1. Tổng quan
Cộng hòa Kiribati là một quốc đảo nằm ở trung tâm Thái Bình Dương, bao gồm 32 đảo san hô vòng và một đảo san hô cao biệt lập, Banaba. Lãnh thổ quốc gia trải rộng trên một khu vực rộng lớn khoảng 3,5 triệu kilômét vuông, nằm trên cả bốn bán cầu của Trái Đất và là quốc gia duy nhất trên thế giới có đặc điểm địa lý này. Với dân số hơn 119.000 người (theo điều tra dân số năm 2020), phần lớn tập trung tại quần đảo Gilbert, đặc biệt là thủ đô Nam Tarawa. Kiribati giành độc lập từ Vương quốc Anh vào năm 1979 và là thành viên của Khối Thịnh vượng chung các Quốc gia, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Thế giới và Liên Hợp Quốc.
Về mặt lịch sử, các đảo của Kiribati đã có người Micronesia định cư từ hàng ngàn năm trước, sau đó chịu ảnh hưởng của các nền văn hóa Polynesia và Melanesia. Thời kỳ thuộc địa bắt đầu từ cuối thế kỷ 19 khi trở thành xứ bảo hộ của Anh, trải qua Chiến tranh thế giới thứ hai với Trận Tarawa đẫm máu, và các vụ thử vũ khí hạt nhân của Anh và Mỹ trên đảo Kiritimati (đảo Christmas) sau chiến tranh. Việc khai thác phosphat trên đảo Banaba đã cạn kiệt vào thời điểm độc lập, để lại những hậu quả môi trường và xã hội.
Nền kinh tế Kiribati phụ thuộc chủ yếu vào viện trợ quốc tế, thu nhập từ giấy phép đánh bắt cá, kiều hối và ngành du lịch còn hạn chế. Các ngành sản xuất chính bao gồm cùi dừa khô và thủy sản. Quốc gia này đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, đặc biệt là nước biển dâng, đe dọa sự tồn tại của các đảo san hô thấp và sinh kế của người dân. Chính phủ Kiribati đã và đang tích cực tham gia vào các nỗ lực ngoại giao quốc tế nhằm giải quyết vấn đề này, đồng thời triển khai các biện pháp thích ứng trong nước.
Hệ thống chính trị của Kiribati là một nước cộng hòa dân chủ đại diện theo chế độ nghị viện, với Tổng thống là nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ. Xã hội Kiribati chủ yếu là người I-Kiribati bản địa, nói tiếng Kiribati và tiếng Anh. Kitô giáo là tôn giáo chính. Văn hóa Kiribati nổi bật với các điệu múa và âm nhạc truyền thống độc đáo.
2. Nguồn gốc tên gọi
Tên gọi Kiribati được chính thức sử dụng khi quốc gia này giành độc lập vào năm 1979. Đây là cách viết trong tiếng Kiribati (còn gọi là tiếng Gilbert) của từ "Gilberts", tên gọi tiếng Anh của quần đảo chính tạo nên quốc gia này - Quần đảo Gilbert.
Quần đảo Gilbert được đặt theo tên của thuyền trưởng người Anh Thomas Gilbert. Ông cùng với thuyền trưởng John Marshall đã nhìn thấy một số hòn đảo này vào năm 1788 trong khi đi qua tuyến đường "hành lang ngoài" từ Cảng Jackson đến Quảng Châu. Vào khoảng năm 1820, đô đốc người Nga Adam Johann von Krusenstern và thuyền trưởng người Pháp Louis-Isidore Duperrey đã đặt tên cho quần đảo là îles GilbertQuần đảo GilbertFrench. Các bản đồ của cả von Krusenstern và Duperrey, được xuất bản năm 1824, đều được viết bằng tiếng Pháp.
Trong tiếng Pháp, các đảo phía Bắc cho đến lúc đó được gọi là îles Mulgravequần đảo MulgraveFrench và đảo Byron không thuộc nhóm này. Trong tiếng Anh, quần đảo này, đặc biệt là phần phía nam, thường được gọi là Kingsmills vào thế kỷ 19, mặc dù tên gọi Gilbert Islands ngày càng được sử dụng nhiều hơn, bao gồm cả trong Sắc lệnh Hội đồng Tây Thái Bình Dương năm 1877 và Sắc lệnh Thái Bình Dương năm 1893.
Tên gọi Gilbert, vốn đã có trong tên của xứ bảo hộ thuộc Anh từ năm 1892, được hợp nhất vào tên của toàn bộ Thuộc địa Quần đảo Gilbert và Ellice (GEIC) từ năm 1916 và được giữ lại sau khi Quần đảo Ellice trở thành quốc gia Tuvalu riêng biệt vào năm 1976. Cách viết "Kiribati" cho "Gilberts" trong tiếng Kiribati có thể được tìm thấy trong các cuốn sách bằng tiếng Kiribati do các nhà truyền giáo biên soạn, nhưng với ý nghĩa là người Gilbert hoặc tiếng Gilbert (tên gọi dân tộc và ngôn ngữ). Sự đề cập đầu tiên trong từ điển về từ Kiribati với tư cách là tên bản địa của đất nước được Ernest Sabatier ghi lại vào năm 1952 trong cuốn Dictionnaire gilbertin-françaisTừ điển Gilbert-PhápFrench toàn diện của ông.
Tên bản địa thường được đề xuất cho Quần đảo Gilbert là TungaruTungaruGilbertese. Tuy nhiên, cách phiên âm Kiribati cho "Gilberts" đã được chọn làm tên chính thức của nhà nước độc lập mới bởi thủ hiến Sir Ieremia Tabai và nội các của ông, với lý do tên này hiện đại hơn và bao hàm cả các đảo xa xôi (ví dụ: Quần đảo Phoenix và Quần đảo Line), vốn không được coi là một phần của chuỗi đảo Tungaru (hay Gilberts).
Trong tiếng Kiribati, âm "ti" được phát âm là /s/. Do đó, "Kiribati" được phát âm gần giống như "Ki-ri-bát". Tên gọi người dân Kiribati là I-Kiribati, phát âm là "I-Ki-ri-bát".
3. Lịch sử
Lịch sử Kiribati trải dài từ những cuộc định cư sớm nhất của người Micronesia, qua thời kỳ thuộc địa hóa của châu Âu, những biến động trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, cho đến khi giành độc lập và đối mặt với những thách thức hiện đại như biến đổi khí hậu.
3.1. Lịch sử ban đầu
Khu vực ngày nay được gọi là Kiribati đã có người Austronesia nói cùng một ngôn ngữ châu Đại Dương sinh sống từ khoảng năm 3000 TCN đến năm 1300 SCN, bao gồm cả đảo Nui ở cực nam. Khu vực này không hoàn toàn bị cô lập; sau này, những người đi biển từ Samoa, Tonga và Fiji đã mang đến một số khía cạnh văn hóa Polynesia và Melanesia. Hôn nhân dị chủng và sự giao thương thường xuyên giữa các đảo có xu hướng làm mờ đi sự khác biệt văn hóa và dẫn đến một mức độ đồng nhất văn hóa đáng kể. Các nhà sử học truyền khẩu địa phương cho rằng khu vực này ban đầu có người từ Melanesia đến ở, được mô tả là có da ngăm đen, tóc xoăn và tầm vóc thấp bé. Những người bản địa này sau đó đã được những người đi biển Austronesia từ phía tây đến thăm, một nơi gọi là Matang, được mô tả là cao lớn và da trắng. Cuối cùng, cả hai nhóm người này đã có những xung đột và hòa nhập không liên tục cho đến khi dần dần trở thành một cộng đồng dân cư đồng nhất.
Vào khoảng năm 1300 SCN, một cuộc di cư lớn diễn ra từ Samoa, dẫn đến việc bổ sung dòng dõi Polynesia vào thành phần dân cư của hầu hết người Gilbert. Những người Samoa này sau đó đã mang đến những đặc điểm mạnh mẽ của ngôn ngữ và văn hóa Polynesia, tạo ra các thị tộc dựa trên truyền thống Samoa của riêng họ và dần dần hòa nhập với các thị tộc và thế lực bản địa đã thống trị ở Kiribati. Khoảng thế kỷ 15, các hệ thống quản lý hoàn toàn khác nhau đã xuất hiện giữa các đảo phía bắc, chủ yếu dưới sự cai trị của tù trưởng (uea), và các đảo trung tâm và phía nam, chủ yếu dưới sự cai trị của hội đồng trưởng lão (unimwaane). Tabiteuea có thể là một ngoại lệ, là hòn đảo duy nhất được biết đến với việc duy trì một xã hội bình đẳng truyền thống. Tên gọi Tabiteuea bắt nguồn từ cụm từ Tabu-te-Uea, có nghĩa là "cấm tù trưởng". Nội chiến sớm trở thành một yếu tố, với việc chiếm đất là hình thức chinh phạt chính. Các thị tộc và tù trưởng bắt đầu tranh giành tài nguyên, bị kích động bởi hận thù và những mối thù truyền kiếp được khơi lại, vốn đã có nguồn gốc từ nhiều tháng, nhiều năm, hoặc thậm chí nhiều thập kỷ trước đó.
Sự hỗn loạn kéo dài cho đến thời kỳ người châu Âu đến và thuộc địa hóa, dẫn đến việc một số hòn đảo tiêu diệt kẻ thù của họ với sự giúp đỡ của súng ống và tàu chiến được trang bị pháo mà người châu Âu cung cấp cho một số thủ lĩnh I-Kiribati. Vũ khí quân sự điển hình của người I-Kiribati vào thời điểm này là giáo, dao và kiếm bằng gỗ gắn răng cá mập, cùng với áo giáp làm từ xơ dừa dày đặc. Họ chủ yếu sử dụng những thứ này thay vì thuốc súng và vũ khí bằng thép có sẵn vào thời điểm đó, do giá trị tình cảm mạnh mẽ của các trang bị được truyền qua nhiều thế hệ. Vũ khí tầm xa, như cung tên, ná và lao, hiếm khi được sử dụng; chiến đấu tay đôi là một kỹ năng nổi bật vẫn được thực hành cho đến ngày nay, mặc dù ít được đề cập đến do các điều cấm kỵ khác nhau liên quan đến nó, trong đó bí mật là điều cấm kỵ chính. Tù trưởng tối cao Tembinok' của Abemama là người cuối cùng trong số hàng chục tù trưởng theo chủ nghĩa bành trướng của Quần đảo Gilbert trong thời kỳ này, mặc dù Abemama trong lịch sử tuân theo sự quản lý truyền thống của các unimwaane tương ứng của các đảo phía nam. Ông đã được bất tử hóa trong cuốn sách In the South Seas của Robert Louis Stevenson, cuốn sách đã đi sâu vào tính cách và phương pháp cai trị của vị tù trưởng tối cao trong thời gian Stevenson ở Abemama. Kỷ niệm 90 năm ngày ông đến Quần đảo Gilbert đã được chọn để kỷ niệm ngày độc lập của Kiribati vào ngày 12 tháng 7 năm 1979.
3.2. Thời kỳ thuộc địa
Các chuyến thăm tình cờ của các tàu châu Âu đã diễn ra vào thế kỷ 17 và 18, trong khi các tàu này cố gắng đi vòng quanh thế giới, hoặc tìm kiếm các tuyến đường biển từ nam Thái Bình Dương lên bắc Thái Bình Dương. Hoạt động săn bắt cá voi ở các ngư trường gần xích đạo và các tàu lao động liên quan đến các hoạt động tuyển mộ lao động cưỡng bức, được gọi là blackbirding (bắt cóc người bản địa Thái Bình Dương làm lao động), đã diễn ra. Việc tuyển mộ công nhân Kanaka với số lượng lớn trong thế kỷ 19 đã gây ra những hậu quả về xã hội, kinh tế, chính trị, tôn giáo và văn hóa. Hơn 9.000 công nhân đã bị đưa ra nước ngoài từ năm 1845 đến 1895, hầu hết trong số họ không trở về.
Hoạt động thương mại qua lại đã tạo điều kiện cho người châu Âu, Ấn Độ, Trung Quốc, Samoa và những cư dân khác đến định cư từ những năm 1830; họ bao gồm những người sống lang thang trên bãi biển (beachcombers), những người bị đắm tàu, thương nhân và nhà truyền giáo. Hiram Bingham II, thuộc Hội đồng Ủy viên Hoa Kỳ đặc trách Truyền giáo Hải ngoại (ABCFM), đã đến Abaiang vào năm 1857. Đạo Công giáo được giới thiệu đến Nonouti vào khoảng năm 1880 bởi hai người dân đảo Gilbert, Betero và Tiroi, những người đã trở thành Kitô hữu ở Tahiti. Cha Joseph Leray, Cha Edward Bontemps và Tu huynh Conrad Weber, các nhà truyền giáo Công giáo thuộc Dòng Thừa sai Thánh Tâm, đã đến Nonouti vào năm 1888. Các nhà truyền giáo Tin Lành thuộc Hội Truyền giáo Luân Đôn (LMS) cũng hoạt động tích cực ở phía nam quần đảo Gilbert. Vào ngày 15 tháng 10 năm 1870, Mục sư Samuel James Whitmee của LMS đã đến Arorae, và cuối tháng đó ông đã đến thăm Tamana, Onotoa và Beru. Tháng 8 năm 1872, George Pratt của LMS đã đến thăm các đảo.
Năm 1886, một thỏa thuận Anh-Đức đã phân chia khu vực trung tâm Thái Bình Dương "chưa có chủ quyền", để Nauru thuộc phạm vi ảnh hưởng của Đức, trong khi đảo Ocean và GEIC tương lai thuộc phạm vi ảnh hưởng của Anh. Năm 1892, các nhà cầm quyền địa phương người Gilbert (một uea, tù trưởng từ Nhóm đảo Gilbert phía Bắc, và atun te boti hay người đứng đầu thị tộc) trên mỗi đảo Gilbert đã đồng ý để Thuyền trưởng Edward Davis chỉ huy tàu HMS Royalist của Hải quân Hoàng gia Anh tuyên bố các đảo này là một phần của xứ bảo hộ Anh, cùng với Quần đảo Ellice gần đó. Các đảo này được quản lý bởi một ủy viên thường trú ban đầu đặt tại Quần đảo Makin (1893-95), sau đó tại Betio, Tarawa (1896-1908) và đảo Ocean (1908-1942). Ủy viên này trực thuộc Cao ủy Tây Thái Bình Dương (WPHC) đặt tại Fiji. Đảo Banaba, được người châu Âu gọi là Đảo Ocean, được sáp nhập vào xứ bảo hộ năm 1900 do trữ lượng đá phosphat (phát hiện năm 1900). Việc phát hiện và khai thác này đã mang lại một nguồn thu đáng kể dưới dạng thuế cho WPHC.
Cách hành xử của William Telfer Campbell, ủy viên thường trú thứ hai của Quần đảo Gilbert và Ellice từ năm 1896 đến 1908, đã bị chỉ trích về cách quản lý lập pháp, tư pháp và hành chính (bao gồm cả cáo buộc lao động cưỡng bức đối với người dân đảo) và trở thành chủ đề của báo cáo năm 1909 của Arthur Mahaffy. Năm 1913, một phóng viên ẩn danh của tờ báo The New Age đã mô tả sự quản lý yếu kém của W. Telfer Campbell và nghi ngờ tính khách quan của Arthur Mahaffy, vì ông này từng là một quan chức thuộc địa ở Gilberts. Phóng viên ẩn danh này cũng chỉ trích hoạt động của Công ty Phosphat Thái Bình Dương trên Đảo Ocean.
Các hòn đảo trở thành thuộc địa hoàng gia của Quần đảo Gilbert và Ellice vào năm 1916. Các đảo Bắc Line, bao gồm đảo Christmas (Kiritimati), được sáp nhập vào thuộc địa năm 1919, và Quần đảo Phoenix được sáp nhập năm 1937 với mục đích thực hiện Chương trình Định cư Quần đảo Phoenix. Vào ngày 12 tháng 7 năm 1940, chiếc American Clipper của hãng Pan Am đã hạ cánh xuống Đảo Kanton lần đầu tiên trong một chuyến bay từ Honolulu đến Auckland. Sir Arthur Grimble là một sĩ quan hành chính tập sự làm việc tại Tarawa (1913-1919) và trở thành Ủy viên Thường trú của thuộc địa Quần đảo Gilbert và Ellice vào năm 1926.
Năm 1902, Ban Cáp Thái Bình Dương đã đặt tuyến cáp điện báo xuyên Thái Bình Dương đầu tiên từ Bamfield, British Columbia, đến Đảo Fanning (Tabuaeran) thuộc Quần đảo Line, và từ Fiji đến Đảo Fanning, qua đó hoàn thành All Red Line, một loạt các tuyến điện báo bao quanh địa cầu hoàn toàn nằm trong Đế quốc Anh. Vị trí của Đảo Fanning, một trong những đảo gần Hawaii nhất, đã dẫn đến việc Anh sáp nhập đảo này vào năm 1888. Các ứng cử viên gần đó bao gồm Đảo Palmyra không được ưu tiên do thiếu các địa điểm hạ cánh phù hợp.
Hoa Kỳ cuối cùng đã sáp nhập các Đảo Bắc Line vào lãnh thổ của mình, và cũng làm tương tự với Quần đảo Phoenix, nằm giữa Gilberts và Quần đảo Line, bao gồm các đảo Howland, Jarvis, và Baker, gây ra tranh chấp lãnh thổ. Tranh chấp này cuối cùng đã được giải quyết và các đảo này trở thành một phần của Kiribati theo Hiệp ước Tarawa. Hiệp ước này được ký ngay sau khi độc lập và được phê chuẩn vào năm 1983, theo đó Hoa Kỳ từ bỏ mọi yêu sách đối với các đảo Phoenix dân cư thưa thớt, và các đảo thuộc Quần đảo Line là một phần lãnh thổ của Kiribati.
Sau cuộc tấn công Trân Châu Cảng, trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Butaritari và Tarawa, cùng các đảo khác thuộc nhóm Gilbert phía Bắc, đã bị Nhật Bản chiếm đóng từ năm 1941 đến 1943. Betio trở thành một sân bay và căn cứ tiếp tế. Việc trục xuất lực lượng Nhật Bản vào cuối năm 1943 liên quan đến một trong những trận chiến đẫm máu nhất trong lịch sử Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ. Thủy quân lục chiến đổ bộ vào tháng 11 năm 1943 và Trận Tarawa đã diễn ra. Đảo Ocean, trụ sở của thuộc địa, đã bị ném bom, sơ tán và bị Nhật Bản chiếm đóng vào năm 1942 và không được giải phóng cho đến năm 1945, sau vụ thảm sát tất cả trừ một người Gilbert trên đảo bởi lực lượng Nhật Bản. Funafuti sau đó trở thành trụ sở tạm thời của thuộc địa từ năm 1942 đến 1946, khi Tarawa trở lại làm trụ sở, thay thế Đảo Ocean.
Cuối năm 1945, hầu hết những người dân Banaba còn lại, được hồi hương từ Kosrae, Nauru và Tarawa, đã được di dời đến Đảo Rabi, một hòn đảo của Fiji mà chính phủ Anh đã mua vào năm 1942 cho mục đích này.
Vào ngày 1 tháng 1 năm 1953, Cao ủy Tây Thái Bình Dương của Anh của thuộc địa được chuyển từ Fiji đến thủ đô mới Honiara, thuộc Quần đảo Solomon thuộc Anh, trong khi Ủy viên Thường trú của Gilberts vẫn ở Tarawa.
Các hoạt động quân sự tiếp theo trong thuộc địa diễn ra vào cuối những năm 1950 và đầu những năm 1960 khi đảo Christmas được Hoa Kỳ và Vương quốc Anh sử dụng để thử nghiệm vũ khí hạt nhân, bao gồm cả bom khinh khí.
Các thể chế tự quản nội bộ được thành lập tại Tarawa từ khoảng năm 1967. Quần đảo Ellice yêu cầu tách khỏi phần còn lại của thuộc địa vào năm 1974 và được trao các thể chế tự quản nội bộ riêng. Việc tách rời có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 1976. Năm 1978, Quần đảo Ellice trở thành quốc gia độc lập Tuvalu.
3.3. Sau độc lập
Quần đảo Gilbert giành độc lập với tên gọi Cộng hòa Kiribati vào ngày 12 tháng 7 năm 1979. Sau đó, vào tháng 9, Hoa Kỳ từ bỏ mọi yêu sách đối với các quần đảo Phoenix và Line có dân cư thưa thớt, trong một hiệp ước hữu nghị năm 1979 với Kiribati (được phê chuẩn năm 1983). Mặc dù tên bản địa theo tiếng Gilbert của Quần đảo Gilbert là "Tungaru", nhà nước mới đã chọn tên "Kiribati", cách viết tiếng Gilbert của "Gilberts", vì nó hiện đại hơn và là sự tương đương với thuộc địa cũ để công nhận sự bao gồm của Banaba, Quần đảo Line và Quần đảo Phoenix. Hai quần đảo sau này ban đầu không có người Gilbert sinh sống cho đến khi chính quyền Anh, và sau đó là chính phủ cộng hòa, tái định cư người Gilbert ở đó theo các kế hoạch tái định cư. Năm 1982, cuộc bầu cử đầu tiên kể từ khi độc lập được tổ chức. Một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đã dẫn đến một cuộc bầu cử khác vào năm 1983. Trong thời kỳ hậu độc lập, quá tải dân số đã là một vấn đề, ít nhất là trong mắt các tổ chức của Anh và các tổ chức viện trợ. Năm 1988, một thông báo được đưa ra rằng 4.700 cư dân của nhóm đảo chính sẽ được tái định cư đến các đảo ít dân hơn. Vào tháng 9 năm 1994, Teburoro Tito từ phe đối lập đã được bầu làm tổng thống.
Năm 1995, Kiribati đơn phương di chuyển Đường đổi ngày quốc tế xa về phía đông để bao trùm nhóm đảo Line, sao cho đất nước không còn bị chia cắt bởi đường đổi ngày nữa. Động thái này, thực hiện một trong những lời hứa tranh cử của Tổng thống Tito, nhằm mục đích cho phép các doanh nghiệp trên khắp lãnh thổ rộng lớn giữ cùng một tuần làm việc. Điều này cũng cho phép Kiribati trở thành quốc gia đầu tiên nhìn thấy buổi bình minh của thiên niên kỷ thứ ba, một sự kiện có ý nghĩa đối với ngành du lịch. Tito tái đắc cử vào năm 1998. Năm 1999, Kiribati trở thành thành viên đầy đủ của Liên Hợp Quốc, 20 năm sau khi độc lập. Năm 2002, Kiribati thông qua một đạo luật gây tranh cãi cho phép chính phủ đóng cửa các nhà xuất bản báo chí. Luật này được đưa ra sau khi tờ báo đầu tiên do tư nhân điều hành thành công của Kiribati ra mắt. Tổng thống Tito tái đắc cử vào năm 2003 nhưng bị bãi nhiệm vào tháng 3 năm 2003 sau một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm và được thay thế bởi một Hội đồng Nhà nước. Anote Tong thuộc đảng đối lập Boutokaan Te Koaua đã được bầu để kế nhiệm Tito vào tháng 7 năm 2003. Ông tái đắc cử vào năm 2007 và năm 2011.
Vào tháng 6 năm 2008, các quan chức Kiribati đã yêu cầu Úc và New Zealand chấp nhận công dân Kiribati làm người tị nạn thường trú. Kiribati dự kiến sẽ là quốc gia đầu tiên mất toàn bộ lãnh thổ đất liền do biến đổi khí hậu. Vào tháng 6 năm 2008, Tổng thống Kiribati Anote Tong cho biết đất nước đã đạt đến "điểm không thể quay lại". Ông nói thêm: "Để lên kế hoạch cho ngày bạn không còn đất nước nữa quả thực rất đau đớn nhưng tôi nghĩ chúng ta phải làm điều đó."
Vào tháng 1 năm 2012, Anote Tong tái đắc cử nhiệm kỳ thứ ba liên tiếp và cũng là nhiệm kỳ cuối cùng của ông. Đầu năm 2012, chính phủ Kiribati đã mua lại Khu đất Natoavatu rộng 2.20 K ha trên hòn đảo lớn thứ hai của Fiji, Vanua Levu. Vào thời điểm đó, nhiều nguồn tin cho rằng chính phủ có kế hoạch sơ tán toàn bộ dân số Kiribati sang Fiji. Vào tháng 4 năm 2013, Tổng thống Tong bắt đầu kêu gọi công dân sơ tán khỏi các hòn đảo và di cư đến nơi khác. Vào tháng 5 năm 2014, Văn phòng Tổng thống đã xác nhận việc mua khoảng 5.46 K acre đất trên Vanua Levu với chi phí 9.30 M AUD.
Tháng 3 năm 2016, Taneti Maamau đã được bầu và nhậm chức tổng thống thứ năm của Kiribati. Tháng 6 năm 2020, Tổng thống Maamau tái đắc cử nhiệm kỳ bốn năm thứ hai. Tổng thống Maamau được coi là người thân Trung Quốc và ông ủng hộ mối quan hệ chặt chẽ hơn với Bắc Kinh. Vào ngày 16 tháng 11 năm 2021, chính phủ Kiribati tuyên bố sẽ mở cửa khu bảo tồn biển lớn nhất thế giới cho hoạt động đánh bắt cá thương mại. Khủng hoảng hiến pháp Kiribati năm 2022 bắt đầu với việc đình chỉ tất cả 5 thẩm phán chính của ngành tư pháp Kiribati.
Năm 2020, phản ứng của Kiribati trước đại dịch COVID-19, tương tự như hầu hết các quốc gia đảo châu Đại Dương, là áp đặt các giới hạn nghiêm ngặt đối với du lịch và đi lại thương mại. Kiribati báo cáo rằng họ về cơ bản vẫn không có COVID (hai trường hợp) cho đến tháng 1 năm 2022 khi chuyến bay quốc tế thương mại đầu tiên sau hai năm có 36 hành khách dương tính. Năm 2024, có 5.085 trường hợp nhiễm Coronavirus được báo cáo, gây ra 24 ca tử vong, trong khi 2.703 người được báo cáo đã hồi phục.
Vào ngày 29 tháng 1 năm 2023, Kiribati xác nhận ý định tái gia nhập Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương, chấm dứt sự chia rẽ lãnh đạo kéo dài hai năm.
4. Địa lý
Kiribati bao gồm 32 đảo san hô vòng và một đảo đơn độc (Banaba), trải dài sang cả bán cầu đông và tây, cũng như bán cầu bắc và nam. Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) rộng lớn của Kiribati bao gồm ba tiểu vùng địa lý truyền thống, không liền kề: Banaba (khu vực Melanesia-Micronesia), quần đảo Gilbert (Micronesia) và quần đảo Line và Phoenix (Polynesia). Các nhóm đảo chính bao gồm quần đảo Gilbert, quần đảo Phoenix và quần đảo Line, cùng với đảo Banaba biệt lập. Khí hậu của Kiribati là khí hậu rừng mưa nhiệt đới đại dương, đặc trưng bởi nhiệt độ ổn định và lượng mưa thay đổi đáng kể giữa các đảo. Quốc gia này phải đối mặt với các vấn đề môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là tác động của biến đổi khí hậu như nước biển dâng, đe dọa sự tồn tại của các đảo và hệ sinh thái mong manh.
4.1. Địa hình và các nhóm đảo
Kiribati bao gồm 32 đảo san hô vòng và một hòn đảo đơn độc (Banaba), trải dài sang cả bán cầu đông và tây, cũng như bán cầu bắc và nam. Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) rộng lớn của nó bao gồm ba tiểu vùng địa lý truyền thống, không liền kề: Banaba (khu vực Melanesia-Micronesia), Quần đảo Gilbert (Micronesia) và Quần đảo Line và Phoenix (Polynesia). Các nhóm đảo là:
- Banaba: một hòn đảo biệt lập nằm giữa Nauru và Quần đảo Gilbert. Đây là một đảo san hô nâng cao, từng là một nguồn phosphat phong phú nhưng đã bị khai thác cạn kiệt trước khi độc lập.
- Quần đảo Gilbert: mười sáu đảo san hô vòng nằm cách Fiji khoảng 1.50 K km về phía bắc. Đây là nơi tập trung phần lớn dân số Kiribati.
- Quần đảo Phoenix: tám đảo san hô vòng và đảo san hô nằm cách Gilberts khoảng 1.80 K km về phía đông nam. Quần đảo này là một trong những khu bảo tồn biển lớn nhất trên Trái Đất.
- Quần đảo Line: tám đảo san hô vòng và một rạn san hô, nằm cách Gilberts khoảng 3.30 K km về phía đông.
Phần còn lại của đất liền ở Kiribati bao gồm các đảo nhỏ bằng cát và đá san hô của các đảo san hô vòng, chỉ cao hơn mực nước biển một hoặc hai mét. Đất đai mỏng và có tính vôi. Nó có khả năng giữ nước thấp và hàm lượng chất hữu cơ và chất dinh dưỡng thấp-ngoại trừ canxi, natri và magie. Banaba là một trong những nơi ít phù hợp nhất cho nông nghiệp trên thế giới.
Kiritimati (trước đây là Đảo Christmas) thuộc Quần đảo Line có diện tích đất liền lớn nhất trong số các đảo san hô vòng trên thế giới. Dựa trên việc điều chỉnh lại Đường đổi ngày quốc tế vào năm 1995, Quần đảo Line là khu vực đầu tiên bước sang năm mới, bao gồm cả năm 2000. Vì lý do đó, Đảo Caroline đã được đổi tên thành Đảo Thiên Niên Kỷ vào năm 1997.
4.2. Khí hậu
Kiribati có khí hậu rừng mưa nhiệt đới (Af). Từ tháng 4 đến tháng 10, có gió đông bắc chủ đạo và nhiệt độ ổn định gần 30 °C. Từ tháng 11 đến tháng 4, gió tây mang theo mưa.
Mùa mưa ở Kiribati (te Auu-Meang), còn được gọi là mùa xoáy thuận nhiệt đới (TC) (te Angibuaka), bắt đầu từ tháng 11 đến tháng 4 hàng năm. Do đó, Kiribati thường trải qua các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt hơn liên quan đến nhiễu động nhiệt đới hoặc xoáy thuận nhiệt đới trong mùa te Auu-Meang. Xoáy thuận nhiệt đới hiếm khi hình thành hoặc đi qua đường xích đạo nơi Kiribati tọa lạc, nhưng Kiribati trong lịch sử đã bị ảnh hưởng bởi các xoáy thuận nhiệt đới ở xa. Các tác động được quan sát thấy khi các hệ thống vẫn còn trong giai đoạn phát triển (áp thấp nhiệt đới/nhiễu động) hoặc thậm chí trước khi chúng đạt đến cấp độ xoáy thuận nhiệt đới.
Mùa đẹp trời bắt đầu khi Ten Rimwimata (Antares) xuất hiện trên bầu trời sau khi mặt trời lặn, từ tháng 5 đến tháng 11, khi có gió và dòng chảy nhẹ nhàng hơn và ít mưa hơn. Sau đó, vào khoảng tháng 12, khi Nei Auti (Pleiades) thay thế Antares, mùa của những cơn gió tây bất chợt và mưa lớn hơn không khuyến khích bất kỳ chuyến đi xa nào từ đảo này sang đảo khác.
Kiribati không thường xuyên hứng chịu bão xoáy nhưng đôi khi có thể cảm nhận được ảnh hưởng trong mùa bão ảnh hưởng đến các quốc đảo Thái Bình Dương lân cận như Fiji. Lượng mưa thay đổi đáng kể giữa các đảo. Ví dụ, lượng mưa trung bình hàng năm là 3.00 K mm ở phía bắc và 500 mm ở phía nam của Quần đảo Gilbert. Hầu hết các đảo này nằm trong vành đai khô của vùng khí hậu đại dương xích đạo và thường xuyên phải đối mặt với hạn hán kéo dài.
| Tháng | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Năm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nhiệt độ cao kỷ lục °C | 35 °C | 33 °C | 35 °C | 34.5 °C | 34.5 °C | 33.5 °C | 34.5 °C | 34.5 °C | 34.5 °C | 35 °C | 35 °C | 35 °C | 35 °C |
| Nhiệt độ cao trung bình °C | 30.7 °C | 30.6 °C | 30.7 °C | 30.7 °C | 30.8 °C | 30.8 °C | 30.9 °C | 31 °C | 31.1 °C | 31.2 °C | 31.3 °C | 30.9 °C | 30.9 °C |
| Nhiệt độ trung bình ngày °C | 28.2 °C | 28.1 °C | 28.1 °C | 28.2 °C | 28.4 °C | 28.3 °C | 28.2 °C | 28.3 °C | 28.4 °C | 28.6 °C | 28.5 °C | 28.2 °C | 28.3 °C |
| Nhiệt độ thấp trung bình °C | 25.3 °C | 25.3 °C | 25.2 °C | 25.3 °C | 25.5 °C | 25.3 °C | 25.1 °C | 25.2 °C | 25.3 °C | 25.4 °C | 25.4 °C | 25.3 °C | 25.3 °C |
| Nhiệt độ thấp kỷ lục °C | 21.5 °C | 22.5 °C | 22.5 °C | 22.5 °C | 21 °C | 21 °C | 21 °C | 21.5 °C | 22.5 °C | 22 °C | 22.5 °C | 22 °C | 21 °C |
| Giáng thủy mm | 271 mm | 218 mm | 204 mm | 184 mm | 158 mm | 155 mm | 168 mm | 138 mm | 120 mm | 110 mm | 115 mm | 212 mm | 2.05 K mm |
| Số ngày giáng thủy trung bình (≥ 0.3 mm) | 15 | 12 | 14 | 15 | 15 | 14 | 16 | 18 | 15 | 11 | 10 | 17 | 172 |
| Độ ẩm tương đối trung bình (%) | 81 | 80 | 81 | 82 | 81 | 81 | 80 | 79 | 77 | 77 | 79 | 81 | 80 |
| Số giờ nắng trung bình tháng | 220.1 | 192.1 | 207.7 | 201.0 | 229.4 | 219.0 | 229.4 | 257.3 | 243.0 | 260.4 | 240.0 | 189.1 | 2688.5 |
| Số giờ nắng trung bình ngày | 7.1 | 6.8 | 6.7 | 6.7 | 7.4 | 7.3 | 7.4 | 8.3 | 8.1 | 8.4 | 8.0 | 6.1 | 7.4 |
| Nguồn: Deutscher Wetterdienst | |||||||||||||
4.3. Các vấn đề môi trường
Kiribati phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng, chủ yếu liên quan đến vị trí địa lý là một quốc gia gồm các đảo san hô vòng thấp và dễ bị tổn thương. Nước biển dâng do biến đổi khí hậu là mối đe dọa hiện hữu, cùng với đó là các thách thức về bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên bền vững.
4.3.1. Mực nước biển dâng và tác động của biến đổi khí hậu
Theo Chương trình Môi trường Khu vực Thái Bình Dương (trước đây là Chương trình Môi trường Khu vực Nam Thái Bình Dương), hai hòn đảo nhỏ không có người ở của Kiribati là Tebua Tarawa và Abanuea, đã biến mất dưới mặt nước vào năm 1999. Mực nước biển tại đảo Christmas, trong 50 năm từ 1972 đến 2022, đã dâng 5 cm. Ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu của Liên Hợp Quốc dự đoán rằng mực nước biển sẽ dâng khoảng 50 cm vào năm 2100 do ấm lên toàn cầu và việc tiếp tục dâng cao là không thể tránh khỏi. Do đó, có khả năng trong vòng một thế kỷ, đất canh tác của quốc gia này sẽ bị nhiễm mặn đất gia tăng và phần lớn sẽ bị ngập chìm.
Sự phơi bày của Kiribati trước những thay đổi mực nước biển càng trở nên trầm trọng hơn bởi Dao động thập kỷ Thái Bình Dương, một hiện tượng chuyển đổi khí hậu dẫn đến những thay đổi từ giai đoạn La Niña sang giai đoạn El Niño. Điều này có ảnh hưởng đến mực nước biển. Ví dụ, vào năm 2000, đã có sự chuyển đổi từ các giai đoạn áp lực giảm của El Niño lên mực nước biển sang áp lực tăng của La Niña lên mực nước biển, áp lực tăng này gây ra các đợt triều cường thường xuyên hơn và cao hơn. Triều cường cận điểm (thường được gọi là triều vua) có thể dẫn đến việc nước biển làm ngập các khu vực trũng thấp của các đảo Kiribati.
Các đảo san hô vòng và đảo san hô có thể phản ứng với những thay đổi về mực nước biển. Paul Kench tại Đại học Auckland ở New Zealand và Arthur Webb tại Ủy ban Khoa học Địa chất Ứng dụng Nam Thái Bình Dương ở Fiji đã công bố một nghiên cứu vào năm 2010 về phản ứng động của các đảo san hô vòng và đảo san hô ở trung tâm Thái Bình Dương. Kiribati được đề cập trong nghiên cứu, và Webb cùng Kench phát hiện ra rằng ba hòn đảo đô thị hóa chính ở Kiribati-Betio, Bairiki và Nanikai-đã tăng diện tích lần lượt là 30% (36 hecta), 16,3% (5,8 hecta) và 12,5% (0,8 hecta). Tuy nhiên, nghiên cứu này cũng thừa nhận rằng các đảo này cực kỳ dễ bị tổn thương trước mực nước biển dâng và kết luận rằng: "Nghiên cứu này không đo lường sự phát triển theo chiều dọc của bề mặt đảo cũng như không cho thấy có bất kỳ thay đổi nào về chiều cao của các đảo. Vì chiều cao đất liền không thay đổi nên tính dễ bị tổn thương của phần lớn diện tích đất liền của mỗi đảo đối với việc ngập chìm do nước biển dâng cũng không thay đổi và các đảo san hô vòng trũng thấp này vẫn ngay lập tức và cực kỳ dễ bị ngập lụt hoặc lũ lụt do nước biển."
Báo cáo Biến đổi Khí hậu ở Thái Bình Dương năm 2011 mô tả Kiribati có nguy cơ bão thấp. Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 2015, Kiribati đã trải qua lũ lụt và sự tàn phá của các bức tường chắn sóng và cơ sở hạ tầng ven biển do Bão Pam, một cơn bão cấp 5 đã tàn phá Vanuatu. Kiribati vẫn phải đối mặt với nguy cơ các cơn bão có thể cuốn trôi thảm thực vật và đất đai của các đảo trũng thấp.
Sự dâng lên từ từ của mực nước biển cũng cho phép hoạt động của polyp san hô nâng cao các đảo san hô vòng theo mực nước biển. Tuy nhiên, nếu mực nước biển tăng với tốc độ nhanh hơn tốc độ phát triển của san hô, hoặc nếu hoạt động của polyp bị tổn hại do axit hóa đại dương, thì khả năng phục hồi của các đảo san hô vòng và đảo san hô sẽ kém chắc chắn hơn.
Sáng kiến Đo lường Nhân quyền cho thấy cuộc khủng hoảng khí hậu đã làm xấu đi vừa phải (4,8 trên 6) các điều kiện nhân quyền ở Kiribati. Các chuyên gia nhân quyền báo cáo rằng cuộc khủng hoảng khí hậu đã làm tổn hại đến khả năng tiếp cận lương thực và nước sạch, cũng như quyền của phụ nữ, an ninh nhà ở và sự toàn vẹn văn hóa.
Chương trình Thích ứng Kiribati (KAP), bắt đầu vào năm 2003, là một sáng kiến trị giá 5.50 M USD ban đầu được chính phủ quốc gia Kiribati ban hành với sự hỗ trợ của Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF), Ngân hàng Thế giới, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc, và chính phủ Nhật Bản. Úc sau đó đã tham gia liên minh, đóng góp 1.50 M USD cho nỗ lực này. Chương trình nhằm mục đích diễn ra trong sáu năm, hỗ trợ các biện pháp giảm thiểu tính dễ bị tổn thương của Kiribati trước tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng bằng cách nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu, đánh giá và bảo vệ các nguồn nước sẵn có, và quản lý tình trạng ngập lụt.
Khi bắt đầu Chương trình Thích ứng, đại diện từ mỗi đảo san hô vòng có người ở đã xác định những thay đổi khí hậu chính đã diễn ra trong 20-40 năm qua và đề xuất các cơ chế đối phó với những thay đổi này theo bốn loại mức độ cấp thiết. Chương trình hiện đang tập trung vào các lĩnh vực dễ bị tổn thương nhất của đất nước ở các khu vực đông dân cư nhất. Các sáng kiến bao gồm cải thiện quản lý nguồn nước ở và xung quanh Tarawa; các biện pháp bảo vệ quản lý ven biển như trồng lại rừng ngập mặn và bảo vệ cơ sở hạ tầng công cộng; tăng cường luật pháp để giảm xói mòn bờ biển; và quy hoạch định cư dân số để giảm thiểu rủi ro cá nhân.
4.3.2. Hệ sinh thái và đa dạng sinh học
Kiribati chứa ba hệ sinh thái: rừng ẩm nhiệt đới Trung Polynesia, rừng ẩm nhiệt đới Đông Micronesia, và rừng ẩm nhiệt đới Tây Polynesia.
Do tuổi địa chất tương đối trẻ của các đảo và đảo san hô vòng cùng với mức độ nhiễm mặn đất cao, hệ thực vật của Kiribati có phần nghèo nàn. Quần đảo Gilbert có khoảng 83 loài thực vật bản địa và 306 loài du nhập, trong khi con số tương ứng cho Quần đảo Line và Phoenix là 67 và 283. Không có loài nào trong số này là đặc hữu, và khoảng một nửa số loài bản địa có phạm vi phân bố hạn chế và đã trở nên nguy cấp hoặc gần như tuyệt chủng do các hoạt động của con người như khai thác phosphat.
Dừa, pandanus và xa kê là những loài cây hoang dã phổ biến nhất, trong khi năm loại cây trồng phổ biến nhất nhưng truyền thống là Babai, Cyrtosperma merkusii, là các loại cải thảo, bí ngô, cà chua, dưa hấu và dưa chuột nhập khẩu. Hơn tám mươi phần trăm dân số tham gia vào nông nghiệp hoặc đánh bắt cá.
Nuôi trồng rong biển là một phần quan trọng của nền kinh tế, với hai loài chính Eucheuma alvarezii và Eucheuma spinosium được du nhập vào các đầm phá địa phương từ Philippines vào năm 1977. Nó cạnh tranh với việc thu hoạch ngọc trai đen (Pinctada margaritifera) và các loài động vật có vỏ, chủ yếu là ốc nhảy (Strombus luhuanus) và sò huyết Anadara (Anadara uropigimelana), trong khi trữ lượng trai tai tượng khổng lồ (Tridacna gigas) đã gần như cạn kiệt.
Kiribati có một vài loài động vật có vú trên cạn, không có loài nào là bản địa hoặc đặc hữu. Chúng bao gồm chuột Polynesia (Rattus exulans), chó, mèo và lợn. Trong số 75 loài chim, Bokikokiko (Acrocephalus aequinoctialis) là loài đặc hữu của Kiritimati.
Có khoảng 600-800 loài cá nước lợ và cá biển khơi, khoảng 200 loài san hô và khoảng 1000 loài động vật có vỏ. Việc đánh bắt cá chủ yếu nhắm vào họ Scombridae, đặc biệt là cá ngừ vằn và cá ngừ vây vàng cũng như cá chuồn (Cypselurus spp.).
Chó đã cùng những người dân đầu tiên đến đây nhưng được người châu Âu tái du nhập: số lượng chó tiếp tục tăng và chúng đi lang thang theo bầy đàn truyền thống, đặc biệt là xung quanh Nam Tarawa.
4.3.3. Quản lý tài nguyên và tính bền vững
Chính phủ Kiribati đã thực hiện các hành động cụ thể để đảm bảo an ninh lương thực, do mực nước biển dâng, hạn hán và đánh bắt quá mức đã tạo ra tình trạng thiếu lương thực và nước. Điều này bao gồm việc đa dạng hóa các nguồn lương thực và đảm bảo các nguồn tài nguyên hiện có được quản lý một cách bền vững.
Vấn đề ô nhiễm nhựa cũng là một thách thức lớn đối với Kiribati vì nó gây hại cho cả đa dạng sinh học biển và nền kinh tế chủ yếu dựa vào du lịch và đánh bắt cá. Do đó, chính phủ Kiribati, cụ thể là Ban Môi trường và Bảo tồn (ECD) thuộc Bộ Môi trường, Đất đai và Phát triển Nông nghiệp của Chính phủ Kiribati, đã nỗ lực giải quyết vấn đề này ở cấp quốc gia thông qua các đạo luật về môi trường và các văn bản chính sách nhà nước. Ở một mức độ sâu rộng hơn, Kiribati cũng đã công nhận tính chất toàn cầu của ô nhiễm nhựa, và do đó, đã thúc đẩy hợp tác quốc tế và các giải pháp đa phương. Điều này có thể thấy rõ trong các cuộc đàm phán hiện tại về Hiệp ước Ô nhiễm Nhựa Toàn cầu dự kiến sẽ được hoàn thiện vào cuối năm 2024.
5. Chính trị
Hệ thống chính trị của Kiribati là một nước cộng hòa dân chủ đại diện theo chế độ nghị viện, được quy định trong Hiến pháp Kiribati, ban hành ngày 12 tháng 7 năm 1979, đảm bảo các cuộc bầu cử tự do và cởi mở. Cơ cấu chính phủ bao gồm tổng thống, phó tổng thống và nội các. Tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu chính phủ. Quốc hội đơn viện, được gọi là Maneaba ni Maungatabu, thực hiện chức năng lập pháp. Hệ thống tư pháp độc lập với chính phủ. Các đảng phái chính trị có tổ chức khá không chính thức và các nhóm đối lập thường hình thành xung quanh các vấn đề cụ thể. Phân chia hành chính dựa trên các hội đồng đảo được bầu. Tình hình pháp quyền và nhân quyền, bao gồm quyền của người LGBT và các nhóm thiểu số, cũng như tác động của biến đổi khí hậu đối với các quyền cơ bản, là những vấn đề được quan tâm.
5.1. Cơ cấu chính phủ
Hiến pháp Kiribati, được ban hành vào ngày 12 tháng 7 năm 1979, quy định về các cuộc bầu cử tự do và công khai trong một nước cộng hòa dân chủ đại diện theo chế độ nghị viện.
Nhánh hành pháp bao gồm một Tổng thống (te Beretitenti), một Phó Tổng thống và một Nội các. Tổng thống, đồng thời là người đứng đầu nội các, được bầu trực tiếp bởi công dân, sau khi cơ quan lập pháp đề cử ba hoặc bốn người trong số các thành viên của mình để trở thành ứng cử viên trong cuộc bầu cử tổng thống sau đó. Tổng thống bị giới hạn phục vụ ba nhiệm kỳ bốn năm và vẫn là một thành viên của quốc hội. Nội các bao gồm tổng thống, phó tổng thống và 13 bộ trưởng (do tổng thống bổ nhiệm) cũng là thành viên quốc hội.
Nhánh lập pháp là Maneaba ni Maungatabu (Hạ viện) đơn viện. Các thành viên của Hạ viện được bầu, bao gồm, theo quy định của hiến pháp, một đại diện được đề cử của người Banaba ở Đảo Rabi, Fiji (Banaba, trước đây là Đảo Ocean), ngoài ra, cho đến năm 2016, còn có tổng chưởng lý, người giữ vai trò là thành viên ex officio từ năm 1979 đến năm 2016. Các nhà lập pháp phục vụ nhiệm kỳ bốn năm.
Các quy định hiến pháp về quản lý tư pháp tương tự như các quy định ở các thuộc địa cũ khác của Anh, theo đó ngành tư pháp độc lập khỏi sự can thiệp của chính phủ. Nhánh tư pháp bao gồm Tòa án Tối cao (ở Betio) và Tòa Phúc thẩm. Tổng thống bổ nhiệm các thẩm phán chủ tọa.
5.2. Các đảng phái và bầu cử
Kiribati có các đảng phái chính trị chính thức nhưng tổ chức của chúng khá không chính thức. Các nhóm đối lập đặc biệt thường tập hợp lại xung quanh các vấn đề cụ thể. Quyền bầu cử phổ thông được áp dụng cho công dân từ 18 tuổi trở lên. Hiện nay, các đảng phái dễ nhận biết nhất là Đảng Boutokaan Kiribati Moa, trước đây là Boutokaan te Koaua, và Đảng Tobwaan Kiribati.
Các cuộc bầu cử được tổ chức để bầu Tổng thống và các thành viên của Maneaba ni Maungatabu (Hạ viện). Tổng thống được bầu trực tiếp bởi người dân từ 3 đến 4 ứng cử viên do Hạ viện đề cử trong số các thành viên của mình. Các thành viên Hạ viện được bầu theo nhiệm kỳ 4 năm thông qua hệ thống bầu cử đa số tương đối theo khu vực bầu cử nhiều thành viên. Công dân Kiribati từ 18 tuổi trở lên có quyền bỏ phiếu.
5.3. Phân chia hành chính
Có 21 hòn đảo có người ở tại Kiribati. Về mặt địa lý, Kiribati có thể được chia thành ba quần đảo hoặc nhóm đảo, không có chức năng hành chính. Chúng là:
- Quần đảo Gilbert
- Quần đảo Phoenix, nằm trong một trong những khu bảo tồn biển lớn nhất trên Trái Đất (là khu bảo tồn lớn nhất từ năm 2008 đến 2010)
- Quần đảo Line
Các quận ban đầu trước khi độc lập là:
- Banaba (Đảo Ocean)
- Đảo san hô vòng Tarawa
- Bắc Quần đảo Gilbert
- Trung Quần đảo Gilbert
- Nam Quần đảo Gilbert
- Quần đảo Line
Bốn trong số các quận cũ (bao gồm Tarawa) nằm ở Quần đảo Gilbert, nơi tập trung phần lớn dân số cả nước. Năm trong số các Đảo Line không có người ở (Đảo Malden, Đảo Starbuck, Đảo Thiên Niên Kỷ, Đảo Vostok và Đảo Flint). Quần đảo Phoenix không có người ở ngoại trừ Kanton, và không có đại diện. Bản thân Banaba hiện nay dân cư thưa thớt. Ngoài ra còn có một đại diện không qua bầu cử của người Banaba trên Đảo Rabi ở Fiji.
Mỗi một trong số 21 hòn đảo có người ở đều có hội đồng địa phương riêng để giải quyết các công việc hàng ngày. Mỗi hòn đảo có người ở có một hội đồng, với hai trường hợp ngoại lệ: Đảo san hô Tarawa có ba hội đồng: Hội đồng thị trấn Betio, Hội đồng Đô thị Teinainano (TUC) (cho phần còn lại của Nam Tarawa) và Hội đồng Eutan Tarawa (ETC) (cho Bắc Tarawa); và Tabiteuea có hai hội đồng. Kiribati hiện được chia thành 5 quận: Bắc Kiribati, Trung Kiribati, Nam Kiribati, Nam Tarawa, và Line & Phoenix.
5.4. Pháp quyền và nhân quyền
Việc thực thi pháp luật tại Kiribati do Sở Cảnh sát Kiribati đảm nhiệm, chịu trách nhiệm về tất cả các nhiệm vụ thực thi pháp luật và bán quân sự cho quốc đảo này. Có các đồn cảnh sát đặt tại tất cả các đảo. Cảnh sát có một tàu tuần tra, chiếc tàu tuần tra lớp Guardian RKS Teanoai II.
Nhà tù chính ở Kiribati nằm ở Betio, tên là Nhà tù Walter Betio. Ngoài ra còn có một nhà tù ở London trên đảo Kiritimati.
Đồng tính luyến ái nam là bất hợp pháp ở Kiribati, với hình phạt lên đến 14 năm tù, theo một luật lịch sử của Anh. Tuy nhiên, luật này không được thực thi. Kiribati vẫn chưa noi gương Vương quốc Anh, sau báo cáo Wolfenden của họ, để phi hình sự hóa các hành vi đồng tính luyến ái nam, bắt đầu bằng các quy định trong Đạo luật Tội phạm Tình dục năm 1957 của Anh. Đồng tính luyến ái nữ là hợp pháp, nhưng người đồng tính nữ có thể phải đối mặt với bạo lực và phân biệt đối xử. Tuy nhiên, phân biệt đối xử trong việc làm dựa trên xu hướng tính dục bị cấm.
Tình hình nhân quyền tại Kiribati nói chung được coi là có những cải thiện nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Các nhóm thiểu số như người Banaba, những người đã bị di dời do khai thác phosphat, vẫn tiếp tục đối mặt với những khó khăn về kinh tế và xã hội. Các nhóm dễ bị tổn thương khác, bao gồm phụ nữ và trẻ em, cũng cần được bảo vệ tốt hơn. Đặc biệt, tác động của biến đổi khí hậu đối với các quyền cơ bản của người dân, như quyền được sống, quyền có nước sạch và vệ sinh, và quyền có nhà ở, ngày càng trở nên nghiêm trọng. Cộng đồng quốc tế và các tổ chức nhân quyền đã kêu gọi chính phủ Kiribati tăng cường các biện pháp bảo vệ nhân quyền và giải quyết các vấn đề này một cách hiệu quả.
6. Quan hệ đối ngoại
Chính sách đối ngoại của Kiribati tập trung vào việc duy trì quan hệ hữu nghị với các quốc gia láng giềng Thái Bình Dương, các đối tác phát triển lớn và tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế. Một ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Kiribati là vận động quốc tế về vấn đề biến đổi khí hậu, do quốc đảo này là một trong những nơi dễ bị tổn thương nhất trước tác động của nước biển dâng.
6.1. Các quốc gia đối tác và tổ chức quốc tế chính
Kiribati duy trì quan hệ chặt chẽ với các nước láng giềng ở Thái Bình Dương, bao gồm Úc, New Zealand, Nhật Bản và Fiji. Ba quốc gia đầu tiên trong số này cung cấp phần lớn viện trợ nước ngoài cho Kiribati. Đài Loan (cho đến năm 2019) và Nhật Bản cũng có giấy phép khai thác cá trong vùng biển của Kiribati theo thời hạn nhất định. Hiện có ba phái bộ ngoại giao thường trú tại Nam Tarawa: Đại sứ quán Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan) cho đến năm 2019, được thay thế bằng Đại sứ quán Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 2020, cùng với Cao ủy Úc và New Zealand. Kể từ năm 2022, đã có các cuộc đàm phán về việc mở một Đại sứ quán Hoa Kỳ. Đại sứ quán Hoa Kỳ hiện tại chịu trách nhiệm về Kiribati đặt tại Suva, Fiji.
Kiribati là thành viên của Cộng đồng Thái Bình Dương, Khối Thịnh vượng chung các Quốc gia, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Thế giới, Tổ chức các Quốc gia châu Phi, Caribe và Thái Bình Dương, và trở thành thành viên đầy đủ của Liên Hợp Quốc vào năm 1999. Kiribati cũng là thành viên của Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF), mặc dù đã có giai đoạn rút lui và sau đó tái gia nhập.
Các chương trình hợp tác phát triển và viện trợ quốc tế đóng vai trò quan trọng đối với Kiribati. Từ năm 1973 đến 2008, gần 500 tình nguyện viên của Peace Corps Hoa Kỳ đã làm việc tại Kiribati, hỗ trợ các dự án cơ sở hạ tầng, nông nghiệp, môi trường và y tế cộng đồng. Vào tháng 7 năm 2022, Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris đã công bố kế hoạch xây dựng đại sứ quán mới tại Kiribati và Tonga, đồng thời tái lập sự hiện diện của Peace Corps trong khu vực.
Vào tháng 11 năm 1999, Kiribati đồng ý cho Cơ quan Phát triển Vũ trụ Quốc gia của Nhật Bản thuê đất trên đảo Kiritimati (trước đây là đảo Christmas) trong 20 năm để xây dựng một sân bay vũ trụ. Thỏa thuận quy định rằng Nhật Bản sẽ trả 840.00 K USD mỗi năm và cũng sẽ trả tiền cho bất kỳ thiệt hại nào đối với đường sá và môi trường. Một trạm theo dõi tầm xa do Nhật Bản xây dựng hoạt động trên Kiritimati và một sân bay bỏ hoang trên đảo được chỉ định làm đường băng hạ cánh cho một tàu con thoi không người lái có thể tái sử dụng được đề xuất có tên là HOPE-X. Tuy nhiên, HOPE-X cuối cùng đã bị Nhật Bản hủy bỏ vào năm 2003.
Vào ngày 20 tháng 9 năm 2019, chính phủ Kiribati đã khôi phục quan hệ ngoại giao với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và đồng thời chấm dứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan. Theo Ngoại trưởng Đài Loan, Joseph Wu, Trung Quốc đã đề nghị cung cấp một máy bay 737 và phà cho Kiribati để đổi lấy quyết định này.
6.2. Ngoại giao về biến đổi khí hậu
Là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới trước ảnh hưởng của ấm lên toàn cầu, Kiribati đã tích cực tham gia vào các nỗ lực ngoại giao quốc tế liên quan đến biến đổi khí hậu, quan trọng nhất là các hội nghị của các bên tham gia UNFCCC (COP). Kiribati là thành viên của Liên minh các Quốc gia Đảo nhỏ (AOSIS), một tổ chức liên chính phủ của các quốc gia ven biển trũng thấp và các quốc đảo nhỏ.
Được thành lập vào năm 1990, mục đích chính của liên minh là hợp nhất tiếng nói của Các quốc đảo nhỏ đang phát triển (SIDS) để giải quyết vấn đề ấm lên toàn cầu. AOSIS đã rất tích cực ngay từ khi thành lập, đưa ra dự thảo văn bản đầu tiên trong các cuộc đàm phán Nghị định thư Kyoto ngay từ năm 1994.
Năm 2009, Tổng thống Tong đã tham dự Diễn đàn các quốc gia dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu (V11) tại Maldives, cùng với 10 quốc gia khác dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu, và đã ký tuyên bố Đảo Bandos vào ngày 10 tháng 11 năm 2009, cam kết thể hiện vai trò lãnh đạo về đạo đức và bắt đầu xanh hóa nền kinh tế của họ bằng cách tự nguyện cam kết đạt được trung hòa carbon.
Tháng 11 năm 2010, Kiribati đã tổ chức Hội nghị Biến đổi Khí hậu Tarawa (TCCC) để hỗ trợ sáng kiến của tổng thống Kiribati nhằm tổ chức một diễn đàn tham vấn giữa các quốc gia dễ bị tổn thương và các đối tác của họ. Hội nghị cố gắng tạo ra một môi trường thuận lợi cho các cuộc đàm phán đa phương dưới sự bảo trợ của UNFCCC. Hội nghị này là một sự kiện kế tiếp của Diễn đàn các quốc gia dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu. Mục tiêu cuối cùng của TCCC là giảm số lượng và cường độ của các rạn nứt giữa các bên tham gia vào quy trình COP, khám phá các yếu tố thỏa thuận giữa các bên và qua đó hỗ trợ sự đóng góp của Kiribati và các bên khác cho COP16 được tổ chức tại Cancun, Mexico, từ ngày 29 tháng 11 đến ngày 10 tháng 12 năm 2010.
Năm 2013, Tổng thống Tong đã nói về nước biển dâng do biến đổi khí hậu là "không thể tránh khỏi". "Để người dân của chúng tôi tồn tại, thì họ sẽ phải di cư. Hoặc là chúng ta có thể chờ đợi đến thời điểm chúng ta phải di chuyển người dân hàng loạt hoặc chúng ta có thể chuẩn bị cho họ-bắt đầu từ bây giờ..." Vào năm 2014, Tổng thống Tong đã hoàn tất việc mua một dải đất rộng 20 km2 trên Vanua Levu, một trong những hòn đảo lớn hơn của Fiji, cách đó 2.00 K km. Một động thái được Tong mô tả là "hoàn toàn cần thiết" nếu lãnh thổ của đất nước hoàn toàn bị nhấn chìm dưới nước.
Năm 2013, sự chú ý đã đổ dồn vào một tuyên bố của một người đàn ông Kiribati tự nhận là "người tị nạn biến đổi khí hậu" theo Công ước liên quan đến địa vị của người tị nạn (1951). Tuy nhiên, tuyên bố này đã bị Tòa án Tối cao New Zealand xác định là không thể chấp nhận được. Tòa phúc thẩm New Zealand cũng bác bỏ tuyên bố này trong một quyết định năm 2014. Khi kháng cáo thêm, Tòa án Tối cao New Zealand đã xác nhận các phán quyết bất lợi trước đó đối với đơn xin quy chế tị nạn, nhưng bác bỏ đề xuất "rằng suy thoái môi trường do biến đổi khí hậu hoặc các thảm họa thiên nhiên khác không bao giờ có thể tạo ra một con đường vào Công ước Người tị nạn hoặc quyền tài phán của người được bảo vệ". Năm 2017, Kiribati đã ký Hiệp ước cấm vũ khí hạt nhân của Liên Hợp Quốc.
7. Kinh tế
Nền kinh tế Kiribati đặc trưng bởi sự hạn chế về tài nguyên thiên nhiên, sự phụ thuộc lớn vào viện trợ nước ngoài và các nguồn thu từ bên ngoài. Sau khi nguồn phosphat cạn kiệt, các ngành kinh tế chính hiện nay là cùi dừa khô, thủy sản (bao gồm xuất khẩu cá cảnh) và du lịch còn hạn chế. Thương mại chủ yếu là nhập khẩu hàng hóa thiết yếu. Quản lý tài chính quốc gia dựa nhiều vào Quỹ Dự trữ Cân bằng Thu nhập (RERF). Cơ sở hạ tầng giao thông và truyền thông còn nhiều hạn chế nhưng đang dần được cải thiện. Những thách thức về công bằng xã hội và phát triển bền vững vẫn là những vấn đề quan trọng.
7.1. Cơ cấu và tình hình kinh tế
Kiribati có ít tài nguyên thiên nhiên. Các mỏ phosphat có giá trị thương mại trên đảo Banaba đã cạn kiệt vào thời điểm độc lập. Cùi dừa khô và cá hiện chiếm phần lớn sản lượng và xuất khẩu. Kiribati có GDP thấp nhất trong số các quốc gia có chủ quyền ở Châu Đại Dương và được coi là một trong những quốc gia kém phát triển nhất trên thế giới.
Dưới hình thức này hay hình thức khác, Kiribati nhận được một phần lớn thu nhập từ nước ngoài. Ví dụ bao gồm giấy phép đánh bắt cá, viện trợ phát triển, kiều hối của người lao động, đặc biệt là những người đi biển tốt nghiệp từ Trung tâm Đào tạo Hàng hải, và một số ít khách du lịch. Do khả năng sản xuất trong nước hạn chế của Kiribati, nước này phải nhập khẩu gần như toàn bộ thực phẩm thiết yếu và hàng hóa sản xuất; Kiribati phụ thuộc vào các nguồn thu nhập bên ngoài này để tài trợ.
Nền kinh tế Kiribati được hưởng lợi từ các chương trình viện trợ phát triển quốc tế. Các nhà tài trợ đa phương cung cấp viện trợ phát triển vào năm 2009 là Liên minh châu Âu (9.00 M AUD), Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (3.70 M AUD), UNICEF và Tổ chức Y tế Thế giới (100.00 K AUD). Các nhà tài trợ song phương cung cấp viện trợ phát triển vào năm 2009 là Úc (11.00 M AUD), Nhật Bản (2.00 M AUD), New Zealand (6.60 M AUD), Đài Loan (10.60 M AUD), và các nhà tài trợ khác cung cấp 16.20 M AUD, bao gồm các khoản tài trợ hỗ trợ kỹ thuật từ Ngân hàng Phát triển châu Á.
Các nhà tài trợ chính trong năm 2010/2011 là Úc (15.00 M AUD), Đài Loan (11.00 M AUD); New Zealand (6.00 M AUD), Ngân hàng Thế giới (4.00 M AUD) và Ngân hàng Phát triển châu Á.
Năm 1956, Quần đảo Gilbert và Ellice đã thành lập một quỹ tài sản có chủ quyền để lưu trữ tài sản của đất nước từ thu nhập khai thác phosphat.
Năm 2008, Quỹ Dự trữ Cân bằng Thu nhập (RERF) được định giá 400.00 M USD. Tài sản của RERF đã giảm từ 637.00 M AUD (420% GDP) năm 2007 xuống còn 570.50 M AUD (350% GDP) năm 2009 do khủng hoảng tài chính toàn cầu và việc tiếp xúc với các ngân hàng Iceland thất bại. Ngoài ra, chính phủ Kiribati đã rút tiền để tài trợ cho các khoản thiếu hụt ngân sách trong giai đoạn này.
Tháng 5 năm 2011, báo cáo đánh giá của IMF về nền kinh tế Kiribati cho biết: "Sau hai năm suy giảm, nền kinh tế đã phục hồi trong nửa cuối năm 2010 và áp lực lạm phát đã tan biến. Ước tính nền kinh tế tăng trưởng 1,75% trong năm. Mặc dù sản lượng cùi dừa giảm do thời tiết, hoạt động của khu vực tư nhân dường như đã tăng trở lại, đặc biệt là trong lĩnh vực bán lẻ. Lượng khách du lịch tăng 20% so với năm 2009, mặc dù từ một cơ sở rất thấp.
Mặc dù giá lương thực và nhiên liệu thế giới tăng, lạm phát đã giảm từ mức cao kỷ lục của cuộc khủng hoảng năm 2008 xuống mức âm, phản ánh sự tăng giá mạnh của đồng đô la Úc, được sử dụng làm tiền tệ trong nước, và sự sụt giảm giá gạo thế giới. Tăng trưởng tín dụng trong toàn bộ nền kinh tế giảm trong năm 2009 khi hoạt động kinh tế trì trệ. Nhưng nó bắt đầu tăng trở lại trong nửa cuối năm 2010 khi sự phục hồi có đà."
Một ngân hàng lớn của Úc, ANZ, duy trì sự hiện diện tại Kiribati với một số chi nhánh và ATM.
Về khía cạnh công bằng xã hội và phân phối thu nhập, Kiribati đối mặt với những thách thức đáng kể. Mặc dù có các chương trình phúc lợi xã hội và sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, sự bất bình đẳng vẫn còn tồn tại, đặc biệt giữa khu vực đô thị hóa ở Nam Tarawa và các đảo xa xôi hơn. Việc tiếp cận các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục và cơ hội việc làm không đồng đều. Chính phủ đang nỗ lực cải thiện tình hình này thông qua các chính sách phát triển tập trung vào giảm nghèo và tăng cường cơ hội cho tất cả người dân.
7.2. Các ngành kinh tế chính
Các ngành kinh tế chính của Kiribati bao gồm sản xuất cùi dừa khô (copra), thủy sản (đặc biệt là đánh bắt cá ngừ và xuất khẩu cá cảnh), du lịch ở quy mô hạn chế, và nuôi trồng rong biển.
- Sản xuất cùi dừa khô: Đây là một ngành truyền thống quan trọng, cung cấp thu nhập cho nhiều hộ gia đình ở các đảo. Tuy nhiên, ngành này dễ bị ảnh hưởng bởi biến động giá cả thị trường thế giới và các yếu tố thời tiết.
- Thủy sản: Vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn của Kiribati là một ngư trường quan trọng, đặc biệt đối với cá ngừ. Thu nhập từ việc cấp giấy phép đánh bắt cá cho các đội tàu nước ngoài là một nguồn thu ngoại tệ đáng kể. Xuất khẩu cá cảnh, đặc biệt từ đảo Kiritimati, cũng đóng góp vào nền kinh tế. Kiribati là một nhà xuất khẩu lớn cá cảnh được đánh bắt thủ công. Có tám nhà khai thác được cấp phép đặt tại Kiritimati (Đảo Christmas). Đến cuối năm 2005, số lượng cá cảnh xuất khẩu là 110.000 con. Tất cả các nhà khai thác đều có cơ sở trên đất liền nhưng cá được giữ trong các thùng chứa trên rạn san hô cho đến ngày trước khi vận chuyển. Điều này nhằm giảm chi phí vận hành và tỷ lệ tử vong của cá cảnh xuất khẩu. Cá thiên thần lửa (Centropyge loriculus) là loài chủ yếu được xuất khẩu.
- Du lịch: Ngành du lịch còn khá hạn chế do vị trí địa lý xa xôi và cơ sở hạ tầng chưa phát triển. Tuy nhiên, Kiribati có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, lặn biển và trải nghiệm văn hóa độc đáo, đặc biệt tại các đảo như Kiritimati và quần đảo Phoenix.
- Nuôi trồng rong biển: Đây là một ngành tương đối mới nhưng đang phát triển, mang lại cơ hội thu nhập cho các cộng đồng ven biển. Hai loài chính được nuôi trồng là Eucheuma alvarezii và Eucheuma spinosium.
Các thách thức chung cho các ngành kinh tế này bao gồm biến đổi khí hậu (đe dọa nguồn lợi thủy sản và cơ sở hạ tầng ven biển), thiếu hụt lao động có tay nghề, cơ sở hạ tầng yếu kém và chi phí vận tải cao. Về quyền lao động, chính phủ Kiribati đã có những nỗ lực để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, tuy nhiên việc thực thi và giám sát vẫn còn hạn chế. Tính bền vững môi trường của các ngành kinh tế, đặc biệt là thủy sản và du lịch, là một mối quan tâm hàng đầu và đang được chú trọng thông qua các chính sách bảo tồn và quản lý tài nguyên.
7.3. Thương mại và tài chính
Thương mại của Kiribati đặc trưng bởi sự phụ thuộc lớn vào nhập khẩu hàng hóa thiết yếu và xuất khẩu một số ít mặt hàng chủ lực. Các mặt hàng xuất khẩu chính bao gồm cùi dừa khô, cá và các sản phẩm từ biển (như cá cảnh, rong biển). Các mặt hàng nhập khẩu chính là lương thực, nhiên liệu, máy móc thiết bị và hàng tiêu dùng. Các đối tác thương mại chính của Kiribati là các quốc gia trong khu vực Thái Bình Dương như Úc, Fiji, New Zealand, cùng với các quốc gia châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc và Đài Loan (trước đây).
Hệ thống tài chính quốc gia của Kiribati phụ thuộc nhiều vào Quỹ Dự trữ Cân bằng Thu nhập (Revenue Equalisation Reserve Fund - RERF). Quỹ này được thành lập từ nguồn thu khai thác phosphat trước đây và được đầu tư ra nước ngoài để tạo thu nhập bền vững cho ngân sách quốc gia. RERF đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định kinh tế và tài trợ cho các chi tiêu công. Tuy nhiên, quỹ này cũng dễ bị ảnh hưởng bởi biến động của thị trường tài chính toàn cầu.
Hệ thống ngân hàng ở Kiribati còn hạn chế. Ngân hàng ANZ của Úc là ngân hàng thương mại quốc tế chính hoạt động tại đây, cung cấp các dịch vụ ngân hàng cơ bản. Ngoài ra còn có Ngân hàng Phát triển Kiribati (Development Bank of Kiribati), một tổ chức tài chính nhà nước, tập trung vào việc cung cấp tín dụng cho các dự án phát triển. Đồng tiền chính thức được sử dụng là Đô la Úc (AUD).
7.4. Giao thông và truyền thông
Hệ thống giao thông và truyền thông tại Kiribati còn nhiều hạn chế do đặc điểm địa lý phân tán của quốc đảo này.
Giao thông hàng không:
Kiribati có hai hãng hàng không nội địa: Air Kiribati và Coral Sun Airways. Cả hai hãng đều đặt trụ sở tại Sân bay quốc tế Bonriki ở Tarawa và chủ yếu phục vụ các điểm đến trong Quần đảo Gilbert. Đảo Banaba và Quần đảo Phoenix không được các hãng hàng không nội địa này phục vụ.
Sân bay quốc tế Cassidy trên đảo Kiritimati có các chuyến bay quốc tế do Fiji Airways cung cấp, kết nối Nadi (Fiji) với Cassidy và sau đó là Honolulu (Hoa Kỳ).
Giao thông đường biển:
Vận tải biển là phương thức quan trọng để kết nối các đảo và vận chuyển hàng hóa. Các cảng chính bao gồm cảng Betio ở Nam Tarawa. Dịch vụ phà và tàu hàng hoạt động giữa các đảo, tuy nhiên tần suất và độ tin cậy có thể bị ảnh hưởng bởi điều kiện thời tiết và tình trạng kỹ thuật của phương tiện.
Truyền thông:
Do vị trí xa xôi của các đảo ở Trung Thái Bình Dương, gần Đường đổi ngày quốc tế, và việc các đảo trải dài hàng trăm dặm về phía bắc và nam của đường xích đạo, việc liên lạc trong nước luôn gặp nhiều thách thức. Chủ yếu, việc liên lạc được thực hiện qua radio và báo in. TV Kiribati Ltd thuộc sở hữu của chính phủ và hoạt động từ năm 2004 đến giữa năm 2012, nhưng không thể phủ sóng đến tất cả các đảo. Radio Kiribati, đặt tại Tarawa và do Cơ quan Phát thanh và Xuất bản (BPA) của chính phủ điều hành trên tần số 1440 kHz AM, là phương tiện truyền thông đại chúng duy nhất phủ sóng đến tất cả các đảo chính. Giờ phát sóng bị hạn chế và nội dung địa phương bằng tiếng Gilbert được bổ sung bằng các bản tóm tắt tiếng Anh và tin tức BBC. BPA và một đài truyền hình tư nhân cũng vận hành các đài FM có thể truy cập được ở Tarawa.
Trong nhiều năm, việc liên lạc giữa các đảo dựa vào mạng lưới radio sóng ngắn tập trung do Telecom Services Kiribati, Ltd (TSKL) điều hành, đặt tại Trụ sở Hội đồng của mỗi đảo. Nhiều vấn đề bao gồm tính khả dụng thấp, bảo trì, quyền riêng tư và chỉ có một thiết bị trên mỗi đảo đã khiến TSKL chuyển sang sử dụng điện thoại vệ tinh. Tuy nhiên, hệ thống này đắt hơn và vẫn chỉ được đặt tại Trụ sở Hội đồng.
Các tờ báo tuần bằng tiếng Gilbert bao gồm Te Uekara do chính phủ xuất bản, Te Mauri do Nhà thờ Tin lành Kiribati xuất bản, và Kiribati Independent, được xuất bản từ Auckland cũng như Kiribati Newstar, được xuất bản bằng tiếng Anh.
Vào tháng 12 năm 2019, SpaceX đã phóng vệ tinh băng thông rộng Kacific1 cung cấp dịch vụ di động và băng thông rộng 100 Mbit/s cho 25 quốc gia trên khắp khu vực châu Á-Thái Bình Dương bao gồm cả Kiribati. Ba trong số 56 chùm tia của vệ tinh cung cấp phạm vi phủ sóng chồng chéo cho Quần đảo Gilbert và Tuvalu; tuy nhiên, các khu vực phía đông hơn của đất nước, Quần đảo Phoenix và Line, nằm ngoài phạm vi phủ sóng của vệ tinh.
Hệ thống cáp Southern Cross NEXT, đi vào hoạt động vào tháng 7 năm 2022, kết nối Hoa Kỳ với Úc và cung cấp dịch vụ cho phần phía đông của Kiribati (đảo Kiritimati) thông qua Nhánh Kiritimati dài 376586 m (234 mile) với một cặp sợi quang. Mạng lưới này, là một bản nâng cấp của Cáp Southern Cross hiện có, cũng kết nối với Samoa, Fiji và New Zealand.
Vào tháng 6 năm 2021, việc mua sắm hệ thống cáp East Micronesian do Ngân hàng Thế giới hậu thuẫn đã bị hủy bỏ do lo ngại về an ninh. Hệ thống cáp quang biển này, bắt nguồn từ Guam, được "thiết kế để cải thiện thông tin liên lạc tại các quốc đảo Nauru, Kiribati và Liên bang Micronesia (FSM)." Vào tháng 1 năm 2023, các bộ trưởng từ ba quốc đảo Thái Bình Dương đã ký một thông cáo chung để tiếp tục dự án bị đình trệ. Được tài trợ bởi Hoa Kỳ, Nhật Bản và Úc, dự án có trị giá 70.00 M USD. Đầu năm 2023, có thông tin cho rằng Kiribati đã trở thành quốc gia đảo Thái Bình Dương đầu tiên nhận được dịch vụ Starlink.
8. Xã hội
Xã hội Kiribati đặc trưng bởi một cộng đồng dân cư chủ yếu là người I-Kiribati bản địa, với những nét văn hóa truyền thống vẫn còn được duy trì mạnh mẽ. Sự tập trung dân cư ngày càng tăng ở thủ đô Nam Tarawa đặt ra những thách thức về cơ sở hạ tầng và dịch vụ công. Tiếng Kiribati và tiếng Anh là hai ngôn ngữ chính thức, trong đó tiếng Kiribati được sử dụng phổ biến hơn trong đời sống hàng ngày. Kitô giáo là tôn giáo chiếm ưu thế. Hệ thống y tế và giáo dục đang đối mặt với nhiều khó khăn nhưng cũng có những nỗ lực cải thiện với sự hỗ trợ quốc tế.
8.1. Dân cư và dân tộc
| Nhóm dân tộc | Tỷ lệ (%) |
|---|---|
| I-Kiribati | 95.71 |
| Người lai I-Kiribati | 3.76 |
| Người Tuvalu | 0.24 |
| Khác | 1.8 |
Theo điều tra dân số tháng 11 năm 2020, Kiribati có dân số 119.940 người. Khoảng 90% dân số sống ở Quần đảo Gilbert, với 52,9% trong số đó sống ở Nam Tarawa, bao gồm cả Betio, thị trấn lớn nhất. Dân số Nam Tarawa năm 2024 ước tính là 69.710 người. Năm 1978, dân số Nam Tarawa là 17.921 người.
Cho đến gần đây, người dân chủ yếu sống trong các ngôi làng có dân số từ 50 đến 3.000 người ở các đảo xa. Hầu hết nhà cửa được làm bằng vật liệu thu được từ cây dừa và cây dứa dại. Hạn hán thường xuyên và đất đai bạc màu cản trở nông nghiệp quy mô lớn đáng tin cậy, vì vậy người dân đảo chủ yếu chuyển sang khai thác biển để kiếm sống và sinh tồn. Hầu hết họ là những người đi biển bằng thuyền outrigger và ngư dân. Các đồn điền cùi dừa là nguồn việc làm thứ hai. Trong những năm gần đây, một số lượng lớn công dân đã chuyển đến thủ đô Tarawa đô thị hóa hơn, nơi Betio là thị trấn lớn nhất và Nam Tarawa hợp nhất các thị trấn lớn hơn như Bikenibeu hoặc Teaoraereke.
Người bản địa của Kiribati được gọi là I-Kiribati. Về mặt dân tộc, người I-Kiribati là người châu Đại Dương, một phân nhóm dân tộc của người Austronesia. Bằng chứng khảo cổ gần đây cho thấy người Austronesia ban đầu đã định cư trên các hòn đảo này hàng ngàn năm trước. Vào khoảng thế kỷ 14, người Fiji, người Samoa và người Tonga đã xâm chiếm các hòn đảo, do đó làm đa dạng hóa phạm vi dân tộc và giới thiệu các đặc điểm ngôn ngữ Polynesia. Tuy nhiên, hôn nhân giữa tất cả các nhóm tổ tiên đã dẫn đến một dân số tương đối đồng nhất về ngoại hình và truyền thống.
8.2. Ngôn ngữ
Người dân Kiribati nói tiếng Kiribati (còn gọi là tiếng Gilbert), một ngôn ngữ châu Đại Dương. Tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức khác, nhưng không được sử dụng thường xuyên bên ngoài thủ đô Tarawa. Có nhiều khả năng một số từ tiếng Anh được trộn lẫn trong cách sử dụng tiếng Kiribati. Các thế hệ người I-Kiribati lớn tuổi có xu hướng sử dụng các phiên bản phức tạp hơn của ngôn ngữ. Một số từ trong tiếng Kiribati đã được vay mượn từ những người định cư châu Âu, ví dụ, kamea là một trong những từ tiếng Kiribati để chỉ con chó, kiri là từ gốc châu Đại Dương, bắt nguồn từ việc người I-Kiribati nghe những người định cư châu Âu nói "come here" (lại đây) với chó của họ, và chấp nhận từ đó thành kamea.
Nhiều từ vay mượn khác đã được chấp nhận (như buun, thìa; moko, khói; beeki, lợn; batoro, chai) nhưng một số từ tiếng Kiribati điển hình khá phổ biến, ngay cả đối với các đồ vật châu Âu (như wanikiba, máy bay - chiếc xuồng bay; rebwerebwe, xe máy - chỉ tiếng ồn của động cơ; kauniwae, giày - con bò cho bàn chân).
8.3. Tôn giáo
Kitô giáo là tôn giáo chính ở Kiribati, được các nhà truyền giáo du nhập vào cuối thế kỷ 19, do vị trí xa xôi và không có sự hiện diện đáng kể của người châu Âu cho đến nửa sau thế kỷ 19. Dân số chủ yếu là Công giáo Rôma (58,9%), với hai giáo phái Tin Lành chính (Nhà thờ Tin Lành Kiribati 8,4% và Nhà thờ Hợp nhất Kiribati 21,2%) chiếm 29,6%. Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô (5,6%), Tín ngưỡng Baháʼí (2,1%), Giáo hội Cơ Đốc Phục Lâm (2,1%), Phong trào Ngũ Tuần, Nhân Chứng Giê-hô-va, và các tín ngưỡng nhỏ khác chiếm tổng cộng chưa đến 2% (điều tra dân số năm 2020).
8.4. Y tế và sức khỏe cộng đồng
Dân số Kiribati có tuổi thọ trung bình khi sinh khá thấp, khoảng 68,46 tuổi. Con số này ở nam giới là 64,3 tuổi và nữ giới là 69,5 tuổi. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là 41 ca tử vong trên 1.000 ca sinh sống. Bệnh lao vẫn còn hiện diện ở nước này, với 365 ca trên 100.000 dân mỗi năm. Chi tiêu của chính phủ cho y tế là 268 USD bình quân đầu người (theo PPP) vào năm 2006. Trong giai đoạn 1990-2007, có 23 bác sĩ trên 100.000 dân. Kể từ khi các bác sĩ Cuba đến vào năm 2006, tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh đã giảm đáng kể.
Hầu hết các vấn đề sức khỏe liên quan đến việc tiêu thụ hải sản chưa nấu chín kỹ, cơ sở vật chất bảo quản thực phẩm hạn chế và ô nhiễm vi khuẩn trong nguồn nước ngọt. Đầu những năm 2000, từ 1 đến 7% dân số, tùy theo đảo, được điều trị ngộ độc thực phẩm tại bệnh viện hàng năm. Hiện đại hóa và giao lưu văn hóa vào cuối thế kỷ 20 đã mang đến những vấn đề mới về chế độ ăn uống và lối sống không lành mạnh, hút thuốc lá nhiều, đặc biệt ở giới trẻ, và các bệnh truyền nhiễm từ bên ngoài, bao gồm HIV/AIDS.
Nước ngọt vẫn là một mối lo ngại của Kiribati - trong mùa khô (Aumaiaki), người ta phải khoan tìm nước thay vì sử dụng các bể chứa nước mưa. Trong những năm gần đây, mùa Aumaikai kéo dài hơn bình thường dẫn đến việc phải khoan thêm nước từ tầng nước ngầm. Điều này đã gây ra các bệnh truyền qua đường nước, làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe ở Kiribati.
Quần đảo Gilbert, nơi sinh sống của 90% dân số Kiribati, có một số mật độ dân số cao nhất ở Thái Bình Dương, sánh ngang với các thành phố như Hồng Kông hay Singapore mà không có bất kỳ nhà chọc trời hay hình thức nhà ở mật độ cao thông thường nào khác. Tình trạng quá tải dân số này tạo ra một lượng lớn ô nhiễm, làm xấu đi chất lượng và tuổi thọ. Do hệ thống vệ sinh và lọc nước không đủ, càng trở nên tồi tệ hơn do sự mong manh của thấu kính nước của các đảo san hô và do biến đổi khí hậu, chỉ có khoảng 66% dân số được tiếp cận với nước sạch. Các bệnh truyền qua đường nước tăng ở mức kỷ lục trên khắp các đảo. Vệ sinh kém đã dẫn đến sự gia tăng các trường hợp viêm kết mạc, tiêu chảy, kiết lỵ và nhiễm nấm. Kiribati là quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao thứ ba trên thế giới, với 54-57% dân số được báo cáo là người hút thuốc. Do điều này và các "bệnh lối sống" khác, chẳng hạn như tiểu đường tuýp 2, đã có sự gia tăng đột biến các ca cắt cụt chi trên các đảo, tăng gấp đôi trong vài năm.
Sáng kiến Đo lường Nhân quyền nhận thấy Kiribati đang thực hiện 77,2% những gì họ phải thực hiện đối với quyền được chăm sóc sức khỏe dựa trên mức thu nhập của mình. Khi xem xét quyền được chăm sóc sức khỏe đối với trẻ em, Kiribati đạt 93,8% những gì được mong đợi dựa trên thu nhập hiện tại của mình. Về quyền được chăm sóc sức khỏe của người trưởng thành, quốc gia này đạt 92,2% những gì được mong đợi dựa trên mức thu nhập của quốc gia. Kiribati thuộc loại "rất tệ" khi đánh giá quyền được chăm sóc sức khỏe sinh sản vì chính phủ chỉ thực hiện 45,5% những gì quốc gia được mong đợi đạt được dựa trên các nguồn lực (thu nhập) hiện có.
8.5. Giáo dục
Giáo dục tiểu học là miễn phí và bắt buộc trong chín năm đầu tiên, bắt đầu từ sáu tuổi. Các trường truyền giáo đang dần được sáp nhập vào hệ thống trường tiểu học của chính phủ. Giáo dục đại học đang được mở rộng; sinh viên có thể theo học các ngành kỹ thuật, sư phạm hoặc hàng hải, hoặc học tập ở các quốc gia khác. Hầu hết những người chọn đi du học đều đến Fiji để theo học tại Đại học Nam Thái Bình Dương, và những người muốn hoàn thành chương trình đào tạo y khoa đã được gửi đến Úc, New Zealand hoặc Cuba.
Hệ thống giáo dục được tổ chức như sau:
- Mầm non cho trẻ từ 1 đến 5 tuổi;
- Trường tiểu học (Lớp 1 đến 6) từ 6 đến 11 tuổi;
- Trung học cơ sở (Lớp 7 đến 9, tương đương Form 1 đến 3) từ 12 đến 14 tuổi;
- Trung học phổ thông (Lớp 10 đến 13, tương đương Form 4 đến 7) từ 15 đến 18 tuổi.
Bộ Giáo dục Kiribati là cơ quan quản lý giáo dục. Các trường trung học công lập là Trường King George V và Elaine Bernacchi, Trường Trung học Phổ thông Tabiteuea North, và Trường Trung học Melaengi Tabai. Mười ba trường trung học được điều hành bởi các nhà thờ Kitô giáo.
Đại học Nam Thái Bình Dương có một cơ sở tại Teaoraereke dành cho hình thức học từ xa/linh hoạt, đồng thời cũng cung cấp các chương trình dự bị để lấy chứng chỉ, văn bằng và bằng cấp tại các cơ sở khác của trường.
Các trường nổi bật khác ở Kiribati là:
- Trung tâm Đào tạo Hàng hải ở Betio;
- Viện Công nghệ Kiribati;
- Trung tâm Đào tạo Thủy sản Kiribati;
- Trường Điều dưỡng Kiribati;
- Học viện Cảnh sát Kiribati;
- Trường Cao đẳng Sư phạm Kiribati.
9. Văn hóa
Văn hóa Kiribati phong phú và độc đáo, thể hiện rõ nét qua âm nhạc, vũ đạo truyền thống, ẩm thực đặc trưng và các môn thể thao phổ biến. Các lễ hội và ngày nghỉ lễ cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân I-Kiribati.
9.1. Âm nhạc và vũ đạo
Âm nhạc và vũ đạo giữ một vị trí trang trọng trong văn hóa Kiribati. Các bài hát (te anene) và đặc biệt là các điệu múa (te mwaie) được đánh giá cao.
Âm nhạc dân gian Kiribati chủ yếu dựa trên hát kể hoặc các hình thức xướng âm khác, đi kèm với nhịp điệu cơ thể. Các buổi biểu diễn công cộng ở Kiribati hiện đại thường được thực hiện bởi một dàn hợp xướng ngồi, với nhạc đệm là guitar. Tuy nhiên, trong các buổi biểu diễn trang trọng của điệu múa đứng (Te Kaimatoa) hoặc điệu múa hông (Te Buki), một chiếc hộp gỗ được sử dụng làm nhạc cụ gõ. Chiếc hộp này được chế tạo để tạo ra âm thanh rỗng và vang dội khi được một nhóm nam giới ngồi xung quanh cùng lúc gõ vào. Các bài hát truyền thống thường có chủ đề tình yêu, nhưng cũng có các bài hát mang tính cạnh tranh, tôn giáo, thiếu nhi, yêu nước, chiến tranh và cưới hỏi. Ngoài ra còn có các điệu múa gậy (tirere) kể lại các truyền thuyết và những câu chuyện bán lịch sử. Những điệu múa gậy hay "tirere" (phát âm là si-rê-rê) này chỉ được biểu diễn trong các lễ hội lớn.
Điểm độc đáo của vũ đạo Kiribati so với các hình thức múa khác của các đảo Thái Bình Dương là sự nhấn mạnh vào cánh tay dang rộng của vũ công và những chuyển động đột ngột của đầu giống như chim. Hình ảnh chim frigate (Fregata minor) trên lá cờ Kiribati ám chỉ phong cách vũ đạo giống chim này. Hầu hết các điệu múa được thực hiện ở tư thế đứng hoặc ngồi với chuyển động hạn chế và ngắt quãng. Việc mỉm cười khi nhảy múa thường được coi là thô tục trong bối cảnh vũ đạo Kiribati. Điều này là do nguồn gốc của nó không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí mà còn là một hình thức kể chuyện và thể hiện kỹ năng, vẻ đẹp và sức chịu đựng của vũ công.
9.2. Văn hóa ẩm thực
Theo truyền thống, chế độ ăn uống chính của người I-Kiribati là sự phong phú của hải sản và dừa. Các nguồn carbohydrate dựa trên tinh bột không dồi dào do khí hậu khắc nghiệt của các đảo san hô vòng, chỉ có các đảo san hô vòng ở cực bắc mới có thể canh tác nông nghiệp liên tục. Cây trồng quốc gia bwabwai (một loại khoai môn khổng lồ) chỉ được ăn trong các lễ kỷ niệm đặc biệt cùng với thịt lợn.
Để bổ sung cho lượng carbohydrate khá thấp trong chế độ ăn uống của họ, người I-Kiribati đã chế biến nhựa và quả của cây dứa dại và cây dừa thành các loại đồ uống và thực phẩm khác nhau như te karewe (nhựa dừa tươi hàng ngày), te tuae (bánh dứa dại khô) và te kabubu (bột dứa dại khô) từ cùi quả dứa dại, và te kamaimai (xi-rô nhựa dừa) từ nhựa dừa.
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, gạo trở thành một loại thực phẩm chính hàng ngày trong hầu hết các hộ gia đình, và điều này vẫn còn duy trì cho đến ngày nay. Phần lớn hải sản-đặc biệt là cá-được ăn theo kiểu sashimi với nhựa dừa, nước tương hoặc các loại nước xốt làm từ giấm, thường được kết hợp với ớt và hành tây.
Cua dừa và cua bùn theo truyền thống được dùng cho các bà mẹ đang cho con bú, với niềm tin rằng thịt cua kích thích sản xuất sữa mẹ chất lượng cao.
9.3. Thể thao
Kiribati đã tham gia Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung từ năm 1998 và Thế vận hội Mùa hè từ năm 2004. Quốc gia này đã cử ba vận động viên tham gia Thế vận hội đầu tiên của mình, hai vận động viên chạy nước rút và một vận động viên cử tạ. Kiribati đã giành được huy chương Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung đầu tiên tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung 2014, khi vận động viên cử tạ David Katoatau giành Huy chương Vàng ở hạng cân 105 kg.
Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất. Liên đoàn bóng đá Quần đảo Kiribati (KIFF) là thành viên liên kết của Liên đoàn bóng đá châu Đại Dương, nhưng không phải là thành viên của cơ quan quản lý bóng đá thế giới FIFA. Thay vào đó, họ là thành viên của ConIFA. Đội tuyển quốc gia Kiribati đã thi đấu mười trận, tất cả đều thua, và tất cả đều tại Đại hội Thể thao Thái Bình Dương từ năm 1979 đến năm 2011. Sân vận động bóng đá của Kiribati là Sân vận động Quốc gia Bairiki, có sức chứa 2.500 người. Sân bóng đá Betio là sân nhà của một số đội thể thao địa phương.
9.4. Các ngày lễ
Các ngày lễ chính của Kiribati bao gồm các ngày lễ quốc gia và các lễ hội mang ý nghĩa tôn giáo. Các ngày lễ quan trọng bao gồm:
- Tết Dương lịch: Ngày 1 tháng 1
- Thứ Sáu Tuần Thánh: Ngày thứ Sáu trước Lễ Phục sinh (thay đổi hàng năm)
- Thứ Hai Phục Sinh: Ngày thứ Hai sau Lễ Phục sinh (thay đổi hàng năm)
- Ngày Sức khỏe Quốc gia: Ngày 18 tháng 4
- Ngày Độc lập: Ngày 12 tháng 7 (kỷ niệm ngày giành độc lập từ Anh năm 1979, thường kéo dài từ 12 đến 14 tháng 7)
- Ngày Thanh niên: Ngày 7 tháng 8
- Lễ Giáng sinh: Ngày 25 tháng 12
- Ngày Tặng quà (Boxing Day): Ngày 26 tháng 12
Ngoài ra, còn có các ngày lễ tôn giáo khác được người dân địa phương tổ chức. Các ngày lễ này thường là dịp để cộng đồng tụ họp, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao và tôn giáo truyền thống.
10. Quan hệ với Việt Nam
Cộng hòa Kiribati và Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 15 tháng 9 năm 2014. Kể từ đó, hai nước đã có những bước phát triển ban đầu trong quan hệ song phương. Hiện tại, Đại sứ quán Việt Nam tại Canberra, Úc kiêm nhiệm Kiribati và Đại sứ quán Kiribati tại Đài Bắc, Đài Loan (trước khi Kiribati chuyển sang công nhận Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 2019) kiêm nhiệm Việt Nam.
Hợp tác kinh tế giữa hai nước còn khá khiêm tốn do khoảng cách địa lý và quy mô kinh tế của Kiribati. Tuy nhiên, có tiềm năng hợp tác trong các lĩnh vực như thủy sản, nông nghiệp và du lịch. Việt Nam có kinh nghiệm trong các lĩnh vực này và có thể chia sẻ kiến thức, công nghệ với Kiribati.
Giao lưu văn hóa và nhân dân giữa hai nước chưa thực sự phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, việc thiết lập quan hệ ngoại giao mở ra cơ hội cho các hoạt động trao đổi văn hóa, giáo dục và thể thao trong tương lai, góp phần tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước.
Một lĩnh vực hợp tác tiềm năng quan trọng là ứng phó với biến đổi khí hậu. Cả Việt Nam và Kiribati đều là những quốc gia chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, đặc biệt là nước biển dâng. Hai nước có thể chia sẻ kinh nghiệm, hợp tác trong các diễn đàn quốc tế và tìm kiếm các giải pháp chung để đối phó với thách thức này.
Nhìn chung, quan hệ giữa Kiribati và Việt Nam đang trong giai đoạn hình thành và có nhiều tiềm năng để phát triển hơn nữa trong tương lai, dựa trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi.