1. Thời niên thiếu và Giáo dục
Epeli Nailatikau sinh ngày 5 tháng 7 năm 1941 tại Suva, Fiji. Ông xuất thân từ một gia đình tù trưởng có ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ. Ông là con trai thứ hai của Ratu Edward Cakobau, người từng chỉ huy Tiểu đoàn Fiji trong Thế chiến thứ hai. Qua bên nội và bà ngoại bên mẹ, ông mang tước hiệu Ratu, một tước hiệu tù trưởng truyền thống của Fiji. Ông là chắt của Seru Epenisa Cakobau, vị quân chủ đầu tiên cai trị một vương quốc Fiji thống nhất sau khi chinh phục tất cả các bộ lạc của Fiji và thống nhất họ dưới sự lãnh đạo của mình, và là người đã nhượng lại Quần đảo Fiji cho Vương quốc Anh vào năm 1874. Ngoài ra, ông còn là cháu trai của George Tupou II, Vua Tonga, thông qua mối quan hệ giữa Vua George Tupou II và Litia Cakobau.
Nailatikau theo học tại Trường Quận Bau, Trường Fijian Draiba, Trường Công lập Levuka và Trường Nữ hoàng Victoria. Sau đó, ông được đào tạo quân sự tại New Zealand.
2. Sự nghiệp Quân đội
Epeli Nailatikau có 20 năm phục vụ trong Lực lượng Quân đội Cộng hòa Fiji. Năm 1966, ông được biệt phái phục vụ trong Tiểu đoàn 1, Trung đoàn Bộ binh Hoàng gia New Zealand và được điều động đến Sarawak, Malaysia, trong thời gian Indonesia thực hiện "Konfrontasi" chống lại Malaysia. Ông được biết đến là một sĩ quan được yêu mến và kính trọng. Khi trở về Trung đoàn Bộ binh Fiji, ông thăng tiến đều đặn qua các cấp bậc. Đến năm 1987, ông mang quân hàm Chuẩn tướng và là Tư lệnh Lực lượng Quân đội Hoàng gia Fiji từ năm 1982 đến 1987. Tuy nhiên, trong chuyến thăm Úc, ông đã bị phế truất khỏi vị trí này khi Sitiveni Rabuka, sĩ quan cấp ba, thực hiện cuộc đảo chính đầu tiên và nắm quyền.
3. Sự nghiệp Ngoại giao
Sau khi giải ngũ khỏi quân đội, Nailatikau quyết định theo đuổi sự nghiệp ngoại giao. Sau khi hoàn thành Khóa học Ngoại giao tại Đại học Oxford ở Vương quốc Anh, ông được bổ nhiệm làm Cao ủy tại Vương quốc Anh và được công nhận là Đại sứ của Fiji tại Đan Mạch, Ai Cập, Đức, Israel và Tòa Thánh. Sau đó, ông được bổ nhiệm làm đại sứ lưu động và cao ủy của Fiji tại các quốc gia thành viên của Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương, trước khi đảm nhận chức vụ Thứ trưởng Bộ Ngoại giao và Thương mại Đối ngoại vào năm 1999.
4. Sự nghiệp Chính trị
Epeli Nailatikau đã có những đóng góp quan trọng trong chính trường Fiji, đảm nhiệm nhiều chức vụ và vai trò khác nhau trong chính phủ, có tác động đáng kể đến sự phát triển dân chủ và xã hội của quốc gia này.
4.1. Sự tham gia chính trị ban đầu
Sau sự thất bại của Đảo chính Fiji 2000, một cuộc đảo chính mà Nailatikau kịch liệt phản đối, ông được đề cử vào vị trí Thủ tướng Fiji để giúp tái thiết các thể chế bị phá vỡ của Fiji. Tuy nhiên, ông đã rút đề cử của mình để ủng hộ Laisenia Qarase, người được coi là ứng cử viên đồng thuận hơn. Nailatikau sau đó trở thành Phó Thủ tướng Fiji và Bộ trưởng Bộ các vấn đề Fijian trong Nội các lâm thời. Ông được bổ nhiệm làm Phó Thủ tướng vào tháng 8 năm 2000 và tiếp tục giữ chức vụ này dưới thời Laisenia Qarase vào năm 2001.
4.2. Chủ tịch Hạ viện Fiji
Epeli Nailatikau giữ chức Chủ tịch Hạ viện Fiji từ năm 2001 đến năm 2006. Sau khi nền dân chủ được khôi phục trong Tổng tuyển cử Fiji 2001, ông đã đánh bại Joeli Kalou với 41 phiếu thuận so với 29 phiếu chống để trở thành Chủ tịch Hạ viện. Trong nhiệm kỳ của mình, ông cũng là chủ tịch Ủy ban Phân bổ Ngân sách của Quốc hội và Ủy ban Hạ viện, chịu trách nhiệm điều hành các hoạt động của quốc hội.
4.3. Các chức vụ trong Chính phủ Lâm thời
Sau Đảo chính Fiji 2006 vào ngày 5 tháng 12 năm 2006, Epeli Nailatikau đã tuyên thệ nhậm chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao và Thương mại Đối ngoại trong chính phủ lâm thời mới của Thủ tướng Đề đốc Frank Bainimarama vào ngày 8 tháng 1 năm 2007.
Vào ngày 25 tháng 9 năm 2007, ông được bổ nhiệm làm quyền Thủ tướng khi Thủ tướng lâm thời Frank Bainimarama vắng mặt tại Thành phố New York.
Vào ngày 23 tháng 9 năm 2008, Bainimarama thông báo rằng Nailatikau sẽ được chuyển sang vị trí Bộ trưởng Bộ Phát triển Tỉnh và các vấn đề Đa sắc tộc vào ngày 5 tháng 10 năm 2008, trong khi Bainimarama sẽ đảm nhận các nhiệm vụ trước đây của ông. Bainimarama giải thích rằng ông "quyết định giao cho ông ấy trách nhiệm mới này vì kiến thức sâu rộng và kinh nghiệm thực tế của ông ấy về hoạt động của Dịch vụ Dân sự, vai trò của Chính phủ trong phát triển nông thôn và các nguồn hỗ trợ có sẵn để tạo điều kiện cho sự phát triển đó", đồng thời nói rằng Nailatikau có "sức hấp dẫn quan hệ công chúng tuyệt vời, rất cần thiết trong việc tiếp cận và giao tiếp với người dân nông thôn". Vào tháng 10 năm 2008, ông trở thành Bộ trưởng Bộ Bản địa và trên thực tế là Chủ tịch Hội đồng Trưởng lão Vĩ đại.
4.4. Phó Tổng thống Fiji
Vào ngày 10 tháng 4 năm 2007, ông được Tổng thống Josefa Iloilo đề cử làm Phó Tổng thống mới của Fiji, nhưng đã bị Hội đồng Trưởng lão Vĩ đại (GCC) từ chối. Tuy nhiên, vào ngày 17 tháng 4 năm 2009, sau khi Fiji trải qua một cuộc khủng hoảng hiến pháp, Ratu Epeli được bổ nhiệm làm Phó Tổng thống.
4.5. Tổng thống Fiji
Vào ngày 30 tháng 7 năm 2009, Epeli Nailatikau trở thành quyền Tổng thống sau khi Tổng thống 88 tuổi Iloilo nghỉ hưu. Mặc dù theo Hiến pháp Fiji 1997 (đã bị Iloilo bãi bỏ) thì Tổng thống phải do Hội đồng Trưởng lão Vĩ đại (đã bị chế độ do quân đội hậu thuẫn bãi bỏ trên thực tế) bổ nhiệm, nhưng Bainimarama tuyên bố rằng một Tổng thống mới sẽ được nội các của chế độ bổ nhiệm vào thời điểm thuận tiện. Nailatikau chính thức được bổ nhiệm vào chức vụ này vào ngày 5 tháng 11 năm 2009 và giữ chức Tổng thống Fiji cho đến năm 2015. George Konrote đã được bầu làm người kế nhiệm ông vào tháng 10 năm 2015.
4.6. Chủ tịch Quốc hội Fiji
Vào ngày 11 tháng 2 năm 2019, Epeli Nailatikau trở thành Chủ tịch Quốc hội Fiji mới được bổ nhiệm, giành được 30 phiếu so với 21 phiếu của ứng cử viên phe đối lập và luật sư Suva, Tanya Waqanika.
5. Hoạt động chống AIDS
Vào ngày 14 tháng 6 năm 2005, Epeli Nailatikau được bổ nhiệm làm đại diện đặc biệt của UNAIDS cho khu vực Thái Bình Dương. Theo Chương trình Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS, ông được chọn vì vị trí chính trị, sự kính trọng của ông trong khu vực Thái Bình Dương và sự thẳng thắn của ông về các vấn đề liên quan đến AIDS. Trước đó, ông từng là người phát ngôn của UNAIDS Thái Bình Dương, và vào tháng 10 năm 2004, ông đã chủ trì hội nghị đầu tiên của các Nghị sĩ Thái Bình Dương về Vai trò của Nghị sĩ Thái Bình Dương trong cuộc chiến chống HIV/AIDS tại Suva.
Những lời kêu gọi thẳng thắn của Nailatikau nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng AIDS đã gây ra tranh cãi. Vào ngày 22 tháng 11 năm 2005, ông kêu gọi mọi người nhận thức thực tế rằng tình trạng quan hệ tình dục bừa bãi tồn tại, và cần phải thúc đẩy tình dục an toàn để chống lại nguy cơ AIDS liên quan. Ông cho rằng việc phủ nhận tình trạng quan hệ tình dục bừa bãi và chỉ thúc đẩy kiêng cữ là không thực tế, đồng thời nói thêm rằng đây là vấn đề sinh tử. Ông cũng kêu gọi các nhà thờ đối mặt với thực tế rằng tình trạng quan hệ tình dục bừa bãi tồn tại ngay trong cộng đoàn của họ, và phải "đối mặt trực diện" với vấn đề này và đóng vai trò trong việc thúc đẩy sử dụng bao cao su.
Ông đã đại diện cho Hiệp hội Nghị viện Khối thịnh vượng chung (CPA) tại Hội nghị AIDS Thế giới ở Toronto vào tháng 8 năm 2006.
6. Đời tư
Epeli Nailatikau kết hôn với Adi Koila Mara vào năm 1981. Adi Koila là con gái thứ hai của cựu Thủ tướng và Tổng thống hiện đại của Fiji, Ratu Sir Kamisese Mara. Adi Koila cũng là một chính trị gia; giống như chồng mình, bà từng là Thành viên Quốc hội, Bộ trưởng Nội các và Thượng nghị sĩ. Họ có hai người con: một con trai tên là Kamisese Vuna (được đặt theo tên cha của Adi Koila), và một con gái tên là Litia Cakobau.
7. Huân chương và Giải thưởng
Epeli Nailatikau đã nhận được nhiều huân chương và giải thưởng trong nước và quốc tế trong suốt sự nghiệp của mình, bao gồm:
| Quốc gia | Huân chương | Ghi chú |
|---|---|---|
| Fiji |  Companions of the Order of Fiji (CF) | |
| Fiji |  Meritorious Service Decoration (MSD) | |
| Tonga |  Grand Cross of the Order of the Crown of Tonga | Trao ngày 31 tháng 7 năm 2008 |
| Vương quốc Anh |  Honorary Lieutenant of the Royal Victorian Order (LVO) | |
| Vương quốc Anh |  Honorary Officer of the Order of the British Empire (OBE) | |
| Vương quốc Anh |  Knight of the Most Venerable Order of Saint John (KStJ) |