Mun Ik-jeom

1.1. Xuất thân và Thời thơ ấu

Văn Ích Triệm sinh ngày 8 tháng 3 năm 1329 (ngày 8 tháng 2 âm lịch) tại Giang Thành Huyện, Tấn Châu (nay là Đan Thành Miện, Huyện Sancheong, Tỉnh Gyeongsang Nam), Cao Ly. Ông là con trai của Văn Thục Tiên (문숙선_文淑宣^Korean), người đã đỗ khoa cử nhưng không làm quan. Gia đình ông thuộc dòng họ Nam Bình Văn thị (남평 문씨_{南平 文氏}^Korean), một nhánh của Giang Thành Văn thị (강성 문씨_{江城 文氏}^Korean). Một số nguồn khác cho rằng ông sinh năm 1331 và mất năm 1400. Tên ban đầu của ông là Ích Triệm (익첨_益瞻^Korean), sau này ông đổi thành Ích Triệm (익점_益漸^Korean). Từ năm 12 tuổi, ông bắt đầu học dưới trướng học giả Lý Cốc (이곡_李穀^Korean), cùng với con trai của Lý Cốc là Lý Sắc (이색_李穡^Korean).

1.2. Giáo dục và Học vấn

Văn Ích Triệm được giáo dục theo nền tảng Tân Nho giáo. Ông là một trong những môn đệ của học giả Lý Cốc, người có ảnh hưởng lớn đến tư tưởng Tân Nho giáo ở Cao Ly. Quá trình học tập này đã định hình nền tảng học vấn và xu hướng tư tưởng của ông, hướng tới việc áp dụng các nguyên tắc Nho giáo vào quản lý đất nước và cải thiện đời sống nhân dân.

1.3. Quan hệ Gia đình

Văn Ích Triệm có hai người vợ và nhiều con.

• Cha: Văn Thục Tiên (문숙선_文叔宣^Korean)
• Mẹ: Phu nhân Triệu thị của dòng họ Hàm An Triệu (함안 조씨_{咸安 趙氏}^Korean)
• Vợ:
  • Bà Chu thị (주씨_周氏^Korean) của dòng họ Bát Khê Chu (팔계 주씨_八溪周氏^Korean), con gái của Chu Thế Hầu (주세후_周世侯^Korean). Bà không có con.
  • Bà Trịnh thị (정씨_鄭氏^Korean) của dòng họ Tấn Châu Trịnh (진주 정씨_{晋州 鄭氏}^Korean), con gái của Trịnh Thiên Ích (정천익_鄭天益^Korean). Bà có các con:
    • Con trai: Văn Trung Dung (문중용_文中庸^Korean)
    • Con trai: Văn Trung Thành (문중성_文中誠^Korean)
    • Con trai: Văn Trung Thực (문중실_文中實^Korean)
    • Con trai: Văn Trung Tấn (문중진_文中晉^Korean)
    • Con trai: Văn Trung Khải (문중계_文中啓^Korean)
    • Con gái: Phu nhân Văn thị của dòng họ Nam Bình Văn (남평 문씨_{南平 文氏}^Korean)
    • Con gái: Đại quận chúa Văn thị của dòng họ Nam Bình Văn (남평 문씨_{南平 文氏}^Korean), là người vợ thứ ba của Đại quân Hoàn Phong.
    • Con rể: Lý Nguyên Khê (이원계_李元桂^Korean; 1330-1388), anh cùng cha khác mẹ của Triều Tiên Thái Tổ.
    • Con rể khác: Lý Trinh (이정_李禎^Korean), Chu Hưng Đắc (주흥득_朱興得^Korean)
• Cháu nội: Văn Lai (문래_文琜^Korean) và Văn Anh (문영_文瑛^Korean), con của Văn Trung Thực.

2.1. Đỗ đạt và Chức vụ Ban đầu

Năm 1360 (năm thứ 9 triều Cung Mẫn Vương), Văn Ích Triệm đỗ khoa cử và bắt đầu sự nghiệp quan lại của mình. Các chức vụ ban đầu của ông bao gồm Tả Lục của Kim Hải Phủ (김해부 사록_{金海府 司錄}^Korean) và Thu Du Bác Sĩ (순유박사_諄諭博士^Korean). Năm 1361, ông được thăng lên chức Thu Du Bác Sĩ (chức vụ hàm Tòng thất phẩm). Năm 1362, ông được thăng lên Thừa Phụng Lang (chức vụ hàm Chính lục phẩm).

2.2. Sứ mệnh Nhà Nguyên và Lập trường Chính trị

Năm 1363, khi đang giữ chức Tả Chính Ngôn của Tư Gián Viện (사간원 좌정언_{司諫院左正言}^Korean), Văn Ích Triệm được cử đi sứ nhà Nguyên với tư cách là Thư Trạng Quan (서장관_書狀官^Korean), đi cùng với Kế Phẩm Sứ (계품사_啓稟使^Korean) Lý Công Thùy (이공수_李公遂^Korean). Chuyến đi này diễn ra trong bối cảnh Cao Ly Cung Mẫn Vương đang thực hiện chính sách bài Nguyên, dẫn đến căng thẳng giữa hai nước. Lúc đó, Nguyên Thuận Đế đã phế truất Cung Mẫn Vương và phong Đức Hưng Quân (덕흥군_德興君^Korean), con trai thứ ba của Cao Ly Trung Tuyên Vương, làm vua Cao Ly.

Trong thời gian ở Đại Đô (nay là Bắc Kinh), Văn Ích Triệm bị cáo buộc đã ủng hộ Đức Hưng Quân. Khi Đức Hưng Quân và Thôi Nhu (최유_崔濡^Korean) dẫn quân Nguyên tấn công Cao Ly vào năm 1364 nhưng bị Thôi Doanh (최영_崔瑩^Korean) đánh bại, Văn Ích Triệm bị nghi ngờ liên quan và bị bãi chức, buộc phải trở về nước. Tuy nhiên, cũng có lập luận cho rằng ông bị liên lụy oan uổng, và Thôi Nhu đã tự ý thêm tên ông vào danh sách những người nổi loạn. Nếu ông thực sự phản bội Cung Mẫn Vương, ông có thể đã phải chịu hình phạt nặng hơn là chỉ bị bãi chức. Việc ông trở về quê hương ngay sau đó và không tham gia vào cuộc cách mạng lật đổ Cao Ly của Lý Thành Quế sau này, cho thấy ông có thể là một quan lại trung thành với triều đình Cao Ly.

2.3. Thay đổi Sự nghiệp và Nghỉ hưu

Sau khi bị bãi chức, Văn Ích Triệm trở về quê hương và tập trung vào việc trồng bông. Năm 1374, ông được phục chức làm Trung Hiển Đại Phu Tả Đại Ngôn Hữu Văn Quán Đề Học kiêm Tri Chế Giáo (중현대부 좌대언 우문관제학 겸 지제교_{中顯大夫左代言 右文館提學 兼 知製敎}^Korean), nhưng sau đó bị giáng chức xuống làm Thanh Đạo Quận Thủ do phản đối việc trừng phạt sứ thần Bắc Nguyên. Sau khi Cao Ly U Vương lên ngôi, ông được phục chức trở lại trung ương và được bổ nhiệm làm Điển Nghi Giám Chủ Bộ (전의감주부_{典儀監注簿}^Korean) vào năm 1375 nhờ công lao phổ biến bông.

Năm 1376, ông phải chịu tang mẹ và đã thực hiện 3 năm cư tang theo Chu Tử Gia Lễ. Mặc dù có các cuộc xâm lược của Uy khấu, ông vẫn kiên trì giữ mộ mẹ. Năm 1383, nhờ sự tiến cử của Lý Thành Quế, một bia hiếu tử đã được dựng lên để vinh danh ông.

Năm 1389, ông giữ chức Tả Can Nghị Đại Phu (좌간의대부_{左司議大夫}^Korean) và giảng luận trước vua. Ông cũng trở thành Hữu Văn Quán Đề Học Thư Duyên Đồng Tri Sự (우문관제학 서연동지사_{右文館提學 書達同知事}^Korean). Tuy nhiên, khi đạt đến chức Đại Tư Thành của Thành Quân Quán, ông lại vướng vào tranh cãi về cải cách ruộng đất. Ông cùng với Lý Sắc và Vũ Hiền Bảo (우현보_禹玄寶^Korean) phản đối việc bãi bỏ tư điền (사전_私田^Korean) do phe Lý Thành Quế và Triệu Chu (조준_趙浚^Korean) đề xuất. Do sự phản đối này, ông bị Triệu Chu đàn hặc và phải từ chức, lui về ở ẩn tại quê hương Sancheong vào tháng 11 năm 1390.

Sau khi về hưu, ông tự gọi mình là Tam Ưu Cư Sĩ, thể hiện ba nỗi lo lắng: nỗi lo về vận mệnh đất nước đang suy tàn, nỗi lo không thể thực hiện được lý tưởng học thuật của mình, và nỗi lo học vấn chưa đủ sâu sắc. Năm 1392, khi Lý Thành Quế thành lập Triều Tiên, Văn Ích Triệm, người phản đối cuộc cách mạng lật đổ Cao Ly, đã từ chối nhận chức quan và sống ẩn dật tại quê nhà cho đến khi qua đời vào năm 1398 (hoặc 1400).

3.1. Thu thập Hạt bông trong Sứ mệnh Nhà Nguyên

Năm 1363, trong chuyến đi sứ nhà Nguyên, Văn Ích Triệm đã thu thập được hạt bông. Có một truyền thuyết phổ biến kể rằng ông đã giấu hạt bông trong ruột bút để mang về Cao Ly, vì việc xuất khẩu hạt bông từ Nguyên bị cấm. Tuy nhiên, tính xác thực lịch sử của truyền thuyết này vẫn còn là một chủ đề tranh cãi. Một số học giả cho rằng việc xuất khẩu bông không bị cấm nghiêm ngặt vào thời điểm đó, và việc ông giấu hạt bông có thể là một sự phóng đại của hậu thế để tôn vinh công lao của ông. Các ghi chép trong Triều Tiên Thái Tổ Thực Lục (태조실록_太祖實錄^Korean) thậm chí còn nói rằng ông mang hạt bông về trong túi.

Cũng có tranh luận về việc ông đã lấy hạt bông ở đâu. Một số ý kiến cho rằng ông có thể đã lấy hạt bông ở Đại Đô (Bắc Kinh) vì việc trồng bông ở phía Bắc đã được biết đến từ lâu. Tuy nhiên, phần lớn các vùng trồng bông lớn ở Trung Quốc vào thời đó là ở Giang Nam. Điều này dẫn đến giả thuyết rằng ông có thể đã đến vùng Giang Nam, hoặc ít nhất là tiếp xúc với bông từ vùng này.

3.2. Thành công trong Trồng trọt Bông và Phổ biến

Sau khi mang hạt bông về Cao Ly, Văn Ích Triệm đã cùng với nhạc phụ Trịnh Thiên Ích (정천익_鄭天益^Korean) nỗ lực trồng thử nghiệm. Ban đầu, họ gặp nhiều khó khăn do thiếu kinh nghiệm và kỹ thuật. Tuy nhiên, sau ba năm kiên trì, một hạt bông do Trịnh Thiên Ích gieo đã nảy mầm và ra hoa, cho ra hơn 100 hạt mới. Với số hạt giống này, họ tiếp tục nhân giống và cuối cùng đã thành công trong việc trồng bông.

Sau khi trồng bông thành công, Văn Ích Triệm không chỉ dừng lại ở đó. Ông đã học hỏi từ một nhà sư người Hồ (호승_胡僧^Korean) tên là Hồng Nguyên (홍원_弘願^Korean) cách tách hạt bông khỏi xơ (bằng công cụ gọi là cối xay bông - 씨아_取子車^Korean) và cách kéo sợi bông (bằng guồng quay sợi - 물레_繅絲車^Korean). Ông đã phổ biến những kỹ thuật này cho người dân, đồng thời phân phát hạt giống miễn phí và khuyến khích họ trồng bông trên khắp cả nước. Cháu nội của ông là Văn Lai (문래_文琜^Korean) và Văn Anh (문영_文瑛^Korean) sau này cũng đã cải tiến các công cụ kéo sợi, và tên "mul-le" (물레) cho guồng quay sợi được cho là bắt nguồn từ tên của Văn Lai.

3.3. Ảnh hưởng Kinh tế - Xã hội của Việc Giới thiệu Bông

Việc giới thiệu cây bông đã tạo ra một cuộc cách mạng trong đời sống y phục của người dân Cao Ly. Trước đó, quần áo chủ yếu được làm từ vải gai dầu (삼베_三베^Korean), thô ráp và không giữ ấm tốt. Với sự xuất hiện của bông và vải bông (무명_木棉^Korean), người dân có thể mặc quần áo mềm mại, bền chắc, thấm hút mồ hôi tốt và ấm áp hơn. Điều này không chỉ cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống mà còn thúc đẩy ngành công nghiệp dệt may phát triển mạnh mẽ.

Bông không chỉ được dùng để làm vải mà còn được sử dụng để làm chăn bông, đệm, và các vật dụng khác. Bông khử trùng cũng được dùng trong y tế để cầm máu và điều trị vết thương. Sợi bông bền chắc được dùng làm dây thừng, dây câu cá, lưới đánh cá, và nhiều vật dụng hàng ngày khác. Trong thời Triều Tiên, vải bông thậm chí còn được dùng như một phương tiện trao đổi tiền tệ và là một mặt hàng xuất khẩu quan trọng trong thương mại với Nhật Bản và Trung Quốc.

Công lao của Văn Ích Triệm được các học giả hậu thế như Triệu Sĩ (조식_曺植^Korean), Kim Dục (김육_金育^Korean), Doãn Hưu (윤휴_尹鑴^Korean), Lý Ích (이익_李瀷^Korean), và Trịnh Nhược Dong (정약용_丁若鏞^Korean) đánh giá rất cao. Triệu Sĩ đã ca ngợi công lao của ông bằng câu thơ "Y bị sinh dân, Thần Nông Hậu Tắc thị đồng" (衣被生民 神農 后稷氏同^Korean), nghĩa là "Việc làm quần áo cho dân chúng giống như công lao của Thần Nông và Hậu Tắc".

7.1. Đánh giá về Công trạng

Công lao lớn nhất của Văn Ích Triệm là việc đưa hạt bông về Cao Ly, thành công trong việc trồng trọt và phổ biến kỹ thuật sản xuất vải bông. Điều này đã mang lại một cuộc cách mạng trong đời sống y phục của người dân, giúp họ có quần áo ấm áp và bền chắc hơn. Các học giả đương thời và hậu thế như Triệu Sĩ đã ca ngợi ông là người đã "làm quần áo cho dân chúng, công lao sánh ngang Thần Nông và Hậu Tắc", những vị thần nông nghiệp trong truyền thuyết Trung Quốc. Kim Dục, Doãn Hưu, Lý Ích và Trịnh Nhược Dong cũng đều đánh giá cao công lao này.

7.2. Ảnh hưởng trong Hậu thế

Công lao của Văn Ích Triệm đã có ảnh hưởng sâu rộng đến hậu thế.

• Vinh danh và Truy tặng**: Mặc dù ông không được công nhận nhiều khi còn sống, nhưng sau khi mất, vào thời Triều Tiên Thái Tông, ông được truy tặng chức Tham Tri Nghị Chính Phủ Sự (참지의정부사_{參知議政府事}^Korean) kiêm Đồng Tri Xuân Thu Quán Sự (동지춘추관사_{同知春秋館事}^Korean) và Đại Đề Học của Lễ Văn Quán (예문관 대제학_{藝文館大提學}^Korean), đồng thời được truy phong tước Giang Thành Quân (강성군_江城君^Korean). Hai con trai của ông cũng được bổ nhiệm làm Giám Sát của Tư Hiến Phủ (사헌부감찰_{司憲府監察}^Korean). Đến năm 1440 (năm thứ 22 triều Triều Tiên Thế Tông), ông được truy tặng thêm chức Đại Quang Phổ Quốc Sùng Lộc Đại Phu Lãnh Nghị Chính Phủ Sự (대광보국숭록대부 영의정부사_{大匡輔國崇祿大夫 領議政府事}^Korean) và truy phong tước Phú Dân Hầu (부민후_富民侯^Korean). Thời Triều Tiên Thế Tổ, ông lại được truy phong tước Phú Dân Hầu. Ông cũng được ban thụy hiệu là Trung Tuyên Công (충선공_忠宣공^Korean).
• Các công trình kỷ niệm**:
  • Đền Đạo Xuyên** (도천서원_道川書院^Korean): Đền thờ ông được xây dựng tại Tân An Lý, Tân An Miện, Huyện Sancheong, Tỉnh Gyeongsang Nam. Năm 1785, Triều Tiên Chính Tổ đã đích thân viết sắc phong cho Đền Đạo Xuyên để vinh danh công lao của Văn Ích Triệm.
  • Đền Nguyệt Xuyên Tự** (월천사우_月川祠宇^Korean): Ông cũng được thờ tại đền này ở Huyện Jangheung, Tỉnh Jeolla Nam.
  • Di chỉ trồng bông đầu tiên của Văn Ích Triệm** (문익점면화시배지_{文益漸棉화시배지}^Korean): Địa điểm này tại Sa Wol Ri, Đan Thành Miện, Huyện Sancheong, Tỉnh Gyeongsang Nam, được chỉ định là Di tích Lịch sử số 108 của Hàn Quốc vào ngày 21 tháng 1 năm 1963. Một bia kỷ niệm công lao trồng bông của Tam Ưu Đường (삼우당선생면화시배사적비_{三憂堂先生棉花始培事蹟碑}^Korean) cũng được dựng tại đây.
  • Mộ Văn Ích Triệm** (산청문익점묘_{山淸文益漸墓}^Korean): Mộ của ông tại Sancheong được chỉ định là Di tích Tỉnh Gyeongsang Nam số 66 vào ngày 24 tháng 8 năm 1983.
• Văn hóa đại chúng**: Văn Ích Triệm đã được chọn là "Nhân vật văn hóa của tháng" bởi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc và được đưa vào danh sách "100 vĩ nhân làm rạng danh Hàn Quốc".

8.1. Tranh cãi liên quan đến Sứ mệnh Nhà Nguyên

• Thời điểm và đoàn sứ mệnh**: Có nhiều tranh luận về việc Văn Ích Triệm thuộc đoàn sứ mệnh nào và đi vào năm nào (1363 hay 1364). Theo ghi chép trong Triều Tiên Thái Tổ Thực Lục, ông là Thư Trạng Quan trong đoàn của Lý Công Thùy vào năm 1363. Tuy nhiên, có những ghi chép khác cho thấy Lý Công Thùy trở về với Lâm Phác (임박_林朴^Korean) là Thư Trạng Quan, và Văn Ích Triệm đã tìm Lý Công Thùy ở Đại Đô để xác nhận thân phận của Đức Hưng Quân. Điều này gợi ý rằng ông có thể thuộc một đoàn sứ mệnh khác hoặc có vai trò phức tạp hơn.
• Hành trạng tại Nguyên**: Truyền thuyết phổ biến kể rằng Văn Ích Triệm đã thể hiện lòng trung thành với Cao Ly và khiến Nguyên Thuận Đế tức giận, dẫn đến việc ông bị lưu đày đến Vân Nam Hành Tỉnh (운남행성_雲南行省^Korean), một vùng xa xôi giáp với Việt Nam. Sau 3 năm lưu đày, ông trở về và phát hiện ra cây bông ở Giang Nam. Tuy nhiên, Cao Ly Sử (고려사_高麗史^Korean) lại ghi rằng ông đã ủng hộ Đức Hưng Quân và trở về Cao Ly cùng Lý Công Thùy sau khi cuộc xâm lược của Đức Hưng Quân và Thôi Nhu thất bại. Nếu ông thực sự ủng hộ Đức Hưng Quân, việc ông có thể trở về Cao Ly mà không bị trừng phạt nặng hơn là một điều khó hiểu, vì những người khác liên quan đến âm mưu này đều bị xử tử. Điều này dẫn đến nghi vấn về độ tin cậy của Cao Ly Sử trong việc đánh giá những nhân vật không ủng hộ Triều Tiên Thái Tổ, có thể đã bị bóp méo hoặc bỏ qua thông tin.

8.2. Tranh cãi về Quy trình Giới thiệu Bông

• Địa điểm lấy hạt bông**: Có tranh cãi về việc Văn Ích Triệm đã lấy hạt bông ở đâu. Mặc dù truyền thuyết nói rằng ông tìm thấy bông ở Giang Nam trong chuyến trở về từ Vân Nam, nhưng một số học giả cho rằng ông có thể đã lấy hạt bông ngay tại Đại Đô (Bắc Kinh). Lý do là sách "Nông Thư" của Vương Chính (王禎^Chinese) đã ghi nhận việc trồng bông ở phía Bắc từ rất lâu trước chuyến đi của Văn Ích Triệm. Tuy nhiên, các vùng trồng bông lớn và tập trung chủ yếu vẫn là ở Giang Nam. Với vai trò là Thư Trạng Quan, ông bận rộn với các nhiệm vụ ngoại giao, nên việc ông tình cờ tìm thấy bông ở Đại Đô và quyết định mang về có vẻ ít khả thi hơn so với việc ông chủ động tìm kiếm ở một vùng trồng bông lớn.
• Bông có phải là mặt hàng cấm xuất khẩu?**: Truyền thuyết kể rằng Văn Ích Triệm đã phải giấu hạt bông trong ruột bút vì bông là mặt hàng cấm xuất khẩu của nhà Nguyên. Tuy nhiên, không có ghi chép lịch sử nào cho thấy bông là mặt hàng bị cấm xuất khẩu vào thời điểm đó. Các mặt hàng bị cấm thường là vũ khí, vật liệu chế tạo vũ khí (như cung, thuốc súng) hoặc các sách quý hiếm. Trong bối cảnh nhà Nguyên đang suy yếu và hỗn loạn, việc kiểm soát hàng hóa xuất khẩu có thể không còn nghiêm ngặt. Do đó, việc Văn Ích Triệm phải giấu hạt bông có thể là một sự phóng đại của hậu thế nhằm tôn vinh công lao và sự dũng cảm của ông. Ghi chép trong Triều Tiên Thái Tổ Thực Lục chỉ nói rằng ông mang hạt bông về trong túi, không đề cập đến việc giấu giếm.