1. Tiểu sử và Bối cảnh
Vasily Nesterenko sinh ra và lớn lên trong một môi trường chịu ảnh hưởng sâu sắc từ bối cảnh chính trị và khoa học của Liên Xô, điều này đã định hình con đường sự nghiệp và những cống hiến đáng kể của ông cho lĩnh vực năng lượng hạt nhân và an toàn bức xạ.
1.1. Thời thơ ấu và Giáo dục
Vasily Borisovich Nesterenko sinh ngày 2 tháng 12 năm 1934, tại làng Krasny Kut, Antratsyt Raion, tỉnh Luhansk, Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Ukraina (nay là Ukraina). Sau đó, ông theo học và tốt nghiệp Đại học Kỹ thuật Quốc gia Bauman Moscow vào năm 1958. Năm 1972, Nesterenko được bầu làm thành viên tương ứng của Viện Hàn lâm Khoa học Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Byelorussia trong lĩnh vực nhà máy điện hạt nhân.
2. Sự nghiệp và Hoạt động Khoa học
Trong suốt sự nghiệp của mình, Vasily Nesterenko đã giữ nhiều vị trí quan trọng trong các tổ chức khoa học và chính trị, đặc biệt là tại Viện Năng lượng Hạt nhân và với tư cách là Đại biểu Xô viết Tối cao Belarus, nơi ông đóng góp vào cả nghiên cứu khoa học và chính sách công.
2.1. Viện Năng lượng Hạt nhân, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Belarus
Vasily Nesterenko đã có một vai trò lãnh đạo quan trọng tại Viện Năng lượng Hạt nhân, chỉ đạo các hướng nghiên cứu chủ chốt và quản lý hoạt động của viện.
2.1.1. Giám đốc Viện Năng lượng Hạt nhân
Từ năm 1977 đến 1987, Nesterenko giữ chức vụ giám đốc Viện Năng lượng Hạt nhân thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Belarus. Trong thời gian này, ông đã đóng góp vào việc phát triển các nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân.
2.2. Đại biểu Xô viết Tối cao Belarus
Ngoài sự nghiệp khoa học, Nesterenko còn tham gia vào các hoạt động chính trị, phục vụ với tư cách là đại biểu của Xô viết Tối cao Belarus từ năm 1980 đến 1985. Vai trò này cho phép ông có ảnh hưởng đến chính sách công và đưa ra tiếng nói khoa học trong các quyết định cấp nhà nước.
3. Hoạt động Ứng phó Thảm họa Chernobyl và An toàn Bức xạ
Sau thảm họa Chernobyl, Vasily Nesterenko đã thể hiện sự dũng cảm và cam kết sâu sắc đối với an toàn công cộng, thực hiện các hành động trực tiếp tại hiện trường và sau đó thành lập một tổ chức chuyên trách về an toàn bức xạ, dù phải đối mặt với nhiều khó khăn cá nhân và áp lực từ chính quyền.
3.1. Can thiệp tại Hiện trường Thảm họa
Ngay sau khi tin tức về vụ tai nạn tại nhà máy điện hạt nhân Chernobyl bắt đầu lan rộng vào năm 1986, Nesterenko đã can thiệp ngay lập tức. Với tư cách là một chuyên gia về năng lượng hạt nhân và kinh nghiệm từng là lính cứu hỏa, ông đã đích thân tham gia vào việc ném các thùng nitơ lỏng từ máy bay trực thăng xuống lõi lò phản ứng đang cháy. Để thực hiện hành động này, ông phải bay vào giữa khói bụi phóng xạ dày đặc. Mặc dù khu vực bị ô nhiễm phóng xạ nghiêm trọng, Nesterenko đã sống sót. Tuy nhiên, trong số bốn hành khách trên máy bay trực thăng của ông, ba người đã tử vong do nhiễm độc phóng xạ và phơi nhiễm phóng xạ nặng.
3.2. Thành lập BELRAD và Nghiên cứu An toàn Bức xạ
Từ năm 1990, Nesterenko trở thành giám đốc của Viện Độc lập Belarus về An toàn bức xạ ("BELRAD"). Viện này được thành lập vào năm 1989 với sự giúp đỡ của các nhân vật nổi tiếng như Andrei Sakharov, Ales Adamovich và Anatoly Karpov. BELRAD tập trung vào việc giám sát bức xạ đối với cư dân trong vùng Chernobyl và thực phẩm của họ. Viện cũng phát triển các biện pháp duy trì an toàn bức xạ và bảo vệ dân số trên các lãnh thổ bị nhiễm đồng vị phóng xạ thông qua việc thực hiện các nghiên cứu khoa học cần thiết, phát triển và tổ chức triển khai kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Con trai của ông, Alexey V. Nesterenko, hiện là giám đốc của BELRAD.
3.3. Cảnh báo về Nguy cơ và Sự đàn áp Liên quan
Vasily Nesterenko đã nỗ lực cảnh báo công chúng về sự nguy hiểm của bức xạ gây ra bởi vụ nổ Chernobyl. Tuy nhiên, do những hoạt động này, ông đã phải chịu áp lực và đe dọa, thiết bị giám sát bức xạ của viện của ông cũng bị tịch thu. Ông đã mất việc làm và gặp vấn đề với KGB.
3.4. Đồng tác giả Báo cáo Tác động Thảm họa Chernobyl
Năm 2007, Vasily Nesterenko đã đồng tác giả báo cáo quan trọng mang tên "Chernobyl: Hậu quả của thảm họa đối với con người và môi trường" cùng với nhà sinh vật học người Nga Aleksey Yablokov và con trai ông, Alexey Nesterenko. Báo cáo này dựa trên các tài liệu tiếng Anh và các ghi chép, tài liệu bằng các ngôn ngữ Slav như Tiếng Nga, Tiếng Ukraina và Tiếng Belarus. Báo cáo ước tính số người chết do thảm họa Chernobyl từ năm 1986 đến năm 2004 ít nhất là 985.000 người.
Ngoài ra, Nesterenko còn xuất hiện trong một bộ phim tài liệu của đài TSI Thụy Sĩ sản xuất năm 1998, kỷ niệm 10 năm sau thảm họa, với tên gọi "Chernobyl: Những vết thương chưa lành" (phiên bản tiếng Nhật được phát sóng trên NHK BS Documentary). Vào tháng 2 năm 1996, ông cũng đã đóng góp một bài viết có tựa đề "Sự thật cay đắng về Chernobyl" cho tạp chí "Gijutsu to Ningen" (Công nghệ và Con người) của Nhật Bản.
4. Tư tưởng và Niềm tin Xã hội
Vasily Nesterenko là một người kiên định với các giá trị về an toàn công cộng, việc tìm kiếm sự thật và bảo vệ môi trường. Các hành động của ông sau thảm họa Chernobyl, bao gồm việc cảnh báo công chúng, thành lập BELRAD và đồng tác giả các báo cáo về tác động của thảm họa, đều cho thấy niềm tin sâu sắc của ông vào Quyền được biết thông tin của người dân và trách nhiệm của các nhà khoa học trong việc phục vụ lợi ích cộng đồng. Ông tin rằng thông tin về các mối nguy hiểm bức xạ phải được công khai, bất kể áp lực chính trị hay những hệ quả cá nhân.
5. Đời tư
Vasily Nesterenko là một người kín đáo về đời tư. Ông qua đời và được con trai mình chăm sóc trong những năm cuối đời.
5.1. Cái chết
Vasily Nesterenko qua đời vào ngày 25 tháng 8 năm 2008, hưởng thọ 73 tuổi. Ông được con trai mình tiếp tục công việc và di sản của mình trong lĩnh vực an toàn bức xạ.
6. Đánh giá và Tác động
Vasily Nesterenko được coi là một nhân vật quan trọng trong lịch sử ứng phó với thảm họa Chernobyl và trong lĩnh vực an toàn bức xạ.
6.1. Đóng góp và Ghi nhận Tích cực
Vasily Nesterenko được ghi nhận vì sự dũng cảm và tận tâm trong việc ứng phó với thảm họa Chernobyl, thậm chí còn trực tiếp tham gia vào các hoạt động nguy hiểm ngay sau vụ tai nạn. Vai trò của ông trong việc thành lập và lãnh đạo BELRAD đã tạo ra một tổ chức độc lập quan trọng chuyên về giám sát bức xạ và bảo vệ dân số. Ông đã cống hiến cả đời mình để cảnh báo công chúng về những nguy hiểm của bức xạ và đấu tranh cho sự minh bạch thông tin, điều này được coi là một đóng góp tích cực và đổi mới trong bối cảnh kiểm soát thông tin thời bấy giờ. Báo cáo mà ông đồng tác giả về số người chết do Chernobyl đã góp phần nâng cao nhận thức toàn cầu về quy mô thực sự của thảm họa.
6.2. Phê bình và Tranh cãi
Mặc dù các nguồn tài liệu không ghi nhận sự phê phán hay tranh cãi trực tiếp nhắm vào bản thân Vasily Nesterenko về mặt đạo đức hay pháp lý, nhưng ông đã phải đối mặt với sự đàn áp và phản đối mạnh mẽ từ chính quyền Liên Xô và chính quyền Belarus vì những nỗ lực công khai thông tin về thảm họa Chernobyl. Việc ông mất việc làm và bị KGB gây khó dễ, cũng như việc thiết bị giám sát bức xạ bị tịch thu, cho thấy những thách thức lớn mà ông phải vượt qua trong cuộc đấu tranh vì sự thật và an toàn công cộng.
6.3. Ảnh hưởng đến Thế hệ Sau
Di sản của Vasily Nesterenko vẫn tiếp tục được duy trì thông qua các hoạt động của Viện BELRAD, nơi con trai ông, Alexey V. Nesterenko, hiện đang là giám đốc. Công việc của ông đã truyền cảm hứng cho nhiều tổ chức và cá nhân khác, ví dụ như một hiệp hội của Pháp đã dành mọi nỗ lực để giúp đỡ BELRAD, thể hiện ảnh hưởng lâu dài của Nesterenko trong việc bảo vệ các nạn nhân của Chernobyl và thúc đẩy an toàn bức xạ. Các nghiên cứu và cảnh báo của ông về Chernobyl đã góp phần định hình nhận thức của thế hệ sau về thảm họa hạt nhân và tầm quan trọng của việc quản lý thông tin minh bạch trong các cuộc khủng hoảng.