Lesotho

2.1. Lịch sử sơ khai và Basutoland

Khu vực Lesotho ngày nay ban đầu là nơi cư trú của người San (Bushmen). Vào thế kỷ 16, các nhóm nói tiếng Bantu thuộc dân tộc Sotho đã di cư từ phía bắc đến và dần chiếm ưu thế. Bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Lesotho diễn ra vào đầu thế kỷ 19, một thời kỳ hỗn loạn ở Nam Phi được gọi là Mfecane (Đại Hỗn Loạn), do sự bành trướng của Vương quốc Zulu dưới sự lãnh đạo của Shaka Zulu. Giữa những biến động này, một nhà lãnh đạo kiệt xuất tên là Moshoeshoe I đã nổi lên. Ông là con trai của Mokhachane, một tù trưởng nhỏ của dòng dõi Bakoteli. Khoảng năm 1804, Moshoeshoe thành lập bộ tộc riêng và trở thành tù trưởng. Từ năm 1820 đến 1823, ông và những người theo mình định cư tại núi Butha-Buthe, tập hợp các bộ lạc khác nhau, kể cả những cựu thù, để chống lại các cuộc tấn công. Ông đã khôn khéo sử dụng địa hình núi non hiểm trở của vùng Thaba Bosiu làm pháo đài, thống nhất các bộ lạc Sotho thành một quốc gia Basotho vững mạnh.

Sự phát triển của nhà nước Basotho cũng gắn liền với các cuộc xung đột giữa người Anh và người Hà Lan (Boer) di cư từ Thuộc địa Cape sau khi Anh chiếm đóng vùng này từ tay người Hà Lan (đồng minh của Pháp) vào năm 1795, cũng như từ Orange River Sovereignty và sau đó là Orange Free State. Các nhà truyền giáo Thomas Arbousset, Eugène Casalis và Constant Gosselin từ Hội Truyền giáo Tin Lành Paris, được Moshoeshoe I mời đến, đã được bố trí tại Morija. Họ đã phát triển chữ viết Sesotho và các tác phẩm in bằng tiếng Sesotho trong khoảng thời gian từ 1837 đến 1855. Casalis, với vai trò là người phiên dịch và cố vấn về các vấn đề đối ngoại, đã giúp thiết lập các kênh ngoại giao và mua sắm súng đạn để chống lại sự xâm lấn của người châu Âu và người Griqua.

Những người Trekboer từ Thuộc địa Cape đã đến biên giới phía tây của Basutoland và đòi quyền sở hữu đất đai, người đầu tiên là Jan de Winnaar định cư tại khu vực Matlakeng vào năm 1838. Những người Boer mới đến đã cố gắng thuộc địa hóa vùng đất giữa hai con sông và phía bắc sông Caledon, cho rằng người Sotho đã bỏ hoang vùng đất này. Sau đó, Moshoeshoe đã ký một hiệp ước với Thống đốc Anh của Thuộc địa Cape, Ngài George Thomas Napier, sáp nhập Orange River Sovereignty nơi người Boer đã định cư. Những người Boer tức giận này đã bị đàn áp trong một cuộc giao tranh vào năm 1848. Năm 1851, một lực lượng Anh đã bị quân đội Basotho đánh bại tại thành phố Kolonyama. Sau khi đẩy lùi một cuộc tấn công khác của Anh vào năm 1852, Moshoeshoe đã gửi một lời kêu gọi đến chỉ huy Anh để giải quyết tranh chấp một cách ngoại giao, và sau đó đánh bại người Batlokoa vào năm 1853. Năm 1854, người Anh rút khỏi khu vực, và vào năm 1858, Moshoeshoe đã chiến đấu một loạt các cuộc chiến tranh với người Boer, được gọi là Chiến tranh Free State-Basotho. Kết quả là Moshoeshoe mất một phần vùng đất thấp phía tây. Cuộc chiến cuối cùng với người Boer kết thúc vào năm 1867 khi Moshoeshoe kêu gọi Nữ hoàng Victoria, người đã đồng ý biến Basutoland thành một xứ bảo hộ của Anh vào năm 1868.

Năm 1869, người Anh đã ký một hiệp ước tại Aliwal North với người Boer, xác định biên giới của Basutoland. Hiệp ước này đã thu hẹp vương quốc của Moshoeshoe xuống còn một nửa diện tích trước đó bằng cách nhượng lại các lãnh thổ phía tây. Sau đó, người Anh chuyển các chức năng từ thủ đô của Moshoeshoe ở Thaba Bosiu đến một đồn cảnh sát ở biên giới phía tây bắc, Maseru, cho đến khi cuối cùng việc quản lý Basutoland được chuyển giao cho Thuộc địa Cape vào năm 1871. Moshoeshoe qua đời vào ngày 11 tháng 3 năm 1870, đánh dấu sự khởi đầu của thời kỳ thuộc địa của Basutoland.

2.2. Sự cai trị của Anh và Phong trào Độc lập

Trong giai đoạn Thuộc địa Cape từ năm 1871 đến 1884, Basutoland bị đối xử tương tự như các lãnh thổ khác đã bị sáp nhập bằng vũ lực, điều này gây ra sự sỉ nhục lớn cho người Basotho, dẫn đến Chiến tranh Súng Basuto vào năm 1880-1881. Sự cai trị trực tiếp của Anh bắt đầu khi Basutoland trở thành Thuộc địa Hoàng gia vào năm 1884, với Maseru là thủ đô. Đất nước vẫn nằm dưới sự cai trị trực tiếp của một thống đốc, trong khi quyền lực nội bộ thực tế được các tù trưởng bộ lạc nắm giữ. Năm 1905, một tuyến đường sắt được xây dựng để kết nối Maseru với mạng lưới đường sắt của Nam Phi.

Đầu thế kỷ 20, chủ nghĩa dân tộc bắt đầu nhen nhóm. Năm 1903, Hội đồng Quốc gia Basutoland được thành lập, ban đầu chỉ có vai trò tư vấn. Các đảng phái chính trị dần hình thành, như Đảng Quốc gia Basotho (BNP) và Đảng Đại hội Basutoland (BCP). Hiến pháp đầu tiên được ban hành vào năm 1960, trao thêm quyền tự trị cho Basutoland. Cuộc bầu cử chuẩn bị cho độc lập diễn ra vào năm 1965, với chiến thắng thuộc về BNP do Leabua Jonathan lãnh đạo, người sau này trở thành thủ tướng đầu tiên của Lesotho độc lập. Quá trình này đánh dấu sự chuyển đổi từ một xứ bảo hộ phụ thuộc sang một quốc gia có chủ quyền, dù vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức từ vị trí địa lý và sự phụ thuộc kinh tế vào Nam Phi.

2.3. Sau khi độc lập

Basutoland giành độc lập từ Vương quốc Anh và trở thành Vương quốc Lesotho vào ngày 4 tháng 10 năm 1966. Đảng Quốc gia Basotho (BNP) cầm quyền từ năm 1966 đến tháng 1 năm 1970.

Tháng 1 năm 1970, BNP cầm quyền thất bại trong cuộc tổng tuyển cử đầu tiên sau độc lập, chỉ giành được 23 ghế so với 36 ghế của Đảng Đại hội Basotho (BCP). Thủ tướng Leabua Jonathan từ chối nhượng quyền cho BCP, thay vào đó tuyên bố mình là thủ tướng và bỏ tù ban lãnh đạo BCP. BCP bắt đầu một cuộc nổi dậy và sau đó nhận được sự huấn luyện ở Libya cho Quân đội Giải phóng Lesotho (LLA) dưới vỏ bọc là binh lính của Quân đội Giải phóng Nhân dân Azania thuộc Đại hội Pan Phi Azania (PAC). Bị tước vũ khí và vật tư bởi phe David Sibeko của PAC vào năm 1978, LLA gồm 178 người đã được giải cứu khỏi căn cứ ở Tanzania nhờ sự hỗ trợ tài chính của một sĩ quan PAC theo chủ nghĩa Mao và phát động một chiến tranh du kích. Một lực lượng đã bị đánh bại ở miền bắc Lesotho, và sau đó các du kích đã tiến hành các cuộc tấn công lẻ tẻ hơn. Chiến dịch bị tổn hại khi lãnh đạo BCP, Ntsu Mokhehle, đến Pretoria. Trong những năm 1980, một số người Basotho đồng cảm với BCP lưu vong đã bị đe dọa tính mạng và bị chính phủ Leabua Jonathan tấn công. Vào ngày 4 tháng 9 năm 1981, gia đình Benjamin Masilo bị tấn công. Trong vụ tấn công, cháu trai 3 tuổi của ông đã thiệt mạng. Bốn ngày sau, Edgar Mahlomola Motuba, biên tập viên của tờ báo Leselinyana la Lesotho, bị bắt cóc tại nhà cùng với hai người bạn và bị sát hại.

Sau khi Jonathan bị lật đổ trong một cuộc đảo chính năm 1986, Hội đồng Quân sự Chuyển tiếp lên nắm quyền đã trao quyền hành pháp cho Vua Moshoeshoe II, người cho đến lúc đó chỉ là một quân chủ nghi lễ. Năm 1987, nhà vua bị buộc phải lưu vong sau khi đưa ra một bản ghi nhớ dài 6 trang về cách ông muốn hiến pháp Lesotho được xây dựng, điều này sẽ trao cho ông nhiều quyền hành pháp hơn so với những gì chính phủ quân sự đã đồng ý ban đầu. Con trai ông được đưa lên ngôi với tư cách là Vua Letsie III.

Chủ tịch chính quyền quân sự, Thiếu tướng Justin Metsing Lekhanya, bị lật đổ vào năm 1991 và được thay thế bởi Thiếu tướng Elias Phisoana Ramaema, người đã trao lại quyền lực cho một chính phủ BCP được bầu cử dân chủ vào năm 1993. Moshoeshoe II trở về từ cuộc sống lưu vong vào năm 1992 với tư cách một công dân bình thường. Sau khi trở lại chế độ dân chủ, Vua Letsie III đã cố gắng thuyết phục chính phủ BCP phục hồi ngôi vị nguyên thủ quốc gia cho cha mình (Moshoeshoe II) nhưng không thành công. Vào tháng 8 năm 1994, Letsie III đã tiến hành một cuộc đảo chính do quân đội hậu thuẫn lật đổ chính phủ BCP, sau khi chính phủ BCP từ chối phục hồi ngôi vị cho cha ông, Moshoeshoe II, theo hiến pháp Lesotho. Các quốc gia thành viên của Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC) đã tham gia đàm phán để phục hồi chính phủ BCP. Một trong những điều kiện mà Letsie III đưa ra là cha ông phải được phục hồi làm nguyên thủ quốc gia. Sau các cuộc đàm phán kéo dài, chính phủ BCP đã được phục hồi và Letsie III thoái vị để nhường ngôi cho cha mình vào năm 1995. Ông lên ngôi lần nữa khi Moshoeshoe II qua đời ở tuổi 57 trong một vụ tai nạn giao thông được cho là khi xe của ông lao xuống một con đường núi vào ngày 15 tháng 1 năm 1996. Theo một tuyên bố của chính phủ, Moshoeshoe đã lên đường lúc 1 giờ sáng để thăm đàn gia súc của mình tại Matsieng và đang trên đường trở về Maseru qua Dãy núi Maloti thì xe của ông bị lạc tay lái.

Năm 1997, đảng BCP cầm quyền chia rẽ vì tranh chấp lãnh đạo. Thủ tướng Ntsu Mokhehle thành lập một đảng mới, Đại hội Dân chủ Lesotho (LCD), và được đa số thành viên quốc hội theo sau, cho phép ông thành lập một chính phủ mới. Pakalitha Mosisili kế nhiệm Mokhehle làm lãnh đạo đảng và LCD đã giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử năm 1998. Các cuộc biểu tình của phe đối lập "ngày càng gia tăng", lên đến đỉnh điểm là một cuộc biểu tình bên ngoài cung điện hoàng gia vào tháng 8 năm 1998. Trong khi quân đội Lực lượng Phòng vệ Botswana được chào đón, căng thẳng với quân đội Lực lượng Phòng vệ Quốc gia Nam Phi đã dẫn đến giao tranh. Các vụ bạo loạn "ngày càng gia tăng" khi quân đội Nam Phi treo cờ Nam Phi trên Cung điện Hoàng gia. Đến khi lực lượng SADC rút quân vào tháng 5 năm 1999, phần lớn thủ đô Maseru "đã trở thành đống đổ nát", và các thị trấn tỉnh lỵ phía nam là Mafeteng và Mohale's Hoek đã mất hơn một phần ba bất động sản thương mại.

Một Cơ quan Chính trị Lâm thời (IPA), chịu trách nhiệm xem xét lại cơ cấu bầu cử trong nước, được thành lập vào tháng 12 năm 1998. IPA đã đưa ra một hệ thống bầu cử theo tỷ lệ để đảm bảo rằng phe đối lập sẽ có đại diện trong Quốc hội. Hệ thống mới giữ lại 80 ghế Quốc hội được bầu hiện có và bổ sung 40 ghế được bầu theo tỷ lệ. Các cuộc bầu cử được tổ chức theo hệ thống mới này vào tháng 5 năm 2002, và LCD đã giành chiến thắng, chiếm 54% số phiếu. Có những bất thường và mối đe dọa bạo lực từ Thiếu tướng Lekhanya. Chín đảng đối lập nắm giữ tất cả 40 ghế theo tỷ lệ, trong đó BNP chiếm tỷ lệ lớn nhất (21). LCD có 79 trong số 80 ghế dựa trên khu vực bầu cử. Mặc dù các thành viên được bầu của BNP tham gia Quốc hội, BNP đã khởi kiện các cuộc bầu cử, bao gồm cả việc kiểm phiếu lại.

Vào ngày 30 tháng 8 năm 2014, một "cuộc đảo chính" quân sự bất thành bị cáo buộc đã diễn ra, buộc Thủ tướng lúc đó là Thomas Thabane phải chạy trốn sang Nam Phi trong ba ngày.
Vào ngày 19 tháng 5 năm 2020, Thomas Thabane chính thức từ chức thủ tướng Lesotho sau nhiều tháng chịu áp lực sau khi ông bị nêu tên là nghi phạm trong vụ sát hại vợ cũ. Moeketsi Majoro, nhà kinh tế học và cựu Bộ trưởng Kế hoạch Phát triển, đã được bầu làm người kế nhiệm Thabane.
Vào ngày 13 tháng 5 năm 2020, theo Bộ Y tế, Lesotho trở thành quốc gia châu Phi cuối cùng báo cáo một trường hợp COVID-19.
Vào ngày 28 tháng 10 năm 2022, Sam Matekane đã tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng mới của Lesotho sau khi thành lập một chính phủ liên minh mới. Đảng Cách mạng vì Sự thịnh vượng (RFP) của ông, được thành lập vào đầu năm đó, đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ngày 7 tháng 10.

3.1. Địa hình

Lesotho có diện tích 30.36 K km². Đây là quốc gia độc lập duy nhất trên thế giới nằm hoàn toàn trên độ cao 1.00 K m. Điểm thấp nhất của nó là 1.40 K m, do đó là điểm thấp nhất cao nhất so với mực nước biển của bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Hơn 80% diện tích đất nước nằm trên độ cao 1.80 K m. Lesotho là quốc gia nội lục cực nam trên thế giới. Đây là quốc gia lớn nhất trong số ba quốc gia độc lập trên thế giới hoàn toàn bị bao quanh bởi lãnh thổ của một quốc gia khác, với Thành Vatican và San Marino là hai quốc gia còn lại. Đây là quốc gia duy nhất như vậy nằm ngoài bán đảo Ý và Châu Âu, cũng như là quốc gia duy nhất không phải là một vi quốc gia.

Lesotho nằm giữa vĩ độ 28° và 31°N, và kinh độ 27° và 30°Đ. Khoảng 12% diện tích Lesotho là đất canh tác dễ bị xói mòn đất; ước tính mỗi năm có 40.00 M t đất bị mất do xói mòn.

Toàn bộ lãnh thổ Lesotho nằm trong vùng núi cao của dãy núi Drakensberg, đặc biệt là nhánh phụ của nó là dãy núi Maloti. Đỉnh núi cao nhất là Thabana Ntlenyana, với độ cao 3.48 K m, đồng thời cũng là đỉnh núi cao nhất ở Nam Phi (khu vực). Các con sông chính của Lesotho bắt nguồn từ những vùng núi này. Sông Orange (hay Senqu), một trong những con sông dài nhất châu Phi, có thượng nguồn ở phía đông bắc Lesotho và chảy về phía tây nam qua đất nước trước khi vào Nam Phi. Sông Caledon (hay Mohokare) tạo thành một phần lớn biên giới phía tây và tây bắc với Nam Phi. Các con sông này không chỉ quan trọng cho việc cung cấp nước mà còn tạo ra các thung lũng sâu và cảnh quan hùng vĩ.

3.2. Khí hậu

Do có độ cao lớn, Lesotho có khí hậu mát mẻ quanh năm hơn so với các vùng khác cùng vĩ độ. Hầu hết mưa rơi dưới dạng dông mùa hè. Maseru và các vùng đất thấp xung quanh có thể đạt 30 °C vào mùa hè. Nhiệt độ ở vùng đất thấp có thể xuống tới -7 °C và vùng cao tới -18 °C vào một số thời điểm. Tuyết phổ biến hơn ở vùng cao từ tháng 5 đến tháng 9; các đỉnh núi cao hơn có thể có tuyết rơi quanh năm. Lượng mưa ở Lesotho thay đổi cả về thời gian và địa điểm mưa. Lượng mưa hàng năm có thể thay đổi từ 500 mm ở một khu vực đến 1.20 K mm ở khu vực khác do độ cao. Mùa hè kéo dài từ tháng 10 đến tháng 4 có lượng mưa nhiều nhất, và từ tháng 12 đến tháng 2, phần lớn đất nước nhận được hơn 100 mm mưa mỗi tháng. Lượng mưa hàng tháng thấp nhất ở Lesotho xảy ra vào tháng 6 khi hầu hết các khu vực nhận được ít hơn 15 mm mưa mỗi tháng.

3.3. Thiên tai

Lesotho thường xuyên phải đối mặt với hạn hán, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nông nghiệp và đời sống của phần lớn dân số nông thôn, những người phụ thuộc vào nông nghiệp tự cung tự cấp hoặc nông nghiệp quy mô nhỏ làm nguồn thu nhập chính. Hạn hán ở Lesotho càng trở nên trầm trọng hơn do một số tập quán nông nghiệp. The World Factbook liệt kê hạn hán định kỳ trong mục 'Thiên tai' của phần về Lesotho.

Năm 2007, Lesotho trải qua một trận hạn hán và được Liên Hợp Quốc khuyên nên tuyên bố tình trạng khẩn cấp để nhận viện trợ từ các tổ chức quốc tế. Mạng lưới Hệ thống Cảnh báo Sớm Nạn đói báo cáo rằng mùa mưa 2018/2019 không chỉ bắt đầu muộn hơn một tháng so với bình thường mà còn ghi nhận lượng mưa dưới mức trung bình. Dữ liệu từ Trạm Quan trắc Lượng mưa Hồng ngoại Nhóm Nguy cơ Khí hậu (CHIRP) cho thấy lượng mưa ở Lesotho từ tháng 10 năm 2018 đến tháng 2 năm 2019 dao động từ 55% đến 80% dưới mức bình thường.

Tháng 3 năm 2019, Ủy ban Đánh giá và Phân tích Tính dễ bị tổn thương của Lesotho đã tiến hành một báo cáo ban đầu dự đoán rằng 487.857 người trong nước cần hỗ trợ nhân đạo do ảnh hưởng của hạn hán.
Có nhiều cách khác nhau mà hạn hán ở Lesotho dẫn đến nhu cầu hỗ trợ nhân đạo. Một số thực hành vệ sinh do "thiếu nước sạch" có thể gây ra các trường hợp sốt thương hàn và tiêu chảy. Thiếu nước sẵn có gián tiếp dẫn đến "nguy cơ gia tăng" cho phụ nữ và trẻ em gái đi lấy nước cho tiêu dùng gia đình vì họ phải mất nhiều thời gian hơn và đi những quãng đường dài hơn trong khi có nguy cơ bị tấn công thể chất hoặc tình dục. Hạn hán ở Lesotho dẫn đến cả di cư đến các khu vực đô thị hơn và nhập cư sang Nam Phi để tìm cơ hội mới và thoát khỏi tình trạng mất an ninh lương thực. Báo cáo cho thấy từ tháng 7 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020, 640.000 người ở Lesotho dự kiến sẽ bị ảnh hưởng bởi mất an ninh lương thực do "thu hoạch không hiệu quả cũng như giá lương thực tăng tương ứng do hạn hán". Các nỗ lực ứng phó tập trung vào việc cung cấp viện trợ lương thực, cải thiện quản lý tài nguyên nước và thúc đẩy các biện pháp nông nghiệp bền vững để giảm thiểu tác động của hạn hán đối với các nhóm dân cư dễ bị tổn thương.

3.4. Sinh vật hoang dã

Lesotho là nơi sinh sống của 339 loài chim, bao gồm 10 loài bị đe dọa trên toàn cầu và hai loài được du nhập; 17 loài bò sát, bao gồm tắc kè, rắn và thằn lằn; và 60 loài động vật có vú đặc hữu của Lesotho, bao gồm cả loài chuột đuôi trắng đang bị đe dọa.

Hệ thực vật của Lesotho là thực vật núi cao, do địa hình đồi núi. Vườn Bách thảo Katse lưu giữ một bộ sưu tập thực vật làm thuốc và có một ngân hàng hạt giống các loài thực vật từ khu vực sông Malibamat'so. Ba vùng sinh thái trên cạn nằm trong ranh giới của Lesotho: Đồng cỏ và rừng cây núi cao Drakensberg, Đồng cỏ núi Drakensberg, và Đồng cỏ Highveld.

Vườn quốc gia Sehlabathebe, một phần của Công viên Maloti-Drakensberg Di sản Thế giới UNESCO, là khu bảo tồn quan trọng, bảo vệ hệ sinh thái núi cao độc đáo và các loài đặc hữu như cá Maloti minnow. Các nỗ lực bảo tồn tập trung vào việc bảo vệ môi trường sống, chống săn bắt trộm và thúc đẩy du lịch sinh thái bền vững để bảo vệ sự đa dạng sinh học phong phú của Lesotho.

4.1. Hình thức chính phủ

Lesotho là một chế độ quân chủ lập hiến nghị viện. Thủ tướng, hiện là Sam Matekane, là người đứng đầu chính phủ và có quyền hành pháp. Vua của Lesotho, Letsie III, là nguyên thủ quốc gia và thực hiện "chức năng chủ yếu mang tính nghi lễ"; ông không còn sở hữu bất kỳ quyền hành pháp nào và bị cấm tham gia tích cực vào các sáng kiến chính trị. Mặc dù Quốc vương là biểu tượng của sự thống nhất quốc gia và kế vị theo dòng dõi, quyền lực thực tế nằm trong tay chính phủ được bầu cử dân chủ.

4.2. Cơ quan lập pháp

Quốc hội Lesotho theo hệ thống lưỡng viện.

• Thượng viện: Bao gồm 33 thành viên. Trong đó, 22 người là các tù trưởng chính cha truyền con nối, và 11 người còn lại do Quốc vương bổ nhiệm theo đề nghị của thủ tướng. Thượng viện chủ yếu có vai trò xem xét và tư vấn về luật pháp.
• Hạ viện (National Assembly): Là cơ quan lập pháp chính, gồm 120 thành viên. Trong đó, 80 thành viên được bầu trực tiếp theo khu vực bầu cử và 40 thành viên được bầu theo hệ thống đại diện theo tỷ lệ. Nhiệm kỳ của Hạ viện là 5 năm. Hạ viện có quyền thông qua luật, phê chuẩn ngân sách và giám sát hoạt động của chính phủ, đóng vai trò trung tâm trong việc đại diện và giám sát dân chủ.

4.3. Cơ quan tư pháp

Hiến pháp quy định một hệ thống tư pháp độc lập. Hệ thống tư pháp của Lesotho là một hệ thống hỗn hợp, kết hợp giữa luật La Mã-Hà Lan (di sản từ thời thuộc địa Cape) và luật tục của người Basotho (được hệ thống hóa trong Luật Lerotholi).

• Tòa án Tối cao (High Court): Có thẩm quyền xét xử sơ thẩm đối với các vụ án dân sự và hình sự nghiêm trọng, cũng như xem xét lại các quyết định của tòa án cấp dưới.
• Tòa Phúc thẩm (Court of Appeal): Là tòa án cao nhất, xét xử phúc thẩm các bản án của Tòa án Tối cao. Hầu hết các thẩm phán của Tòa Phúc thẩm là các luật gia Nam Phi.
• Tòa Sơ thẩm (Magistrate's Courts): Xét xử các vụ án ít nghiêm trọng hơn ở cấp địa phương.
• Tòa án truyền thống (Traditional Courts): Chủ yếu tồn tại ở các vùng nông thôn, giải quyết các tranh chấp nhỏ theo luật tục.

Không có xét xử bằng bồi thẩm đoàn; thay vào đó, các thẩm phán đưa ra phán quyết một mình hoặc, trong trường hợp xét xử hình sự, cùng với hai thẩm phán khác với tư cách là quan sát viên. Việc tiếp cận công lý vẫn là một thách thức đối với nhiều người dân, đặc biệt là ở các vùng nông thôn.

4.4. Các đảng phái chính

Lesotho có một hệ thống chính trị đa đảng. Các đảng phái chính đóng vai trò quan trọng trong các cuộc bầu cử và quá trình hình thành chính phủ. Một số đảng phái chính gần đây bao gồm:

• Cách mạng vì Sự thịnh vượng (Revolution for Prosperity - RFP): Được thành lập vào tháng 3 năm 2022 bởi doanh nhân Sam Matekane, đảng này đã nhanh chóng giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử tháng 10 năm 2022 và hiện đang lãnh đạo chính phủ liên minh.
• Đại hội Dân chủ (Democratic Congress - DC): Là một trong những đảng đối lập chính, có cơ sở ủng hộ đáng kể và từng nắm quyền trong quá khứ.
• Đại hội Toàn Basotho (All Basotho Convention - ABC): Từng là một đảng cầm quyền quan trọng, nhưng đã suy yếu trong các cuộc bầu cử gần đây.
• Đảng Quốc gia Basotho (Basotho National Party - BNP): Một đảng lịch sử, đóng vai trò quan trọng từ thời kỳ độc lập.
• Đại hội Dân chủ Lesotho (Lesotho Congress for Democracy - LCD): Từng là một đảng cầm quyền lớn, đã trải qua nhiều chia rẽ.

Các đảng này có hệ tư tưởng và cơ sở ủng hộ khác nhau, thường phản ánh sự phân chia khu vực hoặc các nhóm lợi ích. Sự ổn định chính trị thường bị thách thức bởi các cuộc đấu tranh quyền lực giữa các đảng và sự hình thành các chính phủ liên minh mong manh. Sự phát triển dân chủ ở Lesotho phụ thuộc nhiều vào sự trưởng thành của các đảng phái và khả năng hợp tác vì lợi ích quốc gia.

4.5. Nhân quyền

Hiến pháp Lesotho bảo vệ một số quyền tự do dân sự cơ bản, bao gồm tự do ngôn luận, tự do hiệp hội, tự do báo chí, tự do hội họp hòa bình, và tự do tôn giáo. Lesotho được xếp hạng thứ 12 trong số 48 quốc gia châu Phi cận Sahara trong Chỉ số Quản trị châu Phi của Ibrahim năm 2008.

Tuy nhiên, tình hình nhân quyền ở Lesotho vẫn còn nhiều thách thức. Các vấn đề chính bao gồm:

• Bạo lực do nhà nước gây ra, bao gồm việc sử dụng vũ lực quá mức của lực lượng an ninh.
• Điều kiện nhà tù khắc nghiệt.
• Tham nhũng trong chính phủ.
• Thiếu trách nhiệm giải trình đối với các vi phạm nhân quyền.
• Bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em, bao gồm cả bạo lực tình dục.
• Phân biệt đối xử đối với người LGBT.

Năm 2010, Phong trào Hiến chương Nhân dân kêu gọi Nam Phi sáp nhập thực tế đất nước này do dịch HIV. Gần một phần tư dân số có kết quả xét nghiệm dương tính với HIV. Đất nước này đã phải đối mặt với sự sụp đổ kinh tế, đồng tiền yếu hơn và các giấy tờ thông hành hạn chế đi lại. Một báo cáo của Liên minh châu Phi kêu gọi hội nhập kinh tế của Lesotho với Nam Phi và đã không đi đến việc đề xuất sáp nhập. Vào tháng 5 năm 2010, Phong trào Hiến chương đã gửi một bản kiến nghị đến Cao ủy Nam Phi yêu cầu hội nhập. Người phát ngôn Bộ Nội vụ Nam Phi Ronnie Mamoepa đã bác bỏ ý kiến cho rằng Lesotho nên được đối xử như một trường hợp đặc biệt.

Vào đỉnh điểm của đại dịch AIDS, hơn 30.000 cư dân Lesotho đã ký một bản kiến nghị yêu cầu sáp nhập đất nước để ngăn tuổi thọ trung bình giảm xuống còn 34 tuổi. Các học giả về chính trị so sánh, như trong tác phẩm "Chiến tranh và Nhà nước châu Phi" của Jeffrey Herbst, cho rằng việc thiếu các tranh chấp biên giới đối với các quốc gia như Lesotho và Eswatini đã khiến các quốc gia này yếu kém về mặt chính trị. Sự yếu kém này xuất phát từ tàn dư của chủ nghĩa thực dân trong chính phủ, chịu ảnh hưởng của luật pháp Anh và luật chung La Mã-Hà Lan. Kết quả là, chính phủ không được thành lập để phục vụ người dân Basotho mà là để bóc lột.

Sau khi thủ tướng Tom Thabane từ chức do các mối đe dọa luận tội và lệnh bắt giữ vì tội giết vợ vào năm 2020, bộ trưởng tài chính Nam Phi đã đề xuất một liên minh giữa Lesotho, Eswatini và Nam Phi như một giải pháp. Người kế nhiệm ông, Moeketsi Majoro, giữ chức từ năm 2020 đến năm 2022 cho đến khi ông cũng từ chức sau một cuộc bỏ phiếu "bất tín nhiệm" tại Quốc hội vì hành vi sai trái với quân đội và xử lý không đúng cách COVID-19. Trong khi thủ tướng Sam Matekane đang làm việc với Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC) hướng tới cải cách pháp lý, chính quyền của ông vẫn có dấu hiệu tham nhũng, khi 40.000 công nhân may mặc biểu tình đòi điều kiện tốt hơn và phải đối mặt với vũ lực quá mức khiến hai người biểu tình thiệt mạng.

Chính phủ Lesotho đã có những nỗ lực cải thiện tình hình nhân quyền, nhưng cộng đồng quốc tế vẫn bày tỏ lo ngại về một số vấn đề. Quyền của các nhóm thiểu số và dễ bị tổn thương, bao gồm phụ nữ, trẻ em và người khuyết tật, cần được chú trọng hơn nữa.

5.1. Các thành phố chính

Dưới đây là danh sách các thành phố lớn nhất ở Lesotho theo dân số năm 2022.

Các thành phố lớn nhất ở Lesotho

Hạng	Tên thành phố	Quận	Dân số (2022)	Hình ảnh
1	Maseru	Maseru	519.186
2	Teyateyaneng	Berea	75.115
3	Mafeteng	Mafeteng	57.059
4	Hlotse	Leribe	47.675
5	Maputsoe	Leribe	32.117
6	Mazenod	Maseru	27.553
7	Ratau	Maseru	26.582
8	Mohale's Hoek	Mohale's Hoek	24.992
9	Qiloane	Maseru	24.093
10	Mapoteng	Berea	23.926

Ngoài các thành phố trên, một số trung tâm đô thị khác có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của Lesotho. Thủ đô Maseru là trung tâm chính trị, kinh tế và giao thông vận tải lớn nhất. Teyateyaneng nổi tiếng với các sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Mafeteng và Hlotse là các trung tâm thương mại và hành chính quan trọng ở các vùng tương ứng. Maputsoe, nằm gần biên giới Nam Phi, là một trung tâm công nghiệp, đặc biệt trong ngành dệt may.

6.1. Quan hệ với Nam Phi

Do vị trí địa lý đặc biệt bị bao bọc hoàn toàn bởi Nam Phi, mối quan hệ với quốc gia láng giềng này có tầm quan trọng sống còn đối với Lesotho. Hai nước có mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau sâu sắc về chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa.

• Kinh tế: Lesotho phụ thuộc nặng nề vào Nam Phi về thương mại, đầu tư, việc làm và kiều hối. Nhiều người dân Lesotho làm việc tại các mỏ và nông trại ở Nam Phi. Liên minh Hải quan Nam Phi (SACU), mà Lesotho là thành viên, mang lại nguồn thu ngân sách đáng kể. Dự án Nước Cao nguyên Lesotho (LHWP) cung cấp nước cho Nam Phi và là một nguồn thu ngoại tệ quan trọng cho Lesotho.
• Chính trị và An ninh: Nam Phi đã nhiều lần can thiệp vào các vấn đề chính trị nội bộ của Lesotho, đặc biệt trong các giai đoạn bất ổn. Hai nước hợp tác trong các vấn đề an ninh biên giới và khu vực.
• Xã hội và Văn hóa: Có sự giao thoa văn hóa mạnh mẽ giữa hai nước. Tiếng Sesotho cũng là một trong những ngôn ngữ chính thức của Nam Phi.

Mối quan hệ này mang lại cả lợi ích và thách thức cho Lesotho. Trong khi sự hợp tác kinh tế là cần thiết, sự phụ thuộc quá lớn vào Nam Phi cũng đặt ra những vấn đề về chủ quyền và khả năng tự chủ của Lesotho. Việc đảm bảo phúc lợi cho người dân Lesotho, đặc biệt là lao động di cư, luôn là một ưu tiên trong quan hệ song phương.

6.2. Quan hệ với các quốc gia khác và các tổ chức quốc tế

Ngoài Nam Phi, Lesotho duy trì quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia khác trên thế giới, tập trung vào các lĩnh vực hợp tác phát triển, thương mại và văn hóa. Các đối tác phát triển quan trọng bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Ireland, Đức và các tổ chức quốc tế.

Lesotho là thành viên tích cực của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực, bao gồm:

• Liên Hợp Quốc (UN): Lesotho tham gia vào các hoạt động của LHQ nhằm thúc đẩy hòa bình, an ninh, phát triển bền vững và nhân quyền.
• Liên minh châu Phi (AU): Lesotho đóng góp vào các nỗ lực của AU nhằm giải quyết các thách thức chung của châu lục.
• Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC): Với tư cách là thành viên sáng lập, Lesotho tham gia tích cực vào các chương trình hợp tác khu vực của SADC trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị và an ninh.
• Khối thịnh vượng chung: Lesotho duy trì mối quan hệ lịch sử và văn hóa với các quốc gia thành viên Khối thịnh vượng chung.

Thông qua các diễn đàn đa phương này, Lesotho tìm kiếm sự hỗ trợ quốc tế cho sự phát triển của mình, đồng thời đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề toàn cầu và khu vực.

7.1. Cảnh sát và An ninh

• Lực lượng Cảnh sát Kỵ binh Lesotho (Lesotho Mounted Police Service - LMPS): Chịu trách nhiệm duy trì luật pháp và trật tự. Sĩ quan đứng đầu được gọi là Ủy viên. LMPS đảm nhiệm công tác cảnh sát mặc đồng phục, điều tra tội phạm và cảnh sát giao thông. Có các đơn vị chuyên trách xử lý tội phạm công nghệ cao, nhập cư, động vật hoang dã và khủng bố. Lực lượng này đã tồn tại, với những thay đổi về tên gọi, liên tục từ năm 1872.
• Cơ quan An ninh Quốc gia Lesotho (Lesotho National Security Service - LNSS): Chịu trách nhiệm bảo vệ an ninh quốc gia. Được thành lập dưới hình thức hiện đại theo Đạo luật Dịch vụ An ninh Quốc gia năm 1998, sĩ quan đứng đầu được gọi là Tổng Giám đốc, do Thủ tướng bổ nhiệm và miễn nhiệm. LNSS là một cơ quan tình báo, thuộc Bộ Quốc phòng và An ninh Quốc gia, và báo cáo trực tiếp cho Chính phủ.

Các cơ quan này đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo an ninh và trật tự công cộng, đối mặt với các thách thức như tội phạm, buôn lậu và các vấn đề an ninh xuyên biên giới.

8.1. Các ngành kinh tế chính

Nền kinh tế Lesotho chủ yếu dựa vào một số ngành chính, bao gồm nông nghiệp và chăn nuôi, khai khoáng và sản xuất, cùng với du lịch. Mỗi ngành đều có những đóng góp và thách thức riêng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước.

8.1.3. Du lịch

Lesotho sở hữu nhiều tiềm năng du lịch nhờ cảnh quan thiên nhiên núi non hùng vĩ, văn hóa độc đáo và các hoạt động ngoài trời.

• Tài nguyên du lịch:
  • Cảnh quan thiên nhiên của dãy núi Maloti và dãy núi Drakensberg.
  • Khu nghỉ mát trượt tuyết Afriski, một trong số ít khu trượt tuyết ở châu Phi.
  • Đập Katse và các công trình của Dự án Nước Cao nguyên Lesotho.
  • Vườn quốc gia Sehlabathebe và các khu bảo tồn thiên nhiên khác.
  • Văn hóa truyền thống của người Basotho, bao gồm làng mạc, trang phục và lễ hội.
• Thống kê và chính sách: Ngành du lịch đóng góp vào thu nhập quốc dân và tạo việc làm, mặc dù quy mô còn khiêm tốn. Chính phủ đang nỗ lực phát triển ngành du lịch một cách bền vững, tập trung vào du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm. Các thách thức bao gồm cơ sở hạ tầng hạn chế và khả năng tiếp thị.

8.2. Xuất khẩu lao động và Kiều hối

Do cơ hội việc làm trong nước hạn chế, một bộ phận lớn nam giới Lesotho di cư sang Nam Phi để làm việc, chủ yếu trong các ngành khai mỏ và nông nghiệp. Kiều hối từ những người lao động này là một nguồn thu nhập quan trọng cho nhiều hộ gia đình và đóng góp đáng kể vào nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, người lao động di cư thường phải đối mặt với điều kiện làm việc khắc nghiệt, rủi ro về sức khỏe và các vấn đề liên quan đến quyền lợi. Sự phụ thuộc vào kiều hối cũng khiến nền kinh tế Lesotho dễ bị tổn thương trước những biến động kinh tế ở Nam Phi.

8.3. Tài nguyên nước và Dự án nước Cao nguyên Lesotho

Nước là một trong những tài nguyên thiên nhiên quan trọng nhất của Lesotho, thường được ví như "vàng trắng". Dự án Nước Cao nguyên Lesotho (LHWP) là một dự án kỹ thuật quy mô lớn, được thực hiện совместно với Nam Phi. Dự án này bao gồm việc xây dựng một loạt các đập, hồ chứa và đường hầm để chuyển nước từ các con sông ở vùng cao nguyên Lesotho sang tỉnh Gauteng của Nam Phi, nơi có nhu cầu nước cao cho công nghiệp và dân sinh.

• Các giai đoạn và hiệu quả: Dự án được triển khai theo nhiều giai đoạn. Giai đoạn I đã hoàn thành và mang lại nguồn thu đáng kể cho Lesotho từ việc bán nước và sản xuất thủy điện. Giai đoạn II đang được triển khai. LHWP không chỉ cung cấp nước cho Nam Phi mà còn tạo ra điện năng cho Lesotho, giúp nước này gần như tự cung tự cấp về điện.
• Tác động: Dự án mang lại lợi ích kinh tế lớn nhưng cũng gây ra những tác động xã hội và môi trường, bao gồm việc di dời dân cư, thay đổi dòng chảy của sông và ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Các vấn đề về bồi thường, tái định cư và chia sẻ lợi ích công bằng cho các cộng đồng bị ảnh hưởng luôn là những thách thức cần được giải quyết.

8.4. Tiền tệ và Tài chính

• Tiền tệ: Đơn vị tiền tệ chính thức của Lesotho là Loti (ký hiệu: L, số nhiều: Maloti). Đồng Loti được neo giá trị 1:1 với Rand Nam Phi (ZAR). Rand Nam Phi cũng được chấp nhận rộng rãi như một phương tiện thanh toán hợp pháp tại Lesotho.
• Khu vực Tiền tệ Chung (CMA): Lesotho là thành viên của Khu vực Tiền tệ Chung cùng với Nam Phi, Eswatini và Namibia. Điều này có nghĩa là chính sách tiền tệ của Lesotho chịu ảnh hưởng lớn từ Ngân hàng Dự trữ Nam Phi.
• Ngân hàng Trung ương Lesotho: Chịu trách nhiệm quản lý chính sách tiền tệ, giám sát hệ thống tài chính và phát hành tiền tệ.
• Thị trường tài chính: Thị trường tài chính của Lesotho còn nhỏ và kém phát triển, chủ yếu bao gồm các ngân hàng thương mại và một số ít các tổ chức tài chính phi ngân hàng.

9.1. Nhân khẩu học

Lesotho có dân số khoảng 2,1 đến 2,2 triệu người. Phân bố dân số của Lesotho là 25% ở thành thị và 75% ở nông thôn. Ước tính mức tăng dân số hàng năm ở thành thị là 3,5%. 60,2% dân số trong độ tuổi từ 15 đến 64.

• Tổng dân số: Khoảng 2,1 đến 2,2 triệu người.
• Tốc độ tăng dân số: Tương đối thấp, bị ảnh hưởng bởi tỷ lệ tử vong cao do HIV/AIDS và di cư lao động.
• Tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử: Tỷ lệ sinh vẫn ở mức cao, nhưng tỷ lệ tử vong cũng cao, đặc biệt là tử vong ở trẻ sơ sinh và bà mẹ.
• Tuổi thọ trung bình: Thấp, khoảng 52 tuổi đối với nam và 55 tuổi đối với nữ (ước tính năm 2016), chủ yếu do tác động của đại dịch HIV/AIDS.
• Cơ cấu dân số theo độ tuổi: Dân số trẻ, với một tỷ lệ lớn dân số dưới 15 tuổi.
• Tỷ lệ đô thị hóa: Thấp, phần lớn dân số sống ở nông thôn. Tuy nhiên, tỷ lệ đô thị hóa đang tăng dần.
• Mật độ dân số: Thay đổi tùy theo vùng, tập trung đông hơn ở các vùng đất thấp phía tây.

9.2. Dân tộc và Ngôn ngữ

Cấu trúc dân tộc-ngôn ngữ của Lesotho chủ yếu bao gồm người Basotho, một dân tộc nói tiếng Bantu: ước tính 99,7% dân số tự nhận là người Basotho. Về mặt này, Lesotho là một trong số ít các quốc gia châu Phi là quốc gia dân tộc với một nhóm dân tộc và ngôn ngữ văn hóa thống trị duy nhất; phần lớn biên giới các quốc gia châu Phi được vẽ bởi các cường quốc thuộc địa và không tương ứng với ranh giới dân tộc hoặc các chính thể tiền thuộc địa. Các phân nhóm Basotho bao gồm Bafokeng, Batloung, Baphuthi, Bakuena, Bataung, Batšoeneng, và Matebele. Khoảng 1% dân số bao gồm người châu Âu, châu Á, và người Xhosa.

• Dân tộc: Lesotho là một quốc gia rất đồng nhất về mặt dân tộc. Hơn 99% dân số là người Sotho (Basotho). Các nhóm dân tộc thiểu số rất nhỏ, bao gồm người châu Âu, châu Á và các nhóm Bantu khác như người Zulu và người Xhosa.
• Ngôn ngữ:
  • Tiếng Sesotho (Nam Sotho): Là ngôn ngữ quốc gia và là ngôn ngữ mẹ đẻ của đại đa số người dân. Nó được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày, giáo dục và truyền thông.
  • Tiếng Anh: Là ngôn ngữ chính thức thứ hai, được sử dụng trong hành chính, giáo dục đại học, kinh doanh và quan hệ quốc tế.
  • Các ngôn ngữ khác: Một số ngôn ngữ thiểu số như tiếng Phuthi, tiếng Zulu và tiếng Xhosa cũng được sử dụng ở một số khu vực.

  Văn hóa Basotho với các truyền thống, phong tục tập quán và trang phục độc đáo đóng vai trò trung tâm trong đời sống xã hội.

9.3. Tôn giáo

Vào tháng 12 năm 2011, dân số Lesotho được ước tính có hơn 95% là Kitô hữu. Trong số các ước tính này, Công giáo chiếm 49,4% dân số, được phục vụ bởi tỉnh của Tổng Giám mục Maseru và ba giám mục phụ tá của ngài (giám mục của Leribe, Mohale's Hoek và Qacha's Nek), những người tạo thành hội đồng giám mục quốc gia. Tin lành chiếm 18,2% dân số, Ngũ Tuần 15,4%, Anh giáo 5,3%, và các Kitô hữu khác chiếm thêm 1,8%. Các tôn giáo phi Kitô giáo chiếm 9,6% dân số, và những người không tôn giáo chiếm 0,2%.

Đa số người dân Lesotho theo Kitô giáo (khoảng 90%), chủ yếu là Công giáo Rôma và các giáo phái Tin Lành khác nhau (như Giáo hội Tin Lành Lesotho, Anh giáo). Các nhà thờ đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và y tế.
Tín ngưỡng truyền thống của người Basotho vẫn còn ảnh hưởng nhất định, thường hòa quyện với các thực hành Kitô giáo.
Các tôn giáo thiểu số khác như Hồi giáo, Ấn Độ giáo và Đạo Bahá'í cũng có mặt với số lượng tín đồ nhỏ, chủ yếu tập trung ở các cộng đồng người nhập cư.
Tôn giáo có tác động đáng kể đến các giá trị đạo đức, văn hóa và chuẩn mực xã hội ở Lesotho.

9.4. Giáo dục

Theo ước tính, 85% phụ nữ và 68% nam giới trên 15 tuổi biết chữ. Do đó, Lesotho giữ "một trong những tỷ lệ biết chữ cao nhất ở châu Phi", một phần vì Lesotho đầu tư hơn 12% GDP vào giáo dục. Tỷ lệ biết chữ của nữ (84,93%) vượt trội so với nam (67,75%) là 17,18%. Theo một nghiên cứu của Hiệp hội Giám sát Chất lượng Giáo dục Nam và Đông Phi năm 2000, 37% học sinh lớp 6 ở Lesotho (tuổi trung bình 14) đạt hoặc vượt mức đọc hiểu cấp độ 4, "Đọc để hiểu". Một học sinh ở trình độ đọc hiểu này có thể đọc trước hoặc đọc lại các phần của văn bản để liên kết và giải thích thông tin. Mặc dù giáo dục không bắt buộc, Chính phủ Lesotho đang từng bước thực hiện một chương trình giáo dục tiểu học miễn phí. Trong một báo cáo năm 2009, tỷ lệ biết chữ của người lớn lên tới 82%.

Theo Liên minh Viễn thông Quốc tế, 3,4% dân số sử dụng internet. Một dịch vụ từ Econet Telecom Lesotho đã mở rộng khả năng truy cập email của đất nước thông qua các điện thoại di động cấp thấp, cơ bản và do đó cải thiện khả năng tiếp cận thông tin giáo dục. Dự án Thư viện châu Phi hoạt động để thành lập các thư viện trường học và làng xã hợp tác với US Peace Corps Lesotho và Quận Butha-Buthe của ngành Giáo dục.

• Hệ thống giáo dục: Bao gồm giáo dục tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và giáo dục đại học/dạy nghề. Giáo dục tiểu học là miễn phí, nhưng chưa phải là bắt buộc hoàn toàn. Nhiều trường học được quản lý bởi các nhà thờ.
• Chỉ số giáo dục: Lesotho có tỷ lệ biết chữ tương đối cao so với các nước châu Phi khác, đặc biệt là ở nữ giới. Tỷ lệ nhập học tiểu học cũng khá cao. Tuy nhiên, tỷ lệ hoàn thành các cấp học và chất lượng giáo dục vẫn là những thách thức.
• Cơ sở giáo dục đại học: Đại học Quốc gia Lesotho (NUL) là trường đại học công lập lớn nhất và lâu đời nhất. Ngoài ra còn có một số trường cao đẳng và cơ sở đào tạo nghề khác.
• Thách thức: Thiếu nguồn lực, cơ sở vật chất chưa đầy đủ, chất lượng giáo viên, tỷ lệ bỏ học cao (đặc biệt ở nam giới do phải đi chăn gia súc), và sự không phù hợp giữa chương trình đào tạo với nhu cầu thị trường lao động. Bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt đối với trẻ em ở vùng sâu vùng xa và trẻ em khuyết tật, vẫn là một vấn đề cần quan tâm.

9.5. Y tế

Đất nước này nằm trong số các quốc gia "Phát triển Con người Thấp" (xếp hạng 160 trên 187 trong Chỉ số Phát triển Con người theo phân loại của UNDP), với tuổi thọ 52 tuổi cho nam và nữ, ước tính vào năm 2009. Tuổi thọ khi sinh ở Lesotho vào năm 2016 là 51 tuổi đối với nam và 55 tuổi đối với nữ. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là khoảng 8,3%.

Tính đến năm 2018, tỷ lệ nhiễm H.I.V./A.I.D.S. ở người trưởng thành của Lesotho là 23,6%, cao thứ hai trên thế giới, sau Eswatini. Năm 2021, Lesotho có tỷ lệ nhiễm H.I.V. là 22,8% ở những người từ 15 đến 49 tuổi. Đất nước này có tỷ lệ mắc bệnh lao cao nhất thế giới.

Theo điều tra dân số Lesotho năm 2006, khoảng 4% dân số được cho là có một số loại khuyết tật. Có những lo ngại về độ tin cậy của các phương pháp được sử dụng và con số thực tế được cho là gần với ước tính toàn cầu là 15%. Theo một cuộc khảo sát do Liên đoàn Quốc gia các Tổ chức Người khuyết tật Lesotho phối hợp với SINTEF thực hiện, người khuyết tật ở Lesotho phải đối mặt với các rào cản xã hội và văn hóa ngăn cản họ tiếp cận giáo dục, chăm sóc sức khỏe và việc làm trên cơ sở bình đẳng với những người khác. Vào ngày 2 tháng 12 năm 2008, Lesotho trở thành quốc gia thứ 42 trên thế giới ký Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền của Người khuyết tật.

Theo dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới, Lesotho có tỷ lệ tự tử bình quân đầu người cao nhất thế giới kể từ năm 2008.

• Chỉ số y tế: Tuổi thọ trung bình thấp, tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và bà mẹ còn cao.
• Bệnh tật: Lesotho có tỷ lệ nhiễm HIV/AIDS thuộc hàng cao nhất thế giới, đây là một cuộc khủng hoảng y tế và xã hội nghiêm trọng. Bệnh lao cũng là một vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn, thường liên quan đến HIV. Các bệnh không lây nhiễm cũng đang gia tăng.
• Hệ thống dịch vụ y tế: Bao gồm các bệnh viện công, trạm y tế cộng đồng và các cơ sở y tế do nhà thờ điều hành. Tuy nhiên, hệ thống y tế còn nhiều yếu kém, thiếu nhân lực, trang thiết bị và thuốc men, đặc biệt ở các vùng nông thôn.
• Chính sách y tế và hợp tác quốc tế: Chính phủ Lesotho, với sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế, đang nỗ lực cải thiện hệ thống y tế, tập trung vào phòng chống HIV/AIDS, bệnh lao và tăng cường chăm sóc sức khỏe ban đầu. Quyền được chăm sóc sức khỏe là một ưu tiên, nhưng việc thực hiện còn gặp nhiều khó khăn.

9.6. Nghèo đói và Bất bình đẳng

• Tỷ lệ nghèo đói: Một tỷ lệ lớn dân số Lesotho sống dưới ngưỡng nghèo, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Nghèo đói đa chiều, bao gồm thiếu thốn về thu nhập, giáo dục, y tế và điều kiện sống.
• Bất bình đẳng thu nhập: Mức độ bất bình đẳng thu nhập ở Lesotho rất cao, thể hiện qua hệ số Gini. Sự chênh lệch giàu nghèo rõ rệt giữa một nhóm nhỏ người giàu và đại đa số người nghèo.
• Nguyên nhân và khía cạnh: Nghèo đói và bất bình đẳng ở Lesotho có nhiều nguyên nhân, bao gồm thiếu cơ hội việc làm, năng suất nông nghiệp thấp, tác động của HIV/AIDS, quản trị yếu kém và sự phụ thuộc kinh tế. Các vấn đề xã hội phát sinh từ nghèo đói bao gồm tội phạm, bất ổn xã hội và sự tổn thương của các nhóm yếu thế.
• Chính sách giảm nghèo: Chính phủ và các tổ chức quốc tế đã triển khai nhiều chương trình giảm nghèo, bao gồm các chương trình trợ cấp xã hội, phát triển nông thôn và tạo việc làm. Tuy nhiên, hiệu quả của các chính sách này còn hạn chế. Cần có các biện pháp toàn diện hơn để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bao trùm, cải thiện tiếp cận các dịch vụ cơ bản và tăng cường công bằng xã hội.

10.1. Trang phục truyền thống và Thủ công mỹ nghệ

• Chăn Basotho (Basotho blanket): Đây là một loại chăn len dày, có hoa văn độc đáo, là một phần không thể thiếu trong trang phục truyền thống của người Basotho. Chăn Basotho không chỉ để giữ ấm mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, được sử dụng trong các dịp lễ nghi và thể hiện địa vị xã hội. Ngày nay, hầu hết chăn Basotho được làm từ sợi acrylic. Nhà sản xuất chính của chăn Basotho là Aranda, có một nhà máy ở bên kia biên giới Nam Phi.
• Mũ Mokorotlo: Là loại mũ rơm hình nón, được coi là biểu tượng quốc gia của Lesotho và xuất hiện trên quốc kỳ. Mũ Mokorotlo được làm thủ công từ cỏ địa phương.
• Thủ công mỹ nghệ: Người Basotho nổi tiếng với các sản phẩm thủ công truyền thống như đồ gốm, đồ dùng đan lát từ cỏ và hạt cườm, cũng như các tác phẩm chạm khắc gỗ. Các sản phẩm này không chỉ phục vụ đời sống hàng ngày mà còn là mặt hàng lưu niệm hấp dẫn.

10.2. Ẩm thực

Ẩm thực Lesotho bao gồm các truyền thống châu Phi và ảnh hưởng của Anh. Món ăn quốc gia của Lesotho là Motoho, một loại cháo cao lương lên men. Một số thực phẩm chủ yếu bao gồm pap, hay 'mealies', một loại cháo bột ngô được phủ một lớp nước sốt gồm rau. Trà và bia tự nấu tại địa phương là những lựa chọn đồ uống. Lesotho nổi tiếng với bia gừng lên men, gồm hai loại có và không có nho khô. Món này thường được bán rong trên đường phố khắp Lesotho. Sishenyama cũng thường được bán khắp Lesotho với các món ăn kèm như bắp cải, pap và salad đậu nướng.

Ẩm thực Lesotho chủ yếu dựa trên các sản phẩm nông nghiệp địa phương.

• Papa: Món cháo bột ngô đặc, là lương thực chính trong bữa ăn hàng ngày.
• Motoho: Cháo lúa miến lên men, có vị chua đặc trưng.
• Moroho: Món rau xanh (thường là lá cải hoặc rau dền) được luộc hoặc xào.
• Thịt: Thịt bò, thịt cừu và thịt gà được sử dụng phổ biến, thường được hầm hoặc nướng.
• Đồ uống truyền thống: Bia lúa miến tự nấu (joala) và một loại đồ uống lên men từ ngô (leting).

Nghi thức ăn uống thường mang tính cộng đồng, gia đình quây quần bên nhau chia sẻ bữa ăn.

10.3. Âm nhạc và Lễ hội

Âm nhạc và khiêu vũ đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa của người Basotho.

• Âm nhạc truyền thống: Đặc trưng bởi các bài hát đối đáp, nhịp điệu phức tạp và sử dụng các nhạc cụ truyền thống như:
  • Lekolulo: Một loại sáo được các cậu bé chăn gia súc sử dụng.
  • Setolotolo: Một loại nhạc cụ dây chơi bằng miệng của nam giới.
  • Thomo: Một loại nhạc cụ dây của phụ nữ.
• Khiêu vũ truyền thống: Các điệu múa như mokhibo (điệu múa của phụ nữ) và mohobelo (điệu múa của nam giới) thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội và nghi lễ.
• Lễ hội:
  • Lễ hội Văn hóa & Nghệ thuật Morija: Là lễ hội văn hóa lớn nhất và lâu đời nhất ở Lesotho, được tổ chức hàng năm tại Morija, giới thiệu âm nhạc, khiêu vũ, thơ ca, kịch và thủ công mỹ nghệ truyền thống.
  • Các lễ hội âm nhạc hiện đại và các sự kiện văn hóa khác cũng ngày càng phổ biến.

  Âm nhạc đại chúng hiện đại của Lesotho chịu ảnh hưởng từ các thể loại nhạc Nam Phi như kwaito và afro-pop, cũng như nhạc quốc tế.

10.4. Thể thao

Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất ở Lesotho.

• Bóng đá: Có giải vô địch quốc gia (Lesotho Premier League) và đội tuyển quốc gia tham gia các giải đấu khu vực và quốc tế, mặc dù thành tích chưa cao.
• Các môn thể thao khác: Điền kinh, quyền Anh, bóng lưới và cricket cũng được chơi ở một mức độ nhất định.
• Thể thao truyền thống: Các trò chơi và môn thể thao truyền thống như đua ngựa Basotho (Ngựa Basotho nổi tiếng với sức bền và khả năng di chuyển trên địa hình núi non, được sử dụng trong lịch sử cho chiến trận và ngày nay cho vận chuyển và nông nghiệp) vẫn còn được duy trì ở một số vùng.

10.5. Truyền thông và Điện ảnh

Ryan Coogler, đạo diễn bộ phim Black Panther năm 2018, cho biết rằng miêu tả của ông về Wakanda được lấy cảm hứng từ Lesotho. Chăn Basotho "trở nên nổi tiếng hơn" nhờ bộ phim. Vào tháng 11 năm 2020, bộ phim This Is Not a Burial, It's a Resurrection trở thành bộ phim Lesotho đầu tiên được gửi tranh giải Phim truyện quốc tế hay nhất của Giải Oscar.

• Truyền thông:
  • Đài phát thanh là phương tiện truyền thông phổ biến nhất, với các đài phát thanh quốc gia (Đài Phát thanh Lesotho) và tư nhân.
  • Báo chí in (báo và tạp chí) có số lượng phát hành hạn chế.
  • Truyền hình (Lesotho Television) và internet đang dần phát triển, nhưng mức độ phủ sóng còn hạn chế, đặc biệt ở vùng nông thôn.
• Tự do báo chí: Mức độ tự do báo chí ở Lesotho có những biến động, đôi khi bị ảnh hưởng bởi tình hình chính trị.
• Điện ảnh: Ngành công nghiệp điện ảnh Lesotho còn non trẻ và chưa phát triển mạnh. Tuy nhiên, đã có một số nhà làm phim và tác phẩm điện ảnh Lesotho bắt đầu được chú ý trong khu vực và quốc tế, phản ánh các vấn đề xã hội và văn hóa của đất nước.

10.6. Di sản Thế giới

Công viên Maloti-Drakensberg là một Di sản Thế giới UNESCO xuyên biên giới, được Lesotho chia sẻ cùng Nam Phi. Phần thuộc Lesotho là Vườn quốc gia Sehlabathebe. Di sản này được công nhận vì giá trị tự nhiên nổi bật (đa dạng sinh học, cảnh quan núi non hùng vĩ) và giá trị văn hóa (các bức tranh đá cổ của người San). Việc bảo tồn và quản lý di sản này là một nỗ lực chung của hai quốc gia, nhằm bảo vệ các giá trị độc đáo cho các thế hệ tương lai.

11.1. Giao thông đường bộ

• Mạng lưới đường bộ: Tổng chiều dài mạng lưới đường bộ của Lesotho còn hạn chế và chất lượng không đồng đều. Nhiều tuyến đường ở vùng nông thôn và miền núi chưa được trải nhựa và khó đi lại, đặc biệt trong mùa mưa. Các tuyến đường huyết mạch chính kết nối các thành phố lớn và các cửa khẩu biên giới với Nam Phi.
• Phương tiện giao thông công cộng: Xe buýt và taxi minibus là phương tiện giao thông công cộng chính, phục vụ nhu cầu đi lại trong nước và giữa các địa phương.
• An toàn đường bộ: An toàn đường bộ là một vấn đề đáng lo ngại, với tỷ lệ tai nạn giao thông tương đối cao do tình trạng đường sá, phương tiện và ý thức chấp hành luật giao thông.

11.2. Giao thông hàng không

• Sân bay: Sân bay Quốc tế Moshoeshoe I gần thủ đô Maseru là sân bay quốc tế duy nhất của Lesotho, phục vụ các chuyến bay nội địa hạn chế và một số ít tuyến bay quốc tế, chủ yếu đến Johannesburg (Nam Phi). Ngoài ra, có một số sân bay nhỏ và đường băng ở các vùng khác của đất nước, phục vụ các chuyến bay thuê bao và máy bay nhỏ.
• Vai trò: Giao thông hàng không đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối Lesotho với thế giới bên ngoài, đặc biệt đối với du lịch và vận chuyển hàng hóa ưu tiên.

11.3. Giao thông đường sắt

Lesotho có một đoạn đường sắt rất ngắn (khoảng 1.6 km), kết nối ga Maseru với mạng lưới đường sắt của Nam Phi tại Marseilles. Tuyến đường sắt này chủ yếu phục vụ vận chuyển hàng hóa và có vai trò hạn chế trong hệ thống giao thông tổng thể của đất nước.