Bắc Macedonia

2.1. Từ nguyên và các tên gọi lịch sử

Tên gọi của nhà nước bắt nguồn từ Μακεδονία_Makedonía^{Greek, Ancient}, một từ tiếng Hy Lạp cổ, dùng để chỉ một vương quốc (sau này là một vùng) được đặt theo tên của người Macedonia cổ đại. Tên của họ, Μακεδόνες_Makedónes^{Greek, Ancient}, cuối cùng bắt nguồn từ tính từ tiếng Hy Lạp cổ μακεδνός_makednós^{Greek, Ancient}, có nghĩa là 'cao' hoặc 'thon'. Tên này được cho là ban đầu có nghĩa là 'người vùng cao' hoặc 'những người cao lớn', có thể mô tả về người dân Macedonia cổ đại. Theo nhà ngôn ngữ học Robert S. P. Beekes, cả hai thuật ngữ này đều có nguồn gốc từ tiếng Pra-Hy Lạp và không thể giải thích bằng hình thái học ngữ hệ Ấn-Âu. Tuy nhiên, nhà ngôn ngữ học Filip De Decker cho rằng các lập luận của Beekes không đủ cơ sở.

Ngoài θέμα_thema^{Greek, Ancient} của Macedonia, tên gọi "Macedonia" phần lớn đã bị lãng quên như một tên gọi địa lý trong thời kỳ Đế quốc Byzantine và Ottoman, nhưng đã được hồi sinh bởi các phong trào dân tộc chủ nghĩa của Bulgaria và Hy Lạp từ đầu thế kỷ 19 trở đi. Tên gọi này chỉ được phục hồi vào giữa thế kỷ 19, cùng với sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc trong Đế quốc Ottoman. Vào đầu thế kỷ 20, khu vực này đã trở thành một vấn đề quốc gia, bị tranh giành giữa những người theo chủ nghĩa dân tộc Bulgaria, Hy Lạp và Serbia. Trong thời kỳ giữa hai cuộc chiến tranh, việc sử dụng tên "Macedonia" đã bị cấm ở Vương quốc Nam Tư do chính sách Serbi hóa người nói tiếng Slav địa phương. Tên "Macedonia" được chính thức thông qua lần đầu tiên vào cuối Chiến tranh thế giới thứ hai bởi Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Macedonia mới, một trong sáu quốc gia cấu thành của Cộng hòa Liên bang Xã hội chủ nghĩa Nam Tư. Sau khi Nam Tư tan rã, thực thể liên bang này tuyên bố độc lập và đổi tên chính thức thành "Cộng hòa Macedonia" vào năm 1991.

2.2. Tranh chấp tên gọi và Thỏa thuận Prespa

Việc sử dụng tên gọi "Macedonia" đã gây tranh cãi giữa Hy Lạp và Cộng hòa Macedonia (nay là Bắc Macedonia). Tranh chấp tên gọi cụ thể này đã nhen nhóm trở lại sau khi Nam Tư tan rã và Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Macedonia cũ giành độc lập vào năm 1991. Hy Lạp phản đối việc sử dụng tên này mà không có yếu tố xác định địa lý để tránh nhầm lẫn với vùng Macedonia của Hy Lạp ở phía nam. Vì một số người Hy Lạp tự nhận mình là người Macedonia, không liên quan đến người Slav có liên hệ với Bắc Macedonia, Hy Lạp còn phản đối việc sử dụng thuật ngữ người Macedonia cho nhóm dân tộc lớn nhất của nước láng giềng; Hy Lạp cáo buộc nước này chiếm đoạt các biểu tượng và nhân vật lịch sử được coi là một phần văn hóa Hy Lạp (như Mặt trời Vergina và Alexandros Đại đế), và thúc đẩy khái niệm chủ nghĩa phục hồi lãnh thổ về một Macedonia thống nhất, bao gồm lãnh thổ của Hy Lạp, Bulgaria, Albania và Serbia.

Liên Hợp Quốc đã thông qua tên gọi tạm thời Cựu Cộng hòa Nam Tư Macedonia (tiếng Macedonia: Поранешна Југословенска Република Македонија_{Poraneshna Jugoslovenska Republika Makedonija}^Macedonian) khi quốc gia này được kết nạp vào tổ chức năm 1993. Chữ "cựu" viết thường được cố ý chọn để thể hiện tính tạm thời của tên gọi, mặc dù hầu hết các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc sớm từ bỏ tên gọi tạm thời và công nhận quốc gia này là Cộng hòa Macedonia. Hầu hết các tổ chức quốc tế cũng áp dụng quy ước tương tự cùng với hơn 100 thành viên Liên Hợp Quốc và bốn trong số năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Trong giai đoạn 1991-2019, tên của đất nước là một vấn đề kéo dài trong quan hệ song phương và quốc tế. Liên Hợp Quốc đã thiết lập một quy trình đàm phán với một nhà trung gian, Matthew Nimetz, và hai bên để cố gắng hòa giải tranh chấp.

Thỏa thuận Prespa ký kết vào tháng 6 năm 2018 đã chứng kiến đất nước đổi tên thành Cộng hòa Bắc Macedonia tám tháng sau đó. Một cuộc trưng cầu dân ý quốc gia không ràng buộc về vấn đề này đã được thông qua với 90% phiếu thuận nhưng không đạt được tỷ lệ cử tri đi bầu 50% cần thiết trong bối cảnh bị tẩy chay, khiến quyết định cuối cùng thuộc về quốc hội để phê chuẩn kết quả. Quốc hội đã phê chuẩn việc đổi tên vào ngày 19 tháng 10, đạt được đa số hai phần ba cần thiết để ban hành các thay đổi hiến pháp. Cuộc bỏ phiếu sửa đổi hiến pháp và đổi tên đất nước đã được thông qua vào ngày 11 tháng 1 năm 2019. Sửa đổi có hiệu lực vào ngày 12 tháng 2, sau khi Quốc hội Hy Lạp phê chuẩn Thỏa thuận Prespa và Nghị định thư về việc Bắc Macedonia gia nhập NATO. Mặc dù đã đổi tên, đất nước này vẫn được đa số công dân và hầu hết các phương tiện truyền thông địa phương gọi không chính thức là "Macedonia". Sau khi Thỏa thuận Prespa được phê chuẩn, hầu hết các tổ chức quốc tế lớn đã hoan nghênh việc giải quyết tranh chấp kéo dài và thông qua tên mới của đất nước.

3.1. Thời kỳ cổ đại

Về mặt địa lý, Bắc Macedonia gần như tương ứng với vương quốc cổ Paeonia, nằm ngay phía bắc vương quốc cổ Macedonia. Paeonia là nơi sinh sống của người Paeonia, trong khi phía tây bắc là nơi sinh sống của người Dardani và phía tây nam là các bộ lạc được biết đến trong lịch sử với tên gọi Enchelei, cả hai đều được coi là các bộ lạc người Illyria, và Pelagones, cùng Lynkestis, thường được coi là các bộ lạc Molossia thuộc nhóm người Hy Lạp tây bắc. Homer đã đề cập đến thượng nguồn sông Axios là quê hương của người Paeonia, đồng minh của Troia.

Vào cuối thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên, người Achaemenes Ba Tư dưới sự chỉ huy của Darius I đã chinh phục người Paeonia, sáp nhập vùng đất ngày nay là Bắc Macedonia vào lãnh thổ rộng lớn của họ. Sau thất bại trong cuộc xâm lược Hy Lạp lần thứ hai của Ba Tư vào năm 479 trước Công nguyên, người Ba Tư cuối cùng đã rút khỏi các lãnh thổ châu Âu của họ, bao gồm cả Bắc Macedonia ngày nay.

Philippos II của Macedonia đã sáp nhập các vùng Thượng Macedonia (Lynkestis và Pelagonia) và phần phía nam của Paeonia (Deuriopus) vào vương quốc Macedon vào năm 356 trước Công nguyên. Con trai của Philippos là Alexandros Đại đế đã chinh phục phần còn lại của khu vực và sáp nhập nó vào đế quốc của mình, vươn xa về phía bắc đến Scupi, nhưng thành phố và khu vực xung quanh vẫn là một phần của Dardania. Sau cái chết của Alexandros, quân đội Celt bắt đầu tiến xuống các vùng phía nam, đe dọa vương quốc Macedon. Năm 310 trước Công nguyên, họ tấn công khu vực này nhưng bị đánh bại.

Người La Mã đã thành lập tỉnh Macedonia vào năm 146 trước Công nguyên. Đến thời Diocletianus, tỉnh này đã được chia thành Macedonia Prima ("Macedonia thứ nhất") ở phía nam, bao gồm hầu hết vương quốc Macedon, và Macedonia Salutaris (có nghĩa là "Macedonia lành mạnh", còn được gọi là Macedonia Secunda, "Macedonia thứ hai") ở phía bắc, bao gồm một phần Dardania và toàn bộ Paeonia; hầu hết các ranh giới hiện đại của đất nước đều nằm trong tỉnh sau này, với thành phố Stobi là thủ phủ. Sự bành trướng của La Mã đã đưa khu vực Scupi vào sự cai trị của La Mã vào thời Domitianus (81-96 sau Công nguyên), và nó thuộc tỉnh Moesia. Trong khi tiếng Hy Lạp vẫn là ngôn ngữ thống trị ở phần phía đông của đế quốc La Mã, đặc biệt là phía nam Đường Jireček, tiếng Latinh đã lan rộng ở một mức độ nhất định ở Macedonia.

3.2. Thời kỳ trung cổ

Các bộ lạc Slav đã định cư ở vùng Balkan bao gồm Bắc Macedonia vào cuối thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên. Họ được lãnh đạo bởi người Avar Pannonia. Người Slav định cư tại các địa điểm của các khu định cư trước đó và có lẽ sau đó đã hợp nhất với dân cư địa phương để tạo thành các cộng đồng Byzantine-Slav hỗn hợp. Các ghi chép lịch sử cho thấy vào khoảng năm 680, một nhà cai trị Bulgar tên là Kuber đã lãnh đạo một nhóm chủ yếu là người Kitô giáo gọi là Sermesianoi, những người là thần dân của ông, và họ đã định cư ở vùng Pelagonia. Họ có thể bao gồm người Bulgar, người Byzantine, người Slav và thậm chí cả các bộ lạc German. Không có thêm thông tin nào về cuộc đời của Kuber.

Triều đại của Presian I của Bulgaria dường như trùng khớp với việc mở rộng quyền kiểm soát của Bulgaria đối với các bộ lạc Slav ở và xung quanh Macedonia. Các bộ lạc Slav định cư ở vùng Macedonia đã chuyển sang Cơ đốc giáo vào khoảng thế kỷ thứ 9 dưới triều đại của Sa hoàng Boris I của Bulgaria.

Trường văn học Ohrid trở thành một trong hai trung tâm văn hóa lớn của Đế quốc Bulgaria thứ nhất, cùng với Trường văn học Preslav. Được thành lập tại Ohrid vào năm 886 bởi Thánh Clement của Ohrid theo lệnh của Boris I, Trường văn học Ohrid đã tham gia vào việc truyền bá chữ Kirin.

Sau cuộc xâm lược Bulgaria của Sviatoslav, người Byzantine nắm quyền kiểm soát Đông Bulgaria. Samuel của Bulgaria được tuyên bố là Sa hoàng của Bulgaria. Ông đã dời đô đến Skopje và sau đó đến Ohrid, nơi từng là trung tâm văn hóa và quân sự của tây nam Bulgaria kể từ thời Boris I. Samuel đã tái lập quyền lực của Bulgaria, nhưng sau nhiều thập kỷ xung đột, vào năm 1014, Hoàng đế Byzantine Basileios II đã đánh bại quân đội của ông, và trong vòng bốn năm, người Byzantine đã khôi phục quyền kiểm soát Balkan (Bắc Macedonia ngày nay được đưa vào một tỉnh mới, gọi là Bulgaria). Cấp bậc của Tòa thượng phụ Bulgaria tự trị đã bị hạ thấp do sự khuất phục trước Constantinople và nó được chuyển thành Tổng giám mục Ohrid. Đến cuối thế kỷ 12, sự suy tàn của Byzantine đã chứng kiến khu vực này bị tranh giành bởi nhiều thực thể chính trị khác nhau, bao gồm cả một cuộc chiếm đóng ngắn ngủi của người Norman vào những năm 1080.

Vào đầu thế kỷ 13, một Đế quốc Bulgaria hồi sinh đã giành quyền kiểm soát khu vực. Bị ảnh hưởng bởi những khó khăn chính trị, đế chế không tồn tại lâu dài, và khu vực này một lần nữa nằm dưới sự kiểm soát của Byzantine vào đầu thế kỷ 14. Vào thế kỷ 14, nó trở thành một phần của Đế quốc Serbia. Skopje trở thành thủ đô của đế chế của Sa hoàng Stefan Dušan. Sau cái chết của Dušan, một người kế vị yếu kém xuất hiện, và các cuộc đấu tranh quyền lực giữa các quý tộc lại chia rẽ Balkan. Những sự kiện này trùng hợp với việc người Thổ Ottoman xâm nhập vào châu Âu.

3.3. Thời kỳ Đế quốc Ottoman

Vương quốc Prilep là một trong những quốc gia tồn tại ngắn ngủi nổi lên từ sự sụp đổ của Đế quốc Serbia vào thế kỷ 14, bị người Ottoman chiếm giữ vào cuối thế kỷ đó. Dần dần, toàn bộ miền trung Balkan đã bị Đế quốc Ottoman chinh phục và vẫn nằm dưới sự thống trị của nó trong năm thế kỷ với tư cách là một phần của tỉnh hoặc Eyalet của Rumelia. Tên gọi Rumelia (tiếng Thổ Nhĩ Kỳ: Rumeli) có nghĩa là "Vùng đất của người La Mã" trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, ám chỉ những vùng đất bị người Thổ Ottoman chinh phục từ Đế quốc Byzantine. Qua nhiều thế kỷ, Rumelia Eyalet bị thu hẹp quy mô thông qua các cuộc cải cách hành chính, cho đến thế kỷ 19, nó bao gồm một vùng trung tâm Albania và miền tây Bắc Macedonia với thủ đô tại Manastir hoặc Bitola ngày nay. Rumelia Eyalet bị bãi bỏ vào năm 1867 và lãnh thổ Macedonia đó sau đó trở thành một phần của các vilayet Manastir, Kosova và Selanik cho đến khi kết thúc sự cai trị của Ottoman vào năm 1912.

Với sự khởi đầu của Phục hưng dân tộc Bulgaria vào thế kỷ 19, nhiều nhà cải cách đến từ vùng này, bao gồm anh em Miladinov, Rajko Žinzifov, Joakim Krčovski, Kiril Peychinovich và những người khác. Các giáo phận Skopje, Debar, Bitola, Ohrid, Veles và Strumica đã bỏ phiếu gia nhập Tòa thượng phụ Bulgaria sau khi nó được thành lập vào năm 1870.

Phong trào kháng chiến chống lại ách thống trị Ottoman cũng diễn ra mạnh mẽ. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa Karposh vào năm 1689 và khởi nghĩa Ilinden năm 1903, do Tổ chức Cách mạng Nội bộ Macedonia (IMRO) lãnh đạo, dẫn đến sự thành lập của Cộng hòa Kruševo tuy tồn tại ngắn ngủi.

3.4. Đầu thế kỷ 20 và hai cuộc Chiến tranh Thế giới

Giai đoạn này chứng kiến những biến động lớn khi khu vực Macedonia trở thành tâm điểm của các cuộc Chiến tranh Balkan và sau đó là hai cuộc Chiến tranh Thế giới, dẫn đến những thay đổi sâu sắc về chính trị và lãnh thổ.

3.4.1. Chiến tranh Balkan và thời kỳ thuộc Vương quốc Serbia

Sau hai cuộc Chiến tranh Balkan năm 1912 và 1913 và sự tan rã của Đế quốc Ottoman, hầu hết các lãnh thổ châu Âu do Ottoman nắm giữ đã được phân chia giữa Hy Lạp, Bulgaria và Serbia. Gần như toàn bộ lãnh thổ sau này trở thành Bắc Macedonia đã bị Serbia sáp nhập theo hiệp ước hòa bình được ký kết tại Bucharest. Tuy nhiên, vùng Strumica đã được chuyển giao cho Bulgaria. Sau sự phân chia, một chiến dịch chống Bulgaria đã được thực hiện tại các khu vực dưới sự kiểm soát của Serbia và Hy Lạp. Có tới 641 trường học và 761 nhà thờ của Bulgaria đã bị người Serb đóng cửa, trong khi các giáo sĩ và giáo viên của Tòa Thượng phụ Bulgaria bị trục xuất. Việc sử dụng tất cả các phương ngữ Macedonia và tiếng Bulgaria chuẩn đều bị cấm. IMRO, cùng với người Albania địa phương, đã tổ chức cuộc nổi dậy Ohrid-Debar chống lại sự cai trị của Serbia. Trong vòng vài ngày, quân nổi dậy đã chiếm được các thị trấn Gostivar, Struga và Ohrid, trục xuất quân đội Serbia. Theo báo cáo của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, một đội quân Serbia gồm 100.000 lính chính quy đã đàn áp cuộc nổi dậy. Nhiều người đã bị giết và hàng chục ngàn người tị nạn đã trốn sang Bulgaria và Albania.

3.4.2. Chiến tranh thế giới thứ nhất

Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, phần lớn Bắc Macedonia ngày nay là một phần của khu vực Serbia bị Bulgaria chiếm đóng sau khi đất nước này bị Liên minh Trung tâm xâm lược vào mùa thu năm 1915. Khu vực này được gọi là "Khu vực Thanh tra Quân sự Macedonia" và được quản lý bởi một chỉ huy quân sự Bulgaria. Một chính sách Bulgaria hóa khu vực và dân cư của nó đã được khởi xướng ngay lập tức. Trong giai đoạn này, IMRO đã từ một tổ chức bí mật trở thành lực lượng hiến binh, nắm quyền kiểm soát toàn bộ cơ cấu cảnh sát, thực thi việc Bulgaria hóa khu vực. Theo Robert Gerwarth, chính sách phi quốc gia hóa của Bulgaria, bao gồm cả khía cạnh bán quân sự của nó, gần như giống hệt về mục đích và cách thực hiện với chính sách của Serbia trước đó.

Tiếng Bulgaria được sử dụng độc quyền, chữ Kirin Serbia bị cấm, các linh mục Serbia bị bắt và trục xuất, các tên họ nghe giống tiếng Serbia phải đổi thành tên Bulgaria, giáo viên được đưa từ Bulgaria đến trong khi sách tiếng Serbia bị lấy khỏi trường học và thư viện và bị tiêu hủy công khai. Đàn ông trưởng thành bị gửi đến các trại lao động hoặc bị buộc phải gia nhập quân đội Bulgaria, đại diện của giới trí thức Serbia bị trục xuất hoặc hành quyết. Theo Paul Mojzes, mục đích của chính phủ Bulgaria là tạo ra các lãnh thổ thuần túy Bulgaria bằng cách phi quốc gia hóa dân số Slav không phải người Bulgaria ở Macedonia.

3.4.4. Chiến tranh thế giới thứ hai

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Nam Tư bị Phe Trục chiếm đóng từ năm 1941 đến năm 1945. Vardar Banovina bị chia cắt giữa Bulgaria và Albania do Ý chiếm đóng. Ủy ban Hành động Bulgaria được thành lập để chuẩn bị khu vực cho chính quyền và quân đội Bulgaria mới. Các ủy ban này chủ yếu được thành lập bởi các cựu thành viên của IMRO và Tổ chức Cách mạng Bí mật Thanh niên Macedonia (MYSRO), nhưng một số cựu thành viên của IMRO (Thống nhất) cũng tham gia.

Là lãnh đạo của những người cộng sản Vardar Macedonia, Metodi Shatorov ("Sharlo") đã chuyển từ Đảng Cộng sản Nam Tư sang Đảng Cộng sản Bulgaria và từ chối bắt đầu hành động quân sự chống lại Quân đội Bulgaria. Chính quyền Bulgaria, dưới áp lực của Đức, chịu trách nhiệm cho việc vây bắt và trục xuất hơn 7.000 người Do Thái ở Skopje và Bitola. Sự cai trị khắc nghiệt của các lực lượng chiếm đóng đã khuyến khích nhiều người Vardar Macedonia ủng hộ phong trào kháng chiến Du kích Cộng sản của Josip Broz Tito sau năm 1943, và Chiến tranh Giải phóng Dân tộc đã diễn ra sau đó.

Tại Vardar Macedonia, sau cuộc đảo chính ở Bulgaria năm 1944, quân đội Bulgaria, bị quân Đức bao vây, đã chiến đấu để trở về biên giới cũ của Bulgaria. Dưới sự lãnh đạo của chính phủ Bulgaria thân Liên Xô mới, bốn đội quân, tổng cộng 455.000 người, đã được huy động và tái tổ chức. Hầu hết trong số họ đã tái nhập Nam Tư bị chiếm đóng vào đầu tháng 10 năm 1944 và di chuyển từ Sofia đến Niš, Skopje và Pristina với nhiệm vụ chiến lược là chặn các lực lượng Đức rút lui khỏi Hy Lạp. Quân đội Bulgaria sau đó đã tiến đến dãy Alps ở Áo, tham gia vào việc đẩy lùi quân Đức về phía tây, qua Nam Tư và Hungary.

Bị Liên Xô thúc ép với mục tiêu thành lập một Liên bang Nam Slav lớn, vào năm 1946, chính phủ Cộng sản mới, do Georgi Dimitrov lãnh đạo, đã đồng ý trao Macedonia thuộc Bulgaria cho một Macedonia Thống nhất. Với thỏa thuận Bled năm 1947, Bulgaria chính thức xác nhận việc thống nhất dự kiến của vùng Macedonia, nhưng đã hoãn hành động này cho đến sau khi thành lập Liên bang tương lai. Đây là lần đầu tiên Bulgaria chấp nhận sự tồn tại của một dân tộc và ngôn ngữ Macedonia riêng biệt. Sau sự chia rẽ Tito-Stalin, vùng Pirin Macedonia vẫn là một phần của Bulgaria và sau đó Đảng Cộng sản Bulgaria đã xem xét lại quan điểm của mình về sự tồn tại của một quốc gia và ngôn ngữ Macedonia riêng biệt.

3.5. Thời kỳ Nam Tư xã hội chủ nghĩa và độc lập

Giai đoạn này mô tả quá trình Bắc Macedonia từ một nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa trong Liên bang Nam Tư cho đến khi tuyên bố độc lập và những thách thức ban đầu của một quốc gia non trẻ.

3.5.1. Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Macedonia

Tháng 12 năm 1944, Hội đồng chống Phát xít vì Giải phóng Dân tộc Macedonia (ASNOM) tuyên bố thành lập Cộng hòa Nhân dân Macedonia như một phần của Cộng hòa Liên bang Nhân dân Nam Tư. ASNOM vẫn là chính phủ lâm thời cho đến khi chiến tranh kết thúc. Bảng chữ cái Macedonia được các nhà ngôn ngữ học của ASNOM hệ thống hóa, dựa trên bảng chữ cái phiên âm của Vuk Stefanović Karadžić và các nguyên tắc của Krste Misirkov. Trong Nội chiến Hy Lạp (1946-1949), quân nổi dậy cộng sản Macedonia đã hỗ trợ những người cộng sản Hy Lạp. Nhiều người tị nạn từ đó đã chạy sang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Macedonia. Nhà nước này đã loại bỏ từ "Xã hội chủ nghĩa" khỏi tên gọi vào năm 1991 khi tách khỏi Nam Tư một cách hòa bình.

Nước cộng hòa mới trở thành một trong sáu nước cộng hòa của liên bang Nam Tư. Sau khi liên bang được đổi tên thành Cộng hòa Liên bang Xã hội chủ nghĩa Nam Tư vào năm 1963, Cộng hòa Nhân dân Macedonia cũng được đổi tên thành Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Macedonia.

3.6. Thế kỷ 21

Thế kỷ 21 đánh dấu một giai đoạn mới với những thách thức và cơ hội cho Bắc Macedonia, bao gồm giải quyết xung đột sắc tộc, định hình bản sắc dân tộc và nỗ lực hội nhập quốc tế.

3.6.1. Xung đột với người Albania năm 2001

Một cuộc xung đột đã diễn ra giữa chính phủ và quân nổi dậy người Albania, chủ yếu ở phía bắc và phía tây đất nước, từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2001. Cuộc chiến kết thúc với sự can thiệp của một lực lượng giám sát ngừng bắn của NATO. Theo các điều khoản của Thỏa thuận Ohrid, chính phủ đồng ý trao thêm quyền lực chính trị và sự công nhận văn hóa cho cộng đồng thiểu số Albania. Phía Albania đồng ý từ bỏ các yêu sách ly khai và công nhận đầy đủ tất cả các thể chế của Macedonia. Ngoài ra, theo hiệp định này, Quân Giải phóng Dân tộc (NLA) phải giải giáp và giao nộp vũ khí cho lực lượng NATO. Tuy nhiên, lực lượng an ninh Macedonia đã có thêm hai cuộc đối đầu vũ trang với các nhóm chiến binh Albania, trong năm 2007 và năm 2015.

Căng thẳng giữa các sắc tộc đã bùng lên ở Macedonia vào năm 2012, với các vụ bạo lực giữa người Albania và người Macedonia. Vào tháng 4 năm 2017, khoảng 200 người biểu tình - được cho là chủ yếu từ đảng bảo thủ VMRO-DPMNE - đã xông vào Quốc hội Macedonia để phản ứng lại việc bầu Talat Xhaferi, một người Albania và cựu chỉ huy Quân Giải phóng Dân tộc trong cuộc xung đột năm 2001, làm Chủ tịch Quốc hội.

3.6.3. Gia nhập Liên minh châu Âu và NATO

Tháng 8 năm 2017, Cộng hòa Macedonia (lúc bấy giờ) đã ký một hiệp ước hữu nghị với Bulgaria, nhằm chấm dứt "tư tưởng chống Bulgaria" trong nước và giải quyết các vấn đề lịch sử giữa hai nước.

Theo Thỏa thuận Prespa, được ký với Hy Lạp vào ngày 17 tháng 6 năm 2018, đất nước đã đồng ý đổi tên thành Cộng hòa Bắc Macedonia và ngừng sử dụng công khai Mặt trời Vergina. Nước này vẫn giữ tên gọi dân tộc là "người Macedonia", nhưng làm rõ rằng điều này khác biệt với bản sắc Macedonia của người Hy Lạp ở miền bắc Hy Lạp. Thỏa thuận bao gồm việc loại bỏ các tài liệu mang tính phục hồi lãnh thổ khỏi sách giáo khoa và bản đồ ở cả hai nước, và sự công nhận chính thức của Liên Hợp Quốc đối với tiếng Macedonia thuộc nhóm Slav. Nó đã thay thế Hiệp định Tạm thời song phương năm 1995.

Việc Hy Lạp rút lại quyền phủ quyết, cùng với việc ký kết hiệp ước hữu nghị với Bulgaria, đã dẫn đến việc Liên minh châu Âu vào ngày 27 tháng 6 phê duyệt việc bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập, dự kiến diễn ra vào năm 2019, với điều kiện Thỏa thuận Prespa được thực hiện. Vào ngày 5 tháng 7, Thỏa thuận Prespa đã được quốc hội Macedonia phê chuẩn với 69 nghị sĩ bỏ phiếu tán thành. Vào ngày 12 tháng 7, NATO đã mời Macedonia bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập với mục tiêu trở thành thành viên thứ 30 của liên minh. Vào ngày 30 tháng 7, quốc hội Macedonia đã thông qua kế hoạch tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý không ràng buộc về việc đổi tên đất nước, diễn ra vào ngày 30 tháng 9. 91% cử tri đã bỏ phiếu ủng hộ với tỷ lệ cử tri đi bầu là 37%, nhưng cuộc trưng cầu dân ý không thành công do yêu cầu hiến pháp về tỷ lệ cử tri đi bầu là 50%.

Vào ngày 6 tháng 2 năm 2019, các đại diện thường trực của các quốc gia thành viên NATO và Bộ trưởng Ngoại giao Macedonia Nikola Dimitrov đã ký tại Brussels nghị định thư gia nhập NATO của Bắc Macedonia. Nghị định thư sau đó đã được quốc hội Hy Lạp phê chuẩn vào ngày 8 tháng 2, qua đó hoàn tất tất cả các điều kiện tiên quyết để Thỏa thuận Prespa có hiệu lực. Sau đó, vào ngày 12 tháng 2, chính phủ Macedonia đã công bố việc kích hoạt chính thức các sửa đổi hiến pháp, đổi tên đất nước thành Bắc Macedonia một cách hiệu quả và thông báo tương ứng cho Liên Hợp Quốc và các quốc gia thành viên.

Tháng 3 năm 2020, sau khi quá trình phê chuẩn của tất cả các thành viên NATO hoàn tất, Bắc Macedonia đã gia nhập NATO, trở thành quốc gia thành viên thứ 30. Cùng tháng đó, các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu đã chính thức chấp thuận cho Bắc Macedonia bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập EU. Ngày 17 tháng 11 năm 2020, Bulgaria từ chối phê duyệt khuôn khổ đàm phán của Liên minh châu Âu cho Bắc Macedonia, chặn đứng việc bắt đầu chính thức các cuộc đàm phán gia nhập với nước này. Lời giải thích từ phía Bulgaria là: không thực hiện hiệp ước hữu nghị năm 2017, ngôn từ kích động thù địch được nhà nước hỗ trợ, các yêu sách của thiểu số, và một "quá trình xây dựng quốc gia đang diễn ra" dựa trên sự phủ nhận lịch sử về bản sắc, văn hóa và di sản của Bulgaria trong vùng Macedonia rộng lớn hơn. Quyền phủ quyết này đã bị các trí thức từ cả hai quốc gia lên án và bị các nhà quan sát quốc tế chỉ trích.

Các cuộc biểu tình đã nổ ra vào tháng 7 năm 2022, do các đảng đối lập tổ chức, phản đối đề xuất của Pháp về việc Bắc Macedonia gia nhập EU. Các cuộc đàm phán gia nhập EU của Bắc Macedonia chính thức bắt đầu cùng tháng đó, sau khi đề xuất của Pháp được Quốc hội Bắc Macedonia thông qua.

Báo cáo Tiến độ của Ủy ban châu Âu năm 2023 đã trích dẫn những thay đổi hiến pháp chưa được thực hiện là lý do chính cản trở con đường gia nhập tiếp theo của đất nước. Ý định của EU về việc gia nhập của đất nước này dường như không rõ ràng, ngoại trừ mong muốn duy trì ảnh hưởng địa chính trị của mình tại đây, chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga ở Tây Balkan. Vào ngày 25 tháng 9 năm 2024, EU đã thông báo tách Albania khỏi Bắc Macedonia trên con đường gia nhập EU, do các tranh chấp giữa Bắc Macedonia và Bulgaria. Sau quyết định này, EU đã mở các cuộc đàm phán về các chương đầu tiên với Albania một cách riêng biệt vào ngày 15 tháng 10 năm 2024.

4.1. Địa hình và thủy văn

Bắc Macedonia có tổng diện tích 25.44 K km². Nước này nằm giữa vĩ độ 40° và 43° Bắc, và chủ yếu giữa kinh độ 20° và 23° Đông (một khu vực nhỏ nằm ở phía đông kinh tuyến 23°). Bắc Macedonia có khoảng 748 km đường biên giới, chung với Serbia (62 km) ở phía Bắc, Kosovo (159 km) ở phía tây bắc, Bulgaria (148 km) ở phía đông, Hy Lạp (228 km) ở phía nam, và Albania (151 km) ở phía tây. Đây là một tuyến đường trung chuyển hàng hóa từ Hy Lạp, qua Balkan, đến Đông, Tây và Trung Âu và qua Bulgaria đến phía đông. Nước này là một phần của vùng Macedonia rộng lớn hơn, cũng bao gồm Macedonia thuộc Hy Lạp và Tỉnh Blagoevgrad ở tây nam Bulgaria.

Bắc Macedonia là một quốc gia nội lục được xác định rõ ràng về mặt địa lý bởi một thung lũng trung tâm được hình thành bởi sông Vardar và được bao bọc dọc theo biên giới bởi các dãy núi. Địa hình chủ yếu là gồ ghề, nằm giữa Dãy núi Šar và Osogovo, bao quanh thung lũng sông Vardar. Ba hồ lớn-Hồ Ohrid, Hồ Prespa và Hồ Dojran-nằm ở biên giới phía nam, bị chia cắt bởi biên giới với Albania và Hy Lạp. Ohrid được coi là một trong những hồ và sinh cảnh lâu đời nhất trên thế giới. Khu vực này có hoạt động địa chấn và từng là nơi xảy ra các trận động đất hủy diệt trong quá khứ, gần đây nhất là vào năm 1963 khi Skopje bị tàn phá nặng nề bởi một trận động đất lớn, giết chết hơn 1.000 người.

Bắc Macedonia cũng có những ngọn núi đẹp như tranh vẽ. Chúng thuộc về hai dãy núi khác nhau: thứ nhất là Dãy núi Šar tiếp tục đến nhóm núi Tây Vardar/Pelagonia (Núi Baba, Nidže, Kožuf và Jakupica), còn được gọi là dãy Dinaric. Dãy thứ hai là chuỗi núi Osogovo-Belasica, còn được gọi là dãy Rhodope. Các ngọn núi thuộc dãy Šar và nhóm Tây Vardar/Pelagonia trẻ hơn và cao hơn các ngọn núi cũ hơn của nhóm núi Osogovo-Belasica. Núi Korab thuộc dãy Šar trên biên giới Albania, cao 2.76 K m, là ngọn núi cao nhất ở Bắc Macedonia.

Ở Bắc Macedonia có 1.100 nguồn nước lớn. Các con sông chảy vào ba lưu vực khác nhau: Aegean, Adriatic và Biển Đen. Lưu vực Aegean là lớn nhất, chiếm 87% lãnh thổ Bắc Macedonia, tương đương 22.07 K km². Vardar, con sông lớn nhất trong lưu vực này, thoát nước cho 80% lãnh thổ, tương đương 20.46 K km². Thung lũng của nó đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế và hệ thống thông tin liên lạc của đất nước. Dự án Thung lũng Vardar được coi là rất quan trọng đối với sự phát triển chiến lược của đất nước. Sông Drin Đen hình thành lưu vực Adriatic, bao phủ một diện tích khoảng 3.32 K km², tức là 13% lãnh thổ. Nó nhận nước từ Hồ Prespa và Hồ Ohrid. Lưu vực Biển Đen là nhỏ nhất với chỉ 37 km². Nó bao phủ phía bắc của Núi Skopska Crna Gora. Đây là nguồn của sông Binačka Morava, sông này hợp lưu với Morava, và sau đó là Danube, chảy ra Biển Đen. Bắc Macedonia có khoảng năm mươi ao và ba hồ tự nhiên: Hồ Ohrid, Hồ Prespa và Hồ Dojran. Ở Bắc Macedonia có chín thị trấn và khu nghỉ dưỡng spa: Banište, Banja Bansko, Istibanja, Katlanovo, Kežovica, Kosovrasti, Banja Kočani, Kumanovski Banji và Negorci.

4.2. Khí hậu

Bắc Macedonia có bốn mùa rõ rệt với mùa hè ấm và khô, mùa đông lạnh vừa và có tuyết. Nhiệt độ dao động trong năm từ -20 °C vào mùa đông đến 40 °C vào mùa hè. Nhiệt độ mùa đông thấp chịu ảnh hưởng của gió từ phía bắc trong khi các mùa nóng vào mùa hè phát sinh do áp suất cận nhiệt đới của Biển Aegean và ảnh hưởng khí hậu từ Trung Đông, trong đó ảnh hưởng sau gây ra các đợt khô hạn. Có ba vùng khí hậu chính trong nước: khí hậu lục địa ôn hòa ở phía bắc, khí hậu Địa Trung Hải ôn hòa ở phía nam và khí hậu núi ở các vùng có độ cao lớn. Dọc theo các thung lũng của sông Vardar và Strumica, ở các vùng Gevgelija, Valandovo, Dojran, Strumica và Radoviš, khí hậu là Địa Trung Hải ôn hòa. Các vùng ấm nhất là Demir Kapija và Gevgelija, nơi nhiệt độ vào tháng 7 và tháng 8 thường xuyên vượt quá 40 °C.

Lượng mưa trung bình hàng năm thay đổi từ 1.70 K mm ở vùng núi phía tây đến 500 mm ở vùng phía đông. Lượng mưa thấp ở thung lũng Vardar với 500 mm nước mỗi năm. Sự đa dạng về khí hậu và thủy lợi cho phép trồng các loại cây khác nhau, bao gồm lúa mì, ngô, khoai tây, thuốc phiện, lạc và lúa. Có ba mươi trạm thời tiết chính và thường xuyên trong nước.

4.3. Đa dạng sinh học

Hệ thực vật của Bắc Macedonia được đại diện bởi khoảng 210 họ, 920 chi và khoảng 3.700 loài thực vật. Nhóm phong phú nhất là thực vật có hoa với khoảng 3.200 loài, tiếp theo là rêu (350 loài) và dương xỉ (42 loài).

Về mặt địa lý thực vật, Bắc Macedonia thuộc tỉnh Illyria của Vùng Circumboreal trong Vương quốc Boreal. Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) và Bản đồ Kỹ thuật số các Vùng Sinh thái Châu Âu của Cơ quan Môi trường Châu Âu, lãnh thổ của Cộng hòa có thể được chia thành bốn vùng sinh thái trên cạn: rừng hỗn hợp Dãy núi Pindus, rừng hỗn hợp Balkan, rừng hỗn hợp núi Rodope, và rừng lá cứng và hỗn hợp Aegean và Tây Thổ Nhĩ Kỳ. Bắc Macedonia có điểm trung bình Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2019 là 7,42/10, xếp thứ 40 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.

Hệ động vật rừng bản địa rất phong phú và bao gồm gấu, lợn rừng, chó sói, cáo, sóc, sơn dương và hươu. Linh miêu được tìm thấy, rất hiếm, ở vùng núi phía tây Macedonia, trong khi hươu có thể được tìm thấy ở vùng Demir Kapija. Các loài chim rừng bao gồm chim chích đầu đen, gà gô, gà gô đen, đại bàng hoàng đế phương Đông và cú rừng.

Đất nước này có bốn vườn quốc gia:

Tên	Thành lập	Diện tích	Bản đồ	Hình ảnh
Mavrovo	1948	731 km2
Galičica	1958	227 km2
Pelister	1948	125 km2
Dãy núi Šar	2021	244 km2

5.1. Cơ cấu chính phủ

Bắc Macedonia là một nền cộng hòa nghị viện. Quốc hội (Sobranie) bao gồm 120 ghế và các thành viên được bầu cử bốn năm một lần. Vai trò của Tổng thống chủ yếu mang tính nghi lễ, quyền lực thực sự nằm trong tay Thủ tướng. Tổng thống là tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang nhà nước và là chủ tịch Hội đồng An ninh Nhà nước. Tổng thống được bầu cử năm năm một lần và có thể được bầu tối đa hai nhiệm kỳ.

Kể từ năm 2019, các chức năng của chính quyền địa phương được phân chia giữa 80 đô thị tự trị (општини_opshtini^Macedonian; số ít: општина_opshtina^Macedonian). Thủ đô, Skopje, được quản lý như một nhóm mười đô thị tự trị được gọi chung là "Thành phố Skopje". Các đô thị tự trị ở Bắc Macedonia là các đơn vị tự quản địa phương. Các đô thị tự trị láng giềng có thể thiết lập các thỏa thuận hợp tác.

Hiến pháp Bắc Macedonia được sử dụng ngay sau khi nước cộng hòa độc lập vào năm 1991. Hiến pháp giới hạn quyền lực của các chính phủ, cả địa phương và quốc gia. Quân đội cũng bị giới hạn bởi hiến pháp. Hiến pháp quy định rằng Bắc Macedonia là một nhà nước tự do xã hội, và Skopje là thủ đô.

Quyền hành pháp ở Bắc Macedonia được thực thi bởi Chính phủ, mà Thủ tướng là người có quyền lực chính trị lớn nhất trong nước. Các thành viên của chính phủ được Thủ tướng lựa chọn và có các bộ trưởng cho mỗi ngành của xã hội. Có các bộ trưởng kinh tế, tài chính, công nghệ thông tin, xã hội, nội vụ, ngoại giao và các lĩnh vực khác. Các thành viên của Chính phủ được bầu với nhiệm kỳ bốn năm. Quyền tư pháp được thực thi bởi các tòa án, với hệ thống tòa án đứng đầu là Tòa án Tối cao, Tòa án Hiến pháp và Hội đồng Tư pháp Cộng hòa. Quốc hội bổ nhiệm các thẩm phán.

5.2. Các đảng phái chính và bầu cử

Sự khác biệt chính trị chủ yếu của đất nước là giữa các đảng phái chính trị chủ yếu dựa trên cơ sở dân tộc, đại diện cho đa số người Macedonia và thiểu số người Albania. Vấn đề cân bằng quyền lực giữa hai cộng đồng đã dẫn đến một cuộc chiến ngắn ngủi vào năm 2001, sau đó một thỏa thuận chia sẻ quyền lực đã được đạt được. Vào tháng 8 năm 2004, quốc hội đã thông qua luật vẽ lại ranh giới địa phương và trao quyền tự trị địa phương lớn hơn cho người Albania ở những khu vực họ chiếm đa số.

Sau một chiến dịch tiền bầu cử đầy rắc rối, Bắc Macedonia đã chứng kiến một sự thay đổi chính phủ tương đối ôn hòa và dân chủ trong cuộc bầu cử diễn ra vào ngày 5 tháng 7 năm 2006. Cuộc bầu cử được đánh dấu bằng chiến thắng quyết định của đảng trung hữu VMRO-DPMNE do Nikola Gruevski lãnh đạo. Quyết định của Gruevski về việc đưa Đảng Dân chủ của người Albania vào chính phủ mới, thay vì liên minh Liên minh Dân chủ vì Hội nhập-Đảng vì Sự thịnh vượng Dân chủ vốn giành được đa số phiếu của người Albania, đã gây ra các cuộc biểu tình trên khắp các vùng của đất nước có số lượng dân số Albania tương ứng. Một cuộc đối thoại sau đó đã được thiết lập giữa Liên minh Dân chủ vì Hội nhập và đảng cầm quyền VMRO-DMPNE như một nỗ lực để thảo luận về các tranh chấp giữa hai đảng và hỗ trợ các nguyện vọng gia nhập châu Âu và NATO của đất nước.

Sau các cuộc bầu cử quốc hội sớm được tổ chức vào năm 2008, VMRO-DPMNE và Liên minh Dân chủ vì Hội nhập đã thành lập một liên minh cầm quyền. Vào tháng 4 năm 2009, các cuộc bầu cử tổng thống và địa phương trong nước đã được tiến hành một cách hòa bình, điều này rất quan trọng đối với nguyện vọng gia nhập EU của Macedonia. Đảng bảo thủ cầm quyền VMRO-DPMNE đã giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử địa phương và ứng cử viên được đảng này ủng hộ, Gjorgi Ivanov, đã được bầu làm tổng thống mới.

Vào tháng 6 năm 2017, Zoran Zaev thuộc Liên minh Dân chủ Xã hội Macedonia đã trở thành thủ tướng mới sáu tháng sau các cuộc bầu cử sớm. Chính phủ trung tả mới đã chấm dứt 11 năm cầm quyền của VMRO-DPMNE bảo thủ do cựu thủ tướng Nikola Gruevski lãnh đạo.

Tính đến ngày 4 tháng 1 năm 2020, thủ tướng lâm thời của Bắc Macedonia là Oliver Spasovski và chủ tịch Quốc hội là Talat Xhaferi. Việc bầu Xhaferi ngay lập tức đã vấp phải sự phản đối do VMRO-DPMNE lãnh đạo, nhưng đã nhanh chóng được cảnh sát xử lý.

Các cuộc bầu cử quốc hội sớm đã diễn ra vào ngày 15 tháng 7 năm 2020. Zoran Zaev đã giữ chức thủ tướng Cộng hòa Bắc Macedonia một lần nữa kể từ tháng 8 năm 2020. Stevo Pendarovski đã tuyên thệ nhậm chức tổng thống Bắc Macedonia vào tháng 5 năm 2019. Thủ tướng Zoran Zaev đã tuyên bố từ chức sau khi đảng của ông, Liên minh Dân chủ Xã hội, thất bại trong các cuộc bầu cử địa phương vào tháng 10 năm 2021. Vào tháng 1 năm 2022, Dimitar Kovačevski được bầu làm thủ tướng. Nội các liên minh mới bao gồm đảng Dân chủ Xã hội của Kovačevski và hai đảng của người Albania. Gordana Siljanovska-Davkova nhậm chức vào ngày 12 tháng 5 năm 2024, trở thành nữ tổng thống đầu tiên của đất nước. Chủ tịch Quốc hội hiện tại là Jovan Mitreski kể từ năm 2024.

5.3. Quan hệ đối ngoại

Bắc Macedonia trở thành thành viên của Liên Hợp Quốc vào ngày 8 tháng 4 năm 1993, mười tám tháng sau khi độc lập khỏi Nam Tư. Nước này được gọi trong Liên Hợp Quốc là "Cựu Cộng hòa Nam Tư Macedonia", cho đến khi giải quyết được tranh chấp kéo dài với Hy Lạp về tên nước.

Mối quan tâm chính của đất nước là hội nhập hoàn toàn vào các tiến trình hội nhập châu Âu và Xuyên Đại Tây Dương.

Bắc Macedonia là thành viên của các tổ chức quốc tế và khu vực sau: IMF (từ 1992), WHO (từ 1993), EBRD (từ 1993), CEI (từ 1993), Hội đồng châu Âu (từ 1995), OSCE (từ 1995), SECI (từ 1996), La Francophonie (từ 2001), WTO (từ 2003), CEFTA (từ 2006), và NATO (từ 2020).

Năm 2005, đất nước này chính thức được công nhận là quốc gia ứng cử viên Liên minh châu Âu.

Tại hội nghị thượng đỉnh NATO Bucharest năm 2008, Macedonia đã không nhận được lời mời gia nhập tổ chức vì Hy Lạp đã phủ quyết động thái này sau tranh chấp về vấn đề tên gọi. Hoa Kỳ trước đó đã bày tỏ sự ủng hộ đối với một lời mời, nhưng hội nghị thượng đỉnh sau đó đã quyết định chỉ đưa ra lời mời với điều kiện giải quyết được xung đột tên gọi với Hy Lạp.

Tháng 3 năm 2009, Nghị viện châu Âu đã bày tỏ sự ủng hộ đối với tư cách ứng cử viên EU của Bắc Macedonia và yêu cầu Ủy ban EU cấp cho nước này một ngày bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập vào cuối năm 2009. Nghị viện cũng khuyến nghị nhanh chóng dỡ bỏ chế độ thị thực cho công dân Macedonia. Trước Thỏa thuận Prespa, đất nước này đã không nhận được ngày bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập do tranh chấp tên gọi. Tuy nhiên, sau Thỏa thuận Prespa, Bắc Macedonia đã trở thành quốc gia thành viên của NATO vào ngày 27 tháng 3 năm 2020. Lập trường của EU tương tự như của NATO ở chỗ việc giải quyết tranh chấp tên gọi là điều kiện tiên quyết để bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập.

Tháng 10 năm 2012, Ủy viên Mở rộng EU Štefan Füle đã đề xuất bắt đầu các cuộc đàm phán gia nhập với đất nước này lần thứ tư, trong khi các nỗ lực trước đó đều bị Hy Lạp chặn lại. Đồng thời, Füle đã đến thăm Bulgaria trong một nỗ lực làm rõ lập trường của nhà nước này đối với Macedonia. Ông xác định rằng Bulgaria gần như đã cùng Hy Lạp phủ quyết các cuộc đàm phán gia nhập. Lập trường của Bulgaria là Sofia không thể cấp giấy chứng nhận EU cho Skopje, vốn đang áp dụng một cách có hệ thống một hệ tư tưởng thù hận đối với Bulgaria.

5.4. Quân sự

Quân đội Cộng hòa Bắc Macedonia (ARSM) do Tổng Tham mưu lãnh đạo, bên dưới là Bộ Tư lệnh Tác chiến, bao gồm Lữ đoàn Bộ binh Cơ giới, Lữ đoàn Không quân, Trung đoàn Đặc nhiệm, và một số tiểu đoàn độc lập; Bộ Tư lệnh Huấn luyện và Học thuyết, cũng giám sát Lực lượng Dự bị Quân sự; và Căn cứ Hậu cần. Ngoài ra còn có một Tiểu đoàn Danh dự trực thuộc Tổng Tham mưu. ARSM có 8.000 quân nhân tại ngũ và 4.850 quân dự bị, cùng với ngân sách quân sự là 235.00 M USD vào năm 2022. Đây là một quân đội tình nguyện kể từ khi chế độ quân dịch kết thúc vào năm 2007. Bắc Macedonia đã triển khai quân đội đến Afghanistan, Bosnia và Herzegovina, Iraq, Kosovo và Liban, như một phần của các phái bộ NATO, EU hoặc LHQ.

Bộ Quốc phòng xây dựng chiến lược quốc phòng của Cộng hòa và đánh giá các mối đe dọa và rủi ro có thể xảy ra. Bộ cũng chịu trách nhiệm về hệ thống quốc phòng, bao gồm huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, trang bị và phát triển, cũng như lập và trình bày ngân sách quốc phòng.

5.5. Nhân quyền

Bắc Macedonia là một bên ký kết Công ước châu Âu về Nhân quyền và Công ước Geneva của Liên Hợp Quốc về Địa vị của Người tị nạn cũng như Công ước chống Tra tấn của Liên Hợp Quốc, và Hiến pháp đảm bảo các quyền con người cơ bản cho tất cả công dân Macedonia. Tuy nhiên, tình hình nhân quyền vẫn còn nhiều thách thức.

Theo các tổ chức nhân quyền, vào năm 2003 đã có những vụ nghi ngờ hành quyết ngoài vòng pháp luật, các mối đe dọa và hành vi đe dọa đối với các nhà hoạt động nhân quyền và các nhà báo đối lập, cũng như các cáo buộc về tra tấn của cảnh sát. Các vấn đề khác bao gồm sự can thiệp chính trị vào hệ thống tư pháp, bạo lực và phân biệt đối xử với phụ nữ, trẻ em và các nhóm dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Roma. Tình trạng quá tải trong các nhà tù và điều kiện giam giữ yếu kém cũng là một mối lo ngại.

Mặc dù có những cải thiện trong những năm gần đây, đặc biệt là trong khuôn khổ quá trình hội nhập EU, việc thực thi luật pháp và các cơ chế bảo vệ nhân quyền vẫn cần được tăng cường. Các nhóm xã hội dân sự đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và vận động cho các cải cách nhân quyền. Chính phủ Bắc Macedonia đã cam kết giải quyết các vấn đề này, nhưng việc thực hiện hiệu quả các cam kết vẫn là một thách thức. Quyền của các nhóm thiểu số, tự do báo chí và độc lập tư pháp vẫn là những lĩnh vực cần được chú trọng cải thiện.

7.1. Tình hình kinh tế và chính sách

Được Ngân hàng Thế giới xếp hạng là "quốc gia cải cách tốt nhất" thứ tư trong số 178 quốc gia vào năm 2009, Bắc Macedonia đã trải qua những cải cách kinh tế đáng kể kể từ khi độc lập. Đất nước này đã phát triển một nền kinh tế mở với thương mại chiếm hơn 90% GDP trong những năm gần đây. Từ năm 1996, Bắc Macedonia đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế ổn định, mặc dù chậm, với GDP tăng 3,1% vào năm 2005. Con số này được dự kiến sẽ tăng lên trung bình 5,2% trong giai đoạn 2006-2010. Chính phủ đã thành công trong nỗ lực chống lạm phát, với tỷ lệ lạm phát chỉ 3% vào năm 2006 và 2% vào năm 2007, và đã thực hiện các chính sách tập trung vào việc thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME).

Chính phủ hiện tại đã giới thiệu một hệ thống thuế suất phẳng với mục đích làm cho đất nước trở nên hấp dẫn hơn đối với đầu tư nước ngoài. Thuế suất phẳng là 12% vào năm 2007 và được giảm xuống còn 10% vào năm 2008.

Tính đến năm 2005, tỷ lệ thất nghiệp của Bắc Macedonia là 37,2% và tính đến năm 2006, tỷ lệ nghèo đói là 22%. Do một số biện pháp việc làm cũng như quá trình thu hút thành công các tập đoàn đa quốc gia, và theo Văn phòng Thống kê Nhà nước Bắc Macedonia, tỷ lệ thất nghiệp của đất nước trong quý đầu tiên của năm 2015 đã giảm xuống còn 27,3%. Các chính sách và nỗ lực của chính phủ liên quan đến đầu tư trực tiếp nước ngoài đã dẫn đến việc thành lập các công ty con địa phương của một số công ty sản xuất hàng đầu thế giới, đặc biệt là từ ngành công nghiệp ô tô, như: Johnson Controls, Van Hool, Johnson Matthey, Lear Corporation, Visteon, Kostal GmbH, Gentherm Incorporated, Dräxlmaier Group, Kromberg & Schubert, Marquardt GmbH, Amphenol, Tekno Hose S.p.A., KEMET Corporation, Key Safety Systems Inc., ODW-Elektrik GmbH, v.v.

Thị trường chợ đen của đất nước được ước tính chiếm gần 20% GDP. GDP bình quân đầu người theo sức mua tương đương (PPS) ở mức 36% so với mức trung bình của EU vào năm 2017. Với GDP bình quân đầu người là 9.16 K USD theo sức mua tương đương và Chỉ số Phát triển Con người (HDI) là 0,701, Bắc Macedonia kém phát triển hơn và có nền kinh tế nhỏ hơn đáng kể so với hầu hết các quốc gia Nam Tư cũ.

7.2. Các ngành kinh tế chính

Về cơ cấu GDP, tính đến năm 2013, ngành sản xuất (bao gồm khai khoáng và xây dựng) chiếm phần lớn nhất của GDP với 21,4%, tăng từ 21,1% năm 2012. Ngành thương mại, vận tải và lưu trú chiếm 18,2% GDP năm 2013, tăng từ 16,7% năm 2012, trong khi nông nghiệp chiếm 9,6%, tăng từ 9,1% năm trước đó.

Công nghiệp chế tạo là một trụ cột quan trọng, với các phân ngành như luyện kim, hóa chất, dệt may và chế biến thực phẩm. Ngành khai khoáng, đặc biệt là khai thác chì, kẽm, đồng và than non, cũng đóng góp vào nền kinh tế. Xây dựng đã có những giai đoạn tăng trưởng, đặc biệt là các dự án cơ sở hạ tầng và nhà ở. Tuy nhiên, các ngành này cũng đối mặt với những thách thức về công nghệ lạc hậu, năng suất và các vấn đề môi trường cần được giải quyết.

Nông nghiệp vẫn giữ vai trò quan trọng, đặc biệt trong việc cung cấp việc làm ở khu vực nông thôn. Các sản phẩm nông nghiệp chính bao gồm thuốc lá, nho (cho sản xuất rượu vang), rau quả (cà chua, ớt, dưa chuột) và ngũ cốc. Ngành chăn nuôi cũng phát triển với các sản phẩm sữa và thịt. Nông nghiệp Bắc Macedonia có tiềm năng phát triển hơn nữa thông qua hiện đại hóa và cải thiện chuỗi giá trị, đồng thời phải đối mặt với các vấn đề như biến đổi khí hậu và cạnh tranh từ hàng nhập khẩu.

Dịch vụ là ngành đóng góp lớn nhất vào GDP và tạo nhiều việc làm. Các lĩnh vực dịch vụ chính bao gồm thương mại bán buôn và bán lẻ, vận tải, thông tin liên lạc, du lịch, tài chính và các dịch vụ công. Ngành du lịch, với các điểm đến như Hồ Ohrid, đang ngày càng được chú trọng phát triển. Các khía cạnh xã hội và môi trường trong phát triển dịch vụ, như du lịch bền vững và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, cũng đang được quan tâm hơn.

7.3. Thương mại

Sự bùng nổ của các cuộc chiến tranh Nam Tư và việc áp đặt lệnh trừng phạt đối với Serbia và Montenegro đã gây ra thiệt hại lớn cho nền kinh tế của đất nước, với Serbia chiếm 60% thị trường của nước này trước khi Nam Tư tan rã. Khi Hy Lạp áp đặt cấm vận thương mại đối với Cộng hòa vào năm 1994-95, nền kinh tế cũng bị ảnh hưởng. Một số cứu trợ đã được mang lại nhờ sự kết thúc của Chiến tranh Bosnia vào tháng 11 năm 1995 và việc dỡ bỏ lệnh cấm vận của Hy Lạp, nhưng Chiến tranh Kosovo năm 1999 và cuộc khủng hoảng Albania năm 2001 đã gây thêm bất ổn.

Về ngoại thương, lĩnh vực đóng góp lớn nhất vào xuất khẩu của đất nước năm 2014 là "hóa chất và các sản phẩm liên quan" với 21,4%, tiếp theo là lĩnh vực "máy móc và thiết bị vận tải" với 21,1%. Các lĩnh vực nhập khẩu chính của Bắc Macedonia năm 2014 là "hàng hóa sản xuất được phân loại chủ yếu theo vật liệu" với 34,2%, "máy móc và thiết bị vận tải" với 18,7% và "nhiên liệu khoáng sản, dầu nhờn và các vật liệu liên quan" với 14,4% tổng kim ngạch nhập khẩu.

Kể từ khi lệnh cấm vận của Hy Lạp kết thúc, Hy Lạp đã trở thành đối tác kinh doanh quan trọng nhất của đất nước. Nhiều công ty Hy Lạp đã mua lại các công ty nhà nước cũ ở Bắc Macedonia, như nhà máy lọc dầu Okta, công ty làm bánh Zhito Luks, một mỏ đá cẩm thạch ở Prilep, các cơ sở dệt may ở Bitola, v.v., và sử dụng 20.000 người. Việc chuyển hoạt động kinh doanh sang Bắc Macedonia trong lĩnh vực dầu mỏ là do sự trỗi dậy của Hy Lạp trên thị trường dầu mỏ.

Thậm chí 68,8% ngoại thương năm 2014 được thực hiện với EU, điều này khiến Liên minh trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Bắc Macedonia (23,3% với Đức, 7,9% với Vương quốc Anh, 7,3% với Hy Lạp, 6,2% với Ý, v.v.). Gần 12% tổng ngoại thương năm 2014 được thực hiện với các nước Tây Balkan. Các đối tác quan trọng khác là Đức, Ý, Hoa Kỳ, Slovenia, Áo và Thổ Nhĩ Kỳ.

7.4. Du lịch

Du lịch đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế của Bắc Macedonia, chiếm 6,7% GDP vào năm 2016. Thu nhập hàng năm từ du lịch ước tính là 38,5 tỷ denar (616.00 M EUR) trong năm đó. Sau khi độc lập, tác động tiêu cực nghiêm trọng nhất đến hoạt động du lịch xảy ra do các cuộc xung đột vũ trang diễn ra vào năm 2001. Số lượng du khách nước ngoài đã tăng lên kể từ đó, với mức tăng 14,6% vào năm 2011. Năm 2019, Bắc Macedonia đã đón 1.184.963 lượt khách du lịch, trong đó có 757.593 khách nước ngoài. Khách du lịch đông nhất đến từ Thổ Nhĩ Kỳ, các nước láng giềng Serbia, Hy Lạp và Bulgaria, Ba Lan và các nước Tây Âu khác. Phần lớn khách du lịch, khoảng 60% trong số một triệu khách du lịch đã đến thăm đất nước này vào năm 2017, tập trung ở Skopje và khu vực tây nam của đất nước.

Các ngành du lịch quan trọng nhất là du lịch hồ vì có ba hồ ở Ohrid, Prespa và Dojran và hơn 50 hồ băng nhỏ với các kích cỡ khác nhau, du lịch miền núi vì có 16 ngọn núi cao hơn 2.00 K m. Các hình thức du lịch khác cũng bao gồm du lịch nông thôn và du lịch sinh thái, du lịch thành phố và du lịch văn hóa, được thể hiện qua ẩm thực, âm nhạc truyền thống, các lễ hội văn hóa và các di sản văn hóa.

8.1. Giao thông vận tải

Bắc Macedonia (cùng với Montenegro, Bosnia và Herzegovina và Kosovo) thuộc về khu vực phía nam kém phát triển hơn của Nam Tư cũ. Nước này đã phải chịu những khó khăn kinh tế nghiêm trọng sau khi độc lập, khi thị trường nội bộ Nam Tư sụp đổ và các khoản trợ cấp từ Beograd chấm dứt. Ngoài ra, nước này còn phải đối mặt với nhiều vấn đề tương tự như các quốc gia Đông Âu cũ khác trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường. Tuyến đường bộ và đường sắt xuất khẩu chính của nước này, qua Serbia, vẫn không đáng tin cậy với chi phí vận chuyển cao, do đó ảnh hưởng đến việc xuất khẩu thị trường rau sớm từng rất có lãi sang Đức.

Bắc Macedonia là một quốc gia nội lục ở giữa bán đảo Balkan, và các tuyến giao thông chính trong nước là những tuyến kết nối các phần khác nhau của bán đảo (các tuyến xuyên Balkan). Đặc biệt quan trọng là tuyến kết nối bắc-nam và thung lũng Vardar, nối Hy Lạp với phần còn lại của châu Âu. Tính đến năm 2019, có 10.59 K km đường bộ, trong đó khoảng 6.00 K km đã được trải nhựa.

Tính đến năm 2019, tổng chiều dài mạng lưới đường sắt ở Bắc Macedonia là 922 km. Được vận hành bởi Makedonski Železnici, tuyến đường sắt quan trọng nhất là tuyến từ biên giới với Serbia-Kumanovo-Skopje-Veles-Gevgelija-biên giới với Hy Lạp. Từ năm 2001, tuyến đường sắt Beljakovci đã được xây dựng-đến biên giới với Bulgaria, sẽ tạo kết nối trực tiếp Skopje-Sofia. Trung tâm đường sắt quan trọng nhất trong nước là Skopje, trong khi hai trung tâm khác là Veles và Kumanovo.

Bưu điện Bắc Macedonia là công ty nhà nước cung cấp dịch vụ bưu chính. Nó được thành lập vào năm 1992 với tên PTT Macedonia. Năm 1993, nó được kết nạp vào Liên minh Bưu chính Thế giới, năm 1997, PTT Macedonia được chia thành Makedonski Telekom và Bưu điện Macedonia (sau này đổi tên thành Bưu điện Bắc Macedonia).

Về giao thông đường thủy, chỉ có giao thông hồ qua Hồ Ohrid và Hồ Prespa được phát triển, chủ yếu cho mục đích du lịch.

Có chính thức 17 sân bay ở Bắc Macedonia, trong đó 11 sân bay có bề mặt cứng. Hai sân bay quốc tế là Sân bay Quốc tế Skopje và Sân bay Ohrid St. Paul the Apostle.

8.2. Giáo dục

Các cấp học cao hơn có thể theo học tại một trong năm trường đại học công lập: Đại học Ss. Cyril và Methodius Skopje, Đại học St. Clement của Ohrid Bitola, Đại học Goce Delčev Štip, Đại học Nhà nước Tetova và Đại học Khoa học Thông tin và Công nghệ "Thánh Paul Tông đồ" ở Ohrid. Có một số cơ sở đại học tư thục, chẳng hạn như Đại học châu Âu, Đại học Slavic ở Sveti Nikole, Đại học Đông Nam châu Âu và các trường khác. Bắc Macedonia được xếp hạng thứ 58 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.

Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ đã tài trợ một dự án mang tên Macedonia Connects, đưa Bắc Macedonia trở thành quốc gia không dây băng thông rộng toàn diện đầu tiên trên thế giới. Bộ Giáo dục và Khoa học báo cáo rằng 461 trường học (tiểu học và trung học) hiện đã được kết nối Internet. Ngoài ra, một nhà cung cấp dịch vụ Internet (On.net), đã tạo ra một Mạng Lưới (MESH Network) để cung cấp dịch vụ WIFI tại 11 thành phố/thị trấn lớn nhất trong nước. Thư viện quốc gia của Bắc Macedonia, Thư viện Quốc gia và Đại học "Thánh Kliment của Ohrid", đặt tại Skopje.

8.3. Truyền thông và báo chí

Tờ báo lâu đời nhất trong nước là Nova Makedonija từ năm 1944. Các tờ báo và tạp chí nổi tiếng khác bao gồm: Utrinski vesnik, Dnevnik, Vest, Fokus, Večer, Tea Moderna, Makedonsko Sonce, và Koha. Kênh truyền hình công cộng là Đài Phát thanh - Truyền hình Macedonia được thành lập vào năm 1993 bởi Quốc hội Bắc Macedonia. TEKO TV (1989) từ Štip là kênh truyền hình tư nhân đầu tiên trong nước. Các kênh tư nhân phổ biến khác là: Sitel, Kanal 5, Telma, Alfa TV, và Alsat-M.

Mạng lưới viễn thông cố định và di động đã có những bước phát triển đáng kể. Mức độ phủ sóng internet ngày càng được mở rộng, tuy nhiên vẫn còn sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn. Chính phủ đã có những nỗ lực để cải thiện cơ sở hạ tầng internet và thúc đẩy việc sử dụng công nghệ thông tin trong các lĩnh vực khác nhau.

9.1. Dân số và dân tộc

Theo điều tra dân số năm 2021, thành phần dân tộc của dân số bao gồm:

• Người Macedonia: 58,44%
• Người Albania: 24,30%
• Không khai báo/Từ chối khai báo: 7,20%
• Người Thổ Nhĩ Kỳ: 3,86%
• Người Roma: 2,53%
• Người Serbia: 1,30%
• Người Bosniak: 0,87%
• Người Aromania và Megleno-Romania: 0,47%
• Khác: 1,03%

Kết quả từ cuộc điều tra dân số năm 2021 gần đây nhất cho thấy dân số là 1.836.713 người. Mật độ dân số của đất nước là 72,2 người/km² và độ tuổi trung bình của dân số là 40,08 tuổi. 598.632 hộ gia đình đã được ghi nhận với số thành viên trung bình trong hộ là 3,06 người. Cân bằng giới tính của đất nước là 50,4% nữ so với 49,6% nam.

Dựa trên dữ liệu điều tra dân số năm 2021, nhóm dân tộc lớn nhất trong nước là người Macedonia. Nhóm lớn thứ hai là người Albania, chiếm ưu thế ở phần lớn phía tây bắc đất nước. Tiếp theo là người Thổ Nhĩ Kỳ, là nhóm dân tộc lớn thứ ba của đất nước với dữ liệu điều tra dân số chính thức cho thấy họ gần 70.000 người và các ước tính không chính thức cho thấy con số từ 170.000 đến 200.000 người. Một số ước tính không chính thức chỉ ra rằng có thể có tới 260.000 người Roma. Các nhóm dân tộc thiểu số khác bao gồm người Serbia, người Bosniak, người Aromania và một số ít các dân tộc thiểu số khác.

Chính sách nhà nước Bắc Macedonia công nhận quyền của các cộng đồng thiểu số, bao gồm quyền sử dụng ngôn ngữ, giáo dục bằng tiếng mẹ đẻ và đại diện trong các cơ quan công quyền. Tuy nhiên, việc thực thi đầy đủ các quyền này và đảm bảo sự hòa hợp giữa các sắc tộc vẫn là một thách thức liên tục.

9.2. Tôn giáo

Theo dữ liệu năm 2021, cơ cấu tôn giáo ở Bắc Macedonia như sau:

• Chính thống giáo Đông phương: 46,1%
• Hồi giáo: 32,2%
• Kitô hữu khác: 13,9%
• Công giáo Rôma: 0,4%
• Không tôn giáo: 0,1%
• Khác: 7,3%

Kitô giáo Đông phương là tôn giáo được thực hành nhiều nhất ở Bắc Macedonia, chiếm 46,1% dân số, phần lớn trong số họ thuộc Giáo hội Chính thống giáo Macedonia. Các giáo phái Kitô giáo khác chiếm 13,9% dân số. Người Hồi giáo chiếm 32,2% dân số. Bắc Macedonia có tỷ lệ người Hồi giáo cao thứ năm ở châu Âu, sau Kosovo (96%), Thổ Nhĩ Kỳ (90%), Albania (59%), và Bosnia và Herzegovina (51%).

Hầu hết người Hồi giáo là người Albania, Thổ Nhĩ Kỳ, Roma hoặc Bosniak; rất ít là người Macedonia Hồi giáo. 1,4% còn lại được xác định là "không liên kết" theo ước tính của Pew Research năm 2010.

Có 1.842 nhà thờ và 580 nhà thờ Hồi giáo trong nước vào cuối năm 2011. Các cộng đồng tôn giáo Chính thống giáo và Hồi giáo có các trường tôn giáo trung học ở Skopje. Có một trường cao đẳng thần học Chính thống giáo ở thủ đô. Giáo hội Chính thống giáo Macedonia có quyền tài phán trên 10 tỉnh (bảy trong nước và ba ở nước ngoài), có 10 giám mục và khoảng 350 linh mục. Tổng cộng có 30.000 người được rửa tội ở tất cả các tỉnh mỗi năm.

Giáo hội Chính thống giáo Macedonia, tuyên bố tự chủ vào năm 1967, vẫn không được các Giáo hội Chính thống giáo khác công nhận cho đến năm 2022 khi họ khôi phục quan hệ với Giáo hội Chính thống giáo Serbia và Tòa Thượng phụ Đại kết, sau đó được các giáo hội khác công nhận.

Giáo hội Công giáo Byzantine Macedonia có khoảng 11.000 tín đồ ở Bắc Macedonia. Giáo hội được thành lập vào năm 1918, và bao gồm chủ yếu những người cải đạo sang Công giáo và con cháu của họ. Giáo hội theo Nghi lễ Byzantine và hiệp thông với các Giáo hội Công giáo La Mã và Đông phương. Việc thờ phượng phụng vụ của họ được thực hiện bằng tiếng Macedonia.

Có một cộng đồng Tin Lành nhỏ. Người Tin Lành nổi tiếng nhất trong nước là cố tổng thống Boris Trajkovski. Ông thuộc cộng đồng Giám lý, đây là nhà thờ Tin Lành lớn nhất và lâu đời nhất ở Cộng hòa, có từ cuối thế kỷ 19. Kể từ những năm 1980, cộng đồng Tin Lành đã phát triển, một phần nhờ sự tự tin mới và một phần nhờ sự giúp đỡ của các nhà truyền giáo bên ngoài.

Cộng đồng Do Thái của đất nước, với khoảng 7.200 người vào đêm trước Chiến tranh thế giới thứ hai, gần như bị tiêu diệt hoàn toàn trong chiến tranh: chỉ có 2% sống sót sau Holocaust. Sau khi giải phóng và kết thúc chiến tranh, hầu hết đã chọn di cư đến Israel. Ngày nay, cộng đồng Do Thái của đất nước có khoảng 200 người, gần như tất cả đều sống ở Skopje. Hầu hết người Do Thái Macedonia là Sephardic-con cháu của những người tị nạn thế kỷ 15 đã bị trục xuất khỏi Castile, Aragon và Bồ Đào Nha.

9.3. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ quốc gia và chính thức trong mọi lĩnh vực trên toàn lãnh thổ Bắc Macedonia và trong quan hệ quốc tế là tiếng Macedonia. Kể từ năm 2019, tiếng Albania là đồng chính thức ở cấp nhà nước (không bao gồm quốc phòng, cảnh sát trung ương và chính sách tiền tệ). Tiếng Macedonia thuộc nhánh Đông của nhóm ngôn ngữ Nam Slav, trong khi tiếng Albania chiếm một nhánh độc lập của họ ngôn ngữ Ấn-Âu. Tại các đô thị tự trị nơi ít nhất 20% dân số thuộc một dân tộc thiểu số khác, các ngôn ngữ riêng lẻ đó được sử dụng cho các mục đích chính thức trong chính quyền địa phương, cùng với tiếng Macedonia và tiếng Albania hoặc chỉ tiếng Macedonia.

Tiếng Macedonia có quan hệ mật thiết và có thể hiểu lẫn nhau với tiếng Bulgaria chuẩn. Nó cũng có một số điểm tương đồng với tiếng Serbia chuẩn và các phương ngữ Torlakia/Shop trung gian được nói chủ yếu ở đông nam Serbia và tây Bulgaria (và bởi những người nói ở góc đông bắc của đất nước). Ngôn ngữ chuẩn được mã hóa trong giai đoạn sau Chiến tranh thế giới thứ hai và đã tích lũy được một truyền thống văn học phát triển mạnh mẽ.

Ngoài tiếng Macedonia và tiếng Albania, các ngôn ngữ thiểu số có số lượng người nói đáng kể là tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (bao gồm cả tiếng Gagauz Balkan), tiếng Romani, tiếng Serbia/tiếng Bosnia và tiếng Aromania (bao gồm cả tiếng Megleno-Romania). Ngôn ngữ ký hiệu Macedonia là ngôn ngữ chính của những người trong cộng đồng người điếc không học ngôn ngữ nói khi còn nhỏ.

Theo cuộc điều tra dân số gần đây nhất, 1.344.815 công dân Bắc Macedonia tuyên bố họ nói tiếng Macedonia, 507.989 người nói tiếng Albania, 71.757 người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, 38.528 người nói tiếng Romani, 24.773 người nói tiếng Serbia, 8.560 người nói tiếng Bosnia, 6.884 người nói tiếng Aromania và 19.241 người nói các ngôn ngữ khác.

9.4. Các thành phố chính

Thủ đô Skopje là thành phố lớn nhất và là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của Bắc Macedonia. Với dân số khoảng hơn nửa triệu người (theo điều tra dân số 2021 trong khu vực đô thị rộng lớn hơn), Skopje có một lịch sử lâu đời, với các di tích từ thời La Mã, Byzantine và Ottoman. Thành phố này là nơi đặt trụ sở của chính phủ, quốc hội, các trường đại học lớn và nhiều tổ chức văn hóa. Kinh tế Skopje đa dạng, bao gồm các ngành công nghiệp, thương mại và dịch vụ. Sau trận động đất năm 1963, Skopje đã được xây dựng lại với nhiều công trình kiến trúc hiện đại, bên cạnh các khu phố cổ như Khu chợ cổ (Stara Čaršija).

Các thành phố lớn khác bao gồm:

• Bitola: Thành phố lớn thứ hai, nằm ở phía tây nam, gần biên giới Hy Lạp. Bitola từng là một trung tâm ngoại giao và văn hóa quan trọng dưới thời Ottoman, được biết đến với biệt danh "Thành phố của các Lãnh sự". Ngày nay, đây là một trung tâm kinh tế và văn hóa quan trọng của vùng Pelagonia, nổi tiếng với kiến trúc tân cổ điển và Liên hoan phim Anh em Manaki.
• Kumanovo: Nằm ở phía đông bắc, gần biên giới Serbia. Kumanovo là một trung tâm công nghiệp và thương mại, với dân số đa sắc tộc. Thành phố này có vai trò quan trọng trong lịch sử hiện đại của đất nước, đặc biệt là trong các cuộc xung đột đầu thế kỷ 20.
• Prilep: Tọa lạc tại vùng Pelagonia, Prilep nổi tiếng với ngành công nghiệp thuốc lá và các di tích lịch sử như Tháp Marko. Đây cũng là một trung tâm văn hóa với nhiều lễ hội truyền thống.
• Tetovo: Nằm ở phía tây bắc, Tetovo là trung tâm của cộng đồng người Albania ở Bắc Macedonia. Thành phố này có một trường đại học nhà nước dạy bằng tiếng Albania và nổi tiếng với Šarena Džamija (Nhà thờ Hồi giáo Sặc sỡ).
• Ohrid: Nằm bên bờ Hồ Ohrid, một Di sản Thế giới được UNESCO công nhận cả về tự nhiên và văn hóa. Ohrid là một trung tâm du lịch, tôn giáo và văn hóa quan trọng, với nhiều nhà thờ cổ, tu viện và kiến trúc truyền thống. Trường văn học Ohrid thời trung cổ đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá văn hóa Slav.
• Veles: Nằm bên sông Vardar, Veles là một trung tâm công nghiệp và giao thông quan trọng. Thành phố này cũng có một di sản văn hóa phong phú.
• Štip: Tọa lạc ở miền đông Bắc Macedonia, Štip là một trung tâm giáo dục với Đại học Goce Delčev và cũng là một trung tâm công nghiệp dệt may.
• Strumica: Nằm ở phía đông nam, Strumica là một trung tâm nông nghiệp và thương mại quan trọng, nổi tiếng với lễ hội carnival hàng năm.

Các thành phố này, cùng với nhiều đô thị khác, tạo nên mạng lưới đô thị đa dạng của Bắc Macedonia, mỗi nơi đều có những đặc điểm kinh tế, văn hóa và dân số riêng biệt, đóng góp vào sự phong phú chung của đất nước.

10.1. Nghệ thuật và kiến trúc

Nghệ thuật truyền thống của Bắc Macedonia rất đa dạng, bao gồm thêu thùa, chạm khắc gỗ, đồ gốm và dệt thảm. Các họa tiết và màu sắc thường mang đậm nét văn hóa dân gian địa phương.

Bắc Macedonia sở hữu một số lượng đáng kể các bức bích họa Byzantine được bảo tồn tốt, chủ yếu có niên đại từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 16. Có hàng ngàn mét vuông tranh tường được bảo tồn, phần lớn trong số đó ở trong tình trạng rất tốt và đại diện cho những kiệt tác của trường phái hội họa giáo hội Macedonia. Các tu viện và nhà thờ như Thánh Panteleimon ở Nerezi, Thánh Sophia ở Ohrid và Thánh Clement ở Ohrid là những ví dụ tiêu biểu.

Nghệ thuật đương đại ở Bắc Macedonia cũng phát triển mạnh mẽ với nhiều họa sĩ, nhà điêu khắc và nghệ sĩ sắp đặt có tên tuổi. Các phòng trưng bày và bảo tàng nghệ thuật ở Skopje và các thành phố khác thường xuyên tổ chức các triển lãm.

Kiến trúc Bắc Macedonia phản ánh lịch sử đa dạng của đất nước. Các di tích từ thời La Mã như Stobi và Heraclea Lyncestis vẫn còn tồn tại. Kiến trúc Byzantine và thời trung cổ được thể hiện qua các nhà thờ và tu viện cổ với những đặc trưng về mái vòm và tường đá. Thời kỳ Ottoman để lại dấu ấn với các nhà thờ Hồi giáo, hammam (nhà tắm công cộng) và các khu chợ cổ (čaršija) như ở Skopje và Bitola. Kiến trúc thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 mang phong cách tân cổ điển và Art Nouveau, đặc biệt ở Bitola. Sau trận động đất năm 1963, Skopje được tái thiết với nhiều công trình kiến trúc hiện đại và Brutalist, trong đó có sự đóng góp của kiến trúc sư Nhật Bản Kenzō Tange. Tượng đài Ilinden ở Kruševo là một ví dụ nổi bật của kiến trúc tưởng niệm hiện đại. Chính sách "Cổ đại hóa" vào những năm 2000 đã dẫn đến việc xây dựng nhiều công trình mới mang phong cách cổ điển và Baroque ở Skopje, gây ra nhiều tranh cãi.

10.2. Âm nhạc và văn học

Âm nhạc truyền thống Macedonia có giai điệu và nhịp điệu đặc trưng, thường sử dụng các nhạc cụ như gaida (kèn túi), kaval (sáo), tambura (đàn dây) và tapan (trống lớn). Các bài hát dân gian kể về tình yêu, lịch sử và cuộc sống hàng ngày. Âm nhạc nhà thờ Byzantine có ảnh hưởng sâu sắc đến âm nhạc tôn giáo. Âm nhạc hiện đại bao gồm các thể loại pop, rock, jazz và nhạc điện tử. Các lễ hội âm nhạc quan trọng bao gồm Lễ hội Mùa hè Ohrid (nhạc cổ điển và kịch), và Lễ hội Jazz Skopje. Nhà hát Opera Quốc gia, khai trương năm 1947, hàng năm tổ chức sự kiện "Đêm Opera tháng Năm" tại Skopje. Buổi biểu diễn Opera tháng Năm đầu tiên là vở Sa hoàng Samuil của Kiril Makedonski vào tháng 5 năm 1972. Toše Proeski là một ca sĩ nhạc pop nổi tiếng quốc tế của Bắc Macedonia.

Văn học Macedonia có nguồn gốc từ các tác phẩm tôn giáo và dân gian thời trung cổ, đặc biệt là các tác phẩm của Trường văn học Ohrid. Văn học hiện đại bắt đầu phát triển vào thế kỷ 19 với các nhà văn như anh em Miladinov. Thế kỷ 20 chứng kiến sự ra đời của nhiều nhà thơ và tiểu thuyết gia quan trọng, những người đã đóng góp vào việc chuẩn hóa tiếng Macedonia và khám phá các chủ đề về bản sắc dân tộc, lịch sử và các vấn đề xã hội. Blaže Koneski là một nhà ngôn ngữ học và nhà thơ có ảnh hưởng lớn. Struga Poetry Evenings là một trong những lễ hội thơ ca quốc tế uy tín nhất thế giới, thu hút các nhà thơ từ hơn 50 quốc gia.

10.3. Ẩm thực

Ẩm thực của đất nước này là đại diện cho ẩm thực Balkan-phản ánh ảnh hưởng của ẩm thực Địa Trung Hải và Trung Đông (Ottoman), và ở một mức độ thấp hơn là ảnh hưởng của Ý, Đức và Đông Âu (đặc biệt là Hungary). Khí hậu tương đối ấm áp ở Bắc Macedonia cung cấp điều kiện phát triển tuyệt vời cho nhiều loại rau, rau thơm và trái cây. Do đó, ẩm thực Macedonia đặc biệt đa dạng.

Ẩm thực Macedonia cũng nổi tiếng với sự đa dạng và chất lượng của các sản phẩm từ sữa, rượu vang và đồ uống có cồn địa phương, chẳng hạn như rakija. Tavče gravče (đậu nướng) và mastika (một loại rượu mùi hồi) được coi là món ăn và thức uống quốc gia của Bắc Macedonia. Một số món ăn quan trọng khác bao gồm salad Šopska, một món khai vị và món ăn kèm thường đi cùng bữa ăn chính, ajvar (một loại tương ớt và cà tím), ớt nhồi, pastrmajlija (bánh mì dẹt nướng với thịt) và những món khác. Văn hóa ẩm thực địa phương còn thể hiện qua việc sử dụng nhiều gia vị và thảo mộc tươi, cũng như các phương pháp chế biến truyền thống.

10.4. Thể thao

Bóng đá, bóng ném, và bóng rổ là những môn thể thao phổ biến nhất ở Bắc Macedonia. Đội tuyển bóng đá quốc gia được quản lý bởi Liên đoàn bóng đá Macedonia. Sân vận động quốc gia của họ là Nhà thi đấu Toše Proeski. Vào tháng 11 năm 2003, để kỷ niệm kỷ niệm chương UEFA, Darko Pančev đã được chọn là Cầu thủ Vàng của Macedonia với tư cách là cầu thủ xuất sắc nhất của họ trong 50 năm qua. Ông là người chiến thắng giải thưởng Chiếc giày vàng châu Âu năm 1991 và nổi tiếng nhất với việc ghi bàn thắng quyết định trên chấm phạt đền trong trận Chung kết Cúp C1 châu Âu năm 1991, mang về cho Sao Đỏ Beograd chiếc cúp danh giá nhất trong bóng đá châu Âu lần đầu tiên trong lịch sử 50 năm của câu lạc bộ. Năm 2020, đội tuyển quốc gia đã đủ điều kiện tham dự Giải vô địch bóng đá châu Âu 2020 (tổ chức năm 2021), giải đấu lớn đầu tiên trong lịch sử đất nước.

Bóng ném là môn thể thao đồng đội quan trọng khác trong nước. Các câu lạc bộ Macedonia đã đạt được thành công trong các giải đấu châu Âu. RK Vardar đã vô địch 2016-17 và 2018-19, trong khi Kometal Gjorče Petrov Skopje đã vô địch EHF Champions League Nữ năm 2002. Giải vô địch bóng ném nữ châu Âu đã diễn ra vào năm 2008 tại Bắc Macedonia ở Skopje và Ohrid; đội tuyển nữ quốc gia xếp thứ bảy. Đội tuyển nam quốc gia của đất nước đã nhiều lần tham dự các giải vô địch châu Âu và thế giới, với thành tích tốt nhất là vị trí thứ năm tại giải vô địch châu Âu (2012) và thứ chín tại giải vô địch thế giới (2015).

Đội tuyển bóng rổ quốc gia Bắc Macedonia đại diện cho Bắc Macedonia trong các giải đấu bóng rổ quốc tế. Đội được điều hành bởi Liên đoàn Bóng rổ Bắc Macedonia, cơ quan quản lý bóng rổ ở Bắc Macedonia được thành lập năm 1992 và gia nhập FIBA năm 1993. Bắc Macedonia đã tham gia ba kỳ EuroBasket kể từ đó với thành tích tốt nhất là vị trí thứ 4 tại EuroBasket 2011. Đội thi đấu các trận sân nhà tại Trung tâm Thể thao Boris Trajkovski ở Skopje. Pero Antić trở thành cầu thủ bóng rổ Macedonia đầu tiên thi đấu tại NBA. Anh cũng đã giành được ba danh hiệu EuroLeague.

Trong những tháng hè, Giải bơi marathon Ohrid là một sự kiện thường niên trên Hồ Ohrid và trong những tháng mùa đông có các hoạt động trượt tuyết tại các trung tâm thể thao mùa đông của Bắc Macedonia. Bắc Macedonia cũng tham gia Thế vận hội Olympic. Việc tham gia các kỳ Thế vận hội được tổ chức bởi Ủy ban Olympic Bắc Macedonia. Magomed Ibragimov đã thi đấu cho Macedonia ở nội dung 85 kg tự do nam tại Thế vận hội Mùa hè 2000 và giành huy chương đồng, đây là huy chương đầu tiên cho đất nước độc lập. Các đô vật Shaban Trstena và Shaban Sejdiu sinh ra ở Bắc Macedonia, cũng như các võ sĩ quyền Anh Redžep Redžepovski và Ace Rusevski, đã giành huy chương Olympic khi còn là thành viên của đội tuyển Olympic Nam Tư.

10.5. Điện ảnh

Lịch sử làm phim ở đất nước này đã có hơn 110 năm. Bộ phim đầu tiên được sản xuất trên lãnh thổ của đất nước ngày nay được thực hiện vào năm 1895 bởi Janaki và Milton Manaki ở Bitola. Trong suốt thế kỷ qua, phương tiện điện ảnh đã mô tả lịch sử, văn hóa và cuộc sống hàng ngày của người dân Macedonia. Trong những năm qua, nhiều bộ phim Macedonia đã được trình chiếu tại các liên hoan phim trên khắp thế giới và một số bộ phim này đã giành được các giải thưởng danh giá. Bộ phim truyện đầu tiên của Macedonia là Frosina, phát hành năm 1952 và do Vojislav Nanović đạo diễn.

Bộ phim truyện màu đầu tiên là Miss Stone, một bộ phim về một nhà truyền giáo Tin Lành ở Macedonia thời Ottoman. Phim được phát hành năm 1958. Bộ phim truyện có doanh thu cao nhất ở Bắc Macedonia là Bal-Can-Can, đã được hơn 500.000 người xem chỉ trong năm đầu tiên. Năm 1994, bộ phim Trước cơn mưa của Milcho Manchevski đã được đề cử Giải Oscar ở hạng mục Phim quốc tế hay nhất. Manchevski tiếp tục là nhà làm phim hiện đại nổi bật nhất trong nước, sau đó đã viết kịch bản và đạo diễn các phim Bụi và Bóng tối. Năm 2020, bộ phim tài liệu Honeyland (2019) do Tamara Kotevska và Ljubomir Stefanov đạo diễn, đã nhận được đề cử ở các hạng mục Phim quốc tế hay nhất và Phim tài liệu hay nhất tại Giải Oscar lần thứ 92, trở thành bộ phim phi hư cấu đầu tiên nhận được đề cử ở cả hai hạng mục này.

10.6. Ngày lễ quốc gia và ngày nghỉ lễ

Các ngày lễ quốc gia chính ở Bắc Macedonia bao gồm:

Ngoài ra, còn có một số ngày lễ tôn giáo và của các dân tộc thiểu số quan trọng khác.

10.7. Biểu tượng quốc gia

• Mặt trời: Quốc kỳ chính thức của Bắc Macedonia, được thông qua năm 1995, là một mặt trời màu vàng với tám tia sáng mở rộng ra các cạnh của nền đỏ.
• Quốc huy: Sau khi độc lập vào năm 1991, Bắc Macedonia vẫn giữ lại quốc huy được thông qua vào năm 1946 bởi Quốc hội Nhân dân của Cộng hòa Nhân dân Macedonia tại kỳ họp bất thường thứ hai được tổ chức vào ngày 27 tháng 7 năm 1946, sau đó được sửa đổi bởi điều 8 của Hiến pháp Cộng hòa Liên bang Xã hội chủ nghĩa Macedonia. Quốc huy bao gồm một vòng hoa kép uốn cong gồm các bông lúa mì, thuốc lá và thuốc phiện, được buộc bằng một dải băng với họa tiết thêu của trang phục dân gian truyền thống. Ở trung tâm của không gian tròn đó là núi non, sông ngòi, hồ nước và mặt trời. Tất cả những điều này được cho là đại diện cho "sự giàu có của đất nước chúng ta, cuộc đấu tranh của chúng ta và tự do của chúng ta".