1. Cuộc đời đầu và hoạt động trước Jundallah
Abdolmalek Rigi có xuất thân khiêm tốn, từ sớm đã dính líu vào các hoạt động tội phạm và trải qua thời gian trong tù trước khi nổi lên với vai trò thủ lĩnh Jundallah. Ông ta không được học hành bài bản mà lại theo học tại một trường thần học, nơi đã định hình tư tưởng cực đoan của mình.
1.1. Nền tảng và quá trình trưởng thành
Abdolmalek Rigi sinh năm 1979 và là thành viên của bộ tộc Rigi, thuộc sắc tộc Baloch ở Iran.
1.2. Hoạt động tội phạm ban đầu và bị giam giữ
Trước khi thành lập Jundallah, khi còn là thiếu niên, Rigi đã bị kết án vì tội tấn công bằng dao và phải thụ án trong tù.
1.3. Giáo dục và hình thành tư tưởng
Abdolmalek Rigi không được giáo dục chính thức mà thay vào đó, ông ta đã theo học tại một trường thần học ở Karachi, Pakistan. Ngôi trường này cũng là nơi nhiều thủ lĩnh Taliban từng học, điều này đã góp phần định hình tư tưởng và chủ nghĩa cực đoan của Rigi.
2. Hoạt động với tư cách thủ lĩnh Jundallah
Với tư cách thủ lĩnh Jundallah, Abdolmalek Rigi đã chỉ đạo nhiều hoạt động quân sự và khủng bố, gây ra làn sóng bạo lực và tranh cãi trên trường quốc tế.
2.1. Thành lập Jundallah và các mục tiêu
Tổ chức Jundallah (tiếng Baloch: عبدالمالک ریگیBaluchi, có nghĩa là "Đội quân của Chúa") do Abdolmalek Rigi đứng đầu, tuyên bố mục tiêu là cải thiện điều kiện sống cho người Baloch thuộc sắc tộc thiểu số và nâng cao quyền của người Hồi giáo Sunni ở Iran. Rigi tự nhận mình là một "người Iran" và phủ nhận mục tiêu thành lập một nhà nước Baloch độc lập, khẳng định nhóm của mình "đấu tranh chỉ vì quyền lợi của người Hồi giáo Sunni ở Iran."
2.2. Các vụ khủng bố lớn và tấn công dân thường
Abdolmalek Rigi và tổ chức Jundallah của ông ta là thủ phạm chính đứng sau nhiều vụ sát hại dân thường ở Iran. Một trong những hành động khủng bố lớn của họ diễn ra vào năm 2006, khi Rigi và nhóm của ông ta đã phong tỏa con đường Zahedan-Zabol và sát hại 22 thường dân, những người đang trên đường đi đón Tết Nguyên Đán của họ. Ngoài vụ việc này, Rigi và Jundallah còn bị cáo buộc liên quan đến nhiều cuộc tấn công và bạo loạn khác nhắm vào dân thường. Giới chức Iran cũng tuyên bố Rigi đã sát hại một tướng quân đội Iran và thực hiện các cuộc tấn công khủng bố khác trên khắp đất nước.
2.3. Các mối liên hệ quốc tế và tranh cãi
Từ năm 2007, đã có nhiều tranh cãi đáng kể về sự hỗ trợ và các mối quan hệ quốc tế của Jundallah. Nhiều chuyên gia tin rằng Jundallah có liên hệ với Al-Qaeda. Trong khi đó, cũng có những cáo buộc rằng Jundallah đã liên lạc với chính phủ Hoa Kỳ và nhận tài trợ từ những người Iran gốc Baloch ở nước ngoài.
Anh trai của Abdolmalek Rigi, Abdulhamid Rigi, đã cáo buộc ông ta làm việc với người Mỹ để chống lại Iran. Giới chức Iran đã liên kết Jundallah với mạng lưới Al-Qaeda dòng Sunni và cáo buộc Pakistan, Vương quốc Anh, và Hoa Kỳ đã giúp đỡ Jundallah nhằm gây bất ổn cho Iran. Một số phương tiện truyền thông phương Tây cũng đưa tin vào năm 2007 rằng CIA đã hỗ trợ Jundallah bằng tiền và vũ khí.
Vào ngày 25 tháng 2, truyền hình nhà nước Iran đã phát sóng "lời thú tội" của Rigi, trong đó ông ta tuyên bố đã nhận được sự hỗ trợ từ Hoa Kỳ. Rigi nói: "Người Mỹ nói Iran đang đi theo con đường riêng của mình, và vấn đề quan trọng nhất của chúng tôi bây giờ là Iran chứ không phải Al-Qaeda hay Taliban. Hoa Kỳ không có kế hoạch quân sự chống lại Iran. Tấn công Iran là rất khó khăn. Họ nói sẽ giúp đỡ chúng tôi (Jundallah), giải phóng các tù binh của chúng tôi, cung cấp thiết bị quân sự, bom, súng máy, và các căn cứ." Tuy nhiên, BBC đã bình luận về lời thú tội này, nêu rõ rằng "không thể biết liệu Rigi nói những lời này trong tình trạng tự do hay bị ép buộc." Hoa Kỳ đã bác bỏ mọi mối liên hệ với Jundallah. Người phát ngôn Lầu Năm Góc, Geoff Morrell, đã bác bỏ tuyên bố của chính phủ Iran rằng Rigi đã có mặt tại một căn cứ quân sự của Hoa Kỳ trước khi bị bắt, gọi những cáo buộc này là "tuyên truyền" từ phía Iran.
2.4. Xuất hiện trên truyền thông và phỏng vấn
Abdolmalek Rigi đã nhiều lần xuất hiện trên các phương tiện truyền thông quốc tế để tuyên bố về hoạt động của mình. Chương trình tin tức truyền hình Dan Rather Reports của kênh HDnet (Hoa Kỳ) đã phỏng vấn Rigi và phát sóng một đoạn video cho thấy Rigi tự tay chặt đầu anh rể của mình, cho thấy mức độ tàn bạo của ông ta.
Vào ngày 2 tháng 4 năm 2007, Rigi cũng xuất hiện trên Voice of America (VOA), nơi ông ta được giới thiệu là một "nhà lãnh đạo phong trào kháng chiến Iran nổi tiếng."
2.5. Vụ tin đồn qua đời
Vào ngày 7 tháng 4 năm 2005, tờ báo Iran Kayhan đã đưa tin sai sự thật rằng Abdolmalek Rigi đã bị giết trong một chiến dịch ở biên giới gần Afghanistan. Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau, vào ngày 11 tháng 4 năm 2005, một đoạn video đã xuất hiện, cho thấy Rigi vẫn còn sống và khỏe mạnh.
3. Bị bắt giữ
Việc bắt giữ Abdolmalek Rigi là một sự kiện gây tranh cãi, với các tuyên bố mâu thuẫn giữa chính phủ Iran và các phương tiện truyền thông quốc tế cũng như các cơ quan tình báo.
3.1. Tuyên bố chính thức của chính phủ Iran
Theo tuyên bố chính thức của chính phủ Iran, vào ngày 23 tháng 2 năm 2010, Abdolmalek Rigi đã bị bắt giữ khi đang trên một chuyến bay từ Dubai, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đến Bishkek, Kyrgyzstan, sử dụng hộ chiếu Afghanistan giả. Khi máy bay đi qua Vịnh Ba Tư, các máy bay chiến đấu của Iran đã chặn nó. Các máy bay phản lực của Iran đã ra lệnh cho phi công hạ cánh xuống lãnh thổ Iran và "một số hành khách nước ngoài đã bị buộc phải rời khỏi máy bay." Khi máy bay hạ cánh tại Sân bay Quốc tế Bandar Abbas, lực lượng Iran đã xác định và bắt giữ Rigi. Sau khi bị bắt, truyền hình Iran đã chiếu cảnh Rigi, tay bị trói, được hộ tống bởi bốn lính biệt kích Iran đeo mặt nạ.
3.2. Các tuyên bố khác và phản ứng quốc tế
Có nhiều tuyên bố trái ngược về vụ bắt giữ Rigi. Một cựu sĩ quan tình báo Hoa Kỳ cho rằng Rigi đã bị các quan chức Pakistan bắt giữ và bàn giao cho Iran với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ. Một nhà báo giấu tên bình luận: "Họ nói gì không quan trọng. Họ biết sự thật." Đài Al Jazeera cũng đưa tin từ Pakistan rằng Rigi thực chất đã bị bắt ở Pakistan và sau đó được chuyển giao cho Iran. Trang phân tích tin tức Iran Diplomacy ở Tehran cũng đưa tin Rigi bị bắt giữ với sự giúp đỡ của Pakistan, cho rằng ông ta bị bắt tại một bệnh viện chứ không phải trên máy bay, sau khi tình báo Pakistan tham vấn với Hoa Kỳ. Đại sứ Pakistan tại Tehran, Mohammad Abbasi, cũng xác nhận sự giúp đỡ của họ trong việc bắt giữ Rigi.
Tại một cuộc họp báo ở Tehran vào ngày Rigi bị bắt, Bộ trưởng Tình báo Iran, Heydar Moslehi, tuyên bố rằng Rigi đã ở một căn cứ quân sự của Hoa Kỳ ở Afghanistan 24 giờ trước khi bị bắt. Ông Moslehi đã đưa ra những bức ảnh được cho là Rigi cùng với hai người đàn ông khác tại căn cứ quân sự này, nhưng không tiết lộ địa điểm cụ thể của căn cứ hay cách thức có được những bức ảnh. Ông ta cũng tuyên bố chính phủ Hoa Kỳ đã cấp cho Rigi một hộ chiếu và thẻ căn cước Afghanistan, đồng thời trưng bày ảnh chụp các tài liệu này. Ngoài ra, Moslehi còn cho biết Rigi đã gặp cựu tổng thư ký NATO, Jakob Sheffer, ở Afghanistan vào năm 2008 và đã đến thăm nhiều nước châu Âu. Ông Moslehi tuyên bố rằng các đặc vụ Iran đã theo dõi hành tung của Rigi trong 5 tháng và gọi việc bắt giữ Rigi là "một thất bại nghiêm trọng" đối với Hoa Kỳ và Vương quốc Anh.
4. Xét xử và thi hành án tử hình
Vào ngày 20 tháng 6 năm 2010, các phương tiện truyền thông Iran và quốc tế đưa tin rằng Abdolmalek Rigi đã bị treo cổ tại Nhà tù Evin ở Tehran. Thông tấn xã Cộng hòa Hồi giáo Iran (IRNA) cho biết việc thi hành án được thực hiện theo quyết định của tòa án cách mạng Tehran. Một tuyên bố của tòa án nêu rõ: "Thủ lĩnh của nhóm phản cách mạng vũ trang ở phía đông đất nước phải chịu trách nhiệm về các vụ cướp có vũ trang, âm mưu ám sát, tấn công vũ trang vào quân đội, cảnh sát và thường dân, cũng như tội giết người." Việc hành quyết Rigi được mô tả là một "đòn giáng mạnh" vào Jundallah. Thi thể của ông ta được chôn cất tại nghĩa trang Khavaran ở đông nam Tehran.
5. Di sản và đánh giá
Di sản của Abdolmalek Rigi và tổ chức Jundallah mà ông ta đứng đầu là một dấu ấn bạo lực và bất ổn trong lịch sử Iran, đặc biệt là đối với cộng đồng Baloch.
5.1. Đánh giá lịch sử
Abdolmalek Rigi và tổ chức Jundallah của ông ta được đánh giá là những kẻ khủng bố đã gây ra hàng loạt vụ tấn công tàn bạo, sát hại dân thường vô tội và làm suy yếu an ninh ở khu vực đông nam Iran. Mặc dù Rigi tuyên bố đấu tranh vì quyền lợi của người Baloch và người Sunni, hành động của ông ta đã gây ra nỗi sợ hãi và đau khổ sâu sắc cho chính những cộng đồng này, đồng thời tạo ra bất ổn trong quan hệ quốc tế. Các nhà phân tích thường chỉ trích Rigi vì đã sử dụng bạo lực cực đoan để đạt được mục tiêu chính trị, dẫn đến sự leo thang căng thẳng và cản trở bất kỳ tiến bộ nào trong việc giải quyết các vấn đề xã hội hoặc sắc tộc.
5.2. Ảnh hưởng văn hóa
Câu chuyện về Abdolmalek Rigi và tổ chức Jundallah đã trở thành nguồn cảm hứng cho các tác phẩm văn hóa. Bộ phim chính kịch Iran Khi trăng tròn (When the Moon Was FullEnglish), do Narges Abyar viết kịch bản và đạo diễn, được phát hành vào năm 2019. Bộ phim dựa trên câu chuyện có thật về anh trai và chị dâu của Rigi, những người đã bị cuốn vào vòng xoáy bạo lực và sự khủng bố do Abdolmalek Rigi gây ra.