Comoros

3.1. Định cư ban đầu và thời Trung cổ

Những cư dân đầu tiên được xác nhận của Quần đảo Comoros hiện được cho là những người định cư người Austronesia đi bằng thuyền từ các đảo ở Đông Nam Á. Những người này đến khu vực này không muộn hơn thế kỷ thứ VIII sau Công nguyên, niên đại của địa điểm khảo cổ sớm nhất được biết đến, được tìm thấy trên Mayotte, mặc dù việc định cư bắt đầu từ thế kỷ thứ nhất đã được giả định. Theo thần thoại, một jinni (thần linh) đã đánh rơi một viên ngọc, tạo thành một vòng lửa lớn. Đây chính là núi lửa Karthala, tạo ra đảo Ngazidja (Grande Comore). Vua Solomon cũng được cho là đã đến thăm đảo cùng với Bilqis, hoàng hậu của mình.

Những người định cư sau đó đến từ bờ biển phía đông châu Phi, Bán đảo Ả Rập và Vịnh Ba Tư, Quần đảo Mã Lai, và Madagascar. Những người định cư nói tiếng Bantu đã có mặt trên các đảo từ những ngày đầu định cư, có lẽ bị đưa đến các đảo làm nô lệ.

Sự phát triển của Comoros được chia thành nhiều giai đoạn. Giai đoạn được ghi nhận đáng tin cậy sớm nhất là giai đoạn Dembeni (thế kỷ VIII đến thế kỷ X), trong đó có một số khu định cư nhỏ trên mỗi đảo. Từ thế kỷ XI đến thế kỷ XV, thương mại với đảo Madagascar và các thương nhân từ Bờ biển Swahili và Trung Đông phát triển mạnh mẽ, nhiều làng mạc được thành lập hơn và các làng hiện có phát triển hơn. Những người định cư từ bán đảo Ả Rập, đặc biệt là Hadhramaut, đã đến trong giai đoạn này.

Theo truyền thuyết, vào năm 632, khi nghe tin về Hồi giáo, người dân trên đảo được cho là đã cử một sứ giả, Mtswa-Mwindza, đến Mecca-nhưng khi ông đến đó, nhà tiên tri Hồi giáo Muhammad đã qua đời. Tuy nhiên, sau một thời gian ở Mecca, ông trở về Ngazidja, nơi ông xây dựng một nhà thờ Hồi giáo ở quê hương Ntsaweni của mình, và lãnh đạo quá trình chuyển đổi dần dần của người dân trên đảo sang Hồi giáo.

Năm 933, Comoros được các thủy thủ Oman gọi là Quần đảo Hương liệu. Trong số những ghi chép sớm nhất về Đông Phi, các tác phẩm của Al-Masudi mô tả các tuyến đường thương mại Hồi giáo sơ khai, và cách bờ biển và các đảo thường xuyên được người Hồi giáo ghé thăm, bao gồm các thương nhân và thủy thủ Ba Tư và Ả Rập để tìm kiếm san hô, long diên hương, ngà voi, mai rùa, vàng và nô lệ cho hoạt động buôn bán nô lệ Ả Rập. Họ cũng mang Hồi giáo đến cho người dân Zanj, bao gồm cả Comoros. Khi tầm quan trọng của Comoros tăng lên dọc theo bờ biển Đông Phi, cả các nhà thờ Hồi giáo nhỏ và lớn đều được xây dựng. Comoros là một phần của phức hợp văn hóa và kinh tế Swahili và các đảo trở thành một trung tâm thương mại lớn và một địa điểm quan trọng trong mạng lưới các thị trấn thương mại bao gồm Kilwa, ở Tanzania ngày nay, Sofala (một đầu ra cho vàng của Zimbabwe), ở Mozambique, và Mombasa ở Kenya.

Người Bồ Đào Nha đến Ấn Độ Dương vào cuối thế kỷ XV và chuyến thăm đầu tiên của người Bồ Đào Nha đến các đảo dường như là của hạm đội thứ hai của Vasco da Gama vào năm 1503. Trong phần lớn thế kỷ XVI, các đảo cung cấp lương thực cho pháo đài Bồ Đào Nha tại Mozambique và mặc dù không có nỗ lực chính thức nào của vương miện Bồ Đào Nha để chiếm hữu, một số thương nhân Bồ Đào Nha đã định cư và kết hôn với phụ nữ địa phương.

Đến cuối thế kỷ XVI, các nhà cai trị địa phương trên lục địa châu Phi bắt đầu phản kháng và, với sự hỗ trợ của Sultan Oman Saif bin Sultan, họ bắt đầu đánh bại người Hà Lan và người Bồ Đào Nha. Một trong những người kế vị của ông, Said bin Sultan, đã tăng cường ảnh hưởng của người Ả Rập Oman trong khu vực, chuyển chính quyền của mình đến Zanzibar gần đó, nơi nằm dưới sự cai trị của Oman. Tuy nhiên, Comoros vẫn độc lập, và mặc dù ba hòn đảo nhỏ hơn thường được thống nhất về mặt chính trị, hòn đảo lớn nhất, Ngazidja, lại bị chia thành một số vương quốc tự trị (ntsi). Các hòn đảo có vị trí thuận lợi để đáp ứng nhu cầu của người châu Âu, ban đầu cung cấp cho người Bồ Đào Nha ở Mozambique, sau đó là tàu bè, đặc biệt là người Anh, trên tuyến đường đến Ấn Độ, và sau này là nô lệ cho các đảo đồn điền ở Mascarenes.

3.2. Tiếp xúc với châu Âu và thời kỳ thuộc địa của Pháp

Trong thập kỷ cuối cùng của thế kỷ XVIII, các chiến binh Malagasy, chủ yếu là người Betsimisaraka và Sakalava, bắt đầu đột kích Comoros để bắt nô lệ và các hòn đảo bị tàn phá nặng nề do mùa màng bị phá hủy và người dân bị tàn sát, bắt làm tù binh hoặc chạy trốn sang lục địa châu Phi: người ta nói rằng vào thời điểm các cuộc đột kích cuối cùng kết thúc vào thập kỷ thứ hai của thế kỷ XIX, chỉ còn một người đàn ông ở lại Mwali. Các hòn đảo được tái định cư bằng nô lệ từ đất liền, những người này được bán cho người Pháp ở Mayotte và Mascarenes. Tại Comoros, ước tính vào năm 1865 có tới 40% dân số là nô lệ.

Pháp lần đầu tiên thiết lập chế độ cai trị thuộc địa ở Comoros bằng cách chiếm hữu Mayotte vào năm 1841 khi sultan tiếm vị người Sakalava Andriantsoly (còn được gọi là Tsy Levalo) ký Hiệp ước tháng 4 năm 1841, nhượng hòn đảo này cho chính quyền Pháp. Sau khi sáp nhập, Pháp đã cố gắng biến Mayotte thành một thuộc địa đồn điền mía đường.

Trong khi đó, Ndzwani (hay Johanna theo cách gọi của người Anh) tiếp tục đóng vai trò là một trạm dừng chân cho các thương nhân Anh đi thuyền đến Ấn Độ và Viễn Đông, cũng như những người săn cá voi Mỹ, mặc dù người Anh dần dần từ bỏ nó sau khi chiếm hữu Mauritius vào năm 1814, và vào thời điểm Kênh đào Suez mở cửa vào năm 1869, không còn hoạt động buôn bán cung ứng đáng kể nào tại Ndzwani nữa. Các mặt hàng địa phương do Comoros xuất khẩu, ngoài nô lệ, còn có dừa, gỗ, gia súc và mai rùa. Những người định cư Anh và Mỹ, cũng như sultan của hòn đảo, đã thiết lập một nền kinh tế dựa trên đồn điền sử dụng khoảng một phần ba đất đai cho các loại cây trồng xuất khẩu. Ngoài mía đường ở Mayotte, ylang-ylang và các loại cây lấy hương liệu khác, vani, đinh hương, cà phê, ca cao và sisal đã được giới thiệu.

Năm 1886, Mwali được đặt dưới sự bảo hộ của Pháp bởi Sultan Mardjani Abdou Cheikh. Cùng năm đó, Sultan Said Ali của Bambao, một trong những vương quốc Hồi giáo trên Ngazidja, đã đặt hòn đảo dưới sự bảo hộ của Pháp để đổi lấy sự ủng hộ của Pháp đối với yêu sách của ông đối với toàn bộ hòn đảo, mà ông vẫn giữ cho đến khi thoái vị vào năm 1910. Năm 1908, bốn hòn đảo được thống nhất dưới một chính quyền duy nhất (Colonie de Mayotte et dépendances) và được đặt dưới quyền của Thống đốc thuộc địa Pháp tại Madagascar. Năm 1909, Sultan Said Muhamed của Ndzwani thoái vị để ủng hộ sự cai trị của Pháp và vào năm 1912, các chế độ bảo hộ bị bãi bỏ và các hòn đảo được quản lý như một thuộc địa duy nhất. Hai năm sau, thuộc địa bị bãi bỏ và các hòn đảo trở thành một tỉnh của thuộc địa Madagascar.
Năm 1952, quốc hội được thành lập, dần dần mở rộng quyền hạn. Năm 1958, thủ đô được quyết định chuyển từ Dzaoudzi trên đảo Mayotte sang Moroni trên đảo Grande Comore, và việc di chuyển bắt đầu vào năm 1960. Tuy nhiên, trong quá trình này, Mayotte, vốn phản đối việc di dời thủ đô, đã tăng cường sự phản kháng đối với ba hòn đảo còn lại, làm gia tăng căng thẳng. Cuối những năm 1960, phong trào tự trị mở rộng và độc lập bắt đầu phát triển mạnh mẽ ở Comoros, nhưng ở Mayotte, sự phản đối các hòn đảo khác đã dẫn đến sự ủng hộ cho việc duy trì thuộc địa Pháp.

Thỏa thuận đã đạt được với Pháp vào năm 1973 để Comoros giành độc lập vào năm 1978, mặc dù các đại biểu của Mayotte đã bỏ phiếu ủng hộ việc tăng cường hội nhập với Pháp. Một cuộc trưng cầu dân ý đã được tổ chức trên cả bốn hòn đảo. Ba hòn đảo đã bỏ phiếu ủng hộ độc lập với tỷ lệ lớn, trong khi Mayotte bỏ phiếu chống.

3.3. Độc lập và biến động chính trị

Ngày 6 tháng 7 năm 1975, nghị viện Comoros đã thông qua một nghị quyết đơn phương tuyên bố độc lập. Ahmed Abdallah tuyên bố độc lập của Nhà nước Comoros (État comorien^French; دولة القمر_{Dawlat al-Qamar}^Arabic) và trở thành tổng thống đầu tiên của đất nước. Pháp không công nhận nhà nước mới cho đến ngày 31 tháng 12 và vẫn giữ quyền kiểm soát Mayotte. Chính phủ Comoros tuyên bố Mayotte là một phần của quốc gia mới, nhưng Mayotte đã ngay lập tức tuyên bố ở lại với Pháp, khiến sự chia rẽ trở nên rõ ràng. Liên Hợp Quốc ủng hộ yêu sách của Comoros và lên án Pháp, nhưng vào năm 1976, Mayotte đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý khác và một lần nữa quyết định ở lại với Pháp.

30 năm tiếp theo là một giai đoạn đầy biến động chính trị. Ngày 3 tháng 8 năm 1975, chưa đầy một tháng sau khi độc lập, tổng thống Ahmed Abdallah bị lật đổ trong một cuộc đảo chính vũ trang và được thay thế bởi thành viên Mặt trận Thống nhất Quốc gia Comoros (FNUK) Said Mohamed Jaffar. Vài tháng sau, vào tháng 1 năm 1976, Jaffar bị lật đổ bởi Bộ trưởng Quốc phòng của ông là Ali Soilihi. Chính phủ của Soilihi, một người theo chủ nghĩa xã hội, đã thực hiện các chính sách cấp tiến, bãi bỏ các tập tục cũ, sa thải công chức và đơn giản hóa chính phủ, đồng thời tổ chức cảnh sát chính trị và áp dụng các biện pháp đàn áp cứng rắn. Các chính sách này nhanh chóng thất bại, dẫn đến trì trệ chính trị và kinh tế, làm gia tăng căng thẳng xã hội đến cực độ.

Người dân Mayotte đã bỏ phiếu chống lại việc độc lập khỏi Pháp trong ba cuộc trưng cầu dân ý trong giai đoạn này. Cuộc trưng cầu dân ý đầu tiên, được tổ chức trên tất cả các đảo vào ngày 22 tháng 12 năm 1974, đã giành được 63,8% sự ủng hộ cho việc duy trì quan hệ với Pháp tại Mayotte; cuộc trưng cầu dân ý thứ hai, được tổ chức vào tháng 2 năm 1976, đã xác nhận cuộc bỏ phiếu đó với tỷ lệ áp đảo 99,4%, trong khi cuộc trưng cầu dân ý thứ ba, vào tháng 4 năm 1976, xác nhận rằng người dân Mayotte muốn vẫn là một lãnh thổ của Pháp. Ba hòn đảo còn lại, do Tổng thống Soilihi cai trị, đã thiết lập một số chính sách xã hội chủ nghĩa và biệt lập sớm làm căng thẳng quan hệ với Pháp. Vào ngày 13 tháng 5 năm 1978, Bob Denard, một lần nữa được cơ quan tình báo Pháp (SDECE) ủy nhiệm, đã trở lại để lật đổ Tổng thống Soilihi và phục hồi Abdallah với sự hỗ trợ của các chính phủ Pháp, Rhodesia và Nam Phi. Ali Soilihi bị bắt và bị hành quyết vài tuần sau đó.

Trái ngược với Soilihi, nhiệm kỳ tổng thống của Abdallah được đánh dấu bằng sự cai trị độc đoán và gia tăng sự tuân thủ Hồi giáo truyền thống, và đất nước được đổi tên thành Cộng hòa Liên bang Hồi giáo Comoros (République Fédérale Islamique des Comores^French; جمهورية القمر الإتحادية الإسلامية_{Jumhūriyyat al-Qumur al-Ittiḥādiyyah al-Islāmiyyah}^Arabic). Bob Denard từng là cố vấn đầu tiên của Abdallah; với biệt danh "Phó vương Comoros", ông đôi khi được coi là người thực sự mạnh mẽ của chế độ. Rất thân cận với Nam Phi, quốc gia tài trợ cho "đội cận vệ tổng thống" của ông, ông đã cho phép Paris lách lệnh cấm vận quốc tế đối với chế độ phân biệt chủng tộc apartheid thông qua Moroni. Ông cũng thành lập từ quần đảo một đội lính đánh thuê thường trực, được kêu gọi để can thiệp theo yêu cầu của Paris hoặc Pretoria vào các cuộc xung đột ở châu Phi. Abdallah tiếp tục làm tổng thống cho đến năm 1989, khi lo sợ một cuộc đảo chính có thể xảy ra, ông đã ký một sắc lệnh ra lệnh cho Lực lượng Bảo vệ Tổng thống, do Bob Denard lãnh đạo, giải giáp các lực lượng vũ trang. Ngay sau khi ký sắc lệnh, Abdallah được cho là đã bị một sĩ quan quân đội bất mãn bắn chết trong văn phòng của mình, mặc dù các nguồn tin sau đó cho rằng một tên lửa chống tăng đã được phóng vào phòng ngủ của ông và giết chết ông. Mặc dù Denard cũng bị thương, người ta nghi ngờ rằng kẻ giết Abdallah là một người lính dưới quyền của ông.

Vài ngày sau, Bob Denard được lính dù Pháp sơ tán đến Nam Phi. Said Mohamed Djohar, anh trai cùng cha khác mẹ của Soilihi, sau đó trở thành tổng thống, và tại vị cho đến tháng 9 năm 1995, khi Bob Denard trở lại và cố gắng thực hiện một cuộc đảo chính khác. Lần này, Pháp đã can thiệp bằng lính dù và buộc Denard phải đầu hàng. Pháp đã đưa Djohar đến Reunion, và Mohamed Taki Abdoulkarim được Paris hậu thuẫn đã trở thành tổng thống thông qua bầu cử. Ông lãnh đạo đất nước từ năm 1996, trong thời kỳ khủng hoảng lao động, đàn áp của chính phủ và xung đột ly khai, cho đến khi ông qua đời vào tháng 11 năm 1998. Ông được kế nhiệm bởi Tổng thống lâm thời Tadjidine Ben Said Massounde.

Các đảo Ndzwani (Anjouan) và Mwali (Mohéli) tuyên bố độc lập khỏi Comoros vào năm 1997, trong một nỗ lực nhằm khôi phục lại sự cai trị của Pháp. Nhưng Pháp đã từ chối yêu cầu của họ, dẫn đến các cuộc đối đầu đẫm máu giữa quân đội liên bang và quân nổi dậy. Vào tháng 4 năm 1999, Đại tá Azali Assoumani, Tham mưu trưởng Quân đội, đã nắm quyền trong một cuộc đảo chính không đổ máu, lật đổ Tổng thống lâm thời Massounde, với lý do lãnh đạo yếu kém khi đối mặt với cuộc khủng hoảng. Đây là cuộc đảo chính hoặc cố gắng đảo chính thứ 18 của Comoros kể từ khi độc lập vào năm 1975.

Assoumani không củng cố được quyền lực và tái lập quyền kiểm soát đối với các hòn đảo, điều này là chủ đề bị quốc tế chỉ trích. Liên minh châu Phi, dưới sự bảo trợ của Tổng thống Thabo Mbeki của Nam Phi, đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Ndzwani để giúp đàm phán và hòa giải. Theo các điều khoản của Hiệp định Fomboni, được ký vào tháng 12 năm 2001 bởi các nhà lãnh đạo của cả ba hòn đảo, tên chính thức của đất nước được đổi thành Liên bang Comoros; nhà nước mới sẽ được phân cấp cao độ và chính phủ liên minh trung ương sẽ giao hầu hết quyền lực cho các chính phủ đảo mới, mỗi chính phủ do một tổng thống lãnh đạo. Tổng thống Liên bang, mặc dù được bầu cử toàn quốc, sẽ được chọn luân phiên từ mỗi hòn đảo sau mỗi năm năm.

Assoumani từ chức vào năm 2002 để tham gia cuộc bầu cử dân chủ Tổng thống Comoros, và ông đã giành chiến thắng. Dưới áp lực quốc tế liên tục, với tư cách là một nhà cai trị quân sự ban đầu lên nắm quyền bằng vũ lực, và không phải lúc nào cũng dân chủ khi tại vị, Assoumani đã lãnh đạo Comoros thông qua các thay đổi hiến pháp cho phép các cuộc bầu cử mới. Một luật Loi des compétences đã được thông qua vào đầu năm 2005 xác định trách nhiệm của từng cơ quan chính phủ, và đang trong quá trình thực hiện. Cuộc bầu cử năm 2006 đã thuộc về Ahmed Abdallah Mohamed Sambi, một giáo sĩ Hồi giáo Sunni có biệt danh là "Ayatollah" vì thời gian ông nghiên cứu Hồi giáo ở Iran. Assoumani tôn trọng kết quả bầu cử, do đó cho phép cuộc trao đổi quyền lực hòa bình và dân chủ đầu tiên cho quần đảo.

Đại tá Mohammed Bacar, một cựu cảnh sát được Pháp đào tạo, được bầu làm Tổng thống Ndzwani năm 2001, đã từ chối từ chức khi kết thúc nhiệm kỳ 5 năm của mình. Ông đã tổ chức một cuộc bỏ phiếu vào tháng 6 năm 2007 để xác nhận vai trò lãnh đạo của mình, nhưng bị chính phủ liên bang Comoros và Liên minh châu Phi bác bỏ là bất hợp pháp. Vào ngày 25 tháng 3 năm 2008, hàng trăm binh sĩ từ Liên minh châu Phi và Comoros đã chiếm giữ Ndzwani do quân nổi dậy nắm giữ, nhìn chung được người dân chào đón: đã có báo cáo về hàng trăm, nếu không phải hàng nghìn, người bị tra tấn trong nhiệm kỳ của Bacar. Một số phiến quân đã bị giết và bị thương, nhưng không có số liệu chính thức. Ít nhất 11 dân thường bị thương. Một số quan chức đã bị bỏ tù. Bacar đã trốn thoát bằng tàu cao tốc đến Mayotte để xin tị nạn. Các cuộc biểu tình chống Pháp đã diễn ra sau đó ở Comoros (xem Cuộc xâm lược Anjouan năm 2008). Bacar cuối cùng đã được cấp quy chế tị nạn ở Benin. Kể từ khi độc lập khỏi Pháp, Comoros đã trải qua hơn 20 cuộc đảo chính hoặc cố gắng đảo chính.

Sau các cuộc bầu cử vào cuối năm 2010, cựu Phó tổng thống Ikililou Dhoinine đã nhậm chức tổng thống vào ngày 26 tháng 5 năm 2011. Dhoinine là Tổng thống Comoros đầu tiên đến từ đảo Mwali. Sau cuộc bầu cử năm 2016, Azali Assoumani, từ Ngazidja, trở thành tổng thống nhiệm kỳ thứ ba. Năm 2018, Assoumani đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về cải cách hiến pháp cho phép một tổng thống phục vụ hai nhiệm kỳ. Các sửa đổi đã được thông qua, mặc dù cuộc bỏ phiếu bị tranh cãi rộng rãi và bị phe đối lập tẩy chay, và vào tháng 4 năm 2019, bất chấp sự phản đối rộng rãi, Assoumani đã được tái đắc cử tổng thống để phục vụ nhiệm kỳ đầu tiên trong số có thể là hai nhiệm kỳ năm năm. Vào tháng 1 năm 2020, cuộc bầu cử lập pháp ở Comoros bị chi phối bởi đảng của Tổng thống Azali Assoumani, Công ước Đổi mới Comoros, CRC. Đảng này đã giành được đa số áp đảo trong quốc hội.

Năm 2021, Comoros đã ký và phê chuẩn Hiệp ước Cấm Vũ khí Hạt nhân, biến nước này thành một quốc gia phi hạt nhân. Năm 2023, Comoros được mời làm khách mời không phải thành viên tham dự hội nghị thượng đỉnh G7 tại Hiroshima. Vào ngày 18 tháng 2 năm 2023, Comoros đảm nhận chức chủ tịch Liên minh châu Phi.

Vào tháng 1 năm 2024, Tổng thống Azali Assoumani đã tái đắc cử với 63% phiếu bầu trong cuộc bầu cử tổng thống gây tranh cãi. Vào tháng 1 năm 2025, đảng cầm quyền của Tổng thống Azali Assoumani đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội, giành được 28 trong số 33 ghế quốc hội. Các đảng đối lập đã bác bỏ kết quả.

4.1. Địa hình và các đảo chính

Liên bang Comoros được hình thành bởi Ngazidja (Grande Comore), Mwali (Mohéli) và Ndzwani (Anjouan), ba hòn đảo chính trong Quần đảo Comoros, cùng với nhiều đảo nhỏ khác. Các hòn đảo này chính thức được biết đến bằng tên tiếng Comoros của chúng, mặc dù các nguồn quốc tế vẫn sử dụng tên tiếng Pháp (ghi trong ngoặc đơn ở trên). Thủ đô và thành phố lớn nhất, Moroni, nằm trên đảo Ngazidja và thành phố đông dân nhất là Anjouan. Quần đảo này nằm ở Ấn Độ Dương, trong Eo biển Mozambique, giữa bờ biển châu Phi (gần Mozambique và Tanzania nhất) và Madagascar, không có biên giới đất liền.
Với diện tích 1.66 K km², đây là một trong những quốc gia nhỏ nhất trên thế giới. Comoros cũng tuyên bố chủ quyền đối với 320 km² lãnh hải. Nội địa của các hòn đảo có địa hình đa dạng từ núi non hiểm trở đến đồi thấp.

Ngazidja là hòn đảo lớn nhất trong Quần đảo Comoros, với diện tích 1.024 km². Đây cũng là hòn đảo trẻ nhất, do đó có đất đá. Hai ngọn núi lửa của hòn đảo, Karthala (đang hoạt động) và La Grille (không hoạt động), cùng với việc thiếu các bến cảng tốt là những đặc điểm nổi bật của địa hình nơi đây. Mwali, với thủ phủ tại Fomboni, là hòn đảo nhỏ nhất trong bốn hòn đảo chính. Ndzwani, thủ phủ là Mutsamudu, có hình dạng tam giác đặc biệt được tạo thành bởi ba dãy núi - Shisiwani, Nioumakele và Jimilime - tỏa ra từ một đỉnh trung tâm, Núi Ntingui (cao 1.57 K m).
Các đảo của Quần đảo Comoros được hình thành bởi hoạt động núi lửa. Núi Karthala, một núi lửa hình khiên đang hoạt động nằm trên đảo Ngazidja, là điểm cao nhất của đất nước, ở độ cao 2.36 K m. Nơi đây chứa đựng mảng rừng nhiệt đới biến mất lớn nhất của Comoros. Karthala hiện là một trong những ngọn núi lửa hoạt động mạnh nhất thế giới, với một vụ phun trào nhỏ vào tháng 5 năm 2006, và các vụ phun trào trước đó gần đây nhất là vào tháng 4 năm 2005 và năm 1991. Trong vụ phun trào năm 2005, kéo dài từ ngày 17 đến 19 tháng 4, 40.000 công dân đã được sơ tán, và hồ miệng núi lửa trong miệng núi lửa rộng 3 km x 4 km của ngọn núi lửa đã bị phá hủy.
Comoros cũng tuyên bố chủ quyền đối với Îles Éparses hay Îles éparses de l'océan indien (Các đảo rải rác ở Ấn Độ Dương) - Quần đảo Glorioso, bao gồm Grande Glorieuse, Île du Lys, Đá Wreck, Đá South, Verte Rocks (ba đảo nhỏ) và ba đảo nhỏ không tên - một trong những quận hải ngoại của Pháp. Quần đảo Glorioso được quản lý bởi Comoros thuộc địa trước năm 1975, và do đó đôi khi được coi là một phần của Quần đảo Comoros. Banc du Geyser, một hòn đảo cũ trong Quần đảo Comoros, hiện đã bị nhấn chìm, về mặt địa lý nằm trong Îles Éparses, nhưng đã bị Madagascar sáp nhập vào năm 1976 như một lãnh thổ không có chủ quyền. Comoros và Pháp vẫn coi Banc du Geyser là một phần của Quần đảo Glorioso và do đó, là một phần của vùng đặc quyền kinh tế cụ thể của mình.
Diện tích và dân số (tại cuộc điều tra dân số năm 2017) của các đảo chính như sau:

4.2. Khí hậu

Khí hậu nói chung là nhiệt đới và ôn hòa, và hai mùa chính có thể phân biệt được bởi lượng mưa. Nhiệt độ đạt trung bình từ 29 °C đến 30 °C vào tháng 3, tháng nóng nhất trong mùa mưa (gọi là kashkazi/kaskazi_{có nghĩa là gió mùa đông bắc}^Swahili, kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4), và nhiệt độ thấp trung bình là 19 °C trong mùa khô, mát mẻ (kusi_{có nghĩa là gió mùa tây nam}^Swahili, kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10). Các đảo hiếm khi chịu ảnh hưởng của bão nhiệt đới.

4.3. Đa dạng sinh học và các khu bảo tồn

Comoros tạo thành một vùng sinh thái riêng biệt, được gọi là rừng Comoros. Quốc gia này có chỉ số Chỉ số Toàn vẹn Cảnh quan Rừng năm 2018 là 7,69/10, xếp thứ 33 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.
Vào tháng 12 năm 1952, một mẫu vật của loài cá vây tay Tây Ấn Độ Dương đã được tái phát hiện ngoài khơi bờ biển Comoros. Loài cá 66 triệu năm tuổi này được cho là đã tuyệt chủng từ lâu cho đến khi lần đầu tiên được ghi nhận vào năm 1938 ngoài khơi bờ biển Nam Phi. Từ năm 1938 đến năm 1975, 84 mẫu vật đã được bắt và ghi nhận.
Có sáu công viên quốc gia ở Comoros - Karthala, Coelacanth, và Mitsamiouli Ndroudi trên đảo Grande Comore, Núi Ntringui và Shisiwani trên đảo Anjouan, và Công viên Quốc gia Mohéli trên đảo Mohéli. Các công viên quốc gia Karthala và Núi Ntrigui bao phủ các đỉnh núi cao nhất trên các đảo tương ứng, và Coelacanth, Mitsamiouli Ndroudi, và Shisiwani là các công viên quốc gia biển bảo vệ vùng nước ven biển và các rạn san hô ven bờ của đảo. Công viên Quốc gia Mohéli bao gồm cả khu vực trên cạn và trên biển. Những nỗ lực bảo vệ môi trường tập trung vào việc bảo tồn các loài đặc hữu, quản lý bền vững tài nguyên biển và chống phá rừng cũng như xói mòn đất.

5.1. Cơ cấu chính phủ và thể chế

Chính trị của Comoros diễn ra trong khuôn khổ một nước cộng hòa tổng thống đơn nhất, trong đó Tổng thống Comoros vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu chính phủ, và một hệ thống đa đảng. Hiến pháp của Liên bang Comoros đã được phê chuẩn bằng trưng cầu dân ý vào ngày 23 tháng 12 năm 2001, và hiến pháp cùng các cơ quan hành pháp của các đảo đã được bầu trong những tháng tiếp theo. Trước đây, Comoros được coi là một chế độ độc tài quân sự, và việc chuyển giao quyền lực từ Azali Assoumani sang Ahmed Abdallah Mohamed Sambi vào tháng 5 năm 2006 là một bước ngoặt quan trọng vì đây là lần chuyển giao quyền lực hòa bình đầu tiên trong lịch sử Comoros.

Quyền hành pháp được thực thi bởi chính phủ. Quyền lập pháp được trao cho cả chính phủ và nghị viện. Lời mở đầu của hiến pháp đảm bảo nguồn cảm hứng Hồi giáo trong quản trị, cam kết về quyền con người, và một số quyền cụ thể được liệt kê, dân chủ, "một vận mệnh chung" cho tất cả người dân Comoros. Mỗi hòn đảo (theo Điều II của Hiến pháp) có quyền tự trị lớn trong Liên bang, bao gồm cả việc có hiến pháp riêng (hoặc Luật Cơ bản), tổng thống và Nghị viện. Chức vụ tổng thống và Quốc hội Liên bang khác biệt với chính phủ của mỗi đảo. Cho đến cuộc trưng cầu dân ý ngày 30 tháng 7 năm 2018 (62,7% tham gia, 92,34% ủng hộ sửa đổi theo chính phủ Comoros), chức vụ tổng thống Liên bang được luân chuyển giữa các đảo. Cuộc trưng cầu dân ý năm 2018 đã sửa đổi hiến pháp, cho phép tổng thống phục vụ hai nhiệm kỳ và loại bỏ hệ thống luân chuyển, điều này đã gây ra tranh cãi và bị phe đối lập tẩy chay. Những thay đổi này được coi là một bước thụt lùi đối với sự phát triển dân chủ và ổn định xã hội, làm gia tăng nguy cơ tập trung quyền lực và bất ổn chính trị.

Quy trình bầu cử tổng thống và quốc hội liên bang được tổ chức định kỳ, tuy nhiên thường xuyên bị phủ bóng bởi các cáo buộc gian lận và bất thường, ảnh hưởng đến tính chính danh của các thể chế dân chủ. Sự tham gia của các đảng phái chính trị đa dạng, nhưng không gian cho phe đối lập và xã hội dân sự thường bị hạn chế.

5.2. Hệ thống pháp luật

Hệ thống pháp luật Comoros dựa trên luật Hồi giáo, một bộ luật dân sự được thừa hưởng từ Pháp (Bộ luật Napoléon), và luật tục (mila na ntsi). Các trưởng lão trong làng, kadis hoặc tòa án dân sự giải quyết hầu hết các tranh chấp. Ngành tư pháp độc lập với lập pháp và hành pháp. Tòa án Tối cao đóng vai trò là Hội đồng Hiến pháp trong việc giải quyết các vấn đề hiến pháp và giám sát các cuộc bầu cử tổng thống. Với tư cách là Tòa án Công lý Tối cao, Tòa án Tối cao cũng phân xử trong các trường hợp chính phủ bị buộc tội sai phạm. Tòa án Tối cao bao gồm hai thành viên do tổng thống lựa chọn, hai thành viên do Quốc hội Liên bang bầu ra, và một thành viên do hội đồng của mỗi đảo bầu ra.
Tuy nhiên, trên thực tế, sự độc lập của ngành tư pháp thường bị nghi ngờ do ảnh hưởng chính trị. Việc tiếp cận công lý còn hạn chế, đặc biệt đối với người nghèo và những người ở vùng sâu vùng xa. Năng lực của hệ thống tư pháp cũng là một thách thức, với tình trạng thiếu nguồn lực và đào tạo.

5.3. Bất ổn chính trị và đảo chính

Kể từ khi giành độc lập vào năm 1975, Comoros đã trải qua hơn 20 cuộc đảo chính hoặc cố gắng đảo chính, tạo nên một lịch sử bất ổn chính trị kéo dài. Nguyên nhân của sự bất ổn này rất phức tạp, bao gồm sự yếu kém của các thể chế nhà nước, sự cạnh tranh quyền lực giữa các phe phái chính trị và quân sự, tình trạng nghèo đói và bất bình đẳng kinh tế, cũng như sự can thiệp từ bên ngoài, đặc biệt là từ các nhóm lính đánh thuê.

Các cuộc đảo chính thường xuyên đã cản trở nghiêm trọng quá trình phát triển dân chủ và tôn trọng nhân quyền. Mỗi lần thay đổi quyền lực bằng vũ lực đều dẫn đến sự gián đoạn của các quy trình dân chủ, đàn áp các quyền tự do dân sự và chính trị, và làm suy yếu pháp quyền. Tình trạng này cũng tạo điều kiện cho tham nhũng và quản lý yếu kém.
Các phong trào ly khai, đặc biệt là ở đảo Anjouan và Mohéli, cũng góp phần vào sự bất ổn. Năm 1997, Anjouan và Mohéli tuyên bố độc lập, dẫn đến xung đột vũ trang và khủng hoảng chính trị kéo dài. Mặc dù các thỏa thuận hòa bình sau đó đã tái lập một mức độ thống nhất nhất định dưới hình thức Liên bang Comoros với quyền tự trị cho các đảo, căng thẳng vẫn âm ỉ.
Cuộc đảo chính năm 1999 do Đại tá Azali Assoumani lãnh đạo là một ví dụ điển hình. Mặc dù sau đó ông đã từ chức và thắng cử trong các cuộc bầu cử dân chủ, những thay đổi hiến pháp gây tranh cãi vào năm 2018 nhằm kéo dài nhiệm kỳ tổng thống và loại bỏ hệ thống luân phiên đã làm dấy lên lo ngại về sự quay trở lại của chủ nghĩa độc đoán. Tình hình chính trị hiện tại vẫn còn mong manh, với sự đối đầu giữa chính phủ và phe đối lập. Bất ổn chính trị đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với quyền con người, bao gồm việc hạn chế quyền tự do ngôn luận, hội họp và báo chí, cũng như các vụ bắt giữ tùy tiện và đối xử tệ bạc với những người bất đồng chính kiến.

5.4. Quân sự

Lực lượng quốc phòng của Comoros bao gồm một đội quân thường trực nhỏ và một lực lượng cảnh sát 500 thành viên, cùng với một lực lượng quốc phòng 500 thành viên. Một hiệp ước quốc phòng với Pháp cung cấp các nguồn lực hải quân để bảo vệ lãnh hải, đào tạo quân nhân Comoros và giám sát không phận. Pháp duy trì sự hiện diện của một vài sĩ quan cấp cao ở Comoros theo yêu cầu của chính phủ, cũng như một căn cứ hải quân nhỏ và một Đội Lê dương Nước ngoài (DLEM) trên đảo Mayotte.
Nhiệm vụ chính của lực lượng quốc phòng Comoros (Armée nationale de développement - AND) là bảo vệ chủ quyền quốc gia, duy trì trật tự công cộng và tham gia vào các hoạt động phát triển. Tuy nhiên, do quy mô nhỏ và nguồn lực hạn chế, quân đội Comoros phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ từ Pháp và các đối tác quốc tế khác. Quân đội cũng đã nhiều lần can dự vào chính trị, tham gia vào các cuộc đảo chính trong lịch sử đất nước.

5.5. Nhân quyền

Tình hình nhân quyền tổng thể ở Comoros còn nhiều vấn đề đáng lo ngại, mặc dù hiến pháp có các điều khoản bảo vệ quyền con người. Các vấn đề nhân quyền chính yếu bao gồm:

• Các quyền tự do dân chủ và dân sự: Quyền tự do ngôn luận, báo chí, hội họp và lập hội thường bị hạn chế, đặc biệt đối với các nhà hoạt động đối lập và các nhà báo chỉ trích chính phủ. Đã có các báo cáo về việc bắt giữ và giam giữ tùy tiện những người bất đồng chính kiến. Môi trường cho xã hội dân sự hoạt động độc lập còn hạn chế.
• Điều kiện nhà tù và đối xử với tù nhân: Điều kiện trong các nhà tù được cho là khắc nghiệt, với tình trạng quá tải, thiếu vệ sinh và chăm sóc y tế không đầy đủ.
• Bạo lực giới và quyền phụ nữ: Bạo lực đối với phụ nữ, bao gồm bạo lực gia đình, vẫn là một vấn đề nghiêm trọng. Phụ nữ tiếp tục đối mặt với sự phân biệt đối xử trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội và kinh tế, mặc dù có những tiến bộ nhất định trong việc đại diện chính trị. Cắt âm vật nữ vẫn còn tồn tại ở một số cộng đồng.
• Quyền trẻ em: Lao động trẻ em, đặc biệt trong nông nghiệp và các lĩnh vực không chính thức, vẫn còn phổ biến. Việc tiếp cận giáo dục có chất lượng còn hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn.
• Quyền của người LGBT: Các hành vi tình dục đồng giới cả nam và nữ đều là bất hợp pháp ở Comoros và có thể bị phạt tù tới 5 năm. Sự phân biệt đối xử xã hội đối với người LGBT rất phổ biến.
• Buôn người: Comoros là quốc gia nguồn và có thể là điểm đến cho nạn buôn người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em bị buôn bán để bóc lột tình dục và lao động cưỡng bức.

Cộng đồng quốc tế, bao gồm các tổ chức nhân quyền, đã bày tỏ quan ngại về tình hình nhân quyền ở Comoros và kêu gọi chính phủ thực hiện các cải cách cần thiết để đảm bảo tôn trọng các quyền cơ bản. Chính phủ Comoros đã có một số cam kết cải thiện, nhưng việc thực thi vẫn còn là một thách thức lớn.

6.1. Vấn đề chủ quyền Mayotte

Vấn đề chủ quyền đối với đảo Mayotte (tiếng Comoros: Maore) là một trong những ưu tiên hàng đầu và là thách thức lớn nhất trong chính sách đối ngoại của Comoros. Comoros tuyên bố chủ quyền đối với Mayotte, coi đây là một phần không thể tách rời của lãnh thổ quốc gia dựa trên nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ của các thuộc địa khi giành độc lập. Quần đảo Comoros, bao gồm cả Mayotte, từng là một thực thể hành chính thống nhất dưới thời Pháp thuộc.

Năm 1974, một cuộc trưng cầu dân ý về độc lập đã được tổ chức trên toàn quần đảo. Trong khi ba đảo Grande Comore, Anjouan và Mohéli bỏ phiếu ủng hộ độc lập, đa số người dân Mayotte đã bỏ phiếu muốn ở lại với Pháp. Năm 1975, Comoros đơn phương tuyên bố độc lập, bao gồm cả Mayotte. Tuy nhiên, Pháp đã không công nhận điều này và tiếp tục quản lý Mayotte. Các cuộc trưng cầu dân ý tiếp theo vào năm 1976 và 2009 tại Mayotte càng củng cố mong muốn của người dân địa phương là duy trì quy chế thuộc Pháp, và hòn đảo này đã chính thức trở thành một tỉnh hải ngoại của Pháp vào năm 2011.

Liên Hợp Quốc đã thông qua nhiều nghị quyết ủng hộ yêu sách chủ quyền của Comoros đối với Mayotte, kêu gọi Pháp tôn trọng sự thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Comoros. Liên minh châu Phi, Liên đoàn Ả Rập và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo cũng có lập trường tương tự. Tuy nhiên, Pháp, với tư cách là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, đã phủ quyết các nghị quyết nhằm khẳng định chủ quyền của Comoros đối với Mayotte.

Tình hình hiện tại vẫn bế tắc. Comoros tiếp tục đưa vấn đề Mayotte ra các diễn đàn quốc tế, trong khi Pháp khẳng định rằng quy chế của Mayotte được quyết định bởi ý nguyện của người dân địa phương thông qua các cuộc trưng cầu dân ý dân chủ. Vấn đề này không chỉ mang tính chính trị mà còn có khía cạnh nhân đạo sâu sắc. Nhiều người Comoros cố gắng di cư bất hợp pháp đến Mayotte để tìm kiếm cơ hội kinh tế tốt hơn, dẫn đến nhiều thảm kịch trên biển và tạo ra căng thẳng xã hội ở Mayotte. Việc giải quyết vấn đề Mayotte đòi hỏi sự đối thoại và tôn trọng lẫn nhau giữa các bên liên quan, đồng thời cân nhắc đến nguyện vọng của người dân Mayotte và các nguyên tắc của luật pháp quốc tế.

6.2. Hoạt động tại các tổ chức quốc tế lớn

Comoros là thành viên tích cực của nhiều tổ chức quốc tế lớn, nơi quốc gia này tìm kiếm sự hỗ trợ cho phát triển kinh tế xã hội, giải quyết các thách thức an ninh và thúc đẩy lợi ích quốc gia.

• Liên Hợp Quốc (UN): Comoros gia nhập LHQ vào tháng 11 năm 1975, ngay sau khi tuyên bố độc lập. Tại LHQ, Comoros thường xuyên nêu vấn đề chủ quyền đối với đảo Mayotte. Quốc gia này cũng tham gia vào các hoạt động của LHQ liên quan đến phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, hòa bình và an ninh.
• Liên minh châu Phi (AU): Là một thành viên sáng lập của Tổ chức Thống nhất châu Phi (OAU), tiền thân của AU, Comoros đóng vai trò tích cực trong các hoạt động của AU. AU đã nhiều lần hỗ trợ Comoros trong việc giải quyết các cuộc khủng hoảng chính trị và bất ổn nội bộ, bao gồm cả việc triển khai các phái bộ hòa giải và quân sự. Comoros đã đảm nhận chức chủ tịch luân phiên của AU vào năm 2023.
• Liên đoàn Ả Rập: Comoros là quốc gia duy nhất trong Liên đoàn Ả Rập hoàn toàn nằm ở Nam Bán cầu. Tư cách thành viên này giúp Comoros tăng cường quan hệ với các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo, đồng thời nhận được sự hỗ trợ về kinh tế và chính trị.
• Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC): Với dân số đa số theo đạo Hồi, Comoros là thành viên của OIC và tham gia vào các hoạt động nhằm thúc đẩy đoàn kết và hợp tác giữa các quốc gia Hồi giáo.
• Cộng đồng Pháp ngữ (Organisation internationale de la Francophonie): Do lịch sử thuộc địa và việc sử dụng tiếng Pháp rộng rãi, Comoros là thành viên của Cộng đồng Pháp ngữ, nơi quốc gia này hợp tác trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục và phát triển.
• Ủy ban Ấn Độ Dương (IOC): Comoros là thành viên của IOC, một tổ chức khu vực nhằm thúc đẩy hợp tác giữa các quốc đảo ở Tây Nam Ấn Độ Dương trong các lĩnh vực như kinh tế, môi trường và an ninh hàng hải.
• Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF): Comoros hợp tác chặt chẽ với WB và IMF để nhận hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các chương trình cải cách kinh tế và xóa đói giảm nghèo.
• Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB): Comoros cũng là thành viên của AfDB, một thể chế tài chính quan trọng hỗ trợ phát triển kinh tế và xã hội ở châu Phi.

Thông qua việc tham gia vào các tổ chức này, Comoros cố gắng vượt qua những hạn chế của một quốc đảo nhỏ, kém phát triển và tìm kiếm vị thế trên trường quốc tế.

6.3. Quan hệ song phương

Liên bang Comoros duy trì quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia trên thế giới, tuy nhiên, một số mối quan hệ song phương có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển kinh tế, xã hội và ổn định chính trị của đất nước.

• Pháp: Là cường quốc thuộc địa cũ, Pháp vẫn là đối tác quan trọng nhất của Comoros. Quan hệ giữa hai nước phức tạp bởi vấn đề chủ quyền Mayotte. Tuy nhiên, Pháp là nhà tài trợ viện trợ phát triển lớn nhất, cung cấp hỗ trợ kinh tế, kỹ thuật và quân sự đáng kể. Có một cộng đồng lớn người Comoros sinh sống tại Pháp, và kiều hối từ Pháp là một nguồn thu nhập quan trọng. Hợp tác văn hóa và giáo dục cũng rất mạnh mẽ.
• Các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo: Do là thành viên của Liên đoàn Ả Rập và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo, Comoros có quan hệ chặt chẽ với các quốc gia như Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kuwait, và Qatar. Các quốc gia này cung cấp viện trợ tài chính, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các dự án xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực tôn giáo và giáo dục.
• Trung Quốc: Quan hệ với Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Trung Quốc đã đầu tư vào nhiều dự án cơ sở hạ tầng quan trọng ở Comoros, bao gồm xây dựng tòa nhà quốc hội, bệnh viện và đường sá. Hợp tác kinh tế và thương mại ngày càng tăng.
• Hoa Kỳ: Quan hệ với Hoa Kỳ tương đối hạn chế nhưng tập trung vào các vấn đề an ninh khu vực, chống khủng bố và hỗ trợ phát triển dân chủ.
• Các quốc gia châu Phi: Comoros duy trì quan hệ hữu nghị với các nước láng giềng và các quốc gia châu Phi khác, đặc biệt thông qua Liên minh châu Phi. Nam Phi đã đóng vai trò trung gian hòa giải trong các cuộc khủng hoảng chính trị ở Comoros.
• Nhật Bản: Nhật Bản cung cấp viện trợ phát triển cho Comoros, chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực như ngư nghiệp, y tế và giáo dục.
• Liên minh châu Âu: Ngoài Pháp, Comoros cũng nhận được hỗ trợ phát triển từ Liên minh châu Âu thông qua các chương trình hợp tác.

Các mối quan hệ song phương này có tác động đáng kể đến kinh tế và xã hội Comoros. Viện trợ nước ngoài và đầu tư trực tiếp từ các đối tác giúp tài trợ cho các dự án phát triển, cải thiện dịch vụ công và tạo việc làm. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào viện trợ cũng đặt ra những thách thức về tính bền vững và tự chủ kinh tế. Các thỏa thuận thương mại và hợp tác kỹ thuật cũng góp phần vào quá trình hiện đại hóa đất nước.

8.1. Tình hình kinh tế và các ngành kinh tế chính

Comoros là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đóng góp khoảng 40% GDP và sử dụng phần lớn lực lượng lao động.
Các ngành kinh tế chính bao gồm:

• Nông nghiệp: Đây là trụ cột của nền kinh tế. Các sản phẩm xuất khẩu chính là các loại gia vị như vani, quế và đinh hương, cùng với ylang-ylang (hoàng lan), một loại tinh dầu được sử dụng trong ngành công nghiệp nước hoa. Comoros là một trong những nhà sản xuất ylang-ylang lớn nhất thế giới. Nông nghiệp tự cung tự cấp cũng rất quan trọng, với các loại cây trồng như chuối, sắn và dừa. Tuy nhiên, năng suất nông nghiệp thấp do kỹ thuật canh tác lạc hậu, thiếu đầu tư và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Điều kiện lao động trong ngành nông nghiệp thường khó khăn, và lợi ích từ xuất khẩu không phải lúc nào cũng được phân phối công bằng đến người nông dân.
• Ngư nghiệp: Với đường bờ biển dài và vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn, ngư nghiệp có tiềm năng phát triển lớn. Tuy nhiên, ngành này chủ yếu vẫn ở quy mô nhỏ, truyền thống và chưa được khai thác hiệu quả. Thiếu tàu thuyền hiện đại, cơ sở hạ tầng chế biến và bảo quản, cũng như tình trạng khai thác bất hợp pháp của tàu cá nước ngoài là những thách thức lớn.
• Du lịch: Comoros có tiềm năng du lịch với các bãi biển đẹp, rạn san hô và văn hóa độc đáo. Tuy nhiên, ngành du lịch còn kém phát triển do cơ sở hạ tầng hạn chế (khách sạn, giao thông), bất ổn chính trị trong quá khứ và chi phí đi lại cao. Những nỗ lực đang được thực hiện để thu hút khách du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái và văn hóa.
• Công nghiệp: Ngành công nghiệp rất nhỏ bé, chủ yếu là chế biến nông sản và sản xuất hàng tiêu dùng quy mô nhỏ.
• Dịch vụ: Khu vực dịch vụ đóng góp một phần đáng kể vào GDP, bao gồm thương mại, vận tải và dịch vụ công.

Kiều hối từ cộng đồng người Comoros ở nước ngoài, đặc biệt là ở Pháp, là một nguồn thu nhập ngoại tệ quan trọng cho đất nước và giúp giảm nghèo cho nhiều gia đình.

8.2. Thách thức kinh tế và triển vọng

Nền kinh tế Comoros phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng:

• Nghèo đói kinh niên: Tỷ lệ nghèo đói rất cao, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Theo Ngân hàng Thế giới, mặc dù có sự cải thiện, một bộ phận lớn dân số vẫn sống dưới mức nghèo khổ quốc tế.
• Tỷ lệ thất nghiệp cao: Đặc biệt là trong giới trẻ, tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm là một vấn đề nhức nhối, góp phần vào bất ổn xã hội.
• Phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài: Ngân sách quốc gia và các dự án phát triển phụ thuộc nhiều vào viện trợ từ các đối tác quốc tế và các tổ chức tài chính. Điều này làm giảm tính tự chủ và bền vững của nền kinh tế.
• Nợ nước ngoài cao: Comoros là một trong những quốc gia nghèo mắc nợ nặng nề (HIPC), mặc dù đã có những nỗ lực xóa nợ.
• Cơ sở hạ tầng yếu kém: Thiếu điện, nước sạch, đường sá và các cơ sở hạ tầng cơ bản khác cản trở sự phát triển kinh tế và cải thiện đời sống người dân.
• Dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài: Nền kinh tế phụ thuộc vào một vài mặt hàng xuất khẩu nông sản nên dễ bị ảnh hưởng bởi biến động giá cả trên thị trường thế giới và các thiên tai như bão, hạn hán.
• Quản trị yếu kém và tham nhũng: Những vấn đề này cản trở môi trường đầu tư và hiệu quả sử dụng các nguồn lực công.

Triển vọng phát triển kinh tế trong tương lai phụ thuộc vào khả năng giải quyết các thách thức trên. Các định hướng chính bao gồm:

• Đa dạng hóa kinh tế: Giảm sự phụ thuộc vào nông nghiệp xuất khẩu bằng cách phát triển các ngành khác như du lịch bền vững, ngư nghiệp và các ngành dịch vụ.
• Cải thiện môi trường kinh doanh: Thu hút đầu tư trong và ngoài nước thông qua cải cách hành chính, tăng cường pháp quyền và chống tham nhũng.
• Đầu tư vào nguồn nhân lực: Nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo nghề để cải thiện kỹ năng của lực lượng lao động.
• Phát triển cơ sở hạ tầng: Ưu tiên đầu tư vào năng lượng, giao thông và công nghệ thông tin.
• Tăng cường hội nhập khu vực và quốc tế: Tận dụng các cơ hội từ các hiệp định thương mại và hợp tác kinh tế.
• Đảm bảo công bằng xã hội và bền vững môi trường: Phát triển kinh tế phải đi đôi với việc giảm bất bình đẳng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và ứng phó với biến đổi khí hậu. Điều này bao gồm việc đảm bảo rằng lợi ích từ tăng trưởng được chia sẻ rộng rãi và các hoạt động kinh tế không gây hại cho môi trường độc đáo của quần đảo.

8.3. Giao thông và cơ sở hạ tầng

Hệ thống giao thông và cơ sở hạ tầng ở Comoros còn nhiều hạn chế và là một trong những rào cản lớn đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

• Đường bộ: Mạng lưới đường bộ có tổng chiều dài hạn chế và chất lượng không đồng đều. Nhiều tuyến đường, đặc biệt ở các vùng nông thôn và giữa các đảo, ở trong tình trạng xuống cấp, gây khó khăn cho việc đi lại và vận chuyển hàng hóa. Chính phủ đang có những nỗ lực cải thiện và mở rộng mạng lưới đường bộ với sự hỗ trợ từ các đối tác quốc tế.
• Cảng biển: Comoros có các cảng biển chính tại Moroni (Ngazidja), Mutsamudu (Ndzwani) và Fomboni (Mwali). Cảng Mutsamudu là cảng nước sâu duy nhất có khả năng tiếp nhận các tàu lớn hơn. Tuy nhiên, năng lực của các cảng biển còn hạn chế, thiếu trang thiết bị hiện đại và hiệu quả quản lý chưa cao, làm tăng chi phí vận tải biển và ảnh hưởng đến thương mại quốc tế.
• Sân bay: Sân bay quốc tế chính là Sân bay quốc tế Prince Said Ibrahim (HAH) gần Moroni, phục vụ các chuyến bay quốc tế đến một số điểm ở châu Phi, châu Âu và Trung Đông, cũng như các chuyến bay nội địa giữa các đảo. Ngoài ra, mỗi đảo chính (Ndzwani và Mwali) cũng có một sân bay nhỏ hơn. Chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng sân bay cần được nâng cấp để thúc đẩy du lịch và thương mại.
• Giao thông giữa các đảo: Việc đi lại giữa các đảo chủ yếu bằng đường hàng không (các chuyến bay nội địa ngắn) và đường biển (phà và tàu nhỏ). Các dịch vụ vận tải biển thường không đảm bảo an toàn và lịch trình không ổn định.
• Năng lượng: Cung cấp điện không ổn định và chi phí cao là một vấn đề lớn. Hầu hết điện năng được sản xuất từ các nhà máy nhiệt điện diesel, gây ô nhiễm và tốn kém. Tiềm năng về năng lượng tái tạo (mặt trời, gió) chưa được khai thác hiệu quả.
• Nước sạch và vệ sinh: Khả năng tiếp cận nước sạch và các công trình vệ sinh đạt chuẩn còn hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
• Viễn thông và Internet: Mạng lưới viễn thông đã có những cải thiện, nhưng vùng phủ sóng và chất lượng dịch vụ Internet vẫn còn hạn chế và chi phí tương đối cao.

Việc phát triển cơ sở hạ tầng là một ưu tiên của chính phủ Comoros, nhằm cải thiện kết nối, giảm chi phí kinh doanh, thu hút đầu tư và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Tuy nhiên, nguồn lực tài chính hạn chế đòi hỏi sự hỗ trợ đáng kể từ các đối tác phát triển.

9.1. Nhân khẩu

Với khoảng 850.000 dân (ước tính năm 2019), Comoros là một trong những quốc gia ít dân nhất thế giới, nhưng mật độ dân số lại cao, trung bình khoảng 275 người/km². Năm 2001, 34% dân số được coi là thành thị, nhưng dân số thành thị đã tăng lên kể từ đó; trong những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng dân số nông thôn âm, trong khi tốc độ tăng trưởng dân số chung vẫn tương đối cao. Năm 1958, dân số là 183.133 người.
Năm 2009, gần một nửa dân số Comoros dưới 15 tuổi. Các trung tâm đô thị lớn bao gồm Moroni, Mitsamihuli, Foumbouni, Mutsamudu, Domoni, và Fomboni. Có khoảng 200.000 đến 350.000 người Comoros ở Pháp.
Tốc độ tăng dân số hàng năm vẫn ở mức cao, đặt ra những thách thức lớn về việc làm, cung cấp dịch vụ công (giáo dục, y tế) và quản lý tài nguyên thiên nhiên. Cơ cấu tuổi trẻ với tỷ lệ dân số phụ thuộc cao. Quá trình đô thị hóa đang diễn ra, chủ yếu tập trung vào các thủ phủ của các đảo, gây áp lực lên cơ sở hạ tầng và dịch vụ ở các khu vực này.

9.2. Dân tộc và ngôn ngữ

Các đảo của Comoros có 97,1% dân số là người Comoros, một sự pha trộn giữa người Bantu, Malagasy, và Ả Rập. Các dân tộc thiểu số bao gồm người Makua và người Ấn Độ (chủ yếu là Ismaili). Có những người nhập cư gần đây gốc Trung Quốc ở Grande Comore (đặc biệt là Moroni). Mặc dù hầu hết người Pháp đã rời đi sau khi độc lập vào năm 1975, một cộng đồng nhỏ người Creole, hậu duệ của những người định cư từ Pháp, Madagascar và Réunion, sống ở Comoros.
Quyền của các nhóm dân tộc thiểu số nói chung được tôn trọng, tuy nhiên, không có nhiều thông tin chi tiết về tình hình cụ thể của họ. Sự hòa nhập của các nhóm khác nhau vào xã hội Comoros là một quá trình lâu dài.

Ngôn ngữ phổ biến nhất ở Comoros là các ngôn ngữ Comoros, được gọi chung là Shikomori. Chúng có liên quan đến tiếng Swahili, và bốn biến thể khác nhau (Shingazidja, Shimwali, Shindzwani và Shimaore) được nói trên mỗi bốn hòn đảo. Cả chữ chữ Ả Rập và chữ Latinh đều được sử dụng, trong đó chữ Ả Rập được sử dụng rộng rãi hơn, và một chính tả chính thức gần đây đã được phát triển cho chữ Latinh.
Tiếng Ả Rập và tiếng Pháp cũng là ngôn ngữ chính thức, cùng với tiếng Comoros. Tiếng Ả Rập được biết đến rộng rãi như một ngôn ngữ thứ hai, là ngôn ngữ giảng dạy Kinh Qur'an. Tiếng Pháp là ngôn ngữ hành chính và ngôn ngữ của hầu hết các hình thức giáo dục chính quy không phải Kinh Qur'an. Việc sử dụng đa ngôn ngữ là phổ biến trong xã hội Comoros.

9.3. Tôn giáo

Hồi giáo Sunni là tôn giáo thống trị, được theo bởi tới 99% dân số. Comoros là quốc gia đa số Hồi giáo duy nhất ở Nam Phi và là một trong ba lãnh thổ đa số Hồi giáo ở cực nam, cùng với Mayotte và lãnh thổ Cocos của Úc.
Một thiểu số dân số của Comoros là Kitô hữu, cả Công giáo và các giáo phái Tin lành đều có mặt, và hầu hết cư dân Malagasy cũng là Kitô hữu. Những người nhập cư từ Pháp đại lục chủ yếu là Công giáo. Hiến pháp Comoros công nhận Hồi giáo là quốc giáo nhưng cũng đảm bảo quyền tự do tôn giáo. Tuy nhiên, trên thực tế, các nhóm tôn giáo thiểu số có thể gặp phải một số hạn chế và áp lực xã hội. Việc cải đạo từ Hồi giáo sang tôn giáo khác không được khuyến khích và có thể đối mặt với sự kỳ thị. Vai trò của Hồi giáo rất quan trọng trong đời sống văn hóa, xã hội và chính trị của Comoros.

9.4. Giáo dục

Hầu hết tất cả trẻ em đều theo học các trường tôn giáo Kinh Qur'an, thường là trước, mặc dù ngày càng song song với việc học chính quy. Trẻ em được dạy về Kinh Qur'an, ghi nhớ nó, và học chữ Ả Rập. Hầu hết các bậc cha mẹ thích con cái họ theo học các trường tôn giáo Kinh Qur'an trước khi chuyển sang hệ thống trường học dựa trên tiếng Pháp-tiếng Anh. Mặc dù khu vực công lập bị ảnh hưởng bởi tình trạng thiếu nguồn lực, và giáo viên bị nợ lương, nhưng có rất nhiều trường tư thục và cộng đồng có chất lượng tương đối tốt. Chương trình giảng dạy quốc gia, ngoại trừ một vài năm trong thời kỳ cách mạng ngay sau khi độc lập, phần lớn dựa trên hệ thống của Pháp, cả vì nguồn lực là của Pháp và hầu hết người Comoros hy vọng được học lên cao hơn ở Pháp, Tây Ban Nha và Ý. Gần đây đã có những động thái nhằm Comoros hóa chương trình giảng dạy và tích hợp hai hệ thống, hệ thống chính quy và hệ thống tôn giáo Trường học Kinh Qur'an, thành một, do đó rời xa hệ thống giáo dục thế tục được thừa hưởng từ Pháp.
Các hệ thống giáo dục trước thuộc địa hóa ở Comoros tập trung vào các kỹ năng cần thiết như nông nghiệp, chăm sóc gia súc và hoàn thành công việc gia đình. Giáo dục tôn giáo cũng dạy Hồi giáo. Hệ thống giáo dục đã trải qua một sự chuyển đổi trong quá trình thuộc địa hóa vào đầu những năm 1900, mang lại nền giáo dục thế tục dựa trên hệ thống của Pháp. Điều này chủ yếu dành cho con cái của giới thượng lưu. Sau khi Comoros giành độc lập vào năm 1975, hệ thống giáo dục lại thay đổi. Nguồn tài trợ cho lương của giáo viên bị mất, và nhiều người đã đình công. Do đó, hệ thống giáo dục công lập không hoạt động từ năm 1997 đến năm 2001. Kể từ khi giành độc lập, hệ thống giáo dục cũng đã trải qua quá trình dân chủ hóa và có nhiều lựa chọn hơn cho những người không thuộc giới thượng lưu. Số lượng học sinh nhập học cũng đã tăng lên.
Năm 2000, 44,2% trẻ em từ 5 đến 14 tuổi đi học. Nhìn chung, cơ sở vật chất, trang thiết bị, giáo viên có trình độ, sách giáo khoa và các nguồn lực khác còn thiếu thốn. Lương của giáo viên thường bị nợ đến mức nhiều người từ chối làm việc.
Trước năm 2000, sinh viên muốn theo học đại học phải đi học ở nước ngoài, đặc biệt là ở Châu Âu và Châu Mỹ: Pháp, Vương quốc Anh. Tuy nhiên, vào đầu những năm 2000, một trường đại học đã được thành lập trong nước. Điều này giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chống lại tình trạng "chảy máu chất xám" khi nhiều người có học vấn không trở về đảo làm việc.
Tiếng Comoros không có chữ viết bản địa, nhưng cả bảng chữ cái Ả Rập và bảng chữ cái Latinh đều được sử dụng. Năm 2004, khoảng 57% dân số biết chữ chữ Latinh trong khi hơn 90% biết chữ chữ Ả Rập. Tỷ lệ biết chữ chung còn thấp, đặc biệt ở nữ giới và các vùng nông thôn. Chất lượng giáo dục cũng là một vấn đề lớn.

9.5. Y tế

Các chỉ số y tế của Comoros thuộc hàng thấp nhất thế giới. Tuổi thọ trung bình còn thấp, và tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi còn cao. Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế rất hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn và đối với các nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ và trẻ em. Các bệnh viện và trung tâm y tế thiếu thốn trang thiết bị, thuốc men và nhân viên y tế có trình độ.
Các bệnh đặc hữu như sốt rét, các bệnh lây truyền qua đường nước (như tiêu chảy) và các bệnh suy dinh dưỡng vẫn còn phổ biến. HIV/AIDS chưa phải là vấn đề lớn nhưng có nguy cơ gia tăng. Thực trạng y tế công cộng yếu kém, với các chương trình phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh chưa hiệu quả. Chính phủ Comoros, với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, đang nỗ lực cải thiện hệ thống y tế, nhưng nguồn lực hạn chế và các thách thức về cơ sở hạ tầng vẫn là những rào cản lớn.
Có 15 bác sĩ trên 100.000 người. Tỷ suất sinh là 4,7 trên mỗi phụ nữ trưởng thành vào năm 2004. Tuổi thọ trung bình khi sinh là 67 đối với nữ và 62 đối với nam.
Trong Chỉ số Đói nghèo Toàn cầu (GHI) năm 2024, Comoros xếp thứ 81 trong số 127 quốc gia có đủ dữ liệu, với số điểm 18,8, cho thấy mức độ đói ở mức trung bình.

10.1. Lối sống và truyền thống

Theo truyền thống, phụ nữ ở Ndzwani mặc trang phục có hoa văn màu đỏ và trắng gọi là shiromani, trong khi ở Ngazidja và Mwali, những chiếc khăn choàng sặc sỡ gọi là leso được mặc. Nhiều phụ nữ thoa một hỗn hợp gồm gỗ đàn hương và san hô nghiền nát gọi là msindzano lên mặt. Trang phục nam truyền thống là một chiếc áo sơ mi trắng dài gọi là nkandu, và một chiếc mũ lưỡi trai gọi là kofia.
Ẩm thực Comoros sử dụng nhiều hải sản, dừa, gạo và các loại gia vị địa phương. Các món ăn thường có hương vị đậm đà và phản ánh sự đa dạng văn hóa của quần đảo.
Phong tục cưới hỏi ở Comoros rất đặc biệt và tốn kém, đặc biệt là "đám cưới lớn" (ada ở Ngazidja, harusi ở các đảo khác). Đây là một sự kiện xã hội quan trọng, đánh dấu sự trưởng thành và nâng cao địa vị xã hội của các cặp vợ chồng. Đám cưới lớn thường kéo dài nhiều ngày với các nghi lễ phức tạp, âm nhạc, khiêu vũ và tiệc tùng. Mặc dù chi phí rất lớn, đám cưới lớn vẫn được coi là một phần không thể thiếu của văn hóa và là nguồn gắn kết cộng đồng. Có cả "đám cưới nhỏ" (Mna daho ở Ngazidja) đơn giản và ít tốn kém hơn.
Chế độ gia đình ở Comoros có những đặc điểm riêng. Xã hội Comoros có hệ thống họ tộc song phương. Quyền thừa kế tài sản bất động sản (đất đai, nhà cửa) theo chế độ mẫu hệ, truyền theo dòng mẹ, tương tự như nhiều người Bantu cũng theo chế độ mẫu hệ, trong khi các tài sản khác và họ được truyền theo dòng cha. Tuy nhiên, có sự khác biệt giữa các đảo, yếu tố mẫu hệ mạnh hơn ở Ngazidja. Cấu trúc tầng lớp xã hội truyền thống vẫn còn ảnh hưởng, mặc dù đang có những thay đổi. Các phong tục văn hóa sinh hoạt độc đáo khác bao gồm các lễ hội tôn giáo Hồi giáo và các nghi lễ truyền thống liên quan đến nông nghiệp và ngư nghiệp.

10.2. Nghệ thuật (âm nhạc, v.v.)

Âm nhạc truyền thống của Comoros rất đa dạng và phong phú. Một trong những thể loại nổi bật nhất là Taarab, một loại nhạc có nguồn gốc từ Zanzibar, kết hợp các yếu tố MRS, Ả Rập, Ấn Độ và châu Phi. Taarab thường được biểu diễn trong các đám cưới lớn và các sự kiện xã hội quan trọng khác. Các nhạc cụ truyền thống bao gồm oud, violin, accordion, trống và qanun.
Ngoài Taarab, còn có các hình thức âm nhạc và khiêu vũ dân gian khác, thay đổi tùy theo từng đảo và từng vùng. Các điệu múa thường mang tính cộng đồng và kể lại những câu chuyện hoặc mô tả các hoạt động hàng ngày.
Thủ công mỹ nghệ cũng là một phần quan trọng của văn hóa Comoros. Các sản phẩm thủ công bao gồm đồ chạm khắc gỗ, đồ gốm, đồ trang sức làm từ vỏ sò và san hô, và các loại vải dệt truyền thống. Những sản phẩm này thường có hoa văn tinh xảo và phản ánh thẩm mỹ địa phương.

10.3. Thể thao

Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất ở Comoros. Đội tuyển bóng đá quốc gia Comoros đã có những thành công đáng chú ý trong những năm gần đây, bao gồm việc lần đầu tiên tham dự Cúp bóng đá châu Phi vào năm 2021 và lọt vào vòng 16 đội. Có một giải vô địch bóng đá quốc gia là Comoros Premier League.
Ngoài bóng đá, các môn thể thao khác như bóng rổ, bóng chuyền và các môn điền kinh cũng được chơi, nhưng ở mức độ phổ biến thấp hơn. Comoros cũng tham gia vào các giải đấu thể thao quốc tế như Thế vận hội Olympic và Đại hội Thể thao châu Phi.

10.4. Truyền thông

Môi trường truyền thông ở Comoros còn hạn chế và đối mặt với nhiều thách thức.

• Báo chí: Có hai tờ báo quốc gia hàng ngày được xuất bản ở Comoros, tờ Al-Watwan thuộc sở hữu nhà nước, và tờ La Gazette des Comores thuộc sở hữu tư nhân, cả hai đều được xuất bản ở Moroni. Có một số bản tin nhỏ hơn được xuất bản không thường xuyên cũng như nhiều trang web tin tức.
• Đài phát thanh: Đài phát thanh là phương tiện truyền thông phổ biến nhất, đặc biệt ở các vùng nông thôn. ORTC (Office de Radio et Télévision des Comores) thuộc sở hữu nhà nước cung cấp dịch vụ phát thanh và truyền hình quốc gia. Có một đài truyền hình do chính quyền khu vực Anjouan điều hành, và các chính quyền khu vực trên các đảo Grande Comore và Anjouan đều vận hành một đài phát thanh. Ngoài ra còn có một vài đài phát thanh độc lập và cộng đồng nhỏ hoạt động trên các đảo Grande Comore và Mohéli, và hai hòn đảo này có thể truy cập Mayotte Radio và truyền hình Pháp.
• Truyền hình: ORTC cũng cung cấp dịch vụ truyền hình quốc gia. Việc tiếp cận truyền hình vệ tinh và Internet đang dần phổ biến hơn.

Mức độ tự do ngôn luận và tự do báo chí ở Comoros còn nhiều hạn chế. Các nhà báo và phương tiện truyền thông chỉ trích chính phủ có thể phải đối mặt với áp lực và sự kiểm duyệt. Tình trạng thiếu nguồn lực tài chính và kỹ thuật cũng ảnh hưởng đến chất lượng và sự đa dạng của thông tin.