Brunei

3.1. Lịch sử sơ khai

Các khu vực ngày nay là Brunei đã tham gia vào Con đường Ngọc bích Hàng hải, một mạng lưới thương mại tồn tại trong 3.000 năm, từ năm 2000 trước Công nguyên đến năm 1000 sau Công nguyên, theo các nghiên cứu khảo cổ học.
Một khu định cư được gọi là Vijayapura được cho là một nhà nước chư hầu của đế quốc Phật giáo Srivijaya và được cho là nằm ở tây bắc đảo Borneo, phát triển mạnh vào thế kỷ thứ 7. Trước đó, Vijayapura có thể là một nhà nước còn sót lại của nền văn minh Phù Nam đa sắc tộc (Austronesia, Austroasiatic và Ấn Độ) từng tọa lạc tại Campuchia ngày nay. Vijayapura này, hay Brunei, được các nguồn tài liệu Ả Rập gọi là "Sribuza".
Một trong những ghi chép sớm nhất của Trung Quốc về một vương quốc độc lập ở Borneo là bức thư năm 977 sau Công nguyên gửi cho hoàng đế Trung Hoa từ người cai trị Boni (Bột Nê), mà một số học giả tin rằng ám chỉ Borneo. Người Brunei đã giành lại độc lập từ Srivijaya do một cuộc chiến tranh giữa Java và Sumatra.
Năm 1225, một quan chức Trung Quốc tên là Triệu Nhữ Quách đã báo cáo rằng Boni có 100 tàu chiến để bảo vệ thương mại của mình và vương quốc rất giàu có. Marco Polo trong hồi ký của mình đã gợi ý rằng Đại Hãn, tức người cai trị Đế quốc Mông Cổ, đã nhiều lần cố gắng xâm chiếm "Đại Java" (tên gọi châu Âu cho vùng Borneo do Brunei kiểm soát) nhưng thất bại.
Theo Wang Zhenping, vào những năm 1300, Nguyên Đại Đức Nam Hải Chí (ghi chép về biển Nam thời Đại Đức nhà Nguyên) đã ghi lại rằng Brunei đã chinh phục hoặc quản lý Sarawak và Sabah cũng như các vương quốc ở Philippines như Butuan, Sulu, Ma-i (Mindoro), Malilu 麻裏蘆 (Manila), Shahuchong 沙胡重 (Siocon hoặc Zamboanga), Yachen 啞陳 (Oton) và 文杜陵 Wenduling (Mindanao), những nơi này sau đó đã giành lại độc lập.
Vào thế kỷ 14, bản thảo Java Nagarakretagama, được viết bởi Mpu Prapanca vào năm 1365, đã đề cập đến Barune là một nhà nước cấu thành của đế quốc Majapahit theo đạo Hindu, phải cống nạp hàng năm 40 kati long não. Năm 1369, Sulu, cũng từng là một phần của Majapahit, đã nổi dậy thành công và sau đó tấn công Boni, xâm chiếm bờ biển Đông Bắc Borneo và cướp phá thủ đô, lấy đi kho báu và vàng, bao gồm cả hai viên ngọc trai thiêng. Một hạm đội từ Majapahit đã thành công trong việc đánh đuổi người Sulu, nhưng Boni đã suy yếu sau cuộc tấn công. Một báo cáo của Trung Quốc từ năm 1371 mô tả Boni là nghèo đói và hoàn toàn bị Majapahit kiểm soát. Khi đô đốc Trung Quốc Trịnh Hòa đến thăm Brunei vào đầu thế kỷ 15, ông đã thành lập một cảng thương mại lớn với sự tham gia của người Hoa, những người tích cực giao thương với Trung Quốc.

3.2. Hình thành và phát triển của Vương quốc Hồi giáo

Vào thế kỷ 15, Boni đã tách khỏi Majapahit và chuyển sang đạo Hồi, từ đó trở thành Vương quốc Hồi giáo Brunei độc lập. Brunei trở thành một nhà nước Hashemite khi cho phép Tiểu vương Ả Rập của Mecca, Sharif Ali, trở thành sultan thứ ba của mình. Theo thông lệ liên minh ở Đông Nam Á, hoàng gia Luzon đã kết hôn với các gia tộc cai trị của Vương quốc Hồi giáo Brunei. Tuy nhiên, quyền lực của Brunei Hồi giáo không phải là không bị thách thức ở Borneo vì họ có một đối thủ Hindu là nhà nước Kutai do người Ấn Độ thành lập ở phía nam, mà họ đã áp đảo nhưng không tiêu diệt.
Đến thế kỷ 16, Hồi giáo đã bén rễ vững chắc ở Brunei, và đất nước này đã xây dựng một trong những nhà thờ Hồi giáo lớn nhất của mình. Năm 1578, Alonso Beltrán, một nhà du hành Tây Ban Nha, mô tả nó cao năm tầng và được xây dựng trên mặt nước.
Brunei nhanh chóng nổi lên ở Đông Nam Á khi người Bồ Đào Nha chiếm đóng Malacca và buộc những người tị nạn Hồi giáo giàu có và quyền lực ở đó phải di chuyển đến các Vương quốc Hồi giáo lân cận như Brunei. Sultan Brunei sau đó đã can thiệp vào một cuộc xung đột lãnh thổ giữa Tondo Hindu giáo và Manila Hồi giáo ở Philippines bằng cách bổ nhiệm Rajah Matanda (Rajah Ache) của Manila, người gốc Brunei, làm đô đốc hải quân Brunei trong cuộc đối đầu với Tondo và là người thực thi lợi ích của Brunei ở Philippines. Sau đó, ông đã chạm trán với đoàn thám hiểm Magellan, trong đó Antonio Pigafetta ghi nhận rằng theo lệnh của ông nội là Sultan Brunei, Ache trước đó đã cướp phá thành phố Phật giáo Loue ở Tây Nam Borneo vì trung thành với tôn giáo cũ và nổi dậy chống lại chính quyền của Vương quốc Hồi giáo.
Ảnh hưởng của châu Âu dần dần chấm dứt quyền lực khu vực của Brunei, khi Brunei bước vào giai đoạn suy tàn compounded bởi xung đột nội bộ về kế vị hoàng gia. Đối mặt với các cuộc xâm lược của các cường quốc Kitô giáo châu Âu, Caliphate Ottoman đã hỗ trợ các Vương quốc Hồi giáo Đông Nam Á đang gặp khó khăn bằng cách biến Aceh thành một lãnh thổ bảo hộ và gửi các đoàn thám hiểm để tăng cường, huấn luyện và trang bị cho các mujahideen địa phương. Người Thổ Nhĩ Kỳ thường xuyên di cư đến Brunei, bằng chứng là những lời phàn nàn của Melchor Davalos, Oidor của Manila, người trong báo cáo năm 1585 của mình đã nói rằng người Thổ Nhĩ Kỳ đến Sumatra, Borneo và Ternate hàng năm, bao gồm cả các cựu chiến binh bại trận từ Trận Lepanto.
Tây Ban Nha tuyên chiến vào năm 1578, lên kế hoạch tấn công và chiếm Kota Batu, thủ đô của Brunei vào thời điểm đó. Điều này một phần dựa trên sự trợ giúp của hai quý tộc Brunei, Pengiran Seri Lela và Pengiran Seri Ratna. Người trước đã đến Manila, khi đó là trung tâm của thuộc địa Tây Ban Nha. Chính Manila đã bị chiếm từ Brunei, được Cơ đốc hóa và trở thành một lãnh thổ của Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha có trung tâm tại Thành phố Mexico. Pengiran Seri Lela đến để đề nghị Brunei làm một chư hầu của Tây Ban Nha để được giúp đỡ giành lại ngai vàng bị em trai mình, Saiful Rijal, chiếm đoạt. Người Tây Ban Nha đồng ý rằng nếu họ thành công trong việc chinh phục Brunei, Pengiran Seri Lela sẽ được bổ nhiệm làm sultan, trong khi Pengiran Seri Ratna sẽ là Bendahara mới.
Vào tháng 3 năm 1578, một hạm đội mới của Tây Ban Nha đã đến từ Mexico và định cư tại Philippines. Họ được dẫn dắt bởi Francisco de Sande, giữ chức Đại úy Tổng quản. Ông đã tổ chức một cuộc viễn chinh từ Manila đến Brunei, bao gồm 400 người Tây Ban Nha và Mexico, 1.500 người bản địa người Philippines và 300 người Borneo. Chiến dịch này là một trong nhiều chiến dịch, bao gồm cả hành động ở Mindanao và Sulu. Thành phần chủng tộc của phe Kitô giáo rất đa dạng vì nó thường bao gồm Mestizo, Mulatto và người Mỹ bản địa (người Aztec, người Maya và người Inca) được tập hợp và gửi từ Mexico và được dẫn dắt bởi các sĩ quan Tây Ban Nha đã làm việc cùng với người Philippines bản địa trong các chiến dịch quân sự trên khắp Đông Nam Á. Phe Hồi giáo cũng đa dạng về chủng tộc không kém. Ngoài các chiến binh Mã Lai bản địa, người Ottoman đã nhiều lần gửi các đoàn quân viễn chinh đến Aceh gần đó. Các đoàn quân viễn chinh này chủ yếu bao gồm người Thổ, người Ai Cập, người Swahili, người Somali, người Sindh, người Gujarat và người Malabar. Các lực lượng viễn chinh này cũng đã lan rộng đến các Vương quốc Hồi giáo lân cận khác như Brunei và đã dạy các chiến thuật và kỹ thuật chiến đấu mới về cách rèn đại bác.
Cuối cùng, người Tây Ban Nha đã chiếm được thủ đô vào ngày 16 tháng 4 năm 1578, với sự giúp đỡ của Pengiran Seri Lela và Pengiran Seri Ratna. Sultan Saiful Rijal và Paduka Seri Begawan Sultan Abdul Kahar buộc phải chạy trốn đến Meragang rồi đến Jerudong. Tại Jerudong, họ lên kế hoạch đánh đuổi quân xâm lược ra khỏi Brunei. Chịu tổn thất nặng nề do dịch bệnh tả hoặc bệnh lỵ, người Tây Ban Nha quyết định từ bỏ Brunei và trở về Manila vào ngày 26 tháng 6 năm 1578, sau 72 ngày.
Pengiran Seri Lela qua đời vào tháng 8 hoặc tháng 9 năm 1578, có lẽ do cùng một căn bệnh mà các đồng minh Tây Ban Nha của ông mắc phải. Có nghi ngờ rằng vị sultan hợp pháp có thể đã bị vị sultan cầm quyền đầu độc. Con gái của Seri Lela, một công chúa Brunei tên là "Putri", đã rời đi cùng người Tây Ban Nha, từ bỏ yêu sách ngai vàng của mình và sau đó kết hôn với một người Tagalog Kitô giáo tên là Agustín de Legazpi de Tondo. Agustin de Legaspi cùng gia đình và các cộng sự của mình nhanh chóng bị liên lụy vào Âm mưu của các Maharlika, một nỗ lực của người Philippines nhằm liên kết với Vương quốc Hồi giáo Brunei và Mạc phủ Nhật Bản để trục xuất người Tây Ban Nha khỏi Philippines. Tuy nhiên, sau khi người Tây Ban Nha đàn áp âm mưu này, tầng lớp quý tộc gốc Brunei của Manila thời tiền thuộc địa đã bị lưu đày đến Guerrero, Mexico, nơi sau này trở thành trung tâm của cuộc chiến tranh giành độc lập của Mexico chống lại Tây Ban Nha.
Các tài liệu địa phương của Brunei về Chiến tranh Castille khác biệt rất nhiều so với quan điểm được chấp nhận rộng rãi về các sự kiện. Cái được gọi là Chiến tranh Castille được coi là một giai đoạn anh hùng, với việc người Tây Ban Nha bị Bendahara Sakam, được cho là anh trai của vị sultan cầm quyền, và một nghìn chiến binh bản địa đánh đuổi. Hầu hết các nhà sử học coi đây là một câu chuyện dân gian anh hùng, có lẽ đã phát triển sau nhiều thập kỷ hoặc thế kỷ.
Brunei cuối cùng rơi vào tình trạng hỗn loạn. Đất nước này đã trải qua một cuộc nội chiến từ năm 1660 đến năm 1673.

3.3. Sự can thiệp của các cường quốc châu Âu và suy vong

Anh đã can thiệp vào công việc của Brunei nhiều lần. Anh tấn công Brunei vào tháng 7 năm 1846 do xung đột nội bộ về việc ai là Sultan hợp pháp.
Trong những năm 1880, sự suy tàn của Đế quốc Brunei tiếp tục. Sultan đã nhượng lại đất đai (nay là Sarawak) cho James Brooke, người đã giúp ông dập tắt một cuộc nổi dậy, và cho phép ông thành lập Raj Sarawak. Theo thời gian, Brooke và các cháu trai của ông (những người kế vị ông) đã thuê hoặc sáp nhập thêm đất đai. Brunei đã mất phần lớn lãnh thổ của mình vào tay ông và triều đại của ông, được gọi là các Rajah da trắng.
Sultan Hashim Jalilul Alam Aqamaddin đã kêu gọi người Anh ngăn chặn sự xâm lấn hơn nữa của nhà Brooke. "Hiệp ước Bảo hộ" đã được Ngài Hugh Low đàm phán và ký kết có hiệu lực vào ngày 17 tháng 9 năm 1888. Hiệp ước quy định rằng sultan "không thể nhượng lại hoặc cho thuê bất kỳ lãnh thổ nào cho các cường quốc nước ngoài mà không có sự đồng ý của Anh"; nó đã trao cho Anh quyền kiểm soát hiệu quả các công việc đối ngoại của Brunei, biến Brunei thành một quốc gia được bảo hộ của Anh (tiếp tục cho đến năm 1984). Tuy nhiên, khi Raj Sarawak sáp nhập Khu Pandaruan của Brunei vào năm 1890, người Anh đã không có bất kỳ hành động nào để ngăn chặn. Họ không coi Brunei hay Raj Sarawak là 'nước ngoài' (theo Hiệp ước Bảo hộ). Việc sáp nhập cuối cùng này của Sarawak đã khiến Brunei chỉ còn lại một vùng đất nhỏ như hiện tại và bị chia cắt thành hai phần.
Vào thế kỷ 17 và 18, sự xâm nhập của các cường quốc phương Tây như Hà Lan và Anh đã dẫn đến việc Brunei mất dần lãnh thổ và suy yếu quốc lực. Một sự kiện đặc biệt quan trọng là việc nhượng lại Sarawak cho James Brooke, một nhà thám hiểm người Anh, vào năm 1841. James Brooke đã giúp Sultan Brunei dập tắt một cuộc nổi dậy và đổi lại, ông được phong làm Rajah của Sarawak. Dưới sự cai trị của nhà Brooke, Sarawak dần mở rộng lãnh thổ, lấy đi phần lớn đất đai của Brunei. Sự kiện này cùng với sự cạnh tranh thương mại từ các cường quốc châu Âu đã làm suy yếu đáng kể vị thế của Brunei trong khu vực.

3.4. Thời kỳ bảo hộ của Anh

Vào năm 1888, trước nguy cơ mất thêm lãnh thổ vào tay Vương quốc Sarawak và Công ty Bắc Borneo thuộc Anh, Brunei đã chấp nhận trở thành một lãnh thổ bảo hộ của Anh. Theo Hiệp ước Bảo hộ, Anh sẽ chịu trách nhiệm về các vấn đề đối ngoại và quốc phòng của Brunei, trong khi Sultan vẫn giữ quyền cai trị đối nội. Năm 1906, Anh cử một Thống sứ (British Resident) đến Brunei, người này có vai trò cố vấn cho Sultan trong tất cả các vấn đề hành chính, ngoại trừ các vấn đề liên quan đến tôn giáo Hồi giáo và phong tục Mã Lai. Sự hiện diện của Thống sứ Anh đã củng cố quyền kiểm soát của Anh đối với Brunei và mang lại những thay đổi đáng kể trong quản lý và xã hội.
Một bước ngoặt kinh tế quan trọng trong thời kỳ này là việc phát hiện ra dầu mỏ tại Seria vào năm 1929. Việc khai thác dầu mỏ đã mang lại nguồn thu nhập khổng lồ cho Brunei, thay đổi căn bản nền kinh tế và định hình tương lai của đất nước. Tuy nhiên, phần lớn lợi nhuận từ dầu mỏ ban đầu thuộc về các công ty Anh.

3.5. Thời kỳ Nhật Bản chiếm đóng

Vào ngày 16 tháng 12 năm 1941, tám ngày sau cuộc tấn công Trân Châu Cảng của họ vào Hải quân Hoa Kỳ, quân đội Nhật Bản đã xâm chiếm Brunei. Họ đổ bộ 10.000 quân thuộc Biệt đội Kawaguchi từ Vịnh Cam Ranh tại Kuala Belait. Sau sáu ngày chiến đấu, họ đã chiếm đóng toàn bộ đất nước. Lực lượng Đồng minh duy nhất trong khu vực là Tiểu đoàn 2 thuộc Trung đoàn Punjab 15 đóng tại Kuching, Sarawak.
Khi Nhật Bản chiếm đóng Brunei, họ đã ký một thỏa thuận với Sultan Ahmad Tajuddin về việc cai trị đất nước. Inche Ibrahim (sau này là Pehin Datu Perdana Menteri Dato Laila Utama Awang Haji Ibrahim), cựu Thư ký của Thống sứ Anh, Ernest Edgar Pengilly, được bổ nhiệm làm trưởng cơ quan hành chính dưới quyền Thống đốc Nhật Bản. Người Nhật đã đề nghị Pengilly giữ lại vị trí của mình dưới sự quản lý của họ, nhưng ông đã từ chối. Cả ông và các công dân Anh khác vẫn còn ở Brunei đều bị Nhật Bản giam giữ tại trại Batu Lintang ở Sarawak. Trong khi các quan chức Anh bị quản thúc bởi lính Nhật, Ibrahim đã chủ động bắt tay từng người và chúc họ may mắn.
Sultan vẫn giữ ngôi vị của mình và được Nhật Bản cấp lương hưu và danh hiệu. Trong giai đoạn sau của cuộc chiếm đóng, ông cư trú tại Tantuya, Limbang và ít liên quan đến người Nhật. Hầu hết các quan chức chính phủ người Mã Lai đều được người Nhật giữ lại. Chính quyền Brunei được tổ chức lại thành năm tỉnh, bao gồm cả Bắc Borneo thuộc Anh. Các tỉnh bao gồm Baram, Labuan, Lawas, và Limbang. Ibrahim đã giấu nhiều tài liệu chính phủ quan trọng khỏi người Nhật trong thời gian chiếm đóng. Pengiran Yusuf (sau này là YAM Pengiran Setia Negara Pengiran Haji Mohd Yusuf), cùng với những người Brunei khác, đã được gửi đến Nhật Bản để đào tạo. Mặc dù ở trong khu vực vào ngày vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima, Yusuf đã sống sót.
Người Anh đã lường trước một cuộc tấn công của Nhật Bản, nhưng thiếu nguồn lực để bảo vệ khu vực do đang tham gia vào cuộc chiến ở châu Âu. Quân đội từ Trung đoàn Punjab đã lấp bê tông các giếng dầu ở mỏ Seria vào tháng 9 năm 1941 để ngăn chặn người Nhật sử dụng chúng. Các thiết bị và cơ sở vật chất còn lại đã bị phá hủy khi Nhật Bản xâm lược Malaya. Đến cuối cuộc chiến, 16 giếng dầu ở Miri và Seria đã được khởi động lại, với sản lượng đạt khoảng một nửa mức trước chiến tranh. Sản xuất than tại Muara cũng được khởi động lại, nhưng không mấy thành công.

Trong thời gian chiếm đóng, người Nhật đã dạy ngôn ngữ của họ trong các trường học, và các quan chức chính phủ được yêu cầu học tiếng Nhật. Tiền tệ địa phương được thay thế bằng loại tiền được gọi là duit pisang (tiền chuối). Từ năm 1943, siêu lạm phát đã phá hủy giá trị của đồng tiền này và vào cuối cuộc chiến, đồng tiền này trở nên vô giá trị. Các cuộc tấn công của Đồng minh vào tàu bè cuối cùng đã khiến thương mại ngừng lại. Thực phẩm và thuốc men thiếu hụt, và người dân phải chịu nạn đói và bệnh tật.
Đường băng của sân bay đã được người Nhật xây dựng trong thời gian chiếm đóng, và vào năm 1943, các đơn vị hải quân Nhật Bản đã đóng quân tại Vịnh Brunei và Labuan. Căn cứ hải quân đã bị máy bay Đồng minh ném bom phá hủy, nhưng đường băng sân bay vẫn còn nguyên vẹn. Cơ sở này đã được phát triển thành một sân bay công cộng. Năm 1944, Đồng minh bắt đầu một chiến dịch ném bom chống lại quân Nhật đang chiếm đóng, phá hủy phần lớn thị trấn và Kuala Belait, nhưng Kampong Ayer không bị ảnh hưởng.

Vào ngày 10 tháng 6 năm 1945, Sư đoàn 9 Úc đã đổ bộ lên Muara trong khuôn khổ Chiến dịch Oboe Sáu để tái chiếm Borneo từ tay Nhật Bản. Họ được hỗ trợ bởi các đơn vị không quân và hải quân Hoa Kỳ. Thị trấn Brunei đã bị ném bom trên diện rộng và được tái chiếm sau ba ngày giao tranh ác liệt. Nhiều tòa nhà đã bị phá hủy, bao gồm cả Thánh đường Hồi giáo. Các lực lượng Nhật Bản tại Brunei, Borneo và Sarawak, dưới quyền Trung tướng Masao Baba, đã chính thức đầu hàng tại Labuan vào ngày 10 tháng 9 năm 1945. Chính quyền Quân sự Anh đã tiếp quản từ tay Nhật Bản và duy trì cho đến tháng 7 năm 1946.
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Brunei bị quân đội Nhật Bản chiếm đóng từ năm 1941 đến 1945. Chính sách cai trị của Nhật Bản tập trung vào việc khai thác tài nguyên dầu mỏ và các nguồn lực khác để phục vụ cho nỗ lực chiến tranh. Đời sống người dân gặp nhiều khó khăn do thiếu thốn lương thực, thuốc men và sự áp bức của quân chiếm đóng. Nhiều người Brunei bị buộc phải lao động khổ sai. Tiếng Nhật được dạy trong trường học và các quan chức chính phủ phải học tiếng Nhật. Đồng tiền địa phương bị thay thế bằng "tiền chuối" của Nhật, vốn nhanh chóng mất giá. Mặc dù thời gian chiếm đóng không dài, nó đã để lại những tác động lâu dài đến xã hội Brunei, bao gồm cả việc thúc đẩy ý thức dân tộc và mong muốn độc lập.

3.6. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai và độc lập

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, một chính phủ mới được thành lập tại Brunei dưới sự quản lý của Quản lý Quân sự Anh (BMA). Chính phủ này chủ yếu bao gồm các sĩ quan và quân nhân Úc. Việc quản lý Brunei được chuyển giao cho Quản lý Dân sự vào ngày 6 tháng 7 năm 1945. Hội đồng Nhà nước Brunei cũng được phục hồi trong năm đó. BMA được giao nhiệm vụ phục hồi nền kinh tế Brunei, vốn bị Nhật Bản tàn phá nặng nề trong thời gian chiếm đóng. Họ cũng phải dập tắt các đám cháy tại các giếng dầu ở Seria, do người Nhật đốt trước khi thất bại.
Trước năm 1941, Thống đốc các Khu định cư Eo biển, đóng tại Singapore, chịu trách nhiệm về các nhiệm vụ của Cao ủy Anh tại Brunei, Sarawak, và Bắc Borneo (nay là Sabah). Cao ủy Anh đầu tiên của Brunei là Thống đốc Sarawak, Ngài Charles Ardon Clarke. Barisan Pemuda ("Mặt trận Thanh niên"; viết tắt là BARIP) là đảng chính trị đầu tiên được thành lập tại Brunei, vào ngày 12 tháng 4 năm 1946. Đảng này nhằm mục đích "bảo vệ chủ quyền của Sultan và đất nước, và bảo vệ quyền của người Mã Lai". BARIP cũng đóng góp vào việc sáng tác quốc ca của đất nước. Đảng này bị giải thể vào năm 1948 do không hoạt động.
Năm 1959, một hiến pháp mới được ban hành, tuyên bố Brunei là một nhà nước tự trị, trong khi các vấn đề đối ngoại, an ninh và quốc phòng vẫn thuộc trách nhiệm của Vương quốc Anh.
Một cuộc nổi dậy nhỏ chống lại chế độ quân chủ đã nổ ra vào năm 1962, được gọi là Cuộc nổi dậy Brunei, do Đảng Nhân dân Brunei (PRB) lãnh đạo. PRB phản đối kế hoạch đưa Brunei gia nhập Liên bang Malaysia và ủng hộ việc thành lập một nhà nước độc lập ở Bắc Borneo. Cuộc nổi dậy đã bị dập tắt với sự giúp đỡ của quân đội Anh. Sự kiện này đã khiến Sultan quyết định không tham gia Liên bang Malaysia và dẫn đến việc cấm PRB. Tình trạng khẩn cấp được ban bố và duy trì cho đến ngày nay, trao cho Sultan quyền lực rộng lớn.
Brunei giành được độc lập hoàn toàn từ Vương quốc Anh vào ngày 1 tháng 1 năm 1984. Quốc khánh chính thức, kỷ niệm ngày độc lập của đất nước, theo truyền thống được tổ chức vào ngày 23 tháng 2.

Vào tháng 7 năm 1953, Sultan Omar Ali Saifuddien III đã thành lập một ủy ban gồm bảy thành viên tên là Tujuh Serangkai, để xác định quan điểm của người dân về một hiến pháp thành văn cho Brunei. Vào tháng 5 năm 1954, Sultan, Thống sứ và Cao ủy đã gặp nhau để thảo luận về những phát hiện của ủy ban. Họ đã đồng ý ủy quyền soạn thảo hiến pháp. Vào tháng 3 năm 1959, Sultan Omar Ali Saifuddien III đã dẫn đầu một phái đoàn đến London để thảo luận về Hiến pháp được đề xuất. Phái đoàn Anh do Ngài Alan Lennox-Boyd, Bộ trưởng Thuộc địa, dẫn đầu. Chính phủ Anh sau đó đã chấp nhận dự thảo hiến pháp.
Vào ngày 29 tháng 9 năm 1959, Hiệp định Hiến pháp đã được ký kết tại Thị trấn Brunei. Hiệp định được ký bởi Sultan Omar Ali Saifuddien III và Ngài Robert Scott, Tổng ủy viên Đông Nam Á. Hiệp định bao gồm các điều khoản sau:

• Sultan được phong làm Nguyên thủ Quốc gia Tối cao.
• Brunei chịu trách nhiệm về quản lý nội bộ của mình.
• Chính phủ Anh chỉ chịu trách nhiệm về các vấn đề đối ngoại và quốc phòng.
• Chức vụ Thống sứ bị bãi bỏ và thay thế bằng một Cao ủy Anh.

Năm hội đồng được thành lập:

• Hội đồng Hành pháp
• Hội đồng Lập pháp Brunei
• Hội đồng Cơ mật
• Hội đồng Kế vị
• Hội đồng Tôn giáo Nhà nước

Một loạt các Kế hoạch Phát triển Quốc gia đã được khởi xướng bởi Sultan thứ 28 của Brunei, Omar Ali Saifuddien III. Kế hoạch đầu tiên được giới thiệu vào năm 1953 với tổng số tiền là 100.00 M BND được Hội đồng Nhà nước Brunei phê duyệt. E.R. Bevington, từ Văn phòng Thuộc địa ở Fiji, được bổ nhiệm để thực hiện kế hoạch này. Một Nhà máy Khí đốt trị giá 14.00 M USD đã được xây dựng theo kế hoạch. Năm 1954, công việc khảo sát và thăm dò đã được Brunei Shell Petroleum thực hiện trên cả các mỏ ngoài khơi và trên bờ. Đến năm 1956, sản lượng đạt 114.700 bpd. Kế hoạch này cũng hỗ trợ phát triển giáo dục công. Đến năm 1958, chi tiêu cho giáo dục lên tới 4.00 M BND. Giao thông liên lạc được cải thiện, các con đường mới được xây dựng và việc tái thiết tại Sân bay Berakas đã hoàn thành vào năm 1954.
Kế hoạch Phát triển Quốc gia thứ hai được đưa ra vào năm 1962. Một mỏ dầu khí lớn được phát hiện vào năm 1963. Sự phát triển trong lĩnh vực dầu khí tiếp tục, và sản lượng dầu đã tăng đều đặn kể từ đó. Kế hoạch này cũng thúc đẩy sản xuất thịt và trứng cho người dân tiêu thụ. Ngành đánh bắt cá đã tăng sản lượng lên 25% trong suốt quá trình thực hiện kế hoạch. Cảng nước sâu tại Muara cũng được xây dựng trong giai đoạn này. Nhu cầu điện năng đã được đáp ứng, và các nghiên cứu đã được thực hiện để cung cấp điện cho các vùng nông thôn. Các nỗ lực đã được thực hiện để xóa bỏ bệnh sốt rét, một căn bệnh đặc hữu trong khu vực, với sự giúp đỡ của Tổ chức Y tế Thế giới. Các trường hợp sốt rét đã giảm từ 300 trường hợp vào năm 1953 xuống chỉ còn 66 trường hợp vào năm 1959. Tỷ lệ tử vong đã giảm từ 20 trên một nghìn người vào năm 1947 xuống còn 11,3 trên một nghìn người vào năm 1953. Bệnh truyền nhiễm đã được ngăn chặn bằng vệ sinh công cộng và cải thiện hệ thống thoát nước, cũng như cung cấp nước sạch qua đường ống cho người dân.

Vào ngày 14 tháng 11 năm 1971, Sultan Hassanal Bolkiah đã đến London để thảo luận về các vấn đề liên quan đến việc sửa đổi hiến pháp năm 1959. Một thỏa thuận mới đã được ký kết vào ngày 23 tháng 11 năm 1971 với đại diện của Anh là Anthony Royle. Theo thỏa thuận này, các điều khoản sau đã được thống nhất:

• Brunei được trao quyền tự trị nội bộ hoàn toàn
• Vương quốc Anh vẫn chịu trách nhiệm về các vấn đề đối ngoại và quốc phòng.
• Brunei và Vương quốc Anh đồng ý chia sẻ trách nhiệm về an ninh và quốc phòng.

Thỏa thuận này cũng dẫn đến việc các đơn vị Gurkha được triển khai tại Brunei, nơi họ vẫn còn cho đến ngày nay.
Vào ngày 7 tháng 1 năm 1979, một hiệp ước khác đã được ký kết giữa Brunei và Vương quốc Anh. Hiệp ước được ký với Lord Goronwy-Roberts là đại diện của Vương quốc Anh. Thỏa thuận này cho phép Brunei đảm nhận các trách nhiệm quốc tế với tư cách là một quốc gia độc lập. Anh đồng ý hỗ trợ Brunei trong các vấn đề ngoại giao. Vào tháng 5 năm 1983, Vương quốc Anh thông báo rằng ngày độc lập của Brunei sẽ là ngày 1 tháng 1 năm 1984.
Vào ngày 31 tháng 12 năm 1983, một cuộc tụ họp đông đảo đã được tổ chức tại các nhà thờ Hồi giáo chính ở cả bốn quận của đất nước và vào lúc nửa đêm, ngày 1 tháng 1 năm 1984, Tuyên ngôn Độc lập đã được Sultan Hassanal Bolkiah đọc. Sultan sau đó đã nhận tước hiệu "His Majesty", thay vì "His Royal Highness" trước đó. Brunei được gia nhập Liên Hợp Quốc vào ngày 22 tháng 9 năm 1984, trở thành thành viên thứ 159 của tổ chức.

3.7. Thế kỷ 21

Từ đầu những năm 2000, Brunei tiếp tục duy trì sự ổn định chính trị và phát triển kinh tế dựa trên nguồn thu từ dầu khí. Quốc gia này đã thực hiện các kế hoạch nhằm đa dạng hóa nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ và chuẩn bị cho tương lai khi nguồn tài nguyên này cạn kiệt. Brunei cũng đóng vai trò tích cực trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và các tổ chức quốc tế khác.
Một vấn đề xã hội nổi bật trong thế kỷ 21 là việc áp dụng luật Hồi giáo Sharia. Vào tháng 10 năm 2013, Sultan Hassanal Bolkiah đã công bố ý định áp đặt Bộ luật Hình sự Sharia đối với người Hồi giáo trong nước, chiếm khoảng hai phần ba dân số. Việc này được thực hiện theo ba giai đoạn, đỉnh điểm là vào năm 2016, khiến Brunei trở thành quốc gia đầu tiên và duy nhất ở Đông Á đưa luật Sharia vào bộ luật hình sự của mình, ngoại trừ vùng lãnh thổ đặc biệt Aceh của Indonesia. Động thái này đã thu hút sự chỉ trích của quốc tế, Liên Hợp Quốc bày tỏ "quan ngại sâu sắc". Các hình phạt hà khắc như ném đá đến chết vì tội ngoại tình hoặc quan hệ đồng tính, hay chặt tay vì tội trộm cắp đã gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các tổ chức nhân quyền và nhiều quốc gia trên thế giới. Trước áp lực quốc tế, vào tháng 5 năm 2019, chính phủ Brunei đã tuyên bố tạm hoãn thi hành hình phạt tử hình theo luật Sharia, nhưng các khía cạnh khác của luật này vẫn được áp dụng, gây ra những lo ngại về nhân quyền, đặc biệt là quyền của phụ nữ, trẻ em và cộng đồng LGBT.

4.1. Địa hình và khí hậu

Lãnh thổ Brunei bị chia cắt thành hai phần riêng biệt bởi huyện Limbang của bang Sarawak, Malaysia. Phần phía tây lớn hơn, bao gồm các quận Belait, Tutong và Brunei-Muara, là nơi tập trung phần lớn dân cư và các hoạt động kinh tế. Phần phía đông nhỏ hơn là quận Temburong, chủ yếu là đồi núi và rừng rậm. Đường bờ biển của Brunei giáp với Biển Đông. Địa hình chủ yếu là đồng bằng ven biển ở phía bắc, chuyển dần sang đồi núi ở phía nam và phía đông. Đỉnh cao nhất là Bukit Pagon (1.85 K m).
Brunei có khí hậu rừng mưa nhiệt đới điển hình, nóng ẩm quanh năm. Nhiệt độ trung bình hàng năm dao động từ 24 °C đến 32 °C. Độ ẩm cao, thường trên 80%. Lượng mưa hàng năm lớn, trung bình từ 2.50 K mm ở vùng ven biển đến hơn 4.00 K mm ở vùng nội địa và miền núi. Mùa mưa kéo dài từ tháng 11 đến tháng 3, tuy nhiên mưa có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong năm. Brunei ít khi bị ảnh hưởng bởi bão nhiệt đới.

4.2. Môi trường tự nhiên và hệ sinh thái

Brunei được biết đến với tài nguyên rừng phong phú. Khoảng 72% tổng diện tích đất liền của Brunei được bao phủ bởi rừng (tương đương 380.00 K ha vào năm 2020). Trong đó, rừng tái sinh tự nhiên chiếm 374.74 K ha và rừng trồng chiếm 5.26 K ha. Đáng chú ý, 69% diện tích rừng tái sinh tự nhiên được báo cáo là rừng nguyên sinh, bao gồm các loài cây bản địa và không có dấu hiệu rõ ràng về hoạt động của con người. Khoảng 5% diện tích rừng nằm trong các khu bảo tồn.
Hệ sinh thái của Brunei rất đa dạng, đặc biệt là các khu rừng mưa nhiệt đới, là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Một số vườn quốc gia và khu bảo tồn quan trọng bao gồm Vườn quốc gia Ulu Temburong, Khu bảo tồn rừng Andulau và Khu bảo tồn động vật hoang dã Tasek Merimbun.
Chính phủ Brunei đã có những nỗ lực đáng kể trong việc bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, quốc gia này cũng phải đối mặt với những thách thức như nạn khai thác gỗ trái phép, ô nhiễm do hoạt động dầu khí và tác động của biến đổi khí hậu. Brunei cũng tham gia vào các sáng kiến khu vực và quốc tế nhằm bảo vệ môi trường, ví dụ như sáng kiến "Trái tim Borneo" (Heart of Borneo) cùng với Malaysia và Indonesia.

5.1. Cơ cấu chính phủ

Brunei là một nhà nước quân chủ chuyên chế, trong đó Sultan là nguyên thủ quốc gia và là người đứng đầu chính phủ với toàn bộ quyền hành pháp. Theo hiến pháp năm 1959 của Brunei, Sultan Hassanal Bolkiah hiện tại nắm giữ các quyền lực này. Kể từ cuộc nổi dậy năm 1962, quyền lực này còn bao gồm cả quyền lực trong tình trạng khẩn cấp, được gia hạn hai năm một lần, có nghĩa là Brunei về mặt kỹ thuật đã nằm dưới thiết quân luật kể từ đó. Sultan Hassanal Bolkiah cũng giữ chức thủ tướng, bộ trưởng tài chính và bộ trưởng quốc phòng.
Cơ quan hành pháp bao gồm Sultan và Hội đồng Bộ trưởng do Sultan bổ nhiệm. Hội đồng Bộ trưởng chịu trách nhiệm tư vấn cho Sultan và thực thi các chính sách của chính phủ.
Cơ quan lập pháp là Hội đồng Lập pháp Brunei (Legislative Council). Đây là một cơ quan tư vấn, tất cả các thành viên đều do Sultan bổ nhiệm. Hội đồng này không có quyền lực thực sự để ban hành luật mà chỉ có vai trò thảo luận và đưa ra khuyến nghị cho Sultan. Cuộc bầu cử cuối cùng cho hội đồng này diễn ra vào năm 1962.
Cơ quan tư pháp hoạt động độc lập ở một mức độ nhất định, nhưng Sultan có quyền bổ nhiệm các thẩm phán và có thể can thiệp vào các quyết định tư pháp. Hệ thống pháp luật của Brunei là sự kết hợp giữa Thông luật Anh và luật Hồi giáo (Sharia). Tình trạng khẩn cấp được duy trì liên tục từ năm 1962 đã trao cho Sultan quyền lực rất lớn, hạn chế các quyền tự do dân sự và chính trị.

5.2. Sultan

Sultan của Brunei là nguyên thủ quốc gia, người đứng đầu chính phủ, đồng thời là nhà lãnh đạo tôn giáo tối cao của đất nước. Sultan hiện tại là Hassanal Bolkiah, lên ngôi từ năm 1967. Quyền hạn của Sultan là tuyệt đối và bao trùm mọi khía cạnh của đời sống chính trị, kinh tế và xã hội. Sultan bổ nhiệm tất cả các thành viên của chính phủ, cơ quan lập pháp và tư pháp. Ngài cũng là Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang.
Phương thức kế vị ngai vàng ở Brunei theo nguyên tắc cha truyền con nối trong hoàng tộc Bolkiah. Hoàng gia có ảnh hưởng xã hội rất lớn, và hình ảnh của Sultan cùng các thành viên hoàng gia thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông nhà nước.
Trong bối cảnh một quốc gia quân chủ tuyệt đối, việc đánh giá tác động của các hành động và chính sách của Sultan Hassanal Bolkiah đối với sự phát triển dân chủ, nhân quyền và tiến bộ xã hội là một vấn đề phức tạp. Một mặt, dưới sự trị vì của ông, Brunei đã đạt được sự ổn định chính trị và thịnh vượng kinh tế nhờ nguồn thu từ dầu mỏ, mang lại mức sống cao và hệ thống phúc lợi xã hội tốt cho người dân. Mặt khác, việc tập trung quyền lực vào tay Sultan và hoàng gia, cùng với việc duy trì tình trạng khẩn cấp từ năm 1962, đã hạn chế đáng kể các quyền tự do dân chủ, tự do ngôn luận và sự tham gia chính trị của người dân. Việc áp dụng luật Sharia, bao gồm cả các hình phạt hà khắc, cũng gây ra những lo ngại về nhân quyền từ cộng đồng quốc tế. Các nhà phê bình cho rằng sự thiếu vason dân chủ và không gian cho xã hội dân sự đã cản trở sự tiến bộ xã hội toàn diện và sự phát triển của một nền văn hóa chính trị đa dạng. Tuy nhiên, những người ủng hộ lại cho rằng mô hình cai trị này phù hợp với truyền thống văn hóa và tôn giáo của Brunei, đảm bảo sự ổn định và hài hòa xã hội.

5.3. Triết lý Melayu Islam Beraja (MIB)

Melayu Islam Beraja (MIB), hay Quân chủ Hồi giáo Mã Lai, là triết lý quốc gia chính thức của Brunei, được công bố vào ngày Brunei giành độcลับ hoàn toàn năm 1984. Triết lý này là nền tảng cho hệ thống chính trị, xã hội và văn hóa của đất nước, nhấn mạnh ba trụ cột chính:
1. Melayu (Mã Lai): Đề cập đến văn hóa, ngôn ngữ và bản sắc Mã Lai là cốt lõi của quốc gia. Điều này bao gồm việc duy trì các giá trị truyền thống, phong tục tập quán và ngôn ngữ Mã Lai là ngôn ngữ chính thức.
2. Islam (Hồi giáo): Xác định Hồi giáo là quốc giáo và là kim chỉ nam cho đời sống tinh thần, đạo đức và pháp luật của quốc gia. Các giáo lý Hồi giáo được áp dụng trong nhiều khía cạnh của quản lý nhà nước và đời sống xã hội.
3. Beraja (Quân chủ): Khẳng định vai trò tối cao và không thể thay thế của chế độ quân chủ, với Sultan là người lãnh đạo tối cao, người bảo vệ đức tin Hồi giáo và các giá trị văn hóa Mã Lai. Sự trung thành với Sultan và hoàng gia là một yếu tố quan trọng.

Nền tảng lịch sử của MIB bắt nguồn từ lịch sử lâu đời của Vương quốc Hồi giáo Brunei, nơi Hồi giáo và văn hóa Mã Lai đã hòa quyện với chế độ quân chủ trong nhiều thế kỷ. Triết lý này được chính thức hóa nhằm củng cố bản sắc dân tộc và sự ổn định xã hội sau khi giành độc lập.
MIB có ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống ở Brunei. Trong chính trị, nó củng cố tính hợp pháp của chế độ quân chủ tuyệt đối. Trong xã hội, nó định hình các chuẩn mực đạo đức, giáo dục và các mối quan hệ xã hội. Trong văn hóa, nó thúc đẩy việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống Mã Lai và Hồi giáo. Các chính sách của chính phủ, hệ thống giáo dục, truyền thông và các hoạt động công cộng đều phản ánh các nguyên tắc của MIB. Triết lý này được coi là yếu tố then chốt đảm bảo sự hòa hợp và thống nhất quốc gia.

5.4. Các đảng phái chính trị

Hoạt động của các đảng phái chính trị ở Brunei rất hạn chế. Kể từ sau cuộc nổi dậy năm 1962 do Đảng Nhân dân Brunei (PRB) lãnh đạo, các đảng phái chính trị trên thực tế đã bị vô hiệu hóa. Mặc dù hiến pháp không cấm hoàn toàn việc thành lập đảng phái, nhưng tình trạng khẩn cấp được duy trì liên tục từ năm 1962 và các luật lệ khác đã tạo ra một môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của các tổ chức chính trị độc lập.
Hiện tại, có một số đảng phái chính trị được đăng ký hợp pháp, chẳng hạn như Đảng Đoàn kết Dân tộc Brunei (Parti Perpaduan Kebangsaan Brunei - PPKB) và Đảng Nhận thức Nhân dân (Parti Kesedaran Rakyat - PAKAR). Tuy nhiên, vai trò và ảnh hưởng chính trị của các đảng này gần như không đáng kể. Họ không tham gia vào các cuộc bầu cử cạnh tranh (vì không có cuộc bầu cử nào ở cấp quốc gia kể từ năm 1962) và hoạt động của họ bị kiểm soát chặt chẽ.
Đời sống chính trị ở Brunei hoàn toàn bị chi phối bởi chế độ quân chủ tuyệt đối, với Sultan nắm giữ mọi quyền lực hành pháp, lập pháp và có ảnh hưởng lớn đến tư pháp. Không có không gian thực sự cho phe đối lập chính trị hoặc sự tham gia của các đảng phái vào quá trình hoạch định chính sách. Do đó, các đảng phái chính trị ở Brunei hiện tại chủ yếu mang tính tượng trưng hơn là có thực quyền.

6.1. Các thành phố chính

Brunei có một số thành phố và thị trấn quan trọng, mỗi nơi có những đặc điểm và vai trò riêng:

• Bandar Seri Begawan: Là thủ đô và thành phố lớn nhất của Brunei, nằm ở quận Brunei-Muara. Dân số ước tính khoảng hơn 200.000 người (bao gồm cả vùng đô thị). Đây là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa và tôn giáo của cả nước. Thành phố nổi tiếng với các công trình kiến trúc Hồi giáo tráng lệ như Thánh đường Sultan Omar Ali Saifuddin và Thánh đường Jame'Asr Hassanil Bolkiah, cũng như Bảo tàng Kỷ vật Hoàng gia và làng nổi Kampong Ayer. Bandar Seri Begawan cũng là một trung tâm thương mại và tài chính quan trọng.
• Kuala Belait: Là thị trấn chính của quận Belait, nằm ở phía tây đất nước, gần biên giới với Malaysia. Dân số khoảng hơn 30.000 người. Kuala Belait là trung tâm hành chính của quận và là một trung tâm quan trọng của ngành công nghiệp dầu khí, với nhiều cơ sở của công ty Brunei Shell Petroleum. Thị trấn có một cảng nhỏ và là một điểm trung chuyển quan trọng cho khu vực này.
• Seria: Nằm ở quận Belait, gần Kuala Belait, Seria là nơi dầu mỏ lần đầu tiên được phát hiện ở Brunei vào năm 1929. Dân số khoảng hơn 30.000 người. Thị trấn này hoàn toàn gắn liền với ngành công nghiệp dầu khí, với các mỏ dầu và cơ sở hạ tầng liên quan. Tượng đài "Billionth Barrel Monument" (Tượng đài Thùng dầu thứ một tỷ) là một biểu tượng của thị trấn.
• Tutong: Là thị trấn chính của quận Tutong, nằm giữa Bandar Seri Begawan và Kuala Belait. Dân số khoảng gần 20.000 người. Tutong là trung tâm hành chính và thương mại của quận, phục vụ cho cộng đồng dân cư chủ yếu làm nông nghiệp và ngư nghiệp. Thị trấn này cũng có một số điểm thu hút văn hóa và tự nhiên, bao gồm hồ Tasek Merimbun.
• Muara: Là thị trấn cảng chính của Brunei, nằm ở cực đông của quận Brunei-Muara. Đây là cảng nước sâu duy nhất của đất nước, xử lý phần lớn hàng hóa xuất nhập khẩu. Thị trấn này cũng có một số bãi biển và khu công nghiệp.
• Bangar: Là thị trấn chính và trung tâm hành chính của quận Temburong. Đây là một thị trấn nhỏ, đóng vai trò là cửa ngõ vào Vườn quốc gia Ulu Temburong và các khu vực tự nhiên khác của quận. Cầu Temburong nối liền quận này với phần còn lại của Brunei.

7.1. Quan hệ song phương chủ yếu

Brunei duy trì mối quan hệ chặt chẽ và lâu đời với Vương quốc Anh, xuất phát từ thời kỳ bảo hộ. Mối quan hệ này vẫn tiếp tục được duy trì trong các lĩnh vực quốc phòng, kinh tế và giáo dục. Anh có một đơn vị đồn trú Gurkha tại Brunei.
Với Singapore, Brunei có mối quan hệ đặc biệt thân thiết, được củng cố bởi nhiều điểm tương đồng về lịch sử và vị thế địa chính trị. Hai nước có Thỏa thuận Tương đương Tiền tệ, cho phép đồng đô la Brunei và đô la Singapore được sử dụng thay thế cho nhau ở cả hai nước. Hợp tác quân sự cũng rất mạnh mẽ, với việc Brunei cho phép quân đội Singapore huấn luyện trên lãnh thổ của mình.
Quan hệ với Malaysia và Indonesia, hai nước láng giềng Hồi giáo lớn, nhìn chung là hữu nghị và hợp tác, đặc biệt trong khuôn khổ ASEAN. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số vấn đề lịch sử và tranh chấp lãnh thổ chưa được giải quyết hoàn toàn, ví dụ như vấn đề Limbang với Malaysia. Trong các vấn đề khu vực, Brunei thường có lập trường thận trọng và tìm kiếm giải pháp hòa bình thông qua đối thoại. Điều quan trọng là phải xem xét một cách cân bằng lập trường của tất cả các bên liên quan, đặc biệt là quan điểm của các cộng đồng hoặc quốc gia có thể bị ảnh hưởng bởi các quyết định hoặc tranh chấp khu vực, nhằm đảm bảo sự công bằng và tôn trọng lẫn nhau.

7.2. Hoạt động trong các tổ chức quốc tế

Brunei là một thành viên tích cực và có trách nhiệm trong nhiều tổ chức quốc tế và khu vực quan trọng.

• Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN): Brunei gia nhập ASEAN vào ngày 7 tháng 1 năm 1984, ngay sau khi giành độc lập. Đây là nền tảng chính trong chính sách đối ngoại của Brunei. Quốc gia này đã đóng góp tích cực vào các nỗ lực xây dựng cộng đồng ASEAN, thúc đẩy hợp tác khu vực trên các lĩnh vực chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội. Brunei đã từng giữ vai trò chủ tịch ASEAN, gần nhất là vào năm 2021.
• Liên Hợp Quốc (UN): Brunei trở thành thành viên của Liên Hợp Quốc vào ngày 21 tháng 9 năm 1984. Quốc gia này tham gia vào nhiều cơ quan và chương trình của LHQ, ủng hộ các nguyên tắc của Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế.
• Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC): Là một quốc gia Hồi giáo, Brunei gia nhập OIC vào tháng 1 năm 1984. Brunei tham gia tích cực vào các hoạt động của OIC, đóng góp vào sự đoàn kết và hợp tác giữa các quốc gia Hồi giáo.
• Khối Thịnh vượng chung (Commonwealth of Nations): Brunei gia nhập Khối Thịnh vượng chung vào ngày 1 tháng 1 năm 1984. Mối quan hệ lịch sử với Anh Quốc là nền tảng cho sự tham gia này. Brunei tham gia vào các chương trình hợp tác về giáo dục, kinh tế và thể thao của khối.
• Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC): Brunei gia nhập APEC vào năm 1989. Quốc gia này đã đăng cai tổ chức Hội nghị các nhà lãnh đạo kinh tế APEC vào năm 2000, thể hiện cam kết đối với tự do hóa thương mại và đầu tư trong khu vực.

Ngoài ra, Brunei cũng là thành viên của Phong trào Không liên kết (NAM) và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Qua việc tham gia các tổ chức này, Brunei nỗ lực bảo vệ lợi ích quốc gia, đóng góp vào hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực và thế giới.

7.3. Tranh chấp lãnh thổ

Brunei có liên quan đến một số tranh chấp lãnh thổ, chủ yếu ở Biển Đông và với Malaysia.

• Quần đảo Trường Sa: Brunei là một trong sáu bên tuyên bố chủ quyền đối với một phần hoặc toàn bộ quần đảo Trường Sa ở Biển Đông. Yêu sách của Brunei dựa trên thềm lục địa của mình và chỉ giới hạn ở một số thực thể nằm ở phía nam quần đảo, đáng chú ý nhất là Bãi Louisa (Terumbu Semarang Barat Kecil), hiện do Malaysia kiểm soát. Brunei không chiếm đóng thực thể nào tại Trường Sa. Lập trường chính thức của Brunei là giải quyết các tranh chấp thông qua đối thoại hòa bình và tuân thủ luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982. Brunei thường có thái độ ôn hòa và ít công khai hơn so với các bên yêu sách khác trong tranh chấp này.
• Khu vực Limbang với Malaysia: Đây là một tranh chấp lịch sử kéo dài giữa Brunei và Malaysia. Limbang là một vùng lãnh thổ thuộc bang Sarawak của Malaysia, nằm xen giữa và chia cắt hai phần của Brunei. Brunei chưa bao giờ chính thức từ bỏ yêu sách đối với Limbang, vốn là một phần của Vương quốc Brunei trước khi bị Charles Brooke, Rajah của Sarawak, sáp nhập vào năm 1890. Vấn đề này đã gây căng thẳng trong quan hệ song phương trong nhiều năm. Năm 2009, có thông tin cho rằng hai nước đã đạt được một thỏa thuận, theo đó Brunei chấp nhận biên giới hiện tại để đổi lấy việc Malaysia từ bỏ yêu sách đối với các mỏ dầu ngoài khơi của Brunei. Tuy nhiên, chính phủ Brunei sau đó đã phủ nhận việc từ bỏ yêu sách đối với Limbang. Mặc dù vấn đề này không còn là một điểm nóng trong quan hệ hai nước, nhưng nó vẫn là một vấn đề lịch sử chưa được giải quyết dứt điểm.

Trong các tranh chấp này, Brunei thường nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định khu vực. Hiện tại, không có báo cáo về các vấn đề nhân đạo nghiêm trọng trực tiếp liên quan đến các tranh chấp lãnh thổ này từ phía Brunei, tuy nhiên, các tranh chấp ở Biển Đông nói chung có thể ảnh hưởng đến ngư dân và các hoạt động hàng hải trong khu vực. Lập trường của Brunei là giải quyết vấn đề thông qua các kênh ngoại giao và các cơ chế khu vực như ASEAN.

8.1. Ngân sách và tổ chức

Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei (Royal Brunei Armed Forces_{Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei}^English - RBAF, hay Angkatan Bersenjata Diraja Brunei_{Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei}^Malay - ABDB) là lực lượng quân sự chính của đất nước. RBAF bao gồm ba quân chủng chính:

• Lục quân Hoàng gia Brunei (Tentera Darat Diraja Brunei_{Lục quân Hoàng gia Brunei}^Malay - TDDB): Là lực lượng lớn nhất, bao gồm các tiểu đoàn bộ binh, các đơn vị hỗ trợ và một đơn vị lực lượng đặc biệt.
• Hải quân Hoàng gia Brunei (Tentera Laut Diraja Brunei_{Hải quân Hoàng gia Brunei}^Malay - TLDB): Chịu trách nhiệm tuần tra ven biển, bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế và các tuyến đường hàng hải. Hải quân được trang bị các tàu tuần tra xa bờ, tàu tuần tra nhanh và tàu đổ bộ.
• Không quân Hoàng gia Brunei (Tentera Udara Diraja Brunei_{Không quân Hoàng gia Brunei}^Malay - TUDB): Cung cấp hỗ trợ trên không, vận tải và giám sát. Phi đội bao gồm máy bay trực thăng, máy bay vận tải và một số máy bay huấn luyện/tấn công hạng nhẹ.

Các hệ thống vũ khí chính đang được sử dụng bao gồm vũ khí bộ binh tiêu chuẩn, xe bọc thép hạng nhẹ, pháo binh, tàu tuần tra lớp Ijtihad (mua từ Đức), máy bay trực thăng S-70i Black Hawk và máy bay không người lái (UAV).
Ngân sách quốc phòng của Brunei tương đối lớn so với quy mô dân số, phản ánh tầm quan trọng của việc bảo vệ tài sản quốc gia. Ví dụ, ngân sách quốc phòng cho năm tài chính 2016-2017 là khoảng 564.00 M BND, chiếm khoảng 10% tổng chi tiêu hàng năm của nhà nước và khoảng 2,5% GDP. Chi tiêu quân sự tập trung vào việc hiện đại hóa trang thiết bị, đào tạo nhân lực và duy trì khả năng sẵn sàng chiến đấu.
Một vụ tai nạn hàng không nghiêm trọng xảy ra vào ngày 20 tháng 7 năm 2012 khi một chiếc trực thăng Bell 212 của không quân rơi ở Kuala Belait, làm 12 trong số 14 thành viên phi hành đoàn thiệt mạng.

8.2. Lực lượng nước ngoài đồn trú

Vương quốc Anh duy trì một đơn vị quân đội Gurkha đồn trú tại Brunei. Đơn vị này, thường là một tiểu đoàn Gurkha thuộc Lữ đoàn Gurkha của Quân đội Anh, đóng quân tại Seria, trung tâm của ngành công nghiệp dầu khí Brunei. Quy mô của lực lượng này thường vào khoảng 1.000 đến 1.500 binh sĩ.
Bối cảnh lịch sử của việc này bắt nguồn từ thời kỳ Brunei còn là lãnh thổ bảo hộ của Anh. Sau khi Brunei giành độc lập vào năm 1984, một thỏa thuận quốc phòng song phương đã được ký kết giữa hai nước, cho phép Anh tiếp tục duy trì sự hiện diện quân sự này. Chính phủ Brunei chịu phần lớn chi phí cho việc đồn trú của lực lượng Gurkha.
Vai trò chính của đơn vị Gurkha này là hỗ trợ an ninh cho Brunei, đặc biệt là bảo vệ các cơ sở dầu khí quan trọng. Sự hiện diện của họ cũng được coi là một yếu tố răn đe và đóng góp vào sự ổn định của quốc gia. Ngoài ra, lực lượng Gurkha còn tham gia vào các hoạt động huấn luyện chung với Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei, giúp nâng cao năng lực quốc phòng của Brunei. Sự hiện diện của lực lượng Anh cũng phản ánh mối quan hệ quốc phòng và lịch sử chặt chẽ giữa Brunei và Vương quốc Anh. Đối với Brunei, điều này mang lại lợi ích về an ninh và đào tạo quân sự, trong khi đối với Anh, nó cung cấp một địa điểm chiến lược để duy trì sự hiện diện quân sự và tiến hành huấn luyện trong môi trường rừng nhiệt đới.

9.1. Hệ thống tư pháp

Hệ thống tư pháp của Brunei mang tính nhị nguyên, bao gồm hai hệ thống tòa án song song:
1. Tòa án Dân sự (Secular Courts): Dựa trên nền tảng Thông luật Anh. Các tòa án này xử lý hầu hết các vụ án hình sự và dân sự không liên quan trực tiếp đến các vấn đề Hồi giáo. Hệ thống này bao gồm Tòa án Sơ thẩm (Magistrates' Courts), Tòa án Trung cấp (Intermediate Court), Tòa án Tối cao (High Court) và Tòa Phúc thẩm (Court of Appeal). Trong các vụ án dân sự, quyết định của Tòa Phúc thẩm có thể được kháng cáo lên Hội đồng Cơ mật của Vương quốc Anh tại London, đây là tòa án chung thẩm cao nhất.
2. Tòa án Sharia (Syariah Courts): Xử lý các vấn đề liên quan đến luật Hồi giáo (Sharia), chủ yếu áp dụng cho người Hồi giáo. Phạm vi thẩm quyền của các tòa án này ban đầu giới hạn trong các vấn đề luật gia đình Hồi giáo (như hôn nhân, ly hôn, thừa kế) và một số tội hình sự nhỏ. Tuy nhiên, với việc ban hành Bộ luật Hình sự Sharia (Syariah Penal Code Order - SPCO) vào năm 2013 và triển khai theo từng giai đoạn, phạm vi của luật Sharia đã được mở rộng đáng kể.

Các bộ luật chính đang được áp dụng bao gồm các đạo luật dựa trên Thông luật Anh và các luật Hồi giáo, đặc biệt là SPCO. Bộ luật Hình sự Sharia áp dụng song song với Bộ luật Hình sự dân sự hiện có.

9.2. Áp dụng luật Sharia

Việc áp dụng luật hình sự Sharia tại Brunei là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất về pháp luật và nhân quyền của quốc gia này.
Bối cảnh lịch sử: Hồi giáo từ lâu đã là quốc giáo và đóng vai trò trung tâm trong đời sống xã hội Brunei. Tuy nhiên, việc chính thức hóa và mở rộng phạm vi áp dụng luật Sharia, đặc biệt là trong lĩnh vực hình sự, là một diễn biến tương đối gần đây. Năm 2013, Sultan Hassanal Bolkiah đã công bố Sắc lệnh Bộ luật Hình sự Sharia (SPCO), nhằm thay thế dần các phần của bộ luật hình sự hiện hành dựa trên thông luật Anh.
Nội dung chính: SPCO được triển khai theo ba giai đoạn, bắt đầu từ năm 2014. Giai đoạn đầu tiên bao gồm các hình phạt nhẹ hơn như phạt tiền hoặc phạt tù đối với các tội như không tham dự lễ cầu nguyện thứ Sáu hoặc có thai ngoài giá thú. Các giai đoạn tiếp theo, được triển khai đầy đủ vào tháng 4 năm 2019, bao gồm các hình phạt hà khắc hơn nhiều, được gọi là hudud và qisas. Ví dụ:

• Đánh roi (caning) vì tội uống rượu (đối với người Hồi giáo) hoặc qazaf (vu cáo người khác phạm tội zina - quan hệ tình dục ngoài hôn nhân).
• Cắt cụt chi (amputation) vì tội trộm cắp.
• Ném đá đến chết (stoning to death) vì tội zina (đặc biệt là ngoại tình) và các hành vi đồng tính luyến ái giữa nam giới.
• Tử hình đối với các tội như báng bổ Muhammad, xúc phạm Kinh Qur'an và Hadith, tự xưng là nhà tiên tri hoặc không phải người Hồi giáo, cướp của, hiếp dâm, giết người.

Tình hình thực thi: Mặc dù luật đã được ban hành, việc thực thi các hình phạt hà khắc nhất, đặc biệt là ném đá và cắt cụt chi, vẫn chưa được báo cáo rộng rãi. Tuy nhiên, sự tồn tại của các luật này đã tạo ra một môi trường sợ hãi và bất an.
Phản ứng và lo ngại của cộng đồng quốc tế: Việc áp dụng SPCO đã vấp phải sự lên án mạnh mẽ từ các tổ chức nhân quyền quốc tế, Liên Hợp Quốc và nhiều quốc gia trên thế giới. Họ bày tỏ lo ngại sâu sắc rằng các hình phạt này là tàn ác, vô nhân đạo, hạ nhục con người và vi phạm các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế, bao gồm quyền sống, quyền không bị tra tấn và quyền được xét xử công bằng. Đặc biệt, các điều khoản hình sự hóa hành vi đồng tính luyến ái và trừng phạt bằng cái chết đã gây ra làn sóng phản đối dữ dội. Nhiều người nổi tiếng và tổ chức đã kêu gọi tẩy chay các khách sạn thuộc sở hữu của Brunei.
Tác động xã hội và vấn đề nhân quyền: Việc áp dụng luật Sharia đã làm dấy lên lo ngại về sự gia tăng phân biệt đối xử và đàn áp đối với phụ nữ, trẻ em, người LGBT và các nhóm thiểu số tôn giáo. Nó cũng hạn chế quyền tự do ngôn luận, tự do tôn giáo và các quyền tự do cơ bản khác. Các nhà hoạt động nhân quyền lo ngại rằng luật này có thể được sử dụng để bịt miệng những người bất đồng chính kiến và củng cố quyền lực của chế độ. Mặc dù Sultan đã tuyên bố rằng sẽ có một "lệnh cấm trên thực tế" (moratorium) đối với hình phạt tử hình, nhưng các điều khoản khác của luật Sharia vẫn có hiệu lực và tiếp tục là mối quan tâm lớn về nhân quyền.

9.3. Quyền của phụ nữ và trẻ em

Quyền của phụ nữ:

• Địa vị pháp lý: Về mặt pháp lý, phụ nữ Brunei có quyền bình đẳng trong nhiều lĩnh vực. Họ có quyền sở hữu tài sản, ký kết hợp đồng và tham gia vào các hoạt động kinh tế.
• Tiếp cận giáo dục: Phụ nữ Brunei có quyền tiếp cận giáo dục ở mọi cấp độ, từ tiểu học đến đại học và sau đại học. Tỷ lệ nữ sinh viên trong các trường đại học thậm chí còn cao hơn nam sinh viên trong một số ngành. Chính phủ khuyến khích phụ nữ học tập và nâng cao trình độ.
• Tham gia các hoạt động xã hội và kinh tế: Phụ nữ Brunei ngày càng tham gia nhiều hơn vào lực lượng lao động và các hoạt động xã hội. Họ có mặt trong nhiều ngành nghề, bao gồm cả các vị trí quản lý và chuyên môn. Tuy nhiên, vẫn có những rào cản văn hóa và xã hội nhất định đối với sự thăng tiến của phụ nữ trong một số lĩnh vực.
• Quyền trong luật hôn nhân và gia đình: Luật gia đình Hồi giáo (áp dụng cho người Hồi giáo) và luật dân sự điều chỉnh các vấn đề hôn nhân và gia đình. Phụ nữ có quyền đồng ý kết hôn, quyền được cấp dưỡng và quyền ly hôn trong những trường hợp nhất định. Tuy nhiên, một số khía cạnh của luật gia đình Hồi giáo, chẳng hạn như quyền đa thê của nam giới (mặc dù ít phổ biến) và các quy định về quyền nuôi con sau ly hôn, có thể đặt phụ nữ vào vị thế bất lợi hơn. Báo cáo của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ năm 2010 đã chỉ ra rằng phân biệt đối xử với phụ nữ là một vấn đề ở Brunei. Luật pháp không hình sự hóa hiếp dâm trong hôn nhân, nhưng có các biện pháp bảo vệ chống lại bạo lực gia đình theo Luật Gia đình Hồi giáo sửa đổi năm 2010 và Sắc lệnh Phụ nữ đã kết hôn năm 2010.

Quyền trẻ em:

• Cơ chế pháp lý: Brunei đã phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền trẻ em. Chính phủ đã ban hành nhiều luật và chính sách nhằm bảo vệ quyền trẻ em, bao gồm quyền được giáo dục, chăm sóc sức khỏe, bảo vệ khỏi lạm dụng và bóc lột. Luật pháp quy định tuổi chịu trách nhiệm hình sự và bảo vệ trẻ em khỏi các hình thức lao động nặng nhọc.
• Tình hình thực thi: Trẻ em ở Brunei được hưởng lợi từ hệ thống giáo dục và y tế miễn phí hoặc chi phí thấp. Tỷ lệ nhập học cao và tỷ lệ tử vong ở trẻ em thấp. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức trong việc bảo vệ trẻ em khỏi các hình thức bạo lực, lạm dụng và sao nhãng, đặc biệt là trong gia đình. Việc đăng ký khai sinh cho trẻ có cha mẹ là người không quốc tịch gặp khó khăn, có thể ảnh hưởng đến quyền đi học của trẻ. Luật pháp bảo vệ trẻ em gái khỏi bị bóc lột tình dục và khiêu dâm, với các hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi giao cấu với trẻ vị thành niên.

Nhìn chung, trong khi có những tiến bộ đáng kể về quyền của phụ nữ và trẻ em, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và y tế, việc áp dụng luật Sharia và các chuẩn mực xã hội bảo thủ vẫn đặt ra những thách thức đối với sự bình đẳng giới thực chất và việc bảo vệ toàn diện quyền của các nhóm dễ bị tổn thương này.

9.4. Quyền của người LGBT

Tình hình nhân quyền của cộng đồng LGBT ở Brunei là một vấn đề rất đáng lo ngại, đặc biệt sau khi áp dụng đầy đủ Bộ luật Hình sự Sharia (SPCO) vào tháng 4 năm 2019.

• Quy định pháp lý: Các hành vi đồng tính luyến ái nam và nữ đều là bất hợp pháp ở Brunei.
  • Theo SPCO, quan hệ tình dục giữa nam giới có thể bị trừng phạt bằng hình phạt ném đá đến chết hoặc đánh roi.
  • Quan hệ tình dục giữa nữ giới có thể bị trừng phạt bằng hình phạt đánh roi hoặc phạt tù.
  • Ngay cả trước khi SPCO được áp dụng đầy đủ, luật hình sự dân sự của Brunei cũng đã hình sự hóa "các hành vi trái tự nhiên" với hình phạt tù lên đến 10 năm.
• Tình hình nhân quyền thực tế: Mặc dù Sultan Brunei đã tuyên bố vào tháng 5 năm 2019 rằng sẽ có một "lệnh cấm trên thực tế" (moratorium) đối với hình phạt tử hình (bao gồm cả ném đá) sau phản ứng dữ dội của quốc tế, các điều khoản hình sự hóa hành vi đồng tính luyến ái vẫn còn hiệu lực. Điều này tạo ra một môi trường sợ hãi, phân biệt đối xử và kỳ thị đối với cộng đồng LGBT.
  • Người LGBT ở Brunei phải đối mặt với nguy cơ bị bắt giữ, truy tố và trừng phạt nghiêm khắc. Họ không được pháp luật bảo vệ khỏi sự phân biệt đối xử trong việc làm, nhà ở, giáo dục hay các dịch vụ công cộng.
  • Không có sự công nhận pháp lý nào đối với các mối quan hệ đồng giới. Hôn nhân đồng giới và kết hợp dân sự đều bị cấm.
  • Việc thể hiện bản dạng giới hoặc xu hướng tính dục một cách công khai là cực kỳ nguy hiểm. Không có không gian cho các tổ chức hoặc hoạt động của cộng đồng LGBT.
• Nhận thức của xã hội: Xã hội Brunei nhìn chung rất bảo thủ và các giá trị Hồi giáo truyền thống có ảnh hưởng mạnh mẽ. Đồng tính luyến ái thường bị coi là đi ngược lại các giá trị tôn giáo và văn hóa. Do đó, sự kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người LGBT không chỉ đến từ nhà nước mà còn từ cộng đồng.

Việc hình sự hóa và các hình phạt hà khắc đối với hành vi đồng tính luyến ái ở Brunei đã bị cộng đồng quốc tế và các tổ chức nhân quyền lên án mạnh mẽ là vi phạm các quyền cơ bản của con người, bao gồm quyền sống, quyền không bị tra tấn, quyền riêng tư và quyền không bị phân biệt đối xử.

9.5. Tự do tôn giáo

Hồi giáo là quốc giáo của Brunei và chiếm đa số dân số. Hiến pháp năm 1959 của Brunei đảm bảo quyền tự do tôn giáo cho những người không theo đạo Hồi được thực hành đức tin của họ. Tuy nhiên, trên thực tế, quyền tự do này bị hạn chế đáng kể.

• Bảo đảm pháp lý và thực tế: Mặc dù hiến pháp có quy định về tự do tôn giáo, các luật lệ và chính sách của chính phủ ưu tiên và thúc đẩy Hồi giáo dòng Sunni, trường phái Shafi'i. Các tôn giáo khác ngoài Hồi giáo, như Kitô giáo và Phật giáo (chủ yếu do người Hoa theo), được phép hoạt động nhưng phải đối mặt với nhiều hạn chế.
• Hạn chế hoạt động tôn giáo:
  • Việc xây dựng và sửa chữa các cơ sở thờ tự của các tôn giáo không phải Hồi giáo rất khó khăn và cần có giấy phép đặc biệt, vốn hiếm khi được cấp.
  • Các hoạt động tôn giáo công cộng của các nhóm không phải Hồi giáo bị hạn chế. Các lễ kỷ niệm và cầu nguyện phải được giới hạn trong các địa điểm thờ cunt và nhà riêng. Ví dụ, việc trang trí Giáng sinh ở nơi công cộng đã bị cấm, mặc dù việc tổ chức lễ Giáng sinh trong nhà thờ và nhà riêng vẫn được phép.
  • Việc nhập khẩu và phân phối các tài liệu tôn giáo không phải Hồi giáo (bao gồm cả Kinh thánh) bị kiểm soát chặt chẽ và có thể bị cấm.
• Vấn đề cải đạo: Việc người Hồi giáo cải sang tôn giáo khác là bất hợp pháp và có thể bị trừng phạt theo luật Sharia. Ngược lại, chính phủ khuyến khích và tạo điều kiện cho người không theo đạo Hồi cải sang Hồi giáo.
• Thể hiện tôn giáo nơi công cộng: Người không theo đạo Hồi thường phải thận trọng trong việc thể hiện đức tin của mình ở nơi công cộng để tránh gây chú ý hoặc bị coi là truyền đạo, điều này bị cấm.
• Giáo dục tôn giáo: Giáo dục Hồi giáo là bắt buộc đối với học sinh Hồi giáo trong các trường công. Việc giảng dạy các tôn giáo khác trong trường học không được phép.

Chính phủ Brunei duy trì rằng họ cho phép các tôn giáo khác được thực hành một cách hòa bình, nhưng trên thực tế, các quy định và chính sách đã tạo ra một môi trường mà Hồi giáo được ưu đãi rõ rệt và các tôn giáo khác phải đối mặt với những hạn chế đáng kể trong việc thờ phượng và phát triển. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và các tổ chức nhân quyền quốc tế thường xuyên bày tỏ lo ngại về tình hình tự do tôn giáo ở Brunei.

9.6. Quyền động vật

Brunei đã thể hiện một số cam kết đối với việc bảo vệ động vật, đặc biệt là các loài có nguy cơ tuyệt chủng và trong việc chống lại các hoạt động buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp.

• Cấm đánh bắt cá mập lấy vây: Brunei là quốc gia đầu tiên ở châu Á ban hành lệnh cấm toàn quốc đối với việc đánh bắt cá mập để lấy vây. Lệnh cấm này nhằm bảo vệ các quần thể cá mập đang bị đe dọa nghiêm trọng do nhu cầu về vây cá mập.
• Bảo vệ tê tê: Tê tê là một trong những loài động vật có vú bị buôn bán trái phép nhiều nhất trên thế giới và được coi là một kho báu bị đe dọa ở Brunei. Đã có các chiến dịch công cộng kêu gọi bảo vệ tê tê và chính phủ cũng có những nỗ lực nhằm chống lại nạn săn bắt và buôn bán loài này.
• Bảo tồn rừng và đa dạng sinh học: Brunei vẫn giữ được phần lớn diện tích rừng tự nhiên so với các nước láng giềng trên đảo Borneo. Điều này góp phần quan trọng vào việc bảo vệ môi trường sống cho nhiều loài động vật hoang dã. Các khu bảo tồn và vườn quốc gia như Ulu Temburong đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực này.
• Luật pháp và thực thi: Brunei có các luật lệ liên quan đến bảo vệ động vật hoang dã và kiểm soát việc săn bắt. Tuy nhiên, việc thực thi hiệu quả các luật này, đặc biệt ở các khu vực xa xôi và trong việc chống lại các mạng lưới buôn bán tinh vi, vẫn là một thách thức.

Mặc dù có những nỗ lực tích cực, các tổ chức bảo vệ động vật vẫn tiếp tục kêu gọi Brunei tăng cường hơn nữa các biện pháp thực thi pháp luật, nâng cao nhận thức cộng đồng và hợp tác quốc tế để chống lại tội phạm liên quan đến động vật hoang dã và bảo vệ các loài có nguy cơ tuyệt chủng.

10.1. Các ngành kinh tế chính

Ngành công nghiệp dầu khí đóng vai trò chi phối tuyệt đối đối với nền kinh tế Brunei.

• Dầu khí: Sản lượng dầu thô và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) là nguồn thu nhập chính của quốc gia. Brunei là một trong những nhà sản xuất dầu khí quan trọng ở Đông Nam Á, với sản lượng dầu thô khoảng 167.000 thùng mỗi ngày và sản lượng LNG đáng kể. Phần lớn dầu khí được xuất khẩu sang các thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước ASEAN khác. Công ty Brunei Shell Petroleum (BSP), một liên doanh giữa chính phủ Brunei và Shell, là nhà sản xuất dầu khí lớn nhất nước. Ngành này đóng góp khoảng 90% GDP và phần lớn doanh thu xuất khẩu.

Tuy nhiên, nhận thức được sự phụ thuộc quá lớn vào nguồn tài nguyên có hạn này, chính phủ Brunei đã và đang nỗ lực đa dạng hóa nền kinh tế. Các ngành được ưu tiên phát triển bao gồm:

• Du lịch: Brunei có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái với các khu rừng mưa nhiệt đới nguyên sơ, các vườn quốc gia như Vườn quốc gia Ulu Temburong, và du lịch văn hóa với các thánh đường Hồi giáo tráng lệ, làng nổi Kampong Ayer và các di sản hoàng gia. Tuy nhiên, ngành du lịch vẫn còn ở quy mô nhỏ so với các nước láng giềng.
• Dịch vụ tài chính: Chính phủ đang cố gắng phát triển Brunei thành một trung tâm tài chính quốc tế, đặc biệt là tài chính Hồi giáo. Cơ quan Tiền tệ Brunei Darussalam (AMBD) đóng vai trò là ngân hàng trung ương và cơ quan quản lý tài chính.
• Nông nghiệp và Thủy sản: Mặc dù đóng góp nhỏ vào GDP, nông nghiệp và thủy sản được khuyến khích phát triển nhằm đảm bảo an ninh lương thực và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. Sản xuất thực phẩm Halal là một lĩnh vực được chú trọng, với mục tiêu trở thành một trung tâm sản xuất và xuất khẩu thực phẩm Halal trong khu vực. Chính phủ đã có những nỗ lực tự cung tự cấp gạo, điển hình là dự án gạo Laila.
• Công nghiệp nhẹ và Dịch vụ khác: Các ngành công nghiệp chế biến thực phẩm, dệt may, thủ công mỹ nghệ và các dịch vụ khác cũng đang được khuyến khích phát triển.

Trong quá trình phát triển kinh tế, Brunei cũng phải đối mặt với các thách thức xã hội và môi trường. Các vấn đề về bảo vệ môi trường do khai thác dầu khí, quyền của người lao động (đặc biệt là lao động nhập cư) và đảm bảo công bằng xã hội trong việc phân phối lợi ích từ tài nguyên quốc gia là những khía cạnh cần được xem xét cẩn trọng.

10.2. Xu hướng kinh tế và kế hoạch phát triển

Nền kinh tế Brunei phụ thuộc chủ yếu vào dầu khí, do đó các chỉ số kinh tế thường biến động theo giá dầu thế giới.

• Tổng sản phẩm quốc nội (GDP): GDP của Brunei có những giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ khi giá dầu cao, nhưng cũng dễ bị tổn thương khi giá dầu giảm. Tăng trưởng GDP bình quân đầu người của Brunei thuộc hàng cao nhất thế giới.
• Thu nhập bình quân đầu người: Nhờ nguồn thu từ dầu mỏ, Brunei có thu nhập bình quân đầu người rất cao, đảm bảo mức sống tốt cho đa số người dân.
• Lạm phát: Tỷ lệ lạm phát ở Brunei thường được duy trì ở mức thấp và ổn định, một phần nhờ vào các chính sách trợ cấp của chính phủ đối với các mặt hàng thiết yếu.
• Tỷ lệ thất nghiệp: Mặc dù có nền kinh tế thịnh vượng, tỷ lệ thất nghiệp, đặc biệt là trong giới trẻ, vẫn là một thách thức. Năm 2014, tỷ lệ thất nghiệp là 6,9%. Chính phủ đang nỗ lực tạo thêm việc làm thông qua đa dạng hóa kinh tế và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động.

Để giải quyết sự phụ thuộc vào dầu khí và chuẩn bị cho tương lai, Brunei đã đưa ra kế hoạch phát triển quốc gia dài hạn Wawasan Brunei 2035 (Tầm nhìn Brunei 2035). Kế hoạch này được công bố vào năm 2008, đặt ra ba mục tiêu chính:
1. Người dân có giáo dục, tay nghề cao và thành đạt: Tập trung vào phát triển nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo nghề.
2. Chất lượng cuộc sống cao: Đảm bảo mức sống cao cho người dân, với các dịch vụ y tế, nhà ở và phúc lợi xã hội tốt, môi trường sống an toàn và bền vững.
3. Nền kinh tế năng động và bền vững: Đa dạng hóa các ngành kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào dầu khí, phát triển các ngành công nghiệp mới, thu hút đầu tư và thúc đẩy tinh thần kinh doanh.
Các chiến lược triển khai Wawasan Brunei 2035 bao gồm việc cải cách giáo dục, nâng cấp cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường kinh doanh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng cường vai trò của khu vực tư nhân. Tuy nhiên, việc thực hiện các mục tiêu này vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự nỗ lực liên tục của chính phủ và người dân.

10.3. Thương mại và đầu tư

Thương mại quốc tế của Brunei chủ yếu xoay quanh ngành dầu khí.

• Mặt hàng xuất khẩu chính: Dầu thô và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu của Brunei. Các thị trường xuất khẩu chính bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, Ấn Độ và các nước ASEAN.
• Mặt hàng nhập khẩu chính: Brunei phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu các mặt hàng như máy móc thiết bị, phương tiện vận tải, hàng tiêu dùng, lương thực thực phẩm (bao gồm gạo, sản phẩm tiện lợi, gia súc) và các sản phẩm điện tử. Các đối tác nhập khẩu chính là Singapore, Malaysia, Trung Quốc, Hoa Kỳ và các nước châu Âu. Brunei nhập khẩu 60% lương thực, trong đó khoảng 75% đến từ các nước ASEAN khác.
• Đối tác thương mại lớn: Nhật Bản, Singapore, Malaysia, Trung Quốc, Hàn Quốc, và Úc là những đối tác thương mại quan trọng của Brunei.

Chính phủ Brunei có chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhằm đa dạng hóa nền kinh tế và tạo thêm việc làm. Các lĩnh vực được ưu tiên thu hút FDI bao gồm công nghiệp chế biến hạ nguồn từ dầu khí, công nghiệp thực phẩm Halal, công nghệ thông tin và truyền thông, du lịch và dịch vụ. Môi trường đầu tư ở Brunei nhìn chung ổn định, với các ưu đãi về thuế và cơ sở hạ tầng tương đối tốt. Tuy nhiên, quy mô thị trường nhỏ và sự thiếu hụt lao động có tay nghề cao có thể là những rào cản.
Cơ quan Đầu tư Brunei (Brunei Investment Agency - BIA) là một quỹ đầu tư quốc gia (sovereign wealth fund) được thành lập vào năm 1983. BIA chịu trách nhiệm quản lý các khoản dự trữ ngoại hối và tài sản đầu tư của chính phủ ở nước ngoài. Nguồn thu từ các hoạt động đầu tư của BIA đóng góp một phần quan trọng vào ngân sách nhà nước và giúp ổn định nền kinh tế khi giá dầu biến động. BIA đầu tư vào nhiều loại tài sản khác nhau trên toàn cầu, bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản và các quỹ đầu tư.

11.1. Giao thông vận tải

Hiện trạng mạng lưới đường bộ của Brunei khá tốt, đặc biệt ở các khu vực đông dân cư. Tính đến năm 2019, tổng chiều dài mạng lưới đường bộ là 3.71 K km, trong đó 3.22 K km (khoảng 86,8%) là đường trải nhựa. Một tuyến đường cao tốc quan trọng dài 135 km nối liền thị trấn Muara với Kuala Belait là đường hai chiều.
Một công trình giao thông nổi bật là Cầu Temburong (Sultan Haji Omar Ali Saifuddien Bridge), khánh thành vào tháng 3 năm 2020. Cây cầu dài 30 km này nối liền quận Brunei-Muara với quận Temburong (vốn bị chia cắt bởi lãnh thổ Malaysia), trong đó có 14 km bắc qua Vịnh Brunei. Dự án này có chi phí 1.60 B USD.
Hệ thống giao thông công cộng, chủ yếu là xe buýt, còn hạn chế và chưa đáp ứng tốt nhu cầu đi lại của người dân, đặc biệt ở các khu vực ngoại ô. Điều này, cùng với giá xăng dầu rẻ và chính sách thuế nhập khẩu ô tô thấp, đã dẫn đến tỷ lệ sở hữu ô tô cá nhân ở Brunei rất cao, thuộc hàng cao nhất thế giới (cứ 2,09 người có một ô tô riêng). Giá xăng không chì ở mức thấp, khoảng 0.53 BND mỗi lít.
Vận tải đường thủy nội địa, đặc biệt là các tàu cao tốc, phục vụ việc đi lại và vận chuyển hàng hóa đến quận Temburong trước khi có cầu.

11.2. Viễn thông

Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) tại Brunei tương đối phát triển, đặc biệt là ở các khu vực đô thị.

• Điện thoại cố định và di động: Tỷ lệ phủ sóng điện thoại cố định và di động khá cao. Mạng lưới di động đã được nâng cấp lên 4G và đang hướng tới 5G.
• Internet: Chất lượng và khả năng tiếp cận internet băng thông rộng (cả cố định và di động) ngày càng được cải thiện. Tỷ lệ người dân sử dụng internet và mạng xã hội cao. Chính phủ đang thúc đẩy các sáng kiến nhằm xây dựng một "Quốc gia Thông minh" (Smart Nation).
• Nhà cung cấp dịch vụ: Các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông chính bao gồm Telekom Brunei Berhad (TelBru) - nay là Unified National Networks (UNN) sau quá trình hợp nhất, và các nhà cung cấp dịch vụ di động như DSTCom và Progresif Cellular. UNN hiện quản lý cơ sở hạ tầng mạng cố định và di động, trong khi các công ty khác tập trung vào cung cấp dịch vụ bán lẻ.

Chính phủ Brunei nhận thấy tầm quan trọng của ICT đối với sự phát triển kinh tế và xã hội, do đó đã có nhiều đầu tư vào việc hiện đại hóa cơ sở hạ tầng viễn thông và thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ số trong các lĩnh vực khác nhau.

11.3. Tài chính

Hệ thống tài chính của Brunei được giám sát bởi Cơ quan Tiền tệ Brunei Darussalam (Autoriti Monetari Brunei Darussalam - AMBD).

• Cơ quan Tiền tệ Brunei Darussalam (AMBD): Được thành lập vào năm 2011, AMBD thực hiện các chức năng của một ngân hàng trung ương, bao gồm việc phát hành tiền tệ (đô la Brunei), quản lý chính sách tiền tệ, giám sát các tổ chức tài chính và duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính. AMBD cũng chịu trách nhiệm thúc đẩy sự phát triển của Brunei như một trung tâm tài chính quốc tế.
• Ngân hàng thương mại: Hệ thống ngân hàng ở Brunei bao gồm cả các ngân hàng thương mại trong nước và chi nhánh của các ngân hàng nước ngoài. Các ngân hàng lớn bao gồm Bank Islam Brunei Darussalam (BIBD) - ngân hàng Hồi giáo lớn nhất nước, Baiduri Bank, Standard Chartered Bank, và RHB Bank. Các ngân hàng Hồi giáo đóng vai trò quan trọng, cung cấp các sản phẩm và dịch vụ tài chính tuân thủ theo luật Sharia. HSBC đã hoạt động tại Brunei từ năm 1947 nhưng đã đóng cửa vào tháng 11 năm 2017. Citibank cũng đã đóng cửa hoạt động vào năm 2014. Bank of China đã được cấp phép mở chi nhánh tại Brunei vào tháng 4 năm 2016.
• Chính sách phát triển ngành dịch vụ tài chính: Chính phủ Brunei có mục tiêu phát triển ngành dịch vụ tài chính, đặc biệt là tài chính Hồi giáo, nhằm đa dạng hóa nền kinh tế. Các nỗ lực bao gồm việc tạo ra một khung pháp lý thuận lợi, thu hút đầu tư và phát triển nguồn nhân lực cho ngành này. Brunei cũng đang hướng tới việc trở thành một trung tâm tài chính quốc tế (Brunei International Financial Centre - BIFC).

Đồng đô la Brunei (BND) được neo tỷ giá 1:1 với đô la Singapore (SGD) theo Thỏa thuận Tương đương Tiền tệ giữa hai nước, điều này góp phần vào sự ổn định tiền tệ của Brunei.

12.1. Nhân khẩu học

Dân số Brunei vào năm 2023 ước tính khoảng 455.858 người, trong đó khoảng 76% sống ở các khu vực thành thị.

• Tổng dân số và Mật độ dân số: Mặc dù diện tích nhỏ (5.76 K km²), mật độ dân số của Brunei tương đối thấp so với các nước láng giềng, khoảng 79 người/km².
• Tỷ lệ sinh và tử: Tỷ lệ sinh ở mức vừa phải và tỷ lệ tử thấp, góp phần vào sự gia tăng dân số tự nhiên.
• Cơ cấu giới tính và độ tuổi: Dân số Brunei có cơ cấu tương đối trẻ, với một tỷ lệ đáng kể dân số dưới 30 tuổi. Cơ cấu giới tính khá cân bằng.
• Tỷ lệ đô thị hóa: Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, với phần lớn dân cư tập trung tại thủ đô Bandar Seri Begawan và các thị trấn lớn khác. Tỷ lệ đô thị hóa ước tính khoảng 2,13% mỗi năm trong giai đoạn 2010-2015.
• Tuổi thọ trung bình: Tuổi thọ trung bình của người dân Brunei khá cao, khoảng 77,7 tuổi (theo ước tính năm 2013), phản ánh chất lượng dịch vụ y tế và mức sống tốt.

Năm 2014, cơ cấu dân tộc bao gồm 65,7% người Mã Lai, 10,3% người Hoa, 3,4% người bản địa, và 20,6% là các nhóm nhỏ khác. Có một cộng đồng người nước ngoài tương đối lớn. Hầu hết người nước ngoài đến từ các quốc gia không theo đạo Hồi như Úc, Vương quốc Anh, Hàn Quốc, Nhật Bản, Philippines, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam và Ấn Độ.

12.2. Thành phần dân tộc

Thành phần dân tộc của Brunei khá đa dạng, tuy nhiên người Mã Lai chiếm đa số và đóng vai trò chủ đạo trong đời sống chính trị và xã hội.

• Người Mã Lai (Melayu): Chiếm khoảng 65,7% dân số (năm 2014). Theo hiến pháp Brunei, thuật ngữ "Mã Lai" bao gồm 7 nhóm dân tộc bản địa được công nhận chính thức: Mã Lai Brunei (Melayu Brunei), Kedayan, Tutong, Belait, Bisaya, Dusun và Murut. Nhóm Mã Lai Brunei là nhóm đông nhất và có ảnh hưởng nhất. Văn hóa và ngôn ngữ Mã Lai là nền tảng của bản sắc dân tộc.
• Người Hoa (Chinese): Là cộng đồng dân tộc thiểu số lớn nhất, chiếm khoảng 10,3% dân số. Người Hoa ở Brunei chủ yếu là hậu duệ của những người nhập cư từ các tỉnh phía nam Trung Quốc. Họ đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động kinh tế và thương mại. Mặc dù nhiều người đã sinh sống ở Brunei qua nhiều thế hệ, việc nhập quốc tịch Brunei có thể gặp một số khó khăn.
• Các bộ tộc bản địa khác (Other Indigenous): Ngoài 7 nhóm được công nhận là "Mã Lai", còn có các nhóm bản địa khác không được xếp vào nhóm này, ví dụ như người Iban. Họ chiếm một tỷ lệ nhỏ dân số và chủ yếu sinh sống ở các vùng nông thôn.
• Lao động nước ngoài: Brunei có một số lượng đáng kể lao động nước ngoài, đến từ các quốc gia châu Á khác như Indonesia, Philippines, Bangladesh, Ấn Độ và Nepal. Họ làm việc trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ xây dựng, dịch vụ gia đình đến các ngành nghề chuyên môn. Lao động nước ngoài đóng góp quan trọng vào nền kinh tế Brunei nhưng cũng đặt ra những thách thức về quản lý xã hội.

Chính phủ Brunei thúc đẩy triết lý Melayu Islam Beraja (Quân chủ Hồi giáo Mã Lai), nhấn mạnh vai trò trung tâm của bản sắc Mã Lai và đạo Hồi trong đời sống quốc gia.

12.3. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ chính thức và quốc gia của Brunei là tiếng Mã Lai tiêu chuẩn (Bahasa Melayu Baku_{Tiếng Mã Lai tiêu chuẩn}^Malay). Tiếng Mã Lai được sử dụng trong các văn bản chính thức, giáo dục, truyền thông và các sự kiện quốc gia. Cả chữ viết Latinh (Rumi) và chữ viết Jawi (phiên bản tiếng Mã Lai của chữ Ả Rập) đều được sử dụng.
Tuy nhiên, trong giao tiếp hàng ngày, người dân Brunei thường sử dụng tiếng Mã Lai Brunei (Bahasa Melayu Brunei_{Tiếng Mã Lai Brunei}^Malay). Đây là một phương ngữ của tiếng Mã Lai có những khác biệt đáng kể về từ vựng, ngữ âm và ngữ pháp so với tiếng Mã Lai tiêu chuẩn. Mặc dù có thể hiểu lẫn nhau ở một mức độ nhất định, nhưng tiếng Mã Lai Brunei mang những đặc trưng riêng biệt, phản ánh văn hóa và lịch sử địa phương. Tiếng Mã Lai Brunei gần gũi với tiếng Mã Lai tiêu chuẩn khoảng 84% về mặt từ vựng.
Tiếng Anh được sử dụng rộng rãi và đóng vai trò quan trọng trong các lĩnh vực thương mại, giáo dục (từ tiểu học đến đại học) và giao tiếp quốc tế. Nhiều người Brunei, đặc biệt là thế hệ trẻ và những người làm việc trong khu vực công và tư nhân, thông thạo tiếng Anh.
Các ngôn ngữ của cộng đồng người Hoa: Cộng đồng người Hoa ở Brunei nói nhiều phương ngữ tiếng Trung khác nhau, tùy thuộc vào nguồn gốc của họ, phổ biến nhất là tiếng Phúc Kiến, tiếng Khách Gia và tiếng Quảng Đông. Tiếng Quan Thoại cũng ngày càng được sử dụng nhiều hơn.
Các ngôn ngữ của dân tộc thiểu số: Các nhóm dân tộc bản địa khác như Kedayan, Tutong, Dusun, Murut, Iban và Bisaya có ngôn ngữ riêng của họ. Tuy nhiên, việc sử dụng các ngôn ngữ này đang giảm dần do sự phổ biến của tiếng Mã Lai Brunei và tiếng Anh.
Tiếng Ả Rập là ngôn ngữ tôn giáo của người Hồi giáo, được dạy trong các trường học, đặc biệt là các trường tôn giáo và các viện giáo dục đại học. Phần lớn dân số Hồi giáo Brunei đã được học đọc, viết và phát âm tiếng Ả Rập ở một mức độ nào đó trong quá trình giáo dục tôn giáo của họ.

12.4. Tôn giáo

Hồi giáo là quốc giáo của Brunei và có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội, văn hóa và pháp luật của đất nước.

• Hồi giáo: Chiếm đa số với khoảng 82,1% dân số (theo ước tính năm 2021). Hầu hết người Hồi giáo ở Brunei theo dòng Hồi giáo Sunni, trường phái Shafi'i. Sultan là người đứng đầu tôn giáo của đất nước. Chính phủ Brunei thúc đẩy các giá trị Hồi giáo thông qua hệ thống giáo dục, truyền thông và các chính sách công. Việc áp dụng luật Sharia, bao gồm cả Bộ luật Hình sự Sharia, là một biểu hiện rõ nét của vai trò trung tâm của Hồi giáo.
• Phật giáo: Là tôn giáo lớn thứ hai, chiếm khoảng 6,3% dân số, chủ yếu do cộng đồng người Hoa theo. Các chùa chiền Phật giáo tồn tại và các nghi lễ tôn giáo được thực hiện, mặc dù có thể có những hạn chế nhất định so với Hồi giáo.
• Kitô giáo: Chiếm khoảng 6,7% dân số, bao gồm cả người Công giáo và Tin lành. Cộng đồng Kitô hữu bao gồm cả người dân địa phương và người nước ngoài. Các nhà thờ Kitô giáo được phép hoạt động, nhưng việc truyền đạo và xây dựng cơ sở thờ tự mới có thể gặp khó khăn.
• Các tín ngưỡng khác và không tôn giáo: Khoảng 4,9% dân số theo các tín ngưỡng bản địa, các tôn giáo khác hoặc không theo tôn giáo nào (bao gồm cả những người theo thuyết bất khả tri hoặc thuyết vô thần, chủ yếu là người Hoa). Nhiều người trong số này, mặc dù thực hành một số hình thức tôn giáo kết hợp các yếu tố Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo, nhưng có thể không khai báo tôn giáo chính thức.

Tự do tín ngưỡng và thực hành tôn giáo: Mặc dù hiến pháp Brunei đảm bảo quyền tự do tôn giáo cho những người không theo đạo Hồi, trên thực tế quyền này bị hạn chế. Chính phủ ưu tiên và bảo vệ Hồi giáo. Việc cải đạo khỏi Hồi giáo là bất hợp pháp. Các hoạt động tôn giáo công cộng của các nhóm không phải Hồi giáo bị hạn chế, và việc truyền bá các tôn giáo khác ngoài Hồi giáo bị cấm. Việc nhập khẩu các tài liệu tôn giáo không phải Hồi giáo cũng bị kiểm soát chặt chẽ.

12.5. Giáo dục

Hệ thống giáo dục ở Brunei được chính phủ tài trợ mạnh mẽ và nhìn chung có chất lượng tốt. Giáo dục là một trong những ưu tiên hàng đầu của chính phủ, nhằm phát triển nguồn nhân lực có tay nghề cao cho đất nước.

• Hệ thống giáo dục: Hệ thống giáo dục Brunei bao gồm các cấp bậc:
  • Giáo dục mầm non (Pre-school)
  • Giáo dục tiểu học (Primary education): Thường kéo dài 6 năm.
  • Giáo dục trung học (Secondary education): Bao gồm trung học cơ sở (3 năm) và trung học phổ thông (2-3 năm), dẫn đến các kỳ thi như GCE 'O' Level và 'A' Level (theo hệ thống của Anh).
  • Giáo dục sau trung học và dạy nghề (Post-secondary and vocational education): Bao gồm các trường cao đẳng kỹ thuật và dạy nghề.
  • Giáo dục đại học và sau đại học (Higher education): Brunei có một số trường đại học công lập và tư thục.
• Tình hình giáo dục bắt buộc: Giáo dục là bắt buộc trong 9 năm, từ 6 đến 15 tuổi. Chính phủ cung cấp giáo dục miễn phí cho công dân Brunei ở các trường công lập từ tiểu học đến đại học.
• Các trường đại học chính:
  • Đại học Brunei Darussalam (Universiti Brunei Darussalam - UBD): Là trường đại học quốc gia lâu đời và lớn nhất, cung cấp các chương trình đào tạo đa dạng.
  • Đại học Công nghệ Brunei (Universiti Teknologi Brunei - UTB): Tập trung vào các ngành kỹ thuật và công nghệ.
  • Đại học Hồi giáo Sultan Sharif Ali (Universiti Islam Sultan Sharif Ali - UNISSA): Chuyên về nghiên cứu Hồi giáo và luật Sharia.
  • Cao đẳng Đại học Tôn giáo Seri Begawan (Kolej Universiti Perguruan Ugama Seri Begawan - KUPU SB): Đào tạo giáo viên tôn giáo.
• Vai trò của giáo dục tôn giáo: Giáo dục Hồi giáo (Ugama) là bắt buộc đối với học sinh Hồi giáo và được dạy trong các trường tôn giáo riêng biệt song song với giáo dục chính quy. Tiếng Ả Rập là ngôn ngữ tôn giáo của người Hồi giáo và được dạy trong trường học, đặc biệt là các trường tôn giáo và các cơ sở giáo dục đại học.
• Chính sách giáo dục hiện hành: Chính phủ Brunei đang nỗ lực cải cách hệ thống giáo dục để đáp ứng các yêu cầu của nền kinh tế dựa trên tri thức và Tầm nhìn Brunei 2035. Các chính sách tập trung vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy, cải thiện chương trình học, thúc đẩy việc sử dụng tiếng Anh và công nghệ thông tin trong giáo dục.
• Hiện trạng các trường quốc tế: Có một số trường quốc tế ở Brunei, phục vụ cho con em của cộng đồng người nước ngoài và một số gia đình Brunei khá giả.
• Chính sách hỗ trợ học phí của chính phủ: Ngoài việc miễn học phí ở các trường công, chính phủ còn cung cấp nhiều học bổng cho sinh viên Brunei đi du học ở nước ngoài trong các ngành mà đất nước có nhu cầu.

Nhìn chung, hệ thống giáo dục Brunei đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc nâng cao dân trí và đào tạo nguồn nhân lực.

12.6. Y tế

Brunei có một hệ thống dịch vụ y tế quốc gia được chính phủ tài trợ và cung cấp cho công dân với chi phí rất thấp hoặc miễn phí. Chất lượng dịch vụ y tế nhìn chung được đánh giá cao.

• Hệ thống dịch vụ y tế quốc gia: Dịch vụ y tế công cộng là trụ cột của hệ thống chăm sóc sức khỏe. Chính phủ đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng y tế và nhân lực.
• Các bệnh viện và cơ sở y tế chính:
  • Bệnh viện Raja Isteri Pengiran Anak Saleha (RIPAS): Là bệnh viện lớn nhất và hiện đại nhất cả nước, nằm ở thủ đô Bandar Seri Begawan, với 538 giường bệnh. Đây là bệnh viện tuyến trung ương, cung cấp các dịch vụ chuyên khoa sâu.
  • Các bệnh viện quận: Mỗi quận đều có bệnh viện riêng để phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe ban đầu và một số dịch vụ chuyên khoa cơ bản.
  • Các trung tâm y tế cộng đồng và phòng khám: Mạng lưới các trung tâm y tế và phòng khám được phân bổ khắp cả nước, đảm bảo người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu. Có khoảng 16 trung tâm y tế và 10 phòng khám.
  • Cơ sở y tế tư nhân: Có một số ít cơ sở y tế tư nhân, như Gleneagles JPMC Sdn Bhd và Trung tâm Y tế Công viên Jerudong, cung cấp các dịch vụ y tế chất lượng cao, thường phục vụ cho những người có khả năng chi trả cao hơn hoặc có bảo hiểm tư nhân.
• Trình độ y tế công cộng: Y tế công cộng được chú trọng với các chương trình tiêm chủng mở rộng, kiểm soát dịch bệnh, nâng cao nhận thức về sức khỏe và vệ sinh môi trường.
• Tình hình các bệnh phổ biến và các biện pháp phòng chống: Các bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư đang gia tăng, phản ánh sự thay đổi trong lối sống. Chính phủ có các chương trình sàng lọc, phòng ngừa và điều trị các bệnh này. Các bệnh truyền nhiễm nhìn chung được kiểm soát tốt.
• Chính sách hỗ trợ chi phí y tế của chính phủ: Công dân Brunei chỉ phải trả một khoản phí tượng trưng rất nhỏ (ví dụ, 1 BND) cho mỗi lần khám bệnh hoặc điều trị tại các cơ sở y tế công. Các chi phí điều trị phức tạp, phẫu thuật hoặc điều trị ở nước ngoài (nếu cần thiết và không thể thực hiện trong nước) thường được chính phủ chi trả. Trong giai đoạn 2011-2012, 327 bệnh nhân đã được điều trị tại Malaysia và Singapore với chi phí 12.00 M BND do chính phủ chi trả.

Nhờ hệ thống y tế này, các chỉ số sức khỏe của Brunei như tuổi thọ trung bình, tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em đều ở mức tốt so với các nước trong khu vực.

12.7. Phúc lợi xã hội

Brunei nổi tiếng với một hệ thống phúc lợi xã hội toàn diện, được tài trợ chủ yếu từ nguồn thu khổng lồ của ngành công nghiệp dầu khí. Chính phủ coi việc đảm bảo phúc lợi cho người dân là một ưu tiên hàng đầu, nhằm duy trì sự ổn định xã hội và sự ủng hộ đối với chế độ. Các chương trình phúc lợi chính bao gồm:

• Giáo dục miễn phí hoặc chi phí thấp: Công dân Brunei được hưởng giáo dục miễn phí tại các trường công lập từ cấp tiểu học đến đại học. Chính phủ cũng cấp nhiều học bổng cho sinh viên du học ở nước ngoài.
• Y tế miễn phí hoặc chi phí thấp: Dịch vụ y tế tại các bệnh viện và phòng khám công gần như miễn phí cho công dân, với một khoản phí tượng trưng rất nhỏ. Các trường hợp điều trị phức tạp hoặc cần ra nước ngoài chữa bệnh cũng thường được chính phủ tài trợ.
• Trợ cấp nhà ở: Chính phủ có nhiều chương trình hỗ trợ nhà ở cho người dân, bao gồm việc cung cấp đất đai, xây dựng nhà ở giá rẻ hoặc cho vay ưu đãi để mua nhà. Chương trình Nhà ở Quốc gia (National Housing Scheme - RPN) là một ví dụ điển hình.
• Chế độ lương hưu tuổi già: Công dân Brunei được hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu, đảm bảo cuộc sống ổn định cho người cao tuổi.
• Trợ cấp lương thực: Chính phủ trợ cấp giá cho một số mặt hàng lương thực thiết yếu như gạo và đường để giữ giá cả ổn định và phải chăng cho người dân.
• Không có thuế thu nhập cá nhân: Công dân Brunei không phải đóng thuế thu nhập cá nhân, điều này làm tăng thu nhập khả dụng của họ.
• Các hình thức hỗ trợ khác: Ngoài ra, còn có các chương trình trợ cấp cho người khuyết tật, người già neo đơn, trẻ mồ côi và các nhóm yếu thế khác trong xã hội. Trợ cấp thất nghiệp và các chương trình hỗ trợ tìm việc làm cũng được triển khai.

Nền tảng tài chính cho hệ thống phúc lợi xã hội này chủ yếu đến từ nguồn thu xuất khẩu dầu mỏ và khí đốt. Sự hào phóng của hệ thống phúc lợi đã góp phần tạo nên một xã hội tương đối ổn định và mức sống cao cho phần lớn người dân Brunei. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên không tái tạo này cũng đặt ra những thách thức về tính bền vững của hệ thống phúc lợi trong dài hạn, đặc biệt khi trữ lượng dầu khí cạn kiệt và giá cả biến động.

13.1. Truyền thống và lối sống

Đời sống hàng ngày ở Brunei chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của văn hóa Mã Lai và các giáo lý Hồi giáo, tạo nên một lối sống đặc trưng với nhiều phong tục, tập quán truyền thống và các giá trị cốt lõi.

• Phong tục, tập quán truyền thống: Các nghi lễ truyền thống liên quan đến các sự kiện quan trọng trong đời như sinh nở, kết hôn và tang ma vẫn được duy trì. Lòng hiếu khách là một đặc điểm nổi bật, và các quy tắc ứng xử lịch sự, tôn trọng người lớn tuổi được coi trọng.
• Các giá trị cốt lõi:
  • Sự tôn trọng hoàng gia: Sultan và hoàng gia được tôn kính và giữ vị trí trung tâm trong xã hội. Lòng trung thành với Sultan là một giá trị quan trọng.
  • Lòng hiếu thảo: Con cái có bổn phận hiếu thảo và chăm sóc cha mẹ khi về già.
  • Các giá trị Hồi giáo: Các nguyên tắc đạo đức Hồi giáo như sự trung thực, khiêm tốn, lòng trắc ẩn và tinh thần cộng đồng được đề cao.
• Cấu trúc gia đình: Gia đình truyền thống ở Brunei thường là gia đình đa thế hệ, sống quây quần bên nhau. Mối quan hệ gia đình và dòng họ rất khăng khít. Người đàn ông thường là trụ cột gia đình, nhưng vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội ngày càng được nâng cao.
• Trang phục truyền thống:
  • Baju Melayu: Trang phục truyền thống dành cho nam giới, thường được mặc trong các dịp lễ hội, nghi lễ tôn giáo và các sự kiện trang trọng. Nó bao gồm một áo dài tay rộng, quần dài và một tấm vải quấn quanh hông gọi là samping.
  • Baju Kurung: Trang phục truyền thống phổ biến cho phụ nữ, là một bộ áo váy dài, rộng rãi và kín đáo.
  • Tudung (khăn trùm đầu): Phụ nữ Hồi giáo ở Brunei thường mặc tudung để che tóc theo quy định của đạo Hồi. Đây là một phần quan trọng trong trang phục hàng ngày của nhiều phụ nữ.
• Văn hóa kiêng rượu bia: Brunei là một quốc gia Hồi giáo, việc bán và tiêu thụ rượu bia nơi công cộng bị cấm. Các nhà hàng và cửa hàng không bán đồ uống có cồn. Người không theo đạo Hồi được phép mang một lượng hạn chế rượu bia vào nước để sử dụng cá nhân.
• Các khía cạnh khác trong đời sống hàng ngày: Nhịp sống ở Brunei nhìn chung chậm rãi và yên bình. Người dân coi trọng sự hài hòa và ổn định xã hội. Các hoạt động tôn giáo như cầu nguyện năm lần một ngày và tham dự lễ cầu nguyện thứ Sáu tại thánh đường là một phần quan trọng trong đời sống của người Hồi giáo.

13.2. Văn hóa ẩm thực

Ẩm thực Brunei mang đậm nét truyền thống Mã Lai với sự ảnh hưởng của các nước láng giềng như Malaysia và Indonesia, cũng như một số yếu tố từ ẩm thực Trung Quốc và Ấn Độ. Văn hóa ẩm thực Halal phổ biến và đóng vai trò quan trọng do Hồi giáo là quốc giáo.

• Món ăn truyền thống tiêu biểu:
  • Ambuyat: Đây được coi là món ăn quốc hồn quốc túy của Brunei. Ambuyat được làm từ bột của cây cọ sago (rumbia), có dạng sền sệt, trong suốt và không có vị riêng. Nó thường được ăn bằng cách dùng một loại nĩa tre hai chấu đặc biệt gọi là chandas để xoắn lấy một lượng nhỏ ambuyat rồi nhúng vào các loại nước chấm (cacah) có vị chua, cay hoặc mặn, thường làm từ trái cây lên men (như binjai hoặc tempoyak từ sầu riêng) hoặc mắm cá. Ambuyat thường được ăn kèm với các món phụ như cá nướng, rau luộc, thịt bò xào (daging rendang).
• Các món ăn chính khác:
  • Nasi Katok: Một món ăn bình dân phổ biến, bao gồm cơm trắng (nasi) ăn kèm với gà rán (ayam goreng) và sambal (một loại tương ớt). "Katok" có nghĩa là "gõ cửa", ý chỉ việc người ta thường gõ cửa nhà người bán để mua món này.
  • Nasi Lemak: Tương tự như ở Malaysia, là cơm nấu với nước cốt dừa, ăn kèm với sambal, cá cơm chiên, đậu phộng rang, trứng luộc và dưa chuột.
  • Soto: Một loại súp mì hoặc cơm với thịt gà hoặc thịt bò, thường có thêm giá đỗ, hành lá và các loại gia vị.
  • Các món nướng (panggang/bakar) như cá nướng (ikan bakar), gà nướng (ayam panggang).
  • Các món cà ri (kari) và các món xào (goreng).
• Nguyên liệu thực phẩm đặc trưng: Gạo, cá và hải sản tươi sống, thịt gà, thịt bò, các loại rau củ quả nhiệt đới (như sầu riêng, măng cụt, chôm chôm), và các loại gia vị như ớt, sả, gừng, nghệ. Cọ sago là một nguồn tinh bột quan trọng.
• Văn hóa ẩm thực Halal: Vì Hồi giáo là quốc giáo, hầu hết thực phẩm ở Brunei đều là Halal, tức là được chế biến theo đúng quy tắc của đạo Hồi. Các nhà hàng và cơ sở kinh doanh thực phẩm phải có chứng nhận Halal.
• Nghi thức liên quan đến bữa ăn: Người Brunei thường ăn bằng tay phải (theo truyền thống Hồi giáo). Trước khi ăn, người ta thường đọc lời cầu nguyện ngắn. Việc mời khách dùng bữa và chia sẻ thức ăn là một phần quan trọng của văn hóa hiếu khách.

Ẩm thực Brunei không chỉ đa dạng về món ăn mà còn phản ánh sự giao thoa văn hóa và tầm quan trọng của tôn giáo trong đời sống hàng ngày.

13.3. Nghệ thuật

Nghệ thuật Brunei phản ánh sự pha trộn giữa di sản văn hóa Mã Lai bản địa và ảnh hưởng của Hồi giáo, cùng với một số yếu tố hiện đại.

• Âm nhạc truyền thống:
  • Gulintangan: Là một dàn nhạc cồng chiêng truyền thống, tương tự như gamelan ở Indonesia và Malaysia. Nó bao gồm một bộ cồng được sắp xếp theo hàng (gulintangan), trống (gendang), và các loại cồng treo lớn hơn (tawak-tawak, canang). Gulintangan thường được biểu diễn trong các lễ hội, đám cưới và các sự kiện văn hóa quan trọng.
  • Các hình thức âm nhạc dân gian khác bao gồm các bài hát ru, các bài hát kể chuyện và âm nhạc phục vụ cho các điệu múa truyền thống.
• Các điệu múa dân gian:
  • Múa Adai-adai: Một điệu múa truyền thống của các ngư dân, mô tả cuộc sống hàng ngày của họ trên biển và sự chờ đợi của những người phụ nữ trên bờ. Điệu múa này thường được biểu diễn bởi một nhóm nam nữ vũ công.
  • Múa Alai Sekap: Một điệu múa của người Kedayan, thường được biểu diễn trong các lễ hội thu hoạch.
  • Zapin: Một điệu múa có nguồn gốc Ả Rập, phổ biến ở nhiều nước Mã Lai, thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội và sự kiện xã hội.
• Nghệ thuật thủ công mỹ nghệ:
  • Dệt Kain Tenun: Brunei nổi tiếng với các loại vải dệt thủ công tinh xảo, đặc biệt là Kain Jong Sarat, một loại vải gấm được dệt bằng các sợi vàng hoặc bạc, thường được sử dụng trong các trang phục nghi lễ và hoàng gia.
  • Chạm bạc (Silvercraft): Nghệ thuật chạm khắc bạc truyền thống tạo ra các đồ dùng trang trí và đồ trang sức tinh xảo.
  • Đan lát (Weaving/Plaiting): Sử dụng các vật liệu tự nhiên như tre, mây, lá dứa để tạo ra các vật dụng hàng ngày như giỏ, chiếu, mũ.
• Nghệ thuật hiện đại: Nghệ thuật hiện đại ở Brunei đang dần phát triển, với sự xuất hiện của các họa sĩ, nhà điêu khắc và nghệ sĩ đương đại. Các phòng trưng bày nghệ thuật và các sự kiện nghệ thuật cũng ngày càng phổ biến hơn.
• Kiến trúc nổi bật:
  • Thánh đường Sultan Omar Ali Saifuddin: Một trong những thánh đường Hồi giáo đẹp nhất Đông Nam Á, là biểu tượng của Brunei, với mái vòm bằng vàng và kiến trúc pha trộn giữa phong cách Hồi giáo và Mughal.
  • Cung điện Istana Nurul Iman: Là nơi ở chính thức của Sultan Brunei, một trong những cung điện lớn nhất thế giới.
  • Các công trình kiến trúc truyền thống Mã Lai như nhà sàn và các công trình chạm khắc gỗ.

  Hoạt động nghệ thuật ở Brunei thường gắn liền với các lễ hội văn hóa, các sự kiện hoàng gia và các hoạt động tôn giáo. Chính phủ cũng có những nỗ lực để bảo tồn và phát huy các giá trị nghệ thuật truyền thống.

  13.3.1. Nghệ thuật biểu diễn truyền thống

  Nghệ thuật biểu diễn truyền thống của Brunei rất phong phú, phản ánh đời sống văn hóa và tinh thần của người dân. Các loại hình chính bao gồm:

  • Các điệu múa truyền thống:
    • Adai-adai: Như đã đề cập, đây là điệu múa của các ngư dân, thường được trình diễn bởi cả nam và nữ, mô tả các hoạt động đánh bắt cá và cuộc sống ven biển. Điệu múa này thường đi kèm với tiếng hát và nhịp điệu của các nhạc cụ truyền thống.
    • Alai Sekap: Một điệu múa của dân tộc Kedayan, một trong bảy nhóm Mã Lai bản địa của Brunei. Điệu múa này thường được biểu diễn trong các lễ hội thu hoạch lúa, thể hiện niềm vui và lòng biết ơn.
    • Zapin: Một điệu múa có ảnh hưởng từ Ả Rập, phổ biến ở nhiều cộng đồng Mã Lai. Zapin ở Brunei có những nét đặc trưng riêng, thường được biểu diễn theo cặp nam nữ với các động tác duyên dáng và nhịp nhàng, trong các dịp lễ hội, đám cưới và các sự kiện xã hội.
    • Các điệu múa khác: Còn có nhiều điệu múa truyền thống khác của các nhóm dân tộc khác nhau ở Brunei, mỗi điệu múa mang một ý nghĩa và phong cách riêng.
  • Các hình thức âm nhạc dân gian: Bên cạnh dàn nhạc Gulintangan, âm nhạc dân gian Brunei còn bao gồm các bài hát ru, các bài hát kể chuyện (ví dụ như Syair Awang Semaun kể về người anh hùng dân gian Awang Semaun), và các hình thức âm nhạc phục vụ cho các nghi lễ và lễ hội. Các nhạc cụ truyền thống khác bao gồm trống (gendang, rebana), sáo (serunai), và các loại nhạc cụ dây.
  • Võ thuật truyền thống Silat: Silat là một môn võ thuật truyền thống phổ biến ở nhiều nước Đông Nam Á, bao gồm cả Brunei. Silat ở Brunei có nhiều trường phái và phong cách khác nhau, không chỉ là một hình thức tự vệ mà còn là một loại hình nghệ thuật biểu diễn, thường được trình diễn trong các lễ hội văn hóa và các sự kiện quan trọng. Một hình thức nổi tiếng là Silat Suffian Bela Diri.
  • Lễ hội và hoạt động biểu diễn văn hóa nghệ thuật: Các lễ hội lớn như lễ kỷ niệm sinh nhật Sultan, Hari Raya Aidilfitri, và các lễ hội văn hóa địa phương thường là dịp để trình diễn các loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống này, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách. Các cuộc thi và biểu diễn nghệ thuật cũng được tổ chức để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.

  13.3.2. Nghệ thuật hiện đại và bảo tàng

  Nghệ thuật hiện đại ở Brunei, mặc dù có thể không nổi bật như ở một số trung tâm nghệ thuật lớn khác trong khu vực, nhưng đang có những bước phát triển nhất định, song song với nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa thông qua hệ thống bảo tàng.
  Xu hướng phát triển của nghệ thuật hiện đại:

  • Các nghệ sĩ Brunei đương đại đang khám phá nhiều phương tiện và chủ đề khác nhau, từ hội họa, điêu khắc, nhiếp ảnh đến nghệ thuật sắp đặt và nghệ thuật số.
  • Một số nghệ sĩ lấy cảm hứng từ văn hóa truyền thống và các giá trị Hồi giáo, trong khi những người khác tìm cách thể hiện các vấn đề xã hội và cá nhân đương đại.
  • Các triển lãm nghệ thuật, hội thảo và các hoạt động giao lưu nghệ thuật đang dần được tổ chức thường xuyên hơn, tạo không gian cho các nghệ sĩ giới thiệu tác phẩm và tương tác với công chúng.
  • Chính phủ và các tổ chức tư nhân cũng có những hỗ trợ nhất định cho sự phát triển của nghệ thuật hiện đại, mặc dù có thể còn hạn chế.

  Các phòng trưng bày nghệ thuật:

  • Có một số phòng trưng bày nghệ thuật nhỏ và không gian nghệ thuật ở Brunei, cả công lập và tư nhân, nơi trưng bày tác phẩm của các nghệ sĩ địa phương và đôi khi là quốc tế.

  Các bảo tàng chính:

  • Bảo tàng Kỷ vật Hoàng gia (Royal Regalia Museum / Muzium Alat Kebesaran Diraja): Nằm ở Bandar Seri Begawan, bảo tàng này trưng bày các kỷ vật, quà tặng và biểu chương liên quan đến Sultan Hassanal Bolkiah và hoàng gia Brunei. Các bộ sưu tập bao gồm xe rước hoàng gia, trang phục nghi lễ, vũ khí và các tặng phẩm từ các nhà lãnh đạo thế giới. Đây là một trong những điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng nhất.
  • Bảo tàng Brunei (Brunei Museum / Muzium Brunei): Bảo tàng quốc gia này trưng bày các hiện vật về lịch sử, văn hóa, dân tộc học, khảo cổ học và lịch sử tự nhiên của Brunei. Các bộ sưu tập bao gồm đồ gốm sứ cổ, đồ đồng, các hiện vật Hồi giáo, vũ khí truyền thống và các mẫu động thực vật. Bảo tàng đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của đất nước.
  • Bảo tàng Công nghệ Mã Lai (Malay Technology Museum / Muzium Teknologi Melayu): Nằm gần Bảo tàng Brunei, bảo tàng này giới thiệu về các công nghệ truyền thống của người Mã Lai Brunei, bao gồm kiến trúc nhà sàn, kỹ thuật đóng thuyền, đánh bắt cá và các nghề thủ công truyền thống.
  • Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Brunei (Brunei Darussalam Natural History Museum).

  Các bảo tàng này không chỉ là nơi lưu giữ và trưng bày hiện vật mà còn đóng vai trò quan trọng trong giáo dục, nghiên cứu và nâng cao nhận thức của công chúng về lịch sử và văn hóa Brunei, góp phần bảo tồn và phát huy di sản quốc gia.

13.4. Truyền thông đại chúng

Môi trường truyền thông đại chúng ở Brunei chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ và phản ánh các giá trị của triết lý quốc gia Melayu Islam Beraja.

• Báo chí:
  • Borneo Bulletin: Là tờ nhật báo tiếng Anh lâu đời và có ảnh hưởng nhất ở Brunei. Ban đầu là một tờ báo cộng đồng hàng tuần, nó trở thành nhật báo vào năm 1990. Báo này thuộc sở hữu của Brunei Press PLC, một công ty mà chính phủ có cổ phần.
  • Media Permata: Là tờ nhật báo tiếng Mã Lai chính, cũng thuộc sở hữu của Brunei Press PLC.
  • Pelita Brunei: Là tờ báo chính thức của chính phủ, xuất bản bằng tiếng Mã Lai.
  • The Brunei Times: Từng là một tờ nhật báo tiếng Anh độc lập được xuất bản từ năm 2006, nhưng đã ngừng hoạt động vào năm 2016.
• Đài phát thanh và truyền hình nhà nước (RTB): Radio Television Brunei (RTB) là đài phát thanh và truyền hình quốc gia, thuộc sở hữu và điều hành của chính phủ. RTB vận hành nhiều kênh truyền hình (RTB Perdana, RTB Aneka, RTB Sukmaindera) và đài phát thanh (Nasional FM, Pilihan FM, Nur Islam FM, Harmony FM, Pelangi FM). Nội dung phát sóng thường tập trung vào các tin tức chính phủ, các sự kiện hoàng gia, văn hóa, tôn giáo và giải trí phù hợp với các giá trị quốc gia.
• Truyền hình cáp và đài phát thanh tư nhân: Kristal-Astro là nhà cung cấp dịch vụ truyền hình cáp trả tiền, cung cấp các kênh quốc tế. Kristal FM là một đài phát thanh tư nhân.
• Tình hình sử dụng internet và mạng xã hội: Tỷ lệ sử dụng internet và mạng xã hội ở Brunei khá cao. Người dân sử dụng các nền tảng như Facebook, Instagram, Twitter và WhatsApp để giao tiếp, chia sẻ thông tin và giải trí. Tuy nhiên, chính phủ cũng theo dõi và có thể kiểm duyệt nội dung trực tuyến nếu bị coi là nhạy cảm hoặc đi ngược lại lợi ích quốc gia.
• Sự kiểm soát của chính phủ và mức độ tự do báo chí: Theo các tổ chức quốc tế như Freedom House, Brunei được xếp vào nhóm "Không tự do" về truyền thông. Báo chí và truyền thông nói chung hiếm khi chỉ trích chính phủ hoặc hoàng gia. Có sự tự kiểm duyệt đáng kể trong giới truyền thông. Các luật lệ về an ninh nội bộ và phỉ báng có thể được sử dụng để hạn chế tự do ngôn luận. Tuy nhiên, báo chí không hoàn toàn bị cấm đăng tải các quan điểm khác biệt, miễn là không đi ngược lại các nguyên tắc cơ bản của nhà nước.

Trường đại học đầu tiên của Brunei, Đại học Brunei Darussalam, có một đài phát thanh trực tuyến trong khuôn viên trường là UBD FM.

13.5. Thể thao

Thể thao là một phần quan trọng trong đời sống xã hội ở Brunei, với nhiều môn được người dân yêu thích và tham gia.

• Các môn thể thao phổ biến:
  • Bóng đá: Là môn thể thao vua và phổ biến nhất ở Brunei. Đội tuyển bóng đá quốc gia Brunei tham gia các giải đấu khu vực và quốc tế, mặc dù chưa đạt được nhiều thành công lớn. Giải bóng đá Ngoại hạng Brunei (Brunei Super League) là giải đấu cao nhất trong nước, được quản lý bởi Hiệp hội bóng đá Brunei Darussalam (FABD). Brunei gia nhập FIFA vào năm 1969.
  • Cầu lông: Rất phổ biến ở cấp độ giải trí và thi đấu.
  • Cầu mây (Sepak Takraw): Một môn thể thao truyền thống của khu vực, được nhiều người yêu thích.
  • Silat: Môn võ thuật truyền thống này không chỉ là một hình thức tự vệ mà còn là một môn thể thao thi đấu. Brunei có môn võ riêng gọi là "Silat Suffian Bela Diri".
  • Các môn khác: Bóng rổ, bóng chuyền, bowling, điền kinh, bơi lội, bắn súng và các môn thể thao dưới nước cũng được chơi và thi đấu.
• Hoạt động của các giải đấu thể thao trong nước: Các giải đấu quốc gia được tổ chức cho nhiều môn thể thao, đặc biệt là bóng đá, cầu lông và cầu mây.
• Thành tích tham gia các giải đấu quốc tế:
  • Đại hội Thể thao Đông Nam Á (SEA Games): Brunei thường xuyên cử đoàn vận động viên tham gia SEA Games và đã giành được một số huy chương, chủ yếu ở các môn như Silat, Wushu, Karatedo, Taekwondo và bowling. Tính đến nay, các vận động viên Brunei đã giành được tổng cộng 14 huy chương vàng, 55 huy chương bạc và 163 huy chương đồng tại các kỳ SEA Games. Sự kiện thể thao quốc tế lớn đầu tiên được tổ chức tại Brunei là SEA Games 1999.
  • Đại hội Thể thao châu Á (Asian Games): Brunei cũng tham gia Asian Games và đã giành được 4 huy chương đồng.
  • Thế vận hội Olympic: Brunei ra mắt tại Thế vận hội vào năm 1996 và đã tham gia tất cả các kỳ Thế vận hội Mùa hè tiếp theo ngoại trừ năm 2008. Quốc gia này đã thi đấu ở các môn cầu lông, bắn súng, bơi lội và điền kinh, nhưng chưa giành được huy chương nào. Hội đồng Olympic Quốc gia Brunei Darussalam là Ủy ban Olympic Quốc gia của Brunei.

  Chính phủ Brunei khuyến khích các hoạt động thể thao nhằm nâng cao sức khỏe cộng đồng và xây dựng tinh thần dân tộc.

13.6. Các ngày lễ

Brunei có nhiều ngày lễ quốc gia và tôn giáo quan trọng, phản ánh lịch sử, văn hóa và đức tin của đất nước.

• Các ngày lễ quốc gia chính:
  • Ngày Độc lập (National Day): Được tổ chức vào ngày 23 tháng 2 hàng năm để kỷ niệm ngày Brunei giành độc lập hoàn toàn từ Anh Quốc vào năm 1984. Đây là ngày lễ lớn nhất, với các cuộc diễu hành, biểu diễn văn hóa và các hoạt động kỷ niệm trên cả nước.
  • Sinh nhật Sultan (His Majesty the Sultan's Birthday): Được tổ chức vào ngày 15 tháng 7 hàng năm để kỷ niệm ngày sinh của Sultan Hassanal Bolkiah. Đây cũng là một ngày lễ lớn với nhiều hoạt động tôn vinh Sultan và hoàng gia.
  • Ngày Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei (Royal Brunei Armed Forces Day): Kỷ niệm vào ngày 31 tháng 5.
• Các ngày lễ tôn giáo quan trọng liên quan đến Hồi giáo: (Ngày chính xác thay đổi hàng năm theo lịch Hồi giáo)
  • Hari Raya Aidilfitri (Eid al-Fitr): Lễ hội kết thúc tháng ăn chay Ramadan. Đây là một trong những ngày lễ Hồi giáo quan trọng nhất, kéo dài trong nhiều ngày, với các hoạt động thăm viếng gia đình, bạn bè, cầu nguyện và thưởng thức các món ăn truyền thống.
  • Hari Raya Aidiladha (Eid al-Adha): Lễ Hiến sinh, kỷ niệm sự sẵn lòng của nhà tiên tri Ibrahim (Abraham) hiến tế con trai mình cho Allah. Người Hồi giáo thường thực hiện nghi lễ hiến tế động vật (qurban) và chia sẻ thịt cho người nghèo.
  • Năm mới Hồi giáo (Awal Tahun Hijrah / Islamic New Year): Đánh dấu sự khởi đầu của năm mới theo lịch Hồi giáo.
  • Sinh nhật Nhà tiên tri Muhammad (Prophet Muhammad's Birthday / Maulidur Rasul): Kỷ niệm ngày sinh của Nhà tiên tri Muhammad.
  • Isra Mikraj: Kỷ niệm cuộc hành trình ban đêm của Nhà tiên tri Muhammad từ Mecca đến Jerusalem và lên thiên đàng.
  • Đêm Nuzul Al-Quran: Kỷ niệm đêm Kinh Qur'an lần đầu tiên được mặc khải cho Nhà tiên tri Muhammad.
  • Ngày đầu tiên của tháng Ramadan.
• Các ngày lễ khác được công nhận chính thức:
  • Tết Nguyên Đán (Chinese New Year): Là ngày lễ quan trọng của cộng đồng người Hoa ở Brunei.
  • Lễ Giáng Sinh (Christmas Day): Được công nhận là ngày nghỉ lễ, chủ yếu dành cho cộng đồng Kitô hữu.
  • Năm mới Dương lịch (New Year's Day): Ngày 1 tháng 1.

  Các ngày lễ này thường là dịp để người dân Brunei nghỉ ngơi, sum họp gia đình, tham gia các hoạt động tôn giáo và văn hóa, thể hiện sự đoàn kết và bản sắc dân tộc.