Mario Been

1.1. Thời niên thiếu và khởi đầu sự nghiệp

Mario Been sinh ra tại Rotterdam, là con trai của một công nhân bến cảng. Ông bắt đầu chơi bóng đá trên những sân đất trống ở Tarwewijk và gia nhập câu lạc bộ FC Rotterdam khi mới 7 tuổi. Một năm sau, ông chuyển đến đội trẻ của Feyenoord, nơi ông nhanh chóng chứng tỏ tài năng của mình ở vị trí tiền vệ tấn công. Năm 1982, ở tuổi 18, Been có trận ra mắt đội một tại Giải đấu Rotterdam AD dưới sự dẫn dắt của biểu tượng câu lạc bộ Willem van Hanegem, ghi một bàn thắng vào lưới Arsenal. Trận đấu chính thức đầu tiên của ông là vào ngày 5 tháng 9 năm 1982, trong chiến thắng 1-0 trước N.E.C..

1.2. Sự nghiệp tại Feyenoord

Been gắn bó sáu năm với Feyenoord, từ năm 1982 đến 1988. Trong mùa giải 1982-1983, ông thường xuyên được ra sân dưới thời huấn luyện viên Hans Kraay Sr.. Tuy nhiên, mùa giải tiếp theo, thời gian thi đấu của ông bị giảm sút đáng kể sau sự xuất hiện của Johan Cruyff tại câu lạc bộ. Mặc dù vậy, năm 1984, Been đã vượt qua những tài năng lớn như Marco van Basten và Ruud Gullit để giành giải thưởng Chiếc giày vàng (Gouden Schoen) dành cho tài năng xuất sắc nhất. Cùng năm đó, ông cũng giành được cú đúp danh hiệu vô địch quốc gia và Cúp Quốc gia cùng Feyenoord. Với kỹ thuật vượt trội và tính cách vui vẻ, Been nhanh chóng trở thành một cầu thủ được yêu mến tại De Kuip, sân nhà của Feyenoord.

1.3. Sự nghiệp quốc tế

Mario Been là thành viên của đội tuyển U-20 Hà Lan tham dự Giải vô địch bóng đá trẻ thế giới 1983. Ông đã ra sân 4 trận và ghi 2 bàn thắng tại giải đấu này. Đáng chú ý, trong trận mở màn gặp Brazil, ông đã ghi một bàn thắng đẹp mắt sau khi rê dắt qua ba hậu vệ và lốp bóng qua đầu thủ môn, khiến hơn 60.000 khán giả tại Guadalajara, México phải kinh ngạc. Been cũng có một lần khoác áo đội tuyển quốc gia Hà Lan chính thức vào ngày 14 tháng 11 năm 1984, trong trận đấu với Áo. Ông vào sân thay Ton Lokhoff ở phút thứ 73 và thi đấu 18 phút, nhưng Hà Lan đã thua 0-1. Sau trận đấu này, ông không còn được triệu tập vào đội tuyển quốc gia nữa.

1.4. Phong cách thi đấu và biệt danh

Với vai trò tiền vệ tấn công, Mario Been nổi tiếng với kỹ thuật cá nhân xuất sắc, khả năng sút bóng tuyệt vời và đặc biệt là kỹ năng rê dắt bóng điệu nghệ. Người hâm mộ đã đặt cho ông biệt danh "Mariodona", ghép từ tên ông và tên huyền thoại Diego Maradona, để ca ngợi khả năng rê dắt của ông. Ông còn được gọi là "Super Mario". Giới truyền thông cũng đặt cho ông biệt danh "Pietje Bell" (tên một nhân vật cậu bé tinh nghịch trong truyện thiếu nhi Hà Lan) do tính cách vui vẻ và có phần "nghịch ngợm" của ông trên sân cỏ.

1.5. Sự nghiệp tại các câu lạc bộ nước ngoài

Vào tháng 7 năm 1988, Been rời Feyenoord để chuyển đến câu lạc bộ Pisa của Ý. Ông đã trải qua ba mùa giải tại đây, thi đấu cả ở Serie A (giải đấu cao nhất) và Serie B (giải đấu thứ hai). Sau ba năm ở Ý, Been trở lại Hà Lan, gia nhập Roda JC và sau đó là SC Heerenveen. Sau một mùa giải với Heerenveen, Been chuyển đến Áo vào năm 1992, đầu quân cho Tirol Innsbruck trong một mùa giải.

1.6. Trở lại Hà Lan và các câu lạc bộ cuối sự nghiệp

Sau thời gian thi đấu ở nước ngoài, Mario Been trở lại Hà Lan và gia nhập câu lạc bộ quê hương Excelsior vào năm 1993. Ông đã gắn bó ba năm với Excelsior, trở thành đội trưởng và là một trong những cầu thủ chủ chốt của đội. Been thi đấu trận chuyên nghiệp cuối cùng vào ngày 17 tháng 9 năm 1995, trong trận đấu mà Excelsior để thua Haarlem với tỷ số 0-4, trước khi chính thức tuyên bố giải nghệ.

2.1. Khởi đầu sự nghiệp huấn luyện

Mario Been bắt đầu sự nghiệp huấn luyện của mình với vai trò huấn luyện viên đội trẻ tại Excelsior từ năm 1996 đến 2000. Sau đó, ông trở thành trợ lý huấn luyện viên cho Bert van Marwijk tại Feyenoord vào năm 2000 và giữ vị trí này cho đến mùa hè năm 2004, khi Van Marwijk rời đi để dẫn dắt Borussia Dortmund. Sau đó, Been đảm nhiệm vai trò phân tích chiến thuật cho đội tuyển Trinidad và Tobago dưới thời huấn luyện viên Leo Beenhakker tại FIFA World Cup 2006. Sau World Cup, ông rời đội tuyển này. Ông cũng từng có một giai đoạn ngắn trở lại làm trợ lý huấn luyện viên cho Feyenoord vào năm 2016-2017.

2.2. Huấn luyện viên tại Excelsior

Năm 2005, Mario Been trở lại Excelsior với vai trò huấn luyện viên trưởng. Trong mùa giải duy nhất dẫn dắt câu lạc bộ (2005-2006), ông đã đạt được thành công vang dội khi đưa Excelsior thăng hạng từ Eerste Divisie (giải hạng hai Hà Lan) lên Eredivisie (giải vô địch quốc gia Hà Lan). Dưới sự chỉ đạo của Been, đội bóng đã trình diễn một lối chơi tấn công đẹp mắt và kết thúc mùa giải với 7 điểm nhiều hơn đội xếp thứ hai là VVV-Venlo.

2.3. Huấn luyện viên tại NEC Nijmegen

Sau thành công với Excelsior, Been chuyển đến dẫn dắt NEC vào tháng 7 năm 2006. Trong mùa giải đầu tiên (2006-2007), ông giúp câu lạc bộ cán đích ở vị trí thứ 10 tại Eredivisie. Mặc dù khởi đầu mùa giải 2007-2008 không mấy suôn sẻ khi đội bóng đứng cuối bảng vào đầu năm mới, Been đã xoay chuyển tình thế một cách ngoạn mục, đưa NEC vươn lên vị trí thứ 8 chung cuộc. Thành tích này giúp câu lạc bộ giành quyền tham dự vòng play-off UEFA Cup. Dưới thời Been, NEC đã chơi thứ bóng đá rất hấp dẫn, tạo ra nhiều bàn thắng. Trong vòng play-off cuối cùng gặp NAC Breda, đội của ông thắng 6-0 trên sân nhà và 1-0 trên sân khách, qua đó lần đầu tiên trong lịch sử câu lạc bộ giành quyền tham dự một giải đấu châu Âu.

Mùa giải 2008-2009 được xem là mùa giải thành công nhất của Been trên cương vị huấn luyện viên chuyên nghiệp. Tại UEFA Cup, NEC nằm ở một bảng đấu khó khăn với các đối thủ mạnh như Spartak Moscow, Dinamo Zagreb, Tottenham Hotspur và Udinese. Mặc dù được coi là đội yếu nhất bảng, NEC đã tạo nên bất ngờ khi đánh bại Spartak Moscow 2-1 tại Nga (với bàn thắng quan trọng của Lasse Schöne) và giành vé đi tiếp sau chiến thắng 2-0 trước Udinese. Dù sau đó bị loại bởi Hamburger SV với tổng tỷ số 0-4 ở vòng tiếp theo, Been đã ghi tên mình vào lịch sử câu lạc bộ. Vào ngày 28 tháng 1 năm 2009, NEC và Feyenoord đạt được thỏa thuận để Been chuyển đến Rotterdam làm huấn luyện viên trưởng cho mùa giải tiếp theo. Trong trận đấu cuối cùng của mình tại NEC, Been đã nhận được sự tri ân nồng nhiệt từ toàn bộ sân Goffert, với những lời ca tụng từ người hâm mộ, cầu thủ và ban lãnh đạo, coi ông là một trong những huấn luyện viên xuất sắc nhất lịch sử câu lạc bộ. Bài phát biểu chia tay của Been tràn đầy cảm xúc, nhưng những lời cuối cùng của ông đã khắc sâu vào lòng người hâm mộ.

2.4. Huấn luyện viên tại Feyenoord

Mario Been trở lại câu lạc bộ thời niên thiếu Feyenoord vào mùa hè năm 2009, với hy vọng vực dậy một câu lạc bộ đang gặp khó khăn về tài chính. Ông được giao một đội hình rất trẻ, nhưng vẫn có sự hiện diện của một số cầu thủ giàu kinh nghiệm như Roy Makaay, Denny Landzaat và Giovanni van Bronckhorst. Bản hợp đồng đầu tiên của ông là Dani Fernández từ câu lạc bộ cũ của mình. Mùa giải đầu tiên của Been tại Feyenoord (2009-2010) đã thành công ngay lập tức, khi ông dẫn dắt đội bóng cán đích ở vị trí thứ tư tại Eredivisie, thứ hạng cao nhất của câu lạc bộ trong vài năm, qua đó giành một suất tham dự UEFA Europa League mùa giải 2010-2011.

Mùa hè sau đó là một giai đoạn đầy biến động, khi tất cả các cầu thủ giàu kinh nghiệm của đội đều giải nghệ, và Been chỉ có thể ký hợp đồng với một số ít cầu thủ theo dạng chuyển nhượng tự do hoặc cho mượn. Feyenoord khởi đầu mùa giải 2010-2011 với phong độ thất thường. Dù thắng Utrecht 3-1 trong ngày khai mạc, câu lạc bộ đã không thể vượt qua vòng loại để vào vòng bảng Europa League, sau khi thua Gent với tổng tỷ số 1-2. Vào ngày 24 tháng 10 năm 2010, ông đã chứng kiến đội bóng của mình thua PSV 0-10 tại Philips Stadion, đây là thất bại đậm nhất trong lịch sử của Feyenoord. Mặc dù vậy, và một kết quả chung cuộc khá đáng thất vọng khi Feyenoord không thể giành vé dự cúp châu Âu và thậm chí có lúc đứng trước nguy cơ xuống hạng, Been vẫn được xác nhận sẽ tiếp tục dẫn dắt đội bóng trong mùa giải mới. Tuy nhiên, vào ngày 13 tháng 7 năm 2011, Been đã xác nhận rời vị trí huấn luyện viên trưởng của Feyenoord. Ông cho biết lý do chính cho quyết định bất ngờ này là sự thiếu tin tưởng từ các cầu thủ. Sau đó, ông cũng công khai chỉ trích giám đốc kỹ thuật Martin van Geel, cáo buộc ông này đã "chối bỏ trách nhiệm" và tuyên bố không bao giờ muốn gặp lại Van Geel.

2.5. Huấn luyện viên tại KRC Genk

Vào cuối tháng 8 năm 2011, Mario Been được bổ nhiệm làm huấn luyện viên mới của Genk (Bỉ), ký hợp đồng hai năm. Ông kế nhiệm Franky Vercauteren, người đã chuyển đến câu lạc bộ Al-Jazira ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Một ngày sau khi được công bố, Been đã có buổi tập đầu tiên với Genk vào ngày 31 tháng 8. Tại Genk, ông tái ngộ với Thomas Buffel, người mà ông từng huấn luyện khi còn làm trợ lý tại Feyenoord. Trận đấu đầu tiên của Been với tư cách huấn luyện viên Genk là một chiến thắng, khi Genk đánh bại đối thủ Sint-Truidense 4-3.

Tại UEFA Champions League, Genk nằm ở vị trí thứ tư trong bảng E, giành được 3 điểm với 3 trận hòa và 3 trận thua ở vòng bảng. Trận đấu Champions League đầu tiên của Genk dưới thời Been là trận hòa 0-0 với Valencia, giúp họ giành được điểm đầu tiên tại giải đấu danh giá này. Vào ngày 9 tháng 5 năm 2013, ông đã cùng Genk giành Cúp Bỉ. Tuy nhiên, vào ngày 23 tháng 2 năm 2014, Been đã bị sa thải.

2.6. Huấn luyện viên tại APOEL

Vào ngày 26 tháng 5 năm 2017, Mario Been được bổ nhiệm làm huấn luyện viên mới của nhà vô địch Síp, APOEL, ký hợp đồng một năm với câu lạc bộ. Tuy nhiên, chỉ sau ba trận đấu chính thức, vào ngày 28 tháng 7 năm 2017, Been đã bị APOEL sa thải sau thất bại 0-1 trên sân khách trước Viitorul Constanta trong một trận đấu thuộc cúp châu Âu.

2.7. Thống kê sự nghiệp huấn luyện

Dưới đây là thống kê chi tiết về thành tích huấn luyện của Mario Been tại các câu lạc bộ:

4.1. Cầu thủ

• Eredivisie: 1983-1984 (với Feyenoord)
• KNVB Cup: 1983-1984 (với Feyenoord)
• Gouden Schoen: 1984

4.2. Huấn luyện viên

• Eerste Divisie: 2005-2006 (với Excelsior)
• Belgian Cup: 2012-2013 (với Genk)