Leonid Ilyich Brezhnev

3.3.1. Củng cố quyền lực

Khi thay thế Khrushchev làm Bí thư thứ nhất của Đảng, Brezhnev trở thành người có thẩm quyền tối cao de jure của Liên Xô. Tuy nhiên, ban đầu ông buộc phải cai trị như một phần của một chế độ tam hùng không chính thức (còn được biết đến với tên gọi tiếng Nga là Troika) cùng với Thủ tướng, Alexei Kosygin, và Nikolai Podgorny, một Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô và sau đó là Chủ tịch Đoàn Chủ tịch. Do việc Khrushchev bỏ qua phần còn lại của Bộ Chính trị khi kết hợp vị trí lãnh đạo đảng với vị trí lãnh đạo chính phủ Liên Xô, một hội nghị toàn thể của Ban Chấp hành Trung ương vào tháng 10 năm 1964 đã cấm bất kỳ cá nhân nào nắm giữ cả hai chức vụ Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô và Thủ tướng Liên Xô. Sắp xếp này sẽ tồn tại cho đến cuối thập niên 1970 khi Brezhnev củng cố vững chắc vị trí của mình như là nhân vật quyền lực nhất ở Liên Xô.

Trong quá trình củng cố quyền lực, Brezhnev trước tiên phải đối phó với tham vọng của Alexander Shelepin, cựu chủ tịch KGB và hiện là người đứng đầu Ủy ban Kiểm soát Đảng-Nhà nước. Đầu năm 1965, Shelepin bắt đầu kêu gọi khôi phục "sự tuân phục và trật tự" trong Liên Xô như một phần trong nỗ lực giành quyền lực của riêng mình. Để đạt được mục tiêu này, ông đã khai thác quyền kiểm soát của mình đối với cả các cơ quan nhà nước và đảng để huy động sự ủng hộ trong chế độ. Nhận ra Shelepin là mối đe dọa sắp xảy ra đối với vị trí của mình, Brezhnev đã huy động ban lãnh đạo tập thể Liên Xô để loại bỏ ông khỏi Ủy ban Kiểm soát Đảng-Nhà nước trước khi giải thể hoàn toàn cơ quan này vào ngày 6 tháng 12 năm 1965.

Đến cuối năm 1965, Brezhnev đã loại bỏ Podgorny khỏi Ban Bí thư, do đó làm giảm đáng kể khả năng của ông này trong việc xây dựng sự ủng hộ trong bộ máy đảng. Trong những năm tiếp theo, mạng lưới những người ủng hộ của Podgorny dần bị xói mòn khi những người được ông bảo trợ trong quá trình thăng tiến quyền lực bị loại khỏi Ban Chấp hành Trung ương. Đến năm 1977, Brezhnev đã đủ vững chắc trong vị trí của mình để thay thế Podgorny làm nguyên thủ quốc gia và loại bỏ ông khỏi Bộ Chính trị.

Sau khi gạt bỏ Shelepin và Podgorny như những mối đe dọa đối với sự lãnh đạo của mình vào năm 1965, Brezhnev chuyển sự chú ý sang đối thủ chính trị còn lại của mình, Alexei Kosygin. Vào thập niên 1960, Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Henry Kissinger ban đầu nhận định Kosygin là nhà lãnh đạo chi phối chính sách đối ngoại của Liên Xô trong Bộ Chính trị. Trong cùng khoảng thời gian đó, Kosygin cũng phụ trách quản lý kinh tế với vai trò là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Tuy nhiên, vị trí của ông bị suy yếu sau khi ông ban hành một số cải cách kinh tế vào năm 1965, được biết đến trong Đảng là "Cải cách Kosygin". Phần lớn do trùng hợp với Mùa xuân Praha (với sự khác biệt rõ rệt so với mô hình Liên Xô đã dẫn đến việc trấn áp bằng vũ lực vào năm 1968), các cải cách này đã gây ra phản ứng dữ dội trong giới bảo thủ của đảng, những người sau đó đã đổ về phía Brezhnev và củng cố vị trí của ông trong ban lãnh đạo Liên Xô. Năm 1969, Brezhnev tiếp tục mở rộng quyền lực của mình sau một cuộc xung đột với Bí thư thứ hai Mikhail Suslov và các quan chức đảng khác, những người sau đó không bao giờ thách thức quyền tối cao của ông trong Bộ Chính trị.

Brezhnev rất giỏi chính trị trong cơ cấu quyền lực của Liên Xô. Ông là một người làm việc nhóm và không bao giờ hành động hấp tấp hay vội vàng. Không giống Khrushchev, ông không đưa ra quyết định mà không tham khảo ý kiến đáng kể từ các đồng nghiệp của mình, và luôn sẵn sàng lắng nghe ý kiến của họ. Trong những năm đầu thập niên 1970, Brezhnev củng cố vị trí trong nước của mình. Năm 1977, ông buộc Podgorny nghỉ hưu và một lần nữa trở thành Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô, biến chức vụ này tương đương với chức vụ của một tổng thống điều hành. Mặc dù Kosygin vẫn là Thủ tướng cho đến ngay trước khi ông qua đời vào năm 1980 (được thay thế bởi Nikolai Tikhonov làm Thủ tướng), Brezhnev là nhân vật thống trị ở Liên Xô từ giữa thập niên 1970 cho đến khi ông qua đời vào năm 1982.

4.1.1. Phát triển tư tưởng và 'Chủ nghĩa xã hội phát triển'

Brezhnev đã định nghĩa "Chủ nghĩa xã hội phát triển" (Real socialism) như một hình thái chủ nghĩa xã hội kiểu Xô viết, mà ông tin rằng đã xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và đạt đến giai đoạn chuyển tiếp của Vladimir Lenin từ chủ nghĩa xã hội sang chủ nghĩa cộng sản. Brezhnev nhấn mạnh sự phát triển công nghệ tiên tiến ở Liên Xô với việc điện khí hóa hoàn toàn đất nước, sử dụng năng lượng hạt nhân trong sản xuất, quy hoạch bằng máy tính, cũng như một nền nông nghiệp được cơ giới hóa cao. Ông tin rằng tất cả các tầng lớp xã hội trong Liên Xô đã gần gũi với nhau hơn bao giờ hết nhờ lực lượng sản xuất phát triển cao trong nước. Do đó, chuyên chính vô sản, theo Brezhnev, đã chuyển sang một chính phủ của nhân dân. Brezhnev tin rằng tất cả các nước xã hội chủ nghĩa sẽ trải qua quá trình phát triển xã hội chủ nghĩa và chuyển đổi xã hội theo mô hình Liên Xô, bất kể điều kiện quốc gia và vật chất của họ.

4.1.2. Đàn áp chính trị và kiểm soát văn hóa

Chính sách ổn định của Brezhnev bao gồm việc chấm dứt các cải cách tự do hóa của Khrushchev và thắt chặt tự do văn hóa. Trong những năm Khrushchev cầm quyền, Brezhnev đã ủng hộ việc nhà lãnh đạo này lên án sự cai trị độc đoán của Stalin, việc phục hồi danh dự cho nhiều nạn nhân của các cuộc thanh trừng của Stalin, và chính sách tự do hóa thận trọng trong lĩnh vực trí tuệ và văn hóa của Liên Xô. Tuy nhiên, ngay sau khi trở thành lãnh đạo Liên Xô, ông bắt đầu đảo ngược quá trình này và phát triển một thái độ ngày càng độc đoán và bảo thủ.

Đến giữa thập niên 1970, ước tính có khoảng 5.000 tù nhân chính trị và tôn giáo trên khắp Liên Xô, sống trong điều kiện khắc nghiệt và chịu đựng suy dinh dưỡng. Nhiều tù nhân này bị nhà nước Liên Xô coi là "không đủ năng lực về tinh thần" và phải nhập viện tại các bệnh viện tâm thần trên khắp Liên Xô. Dưới thời Brezhnev, KGB đã thâm nhập hầu hết, nếu không phải tất cả, các tổ chức chống chính phủ, đảm bảo rằng có rất ít hoặc không có sự phản đối nào chống lại ông hoặc nền tảng quyền lực của ông. Tuy nhiên, Brezhnev đã kiềm chế không sử dụng bạo lực toàn diện như dưới thời Stalin. Vụ xét xử các nhà văn Yuli Daniel và Andrei Sinyavsky năm 1966, những phiên tòa công khai đầu tiên kể từ thời Stalin, đánh dấu sự trở lại của một chính sách văn hóa đàn áp. Dưới thời Yuri Andropov, cơ quan an ninh nhà nước (dưới hình thức KGB) đã lấy lại một số quyền lực mà họ từng có dưới thời Stalin, mặc dù không có sự trở lại của các cuộc thanh trừng thập niên 1930 và 1940, và di sản của Stalin vẫn bị phần lớn giới trí thức Liên Xô phủ nhận.

4.1.3. Chính sách kinh tế và 'Thời kỳ trì trệ'

Giữa năm 1960 và 1970, sản lượng nông nghiệp Liên Xô tăng 3% hàng năm. Công nghiệp cũng cải thiện: trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 8 (1966-1970), sản lượng của các nhà máy và mỏ tăng 138% so với năm 1960. Mặc dù Bộ Chính trị trở nên quyết liệt chống cải cách, Kosygin đã thuyết phục được cả Brezhnev và Bộ Chính trị để lãnh đạo cộng sản cải cách János Kádár của Cộng hòa Nhân dân Hungary tự do hơn do một cuộc cải cách kinh tế mang tên Cơ chế kinh tế mới (NEM), cho phép hạn chế việc thành lập thị trường bán lẻ. Tại Cộng hòa Nhân dân Ba Lan, một cách tiếp cận khác đã được thực hiện vào năm 1970 dưới sự lãnh đạo của Edward Gierek; ông tin rằng chính phủ cần các khoản vay từ phương Tây để thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh chóng của ngành công nghiệp nặng. Lãnh đạo Liên Xô đã chấp thuận điều này, vì Liên Xô không đủ khả năng duy trì khoản trợ cấp khổng lồ cho Khối Đông Âu dưới hình thức xuất khẩu dầu và khí đốt giá rẻ. Tuy nhiên, Liên Xô không chấp nhận mọi loại cải cách, một ví dụ là cuộc xâm lược Tiệp Khắc của Khối Warszawa vào năm 1968 nhằm đáp lại các cải cách của Alexander Dubček. Dưới thời Brezhnev, Bộ Chính trị đã từ bỏ các thử nghiệm phân quyền của Khrushchev. Đến năm 1966, hai năm sau khi nắm quyền, Brezhnev đã bãi bỏ Hội đồng Kinh tế khu vực (Sovnarkhoz), được tổ chức để quản lý nền kinh tế khu vực của Liên Xô.

Trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 8 (1966-1970), Tổng sản phẩm quốc dân (GNP) của Liên Xô tăng trưởng khoảng 5,2% đến 5,3% mỗi năm, trong đó tổng thu nhập quốc dân (GNI) tăng 7,1%. Đầu tư vốn vào nông nghiệp đạt 24%. Tiếp đó, trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 9 (1971-1975), tăng trưởng GNP là 3,7% và GNI là 5,1%. Năng suất lao động tăng 6%, và đầu tư vốn vào nông nghiệp đạt 27%.

Kế hoạch 5 năm lần thứ 9 cũng đánh dấu một sự thay đổi quan trọng: lần đầu tiên, các sản phẩm tiêu dùng công nghiệp vượt trội hơn các tư liệu sản xuất công nghiệp. Các mặt hàng tiêu dùng như đồng hồ, đồ nội thất và radio được sản xuất dồi dào. Tuy nhiên, kế hoạch này vẫn để phần lớn đầu tư của nhà nước vào sản xuất tư liệu sản xuất công nghiệp. Kết quả này không được coi là một dấu hiệu tích cực cho tương lai của nhà nước Liên Xô bởi đa số các cán bộ cấp cao của đảng trong chính phủ; đến năm 1975, hàng tiêu dùng tăng trưởng chậm hơn 9% so với tư liệu sản xuất công nghiệp. Chính sách này tiếp tục mặc dù Brezhnev cam kết chuyển đổi nhanh chóng đầu tư để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng Liên Xô và dẫn đến một mức sống cao hơn nữa. Điều này đã không xảy ra.

Từ năm 1928-1973, Liên Xô tăng trưởng kinh tế nhanh hơn Hoa Kỳ và Tây Âu. Tuy nhiên, việc so sánh khách quan là khó khăn do các phương pháp tính toán khác nhau. Các chuyên gia phương Tây tin rằng sản phẩm vật chất ròng (NMP), phiên bản GNP của Liên Xô, chứa đựng những sai lệch và không thể xác định chính xác tăng trưởng kinh tế; một số người cho rằng nó đã phóng đại đáng kể tăng trưởng. Do đó, nhiều chuyên gia đã tạo ra các số liệu GNP để ước tính tốc độ tăng trưởng của Liên Xô và so sánh với các quốc gia tư bản. Grigorii Khanin, một nhà kinh tế học, đã công bố các số liệu tăng trưởng của mình vào những năm 1980 như một phép "chuyển đổi" từ NMP sang GNP. Các số liệu của ông thấp hơn nhiều so với số liệu chính thức và thấp hơn một số ước tính của phương Tây, được các tổ chức tư vấn bảo thủ công bố rộng rãi. Sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, các ước tính của Khanin đã khiến một số cơ quan chỉ trích các ước tính của CIA. Tuy nhiên, một hội đồng do nhà kinh tế James R. Millar đứng đầu đã kết luận rằng các ước tính của CIA dựa trên sự thật và phương pháp của Khanin là "ngây thơ". Michael Boretsky, một nhà kinh tế học của Bộ Thương mại Hoa Kỳ, lại cho rằng các ước tính của CIA là quá thấp. Cuối cùng, kết luận chung là Liên Xô đã tăng trưởng kinh tế nhanh chóng cho đến giữa những năm 1970, khi một cuộc khủng hoảng hệ thống bắt đầu.

Liên Xô bị cản trở bởi hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai, đã khiến phần lớn miền tây Liên Xô bị tàn phá; tuy nhiên, viện trợ của phương Tây và hoạt động gián điệp của Liên Xô trong giai đoạn 1941-1945 (đỉnh điểm là các khoản tiền mặt, vật liệu và thiết bị phục vụ mục đích quân sự và công nghiệp) đã cho phép người Nga vượt qua nhiều nền kinh tế phương Tây trong việc phát triển các công nghệ tiên tiến, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ hạt nhân, liên lạc vô tuyến, nông nghiệp và sản xuất công nghiệp nặng. Đến đầu thập niên 1970, Liên Xô có năng lực công nghiệp lớn thứ hai thế giới và sản xuất nhiều thép, dầu mỏ, gang thỏi, xi măng và máy kéo hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Trước năm 1973, nền kinh tế Liên Xô đang mở rộng với tốc độ nhanh hơn nền kinh tế Mỹ (mặc dù chỉ với một biên độ rất nhỏ). Liên Xô cũng duy trì tốc độ ổn định với các nền kinh tế Tây Âu. Giữa năm 1964 và 1973, sản lượng kinh tế bình quân đầu người của Liên Xô bằng khoảng một nửa so với Tây Âu và hơn một phần ba so với Mỹ. Đến năm 1973, quá trình bắt kịp phần còn lại của phương Tây đã chấm dứt khi Liên Xô ngày càng tụt hậu trong công nghệ máy tính, yếu tố đã trở nên quyết định đối với các nền kinh tế phương Tây. Đến năm 1973, "Thời kỳ trì trệ" đã trở nên rõ ràng.

Thời kỳ Trì trệ, một thuật ngữ do Mikhail Gorbachev đặt ra, được cho là do tổng hợp các yếu tố, bao gồm cuộc chạy đua vũ trang đang diễn ra; quyết định của Liên Xô tham gia vào thương mại quốc tế (do đó từ bỏ ý tưởng cô lập kinh tế) trong khi bỏ qua những thay đổi đang diễn ra trong các xã hội phương Tây; chủ nghĩa chuyên quyền gia tăng trong xã hội Liên Xô; cuộc xâm lược Afghanistan; sự biến đổi của bộ máy quan liêu thành một chế độ trưởng lão không năng động; thiếu cải cách kinh tế; tham nhũng chính trị tràn lan và các vấn đề cấu trúc khác trong nước. Trong nước, tình trạng trì trệ xã hội bị kích thích bởi nhu cầu ngày càng tăng của công nhân không có kỹ năng, thiếu lao động và sự suy giảm năng suất và kỷ luật lao động. Mặc dù Brezhnev, dù "không thường xuyên", thông qua Alexei Kosygin, đã cố gắng cải cách nền kinh tế vào cuối những năm 1960 và 1970, ông đã không tạo ra bất kỳ kết quả tích cực nào. Một trong những cải cách này là cải cách kinh tế năm 1965, do Kosygin khởi xướng, mặc dù nguồn gốc của nó thường được truy ngược về Thời kỳ Khrushchev. Cuộc cải cách cuối cùng đã bị Ban Chấp hành Trung ương hủy bỏ, mặc dù Ủy ban thừa nhận rằng các vấn đề kinh tế thực sự tồn tại. Sau khi trở thành lãnh đạo Liên Xô, Gorbachev sẽ mô tả nền kinh tế dưới thời Brezhnev là "giai đoạn thấp nhất của chủ nghĩa xã hội".

Dựa trên sự giám sát của mình, CIA báo cáo rằng nền kinh tế Liên Xô đạt đỉnh vào những năm 1970 khi đạt 57% GNP của Mỹ. Tuy nhiên, bắt đầu từ khoảng năm 1975, tăng trưởng kinh tế bắt đầu suy giảm ít nhất một phần do chế độ ưu tiên bền vững ngành công nghiệp nặng và chi tiêu quân sự hơn hàng tiêu dùng ở Liên Xô. Ngoài ra, nông nghiệp Liên Xô không thể nuôi sống dân số đô thị, chứ đừng nói đến việc cung cấp một mức sống ngày càng tăng mà chính phủ hứa hẹn là thành quả của "chủ nghĩa xã hội trưởng thành" và năng suất công nghiệp phụ thuộc vào đó. Cuối cùng, tỷ lệ tăng trưởng GNP chậm lại còn 1% đến 2% mỗi năm. Khi tỷ lệ tăng trưởng GNP giảm vào những năm 1970 so với mức đã duy trì vào những năm 1950 và 1960, chúng cũng bắt đầu tụt lại phía sau Tây Âu và Hoa Kỳ. Cuối cùng, sự trì trệ đạt đến mức Hoa Kỳ bắt đầu tăng trưởng trung bình 1% mỗi năm cao hơn tốc độ tăng trưởng của Liên Xô.

Sự trì trệ của nền kinh tế Liên Xô còn được thúc đẩy bởi khoảng cách công nghệ ngày càng lớn giữa Liên Xô và phương Tây. Do các thủ tục cồng kềnh của hệ thống kế hoạch tập trung, các ngành công nghiệp Liên Xô không có khả năng đổi mới cần thiết để đáp ứng nhu cầu công chúng. Điều này đặc biệt đáng chú ý trong lĩnh vực máy tính. Để đối phó với việc thiếu các tiêu chuẩn thống nhất cho thiết bị ngoại vi và dung lượng kỹ thuật số trong ngành công nghiệp máy Xô Viết, chế độ Brezhnev đã ra lệnh chấm dứt mọi sự phát triển máy tính độc lập và yêu cầu tất cả các mẫu tương lai phải dựa trên IBM/360. Tuy nhiên, sau khi áp dụng hệ thống IBM/360, Liên Xô không bao giờ có thể xây dựng đủ nền tảng, chứ đừng nói đến việc cải thiện thiết kế của nó. Khi công nghệ của họ tiếp tục tụt hậu so với phương Tây, Liên Xô ngày càng phải dùng đến việc sao chép các thiết kế phương Tây.

Cải cách đáng kể cuối cùng do Chính phủ Kosygin thứ năm thực hiện, và một số người tin là trong thời kỳ trước Perestroika, là một quyết định chung của Ban Chấp hành Trung ương và Hội đồng Bộ trưởng mang tên "Cải thiện quy hoạch và củng cố tác động của cơ chế kinh tế vào việc nâng cao hiệu quả sản xuất và cải thiện chất lượng công việc", thường được biết đến với tên gọi cải cách năm 1979. Cuộc cải cách này, trái ngược với cải cách năm 1965, tìm cách tăng cường sự can dự của chính phủ trung ương vào kinh tế bằng cách nâng cao nhiệm vụ và trách nhiệm của các bộ. Với cái chết của Kosygin vào năm 1980, và do cách tiếp cận bảo thủ về kinh tế của người kế nhiệm ông là Nikolai Tikhonov, rất ít phần của cải cách thực sự được thực hiện.

Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 của Liên Xô đã mang lại kết quả đáng thất vọng: tăng trưởng thay đổi từ 5% xuống 4%. Trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 10 trước đó, mục tiêu tăng trưởng là 6,1%, nhưng điều này đã không đạt được. Brezhnev đã có thể trì hoãn sự sụp đổ kinh tế bằng cách giao thương với Tây Âu và Thế giới Ả Rập. Liên Xô vẫn sản xuất nhiều hơn Hoa Kỳ trong lĩnh vực công nghiệp nặng trong thời đại Brezhnev. Một kết quả đáng kể khác của sự cai trị của Brezhnev là một số nước Khối Đông Âu trở nên phát triển kinh tế hơn Liên Xô.

4.1.4. Chính sách nông nghiệp

Chính sách nông nghiệp của Brezhnev củng cố các phương pháp truyền thống trong việc tổ chức nông trang tập thể và thực thi các hạn ngạch sản lượng từ trung ương. Mặc dù có mức đầu tư nhà nước cao kỷ lục vào nông nghiệp trong những năm 1970, việc đánh giá sản lượng nông nghiệp vẫn tiếp tục tập trung vào vụ thu hoạch ngũ cốc. Dù có một số cải thiện, vẫn còn những vấn đề như sản xuất cây thức ăn gia súc trong nước không đủ và vụ thu hoạch củ cải đường suy giảm. Brezhnev đã cố gắng giải quyết những vấn đề này bằng cách tăng đầu tư nhà nước và cho phép các mảnh đất tư nhân được rộng hơn. Tuy nhiên, những hành động này không hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề cơ bản như thiếu hụt lao động lành nghề, văn hóa nông thôn bị tàn phá, và máy móc nông nghiệp không phù hợp với các nông trang tập thể nhỏ. Một cuộc cải cách đáng kể là cần thiết, nhưng nó không được ủng hộ do những cân nhắc về ý thức hệ và chính trị.

Chính sách nông nghiệp của Brezhnev củng cố các phương pháp thông thường để tổ chức các nông trang tập thể. Hạn ngạch sản lượng tiếp tục được áp đặt từ trung ương. Chính sách hợp nhất các nông trang của Khrushchev được Brezhnev tiếp tục, vì ông chia sẻ niềm tin của Khrushchev rằng các kolkhozes lớn hơn sẽ tăng năng suất. Brezhnev đã thúc đẩy việc tăng đầu tư nhà nước vào nông nghiệp, đạt mức cao nhất mọi thời đại vào những năm 1970 là 27% tổng đầu tư nhà nước - con số này không bao gồm đầu tư vào thiết bị nông nghiệp. Chỉ riêng năm 1981, 33.00 B USD đã được đầu tư vào nông nghiệp.

Sản lượng nông nghiệp năm 1980 cao hơn 21% so với tốc độ sản xuất trung bình từ năm 1966 đến 1970. Sản lượng cây ngũ cốc tăng 18%. Những kết quả cải thiện này không mấy khả quan. Ở Liên Xô, tiêu chí để đánh giá sản lượng nông nghiệp là vụ thu hoạch ngũ cốc. Việc nhập khẩu ngũ cốc, vốn bắt đầu dưới thời Khrushchev, trên thực tế đã trở thành một hiện tượng bình thường theo tiêu chuẩn Liên Xô. Khi Brezhnev gặp khó khăn trong việc ký kết các thỏa thuận thương mại với Hoa Kỳ, ông đã tìm đến các nơi khác, chẳng hạn như Argentina. Thương mại là cần thiết vì sản xuất cây thức ăn gia súc trong nước của Liên Xô bị thiếu hụt nghiêm trọng. Một lĩnh vực khác đang gặp khó khăn là vụ thu hoạch củ cải đường, đã giảm 2% trong những năm 1970. Cách Brezhnev giải quyết những vấn đề này là tăng đầu tư nhà nước. Thành viên Bộ Chính trị Gennady Voronov đã ủng hộ việc chia lực lượng lao động của mỗi nông trại thành cái mà ông gọi là "nhóm". Những "nhóm" này sẽ được giao phó các chức năng cụ thể, chẳng hạn như điều hành đơn vị chăn nuôi bò sữa của một nông trại. Lập luận của ông là lực lượng lao động càng lớn, họ càng cảm thấy ít trách nhiệm hơn. Chương trình này đã được đề xuất với Joseph Stalin bởi Andrey Andreyevich Andreyev vào những năm 1940 và đã bị Khrushchev phản đối trước và sau cái chết của Stalin. Voronov cũng không thành công; Brezhnev đã từ chối ông, và vào năm 1973, ông bị loại khỏi Bộ Chính trị.

Thử nghiệm với "nhóm" không bị cấm ở cấp địa phương, với Mikhail Gorbachev, khi đó là Bí thư thứ nhất Ủy ban khu vực Stavropol, đã thử nghiệm các nhóm ở khu vực của ông. Trong khi đó, sự can dự của chính phủ Liên Xô vào nông nghiệp, theo Robert Service, là "thiếu sáng tạo" và "không có năng lực". Đối mặt với các vấn đề ngày càng tăng trong nông nghiệp, Bộ Chính trị đã ban hành một nghị quyết có tiêu đề, "Về sự phát triển hơn nữa của chuyên môn hóa và tập trung sản xuất nông nghiệp trên cơ sở hợp tác liên nông trại và hội nhập nông công nghiệp". Nghị quyết ra lệnh cho các kolkhoz gần nhau hợp tác trong nỗ lực tăng sản lượng. Trong khi đó, các khoản trợ cấp của nhà nước cho lĩnh vực lương thực và nông nghiệp không ngăn cản các nông trại phá sản hoạt động và giá cả sản phẩm tăng lên bị bù đắp bởi giá dầu và các nguồn lực khác tăng lên. Đến năm 1977, giá dầu cao hơn 84% so với cuối những năm 1960. Chi phí các nguồn lực khác cũng đã tăng vào cuối những năm 1970.

Giải pháp của Brezhnev cho những vấn đề này là ban hành hai sắc lệnh, một vào năm 1977 và một vào năm 1981, kêu gọi tăng kích thước tối đa của các mảnh đất tư nhân ở Liên Xô lên nửa hecta. Những biện pháp này đã loại bỏ những trở ngại quan trọng cho việc mở rộng sản lượng nông nghiệp nhưng không giải quyết được vấn đề. Dưới thời Brezhnev, các mảnh đất tư nhân tạo ra 30% tổng sản lượng nông nghiệp quốc gia khi chúng chỉ canh tác 4% diện tích đất. Điều này được một số người coi là bằng chứng cho thấy việc phi tập thể hóa là cần thiết để ngăn chặn nông nghiệp Liên Xô sụp đổ, nhưng các chính trị gia Liên Xô hàng đầu đã tránh ủng hộ các biện pháp triệt để như vậy do lợi ích chính trị và tư tưởng. Các vấn đề cơ bản là sự thiếu hụt ngày càng tăng của lao động lành nghề, một nền văn hóa nông thôn bị tàn phá, việc trả lương cho công nhân theo số lượng chứ không phải chất lượng công việc của họ, và máy móc nông trại quá lớn cho các nông trang tập thể nhỏ và vùng nông thôn không có đường. Trước tình hình này, lựa chọn duy nhất của Brezhnev là các kế hoạch như các dự án khai hoang và thủy lợi lớn, hoặc tất nhiên, cải cách triệt để.

4.1.5. Xã hội và mức sống

Trong 18 năm Brezhnev cai trị Liên Xô, thu nhập bình quân đầu người tăng một nửa; ba phần tư sự tăng trưởng này diễn ra trong những năm 1960 và đầu những năm 1970. Trong nửa sau nhiệm kỳ thủ tướng của Brezhnev, thu nhập bình quân đầu người tăng một phần tư. Trong nửa đầu thời kỳ Brezhnev, thu nhập bình quân đầu người tăng 3,5% mỗi năm; mức tăng trưởng này hơi thấp hơn so với những năm trước. Điều này có thể được giải thích bằng việc Brezhnev đảo ngược hầu hết các chính sách của Khrushchev. Mức tiêu dùng bình quân đầu người ước tính tăng 70% dưới thời Brezhnev, nhưng ba phần tư sự tăng trưởng này diễn ra trước năm 1973 và chỉ một phần tư trong nửa sau thời kỳ cai trị của ông. Hầu hết sự gia tăng sản xuất hàng tiêu dùng trong thời kỳ đầu Brezhnev có thể là do cải cách Kosygin.

Khi tăng trưởng kinh tế của Liên Xô bị đình trệ vào những năm 1970, mức sống và chất lượng nhà ở cải thiện đáng kể. Thay vì chú ý nhiều hơn đến nền kinh tế, giới lãnh đạo Liên Xô dưới thời Brezhnev đã cố gắng cải thiện mức sống ở Liên Xô bằng cách mở rộng các lợi ích xã hội. Điều này đã dẫn đến sự gia tăng, dù nhỏ, trong sự ủng hộ của công chúng. Mức sống ở Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga (RSFSR) đã tụt hậu so với Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Gruzia (GSSR) và Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Estonia (ESSR) dưới thời Brezhnev; điều này đã khiến nhiều người Nga tin rằng các chính sách của Chính phủ Liên Xô đang gây hại cho dân số Nga. Nhà nước thường luân chuyển công nhân từ công việc này sang công việc khác, điều này cuối cùng đã trở thành một đặc điểm không thể xóa nhòa trong ngành công nghiệp Liên Xô. Các ngành công nghiệp nhà nước như nhà máy, mỏ và văn phòng được bố trí bởi nhân sự thiếu kỷ luật, những người đã rất cố gắng để không làm công việc của mình; điều này cuối cùng đã dẫn đến, theo Robert Service, một "lực lượng lao động lười biếng". Chính phủ Liên Xô không có biện pháp đối phó hiệu quả; việc thay thế công nhân không hiệu quả là cực kỳ khó khăn, nếu không muốn nói là không thể do thiếu việc làm trong nước.

Trong khi một số lĩnh vực được cải thiện trong thời kỳ Brezhnev, phần lớn các dịch vụ dân sự đã suy thoái và điều kiện sống của công dân Liên Xô suy giảm nhanh chóng. Các bệnh tật gia tăng do hệ thống chăm sóc sức khỏe đang suy tàn. Không gian sống vẫn còn khá nhỏ so với tiêu chuẩn của Thế giới thứ nhất, với người Liên Xô trung bình sống trong 13.4 m². Hàng nghìn cư dân Moskva trở thành vô gia cư, hầu hết trong số họ sống trong các túp lều, cửa ra vào và xe điện đậu. Dinh dưỡng không còn cải thiện vào cuối những năm 1970, trong khi việc phân phối các sản phẩm lương thực thiết yếu trở lại ở Yekaterinburg chẳng hạn.

Nhà nước cung cấp các cơ sở giải trí và ngày nghỉ hàng năm cho những công dân làm việc chăm chỉ. Công đoàn Liên Xô đã thưởng cho các thành viên làm việc chăm chỉ và gia đình họ bằng các kỳ nghỉ ở bãi biển ở Krym và Gruzia.

Sự cứng nhắc xã hội trở thành một đặc điểm phổ biến của xã hội Liên Xô. Trong thời kỳ Stalin vào những năm 1930 và 1940, một người lao động bình thường có thể mong đợi được thăng chức lên công việc nhân viên văn phòng nếu anh ta học hành và tuân thủ chính quyền Liên Xô. Trong Liên Xô của Brezhnev thì không phải vậy. Những người nắm giữ các vị trí hấp dẫn bám vào chúng càng lâu càng tốt; sự bất tài đơn thuần không được coi là lý do chính đáng để sa thải bất kỳ ai. Bằng cách này, xã hội Liên Xô mà Brezhnev để lại đã trở nên tĩnh.

4.2.1. Cuộc xâm lược Tiệp Khắc và Học thuyết Brezhnev

Cuộc khủng hoảng đầu tiên đối với chế độ Brezhnev xảy ra vào năm 1968, với nỗ lực của ban lãnh đạo Cộng sản ở Tiệp Khắc, dưới thời Alexander Dubček, nhằm tự do hóa hệ thống Cộng sản (Mùa xuân Praha). Vào tháng 7, Brezhnev công khai lên án ban lãnh đạo Tiệp Khắc là "xét lại" và "chống Xô viết". Mặc dù những tuyên bố cứng rắn của mình, Brezhnev ban đầu không phải là người thúc đẩy mạnh mẽ nhất việc sử dụng vũ lực quân sự ở Tiệp Khắc khi vấn đề được đưa ra trước Bộ Chính trị. Bằng chứng lưu trữ cho thấy Brezhnev ban đầu tìm kiếm một thỏa hiệp tạm thời với chính phủ cải cách của Tiệp Khắc khi tranh chấp của họ lên đến đỉnh điểm. Tuy nhiên, cuối cùng, Brezhnev kết luận rằng ông sẽ chấp nhận rủi ro gia tăng tình trạng bất ổn trong nước và trong khối Đông Âu nếu ông bỏ phiếu trắng hoặc bỏ phiếu chống lại sự can thiệp của Liên Xô vào Tiệp Khắc.

Khi áp lực gia tăng đối với ông trong giới lãnh đạo Liên Xô để "tái thiết lập một chính phủ cách mạng" ở Praha, Brezhnev đã ra lệnh cuộc xâm lược Tiệp Khắc của Khối Hiệp ước Warszawa, và loại bỏ Dubček vào tháng 8. Sau khi Liên Xô can thiệp, ông gặp nhà cải cách Tiệp Khắc Bohumil Šimon, khi đó là thành viên Bộ Chính trị của Đảng Cộng sản Tiệp Khắc, và nói, "Nếu tôi không bỏ phiếu ủng hộ việc Liên Xô hỗ trợ quân sự cho Tiệp Khắc, hôm nay bạn sẽ không ngồi ở đây, mà rất có thể tôi cũng sẽ không." Tuy nhiên, trái ngược với hiệu ứng ổn định mà Moskva hình dung, cuộc xâm lược đã trở thành chất xúc tác cho sự bất đồng lớn hơn trong Khối Đông Âu.

Sau khi trấn áp Mùa xuân Praha, Brezhnev tuyên bố rằng Liên Xô có quyền can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia vệ tinh để "bảo vệ chủ nghĩa xã hội". Điều này được biết đến với tên gọi Học thuyết Brezhnev, mặc dù nó thực chất là một sự tái khẳng định chính sách hiện có của Liên Xô, như đã được Khrushchev thực hiện ở Hungary vào năm 1956. Brezhnev nhắc lại học thuyết này trong một bài phát biểu tại Đại hội lần thứ V của Đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan vào ngày 13 tháng 11 năm 1968:
"Khi các lực lượng thù địch với chủ nghĩa xã hội cố gắng hướng sự phát triển của một quốc gia xã hội chủ nghĩa nào đó sang chủ nghĩa tư bản, nó trở thành không chỉ là vấn đề của quốc gia đó, mà là vấn đề chung và mối quan tâm của tất cả các quốc gia xã hội chủ nghĩa."

Sau đó vào năm 1980, một cuộc khủng hoảng chính trị đã nảy sinh ở Cộng hòa Nhân dân Ba Lan với sự xuất hiện của phong trào Đoàn kết. Đến cuối tháng 10, Đoàn kết đã có 3 triệu thành viên, và đến tháng 12, đã có 9 triệu. Trong một cuộc thăm dò dư luận do chính phủ Ba Lan tổ chức, 89% số người được hỏi ủng hộ Đoàn kết. Với việc ban lãnh đạo Ba Lan bị chia rẽ về việc phải làm gì, đa số không muốn áp đặt thiết quân luật, như Wojciech Jaruzelski đã đề xuất. Liên Xô và các quốc gia khác thuộc Khối Đông Âu không chắc chắn làm thế nào để xử lý tình hình, nhưng Erich Honecker của Đông Đức đã thúc ép hành động quân sự. Trong một lá thư chính thức gửi tới Brezhnev, Honecker đã đề xuất một biện pháp quân sự chung để kiểm soát các vấn đề leo thang ở Ba Lan. Một báo cáo của CIA cho thấy Quân đội Liên Xô đang huy động để xâm lược.

Vào năm 1980-81, đại diện từ các quốc gia Khối Đông Âu đã họp tại Kremlin để thảo luận về tình hình Ba Lan. Brezhnev cuối cùng đã kết luận vào ngày 10 tháng 12 năm 1981 rằng tốt hơn nên để các vấn đề nội bộ của Ba Lan tự giải quyết, trấn an các đại biểu Ba Lan rằng Liên Xô sẽ chỉ can thiệp nếu được yêu cầu. Điều này đã đánh dấu sự kết thúc của Học thuyết Brezhnev. Mặc dù không có sự can thiệp quân sự của Liên Xô, Wojciech Jaruzelski cuối cùng đã nhượng bộ các yêu cầu của Moskva bằng cách áp đặt một tình trạng chiến tranh, phiên bản thiết quân luật của Ba Lan, vào ngày 13 tháng 12 năm 1981.

4.2.2. Quan hệ Trung-Xô

Quan hệ đối ngoại với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa nhanh chóng xấu đi sau những nỗ lực của Nikita Khrushchev nhằm đạt được sự xích lại gần hơn với các quốc gia Đông Âu tự do hơn như Cộng hòa Liên bang Xã hội chủ nghĩa Nam Tư và với phương Tây. Khi Brezhnev củng cố quyền lực của mình vào những năm 1960, Trung Quốc đang rơi vào khủng hoảng do Cách mạng Văn hóa của Mao Trạch Đông, dẫn đến sự tàn phá của Đảng Cộng sản Trung Quốc và các cơ quan cầm quyền khác. Brezhnev, một chính trị gia thực dụng, người thúc đẩy ý tưởng "ổn định hóa", không thể hiểu tại sao Mao lại bắt đầu một cuộc vận động "tự hủy hoại" như vậy để hoàn thành cách mạng xã hội chủ nghĩa, theo lời chính ông.

Tuy nhiên, Brezhnev cũng có vấn đề của riêng mình dưới hình thức Tiệp Khắc, quốc gia mà sự khác biệt rõ rệt so với mô hình Liên Xô đã thúc đẩy ông và phần còn lại của Khối Warszawa xâm lược đồng minh Đông Âu của họ. Sau cuộc xâm lược Tiệp Khắc của Liên Xô, liên quan đến việc lật đổ chính phủ cải cách ở đó, ban lãnh đạo Liên Xô đã công bố Học thuyết Brezhnev: bất kỳ mối đe dọa nào đối với "chủ nghĩa xã hội" ở bất kỳ quốc gia nào thuộc Khối Đông Âu ở Trung và Đông Âu đều là mối đe dọa đối với tất cả, và sẽ biện minh cho sự can thiệp của các quốc gia xã hội chủ nghĩa khác để cưỡng chế loại bỏ mối đe dọa. Các tham chiếu đến "chủ nghĩa xã hội" có nghĩa là kiểm soát bởi các đảng cộng sản trung thành với Kremlin. Chính sách mới này đã làm tăng căng thẳng không chỉ với Khối Đông Âu mà còn với các quốc gia cộng sản châu Á. Đến năm 1969, quan hệ với các nước cộng sản khác đã xấu đi đến mức Brezhnev thậm chí không thể tập hợp năm trong số 14 đảng cộng sản cầm quyền tham dự một hội nghị quốc tế ở Moskva. Sau thất bại của hội nghị, Liên Xô kết luận, "không có trung tâm lãnh đạo nào của phong trào cộng sản quốc tế". Lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev đã bác bỏ Học thuyết Brezhnev vào cuối những năm 1980, khi Kremlin chấp nhận sự lật đổ hòa bình của chế độ Liên Xô ở tất cả các quốc gia vệ tinh của mình ở Đông Âu.

Cuối năm 1969, sự xấu đi trong quan hệ song phương lên đến đỉnh điểm trong Xung đột biên giới Trung-Xô. Sự chia rẽ Trung-Xô đã làm Thủ tướng Alexei Kosygin rất khó chịu, và một thời gian ông từ chối chấp nhận sự không thể đảo ngược của nó; ông đã nhanh chóng thăm Bắc Kinh vào năm 1969 do sự gia tăng căng thẳng giữa Liên Xô và Trung Quốc. Đến đầu những năm 1980, cả Trung Quốc và Liên Xô đều đưa ra các tuyên bố kêu gọi bình thường hóa quan hệ giữa hai nhà nước. Các điều kiện Trung Quốc đưa ra cho Liên Xô là giảm sự hiện diện quân sự của Liên Xô ở biên giới Trung-Xô, rút quân Liên Xô ở Afghanistan và Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ; hơn nữa, Trung Quốc cũng muốn Liên Xô chấm dứt sự ủng hộ của họ đối với cuộc xâm lược Campuchia của Việt Nam. Brezhnev đã đáp lại trong bài phát biểu tháng 3 năm 1982 của mình tại Tashkent, nơi ông kêu gọi bình thường hóa quan hệ. Việc bình thường hóa hoàn toàn quan hệ Trung-Xô sẽ mất nhiều năm, cho đến khi nhà lãnh đạo Liên Xô cuối cùng, Mikhail Gorbachev, lên nắm quyền.

4.2.3. Quan hệ với Hoa Kỳ và Chính sách Détente

Trong 18 năm làm lãnh đạo của Liên Xô, đổi mới chính sách đối ngoại tiêu biểu của Brezhnev là thúc đẩy chính sách détente (giảm căng thẳng). Mặc dù có một số điểm tương đồng với các cách tiếp cận được theo đuổi trong thời kỳ Tan băng Khrushchev, chính sách của Brezhnev khác biệt đáng kể so với tiền lệ của Khrushchev ở hai điểm. Điểm đầu tiên là nó toàn diện hơn và rộng lớn hơn về mục tiêu, bao gồm việc ký kết các thỏa thuận về kiểm soát vũ khí, ngăn chặn khủng hoảng, thương mại Đông-Tây, an ninh châu Âu và nhân quyền. Phần thứ hai của chính sách dựa trên tầm quan trọng của việc cân bằng sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ và Liên Xô. Chi tiêu quốc phòng dưới thời Brezhnev từ năm 1965 đến 1970 tăng 40%, và tiếp tục tăng hàng năm sau đó. Trong năm Brezhnev qua đời vào năm 1982, 12% GNP đã được chi cho quân đội Liên Xô. Dưới thời Brezhnev, ngân sách quân sự của Liên Xô tăng gấp 8 lần, dẫn đến việc sở hữu số lượng ICBM, đầu đạn hạt nhân, máy bay, xe tăng, lực lượng thông thường và các tài sản quân sự khác lớn nhất. Sự tích lũy này đã khiến nhiều nhà quan sát - bao gồm cả phương Tây - cho rằng đến giữa thập niên 1970, Liên Xô đã vượt qua Hoa Kỳ trở thành cường quốc quân sự mạnh nhất thế giới.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Moskva 1972, Brezhnev và Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon đã ký Hiệp ước SALT I. Phần đầu tiên của thỏa thuận đặt ra giới hạn về việc mỗi bên phát triển tên lửa hạt nhân. Phần thứ hai của thỏa thuận, Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo, cấm cả hai nước thiết kế các hệ thống để chặn tên lửa đang đến để cả Hoa Kỳ và Liên Xô sẽ không dám tấn công bên kia mà không sợ bị trả đũa hạt nhân.

Đến giữa thập niên 1970, chính sách giảm căng thẳng của Henry Kissinger đối với Liên Xô đang lung lay. Chính sách giảm căng thẳng dựa trên giả định rằng một loại "liên kết" nào đó có thể được tìm thấy giữa hai nước, với Hoa Kỳ hy vọng rằng việc ký kết Hiệp ước SALT I và sự gia tăng thương mại Xô-Mỹ sẽ ngăn chặn sự phát triển tích cực của chủ nghĩa cộng sản ở thế giới thứ ba. Điều này đã không xảy ra, bằng chứng là Brezhnev tiếp tục hỗ trợ quân sự cho du kích cộng sản chiến đấu chống lại Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam.

Sau khi Gerald Ford thua cuộc bầu cử tổng thống trước Jimmy Carter, các chính sách đối ngoại của Mỹ trở nên công khai hung hăng hơn trong cách diễn đạt đối với Liên Xô và thế giới cộng sản. Các nỗ lực cũng được thực hiện để ngừng tài trợ cho các chính phủ và tổ chức chống cộng sản đàn áp mà Hoa Kỳ ủng hộ. Trong khi ban đầu ủng hộ việc giảm tất cả các sáng kiến quốc phòng, những năm cuối nhiệm kỳ tổng thống của Carter sẽ tăng chi tiêu cho quân đội Hoa Kỳ. Khi Brezhnev cho phép Liên Xô xâm lược Afghanistan vào năm 1979, Carter, theo lời khuyên của Cố vấn An ninh Quốc gia Zbigniew Brzezinski, đã lên án sự can thiệp, mô tả nó là "nguy hiểm nghiêm trọng nhất đối với hòa bình kể từ năm 1945". Hoa Kỳ đã ngừng tất cả các hoạt động xuất khẩu ngũ cốc sang Liên Xô và tẩy chay Thế vận hội Mùa hè 1980 được tổ chức tại Moskva. Liên Xô đã đáp trả bằng cách tẩy chay Thế vận hội Mùa hè 1984 được tổ chức tại Los Angeles.

Trong thời kỳ cai trị của Brezhnev, Liên Xô đạt đến đỉnh cao quyền lực chính trị và chiến lược so với Hoa Kỳ. Kết quả của các giới hạn được cả hai siêu cường đồng ý trong Hiệp ước SALT đầu tiên, Liên Xô đã đạt được sự cân bằng trong vũ khí hạt nhân với Hoa Kỳ lần đầu tiên trong Chiến tranh Lạnh. Ngoài ra, kết quả của các cuộc đàm phán trong Định ước Helsinki, Brezhnev đã thành công trong việc đảm bảo sự hợp pháp hóa quyền bá chủ của Liên Xô đối với Trung và Đông Âu.

4.2.4. Chiến tranh Afghanistan

Sau cuộc cách mạng cộng sản ở Afghanistan năm 1978, các hành động độc đoán mà chế độ cộng sản áp đặt lên dân chúng đã dẫn đến nội chiến Afghanistan, với Mujahideen dẫn đầu phong trào phản đối phổ biến chống lại chế độ. Liên Xô lo lắng rằng họ đang mất ảnh hưởng ở Trung Á Xô viết, vì vậy sau khi một báo cáo của KGB tuyên bố rằng Afghanistan có thể bị chiếm trong vài tuần, Brezhnev và một số quan chức cấp cao của đảng đã đồng ý một cuộc can thiệp toàn diện.

Các nhà nghiên cứu đương thời có xu hướng tin rằng Brezhnev đã bị cung cấp thông tin sai lệch về tình hình ở Afghanistan. Sức khỏe của ông đã suy giảm, và những người ủng hộ can thiệp quân sự trực tiếp đã chiếm đa số trong Bộ Chính trị bằng cách lừa dối và sử dụng bằng chứng giả mạo. Họ ủng hộ một kịch bản tương đối ôn hòa, duy trì một đội ngũ 1.500 đến 2.500 cố vấn và kỹ thuật viên quân sự Liên Xô trong nước (vốn đã có mặt với số lượng lớn từ những năm 1950), nhưng họ không đồng ý gửi hàng trăm nghìn quân đội chính quy. Một số người tin rằng chữ ký của Brezhnev trên sắc lệnh đã được lấy mà không nói cho ông biết toàn bộ câu chuyện, nếu không ông sẽ không bao giờ chấp thuận một quyết định như vậy. Đại sứ Liên Xô tại Hoa Kỳ Anatoly Dobrynin tin rằng kẻ chủ mưu thực sự đứng sau cuộc xâm lược, người đã thông tin sai lệch cho Brezhnev, là Mikhail Suslov. Bác sĩ riêng của Brezhnev, Mikhail Kosarev, sau đó nhớ lại rằng Brezhnev, khi ông còn minh mẫn, trên thực tế đã chống lại sự can thiệp toàn diện. Vladimir Zhirinovsky, Phó Chủ tịch Đu-ma Quốc gia Nga, đã tuyên bố chính thức rằng mặc dù giải pháp quân sự được một số người ủng hộ, Bộ trưởng Quốc phòng cứng rắn Dmitry Ustinov là thành viên Bộ Chính trị duy nhất khăng khăng gửi các đơn vị quân đội chính quy. Một phần của Quân đội Liên Xô đã phản đối bất kỳ sự hiện diện quân sự tích cực nào của Liên Xô ở Afghanistan, tin rằng Liên Xô nên để chính trị Afghanistan yên.