1. Tổng quan
Ikshvaku (tiếng Phạn: IkṣvākuSanskrit; tiếng Pali: OkkākaPali, được gọi là Cam Giá Vương hay Vua Mía trong các kinh điển Phật giáo Hán-Việt) là một vị vua huyền thoại được tìm thấy trong các kinh điển của tôn giáo Ấn Độ, đặc biệt là thần thoại Hindu và Jaina giáo. Trong Ấn Độ giáo, ông được mô tả là vị vua đầu tiên của Vương quốc Kosala và là một trong mười người con trai của Shraddhadeva Manu, người đàn ông đầu tiên trên trái đất, được coi là tổ tiên của loài người. Ikshvaku là người sáng lập và vị vua đầu tiên của Triều đại Ikshvaku, còn được biết đến với tên gọi Suryavamsha (Triều đại Mặt Trời), với thủ đô là Ayodhya thuộc vương quốc Kosala cổ đại ở Ấn Độ. Các nhân vật quan trọng như Rama trong sử thi Ramayana, Mahavira (người sáng lập Jaina giáo), và Gautama Buddha (Phật Thích Ca Mâu Ni) được cho là thuộc dòng dõi Suryavamsha hoặc Triều đại Ikshvaku. Theo thần thoại Hindu, Ikshvaku và các hậu duệ của ông được xem là "Đại Đế Thế Giới", người cai trị toàn bộ Bharatavarsha (tức Ấn Độ ngày nay cùng các vùng lân cận như Nepal, Bangladesh và Pakistan). Ông được ghi nhớ là một vị vua công bằng và khôn ngoan.
2. Nguồn gốc và Dòng dõi
Ikshvaku có nguồn gốc thần thoại sâu xa, được truy nguyên từ những vị thần tối cao trong vũ trụ quan Hindu, thể hiện vai trò quan trọng của ông trong việc thiết lập một dòng dõi hoàng gia lâu đời và vĩ đại.
2.1. Dòng dõi
Dòng dõi của Ikshvaku bắt nguồn từ Brahma, vị thần sáng tạo trong Ấn Độ giáo. Từ Brahma, sinh ra Marichi, một trong mười Prajapati (những người con do Brahma tạo ra để sinh sôi loài người). Marichi có con là Kashyapa. Kashyapa, thông qua người vợ Aditi, đã sinh ra Vivasvan (còn gọi là Surya, Thái Dương Thần của Ấn Độ). Từ Vivasvan sinh ra Shraddhadeva Manu, người được sinh ra từ bụng của Sanjna và được coi là người đàn ông đầu tiên trên trái đất, tổ tiên của loài người hiện tại. Shraddhadeva Manu có người vợ tên là Shraddha, và họ có mười người con trai, trong đó có Ikshvaku và Nriga.
Trong Ramayana, hiền giả Agastya đã giải thích nguồn gốc của Ikshvaku cho Rama như sau: "Thuở xa xưa, trong thời đại hoàng kim, Manu là người cai trị trái đất. Con trai của ông là Ikshvaku, người đã làm rạng danh dòng dõi của mình. Sau khi đặt người con trai cả, Ikshvaku bất khả chiến bại, lên ngai vàng, Manu đã nói: 'Hãy trở thành người sáng lập các triều đại hoàng gia trên thế giới!' Ikshvaku hứa sẽ tuân theo lời dặn của cha và Manu, rất vui mừng, đã nói thêm: 'Cha hài lòng với con, hỡi người Cao quý, chắc chắn con sẽ sáng lập một triều đại, nhưng khi cai trị thần dân của mình với sự kiên quyết, đừng bao giờ trừng phạt bất kỳ ai không có lỗi! Một hình phạt dành cho kẻ có tội theo luật pháp sẽ đưa một vị vua lên thiên đàng, do đó, hỡi người Anh hùng tay dài, hỡi con yêu dấu, hãy cực kỳ cẩn trọng khi cầm quyền trượng, đây là nhiệm vụ tối cao của con trên trái đất.' Sau khi khuyên răn con trai mình nhiều lần như vậy, Manu vui vẻ trở về nơi ở vĩnh cửu của Brahma."
Theo Vishnu Purana, Ikshvaku được cho là đã xuất hiện từ lỗ mũi của Manu khi ông hắt hơi.
2.2. Các lý thuyết về nguồn gốc
Có nhiều tranh luận học thuật về nguồn gốc của Ikshvaku và dòng dõi của ông, đặc biệt là mối quan hệ của họ với các nhóm dân cư khác nhau ở Ấn Độ cổ đại.
Các văn bản như Atharvaveda và Brahmana liên kết những người Ikshvaku với các dân tộc phi-Aryan, phân biệt họ với những người Aryan đã biên soạn các bài thánh ca của bốn cuốn Veda. F. E. Pargiter thậm chí còn đồng nhất người Ikshvaku với người Dravidian. Theo các học giả Franciscus Kuiper, Manfred Mayrhofer và Levman, tên "Ikshvaku" có nguồn gốc từ một ngôn ngữ Munda, cho thấy rằng tộc Shakya (hậu duệ của Ikshvaku) ít nhất là song ngữ. Họ cũng cho rằng nhiều tên làng của tộc Shakya có nguồn gốc phi-Ấn-Aryan, và ngay cả từ "nagara" (thị trấn hoặc thành phố) cũng có gốc Dravidian. Điều này gợi ý rằng tộc Shakya có thể có nguồn gốc Austro-Asia từ vùng Munda.
Tuy nhiên, có những học giả không đồng ý với quan điểm của Pargiter. G. S. Ghurye cho rằng người Ikshvaku là những kỵ sĩ Aryan và chắc hẳn đã đến tiểu lục địa này trước những người Aryan đã sáng tác Rigveda. Các văn bản Brahmana cũng ghi rằng người Ikshvaku là một dòng dõi các hoàng tử hậu duệ của người Puru, một trong những bộ tộc Aryan được nhắc đến trong Rigveda. Mandhatri, một người cai trị dòng Ikshvaku, được mô tả trong Rigveda là đã tiêu diệt Dasyu (những kẻ thù của người Aryan) và tìm kiếm sự giúp đỡ từ Ashvin (những thầy thuốc thần thánh của tôn giáo Veda). Những quan điểm đa dạng này cho thấy sự phức tạp trong việc xác định chính xác nguồn gốc lịch sử của Ikshvaku ngoài các truyền thuyết thần thoại.
3. Thành lập Triều đại Ikshvaku
Ikshvaku là người đã đặt nền móng cho Triều đại Ikshvaku huyền thoại, còn được biết đến với tên gọi Suryavamsha hay Triều đại Mặt Trời, một trong những vương triều quan trọng nhất trong thần thoại Ấn Độ.
Với thủ đô là Ayodhya (nằm trong Vương quốc Kosala cổ đại), Ikshvaku đã thiết lập một vương triều hùng mạnh, nổi tiếng với sự cai trị công bằng và khôn ngoan. Việc thành lập Triều đại Ikshvaku có ý nghĩa sâu sắc, không chỉ đánh dấu sự khởi đầu của một dòng dõi hoàng gia kéo dài hàng thế kỷ và sinh ra nhiều vị anh hùng, hiền triết, mà còn biểu tượng cho sự truyền bá dharma (luật pháp và đạo đức) trên khắp Bharatawarsha (tiểu lục địa Ấn Độ). Truyền thuyết Hindu coi ông là "Maharaja Thế giới", người đã mang lại trật tự và văn minh cho loài người.
3.1. Hậu duệ và Các vương triều phân nhánh
Ikshvaku có một trăm người con trai, trong đó ba người nổi bật nhất là Vikukshi, Nimi và Danda.
Theo một thuyết, Vikukshi là con trai cả của Ikshvaku, người đã kế vị ngai vàng của Ayodhya và duy trì dòng dõi chính của Triều đại Ikshvaku. Năm mươi người con trai khác của Ikshvaku đã trở thành vua của các quốc gia phía bắc, trong khi bốn mươi tám người con còn lại trở thành hoàng tử của các vùng đất phía nam.
Nimi, một người con trai khác của Ikshvaku, đã thành lập Vương quốc Videha ở phía đông, đặt nền móng cho một triều đại nhánh quan trọng khác.
Một thuyết khác cho rằng, Vikukshi là trưởng nam, và trong số các con trai của ông, 15 người cai trị phía bắc núi Meru và 114 người cai trị phía nam. Những vương triều phân nhánh này đã góp phần mở rộng ảnh hưởng và sự hiện diện của dòng dõi Ikshvaku trên khắp tiểu lục địa Ấn Độ.
Trong một dịp lễ Ashtaka (một nghi lễ thờ cúng tổ tiên), Ikshvaku muốn thực hiện một buổi lễ và ra lệnh cho Vikukshi mang thịt phù hợp để dâng cúng. Vikukshi đã bắn nhiều con hươu và các loại thú rừng khác. Vì kiệt sức, chàng đã ăn một con thỏ rừng trong số những con vật săn được trước khi mang số còn lại về cho cha. Vashistha, thầy tế của triều đại Ikshvaku, được yêu cầu làm phép. Ông tuyên bố lễ vật là không tinh khiết vì Vikukshi đã ăn một con thỏ rừng trong số đó, khiến bữa ăn của chàng trở thành "thức ăn thừa". Hành động này đã khiến Ikshvaku tức giận và từ bỏ Vikukshi. Tuy nhiên, sau khi Ikshvaku qua đời, Vikukshi cuối cùng đã lên ngôi và được kế vị bởi con trai mình, Puranjaya.
4. Sự xuất hiện trong Kinh điển
Ikshvaku là một nhân vật quan trọng, được nhắc đến và mô tả trong nhiều kinh điển khác nhau của các tôn giáo Ấn Độ, thể hiện tầm ảnh hưởng của ông đối với văn hóa và tín ngưỡng của khu vực này.
4.1. Trong Kinh điển Ấn Độ giáo
Trong Ấn Độ giáo, Ikshvaku đóng vai trò là tổ tiên của nhiều nhân vật vĩ đại và là một phần của các câu chuyện thần thoại quan trọng.
4.1.1. Các văn bản Veda
Tên Ikshvaku được nhắc đến trong các văn bản Veda, mặc dù không quá thường xuyên.
Trong Rig Veda, tên Ikshvaku chỉ được nhắc đến một lần ở Mandala 10, thánh ca 60, câu 4: "Người mà trong sự phục vụ của ông, Ikshvaku thịnh vượng, giàu có và rực rỡ sáng chói. - Như Năm Bộ Lạc đang ở trên trời." Đoạn này gợi ý một sự liên kết giữa Ikshvaku và một vị thần hoặc thế lực siêu nhiên bảo trợ ông.
Trong Atharvaveda (19.39.9), Ikshvaku cũng được đề cập và có vẻ liên quan đến nhân vật Manu.
4.1.2. Sử thi và Văn bản Purana
Ikshvaku là một nhân vật trung tâm trong các sử thi và văn bản Purana, đặc biệt là liên quan đến Triều đại Mặt Trời.
Trong sử thi Ramayana, Ikshvaku được tôn vinh là tổ tiên của Rama, vị anh hùng chính của tác phẩm. Câu chuyện về nguồn gốc của ông được hiền giả Agastya kể lại cho Rama, nhấn mạnh lời dạy của Manu về một vị vua công bằng và không trừng phạt người vô tội, coi đó là con đường dẫn đến thiên đàng và là nhiệm vụ tối cao của người cai trị. Điều này làm nổi bật hình ảnh của Ikshvaku như một người sáng lập ra truyền thống cai trị chính nghĩa.
Vishnu Purana kể rằng Ikshvaku xuất hiện từ lỗ mũi của Manu khi Manu hắt hơi. Văn bản này cũng đề cập đến một trăm người con trai của ông, trong đó Vikukshi, Nimi và Danda là những người nổi bật nhất, và chi tiết về việc các con trai ông cai trị các quốc gia phía bắc và phía nam.
4.2. Trong Jaina giáo
Trong các văn bản Jaina giáo, Ikshvaku có một vai trò đặc biệt, liên quan chặt chẽ đến các Tirthankara của đạo này.
Rishabhanatha, vị Tirthankara đầu tiên của Jaina giáo, được đồng nhất với vua Ikshvaku. Hầu hết các Tirthankara (trừ Tirthankara thứ 20 Munisuvrata và thứ 22 Neminatha) đều được tin là có nguồn gốc từ dòng dõi Ikshvaku (hoặc dòng chính hoặc các nhánh của nó).
Một truyền thuyết quan trọng trong Jaina giáo liên quan đến Ikshvaku/Rishabhanatha là về cây mía. Rishabhanatha là người đầu tiên trở thành tu sĩ trong Jaina giáo, và ban đầu mọi người không biết cách cúng dường ông. Cuối cùng, hoàng tử Shreyansa đã dâng cúng ông nước mía. Sự kiện này được kỷ niệm hàng năm vào ngày thứ ba của kỳ trăng sáng trong tháng Vaisakha, trong lễ hội Akshaya Tritiya, làm nổi bật ý nghĩa của cây mía trong mối liên hệ với Rishabhanatha và dòng dõi Ikshvaku.
4.3. Trong Phật giáo
Trong Phật giáo, Ikshvaku cũng là một nhân vật quan trọng, đặc biệt là với vai trò tổ tiên của Phật Thích Ca Mâu Ni.
Tộc Shakya, gia tộc của Siddhartha Gautama (Phật), được truyền thuyết cho là hậu duệ của Ikshvaku. Trong các kinh điển Pali, Ikshvaku được gọi là "Okkāka". Trong các kinh điển Phật giáo Hán-Việt, ông được biết đến với tên "Cam Giá Vương" (Vua Mía), phản ánh ý nghĩa tên gọi của ông.
Phật bản hành tập kinh (tiếng Hán Việt: Phật Bổn Hành Tập Kinh) kể một truyền thuyết về Cam Giá Vương: Đại Mao Thảo Vương (王) đã từ bỏ vương vị để xuất gia. Các đệ tử của ông khi đi khất thực đã trải cỏ non mềm vào một cái giỏ lớn và treo Đại Mao Thảo Vương lên cành cây để tránh côn trùng và thú dữ. Trong lúc đệ tử vắng mặt, một người thợ săn nhầm ông với một con chim và bắn chết. Đại Mao Thảo Vương chảy hai dòng máu xuống đất, và từ đó mọc lên hai cây mía, bên trong có một bé trai và một bé gái. Người dân đã đưa bé trai lên ngôi vua, và đó chính là Cam Giá Vương. Câu chuyện này minh họa mối liên hệ sâu sắc giữa Ikshvaku/Okkāka và cây mía trong truyền thuyết Phật giáo.
5. Di sản và Tầm quan trọng
Ikshvaku để lại một di sản sâu rộng và có tầm quan trọng to lớn trong các tôn giáo và văn hóa Ấn Độ. Là người sáng lập Triều đại Mặt Trời (Suryavamsha) huyền thoại, ông không chỉ là tổ tiên của những vị vua anh hùng như Rama mà còn là tiền thân của những nhà lãnh đạo tinh thần vĩ đại như Mahavira và Phật Thích Ca Mâu Ni. Sự hiện diện của ông trong cả thần thoại Hindu, Jaina giáo và Phật giáo cho thấy vai trò phổ quát của ông trong việc định hình các truyền thống tôn giáo và đạo đức ở tiểu lục địa Ấn Độ. Tên gọi và những câu chuyện về ông tiếp tục là nguồn cảm hứng cho các giá trị về công lý, cai trị khôn ngoan và sự tiến bộ tinh thần.
5.1. Ý nghĩa của tên gọi
Tên "Ikshvaku" mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Từ "Ikshu" trong tiếng Phạn có nghĩa là "cây mía" hay "mía đường". Điều này giải thích lý do tại sao ông được gọi là "Cam Giá Vương" (Vua Mía) trong các kinh điển Phật giáo Hán-Việt và "Okkāka" trong tiếng Pali.
Mặc dù có một nguồn tiếng Thái giải thích tên "Ikshvaku" là "cây khỉ cà tết" (một loại cây mướp đắng), nhưng các nguồn khác từ tiếng Phạn, tiếng Pali, tiếng Nhật và tiếng Hàn đều nhất quán với ý nghĩa "cây mía". Sự liên kết với cây mía không chỉ xuất hiện trong tên gọi mà còn được thể hiện rõ ràng trong truyền thuyết Jaina giáo về việc dâng nước mía cho Rishabhanatha và truyền thuyết Phật giáo về nguồn gốc của Cam Giá Vương từ máu của Đại Mao Thảo Vương, từ đó mọc lên cây mía.
Việc ông được gọi là "Vua Mía" không chỉ là một danh xưng mà còn gắn liền với những câu chuyện về nguồn gốc, sự thuần khiết và sự khởi đầu của một dòng dõi cai trị và giác ngộ, làm cho tên ông trở nên đặc biệt trong lịch sử thần thoại Ấn Độ.