Sri Lanka

3.1. Thời tiền sử

Lịch sử tiền sử của Sri Lanka kéo dài từ 125.000 năm trước và có thể xa hơn nữa, đến 500.000 năm trước. Thời kỳ này bao gồm các giai đoạn Đồ đá cũ, Đồ đá giữa và đầu Thời đại đồ sắt. Trong số các khu định cư của con người thời Đồ đá cũ được phát hiện ở Sri Lanka, Pahiyangala (niên đại 37.000 năm trước Công nguyên - BP), được đặt theo tên nhà sư Pháp Hiển người Trung Quốc; Batadombalena (28.500 BP); và Belilena (12.000 BP) là những địa điểm quan trọng nhất. Trong các hang động này, các nhà khảo cổ đã tìm thấy hài cốt của người hiện đại về mặt giải phẫu mà họ đặt tên là Người Balangoda, cùng các bằng chứng khác cho thấy họ có thể đã tham gia vào nông nghiệp và nuôi chó nhà để săn bắt.

Những cư dân sớm nhất của Sri Lanka có lẽ là tổ tiên của người Vedda, một dân tộc bản địa với số lượng khoảng 2.500 người sống ở Sri Lanka hiện đại.

Trong thời kỳ tiền sử muộn (1000-500 TCN), Sri Lanka có sự thống nhất về văn hóa với miền nam Ấn Độ, chia sẻ cùng các hình thức mai táng cự thạch, đồ gốm (văn hóa gốm đen và đỏ), công nghệ sắt, kỹ thuật canh tác và các biểu tượng trên đá cự thạch. Tổ hợp văn hóa này lan rộng từ miền nam Ấn Độ cùng với các thị tộc Dravida như Velir, trước khi có sự di cư của những người nói tiếng Prakrit.

Một trong những tài liệu viết đầu tiên đề cập đến hòn đảo được tìm thấy trong sử thi Ramayana của Ấn Độ, trong đó mô tả chi tiết về một vương quốc tên là Lanka được tạo ra bởi nhà điêu khắc thần thánh Vishvakarma cho Kubera, Thần của Cải. Người ta nói rằng Kubera đã bị lật đổ bởi người anh em cùng cha khác mẹ là rakshasa, Ravana.

3.2. Thời cổ đại

Theo Mahāvaṃsa, một biên niên sử Pāḷi được viết vào thế kỷ thứ 5 Công Nguyên, những cư dân ban đầu của Sri Lanka được cho là người Yaksha và Naga. Lịch sử Sinhala theo truyền thống bắt đầu vào năm 543 TCN với sự xuất hiện của Hoàng tử Vijaya, một hoàng tử bán huyền thoại đã cùng 700 tùy tùng đi thuyền đến Sri Lanka sau khi bị trục xuất khỏi vương quốc Vanga (ngày nay là Bengal). Ông đã thành lập Vương quốc Tambapanni, gần Mannar ngày nay. Vijaya (Singha) là người đầu tiên trong số khoảng 189 vị vua của Sri Lanka được mô tả trong các biên niên sử như Dīpavaṃsa, Mahāvaṃsa, Cūḷavaṃsa, và Rājāvaliya.

Khi những người nói tiếng Prakrit chiếm ưu thế trên đảo, Mahāvaṃsa kể lại thêm về sự di cư sau đó của các cô dâu hoàng gia và các đẳng cấp phục vụ từ vương quốc Pandya của người Tamil đến vương quốc Anuradhapura trong thời kỳ lịch sử sơ khai.

Thời kỳ Anuradhapura (377 TCN - 1017 CN) bắt đầu với việc thành lập vương quốc Anuradhapura vào năm 380 TCN dưới thời trị vì của Pandukabhaya. Sau đó, Anuradhapura đóng vai trò là kinh đô của đất nước trong gần 1.400 năm. Người Sri Lanka cổ đại xuất sắc trong việc xây dựng một số loại công trình như hồ chứa nước (tanks), tháp dagoba và cung điện. Xã hội trải qua một sự biến đổi lớn dưới thời trị vì của Devanampiya Tissa, với sự du nhập của Phật giáo từ Ấn Độ. Năm 250 TCN, Mahinda, một tỳ kheo và là con trai của Hoàng đế Ashoka thuộc Đế quốc Maurya, đã đến Mihintale mang theo thông điệp của Phật giáo. Sứ mệnh của ông đã thuyết phục được nhà vua, người đã theo đạo và truyền bá nó trong toàn dân số Sinhala.

Các vương quốc kế tiếp của Sri Lanka duy trì nhiều trường phái Phật giáo và tu viện, đồng thời hỗ trợ việc truyền bá Phật giáo sang các nước khác ở Đông Nam Á. Các Tỳ kheo Sri Lanka đã học tập tại trường đại học Phật giáo cổ đại nổi tiếng của Ấn Độ là Nalanda, nơi đã bị Muhammad Bakhtiyar Khalji phá hủy. Có khả năng nhiều kinh điển từ Nalanda được bảo tồn trong nhiều tu viện của Sri Lanka và dạng chữ viết của Tripiṭaka, bao gồm cả văn học Phật giáo Sinhala, là một phần của Đại học Nalanda. Năm 245 TCN, tỳ kheo ni Sanghamitta đã đến cùng với cây Jaya Sri Maha Bodhi, được coi là một cây con từ Cây Bồ Đề lịch sử nơi Phật Gautama giác ngộ. Nó được coi là cây do con người trồng lâu đời nhất (có ghi chép lịch sử liên tục) trên thế giới.

Sri Lanka đã trải qua cuộc xâm lược nước ngoài đầu tiên trong số nhiều cuộc xâm lược dưới thời trị vì của Suratissa, người đã bị đánh bại bởi hai thương nhân buôn ngựa tên là Sena và Guttika từ Nam Ấn Độ. Cuộc xâm lược tiếp theo diễn ra ngay sau đó vào năm 205 TCN bởi một người Chola tên là Elara, người đã lật đổ Asela và cai trị đất nước trong 44 năm. Dutugamunu, con trai cả của tiểu vương khu vực phía nam, Kavan Tissa, đã đánh bại Elara trong Trận Vijithapura. Trong suốt hai thiên niên kỷ rưỡi tồn tại, vương quốc Sinhala đã bị các triều đại Nam Ấn Độ láng giềng như Chola, Pandya, và Pallava xâm lược ít nhất tám lần. Cũng có những cuộc xâm nhập của các vương quốc Kalinga (nay là Odisha) và từ Bán đảo Mã Lai.

Hội đồng Phật giáo lần thứ tư được tổ chức tại Anuradhapura Maha Viharaya ở Sri Lanka dưới sự bảo trợ của Valagamba vào năm 25 TCN. Hội đồng được tổ chức để đối phó với một năm mà mùa màng ở Sri Lanka đặc biệt thất bát và nhiều nhà sư Phật giáo sau đó đã chết đói. Vì Kinh điển Pali vào thời điểm đó là văn học truyền miệng được duy trì trong nhiều bản hiệu đính bởi các dhammabhāṇaka (người tụng Pháp), các nhà sư còn sống sót đã nhận ra nguy cơ của việc không ghi chép lại nó để ngay cả khi một số nhà sư có nhiệm vụ nghiên cứu và ghi nhớ các phần của Kinh điển cho các thế hệ sau qua đời, giáo lý sẽ không bị mất. Sau hội đồng, các bản thảo lá cọ chứa đựng Kinh điển hoàn chỉnh đã được mang đến các nước khác như Miến Điện, Thái Lan, Campuchia và Lào.

Sri Lanka là quốc gia châu Á đầu tiên được biết đến có một nữ quân chủ: Anula của Anuradhapura (trị vì 47-42 TCN). Các vị vua Sri Lanka đã thực hiện một số dự án xây dựng đáng chú ý như Sigiriya, được gọi là "Pháo đài trên bầu trời", được xây dựng dưới thời trị vì của Kashyapa I, người trị vì từ năm 477 đến 495. Pháo đài đá Sigiriya được bao quanh bởi một mạng lưới tường thành và hào nước rộng lớn. Bên trong khu vực bảo vệ này là các khu vườn, ao hồ, đình nghỉ, cung điện và các công trình kiến trúc khác.

Năm 993 CN, cuộc xâm lược của hoàng đế Chola Rajaraja I đã buộc vị vua Sinhala lúc đó là Mahinda V phải chạy trốn đến miền nam Sri Lanka. Lợi dụng tình hình này, Rajendra I, con trai của Rajaraja I, đã phát động một cuộc xâm lược lớn vào năm 1017. Mahinda V bị bắt và đưa đến Ấn Độ, và quân Chola đã cướp phá thành phố Anuradhapura gây ra sự sụp đổ của vương quốc Anuradhapura. Sau đó, họ chuyển kinh đô đến Polonnaruwa.

3.3. Thời trung đại và cận đại

Sau một chiến dịch kéo dài 17 năm, Vijayabahu I đã thành công đánh đuổi quân Chola ra khỏi Sri Lanka vào năm 1070, thống nhất đất nước lần đầu tiên sau hơn một thế kỷ. Theo yêu cầu của ông, các nhà sư được thụ phong đã được cử từ Miến Điện đến Sri Lanka để tái lập Phật giáo, vốn gần như đã biến mất khỏi đất nước trong thời kỳ Chola cai trị. Trong thời trung đại, Sri Lanka được chia thành ba tiểu vùng, cụ thể là Ruhunu, Pihiti và Maya.

Hệ thống thủy lợi của Sri Lanka đã được mở rộng đáng kể dưới thời trị vì của Parākramabāhu Đại đế (1153-1186). Thời kỳ này được coi là thời điểm Sri Lanka ở đỉnh cao quyền lực. Ông đã xây dựng 1.470 hồ chứa - con số cao nhất của bất kỳ vị vua nào trong lịch sử Sri Lanka - sửa chữa 165 đập, 3.910 kênh đào, 163 hồ chứa lớn và 2.376 hồ chứa nhỏ. Công trình nổi tiếng nhất của ông là Parakrama Samudra, dự án thủy lợi lớn nhất của Sri Lanka thời trung đại. Triều đại của Parākramabāhu được ghi nhớ với hai chiến dịch lớn - ở miền nam Ấn Độ như một phần của cuộc chiến tranh kế vị Pandya, và một cuộc tấn công trừng phạt chống lại các vị vua Ramanna (Myanmar) vì nhiều hành vi được cho là xúc phạm đến Sri Lanka.

Sau khi ông qua đời, Sri Lanka dần suy yếu về quyền lực. Năm 1215, Kalinga Magha, một kẻ xâm lược không rõ nguồn gốc, được xác định là người sáng lập vương quốc Jaffna, đã xâm lược và chiếm giữ Vương quốc Polonnaruwa. Ông ta khởi hành từ Kalinga cách 690 hải lý trên 100 tàu lớn với một đội quân 24.000 người. Không giống như những kẻ xâm lược trước đó, ông ta đã cướp bóc, tàn phá và phá hủy mọi thứ trong các vương quốc Anuradhapura và Polonnaruwa cổ đại đến mức không thể phục hồi. Ưu tiên cai trị của ông ta là khai thác càng nhiều càng tốt từ đất đai và lật đổ càng nhiều truyền thống của Rajarata càng tốt. Triều đại của ông ta chứng kiến sự di cư hàng loạt của người Sinhala bản địa đến phía nam và phía tây Sri Lanka, và vào vùng nội địa miền núi, nhằm thoát khỏi quyền lực của ông ta.

Sri Lanka chưa bao giờ thực sự phục hồi sau những ảnh hưởng của cuộc xâm lược của Kalinga Magha. Vua Vijayabâhu III, người lãnh đạo cuộc kháng chiến, đã đưa vương quốc đến Dambadeniya. Trong khi đó, miền bắc cuối cùng đã phát triển thành vương quốc Jaffna. Vương quốc Jaffna chưa bao giờ nằm dưới sự cai trị của bất kỳ vương quốc nào ở miền nam ngoại trừ một lần; vào năm 1450, sau cuộc chinh phục do con trai nuôi của vua Parâkramabâhu VI, Hoàng tử Sapumal lãnh đạo. Ông cai trị miền Bắc từ năm 1450 đến năm 1467 CN.

Ba thế kỷ tiếp theo bắt đầu từ năm 1215 được đánh dấu bằng một tập hợp các kinh đô thay đổi liên tục ở miền nam và miền trung Sri Lanka, bao gồm Dambadeniya, Yapahuwa, Gampola, Raigama, Kotte, Sitawaka, và cuối cùng là Kandy. Năm 1247, vương quốc Mã Lai Tambralinga, một chư hầu của Sri Vijaya do vua Chandrabhanu lãnh đạo, đã xâm lược ngắn hạn Sri Lanka từ Đông Nam Á hải đảo. Sau đó, họ bị triều đại Pandyan của Nam Ấn Độ trục xuất. Tuy nhiên, cuộc xâm lược tạm thời này đã củng cố dòng chảy ổn định của sự hiện diện của các nhóm dân tộc Austronesia thương nhân khác nhau, từ người Sumatra (Indonesia) đến người Lucoes (Philippines) vào Sri Lanka, vốn đã xảy ra từ năm 200 TCN. Đô đốc Trung Quốc Trịnh Hòa và lực lượng hải quân viễn chinh của ông đã đổ bộ vào Galle, Sri Lanka vào năm 1409 và giao chiến với vua địa phương Vira Alakesvara của Gampola trong cuộc chiến tranh Minh-Kotte. Trịnh Hòa đã bắt giữ Vua Vira Alakesvara và sau đó thả ông ta. Trịnh Hòa đã dựng lên Bia Tam ngữ Galle, một tấm bia đá tại Galle được viết bằng ba ngôn ngữ (tiếng Trung, tiếng Tamil, và tiếng Ba Tư), để kỷ niệm chuyến thăm của mình. Bia đá này được S. H. Thomlin phát hiện tại Galle vào năm 1911 và hiện được bảo quản tại Bảo tàng Quốc gia Colombo.

Thời kỳ cận đại của Sri Lanka bắt đầu với sự xuất hiện của nhà thám hiểm và quân nhân Bồ Đào Nha Lourenço de Almeida, con trai của Francisco de Almeida, vào năm 1505. Năm 1517, người Bồ Đào Nha xây dựng một pháo đài tại thành phố cảng Colombo và dần dần mở rộng quyền kiểm soát của họ đối với các khu vực ven biển. Năm 1592, sau nhiều thập kỷ chiến tranh không liên tục với người Bồ Đào Nha, Vimaladharmasuriya I đã dời vương quốc của mình đến thành phố nội địa Kandy, một địa điểm mà ông cho là an toàn hơn trước các cuộc tấn công. Năm 1619, do các cuộc tấn công của Bồ Đào Nha, sự tồn tại độc lập của vương quốc Jaffna đã chấm dứt.

Dưới thời trị vì của Rajasinha II, các nhà thám hiểm Hà Lan đã đến hòn đảo này. Năm 1638, nhà vua đã ký một hiệp ước với Công ty Đông Ấn Hà Lan để loại bỏ người Bồ Đào Nha, những người cai trị hầu hết các khu vực ven biển. Chiến tranh Hà Lan-Bồ Đào Nha sau đó đã dẫn đến chiến thắng của Hà Lan, với Colombo rơi vào tay Hà Lan vào năm 1656. Người Hà Lan vẫn ở lại những khu vực họ đã chiếm được, do đó vi phạm hiệp ước họ đã ký năm 1638. Người Burgher, một nhóm dân tộc riêng biệt, đã xuất hiện do sự hòa trộn giữa người Hà Lan và người Sri Lanka bản địa trong thời kỳ này.

Vương quốc Kandy là chế độ quân chủ độc lập cuối cùng của Sri Lanka. Năm 1595, Vimaladharmasurya đã mang Xá lợi Răng Phật thiêng liêng-biểu tượng truyền thống của quyền lực hoàng gia và tôn giáo của người Sinhala-đến Kandy và xây dựng Đền thờ Xá lợi Răng Phật. Bất chấp chiến tranh không liên tục với người châu Âu, vương quốc vẫn tồn tại. Sau đó, một cuộc khủng hoảng kế vị đã nảy sinh ở Kandy sau cái chết của vua Vira Narendra Sinha vào năm 1739. Ông đã kết hôn với một công chúa Nayakkar nói tiếng Telugu từ Nam Ấn Độ (Madurai) và không có con với bà. Cuối cùng, với sự hỗ trợ của tỳ kheo Weliwita Sarankara và bỏ qua quyền của "Unambuwe Bandara", ngai vàng đã được truyền cho anh trai của một trong những công chúa của Narendrasinha, bỏ qua con trai riêng của Narendrasinha với một cung phi người Sinhala. Vị vua mới được trao vương miện Sri Vijaya Rajasinha vào cuối năm đó. Các vị vua của triều đại Nayakkar đã phát động nhiều cuộc tấn công vào các khu vực do Hà Lan kiểm soát, nhưng đều không thành công.

3.4. Thời kỳ thuộc địa

Trong Chiến tranh Napoléon, lo sợ rằng sự kiểm soát của Pháp đối với Hà Lan có thể giao Sri Lanka cho Pháp, Đế quốc Anh đã chiếm đóng các khu vực ven biển của hòn đảo (mà họ gọi là thuộc địa Ceylon thuộc Anh) một cách dễ dàng vào năm 1796. Hai năm sau, vào năm 1798, Sri Rajadhi Rajasinha, vị vua thứ ba trong số bốn vị vua Nayakkar của Sri Lanka, qua đời vì sốt. Sau cái chết của ông, một cháu trai của Rajadhi Rajasinha, Kannasamy mười tám tuổi, đã lên ngôi. Vị vua trẻ, nay mang tên Sri Vikrama Rajasinha, đã đối mặt với một cuộc xâm lược của Anh vào năm 1803 nhưng đã phản công thành công. Chiến tranh Kandyan lần thứ nhất kết thúc trong bế tắc.

Đến lúc đó, toàn bộ khu vực ven biển nằm dưới sự kiểm soát của Công ty Đông Ấn Anh do kết quả của Hiệp ước Amiens. Ngày 14 tháng 2 năm 1815, Kandy bị Anh chiếm đóng trong Chiến tranh Kandyan lần thứ hai, chấm dứt nền độc lập của Sri Lanka. Sri Vikrama Rajasinha, vị vua bản địa cuối cùng của Sri Lanka, bị lưu đày sang Ấn Độ. Công ước Kandyan chính thức nhượng toàn bộ đất nước cho Đế quốc Anh. Những nỗ lực của các nhà quý tộc Sri Lanka nhằm làm suy yếu quyền lực của Anh vào năm 1818 trong Cuộc nổi dậy Uva đã bị Thống đốc Robert Brownrigg dập tắt.

Sự khởi đầu của thời kỳ hiện đại của Sri Lanka được đánh dấu bằng các cuộc cải cách Colebrooke-Cameron năm 1833. Họ đã giới thiệu một nền văn hóa chính trị công lợi và tự do cho đất nước dựa trên pháp quyền và hợp nhất các tỉnh Kandyan và duyên hải thành một đơn vị chính phủ duy nhất. Một hội đồng điều hành và một hội đồng lập pháp đã được thành lập, sau này trở thành nền tảng của một cơ quan lập pháp đại diện. Đến thời điểm này, các thử nghiệm với các đồn điền cà phê đã thành công phần lớn.

Chẳng bao lâu, cà phê trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Sri Lanka. Giá cà phê giảm do cuộc suy thoái năm 1847 đã làm đình trệ sự phát triển kinh tế và khiến thống đốc phải đưa ra một loạt các loại thuế đối với súng ống, chó, cửa hàng, thuyền bè, v.v., và tái áp dụng một hình thức rajakariya, yêu cầu sáu ngày lao động miễn phí trên đường hoặc trả một khoản tiền tương đương. Những biện pháp khắc nghiệt này đã gây bất bình cho người dân địa phương, và một cuộc nổi dậy khác đã nổ ra vào năm 1848. Một loại bệnh hại lá tàn phá, Hemileia vastatrix, đã tấn công các đồn điền cà phê vào năm 1869, phá hủy toàn bộ ngành công nghiệp trong vòng mười lăm năm. Người Anh nhanh chóng tìm ra một sự thay thế: từ bỏ cà phê, họ bắt đầu trồng chè. Sản xuất chè phát triển mạnh trong những thập kỷ tiếp theo. Các đồn điền cao su quy mô lớn bắt đầu vào đầu thế kỷ 20.

Đến cuối thế kỷ 19, một tầng lớp xã hội trí thức mới vượt qua ranh giới chủng tộc và đẳng cấp đã nổi lên thông qua những nỗ lực của Anh nhằm tuyển dụng người bản xứ vào Cục Dân sự Ceylon và các ngành nghề pháp lý, giáo dục, kỹ thuật và y tế. Các nhà lãnh đạo mới đại diện cho các nhóm dân tộc khác nhau của dân số trong Hội đồng Lập pháp Ceylon trên cơ sở cộng đồng. Các nhà phục hưng Phật giáo và Hindu đã phản ứng chống lại các hoạt động của truyền giáo Kitô giáo. Hai thập kỷ đầu của thế kỷ 20 được ghi nhận bởi sự hòa hợp độc đáo giữa giới lãnh đạo chính trị người Sinhala và Tamil, điều mà sau này đã không còn nữa.

Dịch sốt rét năm 1906 ở Ceylon thực sự bắt đầu vào đầu những năm 1900, nhưng trường hợp đầu tiên được ghi nhận vào năm 1906.

Năm 1919, các tổ chức chính trị lớn của người Sinhala và Tamil đã hợp nhất để thành lập Quốc hội Quốc gia Ceylon, dưới sự lãnh đạo của Ponnambalam Arunachalam, gây áp lực lên các nhà cai trị thuộc địa để có thêm các cải cách hiến pháp. Nhưng không có sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng, và với sự khuyến khích của thống đốc đối với "đại diện cộng đồng" bằng cách tạo ra một "ghế Colombo" lơ lửng giữa người Sinhala và người Tamil, Quốc hội đã mất đà vào giữa những năm 1920.

Các cuộc cải cách Donoughmore năm 1931 đã bác bỏ đại diện cộng đồng và giới thiệu quyền bầu cử phổ thông cho người trưởng thành (quyền bầu cử chỉ chiếm 4% trước cải cách). Bước đi này bị giới lãnh đạo chính trị Tamil chỉ trích mạnh mẽ, những người nhận ra rằng họ sẽ bị giảm xuống thành thiểu số trong Hội đồng Nhà nước Ceylon mới được thành lập, kế nhiệm hội đồng lập pháp. Năm 1937, nhà lãnh đạo Tamil G. G. Ponnambalam yêu cầu đại diện 50-50 (50% cho người Sinhala và 50% cho các nhóm dân tộc khác) trong Hội đồng Nhà nước. Tuy nhiên, yêu cầu này không được đáp ứng bởi các cuộc cải cách Soulbury năm 1944-45. Phong trào đấu tranh giành độc lập đã phát triển mạnh mẽ trong thế kỷ 20, dẫn đến việc Ceylon giành được độc lập vào ngày 4 tháng 2 năm 1948, trở thành một quốc gia tự trị trong Khối Thịnh vượng chung Anh. Những thay đổi kinh tế-xã hội do ách đô hộ gây ra bao gồm sự hình thành nền kinh tế đồn điền, sự thay đổi trong cơ cấu xã hội với sự xuất hiện của tầng lớp lao động mới và tầng lớp trí thức được đào tạo theo kiểu phương Tây, cũng như sự du nhập các hệ thống pháp luật, hành chính và giáo dục của Anh. Tuy nhiên, sự cai trị của thực dân cũng gây ra những bất bình đẳng và căng thẳng sắc tộc, đặc biệt là giữa cộng đồng Sinhala và Tamil, những vấn đề này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến Sri Lanka trong giai đoạn hậu độc lập.

3.5. Thời kỳ đương đại

Hiến pháp Soulbury đã mở ra vị thế dominion, với nền độc lập được tuyên bố vào ngày 4 tháng 2 năm 1948. D. S. Senanayake trở thành Thủ tướng đầu tiên của Ceylon. Các nhà lãnh đạo Tamil nổi tiếng bao gồm Ponnambalam và Arunachalam Mahadeva đã tham gia nội các của ông. Hải quân Hoàng gia Anh vẫn đóng quân tại Trincomalee cho đến năm 1956. Một cuộc biểu tình toàn quốc chống lại việc rút bỏ khẩu phần gạo đã dẫn đến việc thủ tướng Dudley Senanayake từ chức.

S. W. R. D. Bandaranaike được bầu làm thủ tướng vào năm 1956. Ba năm cầm quyền của ông đã có ảnh hưởng sâu sắc thông qua vai trò tự xưng là "người bảo vệ nền văn hóa Sinhala bị bao vây". Ông đã giới thiệu Đạo luật Chỉ Sinhala gây tranh cãi, công nhận tiếng Sinhala là ngôn ngữ chính thức duy nhất của chính phủ. Mặc dù được đảo ngược một phần vào năm 1958, dự luật này đã gây ra mối lo ngại nghiêm trọng cho cộng đồng Tamil, những người coi đó là mối đe dọa đối với ngôn ngữ và văn hóa của họ.

Đảng Liên bang (FP) đã phát động một phong trào phản kháng bất bạo động (satyagraha) chống lại dự luật, điều này đã thúc đẩy Bandaranaike đạt được một thỏa thuận (Hiệp ước Bandaranaike-Chelvanayakam) với S. J. V. Chelvanayakam, lãnh đạo của FP, để giải quyết xung đột sắc tộc đang rình rập. Hiệp ước tỏ ra không hiệu quả trước các cuộc biểu tình đang diễn ra của phe đối lập và giới tăng lữ Phật giáo. Dự luật, cùng với các kế hoạch thuộc địa hóa khác nhau của chính phủ, đã góp phần lớn vào sự bất hòa chính trị giữa các nhà lãnh đạo chính trị Sinhala và Tamil. Bandaranaike bị một nhà sư Phật giáo cực đoan ám sát vào năm 1959.

Sirimavo Bandaranaike, góa phụ của Bandaranaike, nhậm chức thủ tướng vào năm 1960, và đã chống chọi được một âm mưu đảo chính vào năm 1962. Trong nhiệm kỳ thủ tướng thứ hai của bà, chính phủ đã thiết lập các chính sách kinh tế xã hội chủ nghĩa, tăng cường quan hệ với Liên Xô và Trung Quốc, đồng thời thúc đẩy chính sách không liên kết. Năm 1971, Ceylon trải qua một cuộc nổi dậy của chủ nghĩa Marx, nhanh chóng bị đàn áp. Năm 1972, đất nước trở thành một nước cộng hòa mang tên Sri Lanka, từ bỏ vị thế dominion của mình. Những bất bình kéo dài của thiểu số và việc sử dụng chủ nghĩa cảm xúc cộng đồng như một vũ khí tranh cử của cả các nhà lãnh đạo Sinhala và Tamil đã tiếp tay cho một lực lượng quân sự Tamil non trẻ ở miền bắc trong những năm 1970. Chính sách tiêu chuẩn hóa của chính phủ Sirimavo nhằm khắc phục sự chênh lệch trong việc tuyển sinh đại học, về bản chất là một hành động khẳng định nhằm hỗ trợ sinh viên có hoàn cảnh địa lý khó khăn được học đại học, đã dẫn đến việc giảm tỷ lệ sinh viên Tamil ở bậc đại học và đóng vai trò là chất xúc tác trực tiếp cho sự trỗi dậy của chủ nghĩa quân sự. Vụ ám sát Thị trưởng Jaffna Alfred Duraiyappah vào năm 1975 bởi Những con Hổ giải phóng Tamil Eelam (LTTE) đã đánh dấu một điểm khủng hoảng.

Chính phủ của J. R. Jayawardene lên nắm quyền vào năm 1977, đánh bại chính phủ Mặt trận Thống nhất. Jayawardene đã giới thiệu một hiến pháp mới, cùng với một nền kinh tế thị trường tự do và một chức tổng thống hành pháp hùng mạnh theo mô hình của Pháp. Điều này đã khiến Sri Lanka trở thành quốc gia Nam Á đầu tiên tự do hóa nền kinh tế của mình. Bắt đầu từ năm 1983, căng thẳng sắc tộc đã biểu hiện thành một cuộc nổi dậy không liên tục chống lại chính phủ của LTTE. Một cuộc tấn công của LTTE vào 13 binh sĩ đã dẫn đến sự khởi đầu của một cuộc nội chiến, và để đáp lại, các cuộc bạo loạn chủng tộc chống người Tamil đã diễn ra, được cho là do các bộ trưởng cứng rắn người Sinhala hậu thuẫn, dẫn đến hơn 150.000 thường dân Tamil phải rời bỏ hòn đảo, tìm kiếm tị nạn ở các nước khác.

Những sai lầm trong chính sách đối ngoại đã dẫn đến việc Ấn Độ tăng cường sức mạnh cho LTTE bằng cách cung cấp vũ khí và huấn luyện. Năm 1987, Hiệp định Ấn Độ-Sri Lanka được ký kết và Lực lượng Gìn giữ Hòa bình Ấn Độ (IPKF) được triển khai ở miền bắc Sri Lanka để ổn định khu vực bằng cách vô hiệu hóa LTTE. Cùng năm đó, JVP đã phát động cuộc nổi dậy thứ hai ở miền Nam Sri Lanka, đòi hỏi phải tái triển khai IPKF vào năm 1990. Vào tháng 10 năm 1990, LTTE đã trục xuất người Moor Sri Lanka (người Hồi giáo) khỏi miền bắc Sri Lanka. Năm 2002, chính phủ Sri Lanka và LTTE đã ký một thỏa thuận ngừng bắn do Na Uy làm trung gian.

Trận sóng thần châu Á năm 2004 đã giết chết hơn 30.000 người và khiến hơn 500.000 người ở Sri Lanka phải di dời. Từ năm 1985 đến 2006, chính phủ Sri Lanka và quân nổi dậy Tamil đã tổ chức bốn vòng đàm phán hòa bình nhưng không thành công. Cả LTTE và chính phủ đều nối lại giao tranh vào năm 2006, và chính phủ chính thức rút khỏi thỏa thuận ngừng bắn vào năm 2008. Năm 2009, dưới Tổng thống Mahinda Rajapaksa, Lực lượng Vũ trang Sri Lanka đã đánh bại LTTE, chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài 26 năm vào ngày 19 tháng 5 năm 2009, và tái thiết lập quyền kiểm soát toàn bộ đất nước của Chính phủ Sri Lanka. Tổng cộng, từ 60.000 đến 100.000 người đã thiệt mạng trong suốt 26 năm xung đột.
Các sự kiện nổi bật khác bao gồm các vụ tấn công khủng bố Lễ Phục sinh năm 2019 do nhóm National Thowheeth Jama'ath thực hiện, giết chết 261 người vô tội. Cuộc khủng hoảng kinh tế bắt đầu từ năm 2019 đã dẫn đến các cuộc biểu tình lớn và sự thay đổi chính phủ vào năm 2022.

4.1. Khí hậu

Khí hậu ở Sri Lanka là nhiệt đới và ấm áp do tác động điều hòa của gió biển. Nhiệt độ trung bình dao động từ 17 °C ở Cao nguyên Trung tâm, nơi sương giá có thể xuất hiện trong vài ngày vào mùa đông, đến tối đa 33 °C ở các khu vực độ cao thấp. Nhiệt độ trung bình hàng năm dao động từ 28 °C đến gần 31 °C. Nhiệt độ ngày và đêm có thể chênh lệch từ 14 °C đến 18 °C.

Mô hình mưa chịu ảnh hưởng của gió mùa từ Ấn Độ Dương và Vịnh Bengal. "Vùng ẩm ướt" và một số sườn núi đón gió của vùng cao nguyên trung tâm nhận được tới 2.50 K mm mưa mỗi năm, nhưng các sườn núi khuất gió ở phía đông và đông bắc nhận được ít mưa. Hầu hết các vùng phía đông, đông nam và bắc của Sri Lanka tạo thành "vùng khô", nhận được từ 1.20 K mm đến 1.90 K mm mưa hàng năm.

Các bờ biển khô cằn phía tây bắc và đông nam nhận được lượng mưa ít nhất, từ 800 mm đến 1.20 K mm mỗi năm. Các cơn gió giật định kỳ xảy ra và đôi khi các xoáy thuận nhiệt đới mang đến bầu trời u ám và mưa cho các vùng phía tây nam, đông bắc và phía đông của hòn đảo. Độ ẩm thường cao hơn ở phía tây nam và các vùng núi và phụ thuộc vào mô hình mưa theo mùa. Sự gia tăng lượng mưa trung bình cùng với các sự kiện mưa lớn hơn đã dẫn đến lũ lụt tái diễn và các thiệt hại liên quan đến cơ sở hạ tầng, cung cấp tiện ích và kinh tế đô thị. Mùa khô thường kéo dài từ tháng 5 đến tháng 9 ở các vùng phía tây nam và từ tháng 12 đến tháng 2 ở các vùng phía đông bắc. Mùa mưa tương ứng là từ tháng 10 đến tháng 1 (gió mùa đông bắc) và từ tháng 5 đến tháng 7 (gió mùa tây nam).

4.2. Hệ động thực vật

Tây Ghats của Ấn Độ và Sri Lanka nằm trong số 18 điểm nóng đa dạng sinh học toàn cầu đầu tiên do mức độ đặc hữu cao của các loài. Số lượng điểm nóng đa dạng sinh học hiện đã tăng lên 34. Sri Lanka có đa dạng sinh học trên một đơn vị diện tích cao nhất trong số các quốc gia châu Á đối với thực vật có hoa và tất cả các nhóm động vật có xương sống trừ chim. Một tỷ lệ đáng kể các loài trong hệ thực vật và động vật của nó, 27% trong số 3.210 loài thực vật có hoa và 22% động vật có vú, là đặc hữu. Sri Lanka hỗ trợ một hệ chim phong phú với 453 loài, bao gồm 240 loài chim được biết là sinh sản trong nước. 33 loài được một số nhà nghiên cứu chim chấp nhận là đặc hữu trong khi một số nhà nghiên cứu chim chỉ coi 27 loài là đặc hữu và 6 loài còn lại được coi là loài đặc hữu được đề xuất. Các khu bảo tồn của Sri Lanka được quản lý bởi hai cơ quan chính phủ; Cục Bảo tồn Rừng và Cục Bảo tồn Động vật Hoang dã. Cục Bảo tồn Động vật Hoang dã quản lý 61 khu bảo tồn động vật hoang dã, 22 vườn quốc gia, bốn khu bảo tồn thiên nhiên, ba khu bảo tồn thiên nhiên nghiêm ngặt và một hành lang rừng trong khi Cục Bảo tồn Rừng giám sát 65 khu rừng bảo tồn và một khu vực hoang dã di sản quốc gia. 26,5% diện tích đất của đất nước được bảo vệ hợp pháp. Đây là tỷ lệ phần trăm diện tích được bảo vệ cao hơn so với phần còn lại của châu Á.

Sri Lanka có bốn vùng sinh thái trên cạn: rừng mưa đất thấp Sri Lanka, rừng mưa núi Sri Lanka, rừng khô thường xanh vùng khô Sri Lanka, và rừng cây bụi gai Deccan. Các loài keo có hoa phát triển mạnh trên Bán đảo Jaffna khô cằn. Trong số các loài cây của rừng khô hạn có các loài có giá trị như satinwood, mun, thiết mộc, dái ngựa và tếch. Vùng ẩm ướt là một khu rừng mưa nhiệt đới thường xanh với cây cao, tán lá rộng và một lớp cây bụi dày đặc gồm dây leo và cây leo. Rừng thường xanh cận nhiệt đới tương tự như rừng ở các vùng khí hậu ôn đới phát triển mạnh ở các độ cao lớn hơn.

Vườn quốc gia Yala ở phía đông nam bảo vệ các đàn voi, hươu và công. Vườn quốc gia Wilpattu ở phía tây bắc, vườn quốc gia lớn nhất, bảo tồn môi trường sống của nhiều loài chim nước như cò, bồ nông, ibis, và cò thìa. Hòn đảo có bốn khu dự trữ sinh quyển: Bundala, Khu bảo tồn rừng Hurulu, Kanneliya-Dediyagala-Nakiyadeniya, và Sinharaja. Sinharaja là nơi sinh sống của 26 loài chim đặc hữu và 20 loài rừng mưa nhiệt đới, bao gồm cả loài phướn mặt đỏ khó nắm bắt, phướn mỏ xanh và giẻ cùi xanh Sri Lanka. Tiềm năng di truyền chưa được khai thác của hệ thực vật Sinharaja là rất lớn. Trong số 211 cây gỗ và dây leo trong khu bảo tồn, 139 (66%) là loài đặc hữu. Tổng mật độ thực vật, bao gồm cây, cây bụi, cây thân thảo và cây con, được ước tính là 240.000 cá thể trên một hecta. Vườn quốc gia Minneriya giáp với Hồ Minneriya, một nguồn nước quan trọng cho voi sống trong các khu rừng xung quanh. Được mệnh danh là "The Gathering", sự tập trung của voi có thể được nhìn thấy trên lòng hồ vào cuối mùa khô (tháng 8 đến tháng 10) khi các nguồn nước xung quanh dần cạn kiệt. Công viên cũng bao gồm một loạt các môi trường sống vi mô bao gồm rừng thường xanh gió mùa nhiệt đới vùng khô cổ điển, các đám tre khổng lồ dày đặc, đồng cỏ đồi núi (patanas) và đồng cỏ (talawas). Các khu bảo tồn thiên nhiên này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và thu hút du lịch sinh thái.

Trong Chương trình Mahaweli những năm 1970 và 1980 ở miền bắc Sri Lanka, chính phủ đã dành ra bốn khu đất với tổng diện tích 1.90 K km² làm vườn quốc gia. Số liệu thống kê về độ che phủ rừng của Sri Lanka cho thấy nạn phá rừng nhanh chóng từ năm 1956 đến 2010. Năm 1956, 44,2% diện tích đất của đất nước có độ che phủ rừng. Độ che phủ rừng suy giảm nhanh chóng trong những thập kỷ gần đây; 29,6% vào năm 1999, 28,7% vào năm 2010.

5.1. Các đảng phái chính

Văn hóa chính trị hiện tại ở Sri Lanka là sự cạnh tranh giữa hai liên minh đối thủ: Liên minh Tự do Nhân dân Thống nhất (UPFA) trung tả, một nhánh của Đảng Tự do Sri Lanka (SLFP), và Đảng Dân tộc Thống nhất (UNP) tương đối cánh hữu và ủng hộ tư bản. Gần đây, Samagi Jana Balawegaya đã tách khỏi UNP và Sri Lanka Podujana Peramuna tách khỏi UPFA. Janatha Vimukthi Peramuna (JVP) cũng là một đảng có ảnh hưởng, đặc biệt sau những biến động gần đây. Sri Lanka là một nền dân chủ đa đảng với nhiều đảng phái Phật giáo, xã hội chủ nghĩa và dân tộc Tamil nhỏ hơn. LSSP, thành lập năm 1935, là đảng lâu đời nhất. UNP là đảng duy nhất có đại diện trong mọi quốc hội kể từ khi độc lập. SLFP được thành lập năm 1951 và giành chiến thắng đầu tiên vào năm 1956. Sirimavo Bandaranaike (SLFP) trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trên thế giới vào năm 1960. Các đảng Tamil chính bao gồm All Ceylon Tamil Congress (ACTC) và Illankai Tamil Arasu Kachchi (ITAK), sau này hợp nhất thành Mặt trận Giải phóng Thống nhất Tamil và hiện nay là Liên minh Quốc gia Tamil. Đại hội Hồi giáo Sri Lanka là đảng Hồi giáo lớn nhất. Hệ tư tưởng của các đảng này đa dạng, từ chủ nghĩa dân tộc Sinhala-Phật giáo, chủ nghĩa dân tộc Tamil, đến các hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa và tự do. Cơ sở ủng hộ của họ cũng khác nhau, dựa trên các yếu tố sắc tộc, tôn giáo, giai cấp và địa lý. Ảnh hưởng chính trị của các đảng này thể hiện qua khả năng thành lập chính phủ, thông qua các chính sách và tham gia vào các cuộc tranh luận công khai. Tình hình hoạt động gần đây của các đảng phái này chịu ảnh hưởng lớn từ cuộc khủng hoảng kinh tế và các biến động chính trị, dẫn đến sự thay đổi trong liên minh và sự nổi lên của các lực lượng chính trị mới như Quyền lực Nhân dân Quốc gia (NPP) do JVP lãnh đạo.

5.2. Tình hình chính trị gần đây

Trong thế kỷ 21, Sri Lanka đã trải qua nhiều sự kiện chính trị quan trọng. Sau khi nội chiến kết thúc năm 2009, chính phủ của Tổng thống Mahinda Rajapaksa tập trung vào tái thiết và phát triển cơ sở hạ tầng, nhưng cũng đối mặt với những cáo buộc về vi phạm nhân quyền và tập trung quyền lực, đặc biệt là đối với cộng đồng thiểu số Tamil và những người bất đồng chính kiến. Năm 2015, Maithripala Sirisena giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống, mang lại hy vọng về cải cách dân chủ và trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, chính phủ liên minh của ông gặp nhiều khó khăn và bất đồng nội bộ.

Cuộc khủng hoảng hiến pháp năm 2018 khi Tổng thống Sirisena cách chức Thủ tướng Ranil Wickremesinghe và bổ nhiệm Mahinda Rajapaksa thay thế đã gây ra sự bất ổn chính trị nghiêm trọng, cho thấy sự mong manh của các thể chế dân chủ. Tòa án Tối cao sau đó đã đảo ngược quyết định này.

Năm 2019, các vụ tấn công khủng bố Lễ Phục sinh đã gây chấn động đất nước, làm lộ rõ những yếu kém về an ninh và tình báo, đồng thời làm gia tăng căng thẳng tôn giáo. Cuối năm đó, Gotabaya Rajapaksa giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống, và đảng của ông, Sri Lanka Podujana Peramuna (SLPP), giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2020. Chính phủ Rajapaksa đã thông qua sửa đổi hiến pháp lần thứ 20, tăng cường đáng kể quyền lực của tổng thống, làm dấy lên lo ngại về sự xói mòn dân chủ.

Tuy nhiên, các chính sách kinh tế sai lầm, bao gồm lệnh cấm phân bón hóa học đột ngột và cắt giảm thuế thiếu tính toán, cùng với tác động của đại dịch COVID-19, đã đẩy Sri Lanka vào cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ khi độc lập. Điều này dẫn đến các cuộc biểu tình phản đối chính phủ quy mô lớn vào năm 2022, phản ánh sự bất mãn sâu sắc của người dân đối với tình trạng tham nhũng, quản lý yếu kém và khó khăn kinh tế. Các cuộc biểu tình này, đôi khi đối mặt với sự đàn áp của chính quyền, đã buộc Tổng thống Gotabaya Rajapaksa phải từ chức. Ranil Wickremesinghe sau đó được quốc hội bầu làm tổng thống.

Chính phủ của Wickremesinghe đã tập trung vào việc đàm phán với Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) để nhận gói cứu trợ và thực hiện các cải cách kinh tế khắc khổ, gây thêm gánh nặng cho người dân. Tình hình chính trị vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm việc giải quyết các vấn đề về nhân quyền, hòa giải dân tộc, trách nhiệm giải trình cho các vi phạm trong quá khứ và khôi phục niềm tin của công chúng vào các thể chế nhà nước. Các cuộc xung đột xã hội, mặc dù không ở quy mô nội chiến, vẫn tiềm ẩn do những căng thẳng sắc tộc và tôn giáo chưa được giải quyết triệt để, cũng như sự bất bình đẳng kinh tế gia tăng. Tác động của các biến động chính trị và kinh tế đến quyền con người, tự do dân chủ và pháp quyền vẫn là một mối quan tâm lớn. Cuộc bầu cử tổng thống năm 2024 chứng kiến sự trỗi dậy của Anura Kumara Dissanayake và liên minh Quyền lực Nhân dân Quốc gia (NPP) của ông, hứa hẹn những thay đổi mới trong bối cảnh chính trị Sri Lanka, với cam kết chống tham nhũng và cải cách hệ thống.

6.1. Các tỉnh

Dưới đây là danh sách 9 tỉnh của Sri Lanka, thủ phủ của mỗi tỉnh, và một số đặc điểm sơ lược:

6.2. Các huyện và chính quyền địa phương

Sri Lanka được chia thành 25 quận (huyện), mỗi quận thuộc một trong 9 tỉnh. Đứng đầu mỗi quận là một Thư ký Quận (District Secretary), là một công chức được chính phủ trung ương bổ nhiệm. Các quận đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi các chính sách của chính phủ trung ương và điều phối các hoạt động phát triển ở cấp địa phương.

Dưới cấp quận là các Ban Thư ký Phân khu (Divisional Secretariats - DS Divisions), hiện có 256 đơn vị trên cả nước. Mỗi Ban Thư ký Phân khu do một Thư ký Phân khu (Divisional Secretary) đứng đầu, cũng là một công chức. Các Ban Thư ký Phân khu chịu trách nhiệm quản lý hành chính và cung cấp các dịch vụ công ở cấp phân khu.

Đơn vị hành chính nhỏ nhất là Phân khu Grama Niladhari (Grama Niladhari Divisions - GN Divisions), có khoảng 14.008 đơn vị. Mỗi Phân khu Grama Niladhari do một Grama Niladhari (Viên chức Làng) đứng đầu, là người đại diện trực tiếp của chính phủ ở cấp làng xã, chịu trách nhiệm về các vấn đề hành chính, thống kê dân số, an ninh trật tự và các chương trình phát triển cộng đồng.

Bên cạnh hệ thống hành chính này, còn có các đơn vị chính quyền địa phương được bầu cử, bao gồm:

• Hội đồng Thành phố (Municipal Councils): Dành cho các thành phố lớn, chịu trách nhiệm quản lý các dịch vụ đô thị như quy hoạch, đường sá, vệ sinh, cấp thoát nước, chợ, thư viện, v.v. Hiện có 18 Hội đồng Thành phố.
• Hội đồng Đô thị (Urban Councils): Dành cho các thị trấn nhỏ hơn, có chức năng tương tự Hội đồng Thành phố nhưng ở quy mô nhỏ hơn. Hiện có 13 Hội đồng Đô thị.
• Pradeshiya Sabha (Hội đồng Địa phương Nông thôn): Dành cho các khu vực nông thôn, chịu trách nhiệm phát triển cơ sở hạ tầng và cung cấp các dịch vụ công cộng ở cấp nông thôn. Hiện có 256 Pradeshiya Sabha.

Các đơn vị chính quyền địa phương này có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự tham gia của người dân vào quản lý địa phương và cung cấp các dịch vụ thiết yếu cho cộng đồng. Tuy nhiên, năng lực và nguồn lực của các chính quyền địa phương thường bị hạn chế, và việc phân quyền thực sự vẫn là một thách thức.

7.1. Quan hệ với các nước lớn

Sri Lanka duy trì mối quan hệ phức tạp và đa chiều với các cường quốc khu vực và thế giới, chủ yếu là Ấn Độ và Trung Quốc, phản ánh vị trí địa chiến lược và nhu cầu phát triển kinh tế của mình.

Ấn Độ: Quan hệ giữa Sri Lanka và Ấn Độ có lịch sử lâu đời, gắn bó về văn hóa, tôn giáo và dân tộc. Ấn Độ là đối tác thương mại lớn và là nhà đầu tư quan trọng của Sri Lanka. Tuy nhiên, mối quan hệ này cũng từng trải qua những giai đoạn căng thẳng, đặc biệt là trong thời kỳ nội chiến Sri Lanka, khi Ấn Độ can thiệp và triển khai Lực lượng Gìn giữ Hòa bình (IPKF). Vấn đề quyền của người Tamil thiểu số ở Sri Lanka và các tranh chấp nghề cá giữa hai nước vẫn là những điểm nhạy cảm. Ấn Độ thường bày tỏ quan ngại về các vấn đề nhân quyền và tiến trình hòa giải dân tộc ở Sri Lanka, đặc biệt là sau khi nội chiến kết thúc. Sri Lanka coi trọng mối quan hệ với Ấn Độ nhưng cũng tìm cách cân bằng ảnh hưởng của nước láng giềng khổng lồ này. Lập trường của Ấn Độ thường nhấn mạnh sự cần thiết phải thực hiện đầy đủ sửa đổi Hiến pháp thứ 13 liên quan đến phân quyền cho các tỉnh, bao gồm cả các tỉnh có đa số người Tamil sinh sống. Các vấn đề nhân đạo liên quan đến người tị nạn Tamil Sri Lanka ở Ấn Độ cũng là một khía cạnh trong quan hệ hai nước.

Trung Quốc: Quan hệ Sri Lanka-Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế và đầu tư cơ sở hạ tầng. Trung Quốc đã trở thành một nhà tài trợ và nhà thầu lớn cho các dự án quy mô lớn ở Sri Lanka, bao gồm cảng biển, sân bay và đường cao tốc. Sự tham gia của Trung Quốc, đặc biệt là trong các dự án như cảng Hambantota (được cho một công ty Trung Quốc thuê trong 99 năm), đã làm dấy lên những lo ngại về "bẫy nợ" và ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh đối với Sri Lanka. Tuy nhiên, chính phủ Sri Lanka coi Trung Quốc là một đối tác phát triển quan trọng và tiếp tục tìm kiếm đầu tư từ nước này. Trung Quốc thường không can thiệp vào các vấn đề nội bộ của Sri Lanka, bao gồm cả các vấn đề nhân quyền, điều này khác biệt với lập trường của một số nước phương Tây và Ấn Độ. Mối quan hệ này đôi khi gây ra sự dè dặt từ phía Ấn Độ và các cường quốc phương Tây do lo ngại về ý đồ chiến lược của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương.

Cả Ấn Độ và Trung Quốc đều có những lợi ích chiến lược ở Sri Lanka do vị trí của hòn đảo trên các tuyến đường biển quan trọng ở Ấn Độ Dương. Sri Lanka cố gắng duy trì chính sách đối ngoại cân bằng, không hoàn toàn nghiêng về một cường quốc nào, nhằm tối đa hóa lợi ích quốc gia. Các vấn đề nhân đạo, đặc biệt là liên quan đến quyền của người thiểu số và trách nhiệm giải trình sau nội chiến, thỉnh thoảng được các nước lớn và các tổ chức quốc tế nêu lên, ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao của Sri Lanka.

9.1. Cơ cấu kinh tế và các ngành chủ lực

Nền kinh tế Sri Lanka có cơ cấu đa dạng với ba khu vực chính: nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ.

• Nông nghiệp: Ngành này từng là trụ cột của nền kinh tế và vẫn đóng vai trò quan trọng, đóng góp khoảng 8,4% GDP (năm 2020) và sử dụng một phần đáng kể lực lượng lao động. Các sản phẩm nông nghiệp chủ lực bao gồm:
  • Chè: Sri Lanka nổi tiếng thế giới với chè Ceylon, là một trong những nước xuất khẩu chè lớn nhất. Ngành chè tạo công ăn việc làm cho hàng triệu người, chủ yếu ở vùng cao nguyên trung tâm.
  • Cao su: Là một mặt hàng xuất khẩu quan trọng khác, được trồng chủ yếu ở các vùng ẩm ướt.
  • Dừa: Dừa và các sản phẩm từ dừa (cơm dừa, dầu dừa, xơ dừa) đóng góp đáng kể vào kinh tế và là một phần quan trọng trong ẩm thực địa phương.
  • Các cây trồng khác bao gồm lúa (lương thực chính), gia vị (quế, tiêu, bạch đậu khấu), cà phê và rau quả.
• Công nghiệp: Khu vực công nghiệp chiếm khoảng 26,2% GDP (năm 2020). Các ngành công nghiệp chính bao gồm:
  • Dệt may: Đây là ngành xuất khẩu công nghiệp lớn nhất, đóng góp một phần lớn vào thu nhập ngoại tệ và tạo nhiều việc làm, đặc biệt cho phụ nữ.
  • Chế biến thực phẩm, sản xuất xi măng, gốm sứ, và các sản phẩm từ cao su.
• Dịch vụ: Đây là khu vực lớn nhất của nền kinh tế, đóng góp khoảng 59,7% GDP (năm 2020). Các ngành dịch vụ chủ lực gồm:
  • Du lịch: Với các bãi biển đẹp, di sản văn hóa phong phú và cảnh quan thiên nhiên đa dạng, du lịch là một nguồn thu ngoại tệ quan trọng và tạo nhiều việc làm. Tuy nhiên, ngành này dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như bất ổn chính trị và các cú sốc toàn cầu (ví dụ: đại dịch COVID-19, tấn công khủng bố).
  • Tài chính và Ngân hàng: Colombo là một trung tâm tài chính khu vực.
  • Công nghệ thông tin (CNTT) và Dịch vụ gia công quy trình kinh doanh (BPO): Ngành này đang phát triển nhanh chóng, trở thành một nguồn thu xuất khẩu dịch vụ ngày càng quan trọng.
  • Vận tải, viễn thông và thương mại.

  Khu vực tư nhân đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, chiếm khoảng 85%. Nền kinh tế Sri Lanka phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế, với các đối tác thương mại chính là Trung Quốc, Ấn Độ và Hoa Kỳ.

9.2. Giao thông vận tải

Sri Lanka có một mạng lưới đường bộ rộng khắp cho giao thông nội địa. Với hơn 100.00 K km đường trải nhựa, nước này có một trong những mật độ đường bộ cao nhất thế giới (1.5 km đường trải nhựa trên mỗi 1 km² đất). Mạng lưới đường bộ bao gồm 35 đường cao tốc hạng A và bốn đường cao tốc có kiểm soát ra vào. Các con đường hạng A và B là đường quốc lộ (trục chính) do Cơ quan Phát triển Đường bộ quản lý. Các con đường hạng C và D là đường tỉnh thuộc thẩm quyền của Cơ quan Phát triển Đường bộ Tỉnh của tỉnh tương ứng. Các con đường khác là đường địa phương thuộc các cơ quan chính quyền địa phương.

Mạng lưới đường sắt, do nhà điều hành Đường sắt Quốc gia Sri Lanka Railways điều hành, trải dài 1.45 K km. Sri Lanka cũng có ba cảng nước sâu tại Colombo, Galle, và Trincomalee, ngoài ra còn có cảng mới nhất đang được xây dựng tại Hambantota. Về hàng không, Sân bay Quốc tế Bandaranaike ở Colombo là cửa ngõ quốc tế chính, bên cạnh đó là Sân bay Quốc tế Mattala Rajapaksa ở Hambantota. SriLankan Airlines là hãng hàng không quốc gia. Các kế hoạch phát triển cơ sở hạ tầng giao thông tập trung vào việc nâng cấp mạng lưới đường bộ, hiện đại hóa đường sắt và mở rộng năng lực cảng biển để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế và thương mại.

9.3. Du lịch

Ngành du lịch của Sri Lanka đang phục hồi, với doanh thu du lịch đạt hơn 1.50 B USD trong nửa đầu năm 2024, tăng 78% so với cùng kỳ năm trước. Lượng khách du lịch cũng tăng lên 1,01 triệu lượt, tăng 62% so với cùng kỳ năm 2023. Sự tăng trưởng này được cho là nhờ các biện pháp chủ động của chính phủ và những cải thiện từ SriLankan Airlines. Chính phủ đã phát động một chiến dịch tiếp thị du lịch toàn cầu và miễn thị thực nhập cảnh cho du khách từ một số quốc gia để khuyến khích du lịch. Một chương trình thị thực du lịch miễn phí đã được giới thiệu cho du khách từ các quốc gia được chọn, cho phép họ ở lại tối đa 30 ngày.

Sri Lanka sở hữu nhiều tài nguyên du lịch đa dạng, thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới. Về thiên nhiên, đất nước này có những bãi biển nhiệt đới tuyệt đẹp, các công viên quốc gia với hệ động thực vật phong phú như Vườn quốc gia Yala và Vườn quốc gia Wilpattu, cùng với các vùng cao nguyên xanh mát với những đồn điền chè bạt ngàn. Về di sản văn hóa, Sri Lanka tự hào có 8 di sản thế giới được UNESCO công nhận, bao gồm các thành phố cổ như Anuradhapura, Polonnaruwa và Sigiriya, cùng với các địa điểm tôn giáo linh thiêng như Đền thờ Răng Phật ở Kandy và Đền thờ Vàng Dambulla. Ẩm thực độc đáo, các lễ hội truyền thống đầy màu sắc và lòng hiếu khách của người dân địa phương cũng là những yếu tố góp phần vào sức hấp dẫn của ngành du lịch.

Ngành du lịch đóng góp một phần quan trọng vào nền kinh tế Sri Lanka, tạo ra việc làm và thu nhập ngoại tệ. Tuy nhiên, ngành này cũng dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bất ổn chính trị, an ninh và các sự kiện toàn cầu như đại dịch. Chính phủ Sri Lanka đang nỗ lực phát triển du lịch bền vững, đa dạng hóa sản phẩm du lịch và cải thiện cơ sở hạ tầng để thu hút nhiều du khách hơn và tăng cường đóng góp của ngành này vào sự phát triển kinh tế đất nước. Xu hướng phát triển gần đây tập trung vào du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch trải nghiệm văn hóa.

9.4. Chuyển đổi sang nông nghiệp hữu cơ

Vào tháng 6 năm 2021, Sri Lanka đã áp đặt lệnh cấm toàn quốc đối với phân bón và thuốc trừ sâu vô cơ. Chương trình này được cố vấn Vandana Shiva hoan nghênh, nhưng đã bỏ qua những tiếng nói phê bình từ cộng đồng khoa học và nông dân, những người đã cảnh báo về khả năng sụp đổ của ngành nông nghiệp, bao gồm cả một cuộc khủng hoảng tài chính do sự mất giá của đồng tiền quốc gia xoay quanh ngành chè. Tình hình trong ngành chè được mô tả là nguy cấp, với việc canh tác theo chương trình hữu cơ được nông dân mô tả là tốn kém gấp mười lần và chỉ cho một nửa năng suất. Vào tháng 9 năm 2021, chính phủ đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp kinh tế, khi tình hình càng trở nên trầm trọng hơn do tỷ giá hối đoái quốc gia giảm, lạm phát tăng do giá lương thực cao, và các hạn chế do đại dịch đối với ngành du lịch, làm giảm thêm thu nhập của đất nước.

Vào tháng 11 năm 2021, Sri Lanka đã từ bỏ kế hoạch trở thành quốc gia nông nghiệp hữu cơ đầu tiên trên thế giới sau khi giá lương thực tăng cao và nhiều tuần biểu tình phản đối kế hoạch này. Đến tháng 12 năm 2021, thiệt hại đối với sản xuất nông nghiệp đã xảy ra, với giá rau ở Sri Lanka tăng đáng kể, và cần thời gian để phục hồi sau khủng hoảng. Lệnh cấm phân bón đã được dỡ bỏ đối với một số loại cây trồng nhất định, nhưng giá urê đã tăng trên toàn cầu do giá dầu và khí đốt. Jeevika Weerahewa, một giảng viên cao cấp tại Đại học Peradeniya, dự đoán rằng lệnh cấm sẽ làm giảm thu hoạch lúa vào năm 2022 ở mức chưa từng có là 50%. Chính sách chuyển đổi đột ngột này đã gây ra những tác động kinh tế - xã hội tiêu cực, bao gồm mất mùa, tăng giá lương thực, ảnh hưởng đến đời sống nông dân và an ninh lương thực quốc gia. Những tranh luận xung quanh chính sách này nhấn mạnh sự cần thiết phải có một cách tiếp cận cân bằng và dựa trên khoa học đối với nông nghiệp bền vững.

9.5. Tình hình kinh tế gần đây và các thách thức

Kể từ năm 2019, Sri Lanka đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, được coi là tồi tệ nhất kể từ khi giành độc lập. Cuộc khủng hoảng này là kết quả của sự kết hợp nhiều yếu tố, bao gồm quản lý kinh tế yếu kém kéo dài, nợ công chồng chất (phần lớn do các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn được tài trợ bằng vốn vay nước ngoài nhưng kém hiệu quả), thâm hụt ngân sách và thương mại dai dẳng, và việc cắt giảm thuế mạnh tay vào năm 2019 đã làm suy giảm nguồn thu của chính phủ. Các vụ tấn công khủng bố Lễ Phục sinh năm 2019 và sau đó là đại dịch COVID-19 đã giáng những đòn mạnh vào ngành du lịch, một nguồn thu ngoại tệ quan trọng, và làm giảm lượng kiều hối. Chính sách cấm nhập khẩu phân bón hóa học đột ngột vào năm 2021 nhằm chuyển sang nông nghiệp hữu cơ hoàn toàn đã dẫn đến sụt giảm sản lượng nông nghiệp nghiêm trọng, làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực và tăng giá.

Hậu quả là dự trữ ngoại hối của đất nước cạn kiệt, dẫn đến việc Sri Lanka tuyên bố vỡ nợ vào tháng 4 năm 2022 đối với khoản nợ nước ngoài trị giá 51.00 B USD. Đồng nội tệ mất giá nghiêm trọng, lạm phát tăng vọt, gây ra tình trạng thiếu hụt các mặt hàng thiết yếu như nhiên liệu, lương thực và thuốc men. Người dân phải đối mặt với việc cắt điện kéo dài và xếp hàng dài để mua các nhu yếu phẩm.

Cuộc khủng hoảng kinh tế đã gây ra những tác động xã hội sâu sắc, làm gia tăng đói nghèo và bất bình đẳng, đồng thời châm ngòi cho các cuộc biểu tình phản đối chính phủ quy mô lớn. Chính phủ đã phải tìm kiếm sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và đàm phán tái cơ cấu nợ với các chủ nợ quốc tế. Một thỏa thuận cấp chuyên viên với IMF đã đạt được vào tháng 9 năm 2022, và gói cứu trợ trị giá 2.90 B USD đã được phê duyệt vào tháng 3 năm 2023, đi kèm với các điều kiện cải cách kinh tế nghiêm ngặt.

Các thách thức kinh tế hiện tại khác bao gồm việc thực hiện các cải cách cơ cấu theo yêu cầu của IMF, đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, tăng cường quản trị và chống tham nhũng, và giải quyết các vấn đề xã hội do khủng hoảng gây ra. Các giải pháp tiềm năng bao gồm đa dạng hóa nền kinh tế, tăng cường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, cải cách doanh nghiệp nhà nước và đảm bảo một mạng lưới an sinh xã hội hiệu quả để bảo vệ các nhóm dân cư dễ bị tổn thương. Việc phục hồi kinh tế sẽ là một quá trình dài và đòi hỏi những nỗ lực bền bỉ từ phía chính phủ và sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.

10.1. Các thành phố lớn nhất

Sri Lanka có nhiều trung tâm đô thị quan trọng, với Colombo là thành phố lớn nhất và là trung tâm kinh tế, tài chính và văn hóa của quốc gia. Sri Jayawardenepura Kotte, nằm ở ngoại ô Colombo, là thủ đô lập pháp.
Dưới đây là một số thành phố đông dân nhất và các trung tâm đô thị quan trọng khác (dựa trên số liệu thống kê điều tra dân số hoặc ước tính gần đây):
# Colombo: Là thành phố lớn nhất, trung tâm thương mại và hành chính quan trọng. Dân số khu vực đô thị Colombo lớn hơn nhiều so với dân số nội thành.
# Dehiwala-Mount Lavinia: Một thành phố lớn ở ngoại ô Colombo, là một trong những khu đô thị đông dân nhất.
# Moratuwa: Nằm ở phía nam Colombo, nổi tiếng với ngành công nghiệp đồ gỗ.
# Sri Jayawardenepura Kotte: Thủ đô lập pháp của Sri Lanka.
# Negombo: Một thành phố ven biển phía bắc Colombo, có một cảng cá quan trọng và là một điểm du lịch nổi tiếng.
# Kandy: Thành phố lớn thứ hai, trung tâm văn hóa và tôn giáo quan trọng, từng là kinh đô cuối cùng của các vị vua Sinhala.
# Kalmunai: Một thành phố quan trọng ở tỉnh Đông, có đa số dân là người Moor và Tamil.
# Vavuniya: Một trung tâm giao thông và thương mại ở tỉnh Bắc.
# Galle: Một thành phố cảng lịch sử ở phía nam, nổi tiếng với pháo đài Galle được UNESCO công nhận.
# Trincomalee: Một thành phố cảng tự nhiên quan trọng ở tỉnh Đông.
# Batticaloa: Một thành phố lớn khác ở tỉnh Đông, nằm trên một đầm phá.
# Jaffna: Trung tâm văn hóa và chính trị của người Tamil Sri Lanka ở tỉnh Bắc.
# Matara: Một thành phố ven biển ở tỉnh Nam.
# Anuradhapura: Một thành phố cổ, từng là kinh đô đầu tiên của Sri Lanka, nổi tiếng với các di tích Phật giáo.
# Ratnapura: Được biết đến là "Thành phố Đá quý", trung tâm của ngành khai thác đá quý.

Các thành phố này đóng vai trò là các trung tâm kinh tế, văn hóa, hành chính và giáo dục cho các khu vực tương ứng của chúng. Sự đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng ở Sri Lanka, đặt ra những thách thức về quy hoạch đô thị, cơ sở hạ tầng và dịch vụ công cộng.

10.2. Ngôn ngữ

Tiếng Sinhala và tiếng Tamil là hai ngôn ngữ chính thức. Hiến pháp quy định tiếng Anh là ngôn ngữ kết nối. Tiếng Anh được sử dụng rộng rãi cho giáo dục, khoa học và thương mại. Các thành viên của cộng đồng Burgher nói các dạng biến thể của tiếng Creole Bồ Đào Nha và tiếng Hà Lan với các mức độ thông thạo khác nhau, trong khi các thành viên của cộng đồng Mã Lai nói một dạng tiếng Creole Mã Lai độc đáo của hòn đảo. Ngoài ra, còn có các ngôn ngữ thiểu số khác được sử dụng bởi các cộng đồng nhỏ hơn, ví dụ như tiếng Vedda của người Vedda bản địa, mặc dù ngôn ngữ này đang có nguy cơ mai một. Chính sách ngôn ngữ của Sri Lanka nhằm thúc đẩy sự bình đẳng giữa tiếng Sinhala và tiếng Tamil, tuy nhiên, việc thực thi và tác động của chính sách này vẫn là một vấn đề được tranh luận.

10.3. Tôn giáo

Theo điều tra dân số năm 2012, Phật giáo là tôn giáo lớn nhất với 70,2% dân số theo đạo. Tiếp theo là Ấn Độ giáo với 12,6%, Hồi giáo với 9,7%, Kitô giáo với 7,4%, và các tôn giáo khác hoặc không có tôn giáo chiếm 0,05%.
Phật giáo được coi là một "tôn giáo chính thức" của Sri Lanka theo Chương II, Điều 9 của Hiến pháp: "Cộng hòa Sri Lanka sẽ dành cho Phật giáo vị trí hàng đầu và theo đó, Nhà nước có nhiệm vụ bảo vệ và nuôi dưỡng Phật Pháp".
Hầu hết các Phật tử thuộc nhóm dân tộc Sinhala, với một thiểu số người Tamil. Phật giáo được Mahinda Maurya du nhập vào Sri Lanka vào thế kỷ thứ 2 TCN. Một cây con của Cây Bồ Đề nơi Phật giác ngộ đã được mang đến Sri Lanka cùng thời điểm đó. Kinh điển Pāli (Thripitakaya), trước đây được bảo tồn dưới dạng truyền khẩu, lần đầu tiên được ghi lại bằng chữ viết ở Sri Lanka vào khoảng năm 30 TCN. Sri Lanka có lịch sử Phật giáo liên tục lâu đời nhất trong số các quốc gia Phật giáo chiếm đa số. Trong các thời kỳ suy tàn, dòng truyền thừa tu viện Sri Lanka đã được phục hồi thông qua tiếp xúc với Thái Lan và Miến Điện.

Mặc dù người Hindu ở Sri Lanka chỉ là một thiểu số tôn giáo, Ấn Độ giáo đã có mặt ở Sri Lanka ít nhất từ thế kỷ thứ 2 TCN. Ấn Độ giáo là tôn giáo thống trị ở Sri Lanka trước khi Phật giáo du nhập vào thế kỷ thứ 3 TCN. Phật giáo được Mahinda, con trai của Hoàng đế Ashoka, du nhập vào Sri Lanka dưới thời trị vì của Vua Devanampiya Tissa; người Sinhala theo Phật giáo và người Tamil vẫn theo Ấn Độ giáo ở Sri Lanka. Tuy nhiên, chính hoạt động từ bên kia Eo biển Palk đã thực sự tạo tiền đề cho sự tồn tại của Ấn Độ giáo ở Sri Lanka. Shaivism (thờ phượng thần Shiva) là nhánh thống trị được người Tamil thực hành, do đó hầu hết kiến trúc đền thờ Hindu và triết học truyền thống của Sri Lanka đều chịu ảnh hưởng nặng nề từ nhánh Ấn Độ giáo đặc biệt này. Thirugnanasambanthar đã đề cập đến tên của một số đền thờ Hindu ở Sri Lanka trong các tác phẩm của mình.

Hồi giáo là tôn giáo phổ biến thứ ba trong nước, lần đầu tiên được các thương nhân Ả Rập mang đến đảo trong nhiều thế kỷ, bắt đầu vào khoảng giữa hoặc cuối thế kỷ thứ 7 CN. Hầu hết những người theo đạo Hồi trên đảo ngày nay là Sunni theo trường phái Shafi'i và được cho là hậu duệ của các thương nhân Ả Rập và những phụ nữ địa phương mà họ kết hôn.

Kitô giáo đến đất nước này ít nhất là vào thế kỷ thứ năm (và có thể là vào thế kỷ thứ nhất), giành được chỗ đứng rộng rãi hơn thông qua những người thực dân phương Tây bắt đầu đến vào đầu thế kỷ 16. Khoảng 7,4% dân số Sri Lanka là Kitô hữu, trong đó 82% là Công giáo La Mã, những người có di sản tôn giáo trực tiếp từ người Bồ Đào Nha. Người Tamil Công giáo cho rằng di sản tôn giáo của họ thuộc về Thánh Francis Xavier cũng như các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha. Số Kitô hữu còn lại được phân chia đều giữa Giáo hội Anh giáo Ceylon và các giáo phái Tin lành khác.

Ngoài ra còn có một số ít dân nhập cư Zoroastrian từ Ấn Độ (Parsis) định cư ở Ceylon trong thời kỳ cai trị của Anh. Cộng đồng này đã dần suy giảm trong những năm gần đây.

Tôn giáo đóng một vai trò nổi bật trong đời sống và văn hóa của người Sri Lanka. Đa số Phật tử tuân theo các Ngày Poya mỗi tháng theo Lịch âm, và người Hindu và Hồi giáo cũng có những ngày lễ riêng của họ. Trong một cuộc thăm dò của Gallup năm 2008, Sri Lanka được xếp hạng là quốc gia sùng đạo thứ ba trên thế giới, với 99% người Sri Lanka cho rằng tôn giáo là một phần quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của họ. Mối quan hệ giữa các tôn giáo nhìn chung là hòa bình, tuy nhiên, đã có những giai đoạn căng thẳng và xung đột, đặc biệt là liên quan đến các nhóm cực đoan tôn giáo và các vấn đề chính trị.

10.4. Giáo dục

Với tỷ lệ biết chữ là 92,9%, Sri Lanka có một trong những dân số biết chữ cao nhất trong số các quốc gia đang phát triển. Tỷ lệ biết chữ của thanh niên là 98,8%, tỷ lệ biết chữ máy tính là 35%, và tỷ lệ nhập học tiểu học là hơn 99%. Một hệ thống giáo dục quy định chín năm học bắt buộc cho mọi trẻ em đang được áp dụng.
Hệ thống giáo dục miễn phí được thành lập vào năm 1945 là kết quả của sáng kiến của C. W. W. Kannangara và A. Ratnayake. Đây là một trong số ít các quốc gia trên thế giới cung cấp giáo dục miễn phí phổ thông từ bậc tiểu học đến bậc đại học. Kannangara đã lãnh đạo việc thành lập các Madhya Vidyalaya (trường trung học trung tâm) ở các vùng khác nhau của đất nước nhằm cung cấp giáo dục cho trẻ em nông thôn Sri Lanka. Năm 1942, một ủy ban giáo dục đặc biệt đã đề xuất các cải cách sâu rộng nhằm thiết lập một hệ thống giáo dục hiệu quả và chất lượng cho người dân. Tuy nhiên, trong những năm 1980, những thay đổi đối với hệ thống này đã tách biệt việc quản lý các trường học giữa chính phủ trung ương và chính quyền tỉnh. Do đó, các trường quốc gia ưu tú được kiểm soát trực tiếp bởi bộ giáo dục và các trường tỉnh bởi chính quyền tỉnh. Sri Lanka có khoảng 10.155 trường công lập, 120 trường tư thục và 802 pirivena (trường học Phật giáo).
Sri Lanka có 17 trường đại học công lập. Sự thiếu đáp ứng của hệ thống giáo dục đối với các yêu cầu của thị trường lao động, sự chênh lệch trong việc tiếp cận giáo dục chất lượng, thiếu một mối liên kết hiệu quả giữa giáo dục trung học và đại học vẫn là những thách thức lớn đối
với ngành giáo dục. Một số tổ chức tư nhân cấp bằng đã xuất hiện trong thời gian gần đây để lấp đầy những khoảng trống này, tuy nhiên tỷ lệ tham gia giáo dục đại học vẫn ở mức 5,1%. Sri Lanka được xếp hạng 89 trong Chỉ số Đổi mới Toàn cầu năm 2024.
Các thách thức liên quan đến giáo dục bao gồm việc đảm bảo chất lượng giáo dục đồng đều trên cả nước, cải thiện cơ sở vật chất và nguồn lực cho các trường ở vùng sâu vùng xa, và cập nhật chương trình giảng dạy để đáp ứng nhu cầu của thế kỷ 21.

10.5. Y tế

Người Sri Lanka có tuổi thọ trung bình là 75,5 tuổi khi sinh, cao hơn 10% so với mức trung bình của thế giới. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là 8,5 trên 1.000 ca sinh và tỷ lệ tử vong ở bà mẹ là 0,39 trên 1.000 ca sinh, tương đương với các số liệu của các nước phát triển. Hệ thống chăm sóc sức khỏe phổ thông "vì người nghèo" mà đất nước áp dụng đã đóng góp nhiều vào những con số này. Sri Lanka đứng đầu trong số các quốc gia Đông Nam Á về số ca tử vong do tự tử, với 33 ca tử vong trên 100.000 người. Theo Cục Thống kê và Điều tra Dân số, nghèo đói, các trò tiêu khiển mang tính hủy hoại và không có khả năng đối phó với các tình huống căng thẳng là những nguyên nhân chính đằng sau tỷ lệ tự tử cao.

Vào ngày 8 tháng 7 năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố rằng Sri Lanka đã loại bỏ thành công rubella và sởi trước mục tiêu năm 2023 của họ. Hệ thống y tế của Sri Lanka bao gồm cả các cơ sở y tế công lập và tư nhân, với các bệnh viện, phòng khám và trung tâm y tế cộng đồng trải rộng khắp cả nước. Các chính sách y tế tập trung vào việc phòng ngừa bệnh tật, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, và kiểm soát các bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, Sri Lanka cũng đối mặt với gánh nặng ngày càng tăng của các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, tiểu đường và ung thư. Tình trạng dinh dưỡng, đặc biệt là ở trẻ em và phụ nữ, vẫn là một vấn đề cần được quan tâm, với tỷ lệ suy dinh dưỡng và thiếu vi chất dinh dưỡng còn ở mức đáng kể.

10.6. Các nhóm dân tộc

Sri Lanka là một quốc gia đa dân tộc với nhiều nhóm khác nhau cùng sinh sống.

• Người Sinhala: Là nhóm dân tộc lớn nhất, chiếm khoảng 74,8% - 75% dân số. Họ chủ yếu theo Phật giáo Theravada và nói tiếng Sinhala, một ngôn ngữ thuộc nhóm Ấn-Arya. Người Sinhala có lịch sử lâu đời trên đảo, với các vương quốc cổ đại như Anuradhapura và Polonnaruwa. Văn hóa Sinhala có ảnh hưởng lớn đến văn hóa chung của Sri Lanka, với các truyền thống nghệ thuật, âm nhạc, vũ đạo và lễ hội đặc sắc.
• Người Tamil: Là nhóm dân tộc thiểu số lớn nhất, chiếm khoảng 11% - 15,4% dân số. Họ được chia thành hai nhóm chính:
  • Người Tamil Sri Lanka (hay Tamil bản địa): Có lịch sử định cư lâu đời trên đảo, chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc và phía Đông. Họ đa số theo Ấn Độ giáo (chủ yếu là Shaivism) và nói tiếng Tamil, một ngôn ngữ Dravida. Văn hóa Tamil Sri Lanka có những nét đặc trưng riêng, thể hiện qua kiến trúc đền thờ, âm nhạc, vũ đạo và các lễ hội.
  • Người Tamil gốc Ấn Độ (hay Tamil đồn điền): Là hậu duệ của những người lao động được thực dân Anh đưa từ miền Nam Ấn Độ sang làm việc trong các đồn điền chè và cà phê vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Họ chủ yếu sống ở các vùng cao nguyên trung tâm và cũng theo Ấn Độ giáo và nói tiếng Tamil.
• Người Moor Sri Lanka: Chiếm khoảng 9% dân số, là hậu duệ của các thương nhân Ả Rập và những người Hồi giáo khác đến định cư trên đảo từ nhiều thế kỷ trước. Họ chủ yếu theo Hồi giáo và nói tiếng Tamil hoặc tiếng Sinhala như ngôn ngữ mẹ đẻ, tùy thuộc vào khu vực sinh sống. Văn hóa của người Moor Sri Lanka có sự pha trộn giữa các yếu tố Hồi giáo và văn hóa địa phương.
• Các nhóm dân tộc khác:
  • Người Burgher: Là hậu duệ của những người châu Âu (chủ yếu là Bồ Đào Nha, Hà Lan và Anh) kết hôn với người bản địa. Họ chủ yếu theo Kitô giáo và nói tiếng Anh hoặc các dạng tiếng Creole.
  • Người Mã Lai: Là hậu duệ của những người di cư từ Quần đảo Mã Lai (Indonesia, Malaysia ngày nay), nhiều người trong số họ đến Sri Lanka trong thời kỳ thuộc địa Hà Lan. Họ theo Hồi giáo và có ngôn ngữ cũng như văn hóa riêng.
  • Người Vedda: Là những cư dân bản địa đầu tiên của hòn đảo, hiện chỉ còn một số lượng rất nhỏ. Họ có ngôn ngữ và văn hóa truyền thống độc đáo, nhưng đang dần bị mai một do sự đồng hóa.

  Mối quan hệ giữa các nhóm dân tộc ở Sri Lanka khá phức tạp và đôi khi căng thẳng, đặc biệt là giữa cộng đồng Sinhala và Tamil, vốn là nguyên nhân chính dẫn đến cuộc nội chiến kéo dài. Các vấn đề liên quan đến quyền của các nhóm thiểu số, bình đẳng ngôn ngữ, phân bổ tài nguyên và đại diện chính trị vẫn là những thách thức quan trọng. Chính phủ Sri Lanka đã có những nỗ lực nhằm thúc đẩy hòa giải dân tộc và giải quyết các bất bình của các nhóm thiểu số, tuy nhiên, tiến trình này diễn ra chậm chạp và còn nhiều việc phải làm để xây dựng một xã hội thực sự hòa hợp và bình đẳng cho tất cả các công dân. Tác động xã hội của sự phân chia sắc tộc vẫn còn hiện hữu trong nhiều khía cạnh của đời sống Sri Lanka.

11.1. Ẩm thực

Ẩm thực Sri Lanka nổi tiếng với sự kết hợp đa dạng của các loại gia vị, hương liệu và nguyên liệu tươi ngon. Món ăn chủ đạo và phổ biến nhất là cơm và cà ri (බත් සහ ව්යංජන_{bath saha vyanjana}^Sinhala, சோறு மற்றும் கறி_{sōṟu maṟṟum kaṟi}^Tamil). Một bữa ăn cơm và cà ri điển hình bao gồm cơm trắng (thường là gạo đỏ hoặc trắng) ăn kèm với nhiều loại cà ri khác nhau. Các loại cà ri này có thể được chế biến từ rau củ (như cà ri mít non, cà ri đậu lăng - parippu), cá, thịt gà, thịt bò hoặc thịt cừu. Gia vị đóng vai trò quan trọng, với các thành phần phổ biến như ớt, nghệ, quế, bạch đậu khấu, đinh hương, lá cà ri, sả và nước cốt dừa tạo nên hương vị đặc trưng.

Một số món ăn đặc trưng khác bao gồm:

• Hoppers (ආප්ප_āppa^Sinhala, ஆப்பம்_āppam^Tamil): Một loại bánh kếp hình bát được làm từ bột gạo lên men và nước cốt dừa, thường được ăn kèm với trứng (egg hopper) hoặc cà ri.
• String hoppers (ඉඳි ආප්ප_{iňdi āppa}^Sinhala, இடியாப்பம்_iṭiyāppam^Tamil): Bún sợi mỏng làm từ bột gạo, được hấp chín và ăn kèm với cà ri hoặc sambol (một loại gia vị).
• Puttu (පිට්ටු_piṭṭu^Sinhala, புட்டு_puṭṭu^Tamil): Bột gạo hấp với dừa nạo, thường có hình trụ.
• Kiribath (කිරිබත්_kiribath^Sinhala): Cơm sữa, được nấu bằng gạo và nước cốt dừa, thường được ăn vào các dịp đặc biệt và lễ hội.
• Kottu roti (කොත්තු රොටි_{kottu roṭi}^Sinhala): Một món ăn đường phố phổ biến, làm từ bánh mì roti xé nhỏ, xào với rau, trứng, thịt và gia vị.
• Lamprais: Một món ăn chịu ảnh hưởng của người Burgher, bao gồm cơm nấu với nước dùng, cà ri thịt (thường là hỗn hợp thịt bò, thịt lợn và thịt gà), sambol, chả cá viên và cà tím muối, tất cả được gói trong lá chuối và nướng.

Các món ăn phụ và gia vị phổ biến gồm có:

• Sambol: Một loại gia vị cay, phổ biến nhất là pol sambol (làm từ dừa nạo, ớt, hành tây và chanh) và seeni sambol (hành tây xào với đường và gia vị).
• Mallung: Rau xanh thái nhỏ trộn với dừa nạo và gia vị.

Văn hóa ẩm thực theo vùng miền cũng có sự khác biệt. Ví dụ, các vùng ven biển có nhiều món hải sản tươi ngon, trong khi các vùng nội địa có thể có nhiều món ăn chay hơn. Ẩm thực Sri Lanka là sự hòa quyện của nhiều ảnh hưởng văn hóa, bao gồm cả ảnh hưởng từ Nam Ấn Độ, Đông Nam Á và các nước châu Âu (Bồ Đào Nha, Hà Lan, Anh) trong thời kỳ thuộc địa. Trái cây nhiệt đới như xoài, chuối, đu đủ, dứa và mít cũng rất phổ biến và được sử dụng trong nhiều món ăn và đồ uống.

11.2. Lễ hội

Sri Lanka là một đất nước có nhiều lễ hội tôn giáo và truyền thống đặc sắc, phản ánh sự đa dạng văn hóa của các cộng đồng dân cư. Các lễ hội này thường được tổ chức với quy mô lớn, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.

• Năm mới Sinhala và Tamil (Aluth Avurudda/Puththandu): Đây là lễ hội quan trọng nhất đối với cả người Sinhala và người Tamil, thường diễn ra vào giữa tháng Tư (ngày 13 hoặc 14). Lễ hội đánh dấu sự kết thúc của mùa thu hoạch và bắt đầu một năm mới. Các hoạt động chính bao gồm thực hiện các nghi lễ truyền thống, chuẩn bị các món ăn đặc biệt, mặc quần áo mới, thăm hỏi người thân và tham gia các trò chơi dân gian.
• Vesak: Là lễ hội Phật giáo quan trọng nhất, kỷ niệm ngày sinh, ngày thành đạo và ngày nhập niết bàn của Đức Phật. Vesak thường diễn ra vào ngày trăng tròn tháng Năm. Trong dịp này, các ngôi nhà và đường phố được trang trí bằng đèn lồng nhiều màu sắc (Vesak koodu), các hoạt động từ thiện được tổ chức, và người dân đến chùa lễ Phật, nghe thuyết pháp.
• Esala Perahera (Lễ hội Răng Phật ở Kandy): Đây là một trong những lễ hội Phật giáo lớn và ngoạn mục nhất thế giới, được tổ chức hàng năm tại thành phố Kandy vào tháng Bảy hoặc tháng Tám (tháng Esala theo lịch Sinhala) để tôn vinh Xá lợi Răng Phật. Lễ hội kéo dài mười ngày với các đám rước đầy màu sắc bao gồm các vũ công truyền thống, người chơi trống, người mang cờ và những con voi được trang hoàng lộng lẫy.
• Thai Pongal: Là lễ hội thu hoạch quan trọng của người Tamil theo đạo Hindu, thường diễn ra vào giữa tháng Một. Lễ hội này nhằm tạ ơn thần Mặt trời (Surya), gia súc và thiên nhiên đã ban cho một mùa màng bội thu. Món Pongal (gạo mới nấu với sữa và đường thốt nốt) là món ăn đặc trưng của lễ hội.
• Deepavali (Diwali): Còn gọi là Lễ hội Ánh sáng, đây là một lễ hội quan trọng khác của người Hindu, thường diễn ra vào tháng Mười hoặc tháng Mười Một. Lễ hội tượng trưng cho sự chiến thắng của ánh sáng trước bóng tối, của cái thiện trước cái ác. Người dân trang trí nhà cửa bằng đèn dầu, đốt pháo hoa và mặc quần áo mới.
• Maha Shivaratri: Là một lễ hội Hindu lớn thờ thần Shiva, thường diễn ra vào tháng Hai hoặc tháng Ba. Các tín đồ ăn chay, thức suốt đêm để cầu nguyện và thực hiện các nghi lễ tại đền thờ.
• Ramadan và Eid al-Fitr: Người Hồi giáo Sri Lanka cử hành tháng Ramadan (tháng ăn chay) và lễ Eid al-Fitr (lễ kết thúc tháng Ramadan) với các nghi lễ tôn giáo, cầu nguyện và các bữa ăn sum họp gia đình.
• Eid al-Adha (Lễ Hiến sinh): Một lễ hội quan trọng khác của người Hồi giáo, kỷ niệm sự sẵn lòng của nhà tiên tri Ibrahim hiến tế con trai mình cho Thượng đế.
• Giáng sinh: Được cộng đồng Kitô hữu tổ chức vào ngày 25 tháng Mười Hai với các nghi lễ nhà thờ, trang trí cây thông Noel và trao đổi quà tặng.
• Lễ hội Nallur Kandaswamy Kovil: Một lễ hội Hindu lớn và kéo dài được tổ chức tại đền Nallur Kandaswamy ở Jaffna, thu hút hàng nghìn tín đồ.

Ngoài các lễ hội tôn giáo lớn, còn có nhiều lễ hội truyền thống và lễ hội địa phương khác được tổ chức trên khắp đất nước, thể hiện sự phong phú và đa dạng của văn hóa Sri Lanka.

11.3. Nghệ thuật

Nghệ thuật Sri Lanka có một lịch sử phong phú và đa dạng, chịu ảnh hưởng từ Phật giáo, Ấn Độ giáo và các nền văn hóa bản địa cũng như các ảnh hưởng từ bên ngoài qua nhiều thế kỷ.

Nghệ thuật thị giác:

• Hội họa: Sri Lanka có truyền thống hội họa lâu đời, nổi bật nhất là các bức bích họa trong các hang động và đền thờ Phật giáo. Các bức bích họa tại Sigiriya (thế kỷ thứ 5) với hình ảnh các tiên nữ Apsara là một ví dụ nổi tiếng thế giới. Các phong cách hội họa truyền thống khác bao gồm các bức tranh tường trong các ngôi đền ở Kandy (thời kỳ Kandyan) và các bức tranh minh họa trên các bản thảo lá cọ (ola leaf manuscripts). Nghệ thuật hiện đại và đương đại cũng đang phát triển với nhiều họa sĩ thể hiện các chủ đề xã hội và cá nhân.
• Điêu khắc: Nghệ thuật điêu khắc Sri Lanka cũng chủ yếu gắn liền với Phật giáo, với các tác phẩm tượng Phật tinh xảo bằng đá, đồng và gỗ. Các bức tượng Phật lớn như ở Avukana và Buduruvagala là những ví dụ điển hình. Điêu khắc đá trang trí các công trình kiến trúc tôn giáo như sandakada pahana (đá bán nguyệt ở lối vào), muragala (đá canh gác) và các hình chạm khắc động vật cũng rất đặc sắc.

Văn học:
Văn học Sri Lanka có lịch sử hơn hai thiên niên kỷ, bắt nguồn từ truyền thống văn học Aryan như trong các bài thánh ca của Rigveda. Kinh điển Pali, bộ sưu tập kinh điển chuẩn trong truyền thống Phật giáo Theravada, đã được viết xuống ở Sri Lanka trong Hội đồng Phật giáo lần thứ tư, tại đền hang Alulena, Kegalle, sớm nhất là vào năm 29 TCN. Các biên niên sử như Mahāvaṃsa, được viết vào thế kỷ thứ 6, cung cấp những mô tả sống động về các triều đại Sri Lanka. Theo triết gia người Đức Wilhelm Geiger, các biên niên sử này dựa trên Atthakatha (chú giải) bằng tiếng Sinhala. Tác phẩm văn xuôi cổ nhất còn sót lại là Dhampiya-Atuva-Getapadaya, được biên soạn vào thế kỷ thứ 9 CN. Những thành tựu văn học vĩ đại nhất của Sri Lanka thời trung cổ bao gồm Sandesha Kāvya (thông điệp thơ) như Girā Sandeshaya (thông điệp của vẹt), Hansa Sandeshaya (thông điệp của thiên nga) và Salalihini Sandeshaya (thông điệp của chim sáo). Thơ bao gồm Kavsilumina, Kavya-Sekharaya (Vương miện của Thơ ca) và văn xuôi như Saddharma-Ratnāvaliya, Amāvatura (Lũ Nectar) và Pujāvaliya cũng là những tác phẩm đáng chú ý của thời kỳ này, được coi là thời kỳ vàng của văn học Sri Lanka. Tiểu thuyết hiện đại đầu tiên, Meena của Simon de Silva xuất hiện vào năm 1905 và được theo sau bởi một số tác phẩm văn học cách mạng. Martin Wickramasinghe, tác giả của Madol Doova được coi là nhân vật mang tính biểu tượng của văn học Sri Lanka. Văn học Tamil Sri Lanka cũng có một truyền thống phong phú, với các tác phẩm thơ ca, tiểu thuyết và kịch.

Âm nhạc:
Âm nhạc Sri Lanka bao gồm cả âm nhạc dân gian truyền thống và âm nhạc hiện đại. Âm nhạc truyền thống Sinhala thường gắn liền với các nghi lễ tôn giáo và các hình thức sân khấu dân gian như Kolam, Sokari và Nadagam. Các nhạc cụ truyền thống bao gồm các loại trống như Béra, Thammátama, Daŭla và Răbān. Âm nhạc Carnatic của Nam Ấn Độ có ảnh hưởng lớn đến âm nhạc Tamil Sri Lanka. Baila, một thể loại âm nhạc vui nhộn có nguồn gốc từ người Kaffir (hậu duệ người châu Phi) và chịu ảnh hưởng của Bồ Đào Nha, rất phổ biến. Âm nhạc hiện đại Sri Lanka cũng đa dạng với các thể loại pop, rock và hip-hop. W. D. Amaradeva, Victor Ratnayake, Nanda Malini và Clarence Wijewardene là những nhạc sĩ có nhiều đóng góp cho âm nhạc Sri Lanka.

Vũ đạo:

Có ba phong cách chính của vũ đạo cổ điển Sri Lanka: vũ điệu Kandyan, vũ điệu vùng thấp và vũ điệu Sabaragamuwa. Trong số này, phong cách Kandyan là nổi bật nhất. Đây là một hình thức vũ đạo tinh tế bao gồm năm tiểu loại: Ves dance, Naiyandi dance, Udekki dance, Pantheru dance và 18 Vannam. Các nam vũ công đội một chiếc mũ đội đầu phức tạp, và một loại trống gọi là Geta Béraya được sử dụng để giúp các vũ công giữ nhịp. Vũ điệu vùng thấp (low country dances) như Kolam và Sanni Yakuma (một nghi lễ trừ tà) thường sử dụng mặt nạ. Vũ đạo Tamil Sri Lanka, như Bharatanatyam, cũng rất phổ biến.

Sân khấu:

Sân khấu truyền thống Sri Lanka bao gồm các hình thức như Kolam (kịch mặt nạ), Sokari (kịch dân gian) và Nadagam (một dạng kịch nói có ảnh hưởng từ Nam Ấn Độ). Kịch nói hiện đại bắt đầu phát triển vào thế kỷ 19 với sự du nhập của Nurti, một sự pha trộn giữa các quy ước sân khấu châu Âu và Ấn Độ bởi một công ty sân khấu Parsi từ Mumbai. Thời kỳ vàng son của kịch và sân khấu Sri Lanka bắt đầu với việc dàn dựng Maname, một vở kịch được viết bởi Ediriweera Sarachchandra vào năm 1956. Tiếp theo đó là một loạt các vở kịch nổi tiếng như Sinhabāhu, Pabāvatī, Mahāsāra, Muudu Puththu và Subha saha Yasa. Sân khấu Tamil cũng có những đóng góp đáng kể.

Điện ảnh:
Bộ phim Kadawunu Poronduwa (Lời hứa tan vỡ), do S. M. Nayagam của Chitra Kala Movietone sản xuất, đã báo hiệu sự ra đời của điện ảnh Sri Lanka vào năm 1947. Ranmuthu Duwa (Đảo kho báu) đánh dấu sự chuyển đổi của điện ảnh từ đen trắng sang màu. Trong những năm gần đây, các bộ phim đã đề cập đến các chủ đề như bi kịch gia đình, chuyển đổi xã hội và những năm xung đột giữa quân đội và LTTE. Phong cách điện ảnh Sri Lanka tương tự như phim Bollywood. Năm 1979, lượng khán giả xem phim tăng lên mức cao nhất mọi thời đại nhưng đã giảm dần kể từ đó. Một nhà làm phim có ảnh hưởng là Lester James Peiris, người đã đạo diễn một số bộ phim dẫn đến sự hoan nghênh toàn cầu, bao gồm Rekava (Đường định mệnh, 1956), Gamperaliya (Ngôi làng đổi thay, 1964), Nidhanaya (Kho báu, 1970) và Golu Hadawatha (Trái tim lạnh, 1968).

Nhìn chung, nghệ thuật Sri Lanka phản ánh sự giao thoa của các truyền thống bản địa, các ảnh hưởng tôn giáo và sự tiếp xúc với các nền văn hóa khác, tạo nên một bức tranh nghệ thuật đa dạng và độc đáo.

11.4. Thể thao

Mặc dù môn thể thao quốc gia là bóng chuyền, môn thể thao phổ biến nhất cho đến nay ở nước này là Cricket. Bóng bầu dục liên minh cũng rất phổ biến, cũng như bóng đá, bóng lưới và quần vợt. Các môn thể thao dưới nước như chèo thuyền, lướt sóng, bơi lội, lướt ván diều và lặn có bình dưỡng khí thu hút nhiều người Sri Lanka và khách du lịch nước ngoài. Có hai phong cách võ thuật bản địa của Sri Lanka: Cheena di và Angampora.

Đội tuyển cricket quốc gia Sri Lanka đã đạt được thành công đáng kể bắt đầu từ những năm 1990, vươn lên từ vị thế underdog để giành chiến thắng tại Cricket World Cup 1996, đánh bại Úc trong trận chung kết vào ngày 17 tháng 3 năm 1996. Họ cũng đã giành chiến thắng tại ICC World Twenty20 2014 được tổ chức tại Bangladesh, đánh bại Ấn Độ trong trận chung kết. Ngoài ra, Sri Lanka đã trở thành á quân của Cricket World Cup vào các năm 2007 và 2011, và của ICC World Twenty20 vào các năm 2009 và 2012. Cựu vận động viên off-spinner người Sri Lanka Muttiah Muralitharan đã được Wisden Cricketers' Almanack đánh giá là bowler test match vĩ đại nhất từ trước đến nay, và bốn vận động viên cricket Sri Lanka xếp thứ 2 (Sangakkara), thứ 4 (Jayasuriya), thứ 5 (Jayawardene) và thứ 11 (Dilshan) trong số những người ghi điểm ODI cao nhất mọi thời đại, đây là thành tích tốt thứ hai của một đội. Tính đến tháng 6 năm 2022, Muttiah Muralitharan có tổng số wicket cao nhất trong Test Cricket với kỷ lục 800 wicket, một thành tích mà ông đạt được trong một trận Test Match với Ấn Độ vào tháng 7 năm 2010 mà Sri Lanka đã thắng với 10 Wicket. Sri Lanka đã vô địch Asia Cup vào các năm 1986, 1997, 2004, 2008, 2014 và 2022. Sri Lanka từng giữ kỷ lục về điểm số đồng đội cao nhất trong cả ba thể loại cricket. Đất nước này đã đồng đăng cai Cricket World Cup vào các năm 1996 và 2011 và đăng cai ICC World Twenty20 2012.

Người Sri Lanka đã giành được hai huy chương tại Thế vận hội Olympic: một huy chương bạc của Duncan White tại Thế vận hội Mùa hè London 1948 ở nội dung 400 mét vượt rào nam; và một huy chương bạc của Susanthika Jayasinghe tại Thế vận hội Mùa hè Sydney 2000 ở nội dung 200 mét nữ. Năm 1973, Muhammad Lafir đã vô địch Giải vô địch Billiards Thế giới, thành tích cao nhất của một người Sri Lanka trong một môn Cue sport. Sri Lanka cũng đã hai lần vô địch Carrom World Championship vào các năm 2012, 2016 và 2018, đội nam trở thành nhà vô địch và đội nữ giành vị trí thứ hai. Giải vô địch cầu lông quốc gia Sri Lanka được tổ chức hàng năm từ năm 1953 đến 2011.
Đội tuyển bóng đá quốc gia Sri Lanka cũng đã vô địch Cúp Vàng Nam Á 1995 danh giá.

11.5. Di sản Thế giới

Sri Lanka tự hào có 8 di sản thế giới được UNESCO công nhận, phản ánh sự phong phú về lịch sử, văn hóa và thiên nhiên của hòn đảo này. Các di sản này bao gồm:

Di sản Văn hóa:
1. Thành phố cổ Anuradhapura (Công nhận năm 1982): Là kinh đô đầu tiên của Sri Lanka, Anuradhapura là một trung tâm Phật giáo quan trọng với nhiều tu viện, tháp thờ (dagoba) và các công trình kiến trúc cổ kính, bao gồm cả cây Jaya Sri Maha Bodhi linh thiêng. Các di tích này minh chứng cho một nền văn minh phát triển rực rỡ.
2. Thành phố cổ Polonnaruwa (Công nhận năm 1982): Là kinh đô thứ hai của Sri Lanka, Polonnaruwa nổi tiếng với các tàn tích cung điện, đền thờ và các bức tượng Phật lớn được tạc vào đá, tiêu biểu là Gal Vihara. Các công trình này thể hiện trình độ nghệ thuật và kiến trúc cao của thời kỳ trung đại.
3. Thành phố cổ Sigiriya (Công nhận năm 1982): Còn được gọi là "Đá Sư tử", Sigiriya là một pháo đài đá ấn tượng được xây dựng trên đỉnh một tảng đá khổng lồ vào thế kỷ thứ 5. Nơi đây nổi tiếng với các bức bích họa các tiên nữ Apsara, "bức tường gương" và các khu vườn cảnh quan.
4. Thành phố linh thiêng Kandy (Công nhận năm 1988): Kandy là kinh đô cuối cùng của các vị vua Sinhala và là một trung tâm tôn giáo quan trọng. Nơi đây có Đền thờ Xá lợi Răng Phật (Sri Dalada Maligawa), một trong những địa điểm hành hương linh thiêng nhất của Phật tử. Thành phố còn nổi tiếng với lễ hội Esala Perahera hàng năm.
5. Thị trấn cổ Galle và các công sự của nó (Công nhận năm 1988): Galle là một thành phố cảng lịch sử được xây dựng bởi người Bồ Đào Nha vào thế kỷ 16 và sau đó được người Hà Lan mở rộng. Pháo đài Galle là một ví dụ điển hình về kiến trúc quân sự châu Âu thời thuộc địa ở châu Á.
6. Đền thờ hang động Rangiri Dambulla (Đền thờ Vàng Dambulla) (Công nhận năm 1991): Đây là một quần thể đền thờ hang động lớn nhất và được bảo tồn tốt nhất ở Sri Lanka, với hơn 150 bức tượng Phật và các bức tranh tường Phật giáo có niên đại từ thế kỷ 1 TCN.

Di sản Thiên nhiên:
7. Khu bảo tồn rừng Sinharaja (Công nhận năm 1988): Là một khu rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh quan trọng, Sinharaja nổi tiếng với sự đa dạng sinh học cao, với nhiều loài động thực vật đặc hữu, bao gồm các loài chim quý hiếm.
8. Cao nguyên Trung tâm Sri Lanka (Công nhận năm 2010): Bao gồm Khu bảo tồn hoang dã Peak, Vườn quốc gia Horton Plains và Dãy núi Knuckles, khu vực này có cảnh quan núi non hùng vĩ, đa dạng sinh học phong phú và là đầu nguồn của nhiều con sông quan trọng.

Các di sản thế giới này không chỉ là niềm tự hào của người dân Sri Lanka mà còn là những tài sản quý giá của nhân loại, thu hút đông đảo du khách và các nhà nghiên cứu đến tìm hiểu và khám phá. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản này là một ưu tiên quan trọng của chính phủ Sri Lanka.