Phần Lan | Wiki AI Hôm Nay

1. Tổng quan

Phần Lan, tên chính thức là Cộng hòa Phần Lan, là một quốc gia Bắc Âu nổi bật với hệ thống phúc lợi xã hội toàn diện, nền dân chủ nghị viện và cam kết mạnh mẽ đối với nhân quyền và bình đẳng. Về mặt địa lý, đất nước này được đặc trưng bởi hàng ngàn hồ và đảo, cùng với những cánh rừng phương bắc rộng lớn. Lịch sử Phần Lan ghi dấu ấn bởi các giai đoạn thuộc Thụy Điển và Đế quốc Nga, trước khi giành độc lập vào năm 1917 và trải qua một cuộc nội chiến. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Phần Lan đã bảo vệ được chủ quyền của mình dù phải chịu tổn thất về lãnh thổ. Thời kỳ Chiến tranh Lạnh chứng kiến chính sách trung lập của Phần Lan, sau đó đất nước này đã hội nhập sâu rộng vào châu Âu, gia nhập Liên minh châu Âu năm 1995 và NATO năm 2023. Nền kinh tế Phần Lan đã chuyển đổi từ nông nghiệp sang công nghiệp hóa cao, với các thế mạnh về công nghệ, lâm nghiệp và thiết kế. Xã hội Phần Lan coi trọng giáo dục chất lượng cao, miễn phí và bình đẳng, cùng với hệ thống y tế và phúc lợi xã hội tiên tiến theo mô hình Bắc Âu. Văn hóa Phần Lan đa dạng, nổi bật với sử thi Kalevala, kiến trúc và thiết kế độc đáo, âm nhạc phong phú và truyền thống xông hơi (sauna) đặc trưng. Từ góc độ trung tả và tự do xã hội, Phần Lan là một ví dụ về một quốc gia nỗ lực cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và bền vững môi trường, đồng thời thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền trong cả đối nội và đối ngoại.

2. Tên gọi và biểu tượng

Phần này giải thích nguồn gốc tên gọi "Phần Lan" và "Suomi", đồng thời giới thiệu các biểu tượng quốc gia chính thức và không chính thức.

2.1. Tên gọi

Tên gọi Phần Lan trong tiếng Việt có nguồn gốc từ tiếng Trung. Trong tiếng Anh, Phần Lan được gọi là "Finland". Bằng tiếng Trung, "Finland" được phiên âm là "芬蘭" (bính âm: "Fēn lán"). "芬蘭" có âm Hán Việt là "Phân Lan". Do "Phân" là một từ nhạy cảm trong tiếng Việt, "Phân Lan" đã được đọc chệch thành "Phần Lan".

Tên gọi bản địa của Phần Lan là Suomi Suomi_ˈsuomi^Finnish. Nguồn gốc của tên gọi Suomi không rõ ràng, nhưng một từ nguyên phổ biến được cho là từ tiếng Proto-Baltic *zeme có nghĩa là "đất". Một giả thuyết cũ hơn cho rằng tên này bắt nguồn từ suomaa (vùng đất đầm lầy) hoặc suoniemi (mũi đất đầm lầy). Có ý kiến cho rằng Suomi có thể cùng nguồn gốc với từ saame (người Sami) và Häme (một vùng ở Phần Lan). Trong các nguồn tài liệu lịch sử sớm nhất, từ thế kỷ XII và XIII, thuật ngữ Finland dùng để chỉ vùng ven biển xung quanh Turku. Vùng này sau đó được gọi là Phần Lan Chính gốc (Varsinais-Suomi_{Phần Lan Chính gốc}^Finnish) để phân biệt với tên quốc gia Finland.

Eksonim Finland tương tự như các tên địa danh Scandinavia như Finnmark, Finnveden và hàng trăm tên địa danh khác bắt đầu bằng "Fin(n)" ở Thụy Điển và Na Uy. Một số tên gọi này rõ ràng bắt nguồn từ finnr, một từ German cổ để chỉ những người du mục/người tìm kiếm và sau đó được cho là có nghĩa là "thợ săn-hái lượm" du mục hoặc nông dân du canh du cư, trái ngược với nông dân định cư và thương nhân, hải tặc German. Không rõ làm thế nào, tại sao và khi nào "Finnr" bắt đầu có nghĩa đặc biệt là người Phần Lan (từ nơi mà tên gọi này lan rộng từ thế kỷ XV trở đi để chỉ cư dân của cả nước).

Một trong những tài liệu đầu tiên đề cập đến "vùng đất của người Finn" là hai phiến đá rune. Một phiến đá ở Söderby, Thụy Điển, có khắc chữ finlont (U 582) và một phiến đá ở Gotland, một hòn đảo của Thụy Điển ở Biển Baltic, có khắc chữ finlandi (G 319) có niên đại từ thế kỷ XI.

2.2. Biểu tượng

Các biểu tượng chính thức của Phần Lan bao gồm:

Quốc kỳ Phần Lan: Còn được gọi là Siniristilippu (Siniristilippu_{Cờ chữ thập xanh}^Finnish), có một chữ thập Scandinavia màu xanh trên nền trắng. Màu xanh tượng trưng cho các hồ và bầu trời, màu trắng tượng trưng cho tuyết và những đêm trắng của mùa hè Phần Lan.
Quốc huy Phần Lan: Một con sư tử vàng đội vương miện đứng trên một thanh kiếm cong, bản thân nó cầm một thanh kiếm thẳng. Con sư tử được bao quanh bởi chín bông hoa hồng bạc.
Quốc ca Phần Lan: Bài hát Maamme (Maamme_{Đất nước của chúng ta}^Finnish) trong tiếng Phần Lan, hoặc Vårt land (Vårt land_{Đất nước của chúng ta}^Swedish) trong tiếng Thụy Điển. Nhạc được sáng tác bởi Fredrik Pacius người Đức, lời thơ của Johan Ludvig Runeberg.

Các biểu tượng không chính thức bao gồm:

Động vật quốc gia: Gấu nâu (Ursus arctos).
Chim quốc gia: Thiên nga lớn (Cygnus cygnus).
Cá quốc gia: Cá pecca châu Âu (Perca fluviatilis).
Côn trùng quốc gia: Bọ rùa bảy đốm (Coccinella septempunctata).
Thực vật quốc gia (hoa): Linh lan (Convallaria majalis).
Cây quốc gia: Bạch dương bạc (Betula pendula).
Đá quốc gia: Granit.

3. Lịch sử

Lịch sử Phần Lan trải dài từ thời tiền sử, qua các giai đoạn thuộc Thụy Điển và Đế quốc Nga, đến khi giành độc lập và phát triển thành một quốc gia hiện đại. Các cuộc chiến tranh và những biến động chính trị đã định hình nên bản sắc và xã hội Phần Lan ngày nay.

3.1. Thời tiền sử và cổ đại

Chùy đầu gấu bằng đá Thời đại đồ đá được tìm thấy ở Paltamo, Kainuu.

Khu vực ngày nay là Phần Lan đã có người định cư muộn nhất là vào khoảng năm 8500 trước Công nguyên (TCN) trong Thời đại đồ đá, vào cuối kỷ băng hà cuối cùng. Các hiện vật khảo cổ do những người định cư đầu tiên để lại có những đặc điểm chung với những hiện vật được tìm thấy ở Estonia, Nga và Na Uy. Những người sớm nhất là những thợ săn-hái lượm, sử dụng các công cụ bằng đá.

Đồ gốm đầu tiên xuất hiện vào năm 5200 TCN, khi văn hóa đồ gốm hình lược được giới thiệu. Khu vực Phần Lan ngày nay nằm ở giới hạn phía tây của nền văn hóa này, nơi sản xuất đồ gốm với hoa văn hình lược đặc trưng. Sự xuất hiện của văn hóa đồ gốm dây ở phía nam bờ biển Phần Lan từ năm 3000 đến 2500 TCN có thể trùng với sự khởi đầu của nông nghiệp. Ngay cả khi nông nghiệp đã được giới thiệu, săn bắn và đánh cá vẫn tiếp tục là những phần quan trọng của nền kinh tế tự cung tự cấp.

Trong Thời đại đồ đồng (1500-500 TCN), việc trồng trọt quanh năm và chăn nuôi gia súc lan rộng, nhưng khí hậu lạnh đã làm chậm quá trình thay đổi này. Hiện tượng Seima-Turbino đã mang những đồ tạo tác bằng đồng đầu tiên đến khu vực và có thể cả các ngữ hệ Ural. Các mối liên hệ thương mại vốn chủ yếu với Estonia bắt đầu mở rộng sang Scandinavia. Việc sản xuất đồ tạo tác bằng đồng trong nước bắt đầu vào năm 1300 TCN.

Trong Thời đại đồ sắt (500 TCN-1200 SCN), dân số tăng trưởng. Phần Lan Chính gốc là khu vực đông dân nhất. Các mối liên hệ thương mại ở vùng biển Baltic phát triển và mở rộng trong thế kỷ VIII và IX. Các mặt hàng xuất khẩu chính từ Phần Lan là lông thú, nô lệ, castoreum và chim ưng cho các triều đình châu Âu. Hàng nhập khẩu bao gồm lụa và các loại vải khác, đồ trang sức, kiếm Ulfberht và ở mức độ thấp hơn là thủy tinh. Việc sản xuất sắt bắt đầu vào khoảng năm 500 TCN. Vào cuối thế kỷ IX, văn hóa đồ tạo tác bản địa, đặc biệt là vũ khí và đồ trang sức của phụ nữ, có nhiều đặc điểm địa phương chung hơn bao giờ hết. Điều này được giải thích là thể hiện bản sắc Phần Lan chung.

Một dạng sớm của ngữ tộc Finnic lan rộng đến vùng biển Baltic vào khoảng năm 1900 TCN. Ngôn ngữ Finnic chung được nói quanh Vịnh Phần Lan cách đây 2000 năm. Các phương ngữ mà từ đó tiếng Phần Lan hiện đại phát triển đã hình thành trong Thời đại đồ sắt. Mối liên hệ với các người Balt cổ đại và các dân tộc German phía đông đã ảnh hưởng lớn đến tiếng Proto-Finnic. Mặc dù có họ hàng xa, người Sami vẫn duy trì lối sống săn bắn hái lượm lâu hơn người Phần Lan. Bản sắc văn hóa Sami và tiếng Sami đã tồn tại ở Lapland, tỉnh cực bắc.

Nguồn gốc tên gọi Suomi_{Phần Lan}^Finnish không chắc chắn, nhưng một từ nguyên phổ biến với saame_{người Sami}^Finnish đã được đề xuất. Trong các nguồn tài liệu lịch sử sớm nhất, từ thế kỷ XII và XIII, thuật ngữ Phần Lan dùng để chỉ vùng ven biển xung quanh Turku. Vùng này sau đó được gọi là Phần Lan Chính gốc để phân biệt với tên quốc gia Phần Lan.

3.2. Thời kỳ thuộc Thụy Điển

Đế quốc Thụy Điển theo Hiệp ước Roskilde năm 1658.Màu xanh lá cây đậm: Thụy Điển chính quốc, theo Riksdag của các Đẳng cấp. Màu xanh lá cây khác: các lãnh địa và tài sản của Thụy Điển. — Đế quốc Thụy Điển theo Hiệp ước Roskilde năm 1658.
Màu xanh lá cây đậm: Thụy Điển chính quốc, theo Riksdag của các Đẳng cấp. Màu xanh lá cây khác: các lãnh địa và tài sản của Thụy Điển.

Nằm trong Helsinki, Suomenlinna là một Di sản Thế giới UNESCO bao gồm một pháo đài biển thế kỷ XVIII có người ở được xây dựng trên sáu hòn đảo. Đây là một trong những điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng nhất của Phần Lan.

Thế kỷ XII và XIII là thời kỳ bạo lực ở phía bắc biển Baltic. Cuộc thập tự chinh Livonia đang diễn ra và các bộ lạc Phần Lan như người Tavastia và người Karelia thường xuyên xung đột với Novgorod và với nhau. Ngoài ra, trong thế kỷ XII và XIII, một số cuộc thập tự chinh từ các vương quốc Công giáo của khu vực biển Baltic đã được thực hiện chống lại các bộ lạc Phần Lan. Người Đan Mạch đã tiến hành ít nhất ba cuộc thập tự chinh đến Phần Lan, vào năm 1187 hoặc sớm hơn một chút, vào năm 1191 và năm 1202. Người Thụy Điển, có thể là cuộc thập tự chinh thứ hai đến Phần Lan, vào năm 1249 chống lại người Tavastia và cuộc thập tự chinh thứ ba đến Phần Lan vào năm 1293 chống lại người Karelia. Cuộc thập tự chinh đầu tiên đến Phần Lan, có thể vào năm 1155, rất có thể chưa bao giờ xảy ra.

Kết quả của các cuộc Thập tự chinh, chủ yếu là với Cuộc thập tự chinh Thụy Điển thứ hai do Birger Jarl lãnh đạo, và việc thực dân hóa một số vùng ven biển Phần Lan bởi những người Thụy Điển theo đạo Thiên Chúa trong Thời kỳ Trung Cổ, Phần Lan dần trở thành một phần của vương quốc Thụy Điển và phạm vi ảnh hưởng của Giáo hội Công giáo. Dưới sự cai trị của Thụy Điển, Phần Lan được sáp nhập như một phần của trật tự văn hóa Tây Âu. Người Thụy Điển đã xây dựng các pháo đài ở Häme và Turku, trong khi một hội đồng hoàng gia Thụy Điển được thành lập, một cấu trúc hành chính và bộ máy tài chính được tạo ra, và các bộ luật được hệ thống hóa dưới thời trị vì của Magnus Ladulås (1275-1290) và Magnus Eriksson (1319-1364). Kết quả là, các vùng đất Phần Lan đã được hội nhập vững chắc vào vương quốc Thụy Điển.

Tiếng Thụy Điển là ngôn ngữ chiếm ưu thế của giới quý tộc, hành chính và giáo dục; tiếng Phần Lan chủ yếu là ngôn ngữ của nông dân, giáo sĩ và các tòa án địa phương ở các khu vực chủ yếu nói tiếng Phần Lan. Trong thời kỳ Cải cách Tin Lành, người Phần Lan dần dần chuyển sang đạo Luther. Sự kết thúc của Liên minh Kalmar đã mở ra một kỷ nguyên của những thay đổi tôn giáo, xã hội và kinh tế. Gustav Vasa (trị vì 1523-1560) đã phong con trai thứ hai của mình là Johan làm Công tước Phần Lan, trong khi Gustav Adolf (trị vì 1611-1632) đã thành lập văn phòng Toàn quyền Phần Lan như một phần của việc tái cơ cấu chính quyền của vương quốc Thụy Điển.

Vào thế kỷ XVI, một giám mục và nhà cải cách Luther là Mikael Agricola đã xuất bản những tác phẩm viết đầu tiên bằng tiếng Phần Lan; và thủ đô hiện tại của Phần Lan, Helsinki, được thành lập bởi Vua Gustav Vasa vào năm 1550. Trường đại học đầu tiên ở Phần Lan, Học viện Hoàng gia Turku, được thành lập bởi Nữ hoàng Christina theo đề nghị của Bá tước Per Brahe vào năm 1640.

Người Phần Lan nổi tiếng trong Chiến tranh Ba Mươi Năm (1618-1648) với tư cách là những kỵ binh được huấn luyện tốt gọi là "Hakkapeliitta". Phần Lan phải chịu một nạn đói nghiêm trọng vào những năm 1695-1697, trong đó khoảng một phần ba dân số Phần Lan đã chết, và một bệnh dịch hạch tàn khốc vài năm sau đó.
Vào thế kỷ XVIII, các cuộc chiến tranh giữa Thụy Điển và Nga hai lần dẫn đến việc Phần Lan bị quân đội Nga chiếm đóng, những thời kỳ được người Phần Lan gọi là Đại Nộ (1714-1721) và Tiểu Nộ (1742-1743). Ước tính rằng gần như cả một thế hệ thanh niên đã mất đi trong thời Đại Nộ, chủ yếu do sự phá hủy nhà cửa và trang trại, và việc đốt cháy Helsinki.

Hai cuộc chiến tranh Nga-Thụy Điển trong vòng 25 năm đã khiến người Phần Lan nhận ra vị thế nguy hiểm của họ giữa Thụy Điển và Nga. Giới tinh hoa ở Phần Lan sau đó cho rằng mối quan hệ với Thụy Điển rất rủi ro, và sau Chiến tranh của Gustav III (1788-1790), giới tinh hoa Phần Lan mong muốn tách khỏi Thụy Điển. Vào cuối thế kỷ XVIII, giới tinh hoa chính trị ở Phần Lan đã nhận ra rằng Nga và Thụy Điển nhiều lần sử dụng Phần Lan làm chiến trường. Do đó, họ tìm kiếm quyền tự trị. Một số người, ngay cả trước Chiến tranh Nga-Thụy Điển 1788-1790, trong đó có Đại tá G. M. Sprengtporten, đã ủng hộ cuộc đảo chính của Gustav III năm 1772.

3.3. Đại công quốc Phần Lan thuộc Đế quốc Nga

Edvard Isto, Cuộc tấn công, 1899. Đại bàng Nga đang tấn công Thiếu nữ Phần Lan, cố gắng đánh cắp cuốn sách luật của cô. — Edvard Isto, *Cuộc tấn công*, 1899. Đại bàng Nga đang tấn công Thiếu nữ Phần Lan, cố gắng đánh cắp cuốn sách luật của cô.

Thời kỳ thuộc Thụy Điển kết thúc với Chiến tranh Phần Lan năm 1809. Vào ngày 29 tháng 3 năm 1809, sau khi bị quân đội của Aleksandr I của Nga chinh phục, Phần Lan trở thành một đại công quốc tự trị trong Đế quốc Nga, được công nhận bởi Nghị viện Porvoo. Tình trạng này tiếp tục cho đến cuối năm 1917. Năm 1812, Aleksandr I sáp nhập tỉnh Vyborg của Nga vào Đại công quốc Phần Lan. Năm 1854, Phần Lan bị lôi kéo vào sự tham gia của Nga trong Chiến tranh Krym khi hải quân Anh và Pháp ném bom bờ biển Phần Lan và Åland trong cái gọi là Chiến tranh Åland.

Mặc dù tiếng Thụy Điển vẫn được sử dụng rộng rãi, tiếng Phần Lan bắt đầu được công nhận trong thời kỳ này. Từ những năm 1860, một phong trào chủ nghĩa dân tộc Phần Lan mạnh mẽ, được gọi là Phong trào Fennoman, đã phát triển. Một trong những nhà lãnh đạo nổi bật nhất của phong trào là nhà triết học và chính trị gia Johan Vilhelm Snellman, người đã làm việc để ổn định vị thế của tiếng Phần Lan và tiền tệ riêng của nó, đồng markka Phần Lan, trong Đại công quốc Phần Lan. Các cột mốc quan trọng bao gồm việc xuất bản sử thi quốc gia của Phần Lan, Kalevala, vào năm 1835 và sự bình đẳng pháp lý của tiếng Phần Lan với tiếng Thụy Điển vào năm 1892. Theo tinh thần của Adolf Ivar Arwidsson - "chúng ta không phải là người Thụy Điển, chúng ta không muốn trở thành người Nga, vậy hãy để chúng ta là người Phần Lan" - một bản sắc dân tộc Phần Lan đã được thiết lập. Tuy nhiên, không có phong trào độc lập thực sự ở Phần Lan cho đến đầu thế kỷ XX.

Nạn đói Phần Lan 1866-1868 xảy ra sau khi nhiệt độ đóng băng vào đầu tháng 9 đã tàn phá mùa màng và giết chết khoảng 15% dân số, khiến nó trở thành một trong những nạn đói tồi tệ nhất trong lịch sử châu Âu. Nạn đói đã khiến Đế quốc Nga nới lỏng các quy định tài chính, và đầu tư tăng lên trong những thập kỷ tiếp theo. Phát triển kinh tế diễn ra nhanh chóng. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bình quân đầu người vẫn chỉ bằng một nửa của Hoa Kỳ và một phần ba của Anh.

Từ năm 1869 đến 1917, Đế quốc Nga theo đuổi chính sách Nga hóa Phần Lan, chính sách này bị đình chỉ từ năm 1905 đến 1908. Năm 1906, quyền phổ thông đầu phiếu được giới thiệu tại Đại công quốc Phần Lan. Tuy nhiên, quan hệ giữa Đại công quốc Phần Lan và Đế quốc Nga trở nên xấu đi khi chính phủ Nga bắt đầu thực hiện các biện pháp hạn chế vị thế đặc biệt và quyền tự trị của Phần Lan. Ví dụ, quyền phổ thông đầu phiếu trên thực tế gần như vô nghĩa, vì sa hoàng không cần phải phê duyệt bất kỳ luật nào do quốc hội Phần Lan thông qua. Mong muốn độc lập ngày càng lớn mạnh, trước hết là trong giới chủ nghĩa tự do cấp tiến và chủ nghĩa xã hội, một phần được thúc đẩy bởi một tuyên bố gọi là Tuyên ngôn tháng Hai của sa hoàng cuối cùng của Đế quốc Nga, Nikolai II của Nga, vào ngày 15 tháng 2 năm 1899.

3.4. Độc lập và nội chiến

Nhà lãnh đạo quân sự và chính khách Phần Lan C. G. E. Mannerheim với tư cách là tướng lĩnh dẫn đầu Cuộc diễu hành chiến thắng của phe Trắng kết thúc Nội chiến Phần Lan tại Helsinki, 1918

Sau Cách mạng Tháng Hai năm 1917, vị thế của Phần Lan với tư cách là một Đại công quốc dưới sự cai trị của Đế quốc Nga đã bị đặt dấu hỏi. Quốc hội Phần Lan, do Đảng Dân chủ Xã hội Phần Lan kiểm soát, đã thông qua cái gọi là Đạo luật Quyền lực để trao cho quốc hội quyền lực tối cao. Điều này đã bị Chính phủ Lâm thời Nga bác bỏ, quyết định giải tán quốc hội. Các cuộc bầu cử mới được tổ chức, trong đó các đảng cánh hữu giành chiến thắng với đa số sít sao. Một số đảng viên dân chủ xã hội từ chối chấp nhận kết quả, cho rằng việc giải tán quốc hội và các cuộc bầu cử sau đó là bất hợp pháp. Hai khối chính trị gần như hùng mạnh ngang nhau, các đảng cánh hữu và Đảng Dân chủ Xã hội, đã bị chia rẽ sâu sắc.

Cách mạng Tháng Mười ở Nga một lần nữa làm thay đổi tình hình địa chính trị. Đột nhiên, các đảng cánh hữu ở Phần Lan bắt đầu xem xét lại quyết định của họ về việc ngăn chặn việc chuyển giao quyền hành pháp tối cao từ chính phủ Nga sang Phần Lan khi những người Bolshevik lên nắm quyền ở Nga. Chính phủ cánh hữu, do Thủ tướng P. E. Svinhufvud lãnh đạo, đã trình bày Tuyên ngôn Độc lập vào ngày 4 tháng 12 năm 1917, được Quốc hội Phần Lan chính thức phê chuẩn vào ngày 6 tháng 12. Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga (RSFSR), do Vladimir Lenin lãnh đạo là quốc gia đầu tiên công nhận nền độc lập của Phần Lan vào ngày 4 tháng 1 năm 1918.

Vào ngày 27 tháng 1 năm 1918, chính phủ bắt đầu giải giới các lực lượng Nga ở Ostrobothnia. Những người xã hội chủ nghĩa nắm quyền kiểm soát miền nam Phần Lan và Helsinki, nhưng chính phủ da trắng vẫn tiếp tục lưu vong ở Vaasa. Điều này dẫn đến một cuộc nội chiến ngắn ngủi nhưng cay đắng. Phe Trắng, được Đế quốc Đức hậu thuẫn, đã chiến thắng phe Đỏ và Cộng hòa Công nhân Xã hội chủ nghĩa Phần Lan tự xưng của họ. Sau chiến tranh, hàng chục ngàn người Đỏ bị giam giữ trong các trại, nơi hàng ngàn người bị hành quyết hoặc chết vì suy dinh dưỡng và bệnh tật. Một sự thù địch xã hội và chính trị sâu sắc đã được gieo rắc giữa phe Đỏ và phe Trắng kéo dài cho đến Chiến tranh Mùa đông và sau đó. Cuộc nội chiến và các cuộc viễn chinh của các nhà hoạt động vào Nga Xô viết trong những năm 1918-1920, được gọi là "Chiến tranh Thân tộc", đã làm căng thẳng quan hệ với phương Đông.

Sau một thí nghiệm ngắn với chế độ quân chủ, khi một nỗ lực nhằm đưa Vương công Friedrich Karl xứ Hessen lên làm vua Phần Lan thất bại, một hiến pháp cộng hòa đã được thông qua và Phần Lan trở thành một nền cộng hòa tổng thống, với K. J. Ståhlberg được bầu làm tổng thống đầu tiên vào ngày 25 tháng 7 năm 1919. Là một nhà dân tộc chủ nghĩa tự do có nền tảng pháp lý, Ståhlberg đã neo giữ nhà nước trong chủ nghĩa dân chủ tự do, thúc đẩy nhà nước pháp quyền và khởi xướng các cải cách nội bộ. Phần Lan cũng là một trong những quốc gia châu Âu đầu tiên thúc đẩy mạnh mẽ bình đẳng giới, với Miina Sillanpää trở thành nữ bộ trưởng đầu tiên trong lịch sử Phần Lan trong nội các của Väinö Tanner vào năm 1926-1927. Biên giới Phần Lan-Nga được thiết lập vào năm 1920 bởi Hiệp ước Tartu, phần lớn theo biên giới lịch sử nhưng trao cho Phần Lan Pechenga (Petsamo_Petsamo^Finnish) và cảng Biển Barents của nó. Nền dân chủ Phần Lan đã sống sót sau các nỗ lực đảo chính của Liên Xô và phong trào Lapua chống cộng.

Năm 1917, cả nước có ba triệu dân. Sau nội chiến, một cải cách ruộng đất dựa trên tín dụng đã được giới thiệu, làm tăng tỷ lệ dân số có khả năng tiếp cận vốn. Khoảng 70% lực lượng lao động làm việc trong nông nghiệp và 10% trong công nghiệp.

3.5. Chiến tranh thế giới thứ hai

Quân đội Phần Lan giương cờ trên cột mốc ba quốc gia vào tháng 4 năm 1945 khi Thế chiến II ở Phần Lan kết thúc.

Liên Xô đã phát động Chiến tranh Mùa đông vào ngày 30 tháng 11 năm 1939 nhằm sáp nhập Phần Lan theo Hiệp ước Molotov-Ribbentrop với Đức Quốc Xã để chia châu Âu thành các phạm vi ảnh hưởng giữa hai chế độ độc tài. Cộng hòa Dân chủ Phần Lan được Joseph Stalin thành lập vào đầu cuộc chiến để cai trị Phần Lan sau khi Liên Xô chinh phục. Đã có sự lên án quốc tế rộng rãi đối với cuộc tấn công vô cớ này và nó đã dẫn đến việc Liên Xô bị trục xuất khỏi Hội Quốc Liên. Hồng quân đã bị đánh bại trong nhiều trận chiến, đáng chú ý nhất là Trận Suomussalmi. Sau hai tháng không có nhiều tiến triển trên chiến trường, cũng như tổn thất nặng nề về người và vật chất, lực lượng Liên Xô bắt đầu tiến công vào tháng 2 và tiến đến Vyborg (Viipuri_Viipuri^Finnish) vào tháng 3. Hiệp ước Hòa bình Moskva được ký kết vào ngày 12 tháng 3 năm 1940, và cuộc chiến kết thúc vào ngày hôm sau. Phần Lan đã bảo vệ được nền độc lập của mình, nhưng phải nhượng 9% lãnh thổ cho Liên Xô.

Các khu vực bị Phần Lan nhượng lại cho Liên Xô trong Thế chiến II. Vùng đất cho thuê Porkkala đã được trả lại cho Phần Lan vào năm 1956.

Chiến sự tái diễn vào tháng 6 năm 1941 với Chiến tranh Tiếp diễn, khi Phần Lan liên minh với Đức sau khi Đức xâm lược Liên Xô; mục tiêu chính là giành lại lãnh thổ đã mất vào tay Liên Xô chỉ một năm trước đó. Quân đội Phần Lan chiếm đóng Đông Karelia từ năm 1941 đến năm 1944. Cuộc tấn công Vyborg-Petrozavodsk quy mô lớn của Liên Xô vào mùa hè năm 1944 đã dẫn đến một bước đột phá cho đến khi quân Phần Lan cuối cùng đã đẩy lùi nó tại Tali-Ihantala. Thành công một phần này của Liên Xô đã dẫn đến tình trạng bế tắc và sau đó là một hiệp định đình chiến. Tiếp theo đó là Chiến tranh Lapland năm 1944-1945, khi Phần Lan chiến đấu chống lại quân Đức đang rút lui ở miền bắc Phần Lan.

Hiệp định đình chiến và hiệp ước ký với Liên Xô vào năm 1944 và 1948 bao gồm các nghĩa vụ, hạn chế và bồi thường của Phần Lan, cũng như các nhượng bộ lãnh thổ tiếp theo. Kết quả của hai cuộc chiến, Phần Lan mất 12% diện tích đất, 20% năng lực công nghiệp, thành phố lớn thứ hai là Vyborg (Viipuri_Viipuri^Finnish), và cảng không đóng băng Liinakhamari (Liinahamari_Liinahamari^Finnish). Người Phần Lan mất 97.000 binh sĩ và buộc phải trả bồi thường chiến tranh 300.00 M USD. Tuy nhiên, đất nước đã tránh được sự chiếm đóng của lực lượng Liên Xô và giữ được nền độc lập của mình. Cùng với Anh, Phần Lan nổi lên từ cuộc chiến với tư cách là quốc gia châu Âu duy nhất tham gia vào các cuộc chiến mà chưa bao giờ bị chiếm đóng và vẫn duy trì được nền dân chủ của mình trong suốt thời gian đó.

Trong vài thập kỷ sau năm 1944, những người cộng sản là một đảng chính trị mạnh mẽ. Hơn nữa, Liên Xô đã thuyết phục Phần Lan từ chối viện trợ của Kế hoạch Marshall. Tuy nhiên, với hy vọng bảo tồn nền độc lập của Phần Lan, Hoa Kỳ đã cung cấp viện trợ phát triển bí mật và hỗ trợ Đảng Dân chủ Xã hội Phần Lan.

3.6. Thời kỳ Chiến tranh Lạnh

Urho Kekkonen là tổng thống tại vị lâu nhất của Phần Lan từ năm 1956-1982.

Sự phát triển thương mại với các cường quốc phương Tây, chẳng hạn như Vương quốc Anh, và việc trả tiền bồi thường cho Liên Xô đã dẫn đến sự chuyển đổi của Phần Lan từ một xã hội chủ yếu là nông nghiệp sang một xã hội công nghiệp hóa. Valmet, ban đầu là một nhà máy đóng tàu và sau đó là một số xưởng kim loại, được thành lập để sản xuất vật liệu cho việc bồi thường chiến tranh. Sau khi trả hết tiền bồi thường, Phần Lan tiếp tục giao thương với Liên Xô như một phần của thương mại song phương.

Năm 1950, 46% công nhân Phần Lan làm việc trong nông nghiệp và một phần ba sống ở các khu vực đô thị, nhưng các công việc mới trong sản xuất, dịch vụ và thương mại nhanh chóng thu hút người dân đến các thành phố. Số ca sinh trung bình trên mỗi phụ nữ giảm từ mức cao nhất của bùng nổ trẻ sơ sinh là 3,5 vào năm 1947 xuống còn 1,5 vào năm 1973. Khi thế hệ bùng nổ trẻ sơ sinh bước vào lực lượng lao động, nền kinh tế không tạo đủ việc làm nhanh chóng và hàng trăm ngàn người đã di cư đến Thụy Điển công nghiệp hóa hơn, với làn sóng di cư đạt đỉnh điểm vào năm 1969 và 1970. Phần Lan tham gia vào tự do hóa thương mại trong Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại.

Trong Chiến tranh Lạnh, Phần Lan chính thức theo đuổi chính sách trung lập. Hiệp ước YYA (Hiệp ước Hữu nghị, Hợp tác và Tương trợ Phần Lan-Xô viết) công nhận mong muốn của Phần Lan được đứng ngoài các cuộc xung đột giữa các cường quốc. Từ năm 1956, tổng thống Urho Kekkonen gần như độc quyền trong quan hệ với Liên Xô, điều này rất quan trọng đối với sự nổi tiếng liên tục của ông. Trong chính trị, có xu hướng tránh bất kỳ chính sách hoặc tuyên bố nào có thể được hiểu là chống Liên Xô. Hiện tượng này được báo chí Tây Đức gọi là "Phần Lan hóa".

Finlandia Hall của Alvar Aalto đã tổ chức Hội nghị về An ninh và Hợp tác ở châu Âu vào năm 1975.

Một nền kinh tế thị trường được duy trì ở Phần Lan. Nhiều ngành công nghiệp được hưởng lợi từ các đặc quyền thương mại với Liên Xô. Tăng trưởng kinh tế diễn ra nhanh chóng trong thời kỳ hậu chiến, và đến năm 1975, GDP bình quân đầu người của Phần Lan đứng thứ 15 trên thế giới. Trong những năm 1970 và 1980, Phần Lan đã xây dựng một trong những nhà nước phúc lợi rộng lớn nhất thế giới. Phần Lan đã đàm phán một hiệp ước với Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC, tiền thân của Liên minh châu Âu) mà phần lớn đã loại bỏ thuế quan với EEC từ năm 1977.

Những quyết định kinh tế vĩ mô sai lầm, một cuộc khủng hoảng ngân hàng, sự sụp đổ của đối tác thương mại lớn nhất, Liên Xô, và một cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu đã gây ra một cuộc suy thoái sâu sắc ở Phần Lan vào đầu những năm 1990. Cuộc suy thoái chạm đáy vào năm 1993 và Phần Lan đã có hơn một thập kỷ tăng trưởng kinh tế ổn định. Sau sự sụp đổ của Liên Xô, Phần Lan bắt đầu hội nhập chặt chẽ hơn với phương Tây. Phần Lan gia nhập Liên minh châu Âu vào năm 1995 và khu vực đồng euro vào năm 1999. Phần lớn tăng trưởng kinh tế vào cuối những năm 1990 được thúc đẩy bởi sự thành công của nhà sản xuất điện thoại di động Nokia.

3.7. Thời kỳ hiện đại

Thủ tướng Sanna Marin và Tổng thống Sauli Niinistö tại cuộc họp báo công bố ý định của Phần Lan xin gia nhập NATO vào ngày 15 tháng 5 năm 2022

Người dân Phần Lan đã bầu Tarja Halonen trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 2000, đưa bà trở thành nữ Tổng thống đầu tiên của Phần Lan. Người tiền nhiệm của bà, Tổng thống Martti Ahtisaari, sau đó đã giành Giải Nobel Hòa bình năm 2008. Các cuộc khủng hoảng tài chính đã làm tê liệt hoạt động xuất khẩu của Phần Lan vào năm 2008, dẫn đến tăng trưởng kinh tế yếu hơn trong suốt thập kỷ. Sauli Niinistö được bầu làm Tổng thống Phần Lan từ năm 2012 đến năm 2024, khi Alexander Stubb lên thay.

Sự ủng hộ của Phần Lan đối với NATO tăng mạnh sau cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022. Trước tháng 2 năm 2022, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy đa số hẹp nhưng quyết định phản đối tư cách thành viên NATO; đến tháng 4, đại đa số đã ủng hộ tư cách thành viên. Vào ngày 11 tháng 5 năm 2022, Phần Lan đã ký một hiệp ước an ninh chung với Vương quốc Anh. Vào ngày 12 tháng 5, tổng thống và Thủ tướng Phần Lan kêu gọi tư cách thành viên NATO "không chậm trễ". Sau đó, vào ngày 17 tháng 5, Quốc hội Phần Lan đã bỏ phiếu 188-8 ủng hộ việc Phần Lan gia nhập NATO. Phần Lan trở thành thành viên của NATO vào ngày 4 tháng 4 năm 2023.

4. Địa lý

Phần Lan là một quốc gia Bắc Âu với hàng ngàn hồ và đảo, địa hình chủ yếu là bằng phẳng với một số đồi núi ở phía bắc. Khí hậu đa dạng từ ôn đới lục địa ẩm ở phía nam đến cận Bắc Cực ở phía bắc, với sự thay đổi mùa rõ rệt. Đất nước này có sự đa dạng sinh học phong phú, bao gồm các khu rừng phương bắc rộng lớn và nhiều công viên quốc gia.

4.1. Địa hình

Nằm xấp xỉ giữa vĩ tuyến 60° và 70° Bắc, và kinh tuyến 20° và 32° Đông, Phần Lan là một trong những quốc gia ở cực bắc thế giới. Trong số các thủ đô trên thế giới, chỉ có Reykjavík nằm xa hơn về phía bắc so với Helsinki. Khoảng cách từ điểm cực nam - Hanko ở Uusimaa - đến điểm cực bắc - Nuorgam ở Lapland - là 1.16 K km.

Phần Lan có khoảng 168.000 hồ (diện tích lớn hơn 500 m²) và 179.000 hòn đảo. Hồ lớn nhất của nó, Saimaa, là hồ lớn thứ tư ở châu Âu. Vùng hồ Phần Lan là khu vực có nhiều hồ nhất trong cả nước; nhiều thành phố lớn trong khu vực, đáng chú ý nhất là Tampere, Jyväskylä và Kuopio, nằm gần các hồ lớn. Bờ biển Phần Lan rải rác với quần đảo lớn nhất thế giới, bao gồm hơn 50.000 hòn đảo, sự tập trung lớn nhất trong số đó được tìm thấy ở phía tây nam, trong Biển Quần đảo giữa lục địa Phần Lan và hòn đảo chính của Åland.

Phần lớn địa lý của Phần Lan là kết quả của Thời kỳ Băng hà. Các sông băng dày hơn và tồn tại lâu hơn ở Fennoscandia so với phần còn lại của châu Âu. Các tác động xói mòn đã góp phần tạo nên một cảnh quan chủ yếu bằng phẳng ở Phần Lan, đặc trưng bởi các ngọn đồi. Tuy nhiên, ở các vùng phía bắc, bao gồm các khu vực giáp với Dãy núi Scandinavia, địa hình có các độ cao miền núi. Với độ cao 1.324 mét (4.344 ft), Halti là điểm cao nhất ở Phần Lan. Nó được tìm thấy ở phía bắc Lapland tại biên giới giữa Phần Lan và Na Uy. Ngọn núi cao nhất có đỉnh hoàn toàn ở Phần Lan là Ridnitšohkka cao 1.32 K m, nằm ngay cạnh Halti.

Có khoảng 187.888 hồ ở Phần Lan lớn hơn 500 mét vuông và 75.818 hòn đảo có diện tích hơn 0,5 km2, dẫn đến tên gọi "vùng đất của ngàn hồ". Hình ảnh Hồ Pielinen ở Bắc Karelia.

Các sông băng rút đi đã để lại đất đai với các trầm tích băng tích dưới dạng các esker. Đây là những dải sỏi và cát phân tầng, chạy theo hướng tây bắc-đông nam, nơi rìa cổ xưa của sông băng từng nằm. Trong số những dải lớn nhất này có ba dải Salpausselkä chạy qua miền nam Phần Lan.

Bị nén dưới sức nặng khổng lồ của các sông băng, địa hình ở Phần Lan đang nâng lên do sự phục hồi sau băng hà. Hiệu ứng này mạnh nhất xung quanh Vịnh Bothnia, nơi đất đai đều đặn nâng lên khoảng 1 cm mỗi năm. Kết quả là, đáy biển cũ dần dần biến thành đất liền: diện tích bề mặt của đất nước đang mở rộng khoảng 7 km² hàng năm. Tương đối mà nói, Phần Lan đang nhô lên khỏi mặt biển.

Cảnh quan chủ yếu được bao phủ bởi các khu rừng taiga lá kim và các đầm lầy than bùn, với ít đất canh tác. Trong tổng diện tích, 10% là hồ, sông và ao, và 78% là rừng. Rừng bao gồm thông, vân sam, bạch dương và các loài khác. Phần Lan là nhà sản xuất gỗ lớn nhất ở châu Âu và là một trong những nhà sản xuất lớn nhất thế giới. Loại đá phổ biến nhất là đá granit. Nó là một phần phổ biến của cảnh quan, có thể nhìn thấy ở bất cứ đâu không có lớp phủ đất. Băng tích hoặc till là loại đất phổ biến nhất, được bao phủ bởi một lớp mùn mỏng có nguồn gốc sinh học. Sự phát triển của cấu hình podzol được thấy ở hầu hết các loại đất rừng trừ những nơi thoát nước kém. Gleysol và than bùn chiếm các khu vực thoát nước kém.

4.2. Khí hậu

Các loại phân loại khí hậu Köppen của Phần Lan

Yếu tố chính ảnh hưởng đến khí hậu của Phần Lan là vị trí địa lý của đất nước giữa vĩ tuyến 60 và 70 vĩ độ bắc trong vùng ven biển của lục địa Á-Âu. Trong phân loại khí hậu Köppen, toàn bộ Phần Lan nằm trong vùng khí hậu phương bắc, đặc trưng bởi mùa hè ấm áp và mùa đông băng giá. Trong nước, tính ôn hòa thay đổi đáng kể giữa các vùng ven biển phía nam và cực bắc, thể hiện các đặc điểm của cả khí hậu biển và khí hậu lục địa. Phần Lan đủ gần Đại Tây Dương để được Dòng Vịnh sưởi ấm liên tục. Dòng Vịnh kết hợp với tác động điều hòa của Biển Baltic và vô số hồ nội địa để giải thích khí hậu ấm áp bất thường so với các khu vực khác có cùng vĩ độ, chẳng hạn như Alaska, Siberia và nam Greenland.

Tỷ lệ diện tích rừng trong tổng diện tích đất, các quốc gia hàng đầu (2021). Phần Lan có tỷ lệ che phủ rừng cao thứ mười trên thế giới.

Mùa đông ở miền nam Phần Lan (khi nhiệt độ trung bình hàng ngày duy trì dưới 0 °C) thường kéo dài khoảng 100 ngày, và ở nội địa, tuyết thường bao phủ đất từ khoảng cuối tháng 11 đến tháng 4, và ở các khu vực ven biển như Helsinki, tuyết thường bao phủ đất từ cuối tháng 12 đến cuối tháng 3. Ngay cả ở miền nam, những đêm đông khắc nghiệt nhất có thể thấy nhiệt độ giảm xuống -30 °C mặc dù ở các khu vực ven biển như Helsinki, nhiệt độ dưới -30 °C rất hiếm. Mùa hè khí hậu (khi nhiệt độ trung bình hàng ngày duy trì trên 10 °C) ở miền nam Phần Lan kéo dài từ khoảng cuối tháng 5 đến giữa tháng 9, và ở nội địa, những ngày nóng nhất của tháng 7 có thể lên tới trên 35 °C. Mặc dù hầu hết Phần Lan nằm trên vành đai taiga, các vùng ven biển cực nam đôi khi được phân loại là bán phương bắc.

Ở miền bắc Phần Lan, đặc biệt là ở Lapland, mùa đông dài và lạnh, trong khi mùa hè tương đối ấm nhưng ngắn. Vào những ngày đông khắc nghiệt nhất ở Lapland, nhiệt độ có thể giảm xuống -45 °C. Mùa đông ở miền bắc kéo dài khoảng 200 ngày với lớp tuyết phủ vĩnh viễn từ khoảng giữa tháng 10 đến đầu tháng 5. Mùa hè ở miền bắc khá ngắn, chỉ từ hai đến ba tháng, nhưng vẫn có thể thấy nhiệt độ tối đa hàng ngày trên 25 °C trong các đợt nắng nóng. Không có phần nào của Phần Lan có lãnh nguyên Bắc Cực, nhưng lãnh nguyên núi cao có thể được tìm thấy ở các fell Lapland.

Khí hậu Phần Lan chỉ phù hợp cho việc trồng ngũ cốc ở các vùng cực nam, trong khi các vùng phía bắc phù hợp cho chăn nuôi gia súc.

Một phần tư lãnh thổ Phần Lan nằm trong Vòng Bắc Cực và mặt trời lúc nửa đêm có thể được trải nghiệm trong nhiều ngày hơn khi đi xa hơn về phía bắc. Tại điểm cực bắc của Phần Lan, mặt trời không lặn trong 73 ngày liên tục vào mùa hè và hoàn toàn không mọc trong 51 ngày vào mùa đông.

Phần Lan được xếp hạng thứ 4 trong Chỉ số Hiệu suất Môi trường năm 2024. Chỉ số này kết hợp các chỉ số khác nhau xung quanh các vấn đề đã biết trên toàn thế giới và đo lường mức độ phù hợp của chúng giữa các quốc gia trên một thang điểm. Phần Lan đạt điểm tốt ở các thông số như Giảm thiểu Biến đổi Khí hậu, Quản lý Chất thải, Ô nhiễm Không khí, Chất lượng Không khí, v.v.

4.3. Đa dạng sinh học

Ở Phần Lan, tuần lộc gặm cỏ ở khu vực Lapland và trên các núi cao.

Gấu nâu là động vật quốc gia của Phần Lan. Nó cũng là động vật ăn thịt lớn nhất ở Phần Lan.

Về mặt địa lý thực vật, Phần Lan được chia sẻ giữa các tỉnh Bắc Cực, Trung Âu và Bắc Âu của Vùng Circumboreal trong Vương quốc Boreal. Theo WWF, lãnh thổ Phần Lan có thể được chia thành ba vùng sinh thái: rừng taiga Scandinavia và Nga, rừng hỗn hợp Sarmatic, và rừng bạch dương núi Scandinavia và đồng cỏ. Rừng taiga bao phủ hầu hết Phần Lan từ các vùng phía bắc của các tỉnh phía nam đến phía bắc Lapland. Trên bờ biển phía tây nam, phía nam của đường Helsinki-Rauma, rừng được đặc trưng bởi rừng hỗn hợp, điển hình hơn ở vùng Baltic. Ở cực bắc Phần Lan, gần đường cây và Bắc Băng Dương, rừng bạch dương núi phổ biến. Phần Lan có điểm trung bình Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2018 là 5,08/10, xếp thứ 109 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.

Tương tự, Phần Lan có một hệ động vật đa dạng và phong phú. Có ít nhất sáu mươi loài động vật có vú bản địa, 248 loài chim sinh sản, hơn 70 loài cá, và 11 loài bò sát và ếch hiện nay, nhiều loài di cư từ các nước láng giềng hàng ngàn năm trước.
Các loài động vật hoang dã lớn và được công nhận rộng rãi ở Phần Lan là gấu nâu, sói xám, chồn gulô và nai sừng tấm châu Âu. Ba trong số những loài chim nổi bật hơn là thiên nga lớn, một loài thiên nga lớn của châu Âu và là quốc鳥 của Phần Lan; gà gô rừng Tây, một thành viên lớn, có bộ lông đen của họ gà gô; và cú đại bàng Á-Âu. Loài sau được coi là một chỉ số về sự kết nối của rừng già, và đã suy giảm do sự phân mảnh cảnh quan. Khoảng 24.000 loài côn trùng phổ biến ở Phần Lan, một số loài phổ biến nhất là ong bắp cày với các bộ tộc bọ cánh cứng như Onciderini cũng phổ biến. Các loài chim sinh sản phổ biến nhất là chích liễu, sẻ thông thường và hoét cánh đỏ. Trong số khoảng bảy mươi loài cá nước ngọt, cá chó phương bắc, cá pecca châu Âu và các loài khác rất phong phú. Cá hồi Đại Tây Dương vẫn là loài được những người đam mê câu cá bằng ruồi yêu thích.

Hải cẩu vòng Saimaa có nguy cơ tuyệt chủng, một trong ba loài hải cẩu hồ duy nhất trên thế giới, chỉ tồn tại trong hệ thống hồ Saimaa ở đông nam Phần Lan, hiện chỉ còn 390 con. Loài này đã trở thành biểu tượng của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Phần Lan.

Một phần ba diện tích đất của Phần Lan ban đầu bao gồm đất hoang moorland, khoảng một nửa diện tích này đã được tiêu thoát nước để canh tác trong nhiều thế kỷ qua.

5. Chính trị

Hệ thống chính trị Phần Lan là một nền cộng hòa nghị viện, nơi các quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp bảo đảm. Các cơ quan chính phủ chủ chốt bao gồm Tổng thống, Quốc hội (Eduskunta), Chính phủ (Nội các) và hệ thống tư pháp độc lập. Môi trường chính trị đa đảng và tình hình nhân quyền được đánh giá cao, tuy nhiên vẫn còn những thách thức liên quan đến quyền của các nhóm thiểu số và sự tham gia của người dân vào các quyết sách chính trị.

5.1. Hiến pháp

Hiến pháp Phần Lan xác định hệ thống chính trị; Phần Lan là một nền cộng hòa nghị viện trong khuôn khổ một nền dân chủ đại diện. Thủ tướng Phần Lan là người quyền lực nhất đất nước. Công dân có thể ứng cử và bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử quốc hội, thành phố, tổng thống và Liên minh châu Âu.

Hiến pháp hiện hành của Phần Lan được thông qua vào ngày 1 tháng 3 năm 2000, thay thế cho Hiến pháp năm 1919. Nó xác định các nguyên tắc cơ bản của nhà nước, các quyền và nghĩa vụ của công dân, cũng như cơ cấu và chức năng của các cơ quan nhà nước. Hiến pháp Phần Lan nhấn mạnh các nguyên tắc nhà nước pháp quyền, phân chia quyền lực, và bảo vệ các quyền con người cơ bản. Các quyền này bao gồm quyền tự do ngôn luận, tự do hội họp, tự do tôn giáo, quyền được giáo dục, và quyền được hưởng các dịch vụ xã hội và y tế. Hiến pháp cũng quy định về quyền của các nhóm thiểu số, bao gồm người nói tiếng Thụy Điển và người Sami. Nguyên tắc vận hành nhà nước dựa trên sự hợp tác và cân bằng quyền lực giữa tổng thống, quốc hội và chính phủ.

5.2. Tổng thống

Alexander Stubb, Tổng thống thứ 13 từ 1 tháng 3 năm 2024

Petteri Orpo, Thủ tướng thứ 47 từ 20 tháng 6 năm 2023

Nguyên thủ quốc gia của Phần Lan là Tổng thống Cộng hòa Phần Lan. Phần Lan, trong phần lớn thời gian độc lập của mình, có một hệ thống chính phủ bán tổng thống, nhưng trong những thập kỷ gần đây, quyền hạn của tổng thống đã bị hạn chế hơn, và do đó, đất nước hiện được coi là một nền cộng hòa nghị viện. Một hiến pháp mới, được ban hành vào năm 2000, đã biến chức tổng thống chủ yếu thành một chức vụ mang tính nghi lễ. Tổng thống bổ nhiệm Thủ tướng Phần Lan do Quốc hội Phần Lan bầu ra, bổ nhiệm và miễn nhiệm các bộ trưởng khác của Chính phủ Phần Lan theo đề nghị của thủ tướng, khai mạc các kỳ họp quốc hội và trao tặng các danh hiệu nhà nước. Tuy nhiên, tổng thống vẫn chịu trách nhiệm về quan hệ đối ngoại của Phần Lan, bao gồm cả việc tuyên chiến và hòa bình, nhưng không bao gồm các vấn đề liên quan đến Liên minh châu Âu. Hơn nữa, tổng thống thực hiện quyền chỉ huy tối cao đối với Lực lượng Phòng vệ Phần Lan với tư cách là tổng tư lệnh. Trong việc thực thi quyền hạn đối ngoại và quốc phòng của mình, tổng thống được yêu cầu tham khảo ý kiến của Chính phủ Phần Lan, nhưng lời khuyên của chính phủ không mang tính ràng buộc. Ngoài ra, tổng thống có một số quyền hạn dự trữ đối nội, bao gồm quyền phủ quyết luật pháp, ân xá và bổ nhiệm một số quan chức nhà nước. Tổng thống cũng được Hiến pháp yêu cầu miễn nhiệm các bộ trưởng cá nhân hoặc toàn bộ chính phủ sau một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm của quốc hội.

Tổng thống được bầu trực tiếp thông qua bỏ phiếu vòng hai và có thể phục vụ tối đa hai nhiệm kỳ liên tiếp, mỗi nhiệm kỳ 6 năm. Tổng thống hiện tại là Alexander Stubb, nhậm chức vào ngày 1 tháng 3 năm 2024. Những người tiền nhiệm của ông là Kaarlo Juho Ståhlberg (1919-1925), Lauri Kristian Relander (1925-1931), Pehr Evind Svinhufvud (1931-1937), Kyösti Kallio (1937-1940), Risto Ryti (1940-1944), Carl Gustaf Emil Mannerheim (1944-1946), Juho Kusti Paasikivi (1946-1956), Urho Kekkonen (1956-1982), Mauno Koivisto (1982-1994), Martti Ahtisaari (1994-2000), Tarja Halonen (2000-2012), và Sauli Niinistö (2012-2024).

5.3. Quốc hội (Eduskunta)

Tòa nhà chính của Quốc hội Phần Lan ở Helsinki

Quốc hội đơn viện 200 thành viên của Phần Lan (Eduskunta_Eduskunta^Finnish) thực thi quyền lập pháp tối cao trong nước. Nó có thể thay đổi hiến pháp và các luật thông thường, miễn nhiệm nội các và bác bỏ quyền phủ quyết của tổng thống. Các đạo luật của nó không chịu sự xem xét tư pháp; tính hợp hiến của các luật mới được đánh giá bởi ủy ban luật hiến pháp của quốc hội. Quốc hội được bầu với nhiệm kỳ bốn năm bằng cách sử dụng phương pháp D'Hondt theo tỷ lệ trong một số khu vực bầu cử nhiều ghế thông qua danh sách mở nhất các khu vực bầu cử nhiều thành viên. Các ủy ban quốc hội khác nhau lắng nghe các chuyên gia và chuẩn bị luật pháp.

Các đảng phái quan trọng trong quốc hội là Đảng Trung dung, Đảng Dân chủ Thiên Chúa giáo, Đảng Người Phần Lan, Liên minh Xanh, Liên minh Cánh tả, Đảng Liên minh Dân tộc, Đảng Dân chủ Xã hội Phần Lan và Đảng Nhân dân Thụy Điển ở Phần Lan.

5.4. Chính phủ (Nội các)

Sau các cuộc bầu cử quốc hội, các đảng đàm phán với nhau để thành lập một nội các mới (Chính phủ Phần Lan), sau đó phải được đa số phiếu tán thành trong quốc hội. Nội các có thể bị miễn nhiệm bằng một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm của quốc hội, mặc dù điều này hiếm khi xảy ra, vì các đảng đại diện trong nội các thường chiếm đa số trong quốc hội.

Nội các thực thi hầu hết các quyền hành pháp và khởi xướng hầu hết các dự luật mà quốc hội sau đó tranh luận và bỏ phiếu. Nội các do Thủ tướng Phần Lan đứng đầu, và bao gồm thủ tướng, các bộ trưởng khác, và Chancellors of Justice. Mỗi bộ trưởng đứng đầu bộ của mình, hoặc trong một số trường hợp, chịu trách nhiệm về một phần chính sách của bộ. Sau thủ tướng, bộ trưởng quyền lực nhất thường là bộ trưởng tài chính.

Vì không có đảng nào từng chiếm ưu thế trong quốc hội, các nội các của Phần Lan là các liên minh đa đảng. Theo quy định, chức vụ thủ tướng thuộc về lãnh đạo của đảng lớn nhất và chức vụ bộ trưởng tài chính thuộc về lãnh đạo của đảng lớn thứ hai.

Nội các Orpo là chính phủ thứ 77 đương nhiệm của Phần Lan. Nội các này nhậm chức vào ngày 20 tháng 6 năm 2023. Nội các do Petteri Orpo đứng đầu và là một liên minh giữa Đảng Liên minh Dân tộc, Đảng Người Phần Lan, Đảng Nhân dân Thụy Điển và Đảng Dân chủ Thiên Chúa giáo.

5.5. Tư pháp

Hệ thống tư pháp của Phần Lan là một hệ thống luật dân sự được phân chia giữa các tòa án có thẩm quyền dân sự và hình sự thông thường và các tòa án hành chính có thẩm quyền đối với các vụ kiện tụng giữa các cá nhân và cơ quan hành chính công. Luật pháp Phần Lan được hệ thống hóa và dựa trên luật pháp Thụy Điển và theo nghĩa rộng hơn là luật dân sự hoặc Luật La Mã. Hệ thống tòa án dân sự và hình sự bao gồm các tòa án địa phương, tòa phúc thẩm khu vực và Tòa án Tối cao Phần Lan. Nhánh hành chính của tư pháp bao gồm các tòa án hành chính và Tòa án Hành chính Tối cao Phần Lan. Ngoài các tòa án thông thường, còn có một số tòa án đặc biệt trong một số ngành hành chính nhất định. Cũng có một Tòa án Luận tội Tối cao đối với các cáo buộc hình sự chống lại một số quan chức cấp cao.

Khoảng 92% người dân tin tưởng vào các cơ quan an ninh của Phần Lan. Tỷ lệ tội phạm chung của Phần Lan không cao trong bối cảnh EU. Một số loại tội phạm cao hơn mức trung bình, đáng chú ý là tỷ lệ giết người cao đối với Tây Âu. Một hệ thống tiền phạt theo ngày có hiệu lực và cũng được áp dụng cho các hành vi vi phạm như chạy quá tốc độ. Phần Lan có số lượng cáo buộc tham nhũng rất thấp; Minh bạch Quốc tế xếp Phần Lan là một trong những quốc gia ít tham nhũng nhất ở châu Âu.

5.6. Các đảng phái chính

Phần Lan có một hệ thống chính trị đa đảng, nơi nhiều đảng phái khác nhau cạnh tranh để giành sự ủng hộ của cử tri và tham gia vào quá trình hoạch định chính sách. Các đảng phái chính thường có lịch sử lâu đời và đại diện cho các hệ tư tưởng, cương lĩnh chính sách và cơ sở cử tri khác nhau. Một số đảng phái lớn và có ảnh hưởng nhất bao gồm:

Đảng Liên minh Dân tộc (Kokoomus): Một đảng trung hữu, theo đường lối bảo thủ tự do, ủng hộ kinh tế thị trường và hội nhập châu Âu.
Đảng Dân chủ Xã hội (SDP): Một đảng trung tả, có lịch sử lâu đời gắn liền với phong trào công nhân, ủng hộ nhà nước phúc lợi và công bằng xã hội.
Đảng Trung tâm (Keskusta): Trước đây là Đảng Nông dân, đảng này có cơ sở ủng hộ mạnh mẽ ở các vùng nông thôn, tập trung vào các vấn đề nông nghiệp, phân quyền và phát triển khu vực.
Đảng Người Phần Lan (Perussuomalaiset): Một đảng dân tộc chủ nghĩa và dân túy, thường có quan điểm hoài nghi châu Âu và tập trung vào các vấn đề nhập cư và bản sắc dân tộc.
Liên minh Xanh (Vihreät): Một đảng tập trung vào các vấn đề môi trường, công bằng xã hội và nhân quyền.
Liên minh Cánh tả (Vasemmistoliitto): Một đảng xã hội chủ nghĩa dân chủ, ủng hộ quyền của người lao động và các chính sách phúc lợi xã hội mạnh mẽ.
Đảng Nhân dân Thụy Điển (RKP/SFP): Đại diện cho lợi ích của cộng đồng nói tiếng Thụy Điển ở Phần Lan, thường có lập trường tự do.
Đảng Dân chủ Cơ đốc giáo (Kristillisdemokraatit): Một đảng dựa trên các giá trị Cơ đốc giáo, tập trung vào các vấn đề gia đình và đạo đức xã hội.

Hệ thống đa đảng này thường dẫn đến việc thành lập các chính phủ liên minh, đòi hỏi sự thỏa hiệp và hợp tác giữa các đảng phái khác nhau.

5.7. Nhân quyền

Mọi người tập trung tại Quảng trường Thượng viện, Helsinki, trước khi cuộc diễu hành Helsinki Pride 2022 bắt đầu

Phần Lan có một trong những hệ thống phúc lợi rộng lớn nhất thế giới, đảm bảo điều kiện sống tốt cho tất cả người dân. Hệ thống phúc lợi được tạo ra gần như hoàn toàn trong ba thập kỷ đầu tiên sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Điều 6 của Hiến pháp Phần Lan quy định: "Không ai bị đặt ở một vị trí khác nhau dựa trên giới tính, tuổi tác, nguồn gốc, ngôn ngữ, tôn giáo, tín ngưỡng, quan điểm, tình trạng sức khỏe, khuyết tật hoặc bất kỳ lý do cá nhân nào khác mà không có lý do chấp nhận được".

Phần Lan được xếp hạng cao hơn mức trung bình trong số các quốc gia trên thế giới về dân chủ, tự do báo chí và phát triển con người. Amnesty International đã bày tỏ quan ngại về một số vấn đề ở Phần Lan, chẳng hạn như việc giam giữ những người từ chối quân dịch vì lương tâm, và sự phân biệt đối xử xã hội đối với người Romani và các thành viên của các dân tộc thiểu số và ngôn ngữ khác.

Trong báo cáo của tổ chức bảo trợ châu Âu ILGA-Europe được công bố vào tháng 5 năm 2023, Phần Lan xếp thứ sáu trong một cuộc so sánh châu Âu về quyền LGBTQ+.

6. Quan hệ đối ngoại

Chính sách đối ngoại của Phần Lan tập trung vào việc duy trì quan hệ tốt đẹp với các nước láng giềng, tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế và thúc đẩy hòa bình, dân chủ và nhân quyền. Việc gia nhập NATO gần đây đánh dấu một sự thay đổi quan trọng trong chính sách an ninh của quốc gia.

6.1. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO)

Phần Lan là thành viên của Khu vực đồng Euro và Liên minh châu Âu.

Trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Phần Lan duy trì chính sách trung lập, một phần do ảnh hưởng của Hiệp ước YYA với Liên Xô, vốn hạn chế khả năng của Phần Lan trong việc tham gia các liên minh quân sự phương Tây. Sau khi Liên Xô sụp đổ, Phần Lan dần hội nhập sâu hơn với phương Tây, gia nhập Liên minh châu Âu năm 1995 nhưng vẫn duy trì chính sách không liên kết quân sự.

Cuộc xâm lược Ukraina của Nga năm 2022 đã tạo ra một bước ngoặt lớn trong nhận thức về an ninh của Phần Lan. Dư luận trong nước nhanh chóng chuyển sang ủng hộ việc gia nhập NATO. Vào tháng 5 năm 2022, Tổng thống Sauli Niinistö và Thủ tướng Sanna Marin đã chính thức tuyên bố ý định xin gia nhập NATO "không chậm trễ". Đơn xin gia nhập chính thức được nộp cùng với Thụy Điển. Sau quá trình phê chuẩn từ các quốc gia thành viên, Phần Lan chính thức trở thành thành viên thứ 31 của NATO vào ngày 4 tháng 4 năm 2023.

Việc gia nhập NATO đã thay đổi căn bản chính sách an ninh và quốc phòng của Phần Lan, chấm dứt thời kỳ trung lập quân sự kéo dài. Điều này được coi là một biện pháp tăng cường an ninh quốc gia trước những biến động địa chính trị trong khu vực. Việc gia nhập cũng mang lại những tác động đáng kể đến quan hệ đối ngoại của Phần Lan, đặc biệt là với Nga, cũng như vai trò của Phần Lan trong cấu trúc an ninh châu Âu.

6.2. Quan hệ với các quốc gia chủ chốt

Martti Ahtisaari nhận Giải Nobel Hòa bình năm 2008

Theo hiến pháp năm 2012, tổng thống lãnh đạo chính sách đối ngoại hợp tác với chính phủ, ngoại trừ việc tổng thống không có vai trò trong các vấn đề của EU. Năm 2008, tổng thống Martti Ahtisaari đã được trao Giải Nobel Hòa bình.

Nga: Quan hệ với Nga luôn là một yếu tố then chốt trong chính sách đối ngoại của Phần Lan do có chung đường biên giới dài. Trong lịch sử, quan hệ này phức tạp, từ thời kỳ là một phần của Đế quốc Nga đến các cuộc chiến tranh trong Thế chiến II và chính sách "Phần Lan hóa" trong Chiến tranh Lạnh. Sau khi Liên Xô sụp đổ, quan hệ kinh tế phát triển, nhưng căng thẳng gia tăng trở lại sau các hành động của Nga ở Gruzia (2008) và Ukraina (từ 2014). Cuộc xâm lược Ukraina năm 2022 đã khiến quan hệ Phần Lan-Nga xấu đi nghiêm trọng, dẫn đến việc Phần Lan gia nhập NATO.
Thụy Điển: Thụy Điển là đối tác thân cận nhất của Phần Lan về lịch sử, văn hóa, kinh tế và an ninh. Hai nước có lịch sử chung kéo dài hàng thế kỷ khi Phần Lan là một phần của Vương quốc Thụy Điển. Hợp tác quốc phòng song phương rất chặt chẽ, và cả hai nước cùng nộp đơn xin gia nhập NATO. Tiếng Thụy Điển là ngôn ngữ chính thức thứ hai của Phần Lan.
Estonia: Estonia có mối quan hệ văn hóa và ngôn ngữ gần gũi với Phần Lan (cùng thuộc nhóm ngôn ngữ Finnic). Quan hệ kinh tế và giao lưu nhân dân giữa hai nước rất mạnh mẽ, đặc biệt sau khi Estonia giành độc lập từ Liên Xô và gia nhập EU.
Liên minh châu Âu: Kể từ khi gia nhập EU năm 1995, Phần Lan là một thành viên tích cực, ủng hộ hội nhập sâu rộng hơn và tham gia vào Khu vực đồng Euro. EU là đối tác thương mại quan trọng nhất của Phần Lan.
Hoa Kỳ: Quan hệ với Hoa Kỳ đã tăng cường đáng kể, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng sau khi Phần Lan gia nhập NATO. Hai nước đã ký Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng (DCA) vào năm 2023, điều chỉnh sự hiện diện của lực lượng vũ trang Hoa Kỳ tại Phần Lan.
Trung Quốc: Quan hệ kinh tế với Trung Quốc đã phát triển, nhưng Phần Lan cũng chia sẻ những lo ngại của EU về các vấn đề nhân quyền và địa chính trị liên quan đến Trung Quốc.

Theo Chỉ số Hòa bình Toàn cầu năm 2024, Phần Lan là quốc gia hòa bình thứ 13 trên thế giới.

7. Quân sự

Xe vận tải bánh xích Sisu Nasu NA-110 của Quân đội Phần Lan. Hầu hết lính nghĩa vụ được huấn luyện tác chiến mùa đông, và các phương tiện vận tải như thế này giúp di chuyển trong tuyết dày.

Lực lượng Phòng vệ Phần Lan bao gồm một cán bộ gồm các quân nhân chuyên nghiệp (chủ yếu là sĩ quan và nhân viên kỹ thuật), các quân nhân tại ngũ hiện đang phục vụ và một lực lượng dự bị lớn. Quân số sẵn sàng chiến đấu tiêu chuẩn là 34.700 người mặc quân phục, trong đó 25% là quân nhân chuyên nghiệp. Chế độ nghĩa vụ quân sự phổ thông cho nam giới được áp dụng, theo đó tất cả nam công dân Phần Lan trên 18 tuổi phải phục vụ từ 6 đến 12 tháng trong quân ngũ hoặc 12 tháng dịch vụ dân sự (không vũ trang).

Dịch vụ gìn giữ hòa bình ở nước ngoài tự nguyện sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự rất phổ biến, và quân đội phục vụ trên khắp thế giới trong các phái bộ của Liên Hợp Quốc, NATO và EU. Phụ nữ được phép phục vụ trong tất cả các binh chủng. Năm 2022, 1211 phụ nữ đã tình nguyện nhập ngũ. Quân đội bao gồm một quân đội dã chiến cơ động cao được hỗ trợ bởi các đơn vị phòng thủ địa phương. Với khả năng cao của quân nhân, kho vũ khí và tinh thần sẵn sàng bảo vệ tổ quốc, Phần Lan là một trong những quốc gia mạnh nhất về quân sự ở châu Âu.

Chi tiêu quốc phòng bình quân đầu người của Phần Lan là một trong những mức cao nhất trong Liên minh châu Âu. Các quân chủng bao gồm Lục quân, Hải quân và Không quân. Lực lượng Biên phòng thuộc Bộ Nội vụ nhưng có thể được hợp nhất vào Lực lượng Phòng vệ khi cần thiết để sẵn sàng phòng thủ.

Phần Lan trở thành thành viên của NATO vào ngày 4 tháng 4 năm 2023, mặc dù đã tham gia Lực lượng Phản ứng NATO trước khi trở thành thành viên. Trước khi gia nhập NATO, Phần Lan đã là một phần của Lực lượng Viễn chinh Liên hợp (JEF) từ năm 2017. Phần Lan cũng đóng góp cho Nhóm tác chiến EU. Phần Lan đã cử nhân sự đến Lực lượng Kosovo và Lực lượng Hỗ trợ An ninh Quốc tế ở Afghanistan. Vào ngày 18 tháng 12 năm 2023, Phần Lan đã ký thỏa thuận DCA với Hoa Kỳ, quy định sự hiện diện của các lực lượng vũ trang Hoa Kỳ và những người phụ thuộc của họ trên lãnh thổ Phần Lan, cũng như sự hiện diện và hoạt động của các nhà cung cấp của Hoa Kỳ.

Sau khi gia nhập NATO, Phần Lan cam kết duy trì chi tiêu quốc phòng ở mức ít nhất 2% GDP, phù hợp với mục tiêu của liên minh. Chính sách quốc phòng của Phần Lan tập trung vào khả năng tự vệ mạnh mẽ, đồng thời tăng cường hợp tác với các đồng minh NATO để đảm bảo an ninh tập thể. Những thách thức bao gồm việc hiện đại hóa quân đội và thích ứng với các mối đe dọa an ninh mới trong khu vực.

8. Phân cấp hành chính

Hệ thống phân cấp hành chính của Phần Lan bao gồm các vùng (maakunta) và các hạt/đô thị (kunta), mỗi cấp có vai trò và quyền hạn riêng trong quản lý địa phương và cung cấp dịch vụ công.
Phần Lan bao gồm 19 vùng (maakunta_maakunta^Finnish). Các vùng được quản lý bởi các hội đồng vùng, đóng vai trò là diễn đàn hợp tác cho các đô thị của một vùng. Nhiệm vụ chính của các vùng là lập kế hoạch vùng và phát triển doanh nghiệp và giáo dục. Ngoài ra, các dịch vụ y tế công cộng thường được tổ chức dựa trên các vùng. Các hội đồng vùng được bầu bởi các hội đồng thành phố, mỗi đô thị cử đại diện theo tỷ lệ dân số của mình. Ngoài hợp tác liên đô thị, là trách nhiệm của các hội đồng vùng, mỗi vùng có một Trung tâm Việc làm và Phát triển Kinh tế nhà nước chịu trách nhiệm quản lý địa phương về lao động, nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp và các vấn đề doanh nghiệp. Về mặt lịch sử, các vùng là các phân khu của các tỉnh lịch sử của Phần Lan, những khu vực đại diện chính xác hơn cho các phương ngữ và văn hóa địa phương.
Sáu Cơ quan Hành chính Nhà nước Khu vực chịu trách nhiệm cho một trong các vùng được gọi là alue_alue^Finnish trong tiếng Phần Lan; ngoài ra, Åland được chỉ định là vùng thứ bảy.

Vùng Đông Uusimaa (Itä-Uusimaa) đã được hợp nhất với Uusimaa vào ngày 1 tháng 1 năm 2011.

Tên tiếng Anh	Tên tiếng Phần Lan	Tên tiếng Thụy Điển	Thủ phủ	Cơ quan hành chính nhà nước vùng
Lapland	Lappi_Lappi^Finnish	Lappland_Lappland^Swedish	Rovaniemi	Lapland
Bắc Ostrobothnia	Pohjois-Pohjanmaa_{Pohjois-Pohjanmaa}^Finnish	Norra Österbotten_{Norra Österbotten}^Swedish	Oulu	Bắc Phần Lan
Kainuu	Kainuu_Kainuu^Finnish	Kajanaland_Kajanaland^Swedish	Kajaani	Bắc Phần Lan
Bắc Karelia	Pohjois-Karjala_{Pohjois-Karjala}^Finnish	Norra Karelen_{Norra Karelen}^Swedish	Joensuu	Đông Phần Lan
Bắc Savo	Pohjois-Savo_Pohjois-Savo^Finnish	Norra Savolax_{Norra Savolax}^Swedish	Kuopio	Đông Phần Lan
Nam Savo	Etelä-Savo_Etelä-Savo^Finnish	Södra Savolax_{Södra Savolax}^Swedish	Mikkeli	Đông Phần Lan
Nam Ostrobothnia	Etelä-Pohjanmaa_{Etelä-Pohjanmaa}^Finnish	Södra Österbotten_{Södra Österbotten}^Swedish	Seinäjoki	Tây và Trung Phần Lan
Trung Ostrobothnia	Keski-Pohjanmaa_{Keski-Pohjanmaa}^Finnish	Mellersta Österbotten_{Mellersta Österbotten}^Swedish	Kokkola	Tây và Trung Phần Lan
Ostrobothnia	Pohjanmaa_Pohjanmaa^Finnish	Österbotten_Österbotten^Swedish	Vaasa	Tây và Trung Phần Lan
Pirkanmaa	Pirkanmaa_Pirkanmaa^Finnish	Birkaland_Birkaland^Swedish	Tampere	Tây và Trung Phần Lan
Trung Phần Lan	Keski-Suomi_Keski-Suomi^Finnish	Mellersta Finland_{Mellersta Finland}^Swedish	Jyväskylä	Tây và Trung Phần Lan
Satakunta	Satakunta_Satakunta^Finnish	Satakunta_Satakunta^Swedish	Pori	Tây Nam Phần Lan
Tây Nam Phần Lan	Varsinais-Suomi_{Varsinais-Suomi}^Finnish	Egentliga Finland_{Egentliga Finland}^Swedish	Turku	Tây Nam Phần Lan
Nam Karelia	Etelä-Karjala_{Etelä-Karjala}^Finnish	Södra Karelen_{Södra Karelen}^Swedish	Lappeenranta	Nam Phần Lan
Päijät-Häme	Päijät-Häme_{Päijät-Häme}^Finnish	Päijänne-Tavastland_{Päijänne-Tavastland}^Swedish	Lahti	Nam Phần Lan
Kanta-Häme	Kanta-Häme_Kanta-Häme^Finnish	Egentliga Tavastland_{Egentliga Tavastland}^Swedish	Hämeenlinna	Nam Phần Lan
Uusimaa	Uusimaa_Uusimaa^Finnish	Nyland_Nyland^Swedish	Helsinki	Nam Phần Lan
Kymenlaakso	Kymenlaakso_Kymenlaakso^Finnish	Kymmenedalen_Kymmenedalen^Swedish	Kotka và Kouvola	Nam Phần Lan
Åland	Ahvenanmaa_Ahvenanmaa^Finnish	Åland_Åland^Swedish	Mariehamn	Åland

Các đơn vị hành chính cơ bản của đất nước là các đô thị, cũng có thể tự gọi mình là thị trấn hoặc thành phố. Chúng chiếm một nửa chi tiêu công. Chi tiêu được tài trợ bằng thuế thu nhập thành phố, trợ cấp của nhà nước và các nguồn thu khác. Tính đến năm 2021, có 309 đô thị, và hầu hết có ít hơn 6.000 cư dân.

Ngoài các đô thị, hai cấp trung gian được xác định. Các đô thị hợp tác trong bảy mươi tiểu vùng và mười chín hạt. Chúng được quản lý bởi các đô thị thành viên và chỉ có quyền hạn hạn chế. Tỉnh tự trị Åland có một hội đồng khu vực được bầu cử dân chủ vĩnh viễn. Người Sami có một vùng bản địa Sami bán tự trị ở Lapland cho các vấn đề về ngôn ngữ và văn hóa.

Các dịch vụ y tế, xã hội và dịch vụ khẩn cấp được tổ chức bởi các hạt dịch vụ phúc lợi. Phần Lan có 21 hạt dịch vụ phúc lợi và cấu trúc hạt chủ yếu dựa trên cấu trúc vùng. Hội đồng hạt, chịu trách nhiệm về hoạt động, quản lý và tài chính của khu vực, là cơ quan ra quyết định cao nhất trong hạt dịch vụ phúc lợi. Các đại biểu và phó ủy viên của hội đồng hạt được bầu trong các cuộc bầu cử hạt với nhiệm kỳ bốn năm. Các hạt dịch vụ phúc lợi là tự quản. Tuy nhiên, chúng không có quyền đánh thuế và nguồn tài trợ của chúng dựa trên nguồn tài trợ của chính phủ trung ương.

Khu vực thủ đô - bao gồm Helsinki, Vantaa, Espoo và Kauniainen - tạo thành một vùng đô thị liên tục với khoảng 1.500.000 triệu dân. Tuy nhiên, việc quản lý chung chỉ giới hạn ở sự hợp tác tự nguyện của tất cả các đô thị, ví dụ như trong Hội đồng Khu vực đô thị Helsinki.

8.1. Các thành phố lớn

Các thành phố lớn nhất Phần Lan theo dân số (2023)
Hạng	Thành phố	Vùng	Dân số
1	Helsinki	Uusimaa	675.747
2	Espoo	Uusimaa	314.821
3	Tampere	Pirkanmaa	255.333
4	Vantaa	Uusimaa	247.443
5	Oulu	Bắc Ostrobothnia	214.640
6	Turku	Tây Nam Phần Lan	202.250
7	Jyväskylä	Trung Phần Lan	147.821
8	Kuopio	Bắc Savo	124.131
9	Lahti	Päijät-Häme	121.006
10	Pori	Satakunta	83.219

Các thành phố lớn của Phần Lan đóng vai trò trung tâm kinh tế, văn hóa và hành chính quan trọng.

Helsinki: Thủ đô và là thành phố lớn nhất, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của cả nước. Nổi tiếng với kiến trúc tân cổ điển và hiện đại, các bảo tàng, nhà hát và đời sống văn hóa sôi động.
Espoo: Thành phố lớn thứ hai, nằm trong Vùng Thủ đô Helsinki. Đây là một trung tâm công nghệ cao quan trọng, nơi đặt trụ sở của nhiều công ty lớn như Nokia, và cũng có nhiều không gian xanh và khu bảo tồn thiên nhiên.
Tampere: Thành phố lớn thứ ba, nằm giữa hai hồ lớn. Tampere là một trung tâm công nghiệp lịch sử, ngày nay phát triển mạnh về công nghệ, giáo dục và văn hóa, nổi tiếng với các nhà hát và lễ hội.
Turku: Cựu thủ đô của Phần Lan, Turku là thành phố cổ nhất với di sản lịch sử và văn hóa phong phú, bao gồm Lâu đài Turku và Nhà thờ Turku. Đây cũng là một trung tâm giáo dục và hàng hải quan trọng.
Oulu: Thành phố lớn nhất ở miền Bắc Phần Lan, Oulu là một trung tâm công nghệ và đổi mới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông. Thành phố cũng có một đời sống văn hóa sôi động và gần gũi với thiên nhiên.

Những thành phố này, cùng với các đô thị khác, tạo nên mạng lưới đô thị đa dạng và năng động của Phần Lan, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.

9. Kinh tế

Nền kinh tế Phần Lan là một nền kinh tế hỗn hợp phát triển cao, đặc trưng bởi các ngành công nghiệp công nghệ cao, lâm nghiệp và dịch vụ. Chính sách kinh tế tập trung vào việc duy trì khả năng cạnh tranh quốc tế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đảm bảo phúc lợi xã hội cũng như bền vững môi trường.

9.1. Các ngành kinh tế chính

Mỏ vàng Kittilä, ở Kittilä, Lapland Phần Lan, là nhà sản xuất vàng sơ cấp lớn nhất châu Âu.

Phần Lan đã công nghiệp hóa nhanh chóng sau Thế chiến II, đạt mức GDP bình quân đầu người tương đương với Nhật Bản hoặc Anh vào đầu những năm 1970. Ban đầu, phần lớn sự phát triển kinh tế dựa trên hai nhóm ngành công nghiệp chủ yếu phục vụ xuất khẩu: "công nghiệp kim loại" (metalliteollisuus) và "công nghiệp rừng" (metsäteollisuus).

Công nghiệp kim loại: Bao gồm đóng tàu, gia công kim loại, công nghiệp ô tô, các sản phẩm kỹ thuật như động cơ và điện tử, cũng như sản xuất kim loại và hợp kim bao gồm thép, đồng và crôm. Nhiều tàu du lịch lớn nhất thế giới, bao gồm MS Freedom of the Seas và Oasis of the Seas, đã được đóng tại các nhà máy đóng tàu của Phần Lan.
Công nghiệp rừng (Lâm nghiệp và công nghiệp giấy): Bao gồm lâm nghiệp, gỗ, bột giấy và giấy, và thường được coi là một sự phát triển hợp lý dựa trên nguồn tài nguyên rừng rộng lớn của Phần Lan, vì 77% diện tích được bao phủ bởi rừng. Trong công nghiệp giấy và bột giấy, nhiều công ty lớn có trụ sở tại Phần Lan; Ahlstrom-Munksjö, Metsä Board, và UPM đều là các công ty dựa trên rừng của Phần Lan với doanh thu vượt 1.00 B EUR.
Công nghệ thông tin và truyền thông (ICT): Đây là một trong những ngành phát triển nhanh và quan trọng nhất, với Nokia từng là một biểu tượng toàn cầu. Hiện nay, Phần Lan vẫn mạnh về phát triển phần mềm, trò chơi điện tử (Rovio Entertainment với Angry Birds), và các giải pháp công nghệ cao.
Công nghiệp cơ khí và hóa chất: Các ngành này sản xuất máy móc, thiết bị và các sản phẩm hóa chất phục vụ cả thị trường trong nước và xuất khẩu.
Du lịch: Ngày càng trở thành một ngành kinh tế quan trọng, thu hút khách du lịch bởi vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa độc đáo và các hoạt động như ngắm Bắc Cực quang, thăm làng ông già Noel ở Lapland.

Trong những thập kỷ gần đây, nền kinh tế Phần Lan đã đa dạng hóa, với các công ty mở rộng sang các lĩnh vực như điện tử, đo lường (Vaisala), dầu khí (Neste), và trò chơi điện tử, và không còn bị chi phối bởi hai ngành công nghiệp kim loại và rừng. Tương tự như vậy, cơ cấu đã thay đổi, với ngành dịch vụ ngày càng phát triển. Mặc dù vậy, sản xuất phục vụ xuất khẩu vẫn nổi bật hơn so-với Tây Âu, do đó khiến Phần Lan có thể dễ bị tổn thương hơn trước các xu hướng kinh tế toàn cầu.

Năm 2017, nền kinh tế Phần Lan được ước tính bao gồm khoảng 2,7% nông nghiệp, 28,2% sản xuất và 69,1% dịch vụ. Năm 2019, thu nhập bình quân đầu người của Phần Lan được ước tính là 48.87 K USD. Năm 2020, Phần Lan được xếp hạng thứ 20 trong chỉ số thuận lợi kinh doanh, trong số 190 khu vực pháp lý. Tính đến năm 2022, Phần Lan xếp thứ 16 trên toàn cầu về GDP danh nghĩa bình quân đầu người theo IMF.

9.2. Năng lượng

Nhà máy điện hạt nhân Olkiluoto. Phần Lan có năm lò phản ứng hạt nhân thương mại.

Các thị trường năng lượng Bắc Âu tự do và phần lớn thuộc sở hữu tư nhân về tài chính và vật chất, được giao dịch trên các sàn giao dịch NASDAQ OMX Commodities Europe và Nord Pool Spot, đã cung cấp giá cả cạnh tranh so với các nước EU khác. Tính đến năm 2022, Phần Lan có giá điện phi hộ gia đình thấp nhất trong EU.

Năm 2021, thị trường năng lượng đạt khoảng 87 terawatt giờ và nhu cầu cao điểm khoảng 14 gigawatt vào mùa đông. Công nghiệp và xây dựng tiêu thụ 43,5% tổng lượng tiêu thụ, một con số tương đối cao phản ánh các ngành công nghiệp của Phần Lan. Tài nguyên hydrocarbon của Phần Lan chỉ giới hạn ở than bùn và gỗ. Khoảng 18% điện năng được sản xuất bằng thủy điện. Năm 2021, năng lượng tái tạo (chủ yếu là thủy điện và các dạng năng lượng gỗ khác nhau) ở mức cao 43% so với mức trung bình của EU là 22% trong tiêu thụ năng lượng cuối cùng. Khoảng 20% điện năng được nhập khẩu, đặc biệt là từ Thụy Điển do chi phí ở đó thấp hơn. Tính đến tháng 2 năm 2022, trữ lượng dầu mỏ chiến lược của Phần Lan đủ dùng cho 200 ngày nhập khẩu dầu ròng trong trường hợp khẩn cấp.

Phần Lan có năm lò phản ứng hạt nhân thuộc sở hữu tư nhân sản xuất 40% năng lượng của đất nước. Kho chứa nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng Onkalo hiện đang được xây dựng tại Nhà máy điện hạt nhân Olkiluoto ở đô thị Eurajoki, trên bờ biển phía tây Phần Lan, bởi công ty Posiva. Chính sách năng lượng quốc gia của Phần Lan tập trung vào việc đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo, đồng thời cân nhắc các vấn đề bảo vệ môi trường.

9.3. Giao thông

Một đầu máy VR Class Sr2. VR thuộc sở hữu nhà nước vận hành một mạng lưới đường sắt phục vụ tất cả các thành phố lớn ở Phần Lan.

Một máy bay Finnair tại Sân bay Helsinki.

Hệ thống đường bộ của Phần Lan được sử dụng cho hầu hết lưu lượng hàng hóa và hành khách nội địa. Chi tiêu hàng năm của nhà nước cho mạng lưới đường bộ khoảng 1.00 B EUR được thanh toán bằng thuế xe cộ và nhiên liệu, với số tiền tương ứng khoảng 1.50 B EUR và 1.00 B EUR. Trong số các đường cao tốc Phần Lan, các tuyến đường chính quan trọng và bận rộn nhất bao gồm Đường cao tốc Turku (E18), Đường cao tốc Tampere (E12), Đường cao tốc Lahti (E75), và các tuyến đường vành đai (Vành đai I và Vành đai III) của khu vực đô thị Helsinki và Đường vành đai Tampere của Khu đô thị Tampere.

Cửa ngõ hành khách quốc tế chính là Sân bay Helsinki, đã phục vụ khoảng 15,3 triệu hành khách vào năm 2023. Có 26 sân bay khác có các chuyến bay chở khách theo lịch trình. Finnair có trụ sở tại Sân bay Helsinki, Blue1, và Nordic Regional Airlines, Norwegian Air Shuttle bán các dịch vụ hàng không cả trong nước và quốc tế.

Chính phủ hàng năm chi khoảng 350.00 M EUR để duy trì mạng lưới đường sắt dài 5.87 K km. Vận tải đường sắt do VR Group thuộc sở hữu nhà nước đảm nhận. Tuyến đường sắt đầu tiên của Phần Lan được khai trương vào năm 1862, và ngày nay nó là một phần của Tuyến đường sắt chính Phần Lan, dài hơn 800 km. Helsinki đã khai trương hệ thống tàu điện ngầm ở cực bắc thế giới vào năm 1982.

Phần lớn các chuyến hàng quốc tế được xử lý tại các cảng. Cảng Vuosaari ở Helsinki là cảng container lớn nhất ở Phần Lan; các cảng khác bao gồm Kotka, Hamina, Hanko, Pori, Rauma, và Oulu. Có lưu lượng hành khách từ Helsinki và Turku, có các kết nối phà đến Tallinn, Mariehamn, Stockholm và Travemünde. Tuyến Helsinki-Tallinn là một trong những tuyến đường biển chở khách bận rộn nhất thế giới. Các chính sách phát triển giao thông bền vững bao gồm việc khuyến khích sử dụng phương tiện công cộng, xe đạp và đi bộ, cũng như đầu tư vào cơ sở hạ tầng đường sắt và các giải pháp giao thông thông minh.

9.4. Du lịch

Lâu đài Häme lịch sử ở Hämeenlinna nằm gần Hồ Vanajavesi.

Năm 2017, du lịch ở Phần Lan đạt tổng doanh thu khoảng 15.00 B EUR. Trong đó, 4.60 B EUR (30%) đến từ du lịch nước ngoài. Năm 2017, có 15,2 triệu lượt khách du lịch nội địa qua đêm và 6,7 triệu lượt khách du lịch nước ngoài qua đêm. Du lịch đóng góp khoảng 2,7% vào GDP của Phần Lan.

Lapland có mức tiêu thụ du lịch cao nhất trong tất cả các vùng của Phần Lan. Phía trên Vòng Bắc Cực, vào giữa mùa đông, có đêm vùng cực, một khoảng thời gian mặt trời không mọc trong nhiều ngày hoặc nhiều tuần, hoặc thậm chí hàng tháng, và tương ứng, mặt trời lúc nửa đêm vào mùa hè, không có hoàng hôn ngay cả lúc nửa đêm (lên đến 73 ngày liên tục, tại điểm cực bắc). Lapland ở rất xa về phía bắc nên cực quang, huỳnh quang ở tầng khí quyển cao do gió mặt trời, thường xuyên được nhìn thấy vào mùa thu, mùa đông và mùa xuân. Lapland Phần Lan cũng được coi là quê hương của Ông già Noel, với một số công viên giải trí, chẳng hạn như Làng Ông già Noel và Công viên Santa ở Rovaniemi. Các điểm đến du lịch quan trọng khác ở Lapland cũng bao gồm các khu nghỉ dưỡng trượt tuyết (chẳng hạn như Levi, Ruka và Ylläs) và các chuyến đi xe trượt tuyết do tuần lộc hoặc chó husky kéo.

Các điểm thu hút khách du lịch ở Phần Lan bao gồm cảnh quan thiên nhiên được tìm thấy trên khắp đất nước cũng như các điểm tham quan đô thị. Phần Lan có 40 công viên quốc gia (chẳng hạn như Công viên quốc gia Koli ở Bắc Karelia), từ bờ biển phía Nam của Vịnh Phần Lan đến các ngọn núi cao của Lapland. Các hoạt động ngoài trời bao gồm trượt tuyết Bắc Âu, chơi gôn, câu cá, du thuyền, du ngoạn trên hồ, đi bộ đường dài và chèo thuyền kayak, cùng nhiều hoạt động khác. Ngắm chim rất phổ biến đối với những người yêu thích chim chóc, tuy nhiên, săn bắn cũng rất phổ biến.

Các điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng nhất ở Helsinki bao gồm Nhà thờ chính tòa Helsinki và pháo đài biển Suomenlinna. Các công viên giải trí nổi tiếng nhất của Phần Lan bao gồm Linnanmäki ở Helsinki và Särkänniemi ở Tampere. Lâu đài Thánh Olaf (Olavinlinna) ở Savonlinna tổ chức Lễ hội Opera Savonlinna hàng năm, và các khu trung cổ của các thành phố Turku, Rauma và Porvoo cũng thu hút du khách. Các chuyến du thuyền thương mại giữa các thành phố ven biển và cảng lớn trong khu vực Baltic đóng một vai trò quan trọng trong ngành du lịch địa phương. Ngành du lịch Phần Lan không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần quảng bá văn hóa và bảo tồn di sản thiên nhiên, đồng thời tạo ra các tác động xã hội thông qua việc tạo việc làm và phát triển cộng đồng địa phương.

9.5. Thị trường lao động và chính sách công

Cờ của các nước Bắc Âu từ trái sang phải: Đan Mạch, Iceland, Thụy Điển, Na Uy và Phần Lan.

Các chính trị gia Phần Lan thường noi theo mô hình Bắc Âu. Các nước Bắc Âu đã tự do thương mại trong hơn một thế kỷ. Mức độ bảo hộ trong thương mại hàng hóa thấp, ngoại trừ các sản phẩm nông nghiệp. Phần Lan được xếp hạng 16 trong Chỉ số Tự do Kinh tế toàn cầu năm 2008 và thứ chín ở châu Âu. Theo OECD, chỉ có bốn quốc gia EU-15 có thị trường sản phẩm ít được quản lý hơn và chỉ một quốc gia có thị trường tài chính ít được quản lý hơn. Sách Niên giám Năng lực Cạnh tranh Thế giới của IMD năm 2007 xếp Phần Lan là quốc gia có năng lực cạnh tranh thứ 17. Chỉ số của Diễn đàn Kinh tế Thế giới năm 2008 xếp Phần Lan là quốc gia có năng lực cạnh tranh thứ sáu.

Hệ thống pháp luật rõ ràng và thủ tục hành chính kinh doanh ít hơn hầu hết các quốc gia. Quyền tài sản được bảo vệ tốt và các thỏa thuận hợp đồng được tôn trọng nghiêm ngặt. Phần Lan được xếp hạng là quốc gia ít tham nhũng nhất thế giới trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng và thứ 13 trong Chỉ số Thuận lợi Kinh doanh.

Tại Phần Lan, các thỏa ước lao động tập thể có giá trị phổ biến. Các thỏa ước này được soạn thảo vài năm một lần cho mỗi ngành nghề và cấp bậc thâm niên, chỉ có một vài công việc nằm ngoài hệ thống này. Thỏa ước trở thành có hiệu lực phổ biến với điều kiện hơn 50% người lao động ủng hộ nó, trên thực tế bằng cách là thành viên của một công đoàn liên quan. Tỷ lệ tham gia công đoàn cao (70%), đặc biệt là ở tầng lớp trung lưu (AKAVA, chủ yếu dành cho các chuyên gia có trình độ đại học: 80%).

Đặc điểm của thị trường lao động Phần Lan bao gồm tỷ lệ tham gia lao động cao, đặc biệt là ở phụ nữ, và một hệ thống thương lượng tập thể mạnh mẽ. Chính sách việc làm tập trung vào việc thúc đẩy đào tạo và nâng cao kỹ năng, hỗ trợ người thất nghiệp tìm việc làm và đảm bảo điều kiện làm việc công bằng. Mô hình phúc lợi xã hội Bắc Âu, với các dịch vụ công cộng chất lượng cao và mạng lưới an sinh xã hội rộng khắp, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định xã hội và giảm bất bình đẳng. Đối thoại ba bên giữa chính phủ, người sử dụng lao động và người lao động là một yếu tố quan trọng trong việc hoạch định chính sách công. Các vấn đề môi trường ngày càng được chú trọng trong các chính sách kinh tế và lao động, nhằm hướng tới một sự phát triển bền vững.

Tính đến năm 2008, mức thu nhập trung bình, đã điều chỉnh theo sức mua, tương đương với Ý, Thụy Điển, Đức và Pháp. Năm 2006, 62% lực lượng lao động làm việc cho các công ty có ít hơn 250 công nhân, những công ty này tạo ra 49% tổng doanh thu kinh doanh. Tỷ lệ việc làm của phụ nữ cao. Sự phân biệt giới tính giữa các ngành nghề do nam giới thống trị và các ngành nghề do nữ giới thống trị cao hơn so với ở Hoa Kỳ. Tỷ lệ lao động bán thời gian là một trong những mức thấp nhất trong OECD vào năm 1999. Tính đến năm 2013, 10 nhà tuyển dụng tư nhân lớn nhất ở Phần Lan là Itella, Nokia, OP-Pohjola, ISS, VR, Kesko, UPM-Kymmene, YIT, Metso, và Nordea. Tính đến năm 2022, tỷ lệ thất nghiệp là 6,8%.

Tính đến năm 2022, 46% hộ gia đình chỉ có một người, 32% có hai người và 22% có ba người trở lên. Không gian ở trung bình là 40 m² một người. Năm 2021, GDP của Phần Lan đạt 251 tỷ EUR. Năm 2022, tổng cộng 74% người lao động làm việc trong lĩnh vực dịch vụ và hành chính, 21% trong công nghiệp và xây dựng, và 4% trong nông nghiệp và lâm nghiệp.

Phần Lan có tỷ lệ hợp tác xã tập trung cao nhất so với dân số của mình. Nhà bán lẻ lớn nhất, đồng thời là nhà tuyển dụng tư nhân lớn nhất, S-Group, và ngân hàng lớn nhất, OP-Group, trong nước đều là hợp tác xã.

10. Xã hội

Xã hội Phần Lan được xây dựng trên nền tảng của mô hình phúc lợi Bắc Âu, nhấn mạnh sự bình đẳng, gắn kết xã hội và chất lượng cuộc sống cao. Cơ cấu dân số, ngôn ngữ, tôn giáo, giáo dục và hệ thống y tế đều phản ánh các đặc điểm và giá trị này.

10.1. Dân cư

Dân số của Phần Lan là khoảng 5,6 triệu người. Tỷ lệ sinh là 7,8 trên 1.000 dân, với tỷ suất sinh là 1,26 trẻ em sinh ra trên mỗi phụ nữ, một trong những mức thấp nhất thế giới, thấp hơn đáng kể so với tỷ lệ thay thế là 2,1. Năm 1887, Phần Lan ghi nhận tỷ lệ cao nhất, 5,17 trẻ em sinh ra trên mỗi phụ nữ. Phần Lan có một trong những dân số già nhất thế giới, với độ tuổi trung bình là 42,6 tuổi. Khoảng một nửa số cử tri được ước tính trên 50 tuổi. Phần Lan có mật độ dân số trung bình là 18 người trên mỗi kilômét vuông. Đây là mật độ dân số thấp thứ ba trong số các quốc gia châu Âu, sau Na Uy và Iceland, và là mật độ dân số thấp nhất trong số các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu. Dân số Phần Lan luôn tập trung ở các vùng phía nam của đất nước, một hiện tượng càng trở nên rõ rệt hơn trong quá trình đô thị hóa thế kỷ XX. Ba trong số bốn thành phố lớn nhất ở Phần Lan nằm ở khu vực đô thị Helsinki -Helsinki, Espoo và Vantaa. Trong các thành phố lớn nhất của Phần Lan, Tampere đứng thứ ba sau Helsinki và Espoo trong khi Vantaa, thành phố lân cận Helsinki, đứng thứ tư. Các thành phố khác có dân số trên 100.000 người là Turku, Oulu, Jyväskylä, Kuopio và Lahti.

Dân số nhập cư của Phần Lan đang tăng lên. Tính đến năm 2023, có 571.268 người có nguồn gốc nước ngoài sống ở Phần Lan (10,2% dân số), hầu hết trong số họ đến từ Liên Xô cũ, Estonia, Thụy Điển, Iraq, Trung Quốc và Ấn Độ. Con cái của người nước ngoài không tự động được cấp quốc tịch Phần Lan, vì luật quốc tịch Phần Lan thực hành và duy trì chính sách jus sanguinis, theo đó chỉ những đứa trẻ sinh ra có ít nhất một cha hoặc mẹ là người Phần Lan mới được cấp quốc tịch. Nếu chúng được sinh ra ở Phần Lan và không thể nhận quốc tịch của bất kỳ quốc gia nào khác, chúng sẽ trở thành công dân. Ngoài ra, một số người gốc Phần Lan cư trú tại các quốc gia từng là một phần của Liên Xô, vẫn giữ quyền trở về, quyền thiết lập nơi thường trú tại đất nước, điều này cuối cùng sẽ cho phép họ đủ điều kiện để được cấp quốc tịch. Tính đến năm 2023, 535.451 người ở Phần Lan sinh ra ở một quốc gia khác, chiếm 9,6% dân số. 10 nhóm người sinh ra ở nước ngoài lớn nhất (theo thứ tự) đến từ Estonia, Thụy Điển, Iraq, Nga, Trung Quốc, Ukraina, Ấn Độ, Somalia, Philippines, Thái Lan, Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ.

Các dân tộc thiểu số quốc gia của Phần Lan bao gồm người Sami, người Romani, người người Do Thái và người người Tatar. Người Romani thuộc nhóm Kale Phần Lan định cư tại đất nước này vào cuối thế kỷ XVI.

10.2. Ngôn ngữ

Phân bố ngôn ngữ tại các đô thị của Phần Lan (2016).

Tiếng Phần Lan và tiếng Thụy Điển là các ngôn ngữ chính thức của Phần Lan. Tiếng Phần Lan chiếm ưu thế trên toàn quốc trong khi tiếng Thụy Điển được nói ở một số khu vực ven biển ở phía tây và phía nam (với các thị trấn như Ekenäs, Pargas, Närpes, Kristinestad, Jakobstad và Nykarleby) và ở vùng tự trị Åland, đây là vùng duy nhất chỉ nói tiếng Thụy Điển ở Phần Lan. Tính đến năm 2023, tiếng mẹ đẻ của 84,9% dân số là tiếng Phần Lan, thuộc phân nhóm Finnic của ngữ hệ Ural. Ngôn ngữ này là một trong bốn ngôn ngữ chính thức của EU không thuộc ngữ hệ Ấn-Âu, và không có quan hệ huyết thống với các ngôn ngữ quốc gia khác của các quốc gia Bắc Âu. Ngược lại, tiếng Phần Lan có quan hệ gần gũi với tiếng Estonia và tiếng Karelia, và xa hơn với tiếng Hungary và các tiếng Sami.

Tiếng Thụy Điển là tiếng mẹ đẻ của 5,1% dân số (Người Phần Lan nói tiếng Thụy Điển). Tiếng Thụy Điển là một môn học bắt buộc ở trường và kiến thức chung về ngôn ngữ này tốt đối với nhiều người không phải là người bản ngữ. Tương tự, đa số người nói tiếng Thụy Điển không phải là người Åland có thể nói tiếng Phần Lan. Phía Phần Lan của biên giới đất liền với Thụy Điển chỉ nói tiếng Phần Lan. Tiếng Thụy Điển ở bên kia biên giới khác biệt với tiếng Thụy Điển được nói ở Phần Lan. Có sự khác biệt đáng kể về phát âm giữa các biến thể của tiếng Thụy Điển được nói ở hai quốc gia, mặc dù khả năng thông hiểu lẫn nhau của chúng gần như phổ biến.

Tiếng Romani Phần Lan được khoảng 5.000-6.000 người nói; có khoảng 13.000-14.000 người Romani ở Phần Lan. Tiếng Romani và Ngôn ngữ ký hiệu Phần Lan cũng được công nhận trong hiến pháp. Có hai ngôn ngữ ký hiệu: Ngôn ngữ ký hiệu Phần Lan, được 4.000-5.000 người sử dụng như tiếng mẹ đẻ, và Ngôn ngữ ký hiệu Phần Lan-Thụy Điển, được khoảng 150 người sử dụng như tiếng mẹ đẻ. Tiếng Tatar được một thiểu số người Tatar Phần Lan khoảng 800 người nói, tổ tiên của họ chủ yếu chuyển đến Phần Lan từ những năm 1870 đến những năm 1920.

Các tiếng Sámi có vị thế chính thức ở các vùng của Lapland, nơi người Sámi, với số lượng hơn 10.000 người, được công nhận là một dân tộc bản địa. Khoảng một phần tư trong số họ nói một ngôn ngữ Sami như tiếng mẹ đẻ. Các ngôn ngữ Sami được nói ở Phần Lan là tiếng Bắc Sámi, tiếng Inari Sámi và tiếng Skolt Sámi. Quyền của các nhóm thiểu số (đặc biệt là người Sami, người nói tiếng Thụy Điển và người Romani) được hiến pháp bảo vệ. Các ngôn ngữ Bắc Âu và tiếng Karelia cũng được công nhận đặc biệt ở các vùng của Phần Lan.

Tính đến năm 2023, các ngoại ngữ phổ biến nhất là tiếng Nga (1,8%), tiếng Estonia (0,9%), tiếng Ả Rập (0,7%), tiếng Anh (0,6%) và tiếng Ukraina (0,5%).

Tiếng Anh được hầu hết học sinh học như một môn bắt buộc từ lớp một (lúc bảy tuổi), trước đây là từ lớp ba hoặc lớp năm, trong trường phổ thông (ở một số trường có thể chọn các ngôn ngữ khác thay thế). Tiếng Đức, tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha và tiếng Nga có thể được học như ngoại ngữ thứ hai từ lớp bốn (lúc 10 tuổi; một số trường có thể cung cấp các lựa chọn khác). Hệ thống giáo dục quốc dân Phần Lan chú trọng việc dạy và học ngoại ngữ để tăng cường khả năng hội nhập quốc tế và giao tiếp đa văn hóa cho học sinh.

10.3. Tôn giáo

Với 3,5 triệu thành viên, Giáo hội Tin Lành Luther Phần Lan là tổ chức tôn giáo lớn nhất Phần Lan; vào cuối năm 2023, 63,6% người Phần Lan là thành viên của giáo hội này. Giáo hội Tin Lành Luther Phần Lan đã chứng kiến tỷ lệ dân số của đất nước giảm khoảng một phần trăm hàng năm trong những năm gần đây. Sự sụt giảm này là do cả việc từ bỏ tư cách thành viên nhà thờ và tỷ lệ rửa tội giảm. Nhóm lớn thứ hai, chiếm 26,3% dân số vào năm 2017, không có tôn giáo. Một thiểu số nhỏ thuộc Giáo hội Chính thống Phần Lan (1,1%). Các giáo phái Tin Lành khác và Giáo hội Công giáo La Mã nhỏ hơn đáng kể, cũng như các cộng đồng Do Thái và các cộng đồng phi Cơ đốc giáo khác (tổng cộng 1,6%). Trung tâm Nghiên cứu Pew ước tính dân số Hồi giáo là 2,7% vào năm 2016.

Nhà thờ quốc gia của Phần Lan là Nhà thờ Thụy Điển cho đến năm 1809. Là một Đại Công quốc tự trị thuộc Nga từ năm 1809 đến năm 1917, Phần Lan vẫn duy trì hệ thống Nhà thờ Quốc gia Luther, và Giáo hội Tin Lành Luther Phần Lan được thành lập. Sau khi Phần Lan giành độc lập vào năm 1917, tự do tôn giáo đã được tuyên bố trong hiến pháp năm 1919, và một luật riêng về tự do tôn giáo vào năm 1922. Thông qua sự sắp xếp này, Giáo hội Tin Lành Luther Phần Lan đã có được vị thế hiến định là một nhà thờ quốc gia cùng với Giáo hội Chính thống Phần Lan, tuy nhiên vị thế của giáo hội này không được quy định trong hiến pháp. Các nhà thờ Luther và Chính thống giáo chính có vai trò đặc biệt như trong các nghi lễ nhà nước và trường học.

Năm 2016, 69,3% trẻ em Phần Lan được rửa tội và 82,3% được kiên tín vào năm 2012 ở tuổi 15, và hơn 90% các đám tang là theo nghi thức Cơ đốc giáo. Tuy nhiên, phần lớn người Luther chỉ đến nhà thờ vào những dịp đặc biệt như lễ Giáng sinh, đám cưới và đám tang. Nhà thờ Luther ước tính có khoảng 1,8% thành viên của họ tham dự các buổi lễ nhà thờ hàng tuần. Số lần đến nhà thờ trung bình hàng năm của các thành viên nhà thờ là khoảng hai lần.

Theo một cuộc thăm dò Eurobarometer năm 2010, 33% công dân Phần Lan trả lời rằng họ "tin có Chúa"; 42% trả lời rằng họ "tin có một loại linh hồn hoặc sinh lực nào đó"; và 22% rằng họ "không tin có bất kỳ loại linh hồn, Chúa hoặc sinh lực nào". Theo dữ liệu khảo sát của ISSP (2008), 8% tự coi mình là "rất sùng đạo", và 31% là "sùng đạo vừa phải". Trong cùng một cuộc khảo sát, 28% tự nhận mình là "bất khả tri" và 29% là "không tôn giáo".

10.4. Giáo dục

Thư viện Trung tâm Helsinki Oodi được chọn là thư viện công cộng mới tốt nhất thế giới năm 2019.

Hầu hết giáo dục phổ thông được tổ chức ở cấp thành phố. Khoảng 3% học sinh theo học tại các trường tư thục (chủ yếu là các trường chuyên ngữ và trường quốc tế). Giáo dục chính quy thường bắt đầu từ 7 tuổi. Trường tiểu học thường kéo dài sáu năm và trường trung học cơ sở ba năm.

Chương trình giảng dạy do Bộ Giáo dục và Văn hóa và Hội đồng Giáo dục quy định. Giáo dục là bắt buộc đối với trẻ em từ 7 đến 18 tuổi. Sau khi học xong trung học cơ sở, học sinh tốt nghiệp có thể đăng ký vào các trường dạy nghề hoặc trường trung học phổ thông (trường trung học phổ thông). Các trường dạy nghề cung cấp giáo dục nghề nghiệp: khoảng 40% học sinh trong một nhóm tuổi chọn con đường này sau khi học xong trung học cơ sở. Các trường trung học phổ thông định hướng học thuật có yêu cầu đầu vào cao hơn và chuẩn bị đặc biệt cho Abitur và giáo dục đại học. Tốt nghiệp từ một trong hai loại hình này đều đủ điều kiện để học lên đại học.

Linus Torvalds, kỹ sư phần mềm Phần Lan nổi tiếng nhất với việc tạo ra kernel nguồn mở phổ biến Linux.

Trong giáo dục đại học, có hai lĩnh vực chủ yếu riêng biệt và không tương tác với nhau: các trường đại học bách khoa định hướng nghề nghiệp và các trường đại học định hướng nghiên cứu. Giáo dục miễn phí và chi phí sinh hoạt phần lớn được chính phủ tài trợ thông qua trợ cấp sinh viên. Có 15 trường đại học và 24 trường Đại học Khoa học Ứng dụng (UAS) trong cả nước. Đại học Helsinki được xếp hạng thứ 75 trong Bảng xếp hạng các trường đại học hàng đầu năm 2010. Các trường đại học uy tín khác của Phần Lan bao gồm Đại học Aalto ở Espoo, cả Đại học Turku và Đại học Åbo Akademi ở Turku, Đại học Jyväskylä, Đại học Oulu, Đại học LUT ở Lappeenranta và Lahti, Đại học Đông Phần Lan ở Kuopio và Joensuu, và Đại học Tampere.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới xếp hạng giáo dục đại học của Phần Lan đứng số 1 thế giới. Khoảng 33% người dân có bằng đại học, tương tự như các nước Bắc Âu và cao hơn hầu hết các nước OECD khác ngoại trừ Canada (44%), Hoa Kỳ (38%) và Nhật Bản (37%). Ngoài ra, 38% dân số Phần Lan có bằng đại học hoặc cao đẳng, đây là một trong những tỷ lệ cao nhất thế giới. Giáo dục người lớn xuất hiện dưới nhiều hình thức, chẳng hạn như các trường trung học buổi tối, các viện dân sự và công nhân, các trung tâm nghiên cứu, các trung tâm đào tạo nghề và các trường trung học phổ thông dân gian.

Hơn 30% sinh viên tốt nghiệp đại học thuộc các lĩnh vực liên quan đến khoa học. Cải thiện rừng, nghiên cứu vật liệu, khoa học môi trường, mạng thần kinh, vật lý nhiệt độ thấp, nghiên cứu não bộ, công nghệ sinh học, công nghệ di truyền và truyền thông là những lĩnh vực nghiên cứu mà các nhà nghiên cứu Phần Lan đã có những đóng góp đáng kể. Phần Lan có năng suất cao trong nghiên cứu khoa học. Năm 2005, Phần Lan có số lượng ấn phẩm khoa học bình quân đầu người cao thứ tư trong số các nước OECD. Năm 2007, 1.801 bằng sáng chế đã được nộp tại Phần Lan. Hệ thống giáo dục Phần Lan nhấn mạnh sự bình đẳng, chất lượng cao và miễn phí, góp phần tạo nên một lực lượng lao động có tay nghề cao và một xã hội dựa trên tri thức.

10.5. Y tế và phúc lợi

Một người đàn ông đang hiến máu tại Hội Chữ thập đỏ Phần Lan (VeripalveluDịch vụ MáuFinnish) — Một người đàn ông đang hiến máu tại Hội Chữ thập đỏ Phần Lan (Veripalvelu_{Dịch vụ Máu}^Finnish)

Tuổi thọ trung bình là 79 tuổi đối với nam và 84 tuổi đối với nữ vào năm 2017. Tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi là 2,3 trên 1.000 ca sinh sống vào năm 2017, xếp Phần Lan vào nhóm có tỷ lệ thấp nhất thế giới. Tỷ lệ sinh sản vào năm 2014 là 1,71 trẻ em sinh ra/phụ nữ và đã ở dưới mức thay thế là 2,1 kể từ năm 1969. Với tỷ lệ sinh thấp, phụ nữ cũng sinh con ở độ tuổi muộn hơn, độ tuổi trung bình khi sinh con đầu lòng là 28,6 vào năm 2014. Một nghiên cứu năm 2011 được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet cho thấy Phần Lan có tỷ lệ thai chết lưu thấp nhất trong số 193 quốc gia.

Đã có sự gia tăng nhẹ hoặc không thay đổi về bất bình đẳng phúc lợi và sức khỏe giữa các nhóm dân số trong thế kỷ XXI. Các bệnh liên quan đến lối sống đang gia tăng. Hơn nửa triệu người Phần Lan mắc bệnh tiểu đường, bệnh tiểu đường loại 1 là bệnh phổ biến nhất trên toàn cầu ở Phần Lan. Nhiều trẻ em được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường loại 2. Số lượng các bệnh cơ xương khớp và ung thư đang gia tăng, mặc dù tiên lượng ung thư đã được cải thiện. Dị ứng và sa sút trí tuệ cũng là những vấn đề sức khỏe ngày càng gia tăng ở Phần Lan. Một trong những lý do phổ biến nhất gây mất khả năng lao động là do rối loạn tâm thần, đặc biệt là rối loạn trầm cảm nặng. Nếu không chuẩn hóa theo tuổi, tỷ lệ tự tử là 13 trên 100.000 người vào năm 2015, gần với mức trung bình của Bắc Âu. Tỷ lệ tự tử được chuẩn hóa theo tuổi vẫn thuộc hàng cao nhất trong số các nước phát triển trong OECD.

Có 307 người dân trên mỗi bác sĩ. Khoảng 19% chi phí chăm sóc sức khỏe do các hộ gia đình trực tiếp chi trả và 77% do thuế.

Vào tháng 4 năm 2012, Phần Lan được xếp hạng thứ hai về Tổng Hạnh phúc Quốc gia trong một báo cáo do Viện Trái đất công bố. Kể từ năm 2012, Phần Lan luôn được xếp hạng ít nhất trong top 5 các quốc gia hạnh phúc nhất thế giới trong Báo cáo Hạnh phúc Thế giới hàng năm của Liên Hợp Quốc, cũng như được xếp hạng là quốc gia hạnh phúc nhất kể từ năm 2018. Hệ thống y tế công cộng toàn diện, các chỉ số sức khỏe cộng đồng cao và chính sách phúc lợi xã hội mạnh mẽ là những đặc điểm nổi bật của Phần Lan, tuy nhiên quốc gia này cũng đối mặt với những thách thức như dân số già hóa và sự gia tăng của một số bệnh mãn tính.

10.6. Nhập cư

Tình hình người nhập cư tại Phần Lan đã có những thay đổi đáng kể trong những thập kỷ gần đây. Theo truyền thống, Phần Lan là một quốc gia có tỷ lệ nhập cư tương đối thấp so với các nước Bắc Âu khác, nhưng con số này đã tăng lên, đặc biệt là sau khi gia nhập Liên minh châu Âu năm 1995 và do các cuộc khủng hoảng nhân đạo toàn cầu.

Chính sách nhập cư của Phần Lan dựa trên cả nhu cầu kinh tế và các cam kết nhân đạo quốc tế. Nước này thu hút lao động có tay nghề cao trong các lĩnh vực như công nghệ thông tin, y tế và kỹ thuật. Đồng thời, Phần Lan cũng tiếp nhận người tị nạn và người xin tị nạn theo các công ước quốc tế. Quá trình hội nhập của người nhập cư được hỗ trợ thông qua các chương trình ngôn ngữ, giáo dục và việc làm, nhằm giúp họ thích nghi với xã hội Phần Lan.

Sự gia tăng nhập cư đã góp phần vào quá trình chuyển đổi Phần Lan sang một xã hội đa văn hóa hơn. Điều này mang lại cả cơ hội và thách thức. Về mặt cơ hội, người nhập cư đóng góp vào sự đa dạng văn hóa, lực lượng lao động và đổi mới kinh tế. Tuy nhiên, cũng có những thách thức liên quan đến hội nhập xã hội, việc làm, nhà ở và đôi khi là cả những căng thẳng xã hội. Các cuộc tranh luận công khai về chính sách nhập cư và hội nhập vẫn tiếp diễn, phản ánh sự tìm kiếm cân bằng giữa lợi ích quốc gia, giá trị nhân đạo và sự gắn kết xã hội.

11. Văn hóa

Văn hóa Phần Lan là sự pha trộn độc đáo giữa các yếu tố truyền thống bản địa, ảnh hưởng từ các nước láng giềng Bắc Âu và Nga, cùng với những nét hiện đại. Từ sử thi dân tộc Kalevala đến thiết kế đương đại và truyền thống xông hơi sauna, văn hóa Phần Lan thể hiện một bản sắc riêng biệt và phong phú.

11.1. Văn học

Văn học viết Phần Lan có thể nói là tồn tại từ khi Mikael Agricola dịch Tân Ước sang tiếng Phần Lan trong thời kỳ Cải cách Tin Lành, nhưng ít tác phẩm văn học đáng chú ý nào được viết cho đến thế kỷ XIX và sự khởi đầu của một Phong trào Lãng mạn dân tộc Phần Lan. Điều này đã thúc đẩy Elias Lönnrot sưu tầm thơ ca dân gian Phần Lan và Karelia, sắp xếp và xuất bản chúng thành Kalevala, sử thi quốc gia của Phần Lan. Thời kỳ này chứng kiến sự trỗi dậy của các nhà thơ và tiểu thuyết gia viết bằng tiếng Phần Lan, đáng chú ý là nhà văn dân tộc của Phần Lan, Aleksis Kivi (Bảy anh em), và Minna Canth, Eino Leino, và Juhani Aho. Nhiều nhà văn của phong trào thức tỉnh dân tộc viết bằng tiếng Thụy Điển, chẳng hạn như nhà thơ dân tộc J. L. Runeberg (Những câu chuyện của Thiếu úy Stål) và Zachris Topelius.

Sau khi Phần Lan giành độc lập, đã có sự trỗi dậy của các nhà văn hiện đại, nổi tiếng nhất là nhà thơ nói tiếng Thụy Điển Edith Södergran. Các tác giả nói tiếng Phần Lan khám phá các chủ đề dân tộc và lịch sử. Nổi tiếng nhất trong số họ là Frans Eemil Sillanpää, người đã được trao Giải Nobel Văn học năm 1939, tiểu thuyết gia lịch sử Mika Waltari, và Väinö Linna với Người lính vô danh và Dưới ngôi sao phương Bắc trilogy. Bắt đầu với Paavo Haavikko, thơ ca Phần Lan đã tiếp nhận chủ nghĩa hiện đại. Bên cạnh Kalevala của Lönnrot và Waltari, Tove Jansson nói tiếng Thụy Điển, nổi tiếng nhất với tư cách là người tạo ra The Moomins, là nhà văn Phần Lan được dịch nhiều nhất; sách của bà đã được dịch sang hơn 40 ngôn ngữ.

11.2. Nghệ thuật thị giác, thiết kế và kiến trúc

Akseli Gallen-Kallela, Phòng thủ Sampo, 1896, Bảo tàng Nghệ thuật Turku — Akseli Gallen-Kallela, *Phòng thủ Sampo*, 1896, Bảo tàng Nghệ thuật Turku

Nghệ thuật thị giác ở Phần Lan bắt đầu hình thành những đặc điểm của nó vào thế kỷ XIX khi chủ nghĩa dân tộc lãng mạn đang trỗi dậy ở Phần Lan tự trị. Các họa sĩ Phần Lan nổi tiếng nhất, Akseli Gallen-Kallela, bắt đầu vẽ theo phong cách tự nhiên nhưng sau đó chuyển sang chủ nghĩa lãng mạn dân tộc. Các họa sĩ đáng chú ý khác của thời kỳ này bao gồm Pekka Halonen, Eero Järnefelt, Helene Schjerfbeck và Hugo Simberg. Vào cuối thế kỷ XX, nghệ thuật đồng tính của Touko Laaksonen, bút danh Tom của Phần Lan, đã tìm được khán giả trên toàn thế giới.

Nhà điêu khắc nổi tiếng nhất của Phần Lan trong thế kỷ XX là Wäinö Aaltonen, được nhớ đến với những tượng bán thân và tác phẩm điêu khắc hoành tráng. Các tác phẩm của Eila Hiltunen và Laila Pullinen là ví dụ điển hình của chủ nghĩa hiện đại trong điêu khắc.

Người Phần Lan đã có những đóng góp lớn cho thủ công mỹ nghệ và thiết kế công nghiệp: trong số những nhân vật nổi tiếng quốc tế có Timo Sarpaneva, Tapio Wirkkala và Ilmari Tapiovaara. Các thương hiệu thiết kế nổi tiếng thế giới bao gồm Marimekko (hàng dệt may và quần áo) và Iittala (thủy tinh và đồ dùng gia đình). Kiến trúc Phần Lan nổi tiếng khắp thế giới, và đã đóng góp đáng kể cho một số phong cách quốc tế, chẳng hạn như Jugendstil (hay Art Nouveau), Chủ nghĩa cổ điển Bắc Âu và chủ nghĩa công năng. Trong số các kiến trúc sư Phần Lan hàng đầu thế kỷ XX được quốc tế công nhận có Eliel Saarinen và con trai ông là Eero Saarinen. Kiến trúc sư Alvar Aalto được coi là một trong những nhà thiết kế quan trọng nhất thế kỷ XX trên thế giới; ông đã giúp đưa kiến trúc công năng đến Phần Lan, nhưng ngay sau đó đã trở thành người tiên phong trong việc phát triển nó theo hướng phong cách kiến trúc hữu cơ. Aalto cũng nổi tiếng với công việc của mình trong lĩnh vực đồ nội thất, đèn, dệt may và đồ thủy tinh, thường được kết hợp vào các tòa nhà của ông. Ảnh hưởng của họ đã vượt ra ngoài biên giới Phần Lan, định hình các xu hướng kiến trúc và thiết kế quốc tế.

11.3. Âm nhạc

Âm nhạc Phần Lan có sự đa dạng phong phú, từ những giai điệu dân gian truyền thống đến các tác phẩm cổ điển hoành tráng và các dòng nhạc đại chúng hiện đại, phản ánh một nền văn hóa âm nhạc năng động và sáng tạo.

11.3.1. Âm nhạc dân gian

Kantele là nhạc cụ quốc gia và truyền thống của Phần Lan.

Âm nhạc dân gian Phần Lan có thể được chia thành nhạc khiêu vũ Bắc Âu và truyền thống lâu đời hơn của lối hát thơ, những bài thơ mà từ đó sử thi quốc gia, Kalevala, được tạo ra.
Phần lớn âm nhạc cổ điển của Phần Lan chịu ảnh hưởng từ các giai điệu và lời ca truyền thống của Phần Lan và Karelia, như được bao gồm trong Kalevala. Ở vùng lịch sử Karelia Phần Lan, cũng như các vùng khác của Đông Phần Lan, các truyền thống hát thơ cổ được bảo tồn tốt hơn so với các vùng phía tây của đất nước. Vào thế kỷ XIX, nhạc khiêu vũ dân gian Bắc Âu phần lớn đã thay thế truyền thống Kalevala. Âm nhạc dân gian Phần Lan đã trải qua một sự hồi sinh cội nguồn và trở thành một phần của nhạc đại chúng. Người dân miền bắc Phần Lan, Thụy Điển và Na Uy, người Sami, chủ yếu được biết đến với những bài hát mang tính tâm linh cao gọi là joik. Nhạc cụ truyền thống đặc trưng của Phần Lan là đàn kantele, một loại đàn cithara có nhiều dây. Lối hát yoik của người Sami là một hình thức hát độc đáo, thường không có lời, thể hiện cảm xúc hoặc mô tả người, vật hoặc địa điểm.

11.3.2. Âm nhạc cổ điển

Nhà soạn nhạc Phần Lan Jean Sibelius (1865-1957) là một nhân vật quan trọng trong lịch sử âm nhạc cổ điển.

Opera Phần Lan đầu tiên được viết bởi nhà soạn nhạc gốc Đức Fredrik Pacius vào năm 1852. Pacius cũng đã viết nhạc cho bài thơ Maamme/Vårt land (Đất nước của chúng ta), quốc ca của Phần Lan. Vào những năm 1890, chủ nghĩa dân tộc Phần Lan dựa trên Kalevala lan rộng, và Jean Sibelius trở nên nổi tiếng với bản giao hưởng thanh nhạc Kullervo. Năm 1899, ông sáng tác Finlandia, đóng một vai trò quan trọng trong việc Phần Lan giành độc lập. Ông vẫn là một trong những nhân vật quốc gia nổi tiếng nhất của Phần Lan.

Bên cạnh Sibelius, phong cách âm nhạc Phần Lan đặc trưng được tạo ra bởi Oskar Merikanto, Toivo Kuula, Erkki Melartin, Leevi Madetoja và Uuno Klami. Các nhà soạn nhạc hiện đại quan trọng bao gồm Einojuhani Rautavaara, Aulis Sallinen và Magnus Lindberg, cùng những người khác. Kaija Saariaho được xếp hạng là nhà soạn nhạc vĩ đại nhất thế giới còn sống trong một cuộc thăm dò ý kiến các nhà soạn nhạc năm 2019. Nhiều nhạc sĩ Phần Lan đã đạt được thành công quốc tế. Trong số đó có nhạc trưởng Esa-Pekka Salonen, ca sĩ opera Karita Mattila và nghệ sĩ violin Pekka Kuusisto.

11.3.3. Âm nhạc đại chúng

Perttu Kivilaakso của ban nhạc Apocalyptica

Iskelmä (được đặt ra trực tiếp từ từ tiếng Đức Schlager, có nghĩa là "hit") là một từ truyền thống của Phần Lan để chỉ một bài hát nổi tiếng nhẹ nhàng. Âm nhạc nổi tiếng của Phần Lan cũng bao gồm nhiều loại nhạc khiêu vũ; tango, một phong cách âm nhạc Argentina, cũng rất phổ biến. Âm nhạc nhẹ ở các khu vực nói tiếng Thụy Điển có nhiều ảnh hưởng hơn từ Thụy Điển. Ít nhất một vài bản polka của Phần Lan được biết đến trên toàn thế giới, chẳng hạn như Säkkijärven polkka và "Ievan polkka_{Ievan polkka}^Finnish".

Trong những năm 1970, nhóm rock lũy tiến Wigwam và nhóm rock and roll Hurriganes đã giành được sự tôn trọng ở nước ngoài. Sân khấu punk Phần Lan đã sản sinh ra một số tên tuổi được quốc tế công nhận bao gồm Terveet Kädet vào những năm 1980. Hanoi Rocks là một ban nhạc tiên phong trong dòng glam rock. Nhiều ban nhạc metal Phần Lan đã được quốc tế công nhận; Phần Lan thường được gọi là "Miền đất hứa của Heavy Metal" vì có hơn 50 ban nhạc metal trên mỗi 100.000 dân - nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới. Âm nhạc nổi tiếng hiện đại của Phần Lan bao gồm một số nghệ sĩ rock, nhạc pop, nhạc jazz, nghệ sĩ hip hop và các nhóm nhạc dance nổi tiếng.

Phần Lan đã một lần vô địch Eurovision Song Contest vào năm 2006 khi Lordi giành chiến thắng với bài hát Hard Rock Hallelujah. Nghệ sĩ nhạc pop Phần Lan Käärijä cũng giành vị trí thứ hai trong cuộc thi năm 2023 với bài hát nổi tiếng toàn cầu Cha Cha Cha.

11.4. Điện ảnh và truyền hình

Trong ngành công nghiệp điện ảnh, các đạo diễn hiện đại đáng chú ý bao gồm anh em Mika và Aki Kaurismäki, Dome Karukoski, Antti Jokinen, Jalmari Helander, và Renny Harlin. Một số phim truyền hình dài tập của Phần Lan được quốc tế biết đến, chẳng hạn như Bordertown.

Một trong những bộ phim Phần Lan thành công nhất trên trường quốc tế là Tuần lộc trắng, do Erik Blomberg đạo diễn năm 1952, đã giành Giải Quả cầu vàng cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất năm 1956; Người đàn ông không có quá khứ, do Aki Kaurismäki đạo diễn năm 2002, được đề cử Giải Oscar cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất năm 2002 và giành Giải thưởng lớn tại Liên hoan phim Cannes 2002; và Đấu kiếm sĩ, do Klaus Härö đạo diễn năm 2015, được đề cử cho Giải Quả cầu vàng lần thứ 73 ở hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất với tư cách là một sản phẩm hợp tác giữa Phần Lan/Đức/Estonia.

Tại Phần Lan, các bộ phim quan trọng nhất bao gồm Người lính vô danh, do Edvin Laine đạo diễn năm 1955. Nơi đây, dưới ngôi sao phương Bắc từ năm 1968, cũng là một trong những tác phẩm quan trọng nhất trong lịch sử Phần Lan. Một bộ phim hài tội phạm năm 1960 Sai lầm của Thanh tra Palmu, do Matti Kassila đạo diễn, đã được các nhà phê bình và nhà báo phim Phần Lan bình chọn là bộ phim Phần Lan hay nhất mọi thời đại vào năm 2012, nhưng bộ phim hài năm 1984 Uuno Turhapuro trong quân đội, bộ phim thứ chín trong loạt phim Uuno Turhapuro, vẫn là bộ phim nội địa được xem nhiều nhất của Phần Lan được thực hiện từ năm 1968 bởi khán giả Phần Lan. Ngành công nghiệp phim truyền hình Phần Lan cũng đang phát triển, với nhiều loạt phim chất lượng cao được sản xuất và thu hút sự chú ý của khán giả trong và ngoài nước.

11.5. Truyền thông và thông tin liên lạc

Sanomatalo là nơi đặt một số văn phòng của các tờ báo và đài phát thanh.

Ngày nay, có khoảng 200 tờ báo, 320 tạp chí phổ thông, 2.100 tạp chí chuyên ngành và 67 đài phát thanh thương mại. Tờ báo lớn nhất là Helsingin Sanomat_{Helsingin Sanomat}^Finnish, với số lượng phát hành là 339.437 bản tính đến năm 2019. Yle, Công ty Phát thanh Truyền hình Phần Lan, vận hành năm kênh truyền hình và mười ba kênh phát thanh. Mỗi năm, khoảng 12.000 đầu sách được xuất bản.

Nhờ sự nhấn mạnh vào tính minh bạch và quyền bình đẳng, báo chí Phần Lan đã được xếp hạng là tự do nhất thế giới. Trên toàn thế giới, người Phần Lan, cùng với các dân tộc Bắc Âu khác và người Nhật, dành nhiều thời gian nhất để đọc báo. Về cơ sở hạ tầng viễn thông, Phần Lan là quốc gia được xếp hạng cao nhất trong Chỉ số Sẵn sàng Mạng lưới (NRI) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới - một chỉ số để xác định mức độ phát triển công nghệ thông tin và truyền thông của một quốc gia. Mức độ tự do báo chí cao và tình hình phát triển công nghệ thông tin liên lạc tiên tiến là những đặc điểm nổi bật của môi trường truyền thông tại Phần Lan.

11.6. Xông hơi (Sauna)

Tình yêu của người Phần Lan đối với phòng xông hơi (sauna) thường gắn liền với truyền thống văn hóa Phần Lan. Sauna là một loại phòng tắm hơi khô được thực hành rộng rãi ở Phần Lan, điều này đặc biệt rõ ràng trong truyền thống mạnh mẽ xung quanh Giữa hè và Giáng sinh. Từ sauna có nguồn gốc từ tiếng Proto-Finnic (được tìm thấy trong các ngôn ngữ Finnic và Sami) có niên đại 7.000 năm. Tắm hơi cũng là một phần của truyền thống châu Âu ở những nơi khác, nhưng sauna tồn tại tốt nhất ở Phần Lan, ngoài ra còn có ở Thụy Điển, Estonia, Latvia, Nga, Na Uy và một số vùng của Hoa Kỳ và Canada. Hơn nữa, gần như tất cả các ngôi nhà ở Phần Lan đều có phòng xông hơi riêng hoặc trong các tòa nhà chung cư nhiều tầng, có phòng xông hơi chung theo giờ. Các hồ bơi công cộng và khách sạn thường có phòng xông hơi riêng. Văn hóa xông hơi Phần Lan đã được ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO. Sauna không chỉ là nơi để thư giãn và thanh lọc cơ thể mà còn là một không gian xã hội quan trọng, nơi gia đình và bạn bè tụ họp.

11.7. Ẩm thực

Ruisleipä, một loại bánh mì đen bột chua lúa mạch đen, giữ vị thế là món ăn quốc gia ở Phần Lan. — *Ruisleipä*, một loại bánh mì đen bột chua lúa mạch đen, giữ vị thế là món ăn quốc gia ở Phần Lan.

Ẩm thực Phần Lan thường kết hợp giữa các món ăn nông thôn truyền thống và phong cách nấu ăn đương đại. Khoai tây, thịt và cá đóng vai trò nổi bật trong các món ăn truyền thống của Phần Lan. Thực phẩm Phần Lan thường sử dụng các sản phẩm ngũ cốc nguyên cám (lúa mạch đen, lúa mạch, yến mạch) và các loại quả mọng (như việt quất, nam việt quất, mâm xôi bắc cực, và hắc mai biển). Sữa và các sản phẩm từ sữa như sữa bơ thường được sử dụng làm thực phẩm và đồ uống. Món cá phổ biến nhất ở Phần Lan là cá hồi.
Một số món ăn và đặc sản tiêu biểu bao gồm:

Karjalanpiirakka (bánh nướng Karelia): Bánh nướng từ vỏ bánh mì lúa mạch đen với nhân gạo hoặc khoai tây nghiền, thường ăn kèm với munavoi (bơ trứng).
Ruisleipä: Bánh mì lúa mạch đen đặc, chua, là một phần không thể thiếu trong chế độ ăn uống của người Phần Lan.
Kalakukko: Bánh mì cá truyền thống từ vùng Savo, làm từ cá (thường là cá vendace hoặc cá pecca) và thịt lợn nướng bên trong vỏ bánh mì lúa mạch đen.
Thịt tuần lộc: Một đặc sản của vùng Lapland, thường được chế biến thành nhiều món như hầm, nướng hoặc hun khói.
Leipäjuusto (pho mát bánh mì): Một loại pho mát tươi, thường được ăn kèm với mứt mâm xôi bắc cực.
Các món súp: Súp cá hồi (lohikeitto), súp đậu (hernekeitto) thường được ăn vào thứ Năm.

Phần Lan có lượng tiêu thụ cà phê bình quân đầu người cao thứ hai thế giới. Mức tiêu thụ sữa cũng cao, trung bình khoảng 112 L mỗi người mỗi năm, mặc dù 17% người Phần Lan không dung nạp lactose. Văn hóa ẩm thực hiện đại của Phần Lan cũng chịu ảnh hưởng từ các nền ẩm thực quốc tế, nhưng vẫn giữ gìn và phát huy những nét đặc trưng truyền thống.

11.8. Thể thao

Đội tuyển khúc côn cầu trên băng nam quốc gia Phần Lan được xếp hạng là một trong những đội mạnh nhất thế giới. Đội đã giành bốn chức vô địch thế giới (1995, 2011, 2019 và 2022) và một huy chương vàng Olympic (2022).

Nhiều sự kiện thể thao phổ biến ở Phần Lan. Pesäpallo, môn thể thao tương đương với bóng chày của Mỹ, là môn thể thao quốc gia của Phần Lan, mặc dù môn thể thao phổ biến nhất về số lượng khán giả là khúc côn cầu trên băng. Các môn thể thao phổ biến khác bao gồm điền kinh, trượt tuyết băng đồng, trượt tuyết nhảy xa, bóng đá, bóng chuyền và bóng rổ. Bóng đá là môn thể thao đồng đội được chơi nhiều nhất về số lượng người chơi trong nước. Đội tuyển bóng rổ quốc gia Phần Lan đã nhận được sự chú ý rộng rãi của công chúng.

Xét về số huy chương và huy chương vàng giành được trên đầu người, Phần Lan là quốc gia có thành tích tốt nhất trong lịch sử Olympic. Phần Lan lần đầu tiên tham gia với tư cách là một quốc gia độc lập tại Thế vận hội năm 1908. Tại Thế vận hội Mùa hè 1912, ba huy chương vàng đã được giành bởi "Người Phần Lan bay" ban đầu Hannes Kolehmainen. Vào những năm 1920 và 1930, các vận động viên chạy đường dài của Phần Lan đã thống trị Thế vận hội, với Paavo Nurmi giành tổng cộng chín huy chương vàng Olympic và lập 22 kỷ lục thế giới chính thức từ năm 1921 đến 1931. Nurmi thường được coi là vận động viên Phần Lan vĩ đại nhất và là một trong những vận động viên vĩ đại nhất mọi thời đại. Thế vận hội Mùa hè 1952 được tổ chức tại Helsinki.

Nội dung ném lao đã mang về cho Phần Lan chín huy chương vàng Olympic, năm chức vô địch thế giới, năm chức vô địch châu Âu và 24 kỷ lục thế giới. Phần Lan cũng có một lịch sử đáng chú ý trong trượt băng nghệ thuật. Các vận động viên trượt băng Phần Lan đã giành được 8 chức vô địch thế giới và 13 cúp thế giới trẻ ở môn trượt băng đồng bộ.

Các đối thủ cạnh tranh của Phần Lan đã đạt được thành công đáng kể trong đua xe thể thao. Trong Giải vô địch拉力赛 thế giới, Phần Lan đã sản sinh ra tám nhà vô địch thế giới, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Trong Công thức 1, Phần Lan đã giành được nhiều chức vô địch thế giới nhất trên đầu người, với Keke Rosberg, Mika Häkkinen và Kimi Räikkönen đều đã giành được danh hiệu này.

Một số môn thể thao giải trí và hoạt động phổ biến nhất bao gồm đi bộ Bắc Âu, chạy bộ, đi xe đạp và trượt tuyết. Bóng sàn là môn thể thao phổ biến nhất trong giới trẻ và tại nơi làm việc. Các vận động viên Phần Lan đã mang lại nhiều thành tích quốc tế, góp phần nâng cao vị thế của đất nước trên trường thể thao.

11.9. Các ngày lễ

Có một số ngày lễ ở Phần Lan, trong đó có lẽ đặc trưng nhất của văn hóa Phần Lan bao gồm Giáng sinh (joulu), Lễ Hạ chí (juhannus), Ngày tháng Năm (vappu) và Ngày Độc lập (itsenäisyyspäivä). Trong số này, Giáng sinh và Lễ Hạ chí đặc biệt ở Phần Lan vì các lễ hội thực sự diễn ra vào đêm hôm trước, chẳng hạn như Đêm Giáng sinh và Đêm Hạ chí, trong khi Ngày Giáng sinh và Ngày Hạ chí được dành nhiều hơn để nghỉ ngơi. Các ngày lễ công cộng khác ở Phần Lan là Ngày đầu năm mới, Lễ Hiển Linh, Thứ Sáu Tuần Thánh, Chủ nhật Phục Sinh và Thứ Hai Phục Sinh, Lễ Thăng Thiên, Ngày Các Thánh và Ngày Thánh Stephen. Tất cả các ngày lễ chính thức ở Phần Lan đều được thiết lập bởi các Đạo luật của Quốc hội. Những ngày lễ này phản ánh đời sống văn hóa và tinh thần của người dân, kết hợp các yếu tố truyền thống dân gian, tôn giáo và lịch sử quốc gia.

11.10. Di sản thế giới

Phần Lan tự hào có một số địa điểm được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, phản ánh giá trị văn hóa và tự nhiên nổi bật toàn cầu của quốc gia. Các di sản này bao gồm:

Suomenlinna: Một pháo đài biển lịch sử được xây dựng trên sáu hòn đảo ngoài khơi Helsinki. Đây là một ví dụ điển hình về kiến trúc quân sự châu Âu thế kỷ XVIII và đóng vai trò quan trọng trong lịch sử khu vực Baltic.
Phố cổ Rauma (Vanha Rauma): Một trong những thị trấn bằng gỗ cổ nhất ở các nước Bắc Âu, với kiến trúc gỗ truyền thống được bảo tồn tốt, mang đến cái nhìn sâu sắc về cuộc sống đô thị từ nhiều thế kỷ trước.
Nhà thờ cổ Petäjävesi (Petäjäveden vanha kirkko): Một nhà thờ bằng gỗ được xây dựng vào thế kỷ XVIII, tiêu biểu cho kiến trúc nhà thờ bằng gỗ truyền thống của Scandinavia, kết hợp các yếu tố kiến trúc Phục hưng, Baroque và Gothic.
Nhà máy nghiền gỗ và bìa Verla (Verlan puuhiomo ja pahvitehdas): Một khu công nghiệp thế kỷ XIX được bảo tồn tốt, minh họa cho sự phát triển ban đầu của ngành công nghiệp giấy và bột giấy, một ngành kinh tế quan trọng của Phần Lan.
Địa điểm chôn cất Thời đại Đồ đồng Sammallahdenmäki: Một khu nghĩa địa rộng lớn từ Thời đại Đồ đồng, với hơn 30 ụ đá granit, cung cấp bằng chứng về các nghi lễ chôn cất và đời sống xã hội của người dân Scandinavia thời tiền sử.
Vòng cung trắc đạc Struve: Một chuỗi các điểm đo đạc tam giác kéo dài qua mười quốc gia, được sử dụng vào thế kỷ XIX để xác định kích thước và hình dạng chính xác của Trái Đất. Phần Lan có sáu điểm thuộc di sản này.
Bờ Biển Cao / Quần đảo Kvarken: Một di sản thiên nhiên xuyên biên giới với Thụy Điển, nổi bật với hiện tượng nâng lên sau băng hà nhanh chóng, tạo ra một cảnh quan độc đáo và liên tục thay đổi của các hòn đảo và bờ biển.

Những di sản này không chỉ là niềm tự hào của Phần Lan mà còn là tài sản quý giá của nhân loại, cần được bảo tồn và phát huy giá trị cho các thế hệ tương lai.