Johan III của Thụy Điển

1.1. Sinh ra và thời niên thiếu

Johan III sinh tại Lâu đài Stegeborg vào ngày 20 tháng 12 năm 1537. Ông là con trai cả của Vua Gustav I của Thụy Điển và người vợ thứ hai của ông, Margareta (Eriksdotter) Leijonhufvud. Ngay từ khi còn trẻ, Johan đã nhiều lần khiến cha mình không hài lòng, đặc biệt là khi ông, với tư cách là Công tước cha truyền con nối của Phần Lan (từ ngày 27 tháng 6 năm 1556), tìm cách can thiệp vào các vấn đề của Livonia mà không có sự đồng ý của Vua Gustav. Vua Gustav đã đặt con trai mình ở Phần Lan để đảm bảo lãnh thổ Thụy Điển ở phía đông vùng Baltic khỏi mối đe dọa của Nga.

Johan cũng hợp tác với anh trai Erik và từng đi Luân Đôn thay mặt Erik, trong khi Erik chăm sóc lợi ích của Johan ở Livonia. Nhiệm vụ đó thất bại, nhưng ở Anh, Johan đã quan sát việc tái giới thiệu Tin Lành và Sách Cầu nguyện chung (1559). Vị công tước Phần Lan này có hứng thú với nghi thức tôn giáo và thần học. Trong thời gian này, ông cũng bắt đầu mối quan hệ với nữ tùy tùng Karin Hansdotter, người mà ông sống cùng từ năm 1556 đến 1561, và họ có bốn người con ngoài giá thú trong những năm này.

1.2. Xung đột với Erik XIV và bị giam cầm

Khi anh trai cùng cha khác mẹ của Johan, Erik XIV, trở thành vua và giữ vững quyền lực hoàng gia, hai anh em nhanh chóng xảy ra bất hòa. Với tư cách là Công tước Phần Lan, Johan phản đối nỗ lực của Erik nhằm kiểm soát Tallinn và các cảng khác ở vùng Baltic phía Đông. Johan miễn cưỡng ký vào Các điều khoản Arboga năm 1561, một văn kiện hạn chế quyền lực của ông. Mối bất hòa trở nên công khai khi Johan, trái với ý muốn của Erik, kết hôn với Công chúa Catherine Jagiellon tại Vilnius vào ngày 4 tháng 10 năm 1562. Catherine là em gái của Vua Zygmunt II Augustus của Ba Lan, người mà Erik đang có chiến tranh. Ngay sau đám cưới, hai anh em rể đã ký một thỏa thuận, theo đó Johan sẽ nhận từ vua Ba Lan bảy lâu đài vĩnh viễn ở Livonia để đổi lấy khoản tiền ứng trước 120.000 daler.

Erik coi thỏa thuận này là xung đột trực tiếp với Các điều khoản Arboga - điều này là đúng - và ngay khi biết được, ông yêu cầu Johan từ bỏ các lâu đài ở Livonia. Khi Johan từ chối và đưa ra câu trả lời lảng tránh yêu cầu của Vua rằng ông phải tuyên bố dứt khoát liệu mình sẽ trung thành với Thụy Điển hay Ba Lan, ông đã bị triệu tập vào tháng 4 năm 1563 để xuất hiện ở Thụy Điển để trả lời cáo buộc âm mưu phản quốc.

Khi Johan không tuân lệnh triệu tập, vào tháng 6 năm 1563, ông bị Quốc hội tại Stockholm kết tội phản quốc, bị tước đoạt mạng sống, tài sản và quyền thừa kế ngai vàng. Để thực hiện bản án, một đội quân đáng kể đã được trang bị. Johan, không chuẩn bị cho trận chiến, bị giam giữ tại Lâu đài Turku, cố gắng chống cự trong vài tuần với 1.200 người và sau đó đầu hàng vào ngày 12 tháng 8 năm 1563, đổi lại lời hứa về một nhà tù xứng đáng với địa vị hoàng gia (cuộc vây hãm Åbo).

Ông được đưa về Thụy Điển và bị giam tại Lâu đài Gripsholm cùng vợ mình. Khi Johan và vợ được đưa đến Gripsholm trên một con tàu, họ đi qua Söderport, nơi diễn ra vụ hành quyết 30 người ủng hộ Johan. Johan bị giam cầm hơn bốn năm. Tuy nhiên, thời gian tù ngục của ông tương đối nhẹ nhàng, đặc biệt so với những gì Erik sẽ phải trải qua sau này; trong số những điều khác, cặp đôi có thể nhận được một lượng lớn sách. Johan, một người mê sách, cũng dành nhiều thời gian để học tập và trò chuyện với vợ. Ba người con của họ ra đời trong tù: Elisabet (Isabella) vào năm 1564, mất năm hai tuổi; Sigismund vào năm 1566; và Anna vào tháng 5 năm 1568.

1.3. Được trả tự do và cuộc nổi dậy

Trong thời gian Erik XIV bị bệnh tâm thần vào mùa thu năm 1567 (xem Vụ giết người Sture), Johan được trả tự do vào tháng 10 năm 1567, sau đó các cuộc đàm phán về việc khôi phục quyền lợi cho Công tước bắt đầu.

Tuy nhiên, các hành động của Erik trong nửa đầu năm 1568 có khả năng khiến Johan lo sợ rằng quyền tự do mới giành được của mình sẽ bị tước đoạt một lần nữa. Do đó, Johan đã ký một thỏa thuận với em trai Karl và một số quý tộc để cùng nhau nổi dậy chống lại chế độ bị căm ghét của Erik. Cuộc nổi dậy này bắt đầu vào tháng 7 và lan rộng nhanh chóng đến nỗi vào giữa tháng 9, quân đội của các công tước đã ở bên ngoài Stockholm, và các cổng thành đã được mở cho họ vào ngày 29 tháng 9 năm 1568. Một đồng minh quan trọng là người cậu bên ngoại của Johan, Sten Leijonhufvud, người đã bị thương nặng đến chết và được phong Bá tước Raseborg trên giường bệnh. Erik XIV bị bắt làm tù binh, và ngay sau đó, Johan tự mình được các nhà chức trách thành phố, giới quý tộc và chiến binh tập trung tại đó tôn vương. Ngay sau đó, Johan đã hành quyết cố vấn đáng tin cậy nhất của anh trai mình, Jöran Persson, người mà ông cho rằng phải chịu trách nhiệm chính về sự đối xử khắc nghiệt của mình khi còn trong tù.

2.1. Củng cố quyền lực và chính sách đối nội

Vào tháng 1 năm 1569, Johan III được cùng một Quốc hội công nhận là vua, Quốc hội này đã buộc Erik XIV phải thoái vị. Tuy nhiên, sự công nhận này không phải không có những nhượng bộ từ phía Johan: Công tước Karl được xác nhận quyền công tước của mình mà không bị hạn chế quyền lực bởi Các điều khoản Arboga; giới quý tộc được ban đặc quyền, mở rộng quyền lợi và hạn chế nghĩa vụ của họ, đánh dấu một khoảnh khắc quan trọng trong lịch sử của giới quý tộc; và những đặc quyền đặc biệt được ban cho giới quý tộc cấp cao, củng cố và phát triển sự phân biệt giữa các tầng lớp quý tộc có ý nghĩa sâu sắc trong lịch sử Giới quý tộc Thụy Điển.

Mặc dù quyền lực giờ đây nằm trong tay Vua Johan, ông vẫn không cảm thấy an toàn trên ngai vàng chừng nào người anh cùng cha khác mẹ bị giam cầm còn sống. Ba âm mưu lật đổ ông đã bị phát hiện trong những năm này: Âm mưu năm 1569, Âm mưu Mornay, và Âm mưu năm 1576. Nỗi sợ hãi về việc Erik có thể được thả tự do liên tục ám ảnh nhà vua và khiến ông, ngay từ năm 1571, ra lệnh cho các cận vệ, trong trường hợp có bất kỳ nguy hiểm nhỏ nhất nào về một âm mưu giải cứu hoặc tương tự, phải ám sát vị vua bị giam cầm, và có lẽ chính vì một lệnh như vậy mà cuộc đời của Erik đã kết thúc vào năm 1577. Ngay cả khi không phải vậy, sự thật là Johan không hề ngần ngại trước khả năng giết chết người anh cùng cha khác mẹ của mình và việc đó được thực hiện không trái với ý muốn của ông.

Johan III thường ví mình với cha mình vì mục đích tuyên truyền, và đặc biệt ông cố gắng nhấn mạnh rằng trong khi cha ông đã "giải phóng Thụy Điển" khỏi "con chó săn" Christian II của Đan Mạch, ông đã cứu người dân khỏi "bạo chúa" Erik XIV, anh trai của chính ông. Ông có một số đặc điểm tương tự cha và các anh em của mình; bạo lực, tính khí nóng nảy và đa nghi. Nhưng ông thiếu sự sắc bén, kiên định, thận trọng và một cái nhìn thực tế.

Johan và vợ Catherine Jagiellon đã đảm bảo rằng con trai của họ Sigismund được nuôi dưỡng theo giáo lý Công giáo, có lẽ để giúp anh giành được vương miện Ba Lan. Mục tiêu này đã đạt được vào năm 1587, và Johan đã mang lại cho Thụy Điển một liên minh mới, bất tự nhiên hơn so với liên minh mà cha ông đã phá vỡ (Liên minh Kalmar), vì Thụy Điển và Ba Lan thường có lợi ích xung đột trực tiếp ở vùng Baltic. Ông cũng sớm hối hận về quyết định của mình và đã vô ích yêu cầu Sigismund trở về Thụy Điển, điều mà giới quý tộc cấp cao phản đối vì họ dự đoán rằng điều này sẽ dẫn đến chiến tranh với Ba Lan, điều mà Thụy Điển sau 28 năm chiến tranh sẽ khó đương đầu.

Johan đã đáp lại bằng một cuộc cải tổ chính trị; thay vì dựa vào giới quý tộc hội đồng như trước, ông giờ đây tìm kiếm sự hỗ trợ từ em trai mình là Công tước Karl, người mà ông đã có mối quan hệ cay đắng trong hầu hết thời gian trị vì trước đây. Lý do cho điều này là nhiều, nhưng một trong những điều quan trọng nhất là Johan III, với tư cách là vua, đã tìm cách áp dụng các nguyên tắc tương tự về quyền hoàng gia trong công quốc của Karl mà ông đã kịch liệt phản đối khi còn là công tước. Năm 1587, cuối cùng ông đã thuyết phục thành công em trai mình chấp thuận các đạo luật rất giống với Các điều khoản Arboga, mà chính ông đã bãi bỏ vào năm 1569, nhưng xét từ một đề xuất năm 1590 về một sắp xếp mới các quyền lợi công tước, ông đã từ bỏ những yêu sách mà ông đã kiên quyết duy trì trước đó sau khi bất hòa với giới quý tộc cấp cao.

Tuy nhiên, tình bạn mới của Johan với em trai Karl cũng sớm nguội lạnh, và trong vài tháng cuối đời, Johan hoàn toàn cô độc. Vào mùa xuân năm 1592, ông bị sốt cao khiến ông rất lo lắng. Ông hy vọng sẽ khá hơn bằng cách chuyển đến một khu vườn giải trí mà ông đã xây dựng trên Skeppsholmen, nơi ông nghĩ không khí trong lành hơn trong thành phố. Nhưng không có sự cải thiện nào, và vào giữa mùa hè, tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.

2.2. Chính sách đối ngoại và các cuộc chiến tranh

Johan đã khởi xướng các cuộc đàm phán hòa bình với Đan Mạch-Na Uy và Lübeck để kết thúc Chiến tranh Bảy năm Bắc Âu nhưng đã từ chối Hiệp ước Roskilde được ký kết, trong đó các sứ thần của ông đã chấp nhận những yêu cầu sâu rộng của Đan Mạch. Sau hai năm giao tranh nữa, chiến tranh kết thúc mà không có nhiều nhượng bộ từ phía Thụy Điển trong Hiệp ước Stettin vào năm 1570.

Trong những năm tiếp theo, ông đã thành công trong cuộc chiến chống lại Nga trong Chiến tranh Livonian, kết thúc bằng Hiệp ước Plussa vào năm 1583, một cuộc chiến đã mang lại sự tái chinh phục Narva cho Thụy Điển. Nhìn chung, chính sách đối ngoại của ông bị ảnh hưởng bởi mối liên hệ của ông với Ba Lan, quốc gia mà con trai ông, Sigismund III Vasa, đã trở thành vua vào năm 1587. Với tư cách là vua, Johan tập trung vào khu vực Baltic, với mục tiêu kiểm soát hoạt động thương mại giàu có với Nga. Cuộc chiến này kéo dài với cường độ khác nhau cho đến năm 1595. Việc chiếm được Narva vào năm 1581 là thành công quân sự lớn nhất của ông.

2.3. Chính sách giáo hội và Cuộc tranh luận về Phụng vụ

Quan hệ của Johan với Giáo hội ban đầu tốt đẹp, mặc dù Tổng Giám mục Laurentius Petri đã do dự một thời gian dài trước khi tán thành cuộc nổi dậy. Trong chính sách đối nội, Johan thể hiện rõ ràng sự ủng hộ Công giáo do ảnh hưởng từ người vợ Ba Lan của mình, một thực tế đã tạo ra những ma sát với giới tăng lữ và quý tộc Thụy Điển. Tuy nhiên, Tổng Giám mục sớm có Giáo luật mới của mình được phê chuẩn, mà ông đã soạn thảo sơ bộ trong thời trị vì của Vua Gustav, nhưng chưa nhận được sự chấp thuận của ông. Giáo luật này nhấn mạnh sự liên tục với các truyền thống cũ. Nó cũng khôi phục tổ chức giáo hội thời Trung Cổ, với cơ bản các giáo phận tương tự. Năm 1575, ông cho phép các tu viện Công giáo còn lại ở Thụy Điển bắt đầu nhận người mới trở lại.

Tất cả điều này có thể được xem là một biểu hiện của thần học hòa giải mà Johan bị ảnh hưởng mạnh mẽ, nhằm giảm bớt những mâu thuẫn giữa các tín ngưỡng đối địch đang xé nát châu Âu vào thời điểm đó. Johan tự mình là một tín đồ học thức của nhà thần học hòa giải George Cassander. Ông tìm kiếm sự hòa giải giữa Thành Roma và Wittenberg dựa trên sự đồng thuận của năm thế kỷ đầu tiên của Kitô giáo (consensus quinquesaecularis^Latin).

Johan không phải là người duy nhất lắng nghe thông điệp này; cả Vua Ba Lan Sigismund II Augustus và các Hoàng đế Ferdinand I và Maximilian II, những người có nhiều tín ngưỡng trong đế chế của họ, cũng nhạy cảm với nó. Johan chấp thuận việc xuất bản Giáo luật Thụy Điển của Tổng Giám mục Laurentius Petri theo giáo lý Luther vào năm 1571 nhưng cũng khiến Giáo hội chấp thuận một phụ lục cho giáo luật vào năm 1575, Nova ordinantia ecclesiastica^Latin thể hiện sự trở lại các nguồn thần học giáo phụ.

Điều này đã tạo tiền đề cho việc Johan ban hành "Sách Đỏ" (Röda boken^Swedish) tiếng Thụy Điển-Latin, có tựa đề Liturgia suecanae ecclesiae catholicae & orthodoxae conformis^Latin, đã tái giới thiệu một số phong tục Công giáo và dẫn đến Cuộc tranh luận về Phụng vụ, kéo dài trong hai mươi năm, và các nỗ lực đàm phán với Giáo hoàng, nhưng hoàn toàn thất bại, một phần vì người bạn tâm giao của Johan trong các vấn đề này, Peter Fecht, đã chết đuối trong chuyến đi đến Tòa Thánh ở Roma. Ông cũng tìm cách kêu gọi sự giúp đỡ của giáo hoàng để giải phóng tài sản gia đình vợ mình, vốn bị đóng băng ở Napoli. Hơn nữa, ông cho phép các tu sĩ Dòng Tên bí mật làm việc tại Đại học Thần học Hoàng gia ở Stockholm.

Đôi khi, Johan cũng bất đồng về mặt thần học với em trai mình, Công tước Karl của Södermanland (sau này là Karl IX của Thụy Điển), người có khuynh hướng Calvin giáo, và không thúc đẩy nghi lễ của Vua Johan trong công quốc của mình. Điều này được thể hiện, ví dụ, trong Các điều khoản Örebro, nơi các linh mục trong công quốc của Công tước Karl từ chối nghi lễ mới. Tuy nhiên, Johan cũng nhận được sự ủng hộ cho chính sách giáo hội của mình, bao gồm từ Ingelbertus Olai Helsingus và Erasmus Nicolai Arbogensis.

2.4. Sự bảo trợ nghệ thuật và kiến trúc

Johan III có niềm yêu thích sâu sắc với nghệ thuật, đặc biệt là kiến trúc. Ông chắc chắn là vị quân chủ có tinh thần xây dựng nhất mà Thụy Điển từng có. Giống như anh trai Erik, ông rất có năng khiếu nghệ thuật và thẩm mỹ. Tuy nhiên, cảm nhận về cái đẹp của ông thể hiện rõ nhất trong lĩnh vực kiến trúc. Ông dành nhiều thời gian để phác thảo các kế hoạch xây dựng phức tạp, nhưng chỉ một phần nhỏ trong số đó được thực hiện trong suốt cuộc đời ông.

"Xây dựng là khát vọng cao nhất của chúng tôi", chính Johan đã viết trong một trong nhiều bức thư mà ông ra lệnh cho các kiến trúc sư và thợ xây của mình.

2.4.1. Chuyên gia nước ngoài được triệu tập

Johan đã triệu tập các thợ xây, nhà điêu khắc và họa sĩ tài năng từ Đức và Hà Lan, và ông cũng tự mình can thiệp, thông qua các bản vẽ của riêng mình, vào hoạt động xây dựng phong phú mà ông đã thúc đẩy ở nhiều nơi. Các bức thư còn sót lại của ông về việc xây dựng cũng cho thấy ông hiểu biết về kiến trúc và quen thuộc với các nguyên tắc của Phục hưng Ý, đặc biệt là Phục hưng Cao và Phục hưng Hậu. Trong các bức thư của mình, ông khuyên bảo và khuyến khích các kiến trúc sư và thợ xây của mình, ông sửa chữa các bản vẽ của họ và say mê các chi tiết về kiến trúc và trang trí. Trên hết, sở thích của ông tập trung vào chính việc trang trí: ở bên ngoài là các cổng và cửa sổ tráng lệ, các mái đầu hồi trang trí công phu và các Tháp chóp được trang trí phong phú, ở bên trong đặc biệt là tấm ốp tường và khung cửa phong phú.

Đặc biệt, các cuốn sách về nghệ thuật xây dựng của Sebastiano Serlio dường như là nguồn cảm hứng thường xuyên. Do đó, sở thích của riêng Johan đã thể hiện rõ ràng theo nhiều cách, và ông có thể được coi là trung tâm của phong trào nghệ thuật thú vị nảy sinh trong triều đại của ông.

Trong số những nghệ sĩ và thợ thủ công lớn xung quanh Johan III có một số người nổi bật hơn, như Anders målare ("Anders Họa sĩ") người Thụy Điển, chủ yếu hoạt động với tư cách là thợ xây, Willem Boy, quan trọng cả với tư cách là nhà điêu khắc và kiến trúc sư (người tạo ra lăng mộ của Johan ở Uppsala), các kiến trúc sư Vadstena Arendt de Roy và Hans Fleming.

Nhưng Johan cần nhiều người tài năng hơn. Trong số các bậc thầy nước ngoài mà ông thuê có ba thành viên của gia đình kiến trúc sư Pahr, ban đầu đến từ Lombardy, Franciscus Pahr, Johan Baptista Pahr và Dominicus Pahr. Người đầu tiên gắn liền với Uppsala, hai người sau gắn liền với Lâu đài Borgholm và Lâu đài Kalmar, nghệ sĩ trát vữa và thợ xây bậc thầy Antonius Watz, kiến trúc sư trưởng của Phần Lan và Livonia Peter Hertig, các thợ chạm khắc Markus Wulfrum và Urban Schultz, các họa sĩ Johan Baptista van Uther và Arent Lambrechts, các thợ đá và nhà điêu khắc Roland Mackle, Peter de la Koche, Lukas van der Werdt và nhiều người khác. Các chuyên gia từ nước ngoài cũng được triệu tập để giúp đỡ các vấn đề nông nghiệp, bao gồm các kiểm lâm viên từ các thân vương quốc Đức và Đan Mạch.

2.4.3. Lâu đài và pháo đài

Johan III đã xây dựng các nhà nguyện trong tất cả các lâu đài lớn của mình, với Lâu đài Vadstena được bảo tồn một phần và Lâu đài Kalmar vẫn còn nguyên vẹn. Trong hoạt động xây dựng giáo hội này, các truyền thống kiến trúc Gothic, ngay cả trong chi tiết, vẫn còn tồn tại. Nhiều dự án lâu đài và pháo đài một phần được thừa hưởng từ thời Gustav I và Erik XIV, và một phần được Johan III khởi xướng. Cung điện Tre Kronor ở Stockholm đã được mở rộng và trang trí lại đáng kể. Sân phía bắc, bao gồm nhà thờ lâu đài, đã mang phong cách mà nó giữ được cho đến khi lâu đài bị cháy vào năm 1697.

Lâu đài Uppsala (phần phía nam hiện tại và phần mở rộng phía tây của nó) đã được xây dựng lại sau trận hỏa hoạn năm 1572 thành một tòa nhà gạch với chát mộc và hai tháp tròn. Lâu đài Vadstena, cũng như lâu đài trước đó được Gustav I thành lập, đã được mở rộng thành cung điện kiến trúc Phục hưng như ngày nay, mặc dù nó không được hoàn thành theo kế hoạch ban đầu cho đến đầu thế kỷ 17. Cung điện Svartsjö là một tòa nhà kỳ lạ, với hành lang kiến trúc vòng cung tròn và nhà thờ mái vòm ở hai bên một ngôi nhà đá cũ hơn.

Tại Lâu đài Kalmar, nơi Johan thường cư trú vì gần Ba Lan hơn, vòng quanh sân đã được hoàn thiện, các tầng được bố trí cùng một mặt bằng, và bên trong, việc trang trí tốn kém bắt đầu dưới thời Erik XIV được tiếp tục. Ngược lại, Lâu đài Borgholm là tòa nhà mới lớn nhất của Johan III, với một mặt bằng hoàn toàn đều đặn, không gian rộng lớn và sự tráng lệ nổi bật, cùng với các công sự vững chắc, nhưng nó không được hoàn thành trong thời trị vì của Johan III. Một tòa nhà mới khác là Lâu đài Bråborg, dự định làm nơi ở cho Vương hậu Gunilla khi góa bụa, trong khi Cung điện Drottningholm (cũ hơn, bị cháy vào năm 1661) được xây dựng trên một trong các hòn đảo của Hồ Mälaren theo yêu cầu của Catherine Jagiellon.

Việc tái thiết Lâu đài Turku, Lâu đài Västerås, Lâu đài Gävle, Lâu đài Stegeborg và Lâu đài Linköping cũng có thể được đề cập. Các công sự hiện diện ở hầu hết các lâu đài. Đặc biệt là các pháo đài thuần túy như Älvsborg, Gullberg, Lâu đài Kronoberg, Kexholm, Vyborg và các địa điểm khác, nơi các công trình phòng thủ quan trọng thường được thực hiện, được nhà vua quan tâm theo dõi. Trong nghệ thuật xây dựng công sự, Thụy Điển vào thời điểm này đi đầu ở Các quốc gia Bắc Âu, vì hệ thống pháo đài công sự mới của Ý đã được giới thiệu bởi anh em nhà Pahr.

3.1. Các cuộc hôn nhân và con cái

Johan kết hôn với người vợ đầu tiên của mình, Catherine Jagiellon của Ba Lan (1526-1583), thuộc Triều đại Jagiellon, tại Vilnius vào ngày 4 tháng 10 năm 1562. Tại Thụy Điển, bà được biết đến với tên Katarina Jagellonica. Bà là em gái của Vua Zygmunt II August của Ba Lan. Với Vương hậu Catherine, ông có ba người con:

• Elisabet (Isabella) (1564-1566)
• Sigismund III Vasa (1566-1632), Vua của Ba Lan (1587-1632), Vua của Thụy Điển (1592-1599), và Đại Công tước Phần Lan và Litva
• Anna của Phần Lan (1568-1625)

Johan kết hôn với người vợ thứ hai của mình, Gunilla Bielke (1568-1592), vào ngày 21 tháng 2 năm 1585. Họ có một người con trai:

• Johan, Công tước Östergötland (1589-1618), ban đầu là Công tước Phần Lan, sau đó từ năm 1608 là Công tước Östergötland. Vị công tước trẻ tuổi này kết hôn với em họ của mình là Công chúa Maria Elisabet (1596-1618), con gái của Karl IX của Thụy Điển (trị vì 1599-1611).

Với tình nhân Karin Hansdotter (1532-1596), ông có ít nhất bốn người con ngoài giá thú:

• Sofia Johansdotter Gyllenhielm (1556-1583), kết hôn với Pontus De la Gardie
• Augustus Gyllenhielm (1557-1560)
• Julius Gyllenhielm (1559-1581)
• Lucretia Gyllenhielm (1560-1585)

Johan vẫn quan tâm và chăm sóc Karin cùng các con của họ ngay cả sau khi ông kết hôn với Catherine Jagiellon vào năm 1562. Ông đã tìm cho Karin một người chồng để chăm sóc cho cô và các con. Năm 1561, cô kết hôn với quý tộc Klas Andersson (Westgöthe), một người bạn và đầy tớ của Johan. Họ có một con gái tên là Brita.

Johan tiếp tục hỗ trợ Karin và các con ngoài giá thú của mình khi ông trở thành vua, từ năm 1568. Năm 1572, Karin tái hôn, vì người chồng đầu tiên của cô đã bị Erik XIV hành quyết vì tội phản quốc vào năm 1563. Người chồng thứ hai là Lars Henrikson, người mà Johan phong quý tộc vào năm 1576 để chăm sóc cho con cái của ông với Karin. Cùng năm đó, ông phong con gái Sofia của mình làm thị nữ trong lâu đài, phục vụ cho chị gái của ông, Công chúa Elisabeth của Thụy Điển. Năm 1580, Johan gả Sofia cho Pontus De la Gardie. Cô sau đó qua đời khi sinh con trai Jacob De la Gardie.

5.1. Khía cạnh tích cực và đóng góp

Johan III được ghi nhận với một số đóng góp quan trọng cho Thụy Điển. Ông đã chấm dứt Chiến tranh Bảy năm Bắc Âu vào năm 1570, mang lại hòa bình với Đan Mạch và Lübeck. Trong Chiến tranh Livonian với Nga, việc ông chiếm được Narva vào năm 1581 được coi là thành công quân sự lớn nhất của ông, giúp củng cố vị thế của Thụy Điển ở vùng Baltic.

Ngoài ra, Johan III là một người bảo trợ nghệ thuật và kiến trúc vĩ đại. Ông đã dành nhiều tâm huyết cho việc thiết kế và giám sát các dự án xây dựng, từ việc trùng tu các nhà thờ lớn như Nhà thờ chính tòa Uppsala đến việc biến đổi các lâu đài thời trung cổ thành các cung điện kiến trúc Phục hưng tráng lệ. Sự quan tâm sâu sắc của ông đã thu hút nhiều kiến trúc sư và nghệ nhân tài năng từ khắp châu Âu đến Thụy Điển, để lại một di sản kiến trúc phong phú và độc đáo.

5.2. Phê bình và tranh cãi

Bên cạnh những đóng góp tích cực, Johan III cũng đối mặt với nhiều phê bình và tranh cãi. Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là vai trò của ông trong cái chết của người anh cùng cha khác mẹ, Erik XIV. Mặc dù ông là người đã giải thoát Erik khỏi ngai vàng và lên ngôi, nhưng sự lo sợ về việc Erik có thể được trả tự do đã khiến Johan ra lệnh ám sát, dẫn đến cái chết bí ẩn của Erik vào năm 1577. Hành động này đã gây ra nhiều chỉ trích về mặt đạo đức và tính nhân văn trong triều đại của ông.

Về quản lý hành chính và tài chính, Johan III được một số nguồn mô tả là một quản trị viên yếu kém và người quản lý tài chính tồi. Điều này đã góp phần làm suy yếu vương quốc vào cuối triều đại của ông, khiến nó rơi vào tình trạng hỗn loạn và bị bỏ bê.

Chính sách tôn giáo của ông cũng là một nguồn gây xung đột lớn. Mặc dù có ý định hòa giải giữa Luther giáo và Công giáo, đặc biệt thông qua việc ban hành "Sách Đỏ" nhằm tái giới thiệu một số phong tục Công giáo, nhưng điều này đã dẫn đến "Cuộc tranh luận về Phụng vụ" kéo dài và gây ra sự chia rẽ sâu sắc trong Giáo hội Luther Thụy Điển. Sự bất đồng với người em trai Công tước Karl, một người có khuynh hướng Calvin giáo, cũng làm phức tạp thêm tình hình tôn giáo trong vương quốc.

5.3. Ảnh hưởng và các đài tưởng niệm

Thành phố Pori của Phần Lan sử dụng khẩu hiệu của Johan III, Deus Protector Noster (Thiên Chúa là Người Bảo vệ của Chúng ta), làm phương châm của mình. Một bức tượng Công tước Johan đã được khánh thành trước Tòa thị chính Cũ Pori vào năm 2008, 450 năm sau khi thành phố này được ông thành lập.