1. Cuộc đời và bối cảnh ban đầu
Haris Silajdžić sinh ngày 1 tháng 10 năm 1945 tại Breza, thuộc Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Bosnia và Herzegovina khi đó là một phần của Cộng hòa Liên bang Xã hội chủ nghĩa Nam Tư. Ông đã hoàn thành chương trình học vấn cao hơn tại Đại học Pristina, nơi ông lấy bằng Thạc sĩ và sau đó là bằng Tiến sĩ. Quá trình học tập của ông đã trang bị cho ông nền tảng học thuật vững chắc, đặc biệt trong lĩnh vực quan hệ quốc tế, điều này sau này đã ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp chính trị và ngoại giao của ông.
Về đời tư, Haris Silajdžić kết hôn với cựu ca sĩ nhạc pop người Bosnia, Selma Muhedinović, vào năm 2016 sau một mối quan hệ được cho là kéo dài hơn mười lăm năm. Ông từng chia sẻ rằng sự gắn bó chung với nghệ thuật - ông yêu thơ ca còn bà yêu âm nhạc - chính là điều đã khơi dậy tình cảm giữa hai người. Họ hiện đang sống ở Sarajevo. Trước đó, ông đã kết hôn với Maja Zvonić và có một con trai với bà.
2. Sự nghiệp chính trị ban đầu
Sự nghiệp chính trị của Haris Silajdžić bắt đầu phát triển mạnh mẽ vào đầu những năm 1990, trong bối cảnh Nam Tư tan rã và Chiến tranh Bosnia bùng nổ.
2.1. Bộ trưởng Ngoại giao và Thủ tướng
Từ năm 1990 đến năm 1993, trong giai đoạn đầu của Chiến tranh Bosnia, Silajdžić đã giữ chức Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Cộng hòa Bosnia và Herzegovina. Vai trò này đặt ông vào vị trí then chốt trong các nỗ lực ngoại giao nhằm bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Bosnia và Herzegovina trong bối cảnh xung đột leo thang.
Vào tháng 10 năm 1993, ông được bổ nhiệm làm Thủ tướng của Cộng hòa Bosnia và Herzegovina, giữ chức vụ này cho đến tháng 1 năm 1996. Trong suốt giai đoạn chiến tranh ác liệt, Haris Silajdžić là một trong những quan chức có ảnh hưởng nhất của Bosnia và là đồng minh thân cận, đóng vai trò như một cố vấn cho Alija Izetbegović, Tổng thống đầu tiên và duy nhất của Cộng hòa Bosnia và Herzegovina. Mối quan hệ thân thiết này đã giúp ông định hình các chính sách quan trọng của đất nước trong thời kỳ khủng hoảng.
Vào ngày 31 tháng 5 năm 1994, ông cũng đảm nhiệm thêm vai trò Thủ tướng đầu tiên của Liên bang Bosnia và Herzegovina, một vị trí ông giữ cho đến ngày 31 tháng 1 năm 1996. Sau khi mãn nhiệm Thủ tướng Liên bang, ông được bổ nhiệm làm Đồng Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Bosnia và Herzegovina vào ngày 3 tháng 1 năm 1997.
2.2. Đồng Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng
Haris Silajdžić giữ chức Đồng Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Bosnia và Herzegovina từ ngày 3 tháng 1 năm 1997 đến ngày 6 tháng 6 năm 2000, cùng với Boro Bosić và Svetozar Mihajlović. Trong giai đoạn này, Đảng vì Bosnia và Herzegovina (SBiH) của ông đã liên minh với Đảng Dân chủ Xã hội (Bosnia và Herzegovina) (SDP) do cựu Phó Thủ tướng thời chiến Zlatko Lagumdžija lãnh đạo để giành đa số trong Quốc hội Bosnia và Herzegovina, nhằm loại bỏ các đảng theo chủ nghĩa dân tộc khỏi quyền lực.
Chính phủ liên minh này, được biết đến với tên gọi "Liên minh vì Thay đổi", đã tập hợp nhiều đảng nhỏ khác để hình thành một liên minh rộng lớn. Thành tựu lập pháp quan trọng nhất của chính phủ này là việc thông qua Luật Bầu cử, một bước tiến quan trọng hướng tới dân chủ và là điều kiện tiên quyết để Bosnia và Herzegovina gia nhập Hội đồng Châu Âu. Liên minh SDP BiH và SBiH đã lãnh đạo chính phủ cho đến cuộc tổng tuyển cử tháng 10 năm 2002. Tuy nhiên, sự bất mãn của công chúng đối với tốc độ cải cách chính trị đã khiến các đảng theo chủ nghĩa dân tộc quay trở lại nắm quyền trong cuộc bầu cử này.
3. Nhiệm kỳ thành viên Đoàn Chủ tịch Bosnia và Herzegovina (2006-2010)
Từ năm 2006 đến năm 2010, Haris Silajdžić đảm nhiệm vai trò thành viên Bosniak của Đoàn Chủ tịch Bosnia và Herzegovina, một giai đoạn quan trọng đánh dấu những nỗ lực của ông trong việc định hình chính sách đối nội và đối ngoại của đất nước.
3.1. Bầu cử và chính sách đối nội
Trong cuộc tổng tuyển cử Bosnia và Herzegovina năm 2006, Haris Silajdžić đã có một sự trở lại mạnh mẽ trong chính trường. Ông giành được 62,8% số phiếu bầu, trở thành thành viên Bosniak thứ năm của Đoàn Chủ tịch Bosnia và Herzegovina.
Về chính sách đối nội, vào năm 2007, Tòa án Công lý Quốc tế tại La Hay đã tuyên trắng án cho Serbia về các cáo buộc đồng lõa trong tội diệt chủng do chính phủ Bosnia đưa ra chống lại "Cộng hòa Liên bang Nam Tư". Silajdžić bày tỏ sự thất vọng trước phán quyết này, nhưng hoan nghênh việc tòa án "phán quyết rằng Serbia và Montenegro đã vi phạm Công ước về ngăn ngừa và trừng phạt tội diệt chủng khi không ngăn chặn hoặc trừng phạt những kẻ gây ra tội diệt chủng."
Silajdžić là thành viên của phái đoàn Bosnia đã đàm phán Hiệp định Dayton do Hoa Kỳ làm trung gian. Ông từng nhấn mạnh rằng tài liệu này rất quan trọng để chấm dứt Diệt chủng Bosnia ở Bosnia và Herzegovina, nhưng sau đó lại xem nó như một trở ngại trong việc tái thống nhất đất nước. Vào các năm 2006 và 2007, Silajdžić đã thực hiện những bước đi và tuyên bố mạnh mẽ nhằm hủy bỏ một số phần của Hiệp định Dayton, điều này trực tiếp đối lập với Hiến pháp Bosnia và Herzegovina hiện hành, khiến ông trở thành một nhân vật chính trị gây nhiều tranh cãi, nổi tiếng ở phía Bosniak và tai tiếng ở phía Serbia. Mục tiêu chính của ông là bãi bỏ sự tồn tại của Republika Srpska, cắt đứt một số mối quan hệ với Serbia và cải cách đất nước theo hướng thống nhất. Trong suốt nhiệm kỳ bốn năm của mình với tư cách là thành viên Đoàn Chủ tịch, Silajdžić đã nhận được sự ủng hộ từ các cơ quan và tổ chức trên khắp Bosnia và Herzegovina, những người bày tỏ sự bất mãn với các điều khoản của Hiệp định Dayton và phản đối quyền tự trị của thực thể Republika Srpska trong Bosnia và Herzegovina.
Trong cuộc tổng tuyển cử Bosnia và Herzegovina năm 2010, Silajdžić đã tranh cử nhiệm kỳ thứ hai trong Đoàn Chủ tịch nhưng không thành công. Ông chỉ giành được 25,10% số phiếu bầu, ít hơn 5% so với Fahrudin Radončić và ít hơn 9% so với Bakir Izetbegović, con trai của Alija Izetbegović, người đã đắc cử.
3.2. Nỗ lực cải cách hiến pháp
Haris Silajdžić đã tích cực tham gia vào các cuộc đàm phán cải cách hiến pháp nhằm hiện đại hóa các thể chế của đất nước, đặc biệt là những cuộc thảo luận liên quan đến gói "April Package" (gói tháng Tư) năm 2006.
Theo ý kiến của Ủy ban Venice, một cơ quan tư vấn của Hội đồng Châu Âu, vào năm 2005, cùng với kỷ niệm 10 năm của Hiệp định Dayton, cuộc tranh luận về cải cách hiến pháp ở Bosnia và Herzegovina đã được mở ra dưới sự thúc đẩy của ngành ngoại giao Hoa Kỳ. Đại sứ Hoa Kỳ Douglas L. McElhaney tại Sarajevo và Đại sứ Donald Hays tại Washington, D.C. đã dẫn đầu các cuộc đàm phán của Hoa Kỳ với các nhà lãnh đạo đảng và sáng kiến soạn thảo một đề xuất thỏa hiệp cho các sửa đổi hiến pháp, được mệnh danh là April Package.
Gói tháng Tư sẽ xác định rõ hơn và phần nào mở rộng các thẩm quyền của Nhà nước, đồng thời sắp xếp hợp lý các thể chế, phần nào hạn chế quyền phủ quyết của các nhóm dân tộc. Hiến pháp sửa đổi sẽ bao gồm, trong số những điều khác, một Tổng thống duy nhất (với hai phó tổng thống, mỗi người đại diện cho một trong các dân tộc cấu thành, luân phiên cứ sau 16 tháng thay vì 8 tháng), được Quốc hội bầu gián tiếp với vai trò mang tính nghi lễ hơn, và một Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng được tăng cường quyền lực.
Tuy nhiên, tại thời điểm phê chuẩn của Quốc hội, các sửa đổi hiến pháp đã thất bại với chỉ 26 phiếu ủng hộ trên tổng số 42, thiếu 2 phiếu so với 28 phiếu cần thiết. Điều này là do các lập trường tối đa hóa trước bầu cử của SBiH của Silajdžić (muốn bãi bỏ cả việc bỏ phiếu theo thực thể) và của đảng ly khai Liên minh Dân chủ Croatia 1990 (HDZ 1990), những người cảm thấy đề xuất này không bảo vệ đủ quyền lợi của người Croat Bosnia. Hoa Kỳ đã cố gắng cứu vãn gói tháng Tư bằng cách tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán tiếp theo vào năm 2007 giữa Milorad Dodik (khi đó đang nắm quyền ở Republika Srpska) và Silajdžić (khi đó là thành viên Đoàn Chủ tịch), nhưng không có kết quả.
3.3. Lập trường chính sách đối ngoại
Trong vai trò thành viên Đoàn Chủ tịch, Haris Silajdžić đã thể hiện lập trường rõ ràng về các vấn đề đối ngoại quan trọng.
Ông phản đối việc phê chuẩn một thỏa thuận với Croatia về song tịch. Theo luật quốc tịch Bosnia và Herzegovina có hiệu lực vào thời điểm đó, tất cả công dân Bosnia và Herzegovina không từ bỏ quốc tịch của mình với quốc gia mà Bosnia và Herzegovina không có thỏa thuận song tịch sẽ mất quốc tịch Bosnia. Điều này gây ra vấn đề cho gần nửa triệu người Croat Bosnia, những người sẽ không có quốc tịch Bosnia cho đến năm 2014. Đoàn Chủ tịch Bosnia cuối cùng đã phê chuẩn thỏa thuận với Croatia vào tháng 10 năm 2011.
Sau Tuyên bố độc lập Kosovo năm 2008 từ Serbia, Silajdžić ban đầu nhận định rằng đất nước ông "không có khả năng sớm công nhận độc lập của Kosovo do những phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng người Serb ở Bosnia và Herzegovina của chính họ." Tuy nhiên, khi tham dự Phiên họp thứ sáu mươi ba của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào tháng 9 năm 2008, Silajdžić đã phát biểu trong một cuộc phỏng vấn của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ được phát sóng trở lại Bosnia và Herzegovina rằng ông ủng hộ độc lập của Kosovo và phản đối yêu cầu của Serbia về việc Tòa án Công lý Quốc tế đưa ra ý kiến về tính hợp pháp của độc lập Kosovo. Silajdžić phát biểu nhân danh cá nhân ông vì Đoàn Chủ tịch Bosnia không nhất trí thông qua một lập trường cho phép ông phát biểu chính thức.
4. Hoạt động của Đảng vì Bosnia và Herzegovina (SBiH)
Haris Silajdžić đã đóng vai trò trung tâm trong việc hình thành và phát triển Đảng vì Bosnia và Herzegovina (SBiH). Ban đầu, ông là một thành viên nổi bật và là Phó Chủ tịch của Đảng Hành động Dân chủ (SDA) của Alija Izetbegović. Tuy nhiên, vào năm 1996, ông đã tách khỏi SDA để thành lập SBiH.
Với vai trò là chủ tịch đảng từ ngày 13 tháng 4 năm 1996 đến ngày 6 tháng 3 năm 2012, Silajdžić đã định hướng SBiH trở thành một trong những đảng hàng đầu của người Hồi giáo Bosnia trong Quốc hội Bosnia và Herzegovina vào năm sau. Đảng này chủ trương một Bosnia thống nhất và phi dân tộc chủ nghĩa, khác biệt với các đảng dân tộc truyền thống, và nhấn mạnh vào việc cải cách hiến pháp để củng cố các thể chế nhà nước trung ương.
Trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2000, SBiH đã liên minh với Đảng Dân chủ Xã hội (Bosnia và Herzegovina) để giành đa số và loại bỏ các đảng dân tộc khỏi quyền lực, tạo ra chính phủ liên minh "Liên minh vì Thay đổi". Mặc dù liên minh này đã thúc đẩy việc thông qua Luật Bầu cử quan trọng, nhưng sự bất mãn của công chúng với tốc độ cải cách chính trị đã khiến các đảng dân tộc quay trở lại nắm quyền trong cuộc tổng tuyển cử năm 2002.
SBiH dưới sự lãnh đạo của Silajdžić tiếp tục là một lực lượng chính trị đáng kể. Tuy nhiên, sau khi ông thất bại trong cuộc tái tranh cử vào Đoàn Chủ tịch năm 2010 và rời ghế chủ tịch đảng vào năm 2012, vai trò của SBiH trong bối cảnh chính trị Bosnia đã suy yếu. Dù vậy, ông vẫn được ghi nhận là người đã tạo ra một nền tảng chính trị quan trọng cho những người muốn một Bosnia thống nhất và tiến bộ hơn.
5. Đời sống cá nhân
Haris Silajdžić có đời sống cá nhân khá kín đáo, nhưng một số thông tin công khai về gia đình và sức khỏe của ông đã được ghi nhận.
5.1. Gia đình và các mối quan hệ
Haris Silajdžić đã kết hôn với cựu ca sĩ nhạc pop người Bosnia, Selma Muhedinović, vào năm 2016. Theo các báo cáo, hai người đã có mối quan hệ tình cảm kéo dài hơn mười lăm năm trước khi kết hôn. Silajdžić từng chia sẻ rằng sự gắn kết của họ đến từ niềm đam mê chung đối với nghệ thuật - ông là người yêu thơ ca, còn bà là người yêu âm nhạc. Cặp đôi hiện đang sinh sống tại Sarajevo. Trước cuộc hôn nhân này, ông đã kết hôn với Maja Zvonić và có một con trai với bà.
5.2. Sức khỏe
Vào ngày 27 tháng 5 năm 2020, Haris Silajdžić đã trải qua một cuộc phẫu thuật tim hở thành công tại Sarajevo. Ông quyết định phẫu thuật do tình trạng các mạch máu trong tim xấu đi.
6. Giải thưởng và vinh danh
Trong suốt sự nghiệp của mình, Haris Silajdžić đã nhận được nhiều huân chương, bằng cấp danh dự và giải thưởng quốc tế, phản ánh sự công nhận đối với những đóng góp của ông.
- Vào tháng 7 năm 1995, ông được trao Huân chương Công tước Trpimir của Croatia. Huân chương này là một trong những phần thưởng cao quý nhất của Croatia dành cho những người có công lao đặc biệt.
- Năm 2005, ông nhận bằng Tiến sĩ danh dự về Quan hệ Quốc tế từ Trường Ngoại giao và Quan hệ Quốc tế Geneva.
- Vào năm 2018, Silajdžić được Tổng thống Pakistan Mamnoon Hussain trao tặng Nishan-e-Pakistan, huân chương dân sự cao quý nhất của Pakistan, vì những đóng góp của ông cho đất nước này.
7. Di sản và đánh giá
Haris Silajdžić là một nhân vật trung tâm trong lịch sử chính trị Bosnia và Herzegovina thời kỳ hậu Nam Tư, đặc biệt là trong giai đoạn Chiến tranh Bosnia và những nỗ lực tái thiết sau đó. Di sản của ông được đánh giá cả về những đóng góp tích cực lẫn những tranh cãi xoay quanh các hành động chính trị của mình.
7.1. Ý nghĩa lịch sử và tác động
Haris Silajdžić được công nhận rộng rãi về vai trò quan trọng của ông trong quá trình giành độc lập và tái thiết Bosnia và Herzegovina sau chiến tranh. Với vai trò là Bộ trưởng Ngoại giao và sau đó là Thủ tướng trong thời kỳ xung đột, ông đã trở thành tiếng nói quốc tế quan trọng của Bosnia, đấu tranh cho sự công nhận chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Ông là một đồng minh thân cận của Tổng thống Alija Izetbegović, góp phần định hình các chính sách quốc gia trong giai đoạn khủng hoảng.
Những nỗ lực của ông nhằm cải cách hiến pháp và củng cố các thể chế nhà nước trung ương, dù không phải lúc nào cũng thành công, phản ánh cam kết của ông đối với một Bosnia thống nhất và hoạt động hiệu quả. Quan điểm chỉ trích của ông đối với Hiệp định Dayton như một trở ngại cho sự thống nhất đất nước cũng cho thấy mong muốn của ông về một tương lai mạnh mẽ hơn cho Bosnia và Herzegovina, nơi sự chia cắt sắc tộc được giảm thiểu. Ông đã tạo ra một nền tảng chính trị quan trọng thông qua việc thành lập Đảng vì Bosnia và Herzegovina (SBiH), thu hút những người ủng hộ một quốc gia Bosnia phi dân tộc chủ nghĩa.
7.2. Chỉ trích và tranh cãi
Haris Silajdžić cũng là đối tượng của nhiều chỉ trích và tranh cãi, đặc biệt liên quan đến lập trường cứng rắn của ông về Hiệp định Dayton và sự thất bại của các nỗ lực cải cách hiến pháp. Mặc dù ông coi Hiệp định Dayton là cần thiết để chấm dứt Diệt chủng Bosnia, nhưng việc ông sau này xem nó như một trở ngại cho việc thống nhất đất nước và việc ông kêu gọi bãi bỏ Republika Srpska đã gây ra sự phản đối mạnh mẽ từ phía người Serb Bosnia và một số lực lượng quốc tế.
Lập trường tối đa hóa của SBiH dưới sự lãnh đạo của ông, như việc đòi bãi bỏ hoàn toàn phiếu bầu theo thực thể trong gói "April Package", được cho là một trong những nguyên nhân chính khiến gói cải cách hiến pháp này thất bại. Sự thất bại này đã làm chậm quá trình hiện đại hóa các thể chế của Bosnia và Herzegovina và củng cố sự chia rẽ chính trị. Ngoài ra, việc ông ủng hộ độc lập của Kosovo trong khi là thành viên Đoàn Chủ tịch Bosnia và Herzegovina đã gây ra tranh cãi nội bộ, vì Đoàn Chủ tịch không có lập trường thống nhất về vấn đề này, phản ánh sự phân cực sâu sắc trong chính trị Bosnia. Những tranh cãi này cho thấy sự phức tạp trong di sản của Silajdžić, một nhà lãnh đạo mạnh mẽ nhưng cũng phải đối mặt với những thách thức lớn trong việc định hình một đất nước đa dạng và bị chia rẽ.
8. Xem thêm
- Đoàn Chủ tịch Bosnia và Herzegovina
- Chiến tranh Bosnia
- Hiệp định Dayton
- Alija Izetbegović
- Republika Srpska