1. Thời niên thiếu và bối cảnh
Ali Larijani sinh ra trong một gia đình có truyền thống tôn giáo và quyền lực, được giáo dục bài bản từ nhỏ, đặt nền móng cho sự nghiệp chính trị và học thuật của ông.
1.1. Nguồn gốc và gia đình
Ali Ardeshir Larijani sinh ra tại Najaf, Iraq, vào ngày 3 tháng 1958, trong một gia đình gốc Iran theo đạo Hồi giáo Shia. Gia đình ông có nguồn gốc từ Amol, thuộc tỉnh Mazandaran, và được biết đến là một gia đình quý tộc tôn giáo. Cha của ông là Mirza Hashem Amoli, một giáo sĩ hàng đầu và Ayatollah có ảnh hưởng. Gia đình ông đã chuyển đến Najaf vào năm 1931 do áp lực từ nhà cai trị Reza Shah, nhưng sau đó đã trở về Iran vào năm 1961.
Ali Larijani là con trai của Ayatollah Mirza Hashem Amoli. Ông là anh em của Sadegh Larijani (người từng là Chủ tịch Cơ quan Tư pháp và thành viên Hội đồng Giám hộ), Mohammad-Javad Larijani (Thư ký Trụ sở Nhân quyền của Cơ quan Tư pháp và cố vấn tối cao của Lãnh đạo Tối cao), Bagher Larijani (thành viên Khoa Y học Đại học Tehran), và Fazel Larijani (cựu tùy viên văn hóa của Iran tại Ottawa). Ông cũng là anh em họ của Ahmad Tavakkoli, do mẹ của Larijani và Tavakkoli là chị em ruột. Larijani là con rể của Ayatollah Morteza Motahhari, một giáo sĩ và học giả tôn giáo nổi tiếng. Vợ ông là Farideh Motahhari.
1.2. Học vấn và nền tảng học thuật
Larijani là một sinh viên tốt nghiệp trường dòng Qom. Ông cũng có bằng Cử nhân Khoa học về khoa học máy tính và toán học từ Đại học Công nghệ Aryamehr (nay là Đại học Công nghệ Sharif). Sau đó, ông tiếp tục học lên và nhận bằng Thạc sĩ và Tiến sĩ về triết học phương Tây từ Đại học Tehran. Ban đầu, ông muốn tiếp tục học sau đại học về khoa học máy tính, nhưng đã thay đổi chuyên ngành sau khi tham khảo ý kiến của Morteza Motahhari.
Larijani đã xuất bản nhiều cuốn sách về Immanuel Kant, Saul Kripke và David Lewis. Ông hiện là thành viên khoa của Trường Văn học và Nhân văn tại Đại học Tehran.
2. Sự nghiệp và phục vụ công vụ
Sự nghiệp của Ali Larijani bắt đầu từ các vị trí quân sự và chính phủ ban đầu, sau đó mở rộng sang lĩnh vực truyền thông, văn hóa, an ninh quốc gia và lập pháp, khẳng định vai trò đa diện của ông trong chính trường Iran.
2.1. Nhiệm vụ quân sự và các chức vụ chính phủ ban đầu
Ali Larijani là một cựu chỉ huy của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), đạt cấp bậc Thiếu tướng. Ông từng phục vụ trong Chiến tranh Iran-Iraq. Trong những năm đầu sự nghiệp chính trị, ông giữ chức Thứ trưởng Bộ Lao động và Xã hội, sau đó là Thứ trưởng Bộ Thông tin và Công nghệ Truyền thông. Ông cũng từng là Thứ trưởng Bộ Vệ binh Cách mạng về các vấn đề pháp lý và nghị viện từ năm 1986 đến 1989, và Thứ trưởng Bộ Quốc phòng về các vấn đề nghị viện vào năm 1989.
2.2. Lãnh đạo truyền thông và văn hóa
Vào tháng 3 năm 1994, Larijani được bổ nhiệm làm người đứng đầu Đài Phát thanh và Truyền hình Cộng hòa Hồi giáo Iran (IRIB), thay thế Mohammad Hashemi Rafsanjani. Ông giữ chức vụ này trong mười năm, đến ngày 21 tháng 7 năm 2004, và được kế nhiệm bởi Ezzatollah Zarghami. Trước đó, ông cũng từng giữ chức vụ này trong một thời gian ngắn vào năm 1981.
Từ năm 1992 đến 1994, Larijani là Bộ trưởng Văn hóa và Chỉ đạo Hồi giáo dưới thời Tổng thống Akbar Hashemi Rafsanjani, thay thế Mohammad Khatami.
2.3. Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao
Vào ngày 15 tháng 8 năm 2005, Larijani được Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad bổ nhiệm làm Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao (SNSC), thay thế Hassan Rouhani. Trong vai trò này, ông là một trong hai đại diện của Lãnh đạo Tối cao Iran Ali Khamenei tại hội đồng, người còn lại là Hassan Rouhani. Với tư cách là Thư ký, ông thực hiện chức năng của nhà đàm phán hàng đầu về các vấn đề an ninh quốc gia, bao gồm cả chương trình hạt nhân của Iran.
Vào ngày 20 tháng 10 năm 2007, việc chấp nhận đơn từ chức của Larijani khỏi vị trí Thư ký đã được Gholam-Hossein Elham, người phát ngôn chính phủ Iran, công bố. Elham cũng đề cập rằng Tổng thống Ahmadinejad đã từ chối các đơn từ chức trước đó của ông.
2.4. Chủ tịch Quốc hội Iran
Vào tháng 3 năm 2008, Larijani đã giành được một ghế từ Qom trong cuộc bầu cử quốc hội. Ông tuyên bố sẵn sàng hợp tác với Ahmadinejad, cho rằng ông không bất đồng với Ahmadinejad về các vấn đề ý thức hệ mà chỉ có "sự khác biệt về phong cách".
Vào tháng 5 năm 2008, Larijani trở thành Chủ tịch Quốc hội Iran. Ông tái đắc cử chức Chủ tịch Quốc hội vào năm sau đó. Ông tiếp tục tái đắc cử trong cuộc bầu cử năm 2012 với tư cách là ứng cử viên có số phiếu cao nhất của khu vực Qom. Ông cũng được bầu thêm một nhiệm kỳ nữa làm Chủ tịch Quốc hội vào ngày 5 tháng 6 năm 2012 và nhậm chức vào ngày 11 tháng 6 năm 2012. Vào tháng 5 năm 2016, ông tiếp tục được bầu làm Chủ tịch Quốc hội trong Majlis mới.
Vào ngày 21 tháng 6 năm 2009, Larijani ám chỉ rằng các nhà chức trách đã đứng về phía một ứng cử viên nào đó trong cuộc bầu cử tổng thống mà không nêu rõ tên. Mặc dù Hội đồng Giám hộ bao gồm các cá nhân tôn giáo, ông mong muốn một số thành viên không đứng về phía một ứng cử viên tổng thống cụ thể nào. Ngay sau cuộc bầu cử, Larijani được cho là đã chúc mừng ứng cử viên tổng thống Mir Hossein Mousavi vì ông, với "quyền truy cập vào thông tin và tin tức mật", tin rằng Mousavi đã thắng cử. Tuy nhiên, vào ngày 22 tháng 10 năm 2012, trong một cuộc họp hỏi đáp với sinh viên Đại học Khoa học và Công nghệ Iran, Larijani đã phủ nhận những cáo buộc rằng ông đã chúc mừng Mousavi.
2.5. Thành viên Hội đồng Phân định Lợi ích
Ali Larijani đã là thành viên của Hội đồng Phân định Lợi ích từ năm 1997 đến 2008. Sau khi kết thúc nhiệm kỳ Chủ tịch Quốc hội vào năm 2020, ông tiếp tục được bổ nhiệm làm thành viên của Hội đồng này. Ông cũng là thành viên hiện tại của Hội đồng Tối cao Cách mạng Văn hóa.
3. Hoạt động chính trị và bầu cử
Ali Larijani đã có một sự nghiệp chính trị năng động, nổi bật với các lần ứng cử tổng thống và sự thay đổi trong liên kết chính trị.
3.1. Ứng cử Tổng thống
Larijani là ứng cử viên tổng thống trong bầu cử tổng thống Iran năm 2005, nơi ông đứng thứ sáu với 5,94% số phiếu bầu. Ông được coi là ứng cử viên tổng thống quan trọng nhất của liên minh bảo thủ trong cuộc bầu cử năm 2005. Ông được Hiệp hội Kỹ sư Hồi giáo (ISE) và các nhóm bảo thủ khác ủng hộ. Ông đã được công bố là lựa chọn cuối cùng của "Hội đồng Điều phối Lực lượng Cách mạng Hồi giáo", được thành lập từ đại diện của một số đảng và tổ chức bảo thủ có ảnh hưởng. Tuy nhiên, ông lại là người ít được yêu thích nhất trong ba ứng cử viên bảo thủ, hai người còn lại là Mahmoud Ahmadinejad (đứng thứ hai trong vòng đầu tiên, người chiến thắng trong vòng thứ hai) và Mohammad Bagher Ghalibaf (đứng thứ tư trong vòng đầu tiên).
Vào tháng 5 năm 2021, Larijani tuyên bố tranh cử tổng thống trong bầu cử tổng thống Iran năm 2021. Tuy nhiên, Hội đồng Giám hộ, trong một quyết định gây kinh ngạc cho cả phe bảo thủ và cải cách, đã loại ông khỏi danh sách ứng cử viên. Xét về sự nghiệp lâu dài của Larijani với tư cách là một người trong cuộc của Cộng hòa Hồi giáo, người đã là một phần của các cấp quyền lực cao nhất kể từ cuộc cách mạng năm 1979, việc ông bị loại là một khả năng mà ngay cả những người chỉ trích gay gắt nhất cũng không thể lường trước. Hội đồng Giám hộ không công bố lý do cấm ông tranh cử.
Vào tháng 5 năm 2024, Larijani đã nộp đơn đăng ký ứng cử tổng thống trong bầu cử tổng thống Iran năm 2024. Tuy nhiên, tương tự như năm 2021, ông đã bị Hội đồng Giám hộ loại khỏi danh sách ứng cử viên.
Dưới đây là lịch sử bầu cử của ông:
| Năm | Bầu cử | Số phiếu | % | Hạng | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|---|
| 2005 | Tổng thống | 1.713.810 | 5.83 | 6 | Thất bại |
| 2008 | Quốc hội | 239.436 | 73.01 | 1 | Thắng cử |
| 2012 | Quốc hội | 270.382 | 65.17 | 1 | Thắng cử |
| 2016 | Quốc hội | 191.329 | 40.31 | 2 | Thắng cử |
| 2021 | Tổng thống | - | Bị loại | ||
| 2024 | Tổng thống | - | Bị loại | ||
3.2. Liên kết chính trị và hệ tư tưởng
Larijani được cho là duy trì tư cách thành viên và quan điểm của Đảng Liên minh Hồi giáo (Motalefeh) khi còn trong nội các của Akbar Hashemi Rafsanjani (1992-1994). Học giả người Iran Mehdi Moslem trong cuốn sách năm 2002 của mình, "Chính trị phe phái ở Iran hậu Khomeini", cho rằng Larijani là một thành viên của Motalefeh và thuộc phe 'cánh hữu truyền thống'. Payam Mohseni, một thành viên tại Trung tâm Khoa học và Quan hệ Quốc tế Belfer, phân loại Larijani là một nhân vật hàng đầu trong phe 'cánh hữu thần quyền', cùng với Mahmoud Hashemi Shahroudi và Mohammad Reza Mahdavi Kani.
Larijani là một trong những lãnh đạo của Liên minh Bảo thủ Toàn diện trong bầu cử lập pháp Iran năm 2008, và là lãnh đạo của Mặt trận Thống nhất của những người theo Chủ nghĩa Nguyên tắc. Trong bầu cử lập pháp Iran năm 2016, Larijani là lãnh đạo của phe Những người theo Wilayat, mặc dù ông được Danh sách Hy vọng (phe cải cách) ủng hộ và tuyên bố tranh cử với tư cách là một ứng cử viên độc lập.
Ông cũng được mô tả là một chính trị gia trung hữu đã "dần dần tách mình khỏi phe Nguyên tắc" và là một "người bảo thủ chuyển sang ôn hòa".
Larijani có các cộng sự thân cận, bao gồm Bộ trưởng Nội vụ Abdolreza Rahmani Fazli, Behrouz Nemati, người phát ngôn của ban chủ tịch quốc hội, và Kazem Jalali, người đứng đầu trung tâm nghiên cứu của quốc hội.
4. Hình ảnh công chúng và đánh giá
Theo một cuộc thăm dò được thực hiện vào tháng 3 năm 2016 bởi Information and Public Opinion Solutions LLC (iPOS) trong số các công dân Iran, Larijani có tỷ lệ ủng hộ 45% và tỷ lệ không ủng hộ 34%, do đó có mức độ nổi tiếng ròng là +11%, trong khi 11% cử tri không nhận diện được tên.
5. Đời tư
Ali Larijani có một cuộc sống gia đình ổn định và đã trải qua một số vấn đề sức khỏe đáng chú ý.
5.1. Gia đình
Ali Larijani kết hôn với Farideh Motahhari và có bốn người con. Con gái ông, Fatemeh Ardeshir-Larijani, đang theo học tại Trung tâm Y tế Đại học Cleveland ở Hoa Kỳ.
5.2. Sức khỏe
Vào ngày 2 tháng 4 năm 2020, Larijani đã có kết quả xét nghiệm dương tính với coronavirus (COVID-19) và đã được cách ly.
6. Hoạt động quốc tế
Ali Larijani đã đóng vai trò quan trọng trong các vấn đề đối ngoại của Iran, đặc biệt là trong các cuộc đàm phán hạt nhân và các chuyến thăm ngoại giao.
6.1. Đàm phán hạt nhân
Với tư cách là Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao, Larijani đã hoạt động hiệu quả như nhà đàm phán hàng đầu về các vấn đề an ninh quốc gia, bao gồm cả chương trình hạt nhân của Iran. Ông thay thế Hassan Rouhani trong vai trò này. Các nhà phân tích Iran cho rằng ông có những quan điểm khác biệt với Tổng thống Ahmadinejad về cách thức tiến hành đàm phán với các đối tác châu Âu và ủng hộ một cách tiếp cận thực dụng hơn.
Với tư cách là đặc phái viên hạt nhân hàng đầu của Iran, Larijani đã tuyên bố vào ngày 25 tháng 4 năm 2007 rằng ông mong đợi "những ý tưởng mới" từ quan chức cấp cao Liên minh châu Âu Javier Solana tại các cuộc đàm phán nhằm giải quyết bế tắc giữa việc Tehran từ chối đóng băng chương trình hạt nhân của mình và các yêu cầu của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc về việc Iran phải làm như vậy.
6.2. Các chuyến thăm ngoại giao và tuyên bố
Larijani đã thực hiện nhiều chuyến thăm ngoại giao quan trọng trong suốt sự nghiệp của mình. Ông đã gặp gỡ nhiều nhà lãnh đạo thế giới, bao gồm Tổng thống Croatia Kolinda Grabar-Kitarović vào năm 2016, Thủ tướng Thụy Điển Stefan Löfven vào năm 2017, và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe vào năm 2019.
Ông cũng đã có những chuyến thăm đáng chú ý đến Nhật Bản, bao gồm các thành phố Hiroshima và Nagasaki, nơi ông đã viếng thăm Bảo tàng Bom nguyên tử Nagasaki vào năm 2010. Tại đây, ông nhận định rằng bảo tàng có ý nghĩa và giá trị trong việc cho thế giới biết về "tội ác chiến tranh" do Hoa Kỳ gây ra. Ông cũng nhấn mạnh rằng "chỉ cần một quả bom hạt nhân tồn tại trên thế giới thì đó là mối đe dọa đối với toàn nhân loại. Mọi vũ khí hủy diệt hàng loạt đều phải bị cấm." Ông cũng đã thông báo với Thị trưởng Nagasaki, Tomihisa Taue, rằng Iran sẽ không sản xuất vũ khí hạt nhân.
