Uganda

2.1. Thời kỳ tiền thuộc địa

Phần lớn Uganda là nơi sinh sống của những người nông dân và chăn nuôi nói tiếng Trung Sudan và Kuliak cho đến cách đây 3.000 năm, khi những người nói tiếng Bantu đến từ phía nam và những người nói tiếng Nilotic đến từ phía đông bắc. Đến năm 1500 sau Công nguyên, tất cả họ đã bị đồng hóa vào các nền văn hóa nói tiếng Bantu ở phía nam Núi Elgon, sông Nile và Hồ Kyoga.
Theo truyền khẩu và các nghiên cứu khảo cổ học, Đế quốc Kitara bao phủ một phần quan trọng của khu vực Hồ Lớn châu Phi, từ các hồ phía bắc là Albert và Kyoga đến các hồ phía nam là Victoria và Tanganyika. Kitara được cho là tiền thân của các vương quốc Tooro, Ankole và Busoga. Một số người Luo đã xâm chiếm Kitara và đồng hóa với xã hội Bantu ở đó, thành lập triều đại Babiito của Omukama (người cai trị) hiện tại của Bunyoro-Kitara.
Các thương nhân Ả Rập đã di chuyển vào đất liền từ bờ biển Ấn Độ Dương của Đông Phi vào những năm 1830 để buôn bán và thương mại. Vào cuối những năm 1860, Bunyoro ở Trung Tây Uganda bị đe dọa từ phía bắc bởi các đặc vụ do Ai Cập tài trợ. Không giống như các thương nhân Ả Rập từ bờ biển Đông Phi tìm kiếm thương mại, các đặc vụ này thúc đẩy cuộc chinh phạt của nước ngoài. Năm 1869, Khedive Isma'il Pasha của Ai Cập, tìm cách sáp nhập các lãnh thổ phía bắc biên giới Hồ Victoria và phía đông Hồ Albert và "phía nam Gondokoro", đã cử một nhà thám hiểm người Anh, Samuel Baker, trong một cuộc viễn chinh quân sự đến biên giới Bắc Uganda, với mục tiêu đàn áp buôn bán nô lệ ở đó và mở đường cho thương mại và "văn minh". Người Banyoro đã chống lại Baker, người đã phải chiến đấu một trận tuyệt vọng để đảm bảo việc rút lui của mình. Baker coi sự kháng cự là một hành động phản bội, và ông đã tố cáo người Banyoro trong một cuốn sách (Ismailia - A Narrative Of The Expedition To Central Africa For The Suppression Of Slave Trade, Organised By Ismail, Khadive Of Egypt (1874)) được đọc rộng rãi ở Anh. Sau đó, người Anh đến Uganda với định kiến chống lại vương quốc Bunyoro và đứng về phía vương quốc Buganda. Điều này cuối cùng đã khiến Bunyoro mất một nửa lãnh thổ, được trao cho Buganda như một phần thưởng từ người Anh. Hai trong số nhiều "quận bị mất" đã được khôi phục lại cho Bunyoro sau khi độc lập.
Vào những năm 1860, trong khi người Ả Rập tìm kiếm ảnh hưởng từ phía bắc, các nhà thám hiểm Anh tìm kiếm nguồn của sông Nile đã đến Uganda. Họ được theo sau bởi các nhà truyền giáo Anh giáo Anh đến vương quốc Buganda vào năm 1877 và các nhà truyền giáo Công giáo Pháp vào năm 1879. Tình hình này đã dẫn đến cái chết của các Thánh tử đạo Uganda vào năm 1885-sau sự cải đạo của Muteesa I và phần lớn triều đình của ông, và sự kế vị của người con trai chống Kitô giáo của ông là Mwanga. Chính phủ Anh đã trao quyền cho Công ty Đông Phi của Anh (IBEAC) để đàm phán các thỏa thuận thương mại trong khu vực bắt đầu từ năm 1888.
Từ năm 1886, đã có một loạt các cuộc chiến tranh tôn giáo ở Buganda, ban đầu giữa người Hồi giáo và người Kitô giáo và sau đó, từ năm 1890, giữa những người Tin lành "ba-Ingleza" và người Công giáo "ba-Fransa", các phe phái được đặt tên theo các cường quốc đế quốc mà họ liên kết. Do bất ổn dân sự và gánh nặng tài chính, IBEAC tuyên bố rằng họ không thể "duy trì sự chiếm đóng" của mình trong khu vực. Lợi ích thương mại của Anh rất tha thiết bảo vệ tuyến đường thương mại của sông Nile, điều này đã thúc đẩy chính phủ Anh sáp nhập Buganda và các vùng lãnh thổ liền kề để tạo ra Uganda bảo hộ vào năm 1894.

2.2. Thời kỳ bảo hộ của Anh (1894 - 1962)

Xứ bảo hộ Uganda là một xứ bảo hộ của Đế quốc Anh từ năm 1894 đến năm 1962. Năm 1893, Công ty Đông Phi của Anh đã chuyển giao quyền quản lý lãnh thổ chủ yếu bao gồm Vương quốc Buganda cho chính phủ Anh. IBEAC đã từ bỏ quyền kiểm soát Uganda sau khi các cuộc chiến tranh tôn giáo nội bộ ở Uganda khiến công ty này phá sản.
Năm 1894, Xứ bảo hộ Uganda được thành lập, và lãnh thổ được mở rộng ra ngoài biên giới Buganda bằng cách ký thêm các hiệp ước với các vương quốc khác (Toro năm 1900, Ankole năm 1901, và Bunyoro năm 1933) thành một khu vực gần tương ứng với Uganda ngày nay.
Địa vị bảo hộ có những hậu quả khác biệt đáng kể đối với Uganda so với việc khu vực này trở thành một thuộc địa như Kenya láng giềng, ở chỗ Uganda giữ lại một mức độ tự trị mà nếu không sẽ bị hạn chế dưới một chính quyền thuộc địa hoàn toàn.
Vào những năm 1890, 32.000 lao động từ Ấn Độ thuộc Anh đã được tuyển dụng đến Đông Phi theo hợp đồng lao động giao kèo để xây dựng Đường sắt Uganda. Hầu hết những người Ấn Độ còn sống sót đã trở về nhà, nhưng 6.724 người đã quyết định ở lại Đông Phi sau khi tuyến đường hoàn thành. Sau đó, một số người trở thành thương nhân và nắm quyền kiểm soát các nhà máy cán bông và bán lẻ hàng may mặc.
Từ năm 1900 đến năm 1920, một trận dịch bệnh ngủ ở miền nam Uganda, dọc theo bờ bắc Hồ Victoria, đã giết chết hơn 250.000 người.
Chiến tranh thế giới thứ hai đã khuyến khích chính quyền thuộc địa Uganda tuyển dụng 77.143 binh sĩ để phục vụ trong King's African Rifles. Họ đã tham gia chiến đấu trong Chiến dịch Sa mạc Tây, Chiến dịch Abyssinia, Trận Madagascar và Chiến dịch Miến Điện.

2.3. Thời kỳ hậu độc lập

Thời kỳ hậu độc lập của Uganda được đánh dấu bằng những biến động chính trị và xã hội lớn, bao gồm các cuộc đảo chính, chế độ độc tài, nội chiến và những nỗ lực xây dựng một nhà nước ổn định và dân chủ hơn.

2.3.1. Độc lập ban đầu và bất ổn chính trị (1962 - 1971)

Uganda giành độc lập từ Anh vào ngày 9 tháng 10 năm 1962 với Nữ hoàng Elizabeth II là nguyên thủ quốc gia và Nữ hoàng Uganda. Vào tháng 10 năm 1963, Uganda trở thành một nước cộng hòa nhưng vẫn duy trì tư cách thành viên trong Khối thịnh vượng chung các quốc gia.
Cuộc bầu cử sau độc lập đầu tiên, được tổ chức vào năm 1962, đã giành chiến thắng bởi một liên minh giữa Đại hội Nhân dân Uganda (UPC) và Kabaka Yekka (KY). UPC và KY thành lập chính phủ sau độc lập đầu tiên với Milton Obote là thủ tướng điều hành, với Kabaka (Vua) của Buganda là Edward Muteesa II giữ vị trí tổng thống chủ yếu mang tính nghi lễ.
Những năm đầu sau độc lập của Uganda bị chi phối bởi mối quan hệ giữa chính phủ trung ương và vương quốc khu vực lớn nhất - Buganda. Ngay từ khi người Anh thành lập xứ bảo hộ Uganda, vấn đề làm thế nào để quản lý chế độ quân chủ lớn nhất trong khuôn khổ một nhà nước đơn nhất luôn là một vấn đề. Các thống đốc thuộc địa đã không đưa ra được một công thức hiệu quả. Điều này càng phức tạp hơn bởi thái độ thờ ơ của Buganda đối với mối quan hệ của mình với chính phủ trung ương. Buganda không bao giờ tìm kiếm độc lập mà dường như thoải mái với một sự sắp xếp lỏng lẻo đảm bảo cho họ những đặc quyền hơn các thần dân khác trong xứ bảo hộ hoặc một địa vị đặc biệt khi người Anh rời đi. Điều này được chứng minh một phần bởi sự thù địch giữa chính quyền thuộc địa Anh và Buganda trước khi độc lập.
Trong nội bộ Buganda, có sự chia rẽ giữa những người muốn Kabaka vẫn là một vị vua thống trị và những người muốn gia nhập phần còn lại của Uganda để tạo ra một nhà nước thế tục hiện đại. Sự chia rẽ này dẫn đến việc thành lập hai đảng phái thống trị có trụ sở tại Buganda - Kabaka Yekka (Chỉ có Kabaka) KY, và Đảng Dân chủ (DP) có nguồn gốc từ Giáo hội Công giáo. Sự cay đắng giữa hai đảng này cực kỳ gay gắt, đặc biệt là khi các cuộc bầu cử đầu tiên cho quốc hội hậu thuộc địa đang đến gần. Kabaka đặc biệt không thích lãnh đạo DP, Benedicto Kiwanuka.
Bên ngoài Buganda, một chính trị gia nói năng nhỏ nhẹ từ miền Bắc Uganda, Milton Obote, đã thành lập một liên minh các chính trị gia không thuộc Buganda để thành lập Đại hội Nhân dân Uganda (UPC). UPC về cơ bản bị chi phối bởi các chính trị gia muốn khắc phục những gì họ coi là sự bất bình đẳng khu vực ủng hộ địa vị đặc biệt của Buganda. Điều này đã thu hút sự ủng hộ đáng kể từ bên ngoài Buganda. Tuy nhiên, đảng này vẫn là một liên minh lỏng lẻo của các lợi ích, nhưng Obote đã thể hiện kỹ năng tuyệt vời trong việc đàm phán họ thành một nền tảng chung dựa trên công thức liên bang.
Vào thời điểm độc lập, vấn đề Buganda vẫn chưa được giải quyết. Uganda là một trong số ít các lãnh thổ thuộc địa giành được độc lập mà không có một đảng chính trị thống trị với đa số rõ ràng trong quốc hội. Trong các cuộc bầu cử trước độc lập, UPC không có ứng cử viên nào ở Buganda và giành được 37 trong số 61 ghế được bầu trực tiếp (bên ngoài Buganda). DP giành được 24 ghế bên ngoài Buganda. "Địa vị đặc biệt" được trao cho Buganda có nghĩa là 21 ghế của Buganda được bầu theo đại diện tỷ lệ phản ánh các cuộc bầu cử vào quốc hội Buganda - Lukiko. KY đã giành chiến thắng vang dội trước DP, giành được tất cả 21 ghế.
UPC đạt đỉnh cao vào cuối năm 1964 khi lãnh đạo DP trong quốc hội, Basil Kiiza Bataringaya, cùng với năm nghị sĩ khác rời bỏ đảng, khiến DP chỉ còn lại chín ghế. Các nghị sĩ DP không mấy hài lòng khi sự thù địch của lãnh đạo của họ, Benedicto Kiwanuka, đối với Kabaka đang cản trở cơ hội thỏa hiệp của họ với KY. Làn sóng đào tẩu trở thành một trận lụt khi 10 thành viên KY rời bỏ đảng khi họ nhận ra liên minh chính thức với UPC không còn khả thi. Những bài phát biểu lôi cuốn của Obote trên khắp đất nước đang cuốn phăng mọi thứ trước mắt ông, và UPC đang giành chiến thắng trong hầu hết các cuộc bầu cử địa phương được tổ chức và tăng cường quyền kiểm soát đối với tất cả các hội đồng quận và cơ quan lập pháp bên ngoài Buganda. Phản ứng từ Kabaka rất im lặng - có lẽ hài lòng với vai trò nghi lễ và tính biểu tượng của mình ở khu vực của ông. Tuy nhiên, cũng có những chia rẽ lớn trong cung điện của ông khiến ông khó hành động hiệu quả chống lại Obote. Vào thời điểm Uganda độc lập, Buganda "là một ngôi nhà bị chia rẽ với các lực lượng xã hội và chính trị đối địch". Tuy nhiên, có những vấn đề đang nảy sinh bên trong UPC. Khi hàng ngũ của nó ngày càng đông, các lợi ích sắc tộc, tôn giáo, khu vực và cá nhân bắt đầu làm lung lay đảng. Sức mạnh rõ ràng của đảng bị xói mòn trong một chuỗi phức tạp các xung đột phe phái trong các cấu trúc trung ương và khu vực của nó. Và đến năm 1966, UPC đang tự xé nát mình. Các cuộc xung đột càng trở nên gay gắt hơn bởi những người mới đến đã rời bỏ DP và KY để gia nhập quốc hội.
Các đại biểu UPC đến Gulu vào năm 1964 để dự hội nghị đại biểu. Đây là minh chứng đầu tiên cho thấy Obote đang mất quyền kiểm soát đảng của mình. Cuộc chiến giành chức Tổng thư ký đảng là một cuộc cạnh tranh gay gắt giữa ứng cử viên của phe ôn hòa mới - Grace Ibingira và John Kakonge cấp tiến. Ibingira sau đó trở thành biểu tượng của phe đối lập với Obote trong UPC. Đây là một yếu tố quan trọng khi xem xét các sự kiện tiếp theo dẫn đến cuộc khủng hoảng giữa Buganda và chính phủ trung ương. Đối với những người bên ngoài UPC (bao gồm cả những người ủng hộ KY), đây là một dấu hiệu cho thấy Obote dễ bị tổn thương. Các nhà quan sát nhạy bén nhận ra UPC không phải là một đơn vị gắn kết.
Sự sụp đổ của liên minh UPC-KY đã công khai tiết lộ sự bất mãn của Obote và những người khác về "địa vị đặc biệt" của Buganda. Năm 1964, chính phủ đã đáp ứng yêu cầu từ một số vùng của Vương quốc Buganda rộng lớn rằng họ không phải là thần dân của Kabaka. Trước thời thuộc địa, Buganda đã bị cạnh tranh bởi vương quốc Bunyoro láng giềng. Buganda đã chinh phục các phần của Bunyoro và thực dân Anh đã chính thức hóa điều này trong các Hiệp định Buganda. Được biết đến với cái tên "các quận bị mất", người dân ở những khu vực này muốn trở lại là một phần của Bunyoro. Obote quyết định cho phép một cuộc trưng cầu dân ý, điều này đã khiến Kabaka và hầu hết phần còn lại của Buganda tức giận. Cư dân của các quận đã bỏ phiếu để trở lại Bunyoro bất chấp những nỗ lực của Kabaka nhằm gây ảnh hưởng đến cuộc bỏ phiếu. Sau khi thua cuộc trưng cầu dân ý, KY đã phản đối dự luật chuyển các quận cho Bunyoro, do đó chấm dứt liên minh với UPC.
UPC trước đây là một đảng quốc gia bắt đầu rạn nứt theo các đường lối bộ lạc khi Ibingira thách thức Obote trong UPC. Sự chia rẽ sắc tộc "Bắc/Nam" vốn rõ ràng trong các lĩnh vực kinh tế và xã hội giờ đây đã ăn sâu vào chính trị. Obote bao quanh mình chủ yếu là các chính trị gia miền Bắc, trong khi những người ủng hộ Ibingira, những người sau đó bị bắt và bỏ tù cùng ông, chủ yếu đến từ miền Nam. Theo thời gian, hai phe phái này mang nhãn hiệu sắc tộc - "Bantu" (phe Ibingira chủ yếu ở miền Nam) và "Nilotic" (phe Obote chủ yếu ở miền Bắc). Nhận thức rằng chính phủ đang gây chiến với người Bantu càng được củng cố khi Obote bắt giữ và bỏ tù các bộ trưởng chủ yếu là người Bantu ủng hộ Ibingira.

Những nhãn hiệu này mang đến hai ảnh hưởng rất mạnh mẽ. Thứ nhất là Buganda - người Buganda là người Bantu và do đó tự nhiên liên kết với phe Ibingira. Phe Ibingira càng thúc đẩy liên minh này bằng cách cáo buộc Obote muốn lật đổ Kabaka. Giờ đây họ đã liên kết để chống lại Obote. Thứ hai - lực lượng an ninh - thực dân Anh đã tuyển mộ quân đội và cảnh sát gần như độc quyền từ Bắc Uganda do họ được cho là phù hợp với các vai trò này. Vào thời điểm độc lập, quân đội và cảnh sát bị chi phối bởi các bộ lạc miền Bắc - chủ yếu là người Nilotic. Giờ đây họ cảm thấy gắn bó hơn với Obote, và ông đã tận dụng triệt để điều này để củng cố quyền lực của mình. Vào tháng 4 năm 1966, Obote đã cho ra mắt tám trăm tân binh quân đội tại Moroto, trong đó bảy mươi phần trăm đến từ Vùng phía Bắc.
Vào thời điểm đó, có xu hướng coi chính phủ trung ương và lực lượng an ninh bị chi phối bởi "người miền Bắc" - đặc biệt là người Acholi, những người thông qua UPC có quyền tiếp cận đáng kể các vị trí chính phủ ở cấp quốc gia. Ở miền bắc Uganda cũng có nhiều mức độ khác nhau của tình cảm chống Buganda, đặc biệt là về "địa vị đặc biệt" của vương quốc trước và sau độc lập, và tất cả các lợi ích kinh tế và xã hội đi kèm với địa vị này. "Obote đã đưa một số lượng đáng kể người miền Bắc vào bộ máy nhà nước trung ương, cả thông qua dịch vụ dân sự và quân đội, và tạo ra một bộ máy bảo trợ ở Bắc Uganda". Tuy nhiên, cả hai nhãn hiệu "Bantu" và "Nilotic" đều thể hiện sự mơ hồ đáng kể. Ví dụ, loại Bantu bao gồm cả Buganda và Bunyoro - những đối thủ cay đắng trong lịch sử. Nhãn hiệu Nilotic bao gồm Lugbara, Acholi và Langi, tất cả đều có những mối thù cay đắng định hình nền chính trị quân sự của Uganda sau này. Bất chấp những sự mơ hồ này, những sự kiện này đã vô tình làm nổi bật sự chia rẽ chính trị bắc/nam mà ở một mức độ nào đó vẫn ảnh hưởng đến chính trị Uganda.
Sự phân mảnh của UPC tiếp tục khi các đối thủ cảm nhận được sự yếu kém của Obote. Ở cấp địa phương, nơi UPC thống trị hầu hết các hội đồng, sự bất mãn bắt đầu thách thức các nhà lãnh đạo hội đồng đương nhiệm. Ngay cả ở quê nhà của Obote, đã có những nỗ lực nhằm lật đổ người đứng đầu hội đồng quận địa phương vào năm 1966. Một thực tế đáng lo ngại hơn đối với UPC là các cuộc bầu cử quốc gia tiếp theo sẽ diễn ra vào năm 1967 - và không có sự hỗ trợ của KY (những người hiện có khả năng ủng hộ DP), và sự chia rẽ ngày càng tăng trong UPC, có khả năng thực sự là UPC sẽ mất quyền lực trong vài tháng.
Obote đã truy đuổi KY bằng một đạo luật mới của quốc hội vào đầu năm 1966 nhằm ngăn chặn mọi nỗ lực của KY nhằm mở rộng ra ngoài Buganda. KY dường như đã đáp trả tại quốc hội thông qua một trong số ít nghị sĩ còn lại của họ, Daudi Ochieng, người đang bị bệnh nan y. Ochieng là một sự trớ trêu - mặc dù đến từ Bắc Uganda, ông đã thăng tiến cao trong hàng ngũ KY và trở thành một người bạn tâm giao thân cận với Kabaka, người đã tặng ông những vùng đất rộng lớn ở Buganda. Khi Obote vắng mặt tại Quốc hội, Ochieng đã phơi bày việc cướp bóc ngà voi và vàng bất hợp pháp từ Congo do Tham mưu trưởng quân đội của Obote, Đại tá Idi Amin, dàn dựng. Ông còn cáo buộc rằng Obote, Onama và Neykon đều được hưởng lợi từ kế hoạch này. Quốc hội đã bỏ phiếu áp đảo ủng hộ một kiến nghị khiển trách Amin và điều tra sự dính líu của Obote. Điều này đã làm rung chuyển chính phủ và làm gia tăng căng thẳng trong nước.
KY tiếp tục thể hiện khả năng thách thức Obote ngay trong đảng của ông tại hội nghị UPC Buganda, nơi Godfrey Binaisa (Tổng chưởng lý) bị lật đổ bởi một phe được cho là có sự hậu thuẫn của KY, Ibingira và các phần tử chống Obote khác ở Buganda. Phản ứng của Obote là bắt giữ Ibingira và các bộ trưởng khác tại một cuộc họp nội các và nắm giữ các quyền lực đặc biệt vào tháng 2 năm 1966. Vào tháng 3 năm 1966, Obote cũng thông báo rằng các chức vụ Tổng thống và phó tổng thống sẽ không còn tồn tại - thực chất là cách chức Kabaka. Obote cũng trao thêm quyền lực cho Amin - giao cho ông vị trí Tư lệnh Lục quân thay cho người tiền nhiệm (Opolot), người có quan hệ với Buganda thông qua hôn nhân (có lẽ tin rằng Opolot sẽ miễn cưỡng hành động quân sự chống lại Kabaka nếu điều đó xảy ra). Obote đã bãi bỏ hiến pháp và đình chỉ một cách hiệu quả các cuộc bầu cử sẽ diễn ra trong vài tháng nữa. Obote đã lên truyền hình và đài phát thanh để cáo buộc Kabaka nhiều tội danh khác nhau, bao gồm cả việc yêu cầu quân đội nước ngoài, điều mà dường như Kabaka đã tìm hiểu sau những tin đồn về việc Amin âm mưu đảo chính. Obote tiếp tục phá bỏ quyền lực của Kabaka bằng cách công bố các biện pháp khác nhau, bao gồm:

• Bãi bỏ các ủy ban dịch vụ công độc lập cho các đơn vị liên bang. Điều này đã loại bỏ quyền bổ nhiệm công chức của Kabaka ở Buganda.
• Bãi bỏ Tòa án Tối cao Buganda - loại bỏ mọi quyền tư pháp mà Kabaka có.
• Đưa việc quản lý tài chính của Buganda vào quyền kiểm soát chặt chẽ hơn của trung ương.
• Bãi bỏ đất đai cho các tù trưởng Buganda. Đất đai là một trong những nguồn quyền lực chính của Kabaka đối với thần dân của mình.

Giờ đây, ranh giới đã được vạch ra cho một cuộc đối đầu giữa Buganda và chính phủ trung ương. Trong các thể chế chính trị của Buganda, sự kình địch do tôn giáo và tham vọng cá nhân thúc đẩy đã khiến các thể chế này trở nên kém hiệu quả và không thể đáp ứng các động thái của chính phủ trung ương. Kabaka thường bị coi là xa cách và không đáp ứng lời khuyên từ các chính trị gia trẻ tuổi của Buganda, những người hiểu rõ hơn về nền chính trị mới sau độc lập, không giống như những người theo chủ nghĩa truyền thống thờ Ơ với những gì đang diễn ra miễn là lợi ích truyền thống của họ được duy trì. Kabaka ủng hộ những người theo chủ nghĩa tân truyền thống.
Tháng 5 năm 1966, Kabaka yêu cầu sự giúp đỡ từ nước ngoài, và quốc hội Buganda yêu cầu chính phủ Uganda rời khỏi Buganda (bao gồm cả thủ đô Kampala). Đáp lại, Obote ra lệnh cho Idi Amin tấn công cung điện của Kabaka. Trận chiến giành cung điện của Kabaka rất ác liệt - lính canh của Kabaka đã kháng cự mạnh mẽ hơn dự kiến. Đại úy được đào tạo bởi người Anh - Kabaka với khoảng 120 người có vũ trang đã cầm chân Idi Amin trong mười hai giờ. Ước tính có tới 2.000 người chết trong trận chiến kết thúc khi quân đội điều động pháo hạng nặng hơn và tràn vào cung điện. Cuộc nổi dậy ở vùng nông thôn Buganda như dự đoán đã không xảy ra và vài giờ sau, một Obote rạng rỡ đã gặp báo chí để tận hưởng chiến thắng của mình. Kabaka đã trèo qua tường cung điện và được những người ủng hộ đưa đi lưu vong ở London. Ông qua đời ở đó ba năm sau.
Sau cuộc đấu tranh quyền lực giữa chính phủ do Obote lãnh đạo và Vua Mutesa, năm 1966, Obote đã đình chỉ hiến pháp và bãi bỏ các chức vụ tổng thống và phó tổng thống mang tính nghi lễ. Năm 1967, một hiến pháp mới tuyên bố Uganda là một nước cộng hòa và bãi bỏ các vương quốc truyền thống. Obote được tuyên bố là tổng thống.

2.3.2. Chế độ Idi Amin (1971 - 1979)

Sau cuộc đảo chính quân sự ngày 25 tháng 1 năm 1971, Obote bị lật đổ và Tướng Idi Amin nắm quyền kiểm soát đất nước. Amin cai trị Uganda như một nhà độc tài với sự hỗ trợ của quân đội trong tám năm tiếp theo. Ông đã thực hiện các vụ giết người hàng loạt trong nước để duy trì sự cai trị của mình. Ước tính có khoảng 80.000-500.000 người Uganda đã chết trong chế độ của ông. Bên cạnh sự tàn bạo của mình, ông đã trục xuất cưỡng bức cộng đồng thiểu số Ấn Độ làm kinh doanh ra khỏi Uganda. Vào tháng 6 năm 1976, những kẻ khủng bố Palestine đã cướp một chuyến bay của Air France và buộc nó phải hạ cánh tại sân bay Entebbe. Một trăm trong số 250 hành khách ban đầu trên máy bay đã bị giữ làm con tin cho đến khi một cuộc đột kích của biệt kích Israel giải cứu họ mười ngày sau đó. Triều đại của Amin kết thúc sau Chiến tranh Uganda - Tanzania năm 1979, trong đó các lực lượng Tanzania được hỗ trợ bởi những người Uganda lưu vong đã xâm chiếm Uganda.

2.3.4. Chế độ Yoweri Museveni (1986 - nay)

Yoweri Museveni đã nắm quyền từ năm 1986. Vào giữa đến cuối những năm 1990, Museveni được các nước phương Tây ca ngợi là một phần của một thế hệ lãnh đạo châu Phi mới. Tuy nhiên, nhiệm kỳ tổng thống của ông đã bị hoen ố bởi việc xâm lược và chiếm đóng Cộng hòa Dân chủ Congo trong Chiến tranh Congo lần thứ hai, dẫn đến ước tính 5,4 triệu người chết kể từ năm 1998, và bởi việc tham gia vào các cuộc xung đột khác ở khu vực Hồ Lớn châu Phi. Ông đã đấu tranh trong nhiều năm trong cuộc nội chiến chống lại Quân đội Kháng chiến của Chúa (LRA), gây ra nhiều tội ác chống lại loài người, bao gồm nô lệ trẻ em, Thảm sát Atiak và các vụ giết người hàng loạt khác. Xung đột ở miền bắc Uganda đã giết chết hàng ngàn người và khiến hàng triệu người phải di dời.
Quốc hội đã bãi bỏ giới hạn nhiệm kỳ tổng thống vào năm 2005, bị cáo buộc là Museveni đã sử dụng công quỹ để trả 2.00 K USD cho mỗi nghị sĩ ủng hộ biện pháp này. Các cuộc bầu cử tổng thống đã được tổ chức vào tháng 2 năm 2006. Museveni tranh cử với một số ứng cử viên, nổi bật nhất trong số đó là Kizza Besigye.
Vào ngày 20 tháng 2 năm 2011, Ủy ban Bầu cử Uganda đã tuyên bố tổng thống đương nhiệm Yoweri Kaguta Museveni là ứng cử viên chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2011 được tổ chức vào ngày 18 tháng 2 năm 2011. Tuy nhiên, phe đối lập không hài lòng với kết quả, lên án chúng là đầy gian lận và gian lận. Theo kết quả chính thức, Museveni đã thắng với 68% số phiếu bầu. Điều này dễ dàng vượt qua đối thủ gần nhất của ông, Besigye, người từng là bác sĩ của Museveni và nói với các phóng viên rằng ông và những người ủng hộ ông "hoàn toàn coi thường" kết quả cũng như sự cai trị không ngừng của Museveni hoặc bất kỳ người nào ông có thể bổ nhiệm. Besigye nói thêm rằng các cuộc bầu cử gian lận chắc chắn sẽ dẫn đến một sự lãnh đạo bất hợp pháp và việc phân tích phê phán điều này tùy thuộc vào người dân Uganda. Phái đoàn Quan sát Bầu cử của Liên minh Châu Âu đã báo cáo về những cải tiến và thiếu sót của quy trình bầu cử Uganda: "Chiến dịch bầu cử và ngày bỏ phiếu được tiến hành một cách hòa bình. Tuy nhiên, quy trình bầu cử đã bị hủy hoại bởi những thất bại về hành chính và hậu cần có thể tránh được, dẫn đến một số lượng không thể chấp nhận được công dân Uganda bị tước quyền bầu cử."
Kể từ tháng 8 năm 2012, nhóm hacker Anonymous đã đe dọa các quan chức Uganda và tấn công các trang web chính thức của chính phủ về các dự luật chống đồng tính của nước này. Một số nhà tài trợ quốc tế đã đe dọa cắt viện trợ tài chính cho đất nước nếu các dự luật chống đồng tính tiếp tục.
Các dấu hiệu về kế hoạch kế vị của con trai tổng thống, Muhoozi Kainerugaba, đã làm gia tăng căng thẳng.
Tổng thống Yoweri Museveni đã cai trị đất nước từ năm 1986 và ông mới nhất được bầu lại trong cuộc bầu cử tổng thống tháng 1 năm 2021. Theo kết quả chính thức, Museveni đã thắng cử với 58% số phiếu trong khi ngôi sao nhạc pop trở thành chính trị gia Bobi Wine nhận được 35%. Phe đối lập đã thách thức kết quả vì các cáo buộc gian lận và bất thường trên diện rộng. Một ứng cử viên đối lập khác là John Katumba, 24 tuổi.

3.1. Địa hình và khí hậu

Lãnh thổ Uganda phần lớn là cao nguyên được bao phủ bởi các thảo nguyên. Dải thung lũng hẹp dài Rift Valley kéo dài ở rìa phía Tây gồm các hồ xen kẽ với dãy núi Ruwenzori. Khí hậu Uganda chủ yếu là khí hậu xích đạo, nhưng có sự thay đổi tùy theo vùng. Miền Nam có mưa nhiều quanh năm, đặc biệt là hai mùa mưa chính từ tháng 3 đến tháng 6 và từ tháng 11 đến tháng 12. Miền Bắc có mùa khô rõ rệt hơn, đặc biệt là khu vực gần biên giới Nam Sudan. Vùng núi Ruwenzori ở phía Tây Nam có mưa nhiều quanh năm. Hồ Victoria có ảnh hưởng lớn đến khí hậu, làm giảm sự biến đổi nhiệt độ và gây ra mây và mưa.

3.2. Hồ và sông ngòi

Phần lớn phía nam đất nước chịu ảnh hưởng nặng nề của một trong những hồ lớn nhất thế giới, Hồ Victoria, nơi có nhiều hòn đảo. Các thành phố quan trọng nhất nằm ở phía nam, gần hồ này, bao gồm thủ đô Kampala và thành phố Entebbe gần đó. Hồ Kyoga nằm ở trung tâm đất nước và được bao quanh bởi các vùng đầm lầy rộng lớn.
Mặc dù không giáp biển, Uganda có nhiều hồ lớn. Bên cạnh Hồ Victoria và Kyoga, còn có Hồ Albert, Hồ Edward và Hồ George nhỏ hơn. Nó gần như hoàn toàn nằm trong lưu vực sông Nile. Sông Victoria Nile chảy từ Hồ Victoria vào Hồ Kyoga và từ đó vào Hồ Albert ở biên giới Congo. Sau đó, nó chảy về phía bắc vào Nam Sudan. Một khu vực ở miền đông Uganda được thoát nước bởi Sông Suam, một phần của lưu vực thoát nước nội địa của Hồ Turkana. Phần cực đông bắc của Uganda thoát nước vào Lưu vực Lotikipi, chủ yếu ở Kenya.

3.3. Đa dạng sinh học và bảo tồn

Uganda có 60 khu bảo tồn, bao gồm mười công viên quốc gia: Vườn quốc gia Bwindi Impenetrable và Vườn quốc gia dãy núi Rwenzori (cả hai đều là Di sản thế giới của UNESCO), Vườn quốc gia Kibale, Vườn quốc gia Thung lũng Kidepo, Vườn quốc gia Hồ Mburo, Vườn quốc gia Mgahinga Gorilla, Vườn quốc gia Núi Elgon, Vườn quốc gia Thác Murchison, Vườn quốc gia Nữ hoàng Elizabeth, và Vườn quốc gia Semuliki.
Uganda là nơi sinh sống của một số lượng lớn các loài, bao gồm một quần thể khỉ đột núi ở Vườn quốc gia Bwindi Impenetrable, khỉ đột và khỉ vàng ở Vườn quốc gia Mgahinga Gorilla, và hà mã ở Vườn quốc gia Thác Murchison.
Mít cũng có thể được tìm thấy trên khắp đất nước.

Quốc gia này có điểm trung bình Chỉ số toàn vẹn cảnh quan rừng năm 2019 là 4,36/10, xếp thứ 128 trên toàn cầu trong số 172 quốc gia.

4.1. Cơ cấu chính phủ

Uganda là một nước cộng hòa tổng thống, trong đó Tổng thống Uganda là cả nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ. Tổng thống được bầu trực tiếp theo nhiệm kỳ 5 năm. Tổng thống bổ nhiệm Phó Tổng thống, Thủ tướng và các bộ trưởng trong Nội các để hỗ trợ điều hành đất nước.
Quốc hội là cơ quan lập pháp đơn viện, có 557 thành viên. Các thành viên này bao gồm đại diện của các khu vực bầu cử, đại diện phụ nữ của các quận và đại diện của Lực lượng Phòng vệ Nhân dân Uganda. Ngoài ra còn có 5 đại diện của thanh niên, 5 đại diện của người lao động, 5 đại diện của người khuyết tật và 18 thành viên theo chức vụ. Các thành viên được bầu hoặc được chỉ định theo nhiệm kỳ 5 năm.

4.2. Phân cấp hành chính

Tính đến năm 2022, Uganda được chia thành bốn Vùng và 136 quận. Các khu vực nông thôn của các quận được chia thành các phó quận, giáo xứ và làng. Các hội đồng thành phố và thị trấn được chỉ định ở các khu vực đô thị của các quận.
Các phân khu chính trị ở Uganda được phục vụ và thống nhất chính thức bởi Hiệp hội Chính quyền Địa phương Uganda (ULGA), một cơ quan tự nguyện và phi lợi nhuận cũng đóng vai trò là diễn đàn hỗ trợ và hướng dẫn cho các chính quyền cấp dưới quốc gia của Uganda.
Song song với chính quyền nhà nước, năm vương quốc truyền thống của người Bantu vẫn còn tồn tại, được hưởng một số mức độ tự trị chủ yếu về văn hóa. Các vương quốc này là Toro, Busoga, Bunyoro, Buganda, và Rwenzururu. Hơn nữa, một số nhóm cố gắng khôi phục Ankole thành một trong những vương quốc truyền thống được công nhận chính thức, nhưng cho đến nay vẫn chưa thành công. Một số vương quốc và lãnh địa tù trưởng khác được chính phủ công nhận chính thức, bao gồm liên minh các lãnh địa tù trưởng Alur, lãnh địa tù trưởng tối cao Iteso, lãnh địa tù trưởng tối cao Lango và nhà nước Padhola.

4.3. Quan hệ đối ngoại

Uganda là thành viên của Cộng đồng Đông Phi (EAC), cùng với Kenya, Tanzania, Rwanda, Burundi và Nam Sudan. Theo Nghị định thư Thị trường chung Đông Phi năm 2010, thương mại tự do và tự do đi lại của người dân được đảm bảo, bao gồm cả quyền cư trú tại một quốc gia thành viên khác cho mục đích làm việc. Tuy nhiên, nghị định thư này vẫn chưa được thực hiện do giấy phép lao động và các trở ngại khác về γραφειοκρατία, pháp lý và tài chính. Uganda là thành viên sáng lập của Cơ quan Liên chính phủ về Phát triển (IGAD), một khối gồm tám quốc gia bao gồm các chính phủ từ Sừng châu Phi, Thung lũng Nile và Hồ Lớn châu Phi. Trụ sở chính của IGAD đặt tại Thành phố Djibouti. Uganda cũng là thành viên của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo.

4.4. Quân đội

Lực lượng Phòng vệ Nhân dân Uganda (UPDF) là lực lượng quân sự của Uganda. Số lượng quân nhân ở Uganda ước tính khoảng 45.000 binh sĩ tại ngũ. Quân đội Uganda tham gia vào một số nhiệm vụ gìn giữ hòa bình và chiến đấu trong khu vực, với các nhà bình luận lưu ý rằng chỉ có Lực lượng Vũ trang Hoa Kỳ được triển khai ở nhiều quốc gia hơn. Uganda có binh sĩ được triển khai ở các khu vực phía bắc và phía đông của Cộng hòa Dân chủ Congo và ở Cộng hòa Trung Phi, Somalia, và Nam Sudan.

4.5. Vấn đề tham nhũng

Minh bạch Quốc tế đã xếp hạng khu vực công của Uganda là một trong những nơi tham nhũng nhất thế giới. Năm 2016, Uganda xếp thứ 151 trong số 176 quốc gia và có điểm số 25 trên thang điểm từ 0 (được coi là tham nhũng nhất) đến 100 (được coi là trong sạch).
Các Chỉ số Quản trị Toàn cầu năm 2015 của Ngân hàng Thế giới xếp Uganda vào nhóm 12% các quốc gia tồi tệ nhất. Theo Báo cáo Nhân quyền năm 2012 của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ về Uganda, "Các Chỉ số Quản trị Toàn cầu gần đây nhất của Ngân hàng Thế giới phản ánh tham nhũng là một vấn đề nghiêm trọng" và "đất nước này hàng năm mất 768,9 tỷ shilling (286.00 M USD) do tham nhũng."
Các nghị sĩ Uganda vào năm 2014 kiếm được gấp 60 lần so với hầu hết các nhân viên nhà nước, và họ đã tìm cách tăng lương đáng kể. Điều này gây ra sự chỉ trích và phản đối rộng rãi, bao gồm cả việc buôn lậu hai con lợn con vào quốc hội vào tháng 6 năm 2014 để làm nổi bật tình trạng tham nhũng trong số các nghị sĩ. Những người biểu tình, đã bị bắt, đã sử dụng từ "MPigs" (Nghị sĩ lợn) để làm nổi bật sự bất bình của họ.
Một vụ bê bối cụ thể, gây ra những hậu quả quốc tế đáng kể và làm nổi bật sự hiện diện của tham nhũng trong các văn phòng chính phủ cấp cao, là vụ biển thủ 12.60 M USD tiền tài trợ từ Văn phòng Thủ tướng vào năm 2012. Số tiền này được "dành làm hỗ trợ quan trọng để tái thiết miền bắc Uganda, bị tàn phá bởi cuộc chiến tranh 20 năm, và Karamoja, khu vực nghèo nhất của Uganda." Vụ bê bối này đã khiến EU, Vương quốc Anh, Đức, Đan Mạch, Ireland và Na Uy đình chỉ viện trợ.
Tham nhũng quy mô lớn và nhỏ liên quan đến các quan chức nhà nước và hệ thống bảo trợ chính trị cũng đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường đầu tư ở Uganda. Một trong những lĩnh vực có nguy cơ tham nhũng cao là mua sắm công, trong đó các khoản thanh toán tiền mặt ngầm không minh bạch thường được các nhân viên mua sắm yêu cầu.
Điều cuối cùng có thể làm trầm trọng thêm vấn đề này là sự sẵn có của dầu mỏ. Dự luật Dầu khí, được quốc hội thông qua vào năm 2012 và được NRM quảng cáo là mang lại sự minh bạch cho ngành dầu mỏ, đã không làm hài lòng các nhà bình luận chính trị và kinh tế trong nước và quốc tế. Ví dụ, Angelo Izama, một nhà phân tích năng lượng người Uganda tại Quỹ Xã hội Mở có trụ sở tại Hoa Kỳ, cho biết luật mới này tương đương với việc "giao một máy ATM (tiền mặt)" cho Museveni và chế độ của ông. Theo Global Witness vào năm 2012, một tổ chức phi chính phủ chuyên về luật pháp quốc tế, Uganda hiện có "trữ lượng dầu mỏ có khả năng tăng gấp đôi doanh thu của chính phủ trong vòng sáu đến mười năm, trị giá ước tính 2.40 B USD mỗi năm."
Đạo luật (Sửa đổi) về các Tổ chức Phi Chính phủ, được thông qua năm 2006, đã kìm hãm năng suất của các NGO bằng cách dựng lên các rào cản đối với việc gia nhập, hoạt động, tài trợ và hội họp trong lĩnh vực này. Các thủ tục đăng ký nặng nề và tham nhũng (ví dụ: yêu cầu thư giới thiệu từ các quan chức chính phủ; đăng ký lại hàng năm), quy định hoạt động không hợp lý (ví dụ: yêu cầu thông báo cho chính phủ trước khi liên hệ với các cá nhân trong lĩnh vực quan tâm của NGO), và điều kiện tiên quyết là tất cả các quỹ nước ngoài phải được chuyển qua Ngân hàng Uganda, cùng với những điều khác, đang hạn chế nghiêm trọng sản lượng của khu vực NGO. Hơn nữa, quyền tự do ngôn luận của khu vực này liên tục bị xâm phạm thông qua việc sử dụng các biện pháp đe dọa, và Dự luật Quản lý Trật tự Công cộng gần đây (hạn chế nghiêm trọng quyền tự do hội họp) sẽ chỉ làm tăng thêm kho vũ khí của chính phủ.
Một tài liệu bí mật bị rò rỉ đã phơi bày các vụ bê bối tại Văn phòng Thủ tướng Uganda, bao gồm việc phân phát thực phẩm ôi thiu, chi tiêu quá mức, cáo buộc chiếm đất và xử lý các vấn đề chính trị gây tranh cãi. Những tiết lộ này đặt ra câu hỏi về đạo đức và tính minh bạch của văn phòng này và liên quan đến Charles Odongtho, chuyên gia quan hệ công chúng của Văn phòng Thủ tướng.

4.6. Nhân quyền

Có nhiều lĩnh vực tiếp tục gây lo ngại khi nói đến nhân quyền ở Uganda.
Xung đột ở các vùng phía bắc đất nước tiếp tục tạo ra các báo cáo về sự lạm dụng của cả phiến quân Quân đội Kháng chiến của Chúa (LRA), do Joseph Kony lãnh đạo, và Quân đội Uganda. Một quan chức Liên Hợp Quốc đã cáo buộc LRA vào tháng 2 năm 2009 về "sự tàn bạo khủng khiếp" ở Cộng hòa Dân chủ Congo.
Số lượng người di tản trong nước ước tính là 1,4 triệu người. Tra tấn tiếp tục là một thực tế phổ biến trong các tổ chức an ninh. Các cuộc tấn công vào tự do chính trị trong nước, bao gồm cả việc bắt giữ và đánh đập các nghị sĩ đối lập, đã dẫn đến sự chỉ trích của quốc tế, đỉnh điểm là vào tháng 5 năm 2005 với quyết định của chính phủ Anh giữ lại một phần viện trợ cho đất nước này. Việc bắt giữ nhà lãnh đạo phe đối lập chính Kizza Besigye và việc bao vây Tòa án Tối cao trong một phiên điều trần về vụ án của Besigye bởi các lực lượng an ninh vũ trang hạng nặng - trước cuộc bầu cử tháng 2 năm 2006 - đã dẫn đến sự lên án.
Lao động trẻ em phổ biến ở Uganda. Nhiều lao động trẻ em hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp. Trẻ em làm việc tại các trang trại thuốc lá ở Uganda phải đối mặt với các nguy cơ về sức khỏe. Trẻ em giúp việc gia đình ở Uganda có nguy cơ bị lạm dụng tình dục. Buôn bán trẻ em xảy ra. Nô lệ và lao động cưỡng bức bị cấm bởi hiến pháp Uganda.
Ủy ban Hoa Kỳ về Người tị nạn và Nhập cư đã báo cáo một số vi phạm quyền của người tị nạn vào năm 2007, bao gồm cả việc trục xuất cưỡng bức của chính phủ Uganda và bạo lực nhắm vào người tị nạn.
Tra tấn và giết người ngoài vòng pháp luật đã là một vấn đề phổ biến ở Uganda trong những năm gần đây. Ví dụ, theo một báo cáo của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ năm 2012, "Trung tâm Điều trị và Phục hồi Chức năng cho Nạn nhân Tra tấn châu Phi đã ghi nhận 170 cáo buộc tra tấn chống lại cảnh sát, 214 chống lại UPDF, 1 chống lại cảnh sát quân sự, 23 chống lại Đơn vị Điều tra Đặc biệt, 361 chống lại nhân viên an ninh không xác định, và 24 chống lại các quan chức nhà tù" từ tháng 1 đến tháng 9 năm 2012.
Vào tháng 9 năm 2009, Museveni đã từ chối cho phép Kabaka Muwenda Mutebi, vua của người Baganda, đến thăm một số khu vực của Vương quốc Buganda, đặc biệt là quận Kayunga. Các cuộc bạo loạn đã xảy ra và hơn 40 người thiệt mạng trong khi những người khác vẫn bị giam giữ. Hơn nữa, 9 người nữa đã thiệt mạng trong các cuộc biểu tình "Walk to Work" tháng 4 năm 2011. Theo Báo cáo Thế giới năm 2013 của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền về Uganda, chính phủ đã không điều tra các vụ giết người liên quan đến cả hai sự kiện này. Tình hình nhân quyền ở Uganda nói chung còn nhiều vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt là các quyền tự do chính trị, vấn đề lao động trẻ em, tra tấn và các hình thức đối xử vô nhân đạo khác. Các nhóm yếu thế, bao gồm phụ nữ, trẻ em và cộng đồng LGBT, thường xuyên phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và bạo lực. Các chính sách của chính phủ đôi khi chưa đủ mạnh mẽ để bảo vệ các quyền này và thúc đẩy sự phát triển dân chủ thực sự.

4.6.1. Quyền của người LGBT

Năm 2007, một tờ báo, Red Pepper, đã công bố danh sách những người đàn ông được cho là đồng tính; kết quả là, nhiều người trong danh sách đã bị quấy rối.
Vào ngày 9 tháng 10 năm 2010, tờ báo Uganda Rolling Stone đã đăng một bài báo trên trang nhất có tiêu đề "100 bức ảnh của những người đồng tính hàng đầu Uganda bị rò rỉ" liệt kê tên, địa chỉ và ảnh của 100 người đồng tính cùng với một biểu ngữ màu vàng có nội dung "Hãy treo cổ họ." Tờ báo cũng cáo buộc tuyển dụng đồng tính trẻ em Uganda. Ấn phẩm này đã thu hút sự chú ý của quốc tế và sự chỉ trích từ các tổ chức nhân quyền, chẳng hạn như Ân xá Quốc tế, Không có hòa bình nếu không có công lý và Hiệp hội Đồng tính nữ, Đồng tính nam, Song tính, Chuyển giới và Liên giới tính Quốc tế. Theo các nhà hoạt động vì quyền của người đồng tính, nhiều người Uganda đã bị tấn công kể từ khi xuất bản. Vào ngày 27 tháng 1 năm 2011, nhà hoạt động vì quyền của người đồng tính David Kato đã bị sát hại.
Năm 2009, quốc hội Uganda đã xem xét một Dự luật chống đồng tính luyến ái có thể mở rộng việc hình sự hóa đồng tính luyến ái bằng cách áp dụng án tử hình đối với những người có tiền án, hoặc dương tính với HIV, và có hành vi tình dục đồng giới. Dự luật bao gồm các điều khoản đối với những người Uganda có quan hệ tình dục đồng giới bên ngoài Uganda, khẳng định rằng họ có thể bị dẫn độ trở lại Uganda để trừng phạt, và bao gồm các hình phạt đối với cá nhân, công ty, tổ chức truyền thông hoặc các tổ chức phi chính phủ ủng hộ việc bảo vệ pháp lý cho đồng tính luyến ái hoặc kê gian. Vào ngày 14 tháng 10 năm 2009, nghị sĩ David Bahati đã đệ trình dự luật của thành viên tư nhân và được cho là đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi trong quốc hội Uganda. Nhóm hacker Anonymous đã tấn công các trang web của chính phủ Uganda để phản đối dự luật này. Đáp lại sự lên án toàn cầu, cuộc tranh luận về dự luật đã bị trì hoãn, nhưng cuối cùng nó đã được thông qua vào ngày 20 tháng 12 năm 2013 và Tổng thống Museveni đã ký vào ngày 24 tháng 2 năm 2014. Án tử hình đã bị loại bỏ trong luật cuối cùng. Luật này bị cộng đồng quốc tế lên án rộng rãi. Đan Mạch, Hà Lan và Thụy Điển cho biết họ sẽ giữ lại viện trợ. Vào ngày 28 tháng 2 năm 2014, Ngân hàng Thế giới cho biết họ sẽ hoãn một khoản vay 90.00 M USD, trong khi Hoa Kỳ cho biết họ đang xem xét lại quan hệ với Uganda. Vào ngày 1 tháng 8 năm 2014, Tòa án Hiến pháp Uganda đã phán quyết dự luật không hợp lệ vì nó không được thông qua với số đại biểu cần thiết. Một báo cáo tin tức ngày 13 tháng 8 năm 2014 cho biết tổng chưởng lý Uganda đã từ bỏ mọi kế hoạch kháng cáo, theo chỉ thị của Tổng thống Museveni, người lo ngại về phản ứng của nước ngoài đối với dự luật và cũng cho biết rằng bất kỳ dự luật mới nào được đưa ra không nên hình sự hóa các mối quan hệ đồng giới giữa những người trưởng thành đồng thuận.

5.1. Tổng quan kinh tế và các ngành chủ lực

Năm 2015, nền kinh tế Uganda tạo ra thu nhập xuất khẩu từ các mặt hàng sau: cà phê (402.63 M USD), tái xuất dầu (131.25 M USD), kim loại cơ bản và sản phẩm (120.00 M USD), cá (117.56 M USD), ngô (90.97 M USD), xi măng (80.13 M USD), thuốc lá (73.13 M USD), chè (69.94 M USD), đường (66.43 M USD), da sống và da thuộc (62.71 M USD), hạt ca cao (55.67 M USD), đậu (53.88 M USD), simsim (52.20 M USD), hoa (51.44 M USD), và các sản phẩm khác (766.77 M USD).
Đất nước này đã trải qua tăng trưởng kinh tế ổn định. Trong năm tài chính 2015-16, Uganda ghi nhận tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội là 4,6% theo giá trị thực và 11,6% theo giá trị danh nghĩa. Con số này so với mức tăng trưởng thực 5,0% trong năm tài chính 2014-15.

Đất nước này có trữ lượng dầu thô và khí đốt tự nhiên phần lớn chưa được khai thác. Trong khi nông nghiệp chiếm 56% nền kinh tế vào năm 1986, với cà phê là mặt hàng xuất khẩu chính, thì nay đã bị vượt qua bởi ngành dịch vụ, chiếm 52% GDP vào năm 2007. Vào những năm 1950, chế độ thuộc địa Anh đã khuyến khích khoảng 500.000 nông dân tự cung tự cấp tham gia các hợp tác xã. Kể từ năm 1986, chính phủ (với sự hỗ trợ của các nước ngoài và các cơ quan quốc tế) đã hành động để phục hồi một nền kinh tế bị tàn phá dưới chế độ Idi Amin và cuộc nội chiến sau đó.
Năm 2012, Ngân hàng Thế giới vẫn liệt kê Uganda trong danh sách Các nước nghèo nợ nhiều.
Tăng trưởng kinh tế không phải lúc nào cũng dẫn đến giảm nghèo. Mặc dù tăng trưởng trung bình hàng năm là 2,5% từ năm 2000 đến năm 2003, mức độ nghèo đói đã tăng 3,8% trong thời gian đó. Điều này đã làm nổi bật tầm quan trọng của việc tránh tăng trưởng không việc làm và là một phần của nhận thức ngày càng tăng trong giới phát triển về sự cần thiết của tăng trưởng công bằng không chỉ ở Uganda, mà trên toàn thế giới đang phát triển.
Với việc sàn giao dịch chứng khoán Uganda được thành lập vào năm 1996, một số cổ phiếu đã được niêm yết. Chính phủ đã sử dụng thị trường chứng khoán như một con đường để tư nhân hóa. Tất cả các vấn đề kho bạc của chính phủ đều được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán. Cơ quan Thị trường Vốn đã cấp phép cho 18 nhà môi giới, nhà quản lý tài sản và cố vấn đầu tư bao gồm: African Alliance Investment Bank, Baroda Capital Markets Uganda Limited, Crane Financial Services Uganda Limited, Crested Stocks and Securities Limited, Dyer & Blair Investment Bank, Equity Stock Brokers Uganda Limited, Renaissance Capital Investment Bank và UAP Financial Services Limited. Là một trong những cách để tăng tiết kiệm trong nước chính thức, cải cách ngành hưu trí là trung tâm của sự chú ý (2007).
Uganda theo truyền thống phụ thuộc vào Kenya để tiếp cận cảng Mombasa của Ấn Độ Dương. Các nỗ lực đã được tăng cường để thiết lập một tuyến đường tiếp cận thứ hai ra biển thông qua các cảng ven hồ Bukasa ở Uganda và Musoma ở Tanzania, được kết nối bằng đường sắt đến Arusha ở nội địa Tanzania và đến cảng Tanga trên Ấn Độ Dương.
Uganda là thành viên của Cộng đồng Đông Phi và là thành viên tiềm năng của Liên bang Đông Phi dự kiến.
Uganda có một lượng lớn người kiều dân, chủ yếu cư trú tại Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Cộng đồng kiều dân này đã đóng góp to lớn vào tăng trưởng kinh tế của Uganda thông qua kiều hối và các khoản đầu tư khác (đặc biệt là bất động sản). Theo Ngân hàng Thế giới, Uganda đã nhận được ước tính 1.10 B USD kiều hối từ nước ngoài vào năm 2016, chỉ đứng sau Kenya (1.57 B USD) trong Cộng đồng Đông Phi, và đứng thứ bảy ở châu Phi. Uganda cũng đóng vai trò là một trung tâm kinh tế cho một số quốc gia láng giềng như Cộng hòa Dân chủ Congo, Nam Sudan và Rwanda.
Cục Thống kê Uganda công bố lạm phát là 4,6% vào tháng 11 năm 2016. Vào ngày 29 tháng 6 năm 2018, cơ quan thống kê của Uganda cho biết nước này ghi nhận lạm phát giảm xuống 3,4% trong năm tài chính kết thúc 2017/18 so với mức 5,7% được ghi nhận trong năm tài chính 2016/17.
Về công nghiệp, Uganda xếp thứ 102 trong số các quốc gia trên thế giới về Tổng sản phẩm quốc nội danh nghĩa theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế với GDP là 26.349 (triệu USD). Ngân hàng Thế giới xếp Uganda ở vị trí thứ 99 về GDP danh nghĩa với GDP là 25.891 (triệu USD).
Dựa trên GDP theo sức mua tương đương, IMF xếp Uganda ở vị trí thứ 86 (91.212 triệu đô la quốc tế hiện tại) và Ngân hàng Thế giới xếp họ ở vị trí thứ 90 (79.889 triệu đô la quốc tế hiện tại).
Từ những năm 1990, kinh tế Uganda đã tăng trưởng. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thực tế tăng trưởng trung bình 6,7% hàng năm trong giai đoạn 1990-2015, trong khi GDP thực tế bình quân đầu người tăng trưởng 3,3% mỗi năm trong cùng kỳ.
Tác động xã hội của phát triển kinh tế cũng cần được xem xét, bao gồm vấn đề môi trường do khai thác tài nguyên và quyền lợi của người lao động trong các ngành công nghiệp mới nổi. Chính phủ cần có các chính sách đảm bảo phát triển bền vững và công bằng xã hội.

5.2. Vấn đề đói nghèo

Uganda là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Năm 2012, 37,8% dân số sống với mức dưới 1.25 USD một ngày. Mặc dù đã đạt được những tiến bộ to lớn trong việc giảm tỷ lệ nghèo đói trên toàn quốc từ 56% dân số năm 1992 xuống còn 24,5% năm 2009, nghèo đói vẫn còn sâu sắc ở các vùng nông thôn của đất nước, nơi sinh sống của 84% người dân Uganda.
Người dân ở các vùng nông thôn Uganda phụ thuộc vào nông nghiệp là nguồn thu nhập chính và 90% phụ nữ nông thôn làm việc trong ngành nông nghiệp. Ngoài công việc nông nghiệp, phụ nữ nông thôn còn chịu trách nhiệm chăm sóc gia đình. Một phụ nữ Uganda trung bình dành 9 giờ mỗi ngày cho các công việc gia đình, như chuẩn bị thức ăn và quần áo, lấy nước và củi, chăm sóc người già, người bệnh cũng như trẻ mồ côi. Phụ nữ trung bình làm việc nhiều giờ hơn nam giới, từ 12 đến 18 giờ mỗi ngày, với trung bình là 15 giờ, so với nam giới làm việc từ 8 đến 10 giờ mỗi ngày. Năm 2005, 26% hộ gia đình do phụ nữ làm chủ hộ (FHH), tăng so với những năm trước do nam giới tử vong vì AIDS. Có nhiều FHH nhất ở nhóm thu nhập cao nhất (31%). Các hộ gia đình chỉ do nam giới làm chủ hộ trong tình trạng nghèo đói cũng tăng lên mức tương tự như FHH, mặc dù ít có nghiên cứu nào được thực hiện.
Để bổ sung thu nhập, phụ nữ nông thôn có thể tham gia vào các hoạt động kinh doanh quy mô nhỏ như chăn nuôi và bán các giống vật nuôi địa phương. Tuy nhiên, do khối lượng công việc nặng nề, họ có ít thời gian cho các hoạt động tạo thu nhập này. Người nghèo không thể cho con đi học và trong hầu hết các trường hợp, các bé gái bỏ học để giúp việc nhà hoặc kết hôn. Các bé gái khác tham gia vào hoạt động mại dâm. Kết quả là, phụ nữ trẻ có xu hướng có bạn tình lớn tuổi hơn và có nhiều kinh nghiệm tình dục hơn, điều này khiến phụ nữ có nguy cơ nhiễm HIV cao hơn một cách không tương xứng, chiếm khoảng 5,7% tổng số người trưởng thành nhiễm HIV ở Uganda.
Sức khỏe bà mẹ ở vùng nông thôn Uganda tụt hậu so với các mục tiêu chính sách quốc gia và Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, với việc khó tiếp cận về mặt địa lý, thiếu phương tiện đi lại và gánh nặng tài chính được xác định là những hạn chế chính về phía cầu trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế bà mẹ; do đó, các biện pháp can thiệp như cơ chế vận chuyển trung gian đã được áp dụng như một phương tiện để cải thiện khả năng tiếp cận của phụ nữ đối với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe bà mẹ ở các vùng nông thôn của đất nước.
Bất bình đẳng giới là trở ngại chính để giảm nghèo cho phụ nữ. Phụ nữ phải chịu một địa vị xã hội thấp hơn nam giới nói chung. Nhiều phụ nữ tin rằng điều này làm giảm khả năng hành động độc lập, tham gia vào đời sống cộng đồng, được giáo dục và thoát khỏi sự phụ thuộc vào những người đàn ông vũ phu. Các nỗ lực của chính phủ và cộng đồng quốc tế nhằm xóa đói giảm nghèo bao gồm các chương trình phát triển nông thôn, cải thiện giáo dục và y tế, và thúc đẩy bình đẳng giới. Tuy nhiên, việc đảm bảo công bằng xã hội và tiếp cận nguồn lực một cách bình đẳng vẫn là một thách thức lớn.

5.3. Cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng của Uganda, bao gồm giao thông, truyền thông và năng lượng, đang trong quá trình phát triển nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

5.3.1. Giao thông vận tải

Cơ sở hạ tầng giao thông vận tải của Uganda bao gồm hàng không, đường bộ và đường sắt, đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển kinh tế và kết nối đất nước.

Hàng không:

Hiện có 36 sân bay ở Uganda. Các hãng hàng không thương mại khai thác các dịch vụ hành khách theo lịch trình từ bốn sân bay. Uganda hiện có một sân bay quốc tế đang hoạt động, Sân bay Quốc tế Entebbe, nằm cách Kampala 40234 m ^{(25 mile)} về phía tây nam. Năm 2017, lưu lượng hành khách của sân bay là 1,53 triệu lượt, tăng 8% so với năm trước. Một sân bay quốc tế thứ hai, Sân bay Quốc tế Hoima, hiện đang được xây dựng.

Mạng lưới đường bộ:

Giao thông đường bộ là phương thức vận tải quan trọng nhất ở Uganda. 95% lưu lượng hàng hóa và hành khách được xử lý bằng đường bộ. Mạng lưới đường bộ ở Uganda dài khoảng 129.47 K km. Khoảng 4% trong số này là đường trải nhựa, tương đương với chỉ khoảng 5.30 K km đường trải nhựa. Các loại đường khác nhau là đường quốc gia (22.01 K km-17%), đường huyện (33.66 K km-26%), đường đô thị (9.06 K km-7%), và đường cộng đồng (64.73 K km-50%). Các tuyến đường quốc gia chiếm khoảng 17% mạng lưới đường bộ nhưng chuyên chở hơn 80% tổng lưu lượng giao thông đường bộ. Ở Uganda có 83.000 ô tô cá nhân, nghĩa là 2,94 ô tô trên 1000 dân.

Đường sắt:

Mạng lưới đường sắt ở Uganda dài khoảng 1.26 K km. Các tuyến dài nhất là tuyến chính từ Kampala đến Tororo (249 km), tuyến phía tây từ Kampala đến Kasese (333 km), tuyến phía bắc từ Tororo đến Pakwach (641 km).

Nỗ lực cải thiện mạng lưới giao thông bao gồm việc nâng cấp các tuyến đường bộ hiện có, xây dựng các tuyến đường mới và phát triển lại hệ thống đường sắt. Tuy nhiên, nguồn vốn hạn chế và các vấn đề về quản lý vẫn là những thách thức lớn.

5.3.2. Thông tin liên lạc

Có nhiều hệ thống thông tin liên lạc, bao gồm điện thoại, phát thanh và truyền hình, internet, thư tín và báo chí. Việc sử dụng điện thoại và internet đã tăng nhanh chóng.
Có bảy công ty viễn thông và, tính đến năm 2018, hơn 24 triệu thuê bao theo Ủy ban Truyền thông Uganda, trong dân số 48 triệu người. Hơn 95% kết nối internet được thực hiện bằng điện thoại di động. Mặc dù mức độ phổ cập internet và điện thoại di động đã tăng lên, sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn vẫn còn lớn.

5.3.3. Năng lượng

Uganda có nguồn tài nguyên năng lượng dồi dào, được phân bổ khá đều trên cả nước. Chúng bao gồm thủy điện, sinh khối, năng lượng mặt trời, địa nhiệt, than bùn và nhiên liệu hóa thạch.
Vào những năm 1980, phần lớn năng lượng ở Uganda đến từ than củi và gỗ. Tuy nhiên, dầu đã được tìm thấy ở khu vực Hồ Albert, với tổng trữ lượng ước tính là 95 triệu mét khối dầu thô. Heritage Oil đã phát hiện một trong những mỏ dầu thô lớn nhất ở Uganda và tiếp tục hoạt động ở đó.
Uganda và Tanzania đã ký một thỏa thuận vào ngày 13 tháng 9 năm 2016, theo đó hai nước sẽ xây dựng một đường ống dẫn dầu thô dài 1.45 K km, trị giá 3.50 B USD. Đường ống dẫn dầu thô Uganda-Tanzania (UTCOP), còn được gọi là Đường ống dẫn dầu thô Đông Phi (EACOP), sẽ là loại hình đầu tiên ở Đông Phi, kết nối vùng Hoima giàu dầu mỏ của Uganda với Ấn Độ Dương qua cảng Tanga ở Tanzania.
Môi trường thuận lợi và sự hiện diện rộng rãi của đầu tư tư nhân ở Uganda mang lại cơ hội duy nhất để đạt được các mục tiêu của Power Africa. Uganda là một trong số ít các quốc gia châu Phi cận Sahara có thị trường năng lượng tự do hóa và khả thi về mặt tài chính, với các phân khúc sản xuất, truyền tải và cung cấp được tách riêng từ năm 2001. Có một Cơ quan Điều tiết Điện lực độc lập thực hiện quy định và giám sát ngành. Công ty phân phối lớn nhất, UMEME thuộc sở hữu tư nhân và có giấy phép nhượng quyền 20 năm để phân phối và bán lẻ. Tuy nhiên, đất nước được chia thành 13 vùng dịch vụ nông thôn, và 6 trong số này đang được quản lý bởi các công ty phân phối nhỏ. Các nhà sản xuất điện độc lập (IPP) hiện chiếm gần 60% công suất phát điện. Các vấn đề về quy hoạch tích hợp và hệ sinh thái tài chính vẫn còn tồn tại. Việc phát triển tài nguyên dầu mỏ đang được tiến hành, nhưng cần đảm bảo tính bền vững và lợi ích cho người dân. Các vấn đề về cung cấp điện ổn định và giá cả phải chăng vẫn là một thách thức.

5.3.4. Cấp nước và vệ sinh

Theo một báo cáo được công bố năm 2006, ngành cấp nước và vệ sinh của Uganda đã đạt được những tiến bộ đáng kể ở các khu vực đô thị kể từ giữa những năm 1990, với sự gia tăng đáng kể về phạm vi bao phủ cũng như hiệu suất hoạt động và thương mại. Các cải cách ngành trong giai đoạn 1998-2003 bao gồm thương mại hóa và hiện đại hóa Tổng công ty Cấp thoát nước Quốc gia hoạt động tại các thành phố và thị trấn lớn hơn, cũng như phân cấp và sự tham gia của khu vực tư nhân tại các thị trấn nhỏ.
Mặc dù những cải cách này đã thu hút sự chú ý đáng kể của quốc tế, 38% dân số vẫn không được tiếp cận với nguồn nước cải thiện vào năm 2010. Về việc tiếp cận vệ sinh cải thiện, các số liệu rất khác nhau. Theo số liệu của chính phủ, tỷ lệ này là 70% ở khu vực nông thôn và 81% ở khu vực đô thị vào năm 2011; theo số liệu của Liên Hợp Quốc, tỷ lệ này chỉ là 34%.
Ngành cấp nước và vệ sinh được công nhận là một lĩnh vực chủ chốt trong Kế hoạch Hành động Xóa đói giảm nghèo (PEAP) năm 2004, chiến lược chính của Uganda để chống đói nghèo. Theo một báo cáo được công bố năm 2006, một khuôn khổ chi tiêu toàn diện đã được giới thiệu để điều phối hỗ trợ tài chính của các nhà tài trợ bên ngoài, chính phủ quốc gia và các tổ chức phi chính phủ (NGO). PEAP ước tính rằng từ năm 2001 đến năm 2015, khoảng 1.40 B USD, hay 92.00 M USD mỗi năm, là cần thiết để tăng phạm vi bao phủ cấp nước lên đến 95%, trong đó các khu vực nông thôn cần 956.00 M USD, các khu vực đô thị và thị trấn lớn cần 281.00 M USD, và các thị trấn nhỏ cần 136.00 M USD. Khả năng tiếp cận nước sạch và cơ sở vật chất vệ sinh còn hạn chế, đặc biệt ở khu vực nông thôn, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe.

7.1. Thành phần dân tộc

Nhóm dân tộc đông dân nhất là người Baganda, chủ yếu sinh sống ở vùng trung tâm quanh thủ đô Kampala, chiếm khoảng 16,5% dân số (năm 2014). Các nhóm Bantu khác bao gồm Banyankole (9,6%), Basoga (8,8%), Bakiga (7,1%), Bagisu (4,9%). Các nhóm Nilotic đáng kể bao gồm Iteso (7,0%), Langi (6,3%), Acholi (4,4%), Lugbara (3,3%). Các nhóm dân tộc khác chiếm 32,1% dân số.
Cộng đồng người gốc Ấn Độ, dù nhỏ hơn sau các biến cố lịch sử, vẫn đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế, đặc biệt là ở các khu vực đô thị.

7.2. Ngôn ngữ

Tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức duy nhất cho đến khi hiến pháp được sửa đổi vào năm 2005. Tiếng Swahili, một ngôn ngữ được sử dụng rộng rãi khắp vùng Hồ Lớn châu Phi, đã được phê duyệt là ngôn ngữ quốc gia chính thức thứ hai của đất nước vào năm 2005. Mặc dù tiếng Swahili không được ưa chuộng bởi các nhóm dân nói tiếng Bantu ở phía nam và tây nam đất nước, nó là một lingua franca quan trọng ở các vùng phía bắc. Nó cũng được sử dụng rộng rãi trong lực lượng cảnh sát và quân đội, điều này có thể là kết quả lịch sử của việc tuyển mộ không cân đối người miền bắc vào lực lượng an ninh trong thời kỳ thuộc địa. Do đó, vị thế của tiếng Swahili đã thay đổi theo nhóm chính trị nắm quyền. Ví dụ, Idi Amin, người đến từ phía tây bắc, đã tuyên bố tiếng Swahili là ngôn ngữ quốc gia.
Tiếng Luganda, ngôn ngữ của người Baganda, được sử dụng rộng rãi ở Kampala và các khu vực xung quanh, và đóng vai trò như một lingua franca ở nhiều vùng của đất nước. Nhiều ngôn ngữ địa phương khác cũng được sử dụng, phản ánh sự đa dạng dân tộc của Uganda.

7.3. Tôn giáo

Giáo hội Công giáo La Mã có số lượng tín đồ lớn nhất (39,3% theo điều tra dân số năm 2014, giảm từ 41,6% năm 2002), tiếp theo là Giáo hội Anh giáo Uganda (32%, giảm từ 35,9%). Nhóm Tin Lành/Ngũ Tuần/Born-Again cho thấy sự tăng trưởng mạnh nhất, tăng từ 4,7% năm 2002 lên 11,1% năm 2014. Các giáo hội Adventist và các giáo hội Tin Lành khác chiếm phần lớn số Kitô hữu còn lại, mặc dù cũng có một cộng đồng Chính thống giáo Đông phương nhỏ.
Tôn giáo được báo cáo nhiều thứ hai ở Uganda là Hồi giáo, với người Hồi giáo chiếm 13,7% dân số năm 2014, tăng từ 12,1% năm 2002.
Phần còn lại của dân số theo điều tra dân số năm 2014 theo các tín ngưỡng truyền thống (0,1%, giảm từ 1% năm 2002), các tôn giáo khác (1,4%), hoặc không có tôn giáo (0,2%).

7.4. Các thành phố lớn

Kampala là thủ đô và thành phố lớn nhất của Uganda, với dân số vùng đô thị ước tính khoảng 8,5 triệu người (năm 2024). Đây là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của đất nước. Các thành phố lớn khác bao gồm:

• Nansana: Một đô thị phát triển nhanh chóng ở Vùng Trung tâm, gần Kampala.
• Kira: Cũng là một đô thị lớn gần Kampala, thuộc quận Wakiso.
• Makindye Ssabagabo: Một đô thị khác trong vùng đô thị Kampala.
• Mbarara: Thành phố chính ở Vùng Tây, một trung tâm thương mại và giáo dục quan trọng.
• Mukono: Nằm ở phía đông Kampala, một trung tâm hành chính và thương mại.
• Gulu: Thành phố lớn nhất ở Vùng Bắc, đóng vai trò quan trọng trong việc tái thiết sau xung đột.
• Lugazi: Một thị trấn công nghiệp ở Vùng Trung tâm.
• Kasese: Nằm ở Vùng Tây, gần dãy núi Ruwenzori và các công viên quốc gia.
• Masaka: Một thành phố lịch sử ở Vùng Trung tâm.

Những thành phố này đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động kinh tế, hành chính và văn hóa của các vùng tương ứng.

8.1. Giáo dục

Hệ thống giáo dục của Uganda, mặc dù còn thiếu sót ở nhiều lĩnh vực, đã có những thay đổi đáng kể từ cuối những năm 1990. Hệ thống giáo dục được thiết lập để trẻ em học bảy năm ở trường tiểu học, sáu năm ở trường trung học và ba đến năm năm ở trường sau trung học. Năm 1997, chính phủ tuyên bố rằng trường tiểu học sẽ miễn phí cho tất cả trẻ em. Sửa đổi này đã mang lại những lợi ích to lớn. Năm 1986, chỉ có hai triệu trẻ em đi học tiểu học. Đến năm 1999, sáu triệu trẻ em đã đi học tiểu học, và con số này vẫn tiếp tục tăng.
Sau những thành tựu đáng kể trong việc tiếp cận giáo dục tiểu học kể từ năm 1997 khi giáo dục tiểu học phổ cập (UPE) được giới thiệu, Uganda vào năm 2007 đã trở thành quốc gia đầu tiên ở châu Phi cận Sahara giới thiệu giáo dục trung học phổ cập (USE). Điều này dẫn đến sự gia tăng tuyển sinh trung học cơ sở gần 25% từ năm 2007 đến năm 2012.
Tại cuộc điều tra dân số năm 2002, Uganda có tỷ lệ biết chữ là 66,8% (nam 76,8% và nữ 57,7%). Chi tiêu công cho giáo dục chiếm 5,2% GDP giai đoạn 2002-2005.
Tính đến năm 2020, trang web của NCHE liệt kê 46 trường đại học tư thục được công nhận, bao gồm Đại học Makerere, Đại học Khoa học và Công nghệ Mbarara, Đại học Kyambogo, Đại học Gulu, Đại học Cơ đốc giáo Uganda, Đại học Quốc tế Kampala.
Chính sách giáo dục miễn phí đã giúp tăng tỷ lệ nhập học, nhưng chất lượng giáo dục, tình trạng thiếu giáo viên và cơ sở vật chất vẫn là những thách thức lớn. Việc đảm bảo bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt là cho trẻ em gái và trẻ em ở vùng nông thôn, vẫn là một ưu tiên.

8.2. Y tế

Có tám bác sĩ trên 100.000 người vào đầu những năm 2000. Việc Uganda bãi bỏ phí sử dụng tại các cơ sở y tế nhà nước vào năm 2001 đã dẫn đến sự gia tăng 80% số lượt khám, với hơn một nửa sự gia tăng này đến từ 20% dân số nghèo nhất. Chính sách này đã được coi là một yếu tố quan trọng giúp Uganda đạt được các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ và là một ví dụ về tầm quan trọng của công bằng trong việc đạt được các mục tiêu đó. Bất chấp chính sách này, nhiều người dùng bị từ chối chăm sóc nếu họ không tự cung cấp thiết bị y tế của mình, như đã xảy ra trong trường hợp được công khai rộng rãi của Jennifer Anguko. Giao tiếp kém trong bệnh viện, sự hài lòng thấp với các dịch vụ y tế và khoảng cách đến các nhà cung cấp dịch vụ y tế làm suy yếu việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cho người dân sống ở Uganda, và đặc biệt là đối với những người trong các hộ gia đình nghèo và do người già làm chủ hộ. Việc cung cấp trợ cấp cho người nghèo và dân số nông thôn, cùng với việc mở rộng quan hệ đối tác công tư, đã được xác định là những điều khoản quan trọng để tạo điều kiện cho các nhóm dân số dễ bị tổn thương tiếp cận các dịch vụ y tế.
Tuổi thọ trung bình khi sinh được ước tính là 63,4 tuổi vào năm 2019. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là khoảng 61 ca tử vong trên 1.000 trẻ em vào năm 2012.
Vào tháng 7 năm 2012, đã có một trận dịch Ebola ở Quận Kibaale của đất nước. Vào ngày 4 tháng 10 năm 2012, Bộ Y tế đã chính thức tuyên bố kết thúc đợt bùng phát sau khi ít nhất 16 người đã chết.
Bộ Y tế đã thông báo vào ngày 16 tháng 8 năm 2013 rằng ba người đã chết ở miền bắc Uganda do nghi ngờ bùng phát Sốt xuất huyết Congo Crimean.
Uganda đã nằm trong số những câu chuyện thành công hiếm hoi về HIV. Tỷ lệ lây nhiễm 30% dân số vào những năm 1980 đã giảm xuống còn 6,4% vào cuối năm 2008. Trong khi đó, việc thực hành kiêng cữ đã giảm.
Ít hơn một nửa số phụ nữ chưa kết hôn có quan hệ tình dục sử dụng một phương pháp tránh thai hiện đại, một phần nhỏ hầu như không thay đổi từ năm 2000 đến năm 2011. Tuy nhiên, chỉ có ≈26% phụ nữ đã kết hôn sử dụng biện pháp tránh thai vào năm 2011. Việc sử dụng biện pháp tránh thai cũng khác biệt đáng kể giữa phụ nữ nghèo (≈15%) và phụ nữ giàu có (≈40%). Kết quả là, phụ nữ Uganda có ≈6 con trong khi họ muốn có khoảng ≈4 con. Theo Điều tra Sức khỏe và Nhân khẩu học Uganda (DHS) năm 2011, hơn 40% ca sinh là ngoài ý muốn. Năm 2010, Bộ Y tế Uganda ước tính rằng phá thai không an toàn chiếm 8% số ca tử vong mẹ của đất nước. Điều tra Sức khỏe Nhân khẩu học Uganda (UDHS) năm 2006 chỉ ra rằng khoảng 6.000 phụ nữ chết mỗi năm do các biến chứng liên quan đến thai sản. Các nghiên cứu thí điểm vào năm 2012 của Future Health Systems đã cho thấy tỷ lệ này có thể giảm đáng kể bằng cách thực hiện một chương trình phiếu thưởng cho các dịch vụ y tế và vận chuyển đến các phòng khám.
Tỷ lệ cắt âm vật (FGM) thấp: theo một báo cáo của UNICEF năm 2013, chỉ có 1% phụ nữ ở Uganda đã trải qua FGM, với việc thực hành này là bất hợp pháp ở nước này.
Các bệnh phổ biến bao gồm HIV/AIDS, sốt rét, lao và các bệnh truyền nhiễm khác. Khả năng tiếp cận dịch vụ y tế còn hạn chế, đặc biệt ở vùng nông thôn. Hệ thống y tế đối mặt với tình trạng thiếu nhân lực, trang thiết bị và thuốc men.

8.3. An ninh trật tự và thực thi pháp luật

Lực lượng Cảnh sát Uganda là lực lượng cảnh sát quốc gia. Người đứng đầu được gọi là Tổng Thanh tra Cảnh sát (IGP), hiện tại là Abbas Byakagaba. Byakagaba thay thế cựu IGP, Geoffrey Tumusiime vào ngày 18 tháng 5 năm 2024. Việc tuyển dụng vào lực lượng được thực hiện hàng năm.
Lực lượng Dân chủ Đồng minh là một lực lượng nổi dậy bạo lực chống lại chính phủ Uganda. Những người nổi dậy này là kẻ thù của Lực lượng Phòng vệ Nhân dân Uganda và là một chi nhánh của Al-Shabaab.
Tình hình tội phạm ở Uganda bao gồm trộm cắp, cướp giật và các tội phạm bạo lực khác. Hệ thống thực thi pháp luật còn nhiều yếu kém và vấn đề tham nhũng trong lực lượng cảnh sát cũng là một mối lo ngại.

9.1. Truyền thông

Uganda có một số cơ quan truyền thông phát sóng trong nước và toàn cầu. Họ đưa tin về tin tức, tạp chí, thể thao, kinh doanh và giải trí.
Các tờ báo Uganda phổ biến bao gồm:

• New Vision
• Daily Monitor
• Bukedde
• The Observer
• East African Business Week
• Red Pepper

Các đài truyền hình phổ biến nhất ở Uganda bao gồm:

• Tổng công ty Phát thanh Truyền hình Uganda (UBC)
• NTV
• NBS Television
• Sanyuka TV
• Baba TV
• Top TV
• Spark TV

Tất cả các phương tiện truyền thông đều được kiểm soát và điều chỉnh bởi Ủy ban Truyền thông Uganda (UCC).
Báo chí và đài truyền hình đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin và giải trí. Tuy nhiên, tự do báo chí đôi khi bị hạn chế.

9.2. Thể thao

Bóng đá là môn thể thao quốc gia ở Uganda. Đội tuyển bóng đá quốc gia Uganda, có biệt danh là "The Cranes", được kiểm soát bởi Liên đoàn các hiệp hội bóng đá Uganda. Họ chưa bao giờ đủ điều kiện tham dự vòng chung kết FIFA World Cup. Thành tích tốt nhất của họ tại Cúp bóng đá châu Phi là á quân năm 1978. Trong số các câu lạc bộ, SC Villa là đội thành công nhất, đã giành chức vô địch giải quốc gia 16 lần và đã vào chung kết Cúp các câu lạc bộ vô địch châu Phi năm 1991, một thành tích cũng đạt được bởi Simba SC vào 1972. KCCA đứng thứ hai về số lần vô địch giải quốc gia với 13 lần.

Tính đến năm 2020, Uganda tại Thế vận hội đã giành được tổng cộng hai huy chương vàng, ba huy chương bạc và hai huy chương đồng; bốn trong số đó là ở quyền Anh và ba ở điền kinh. Tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung, Uganda đã giành được 13 huy chương vàng và tổng cộng 49 huy chương, tất cả đều ở quyền Anh và điền kinh.
Đội tuyển quyền Anh quốc gia Uganda được gọi là The Bombers. Họ đã giành được bốn huy chương tại Thế vận hội Mùa hè từ năm 1968 đến năm 1980, cũng như hai huy chương tại Giải vô địch quyền Anh nghiệp dư thế giới 1974. Các võ sĩ đáng chú ý bao gồm Cornelius Boza-Edwards, Justin Juuko, Ayub Kalule, John Mugabi, Eridadi Mukwanga, Joseph Nsubuga, Kassim Ouma, Sam Rukundo và Leo Rwabwogo.
Trong điền kinh, John Akii-Bua đã giành huy chương vàng Olympic đầu tiên cho Uganda. Tại Thế vận hội Mùa hè 1972 ở Munich, ông đã giành chiến thắng trong cuộc đua 400m vượt rào với thời gian kỷ lục thế giới là 47,82 giây. Vận động viên chạy 400 mét Davis Kamoga đã giành huy chương đồng tại Thế vận hội Mùa hè 1996 ở Atlanta và huy chương bạc tại Giải vô địch thế giới năm 1997. Dorcus Inzikuru đã giành chiến thắng ở nội dung 3000m vượt chướng ngại vật tại Giải vô địch thế giới năm 2005 và Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung 2006.
Stephen Kiprotich đã giành chiến thắng marathon tại Thế vận hội Mùa hè 2012 ở London và Giải vô địch thế giới năm 2013, và về nhì tại Marathon Tokyo 2015. Joshua Cheptegei đã giành chiến thắng trong các cuộc đua 10 km tại Giải vô địch thế giới, Giải vô địch việt dã thế giới và Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung, và đã lập kỷ lục thế giới ở các cự ly 5 km và 15 km. Halimah Nakaayi đã giành chiến thắng trong cuộc đua 800 mét tại Giải vô địch thế giới 2019.
Trong cricket, Uganda là một phần của đội Đông Phi đã đủ điều kiện tham dự Cricket World Cup năm 1975. Gần đây, đội tuyển cricket quốc gia Uganda đã đủ điều kiện tham dự Giải vô địch cricket T20 thế giới ICC 2024.
Đất nước này có một đội tuyển bóng rổ quốc gia ngày càng thành công. Họ có biệt danh là "The Silverbacks", và đã ra mắt tại Giải vô địch châu Phi FIBA năm 2015.
Vào tháng 7 năm 2011, Kampala, Uganda lần đầu tiên đủ điều kiện tham dự Little League World Series 2011 tại Williamsport, Pennsylvania, đánh bại đội bóng chày Dharan LL của Ả Rập Xê Út, mặc dù các vấn đề về thị thực đã ngăn cản họ tham dự giải đấu. Các đội Little League từ Uganda đã đủ điều kiện và tham dự Little League World Series 2012.

9.3. Điện ảnh

Ngành công nghiệp điện ảnh Uganda tương đối non trẻ. Nó đang phát triển nhanh chóng, nhưng vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Đã có sự hỗ trợ cho ngành công nghiệp này như được thấy trong sự gia tăng của các liên hoan phim như Amakula, Liên hoan phim quốc tế Pearl, Maisha và Liên hoan Nhân quyền Manya. Tuy nhiên, các nhà làm phim phải vật lộn với các thị trường cạnh tranh từ các quốc gia khác trên lục địa như Nigeria và Nam Phi cùng với các bộ phim kinh phí lớn từ Hollywood.
Bộ phim đầu tiên được công nhận rộng rãi do người Uganda sản xuất hoàn toàn là Feelings Struggle, do Hajji Ashraf Ssemwogerere đạo diễn và viết kịch bản vào năm 2005. Điều này đánh dấu năm thăng hoa của điện ảnh ở Uganda, thời điểm mà nhiều người đam mê tự hào xếp mình vào hàng ngũ các nhà quay phim với nhiều vai trò khác nhau.
Ngành công nghiệp điện ảnh địa phương bị phân cực giữa hai loại nhà làm phim. Loại thứ nhất là các nhà làm phim sử dụng phương pháp làm phim du kích của kỷ nguyên phim video Nollywood, sản xuất một bộ phim trong khoảng hai tuần và chiếu nó trong các rạp chiếu video tạm bợ. Loại thứ hai là nhà làm phim có thẩm mỹ điện ảnh, nhưng với kinh phí hạn chế phải phụ thuộc vào cuộc tranh giành cạnh tranh để có được tiền tài trợ.
Mặc dù điện ảnh ở Uganda đang phát triển, nó vẫn phải đối mặt với những thách thức lớn. Cùng với các vấn đề kỹ thuật như hoàn thiện kỹ năng diễn xuất và biên tập, còn có các vấn đề liên quan đến tài trợ và thiếu sự hỗ trợ và đầu tư của chính phủ. Không có trường học nào trong nước dành riêng cho điện ảnh, các ngân hàng không cấp tín dụng cho các dự án phim, và việc phân phối và tiếp thị phim vẫn còn yếu kém.
Ủy ban Truyền thông Uganda (UCC) đang chuẩn bị các quy định bắt đầu từ năm 2014 yêu cầu truyền hình Uganda phát sóng 70% nội dung Uganda và trong số đó, 40% là các sản phẩm độc lập. Với sự nhấn mạnh vào điện ảnh Uganda và các quy định của UCC ưu tiên các sản phẩm Uganda cho truyền hình chính thống, điện ảnh Uganda có thể trở nên nổi bật và thành công hơn trong tương lai gần.

9.4. Văn hóa ẩm thực

Các món ăn truyền thống của Uganda rất đa dạng, phản ánh sự phong phú của các nhóm dân tộc và sản vật địa phương. Matoke (chuối nấu) là một món ăn chủ yếu và phổ biến, thường được dùng kèm với các loại thịt hầm, đậu hoặc lạc. Các món ăn khác bao gồm ugali (cháo ngô đặc), posho (một loại ugali khác), các món cá từ Hồ Victoria và các hồ khác, cũng như nhiều loại rau củ quả tươi. Bia chuối (mwenge^Ganda) là một thức uống truyền thống quan trọng. Văn hóa ẩm thực Uganda thường nhấn mạnh việc sử dụng các nguyên liệu tươi ngon và các phương pháp nấu ăn truyền thống.

9.5. Di sản thế giới

Uganda có ba địa điểm được UNESCO công nhận là Di sản thế giới:

• Lăng mộ Kasubi: Một địa điểm văn hóa quan trọng, nơi chôn cất các vị vua (Kabaka) của Vương quốc Buganda. (Công nhận năm 2001)
• Vườn quốc gia Bwindi Impenetrable: Nổi tiếng với quần thể khỉ đột núi, một trong những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới. (Công nhận năm 1994)
• Vườn quốc gia dãy núi Rwenzori: Bao gồm dãy núi Ruwenzori hùng vĩ với các đỉnh núi phủ tuyết, sông băng và thảm thực vật độc đáo. (Công nhận năm 1994)