1. Cuộc đời và Bối cảnh
Nikolai Sergeyevich Trubetzkoy sinh ra trong một gia đình quý tộc có địa vị, được giáo dục bài bản và sớm bộc lộ tài năng trong lĩnh vực ngôn ngữ học.
1.1. Xuất thân và Gia tộc
Nikolai Sergeyevich Trubetzkoy sinh ngày 16 tháng 4 năm 1890 tại Moskva, Đế quốc Nga. Ông xuất thân từ gia tộc Trubetskoy có nguồn gốc từ Gediminids, một gia đình hoàng thân có ảnh hưởng lớn trong lịch sử Litva và Nga. Cha ông là Sergei Nikolaevich Trubetskoy, một nhà triết học nổi tiếng. Chú của ông, Evgenii Troubetzkoy, cũng là một nhà triết học có tiếng.
1.2. Học vấn
Năm 1908, Trubetzkoy theo học tại Đại học Tổng hợp Moskva. Trong thời gian học, ông đã dành một khoảng thời gian tại Đại học Leipzig ở Đức, nơi ông được giảng dạy bởi August Leskien, một người tiên phong trong nghiên cứu về các quy luật biến đổi âm thanh trong ngôn ngữ. Sau khi tốt nghiệp Đại học Moskva vào năm 1913, Trubetzkoy tiếp tục giảng dạy tại đây cho đến khi Cách mạng Nga bùng nổ. Năm 1916, ông trở thành thành viên của đội ngũ giảng viên tại Đại học Moskva.
2. Hoạt động và Thành tựu Học thuật
Trubetzkoy là một nhà ngôn ngữ học năng suất, với những đóng góp nền tảng cho ngữ âm học và ngôn ngữ học cấu trúc, cùng với các nghiên cứu sâu rộng về văn học Slavơ.
2.1. Trường phái Prague và Ngữ âm học
Trubetzkoy được công nhận là một trong những người sáng lập ngữ âm học và hình thái ngữ âm học. Ông có mối quan hệ học thuật thân thiết và trao đổi thư từ với Roman Jakobson từ năm 1920. Hai nhà ngôn ngữ học này đã cùng nhau gia nhập Trường phái Ngôn ngữ học Prague, nơi những mối quan tâm chung và các lý thuyết hợp tác của họ đã được trình bày tại nhiều hội nghị ngôn ngữ học quốc tế, bao gồm các hội nghị tại Prague năm 1928, Amsterdam năm 1932, Roma năm 1933, và Copenhagen năm 1936. Mối quan hệ hợp tác giữa Trubetzkoy và Jakobson rất chặt chẽ, đến mức đôi khi khó phân biệt được đóng góp của từng người. Tuy nhiên, Trubetzkoy đóng vai trò nền tảng trong các công trình chung của Trường phái Prague.
Tác phẩm lớn nhất của ông, Grundzüge der Phonologie (Nguyên tắc Ngữ âm học), được xuất bản sau khi ông qua đời vào năm 1939. Trong công trình này, ông đã định nghĩa âm vị là đơn vị phân biệt nhỏ nhất trong cấu trúc của một ngôn ngữ nhất định. Cuốn sách này đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập ngữ âm học như một lĩnh vực nghiên cứu riêng biệt, tách khỏi âm học.
2.2. Ngôn ngữ học So sánh và Văn học Slavơ
Sau Cách mạng Nga, Trubetzkoy lần lượt chuyển đến giảng dạy tại Đại học Liên bang Miền Nam ở Rostov-on-Don, sau đó là Đại học Sofia từ năm 1920 đến 1922. Cuối cùng, ông nhận vị trí Giáo sư Ngữ văn Slavơ tại Đại học Viên vào năm 1922 và giữ chức vụ này cho đến năm 1938. Tại Đại học Viên, Trubetzkoy đã cống hiến 15 năm làm trưởng khoa Slavơ. Ông chuyên sâu nghiên cứu về ngôn ngữ học so sánh Ấn-Âu và ngữ văn Slavơ. Ông cũng nghiên cứu về mối quan hệ qua lại giữa ngữ pháp và ngữ âm học Nga, đồng thời có những đóng góp đáng kể trong các nghiên cứu so sánh về ngôn ngữ Kavkaz, nghiên cứu về thơ ca Slavơ và thơ ca nói chung, đặc biệt là về nhịp điệu.
2.3. Phê bình Văn học
Ngoài những đóng góp về ngôn ngữ học, Trubetzkoy còn là một nhà phê bình văn học. Trong tập hợp các bài viết được dịch mang tên Writings on Literature (Các bài viết về Văn học), ông đã phân tích văn học Nga từ sử thi Nga cổ Truyện kể về chiến dịch Igor, tiếp đến là thơ ca Nga thế kỷ 19 và các tác phẩm của Fyodor Dostoevsky. Những bài giảng của ông về thơ ca Nga, Dostoevsky và văn học Nga cổ đã được xuất bản tại Đức sau khi ông qua đời (các năm 1956, 1964b, 1973).
3. Quan hệ với Chủ nghĩa Đại lục (Eurasianism)
Trubetzkoy có mối liên hệ mật thiết với phong trào Đại lục và trở thành một trong những nhà lý thuyết và lãnh đạo chính trị hàng đầu của phong trào này. Tuy nhiên, sau khi "Chủ nghĩa Đại lục cánh tả" xuất hiện ở Paris, với một số lãnh đạo phong trào trở nên thân Liên Xô, Trubetzkoy, một người chống cộng kiên quyết, đã chỉ trích mạnh mẽ họ. Ông đặc biệt phê phán Pyotr Suvchinsky và D. S. Mirsky vì những quan điểm thân Liên Xô của họ. Cuối cùng, Trubetzkoy đã đoạn tuyệt với phong trào Đại lục.
4. Tư tưởng và Phê phán
Trubetzkoy nổi tiếng với lập trường phê phán mạnh mẽ đối với các học thuyết phân biệt chủng tộc. Ông đã công bố một bài viết chỉ trích gay gắt các lý thuyết của Adolf Hitler và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Quan điểm này đã khiến ông trở thành mục tiêu của sự đàn áp từ chính quyền Đức Quốc xã. Trong lĩnh vực lịch sử văn hóa, ông đặc biệt quan tâm đến các vấn đề của Nga trong mối quan hệ với các nước láng giềng, cả phương Tây và phương Đông.
5. Đời sống Cá nhân
Trubetzkoy có mối quan hệ thân thiết và trao đổi học thuật sâu rộng với người bạn và đồng nghiệp của mình, Roman Jakobson. Mối quan hệ này bền chặt đến mức đôi khi khó phân biệt được những đóng góp riêng lẻ của từng học giả trong các công trình chung của họ.
6. Cái chết
Nikolai Sergeyevich Trubetzkoy qua đời vào ngày 25 tháng 6 năm 1938 tại Viên, Áo. Cái chết của ông được cho là do một cơn đau tim, nhưng nguyên nhân chính được quy cho sự đàn áp của Đức Quốc xã. Năm 1938, ông bị buộc phải rời bỏ chức vụ giáo sư với lý do sức khỏe yếu, nhưng thực chất là do ông đã công khai những quan điểm phê phán đối với chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Ông đã phải chịu sự ngược đãi nghiêm trọng từ chính quyền, điều này dẫn đến một cơn đau tim dữ dội và cuối cùng là cái chết của ông.
7. Đánh giá và Ảnh hưởng
Những thành tựu học thuật của Trubetzkoy đã để lại dấu ấn sâu sắc trong ngôn ngữ học và các lĩnh vực liên quan, đặc biệt là trong việc phát triển chủ nghĩa cấu trúc.
7.1. Ảnh hưởng đến Chủ nghĩa Cấu trúc
Trubetzkoy được coi là một người tiên phong trong chủ nghĩa cấu trúc, một phương pháp tiếp cận liên ngành phát triển từ ngôn ngữ học cấu trúc. Cách tiếp cận này sau đó đã được áp dụng rộng rãi trong toán học bởi nhóm Nicolas Bourbaki với khái niệm về cấu trúc toán học, và trong nhân học bởi Claude Lévi-Strauss, người đã tìm cách mô tả các quy tắc chi phối hành vi của con người. Theo Amir Aczel, trong tác phẩm Nguyên tắc Ngữ âm học, Trubetzkoy tập trung vào việc nghiên cứu các âm vị và các khía cạnh đối lập của chúng để mô tả các quy tắc của ngôn ngữ. Mục tiêu mô tả các quy tắc cơ bản chung này là mục tiêu chung của chủ nghĩa cấu trúc.
8. Các Tác phẩm Chính
- Grundzüge der Phonologie (Nguyên tắc Ngữ âm học), xuất bản năm 1939.
- Writings on Literature (Các bài viết về Văn học), xuất bản năm 1990.
9. Các Mục Liên quan
- Sprachbund: Một thuật ngữ ngôn ngữ học do Trubetzkoy đặt ra, dùng để chỉ một khu vực địa lý nơi các ngôn ngữ khác nhau, không nhất thiết phải có quan hệ di truyền, phát triển các đặc điểm cấu trúc chung do tiếp xúc lâu dài.