Aleksey Arkhipovich Leonov

1.1. Thời thơ ấu và giáo dục

Ông là người con thứ tám trong số chín người con sống sót của bà Yevdokia Sotnikova và ông Arkhip. Cha của ông làm thợ điện và thợ mỏ. Ông nội của Leonov từng bị buộc phải chuyển đến Siberia vì vai trò của mình trong Cách mạng Nga năm 1905.

Năm 1936, cha của Leonov bị bắt và bị tuyên bố là "kẻ thù của nhân dân" trong các cuộc Đại Thanh trừng của Stalin. Leonov đã viết trong tự truyện của mình rằng nhiều người cũng bị bắt trong thời kỳ này, như một nỗ lực nhằm loại bỏ bất kỳ ai thể hiện sự độc lập hoặc tính cách mạnh mẽ. Nhiều người đã biến mất trong các trại gulag và không bao giờ trở lại.

Gia đình ông sau đó chuyển đến sống cùng một người chị đã lập gia đình ở Kemerovo. Cha ông đã đoàn tụ với gia đình tại Kemerovo sau khi được thả và được bồi thường vì bị giam giữ oan. Để giúp gia đình có thêm thức ăn, Leonov đã dùng tài năng nghệ thuật của mình, bắt đầu bằng việc vẽ hoa trên lò sưởi và sau đó là vẽ tranh phong cảnh trên vải bạt.

Năm 1948, chính phủ Liên Xô khuyến khích người dân chuyển đến vùng Phổ bị Liên Xô chiếm đóng, nên gia đình ông chuyển đến Kaliningrad. Leonov tốt nghiệp trung học (trường số 21) vào năm 1953. Ông nộp đơn vào Học viện Nghệ thuật ở Riga, Latvia, nhưng quyết định không theo học vì học phí quá cao.

1.2. Nghĩa vụ quân sự và huấn luyện phi công

Leonov quyết định tham gia một trường dạy bay dự bị của Ukraina ở Kremenchuk. Ông thực hiện chuyến bay đơn đầu tiên vào tháng 5 năm 1955. Dù vẫn theo đuổi đam mê nghệ thuật bằng cách học bán thời gian ở Riga, Leonov bắt đầu một khóa học chuyên sâu kéo dài hai năm để trở thành phi công chiến đấu tại Trường Phi công Không quân Cao cấp Chuhuiv ở Cộng hòa Xã hội Xô viết Ukraina.

Ngày 30 tháng 10 năm 1957, Leonov tốt nghiệp với bằng danh dự và được phong quân hàm trung úy tại Trung đoàn Không quân Dù 113, thuộc Sư đoàn Không quân Kỹ thuật 10 của Tập đoàn Không quân số 69 tại Kyiv. Ngày 13 tháng 12 năm 1959, ông kết hôn với Svetlana Pavlovna Dozenko. Ngày hôm sau, ông chuyển đến Đông Đức để nhận nhiệm vụ mới tại Trung đoàn Trinh sát 294 của Tập đoàn Không quân số 24.

2.1. Tuyển chọn và huấn luyện phi hành gia

Leonov là một trong 20 phi công Không quân Liên Xô được chọn vào nhóm huấn luyện phi hành gia đầu tiên vào năm 1960. Giống như hầu hết các phi hành gia khác, Leonov là một đảng viên của Đảng Cộng sản Liên Xô. Quá trình huấn luyện của ông vô cùng khắc nghiệt, đặc biệt là việc ông đã dành mười tám tháng để trải nghiệm tình trạng không trọng lực, chuẩn bị cho sứ mệnh đi bộ ngoài không gian.

2.2. Vụ đi bộ ngoài không gian đầu tiên (Voskhod 2)

Chuyến đi bộ ngoài không gian lịch sử của Leonov ban đầu dự kiến diễn ra trong sứ mệnh Voskhod 1, nhưng kế hoạch này đã bị hủy bỏ. Thay vào đó, sự kiện này đã được thực hiện trên chuyến bay Voskhod 2. Vào ngày 18 tháng 3 năm 1965, Leonov đã rời khoang tàu vũ trụ trong 12 phút 9 giây, được kết nối với tàu bằng một sợi dây buộc dài 4.8 m. Đây là lần đầu tiên một con người thực hiện hoạt động ngoài không gian, một cột mốc quan trọng trong lịch sử khám phá vũ trụ.

Tuy nhiên, chuyến đi bộ này suýt nữa đã kết thúc trong thảm họa. Vào cuối chuyến đi bộ, bộ đồ bảo hộ của Leonov đã bị phồng lên trong chân không vũ trụ đến mức ông không thể quay trở lại khoang khóa không khí (airlock) của tàu. Ông đã phải mở một van để xả bớt áp suất trong bộ đồ và phải rất vất vả mới có thể lọt vào bên trong khoang tàu. Sự thật về sự cố nguy hiểm này đã không được công bố vào thời điểm đó. Trong khi thực hiện sứ mệnh, Leonov đã phác họa một bức tranh nhỏ về cảnh mặt trời mọc trên quỹ đạo, trở thành tác phẩm nghệ thuật đầu tiên được tạo ra trong không gian vũ trụ.

2.3. Kế hoạch đổ bộ Mặt Trăng và các nhiệm vụ khác

Năm 1968, Leonov được chọn làm chỉ huy cho chuyến bay Soyuz 7K-L1 quanh Mặt Trăng. Tuy nhiên, sứ mệnh này đã bị hủy bỏ do sự chậm trễ trong việc đạt được một chuyến bay quanh Mặt Trăng đáng tin cậy (chỉ có các nhiệm vụ Zond 7 và Zond 8 sau này của chương trình mới thành công), và sứ mệnh Apollo 8 của Hoa Kỳ đã đạt được cột mốc này trước đó trong Cuộc đua không gian.

Ông cũng được chọn để trở thành người Liên Xô đầu tiên đổ bộ lên Mặt Trăng, trên tàu vũ trụ LOK/N1. Dự án này cũng bị hủy bỏ (thiết kế yêu cầu một chuyến đi bộ ngoài không gian giữa các phương tiện đổ bộ Mặt Trăng, một yếu tố góp phần vào việc ông được lựa chọn).

Leonov đáng lẽ đã là chỉ huy của sứ mệnh Soyuz 11 năm 1971 tới Salyut 1, trạm vũ trụ có người lái đầu tiên, nhưng phi hành đoàn của ông đã bị thay thế bằng đội dự bị sau khi một trong các thành viên, phi hành gia Valery Kubasov, bị nghi ngờ mắc bệnh lao (thành viên còn lại là Pyotr Kolodin). Tragiquement, phi hành đoàn dự bị của Soyuz 11 đã thiệt mạng trong quá trình quay trở lại Trái Đất do sự cố van áp suất. Mặc dù không trực tiếp liên quan, Leonov đã cảm thấy tự trách vì ông biết về vấn đề van và đã khuyên các phi hành gia nên vận hành van bằng tay thay vì tự động.

Leonov tiếp tục được chỉ định chỉ huy sứ mệnh tiếp theo đến Salyut 1, nhưng kế hoạch này cũng bị hủy sau cái chết của phi hành đoàn Soyuz 11 và việc trạm vũ trụ bị mất. Hai trạm Salyut tiếp theo (thực ra là trạm quân sự Almaz) cũng bị mất khi phóng hoặc gặp sự cố ngay sau đó, và phi hành đoàn của Leonov tiếp tục chờ đợi. Khi Salyut 4 đạt đến quỹ đạo, Leonov đã được chuyển sang một dự án uy tín hơn.

2.4. Dự án thử nghiệm Apollo-Soyuz

Chuyến đi vào không gian thứ hai của Leonov là trên cương vị chỉ huy của tàu Soyuz 19, một nửa của Liên Xô trong sứ mệnh Dự án thử nghiệm Apollo-Soyuz năm 1975-đây là sứ mệnh không gian chung đầu tiên giữa Liên Xô và Hoa Kỳ.

Trong suốt dự án này, Leonov đã trở thành bạn bè thân thiết với chỉ huy phía Hoa Kỳ Thomas P. Stafford, và Leonov thậm chí còn là cha đỡ đầu cho những đứa con nhỏ của Stafford. Stafford đã đọc bài điếu văn bằng tiếng Nga tại tang lễ của Leonov vào tháng 10 năm 2019, thể hiện mối quan hệ đặc biệt giữa hai người. Sứ mệnh Apollo-Soyuz là một biểu tượng mạnh mẽ của sự giảm căng thẳng và hợp tác giữa hai siêu cường trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh.

2.5. Huấn luyện và lãnh đạo phi hành gia

Từ năm 1976 đến 1982, Leonov đảm nhiệm vai trò chỉ huy của đội phi hành gia ("Phi hành gia trưởng") và phó giám đốc Trung tâm Huấn luyện Phi hành gia Yuri Gagarin. Tại đây, ông chịu trách nhiệm giám sát toàn bộ quá trình huấn luyện của các phi hành gia, góp phần đào tạo nên các thế hệ phi hành gia tiếp theo. Ông cũng là biên tập viên của bản tin dành cho phi hành gia mang tên Sao Hải Vương. Leonov chính thức nghỉ hưu vào năm 1992.

4.1. Hoạt động xã hội và chính trị

Leonov là người đứng đầu dự án Lá cờ hòa bình trong không gian (Banner of Peace in Space) từ năm 1990 cho đến khi qua đời. Ông nghỉ hưu vào năm 1991 và sống ở Moskva. Ông đã ở trong lực lượng dự bị từ tháng 3 năm 1992. Từ năm 1992 đến 1993, ông là giám đốc các chương trình không gian tại Chetek. Leonov là cố vấn cho Phó Chủ tịch thứ nhất Hội đồng quản trị của Alfa-Bank có trụ sở tại Moskva, và năm 2001, ông trở thành phó chủ tịch của ngân hàng này. Ông là thành viên của đảng Nước Nga Thống nhất từ ngày 18 tháng 12 năm 2002 và là thành viên của Hội đồng tối cao của đảng.

Năm 2004, Leonov và cựu phi hành gia người Mỹ David Scott bắt đầu viết một cuốn hồi ký chung kể về lịch sử của Cuộc đua không gian giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Cuốn sách mang tên Hai Mặt Trăng: Câu chuyện của chúng ta về Cuộc đua không gian thời Chiến tranh Lạnh (Two Sides of the Moon: Our Story of the Cold War Space Race), được xuất bản năm 2006. Neil Armstrong và Tom Hanks đều viết lời giới thiệu cho cuốn sách này. Leonov cũng đã được phỏng vấn bởi Francis French cho cuốn sách Into That Silent Sea năm 2007 của Colin Burgess và French.

7.1. Giải thưởng và vinh danh

Leonov đã nhận được nhiều giải thưởng và vinh danh cao quý cả trong nước và quốc tế, phản ánh sự công nhận rộng rãi đối với sự nghiệp và những đóng góp của ông:

• Hai lần Anh hùng Liên Xô (23 tháng 3 năm 1965 và 22 tháng 7 năm 1975)
• Hai Huân chương Lenin (23 tháng 3 năm 1965 và 22 tháng 7 năm 1975)
• Phi công-Phi hành gia Liên Xô (1965)
• Bậc thầy Thể thao công huân Liên Xô (1965)
• Huân chương Sao Đỏ (1961)
• Huân chương Phục vụ Tổ quốc trong Lực lượng Vũ trang Liên Xô, hạng 3 (1975)
• Huy chương Kỷ niệm "Hai mươi năm Chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại 1941-1945".
• Huy chương Kỷ niệm "40 năm Lực lượng Vũ trang Liên Xô".
• Huy chương Kỷ niệm "50 năm Lực lượng Vũ trang Liên Xô".
• Huy chương Kỷ niệm "60 năm Lực lượng Vũ trang Liên Xô".
• Huy chương Kỷ niệm "70 năm Lực lượng Vũ trang Liên Xô".
• Huy chương "Cựu chiến binh Lực lượng Vũ trang Liên Xô".
• Các Huy chương "Vì phục vụ hoàn hảo", hạng 1, 2 và 3.
• Giải thưởng Komsomol Lenin (1980)
• Giải thưởng Nhà nước Liên Xô (1981)
• Huân chương "Vì công lao đối với Tổ quốc", hạng 4 (2 tháng 3 năm 2000)
• Huân chương Hữu nghị (12 tháng 4 năm 2011)
• Huân chương "Vì công lao đối với Tổ quốc", hạng 3 (22 tháng 5 năm 2014)
• Huân chương "Vì công lao đối với Tổ quốc", hạng 1 (29 tháng 5 năm 2019)

• Giải thưởng nước ngoài:**

• Anh hùng Lao động Xã hội Chủ nghĩa (Cộng hòa Nhân dân Bulgaria, 1965)
• Huân chương Georgi Dimitrov (Cộng hòa Nhân dân Bulgaria, 1965)
• Huy chương Artur Becker (Cộng hòa Dân chủ Đức, 1965)
• Huân chương Karl Marx (Cộng hòa Dân chủ Đức, 1965)
• Huân chương Cờ hiệu Cộng hòa Hungary (1965)
• Anh hùng Lao động (Cộng hòa Dân chủ Việt Nam, 1966)
• Huân chương Công trạng Dân sự Cộng hòa Ả Rập Syria, hạng 1 (Syria, 1966)
• Huân chương Công trạng, hạng 3 (Ukraina, 2011)

• Tổ chức công cộng và Giải thưởng khác:**

• Huy chương Vàng Không gian của Liên đoàn Hàng không Quốc tế (FAI) năm 1976. FAI đã tạo ra một ngoại lệ để trao giải này cùng với Thomas P. Stafford, vì thông thường giải thưởng chỉ giới hạn cho một người mỗi năm.
• Được vinh danh trong Sảnh Danh vọng Không gian Quốc tế (1976) và Sảnh Danh vọng Không khí & Không gian Quốc tế (2001).
• Giải thưởng Ludwig Nobel (2007).
• Giải thưởng Elmer A. Sperry (Hoa Kỳ, 2008), cùng với Konstantin Bushuyev, Thomas P. Stafford, và Glynn Lunney.
• Huân chương Thánh Constantine Đại đế.
• Huân chương "Ngôi sao Vàng" (Quỹ Anh hùng Liên Xô và Anh hùng Liên bang Nga).
• Huân chương "Niềm tự hào của Nga" (Quỹ "Niềm tự hào của Tổ quốc", 2007).
• Giải thưởng Quốc gia "Vinh quang của Tổ quốc" hạng "Vinh quang cho Nga" (Học viện Khoa học Xã hội Quốc tế và Học viện Bảo trợ Quốc tế, 2008).
• Huân chương "Vinh quang của Tổ quốc", hạng 2 (2008).
• Năm 2011, ông là đồng sáng lập và thành viên hội đồng quản trị của Liên hoan Starmus - một lễ hội quốc tế về khoa học, không gian và âm nhạc, cùng với nhà vật lý thiên văn Garik Israelian, nhạc sĩ Brian May của ban nhạc Queen, nhà khoa học-nhà giáo dục Stephen Hawking, và một số phi hành gia, người đoạt giải Nobel.
• Chỉ huy Huân chương Thánh Anna hạng III (2008) và hạng II (2011), do Nữ Đại Công tước Maria Vladimirovna của Nga trao tặng.
• Thành viên danh dự của Học viện Nghệ thuật Nga.

7.2. Ảnh hưởng văn hóa

Cuộc đời và sự nghiệp của Leonov đã tạo ra một tác động đáng kể đến văn hóa đại chúng:

• Do lo lắng về động vật hoang dã ở Siberia, đặc biệt là gấu và sói, khi chờ được đón sau khi hạ cánh, Alexei Leonov đã truyền cảm hứng cho khẩu Súng sinh tồn phi hành gia TP-82, được các đoàn thám hiểm phi hành gia mang theo thường xuyên từ năm 1986 đến 2007.
• Hố Leonov, gần Mare Moscoviense (Biển Moskva) ở phía xa của Mặt Trăng, được đặt theo tên Leonov vào năm 1970.
• Tiểu hành tinh 9533 Aleksejleonov, lần đầu tiên được quan sát vào năm 1981, được đặt theo tên ông.
• Trong cuốn sách 2010: Odyssey Two năm 1982 của Arthur C. Clarke, tàu vũ trụ Liên Xô Alexei Leonov được đặt theo tên của phi hành gia này. Cuốn sách được dành tặng cho Leonov và Andrei Sakharov.
• Bộ phim năm 2017 The Age of Pioneers (Vremya Pervykh^Russian) dựa trên lời kể của Leonov về sứ mệnh Voskhod 2. Leonov được thể hiện bởi Yevgeny Mironov. Ông là cố vấn kỹ thuật cho bộ phim; đạo diễn đã cắt tất cả các cảnh có Gagarin - khoảng 40 phút phim - để Leonov có thể là trọng tâm.
• Bài hát "E.V.A." của Public Service Broadcasting trong album The Race for Space năm 2015 của họ, đề cập đến việc Leonov trở thành người đầu tiên thực hiện hoạt động ngoài không gian.
• Trong loạt phim truyền hình lịch sử thay thế For All Mankind năm 2019, Leonov được thể hiện là người đầu tiên đặt chân lên Mặt Trăng.
• Leonov, một album năm 2020 của BlackWeald, là một sự diễn giải dark ambient về sứ mệnh Voskhod 2.
• "Bình minh quỹ đạo", một bài luận của John Green, tập trung một phần vào bản phác thảo mà Leonov đã thực hiện trong sứ mệnh năm 1965 của mình. Nó được phát hành vào ngày 26 tháng 8 năm 2021 như một phần của podcast The Anthropocene Reviewed của Green. Sau đó, nó được đăng riêng trên kênh YouTube vlogbrothers và được đưa vào sách Anthropocene Reviewed.
• Tại lễ hội Starmus năm 2022, được tổ chức lần đầu tiên ở khu vực hậu Xô viết, tại Armenia, buổi ra mắt bộ phim tài liệu "Không gian bên trong" về Alexei Leonov đã diễn ra. Nó được giới thiệu bởi con gái của phi hành gia, Oksana Leonova. Bộ phim dựa trên cuộc phỏng vấn cuối cùng của nhà tiên phong này.

7.3. Giao tiếp khoa học và hợp tác quốc tế

Leonov, cùng với Rusty Schweickart, đã thành lập Hiệp hội Các nhà Thám hiểm Không gian vào năm 1985. Thành viên được mở cho tất cả những người đã bay quanh Trái Đất.
Leonov đã tạo ra hình ảnh Stephen Hawking cho huy chương Huy chương Stephen Hawking vì Truyền thông Khoa học, được thành lập bởi Liên hoan Starmus. Kể từ năm 2015, nó được trao cho các công trình đóng góp vào việc thúc đẩy kiến thức khoa học trong các lĩnh vực khác nhau, như âm nhạc, nghệ thuật, điện ảnh. Chân dung Hawking do phi hành gia vẽ được khắc trên mặt trước của "Oscar khoa học". Mặt sau khắc họa chuyến đi bộ ngoài không gian đầu tiên của Leonov và cây đàn guitar của Brian May, tượng trưng cho hai thành phần chính của lễ hội. Leonov đã tạo ra thiết kế cho mặt sau trong sự hợp tác chặt chẽ với May.