), các dân tộc hỗn hợp 770 (0,03%), các dân tộc khác 3.798 (0,15%), và 134.451 (5,60%) không xác định dân tộc, trong tổng số 2.402.113 dân.

Các địa điểm truyền thống của các cộng đồng ngôn ngữ và tôn giáo ở Albania.

Trái ngược với số liệu thống kê chính thức cho thấy đa số người Albania, các nhóm thiểu số thường xuyên tranh cãi về các con số chính thức, khẳng định tỷ lệ phần trăm dân số của đất nước cao hơn. Chính phủ Hy Lạp tuyên bố có khoảng 300.000 người gốc Hy Lạp ở Albania. CIA World Factbook ước tính thiểu số Hy Lạp chiếm 0,9% dân số. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ ước tính người Hy Lạp chiếm 1,17%, và các dân tộc thiểu số khác chiếm 0,23% dân số. Cơ quan này đã đặt câu hỏi về tính hợp lệ của dữ liệu điều tra dân số năm 2011 về thiểu số Hy Lạp, vì các phép đo được cho là đã bị ảnh hưởng bởi việc tẩy chay.

10.3. Ngôn ngữ

Được thành lập vào năm 1887, Mësonjëtorja là trường học thế tục đầu tiên cung cấp giáo dục bằng tiếng Albania trong thời Đế quốc Ottoman.

Ngôn ngữ chính thức của đất nước là tiếng Albania, được đại đa số dân số đất nước sử dụng. Dạng nói và viết tiêu chuẩn của nó được sửa đổi và hợp nhất từ hai phương ngữ chính, Gheg và Tosk, mặc dù nó chủ yếu dựa trên phương ngữ Tosk. Sông Shkumbin là đường phân chia gần đúng giữa hai phương ngữ. Trong số các ngôn ngữ thiểu số, tiếng Hy Lạp là ngôn ngữ được nói nhiều thứ hai trong nước, với 0,5 đến 3% dân số nói tiếng này là ngôn ngữ mẹ đẻ, chủ yếu ở phía nam đất nước nơi người nói tiếng này tập trung. Các ngôn ngữ khác được các dân tộc thiểu số ở Albania sử dụng bao gồm tiếng Aromania, tiếng Serbia, tiếng Macedonia, tiếng Bosnia, tiếng Bulgaria, phương ngữ Gora và tiếng Roma. Tiếng Macedonia là ngôn ngữ chính thức tại Đô thị Pustec ở Đông Albania. Theo điều tra dân số năm 2011, 2.765.610 người hay 98,8% dân số đã khai tiếng Albania là tiếng mẹ đẻ của họ. Do dòng di cư lớn từ Albania, hơn một nửa số người Albania trong đời học một ngôn ngữ thứ hai. Ngoại ngữ chính được biết đến nhiều nhất là tiếng Anh với 40,0%, tiếp theo là tiếng Ý với 27,8% và tiếng Hy Lạp với 22,9%. Những người nói tiếng Anh chủ yếu là thanh niên, kiến thức về tiếng Ý ổn định ở mọi lứa tuổi, trong khi số người nói tiếng Hy Lạp giảm ở nhóm tuổi trẻ nhất.

Trong giới trẻ từ 25 tuổi trở xuống, tiếng Anh, tiếng Đức và tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng được quan tâm sau năm 2000. Tiếng Ý và tiếng Pháp vẫn duy trì sự quan tâm ổn định, trong khi tiếng Hy Lạp đã mất đi phần lớn sự quan tâm trước đây. Các xu hướng này liên quan đến các yếu tố văn hóa và kinh tế.

Giới trẻ đã thể hiện sự quan tâm ngày càng tăng đối với tiếng Đức trong những năm gần đây. Một số người trong số họ đến Đức để học tập hoặc trải nghiệm khác nhau. Albania và Đức có các thỏa thuận hợp tác giúp thanh niên hai nước hiểu rõ hơn về văn hóa của nhau. Do sự gia tăng mạnh mẽ trong quan hệ kinh tế với Thổ Nhĩ Kỳ, sự quan tâm đến việc học tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, đặc biệt là trong giới trẻ, đã tăng lên hàng năm.

10.4. Tôn giáo

Albania là một quốc gia thế tục và đa dạng về tôn giáo, không có tôn giáo chính thức. Tự do tôn giáo, tín ngưỡng và lương tâm được đảm bảo theo Hiến pháp của đất nước. Theo Điều tra dân số năm 2023, có 1.101.718 (45,86%) người Hồi giáo Sunni, 201.530 (8,38%) người Công giáo, 173.645 (7,22%) người Chính thống giáo Đông phương, 115.644 (4,81%) người Hồi giáo Bektashi, 9.658 (0,4%) người Tin Lành, 3.670 (0,15%) người theo các tôn giáo khác, 332.155 (13,82%) tín đồ không thuộc giáo phái nào, 85.311 (3,55%) người vô thần và 378.782 (15,76%) không cung cấp câu trả lời. Tuy nhiên, Albania được xếp hạng trong số các quốc gia ít tôn giáo nhất trên thế giới. Tôn giáo chỉ đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống của 39% dân số đất nước. Trong một báo cáo khác, 56% tự coi mình là người có tôn giáo, 30% tự coi mình là người không có tôn giáo, trong khi 9% tự xác định mình là người vô thần thuyết phục. 80% tin vào Chúa.

Đại diện các cộng đồng Hồi giáo Sunni, Chính thống giáo, Bektashi và Công giáo Albania tại Paris

Những người Hồi giáo Albania phân bố khắp đất nước. Chính thống giáo và Bektashi chủ yếu ở phía nam, trong khi Công giáo chủ yếu sống ở phía bắc. Năm 2008, có 694 nhà thờ Công giáo, 425 nhà thờ Chính thống giáo, 568 nhà thờ Hồi giáo và 70 Bektashi tekke trong nước.

Trong thời hiện đại, các chế độ cộng hòa, quân chủ và sau đó là cộng sản của Albania đã theo một chính sách có hệ thống nhằm tách tôn giáo khỏi các chức năng chính thức và đời sống văn hóa. Đất nước này chưa bao giờ có một tôn giáo chính thức dù là cộng hòa hay vương quốc. Vào thế kỷ 20, giới tăng lữ của tất cả các tín ngưỡng đã bị suy yếu dưới chế độ quân chủ và cuối cùng bị xóa bỏ trong những năm 1950 và 1960, theo chính sách nhà nước nhằm xóa bỏ mọi tôn giáo có tổ chức khỏi lãnh thổ Albania. Chế độ cộng sản đã đàn áp và trấn áp việc tuân thủ tôn giáo và các tổ chức tôn giáo và hoàn toàn cấm đoán tôn giáo. Đất nước này sau đó được chính thức tuyên bố là nhà nước vô thần đầu tiên trên thế giới. Tuy nhiên, tự do tôn giáo đã trở lại kể từ khi chủ nghĩa cộng sản kết thúc.

Hồi giáo đã sống sót sau cuộc đàn áp thời cộng sản và tái xuất hiện trong thời hiện đại như một tôn giáo được thực hành ở Albania. Một số giáo phái Kitô giáo nhỏ hơn ở Albania bao gồm Những người theo đạo Tin Lành và một số cộng đồng Tin Lành bao gồm Giáo hội Cơ Đốc Phục Lâm, Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Ky Tô và Nhân Chứng Giê-hô-va. Người Tin Lành đầu tiên được ghi nhận ở Albania là Said Toptani, người đã đi khắp châu Âu và trở về Tirana vào năm 1853, nơi ông thuyết giảng Đạo Tin Lành. Những người Tin Lành Phúc âm đầu tiên xuất hiện vào thế kỷ 19 và Liên minh Tin Lành được thành lập vào năm 1892. Ngày nay, nó có 160 hội thánh thành viên từ các giáo phái Tin Lành khác nhau. Sau cuộc di cư hàng loạt đến Israel sau sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản, chỉ còn lại 200 người Albania Do Thái trong nước.

10.5. Giáo dục

Đại học Nghệ thuật là cơ sở giáo dục đại học lớn nhất chuyên nghiên cứu về nghệ thuật

Ở Albania, giáo dục mang tính thế tục, miễn phí, bắt buộc, và dựa trên ba cấp độ. Năm học được chia thành hai học kỳ, bắt đầu vào tháng 9 hoặc tháng 10 và kết thúc vào tháng 6 hoặc tháng 7. Tiếng Albania là ngôn ngữ chính giảng dạy trong các cơ sở học thuật của đất nước. Việc học một ngoại ngữ đầu tiên là bắt buộc và thường được dạy ở các trường tiểu học và trường song ngữ. Các ngôn ngữ được dạy trong trường học là tiếng Anh, tiếng Ý, tiếng Pháp và tiếng Đức. Albania có tuổi thọ đi học dự kiến là 16 năm và tỷ lệ biết chữ là 98,7%, với 99,2% đối với nam và 98,3% đối với nữ.

Giáo dục tiểu học bắt buộc được chia thành hai cấp, trường tiểu học và trường trung học cơ sở, tương ứng từ lớp một đến lớp năm và lớp sáu đến lớp chín. Học sinh phải đi học từ sáu tuổi cho đến khi đủ 16 tuổi. Sau khi hoàn thành xuất sắc chương trình giáo dục tiểu học, tất cả học sinh đều có quyền theo học các trường trung học phổ thông, chuyên về bất kỳ lĩnh vực nào, bao gồm nghệ thuật, thể thao, ngôn ngữ, khoa học và công nghệ.

Giáo dục đại học là tùy chọn và đã trải qua một cuộc cải cách và tái cấu trúc toàn diện tuân thủ các nguyên tắc của Tiến trình Bologna. Có một số lượng đáng kể các cơ sở giáo dục đại học tư thục và công lập ở các thành phố lớn của Albania. Giáo dục đại học được tổ chức thành ba cấp độ kế tiếp nhau, cử nhân, thạc sĩ, và tiến sĩ.

10.6. Y tế

Ẩm thực Albania từ Địa Trung Hải, đặc trưng bởi việc sử dụng trái cây, rau và dầu ô liu, góp phần vào dinh dưỡng tốt của dân số đất nước

Hiến pháp Albania đảm bảo cho công dân của mình được chăm sóc sức khỏe bình đẳng, miễn phí và toàn dân. Hệ thống chăm sóc sức khỏe được tổ chức thành chăm sóc sức khỏe ban đầu, thứ cấp, và cấp ba, và đang trong quá trình hiện đại hóa và phát triển. Tuổi thọ trung bình khi sinh ở Albania là 77,8 tuổi, xếp thứ 37 trên thế giới và vượt qua một số quốc gia phát triển. Tuổi thọ khỏe mạnh trung bình là 68,8 tuổi, xếp thứ 37 trên thế giới. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh của đất nước được ước tính là 12 trên 1.000 ca sinh sống vào năm 2015. Năm 2000, đất nước này có hiệu suất chăm sóc sức khỏe tốt thứ 55 thế giới, theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong chính ở Albania, chiếm 52% số ca tử vong. Tai nạn, thương tích, bệnh ác tính và bệnh hô hấp là những nguyên nhân tử vong chính khác. Bệnh tâm thần kinh cũng gia tăng do những thay đổi về nhân khẩu học, xã hội và kinh tế gần đây trong nước.

Năm 2009, Albania có nguồn cung cấp rau quả là 886 gram/người/ngày, là nguồn cung cao thứ năm ở châu Âu. So với các nước phát triển và đang phát triển khác, Albania có tỷ lệ béo phì tương đối thấp, có lẽ là nhờ chế độ ăn Địa Trung Hải. Theo dữ liệu của WHO năm 2016, 21,7% người trưởng thành trong nước bị thừa cân lâm sàng, với điểm Chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 25 trở lên.

10.7. Truyền thông

Khuôn viên cũ của trụ sở Đài phát thanh Tirana tại thủ đô Tirana. Radio Televizioni Shqiptar (RTSH), Radio Televizioni ShqiptarĐài Phát thanh Truyền hình AlbaniaAlbanian, ban đầu được khánh thành với tên gọi Đài phát thanh Tirana vào năm 1938 trước Chiến tranh thế giới thứ hai — Khuôn viên cũ của trụ sở Đài phát thanh Tirana tại thủ đô Tirana. Radio Televizioni Shqiptar (RTSH), Radio Televizioni Shqiptar_{Đài Phát thanh Truyền hình Albania}^Albanian, ban đầu được khánh thành với tên gọi Đài phát thanh Tirana vào năm 1938 trước Chiến tranh thế giới thứ hai

Tự do báo chí và ngôn luận, và quyền tự do biểu đạt được đảm bảo trong Hiến pháp Albania. Albania được xếp hạng 84 trong Chỉ số Tự do Báo chí năm 2020 do Phóng viên không biên giới tổng hợp, với điểm số giảm đều kể từ năm 2003. Tuy nhiên, trong báo cáo năm 2020 của Freedom in the World, Freedom House đã phân loại các quyền tự do báo chí và ngôn luận ở Albania là một phần tự do khỏi sự can thiệp và thao túng chính trị.

Radio Televizioni Shqiptar (RTSH), Radio Televizioni Shqiptar_{Đài Phát thanh Truyền hình Albania}^Albanian, là tập đoàn đài truyền hình quốc gia của Albania điều hành nhiều đài truyền hình và phát thanh trong nước. Ba tập đoàn phát thanh truyền hình tư nhân lớn là Top Channel, Televizioni Klan và Vizion Plus, nội dung của họ được phân phối khắp Albania và cả bên ngoài lãnh thổ của mình ở Kosovo và các vùng lãnh thổ nói tiếng Albania khác.

Điện ảnh Albania có nguồn gốc từ thế kỷ 20 và phát triển sau tuyên ngôn độc lập của đất nước. Rạp chiếu phim đầu tiên dành riêng cho việc chiếu phim điện ảnh được xây dựng vào năm 1912 tại Shkodër. Trong thời Cộng hòa Nhân dân Albania, điện ảnh Albania phát triển nhanh chóng với việc khánh thành Kinostudio Shqipëria e Re ở Tirana. Năm 1953, phim sử thi Albania-Xô Viết, Chiến binh vĩ đại Skanderbeg, được phát hành, kể lại cuộc đời và cuộc chiến đấu của anh hùng Albania thời trung cổ Skanderbeg. Bộ phim đã giành được giải thưởng quốc tế tại Liên hoan phim Cannes năm 1954. Năm 2003, Liên hoan phim quốc tế Tirana được thành lập, là liên hoan phim lớn nhất trong nước. Nhà hát vòng tròn Durrës là nơi tổ chức Liên hoan phim quốc tế Durrës, liên hoan phim lớn thứ hai.

11. Văn hóa

Văn hóa Albania là sự pha trộn độc đáo của các ảnh hưởng lịch sử, địa lý và xã hội, tạo nên một bản sắc riêng biệt. Từ các biểu tượng quốc gia mang tính biểu tượng đến trang phục truyền thống đầy màu sắc, từ nền nghệ thuật và kiến trúc phong phú đến văn học và âm nhạc đặc sắc, Albania tự hào về một di sản văn hóa đa dạng và sôi động.

11.1. Biểu tượng

Mũ sắt của Gjergj Kastrioti Skanderbeg là biểu tượng của nền độc lập Albania

Màu đỏ và đen quốc gia được hiển thị trên quốc kỳ Albania, được trang trí bằng một con đại bàng hai đầu là biểu tượng quốc gia Albania được công nhận hàng đầu. Với con đại bàng đen tượng trưng cho lòng dũng cảm và sức mạnh, nền đỏ tượng trưng cho sự kiên cường và hy sinh của người dân Albania. Con đại bàng gắn liền với di sản của anh hùng dân tộc Gjergj Kastrioti, nổi tiếng với tên gọi Skanderbeg, người đã lãnh đạo một phong trào kháng chiến thành công chống lại ách thống trị của Ottoman. Bắt nguồn từ Thời Trung cổ, nó nổi lên như một biểu tượng huy hiệu trong Thân vương quốc Arbër và trong số các triều đại Albania đáng chú ý như các gia tộc Dukagjini, Kastrioti, Muzaka và Thopia. Trong Thời kỳ Phục hưng Albania, đánh dấu sự phục hưng bản sắc dân tộc Albania và khát vọng độc lập, con đại bàng Albania đã lấy lại được vị thế nổi bật của mình. Tầm quan trọng của nó đạt đến đỉnh cao với tuyên ngôn độc lập của Albania vào năm 1912, khi Ismail Qemali treo nó lên làm quốc kỳ tại Vlorë.

Quốc huy Albania là một sự điều chỉnh của quốc kỳ Albania và con dấu của Skanderbeg. Quốc huy bao gồm con đại bàng hai đầu màu đen được đặt ở trung tâm của một nền đỏ. Phía trên con đại bàng, nó mang mũ sắt của Skanderbeg, được đội vương miện bằng đầu của một con dê rừng bằng vàng. Ti Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqipëtar^Albanian, có nghĩa là "Hỡi Albania, hãy cho tôi danh dự, hãy cho tôi cái tên Albania", là phương châm quốc gia của Albania. Nó có nền tảng từ di sản của nhà thơ quốc gia Naim Frashëri, người đã giữ một vai trò nổi tiếng trong Thời kỳ Phục hưng Albania. Quốc ca Albania, Himni i Flamurit (Himni i Flamurit^Albanian), được sáng tác bởi Asdreni và được thông qua như vậy sau khi Albania độc lập vào năm 1912.

11.2. Trang phục truyền thống

Fustanella được chỉ định là quốc phục Albania có ý nghĩa văn hóa sâu sắc trong văn hóa Albania

Trang phục truyền thống Albania, với những biến thể tương phản dành cho người Gheg miền bắc và người Tosk Albania miền nam, là một minh chứng cho lịch sử, sự đa dạng văn hóa và bản sắc dân tộc của Albania. Đàn ông Gheg mặc áo sơ mi sáng màu kết hợp với quần rộng thùng thình được gọi là Tirq. Những chiếc quần này được thắt chặt bằng một chiếc thắt lưng dệt rộng, Brez. Một thành phần không thể thiếu trong trang phục của họ là Xhamadan, một chiếc áo vest nhung đỏ bằng len được trang trí bằng các họa tiết dân gian và hoa văn vàng. Họ cũng đội một chiếc mũ hình vòm đặc biệt gọi là Qeleshe, được làm từ len, có nguồn gốc từ thời người Illyria. Ngược lại, đàn ông Tosk chọn Fustanella, một loại trang phục dài đến đầu gối được chỉ định là quốc phục, thường có màu trắng với các nếp gấp, đi kèm với áo sơ mi trắng. Họ cũng mặc một chiếc Xhamadan màu be hoặc xanh đậm gợi nhớ đến trang phục của người Gheg. Để hoàn thiện trang phục của mình, đàn ông mặc tất cao đến đầu gối được gọi là Çorape và giày da được gọi là Opinga.

Trang phục của phụ nữ Gheg và Tosk nổi tiếng với bảng màu phong phú và các chi tiết chạm trổ phức tạp, được thể hiện trên các thành phần khác nhau bao gồm đồ trang sức tai, nhẫn đeo ngón tay, vòng cổ, khóa thắt lưng và cúc áo. Các thành phần chính bao gồm một chiếc áo sơ mi dài, sáng màu kết hợp với một chiếc tạp dề, thường đi kèm với một chiếc áo choàng bằng len hoặc nỉ được gọi là Xhoka. Các trang phục phía trên bổ sung, chẳng hạn như Dollama hoặc Mintan, có thể được xếp lớp, cùng với một chiếc khăn trùm đầu được gọi là Kapica hoặc Shall. Một biến thể đặc biệt kết hợp một cặp tạp dề, bao gồm Pështjellak ở phía sau và Paranik ở phía trước. Một phần không thể thiếu trong trang phục truyền thống của phụ nữ Gheg là chiếc Xhubleta cổ xưa. Những nỗ lực tận tâm đã được thực hiện để bảo tồn và quảng bá trang phục này, thừa nhận tầm quan trọng của nó như một biểu tượng của di sản Albania. Để minh chứng cho tầm quan trọng của nó, Xhubleta đã được ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO. Loại trang phục hình chuông đặc biệt này được tạo hình màu đen và được làm phong phú thêm bằng các họa tiết dân tộc Albania được thêu, thể hiện sự khéo léo đáng chú ý của miền bắc Albania. Quá trình chế tác của nó bao gồm nhiều công đoạn phức tạp, bao gồm việc chuẩn bị vải shajak và các kỹ thuật cắt chính xác.

11.3. Nghệ thuật và Kiến trúc

Butrint đã được đưa vào danh sách Di sản Thế giới của UNESCO từ năm 1992

Lịch sử nghệ thuật của Albania đặc biệt bị ảnh hưởng bởi vô số các dân tộc, truyền thống và tôn giáo cổ đại và trung cổ. Nó bao gồm một phổ rộng với các phương tiện và lĩnh vực bao gồm hội họa, gốm sứ, điêu khắc, sứ và kiến trúc, tất cả đều thể hiện sự đa dạng lớn về phong cách và hình dạng, ở các vùng và thời kỳ khác nhau.

Sự trỗi dậy của Đế quốc Byzantine và Ottoman trong Thời Trung cổ đi kèm với sự phát triển tương ứng của Kitô giáo và nghệ thuật Hồi giáo ở các vùng đất của Albania, điều này thể hiện rõ trong các ví dụ về kiến trúc và tranh khảm trên khắp đất nước. Nhiều thế kỷ sau, Thời kỳ Phục hưng Albania tỏ ra quan trọng đối với sự giải phóng của văn hóa Albania hiện đại và chứng kiến những phát triển chưa từng có trong mọi lĩnh vực văn học và nghệ thuật, trong đó các nghệ sĩ tìm cách quay trở lại những lý tưởng của Chủ nghĩa Ấn tượng và Chủ nghĩa Lãng mạn. Tuy nhiên, Onufri, Kolë Idromeno, David Selenica, Kostandin Shpataraku và Anh em Zografi là những đại diện nổi bật nhất của nghệ thuật Albania.

Kiến trúc Albania phản ánh di sản của các nền văn minh khác nhau có từ thời cổ đại. Các thành phố lớn ở Albania đã phát triển từ bên trong lâu đài để bao gồm nhà ở, các công trình tôn giáo và thương mại, với việc liên tục thiết kế lại các quảng trường thị trấn và sự phát triển của các kỹ thuật xây dựng. Ngày nay, các thành phố và thị trấn phản ánh toàn bộ phổ các phong cách kiến trúc khác nhau. Vào thế kỷ 20, nhiều công trình lịch sử cũng như kiến trúc thiêng liêng mang ảnh hưởng cổ xưa đã bị phá hủy trong thời kỳ cộng sản.

Kiến trúc cổ đại được tìm thấy trên khắp Albania và rõ ràng nhất ở Byllis, Amantia, Phoenice, Apollonia, Butrint, Antigonia, Shkodër và Durrës. Xem xét thời kỳ cai trị lâu dài của Đế quốc Byzantine, họ đã giới thiệu các lâu đài, thành trì, nhà thờ và tu viện với sự giàu có ngoạn mục của các tranh tường và fresco có thể nhìn thấy. Có lẽ những ví dụ nổi tiếng nhất có thể được tìm thấy ở các thành phố phía nam Albania và các vùng lân cận của Korçë, Berat, Voskopojë và Gjirokastër. Liên quan đến việc giới thiệu kiến trúc Ottoman, đã có sự phát triển của các nhà thờ Hồi giáo và các tòa nhà Hồi giáo khác, đặc biệt thấy ở Berat và Gjirokastër.

Bliss, tác phẩm điêu khắc bằng thép không gỉ của nghệ sĩ đương đại Helidon Xhixha. — *Bliss*, tác phẩm điêu khắc bằng thép không gỉ của nghệ sĩ đương đại Helidon Xhixha.

Một giai đoạn hiệu quả của Chủ nghĩa Lịch sử, Art Nouveau và Chủ nghĩa Tân cổ điển đã hợp nhất vào thế kỷ 19, được minh chứng rõ nhất ở Korçë. Thế kỷ 20 mang đến những phong cách kiến trúc mới như phong cách Ý hiện đại, hiện diện ở Tirana như Quảng trường Skanderbeg và các Bộ. Nó cũng hiện diện ở Shkodër, Vlorë, Sarandë và Durrës. Hơn nữa, các thị trấn khác đã có được diện mạo độc đáo của Albania ngày nay thông qua các ảnh hưởng văn hóa hoặc kinh tế khác nhau.

Chủ nghĩa cổ điển xã hội chủ nghĩa đến trong thời kỳ cộng sản ở Albania sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Trong giai đoạn này, nhiều khu phức hợp theo phong cách xã hội chủ nghĩa, đường rộng và nhà máy đã được xây dựng, trong khi các quảng trường thị trấn được thiết kế lại và nhiều tòa nhà lịch sử và quan trọng bị phá hủy. Các ví dụ đáng chú ý về phong cách đó bao gồm Quảng trường Mẹ Teresa, Kim tự tháp Tirana, Cung Đại hội và nhiều công trình khác.

Ba địa điểm khảo cổ của Albania được đưa vào danh sách Di sản Thế giới của UNESCO. Chúng bao gồm tàn tích cổ đại của Butrint, Trung tâm Lịch sử Berat và Gjirokastër thời trung cổ, và địa điểm Di sản Tự nhiên và Văn hóa của vùng Ohrid được chia sẻ với Bắc Macedonia từ năm 2019. Hơn nữa, các lăng mộ hoàng gia Illyria, tàn tích của Apollonia, Nhà hát vòng tròn Durrës cổ đại và Pháo đài Bashtovë đã được đưa vào danh sách dự kiến của Albania.

11.4. Văn học

Một đoạn trích từ Meshari (Sách Lễ) do Gjon Buzuku viết (1555) — Một đoạn trích từ Meshari *(Sách Lễ)* do Gjon Buzuku viết (1555)

Sự phục hưng văn hóa trước hết được thể hiện qua sự phát triển của tiếng Albania trong lĩnh vực văn bản và ấn phẩm nhà thờ. Các cuộc cải cách Tin Lành đã tiếp thêm hy vọng cho sự phát triển của ngôn ngữ và truyền thống văn học địa phương, khi giáo sĩ Gjon Buzuku dịch phụng vụ Công giáo sang tiếng Albania, cố gắng làm cho tiếng Albania những gì Martin Luther đã làm cho tiếng Đức. Meshari (Sách Lễ) do Gjon Buzuku viết được xuất bản năm 1555 và được coi là một trong những tác phẩm văn học đầu tiên của tiếng Albania viết trong Thời Trung cổ. Trình độ ngôn ngữ tinh tế và chính tả ổn định phải là kết quả của một truyền thống viết tiếng Albania sớm hơn, một truyền thống chưa được hiểu rõ. Tuy nhiên, có một số bằng chứng rời rạc, có trước Buzuku, cho thấy tiếng Albania đã được viết ít nhất từ thế kỷ 14.

Parashqevi Qiriazi - giáo viên và nhà nữ quyền (1880-1970)

Các tác phẩm tiếng Albania từ những thế kỷ này không chỉ là các văn bản tôn giáo mà còn là các biên niên sử. Chúng được nhà nhân văn học Marin Barleti đề cập đến, người trong cuốn sách Cuộc bao vây Shkodër (Rrethimi i Shkodrës) năm 1504, đã xác nhận rằng ông đã lướt qua các biên niên sử như vậy được viết bằng ngôn ngữ của người dân (in vernacula lingua) cũng như tiểu sử nổi tiếng của ông về Skanderbeg Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis (Lịch sử Skanderbeg) năm 1508. Lịch sử Skanderbeg vẫn là nền tảng của các nghiên cứu về Skanderbeg và được coi là một kho tàng văn hóa Albania, quan trọng đối với sự hình thành ý thức tự giác dân tộc Albania.

Trong thế kỷ 16 và 17, cuốn sách giáo lý (E mbësuame krishterë) (Giáo lý Kitô giáo) năm 1592 của Lekë Matrënga, (Doktrina e krishterë) (Giáo lý Kitô giáo) năm 1618 và (Rituale romanum) năm 1621 của Pjetër Budi, nhà văn đầu tiên của văn xuôi và thơ tiếng Albania nguyên bản, một lời xin lỗi cho George Castriot (1636) của Frang Bardhi, người cũng đã xuất bản một cuốn từ điển và các tác phẩm văn hóa dân gian, chuyên luận thần học-triết học Cuneus Prophetarum (Đoàn Tiên tri) (1685) của Pjetër Bogdani, nhân vật phổ quát nhất của Thời Trung cổ Albania, đã được xuất bản bằng tiếng Albania. Nhà văn Albania nổi tiếng nhất trong thế kỷ 20 và 21 có lẽ là Ismail Kadare.

11.5. Âm nhạc

Iso-polyphony Albania được công nhận là một Kiệt tác Di sản Truyền khẩu và Phi vật thể của Nhân loại của UNESCO.

Âm nhạc dân gian Albania là một phần nổi bật của bản sắc dân tộc, và tiếp tục đóng một vai trò quan trọng trong toàn bộ âm nhạc Albania. Âm nhạc dân gian có thể được chia thành hai nhóm phong cách, chủ yếu là các biến thể Gheg miền bắc, và các biến thể Lab và Tosk miền nam. Truyền thống miền bắc và miền nam đối lập nhau bởi một tông giọng mạnh mẽ từ miền bắc, và hình thức âm nhạc thoải mái hơn của miền nam.

Nhiều bài hát liên quan đến các sự kiện từ lịch sử Albania và văn hóa Albania, bao gồm các chủ đề truyền thống về danh dự, lòng hiếu khách, sự phản bội và trả thù. Bản tổng hợp đầu tiên của âm nhạc dân gian Albania được thực hiện bởi hai nhạc sĩ Himariot, Neço Muka và Koço Çakali, tại Paris, trong quá trình làm việc của họ với giọng nữ cao Albania Tefta Tashko-Koço. Một số bản tổng hợp đĩa hát đã được ba nghệ sĩ thu âm vào thời điểm đó, cuối cùng dẫn đến việc công nhận iso-polyphony Albania là một Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO.

Festivali i Këngës (Festivali i Këngës^Albanian) là một cuộc thi hát truyền thống của Albania do đài truyền hình quốc gia Radio Televizioni Shqiptar (RTSH) (Radio Televizioni Shqiptar^Albanian) tổ chức. Lễ hội được tổ chức hàng năm kể từ khi khai mạc vào năm 1962 và đã khởi đầu sự nghiệp của một số ca sĩ thành công nhất Albania bao gồm Vaçe Zela và Parashqevi Simaku. Đây là một cuộc thi âm nhạc quan trọng giữa các nghệ sĩ Albania trình bày các bài hát chưa phát hành lần đầu, do các tác giả Albania sáng tác và được ban giám khảo hoặc công chúng bình chọn.

Các nghệ sĩ đương đại Rita Ora, Bebe Rexha, Era Istrefi, Dua Lipa, Ava Max, Bleona, Elvana Gjata, Ermonela Jaho, và Inva Mula đã đạt được sự công nhận quốc tế cho âm nhạc của họ, trong khi giọng nữ cao Ermonela Jaho đã được một số người mô tả là "giọng nữ cao được hoan nghênh nhất thế giới". Ca sĩ opera Albania Saimir Pirgu đã được đề cử cho Giải Grammy năm 2017.

11.6. Ẩm thực

Bukë misri (bánh mì ngô) là một món ăn chính trên bàn ăn của người Albania

Speca të fërguar (ớt ớt chuông nướng) ăn kèm với pite, một loại bánh nhiều lớp truyền thống và nổi bật của Albania

Trong nhiều thế kỷ, ẩm thực Albania đã bị ảnh hưởng rộng rãi bởi văn hóa Albania, địa lý và lịch sử, và do đó, các vùng khác nhau của đất nước có các ẩm thực vùng cụ thể. Truyền thống nấu ăn đặc biệt khác nhau giữa miền bắc và miền nam, do địa hình và khí hậu khác nhau, về cơ bản góp phần vào điều kiện phát triển tuyệt vời cho nhiều loại thảo mộc, trái cây và rau quả.

Người Albania sản xuất và sử dụng nhiều loại trái cây như chanh, cam, sung, và đáng chú ý nhất là ô liu, có lẽ là yếu tố quan trọng nhất trong nấu ăn của người Albania. Gia vị và các loại thảo mộc khác như húng quế, oải hương, bạc hà, kinh giới ô, hương thảo, và cỏ xạ hương được sử dụng rộng rãi, cũng như các loại rau như tỏi, hành tây, ớt, khoai tây, cà chua, cũng như các loại đậu các loại.

Với đường bờ biển dọc theo Adriatic và Ionia ở Địa Trung Hải, cá, động vật giáp xác, và hải sản là một phần phổ biến và không thể thiếu trong chế độ ăn của người Albania. Mặt khác, thịt cừu là loại thịt truyền thống cho các ngày lễ và lễ hội tôn giáo khác nhau của cả Kitô hữu và Hồi giáo, mặc dù thịt gia cầm, thịt bò và thịt lợn cũng có rất nhiều.

Tavë kosi ("sữa chua thịt hầm") là món ăn quốc gia của Albania, bao gồm thịt cừu và gạo được nướng dưới một lớp sữa chua dày, chua. Fërgesë là một món ăn quốc gia khác, được làm từ ớt, cà chua và pho mát cottage. Pite cũng rất phổ biến, một loại bánh nướng với nhân là hỗn hợp rau bina và gjizë (phô mai sữa đông) hoặc mish (thịt xay).

Petulla, một loại bột chiên truyền thống, cũng là một đặc sản phổ biến, và được dùng với đường bột hoặc pho mát feta và các loại mứt trái cây khác nhau. Flia bao gồm nhiều lớp giống như crêpe được phết kem và dùng với kem chua. Krofne, tương tự như bánh rán Berliner, được nhồi mứt, hoặc sô cô la và thường được ăn vào mùa đông.

Cà phê là một phần không thể thiếu trong lối sống của người Albania. Đất nước này có nhiều quán cà phê bình quân đầu người hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới. Trà cũng được thưởng thức cả ở nhà hoặc bên ngoài tại các quán cà phê, quán bar hoặc nhà hàng. Çaj Mali (trà Sideritis) cực kỳ được yêu thích, và là một phần của thói quen hàng ngày của hầu hết người Albania. Nó được trồng trên khắp miền Nam Albania và nổi tiếng với các đặc tính y học của nó. Trà đen cũng rất phổ biến.

Rượu vang Albania cũng phổ biến trên khắp đất nước, và đã được trồng trong hàng ngàn năm. Albania có một lịch sử sản xuất rượu vang lâu đời và cổ xưa, và thuộc về các quốc gia sản xuất rượu vang Cựu Thế giới.

11.7. Điện ảnh

Nữ diễn viên người Mỹ gốc Albania Eliza Dushku đã cùng Travel Channel và Lonely Planet sản xuất bộ phim tài liệu Dear Albania nhằm quảng bá du lịch Albania. — Nữ diễn viên người Mỹ gốc Albania Eliza Dushku đã cùng Travel Channel và Lonely Planet sản xuất bộ phim tài liệu *Dear Albania* nhằm quảng bá du lịch Albania.

Lịch sử nghệ thuật điện ảnh Albania bắt nguồn từ những năm 1911-1912 với việc chiếu một số bộ phim nước ngoài và một vài bộ phim tài liệu về chiến tranh. Rạp chiếu phim đầu tiên dành riêng cho việc chiếu phim điện ảnh được xây dựng vào năm 1912 tại Shkodër. Bộ phim đầu tiên được chiếu cho công chúng ở Albania là một bộ phim hài ít được biết đến có tựa đề Paddy a mbathur (Paddy đáng tin cậy). Việc phân phối phim nước ngoài bắt đầu ở các thành phố như Shkodër và Korçë. Các bộ phim Albania đầu tiên chủ yếu là phim tài liệu; bộ phim đầu tiên là về Đại hội Manastir năm 1908, nơi quyết định bảng chữ cái Albania. Trong thời kỳ Cộng sản, Viện Nghiên cứu Điện ảnh Albania, với sự hỗ trợ của Liên Xô, tập trung sản xuất các bộ phim tuyên truyền về cuộc đấu tranh thời chiến. Đến năm 1990, hơn 200 bộ phim đã được sản xuất tại Albania và hơn 450 rạp chiếu phim đã được xây dựng. Với sự sụp đổ của chế độ Cộng sản vào những năm 1990 và những thay đổi kinh tế sau đó, Viện Nghiên cứu Điện ảnh Albania bị giải thể và sau đó được tư nhân hóa. Một Trung tâm Điện ảnh Quốc gia mới được thành lập, và các rạp chiếu phim mới được xây dựng ở nhiều thành phố Albania, chủ yếu chiếu phim Mỹ.

Năm 1952, chính phủ Cộng sản Albania thành lập Trung tâm Điện ảnh Quốc gia Albania. Sau đó, trung tâm này, với sự hợp tác của các chuyên gia Liên Xô, đã sản xuất bộ phim sử thi đầu tiên của Albania, Skënderbeu i Madhërishëm (Chiến binh vĩ đại Skanderbeg), kể về cuộc đời anh hùng của Skanderbeg, một anh hùng dân tộc Albania. Bộ phim này đã giành giải thưởng tại Liên hoan phim Cannes. Một số đạo diễn nổi tiếng của Albania bao gồm Andamion Murataj, Besim Sahatçiu, Xhanfise Keko, Dhimitër Anagnosti, Kujtim Çashku, Lumturi Blloshmi, Saimir Kumbaro, Kristaq Mitro, Leon Qafzezi và Gjergj Xhuvani. Các diễn viên nổi tiếng của Albania bao gồm Nik Xhelilaj, Klement Tinaj, Masiela Lusha, Blerim Destani, Aleksandër Moisiu, Tinka Kurti, Pjetër Malota, Sandër Prosi và Margarita Xhepa.

Liên hoan phim quốc tế Tirana được thành lập vào năm 2003 và đã trở thành một trong những liên hoan phim lớn nhất ở Albania và Balkan. Nhà hát vòng tròn Durrës là nơi tổ chức Liên hoan phim quốc tế mùa hè Durrës, diễn ra hàng năm vào cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9 tại Nhà hát vòng tròn Durrës.

Cộng đồng người Albania ở nước ngoài cũng có nhiều diễn viên nổi tiếng quốc tế. Một số nhân vật tiêu biểu bao gồm nữ diễn viên người Mỹ gốc Albania Eliza Dushku, James và John Belushi, diễn viên người Kosovo gốc Albania Bekim Fehmiu và Arta Dobroshi, và diễn viên người Thổ Nhĩ Kỳ gốc Albania Barış Arduç.

11.8. Thể thao

Lorik Cana là một trong những cầu thủ bóng đá xuất sắc nhất Albania. Anh từng là đội trưởng của Olympique de Marseille và Đội tuyển bóng đá quốc gia Albania.

Albania tham gia Thế vận hội năm 1972 lần đầu tiên. Đất nước này ra mắt Thế vận hội Mùa đông vào năm 2006. Albania đã bỏ lỡ bốn kỳ Thế vận hội tiếp theo, hai trong số đó do các cuộc tẩy chay năm 1980 và 1984, nhưng đã trở lại tham gia Thế vận hội năm 1992 tại Barcelona. Kể từ đó, Albania đã tham gia tất cả các kỳ Thế vận hội. Albania thường thi đấu ở các nội dung bao gồm bơi lội, điền kinh, cử tạ, bắn súng và đấu vật. Đất nước này đã được Ủy ban Olympic Quốc gia Albania đại diện kể từ năm 1972. Quốc gia này đã tham gia Đại hội Thể thao Địa Trung Hải kể từ kỳ Đại hội 1987 ở Syria. Các vận động viên Albania đã giành được tổng cộng 43 huy chương (8 vàng, 17 bạc và 18 đồng) từ 1987 đến 2013.

Các môn thể thao phổ biến ở Albania bao gồm bóng đá, cử tạ, bóng rổ, bóng chuyền, quần vợt, bơi lội, liên đoàn bóng bầu dục và thể dục dụng cụ. Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất ở Albania. Nó được quản lý bởi Liên đoàn bóng đá Albania (Federata Shqiptare e Futbollit^Albanian, F.SH.F.), là thành viên của FIFA và UEFA.

Đội tuyển bóng đá quốc gia Albania, xếp thứ 51 trên Thế giới năm 2017 (cao nhất là thứ 22 vào ngày 22 tháng 8 năm 2015) đã vô địch Cúp Balkan 1946 và Giải đấu quốc tế Malta Rothmans 2000, nhưng chưa bao giờ tham gia bất kỳ giải đấu lớn nào của UEFA hoặc FIFA, cho đến UEFA Euro 2016, lần đầu tiên Albania góp mặt tại giải đấu châu lục và tại một giải đấu bóng đá nam lớn. Albania đã ghi bàn thắng đầu tiên tại một giải đấu lớn và giành chiến thắng đầu tiên tại Giải vô địch châu Âu khi họ đánh bại Romania với tỷ số 1-0 trong trận đấu Giải vô địch bóng đá châu Âu 2016 vào ngày 19 tháng 6 năm 2016. Các câu lạc bộ bóng đá thành công nhất là Skënderbeu, KF Tirana, Dinamo Tirana, Partizani và Vllaznia.

Cử tạ là một trong những môn thể thao cá nhân thành công nhất của người Albania, với đội tuyển quốc gia giành huy chương tại Giải vô địch cử tạ châu Âu và các giải đấu quốc tế khác. Các vận động viên cử tạ Albania đã giành được tổng cộng 16 huy chương tại Giải vô địch châu Âu, trong đó có 1 huy chương vàng, 7 bạc và 8 đồng. Tại Giải vô địch cử tạ thế giới, đội tuyển cử tạ Albania đã giành được huy chương vàng năm 1972, huy chương bạc năm 2002 và huy chương đồng năm 2011.

11.9. Lễ hội và ngày lễ

Albania có nhiều ngày lễ quốc gia và tôn giáo, phản ánh sự đa dạng văn hóa và lịch sử của đất nước.

Các ngày quốc lễ chính:
- Ngày Độc lập (Dita e Pavarësisë^Albanian): Kỷ niệm vào ngày 28 tháng 11, đánh dấu tuyên ngôn độc lập của Albania khỏi Đế quốc Ottoman vào năm 1912. Đây là ngày lễ quan trọng nhất của quốc gia.
- Ngày Giải phóng (Dita e Çlirimit^Albanian): Kỷ niệm vào ngày 29 tháng 11, kỷ niệm ngày Albania được giải phóng khỏi sự chiếm đóng của Đức Quốc xã trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
- Ngày Quốc tế Lao động (1 tháng 5).
- Ngày Thánh Teresa Calcutta (19 tháng 10): Vinh danh Mẹ Teresa, một người Albania nổi tiếng thế giới.
- Năm mới (1 và 2 tháng 1).
Các ngày lễ tôn giáo: Do sự đa dạng tôn giáo, Albania kỷ niệm các ngày lễ quan trọng của cả Hồi giáo và Kitô giáo.
- Eid al-Fitr (Bajrami i Madh^Albanian): Lễ kết thúc tháng Ramadan của người Hồi giáo.
- Eid al-Adha (Kurban Bajrami^Albanian): Lễ Hiến sinh của người Hồi giáo.
- Lễ Phục sinh (Pashkët^Albanian): Cả Công giáo và Chính thống giáo đều kỷ niệm, ngày có thể khác nhau tùy theo lịch.
- Lễ Giáng sinh (Krishtlindjet^Albanian): Kỷ niệm vào ngày 25 tháng 12.
- Nowruz (Nevruzi^Albanian): Ngày lễ năm mới của người Ba Tư, được cộng đồng Bektashi ở Albania kỷ niệm vào ngày 22 tháng 3.
Các lễ hội văn hóa truyền thống: Albania có nhiều lễ hội văn hóa truyền thống khác nhau ở các vùng miền, thường gắn liền với các sự kiện lịch sử, nông nghiệp hoặc phong tục địa phương. Những lễ hội này thường bao gồm âm nhạc, khiêu vũ, trang phục truyền thống và ẩm thực đặc trưng, phản ánh sự phong phú và đa dạng của văn hóa Albania.

Các ngày lễ này là dịp để người dân Albania tụ họp gia đình, bạn bè, tham gia các hoạt động cộng đồng và thể hiện bản sắc văn hóa của mình.

11.10. Cộng đồng người Albania ở nước ngoài

Cộng đồng người Albania ở nước ngoài, hay còn gọi là cộng đồng diaspora Albania, có một lịch sử lâu đời và đóng một vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và chính trị của Albania.

Lịch sử hình thành: Các làn sóng di cư của người Albania ra nước ngoài đã diễn ra từ nhiều thế kỷ trước.
- Thời Trung cổ và Ottoman: Nhiều người Albania di cư đến Ý (đặc biệt là miền nam Ý và Sicily, tạo thành cộng đồng Arbëreshë), Hy Lạp (tạo thành cộng đồng Arvanites), và các vùng khác của Bán đảo Balkan để thoát khỏi sự cai trị của Ottoman hoặc tìm kiếm cơ hội kinh tế.
- Đầu thế kỷ 20: Một số người Albania di cư đến Hoa Kỳ và các nước khác.
- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai và thời kỳ cộng sản: Di cư bị hạn chế nghiêm ngặt.
- Sau năm 1990: Với sự sụp đổ của chế độ cộng sản và những khó khăn kinh tế, một làn sóng di cư lớn đã diễn ra. Hàng trăm ngàn người Albania đã rời đất nước để tìm kiếm cuộc sống tốt hơn ở các nước châu Âu khác và Bắc Mỹ.
Các quốc gia cư trú chính và quy mô: Cộng đồng người Albania ở nước ngoài hiện diện đông đảo ở nhiều quốc gia, bao gồm:
- Ý: Một trong những cộng đồng lớn nhất, với cả những người Arbëreshë lâu đời và những người di cư gần đây.
- Hy Lạp: Cũng có một cộng đồng lớn, bao gồm cả người Arvanites và người di cư mới.
- Thụy Sĩ, Đức, Vương quốc Anh: Thu hút nhiều người Albania di cư sau năm 1990.
- Hoa Kỳ và Canada: Có những cộng đồng người Albania lâu đời và đang phát triển.
- Các nước Bắc Âu và các quốc gia khác.
Quy mô chính xác của cộng đồng diaspora rất khó xác định, nhưng ước tính có thể lên tới hàng triệu người, thậm chí có thể ngang bằng hoặc lớn hơn dân số Albania hiện tại.
- Các hoạt động văn hóa xã hội: Cộng đồng người Albania ở nước ngoài nỗ lực duy trì bản sắc văn hóa của họ thông qua việc thành lập các hiệp hội, trường học dạy tiếng Albania, tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội, và xuất bản các ấn phẩm bằng tiếng Albania. Họ cũng tích cực tham gia vào đời sống xã hội và chính trị của các quốc gia sở tại.
- Mối quan hệ với quê hương: Cộng đồng diaspora đóng góp đáng kể vào kinh tế Albania thông qua kiều hối. Họ cũng tham gia vào các hoạt động đầu tư, từ thiện và vận động hành lang chính trị cho các lợi ích của Albania. Mối liên kết tình cảm và văn hóa với quê hương vẫn rất mạnh mẽ. Chính phủ Albania cũng có những chính sách nhằm tăng cường mối quan hệ và hỗ trợ cộng đồng người Albania ở nước ngoài.