Hans Magnus Enzensberger

1.1. Thời thơ ấu và giáo dục

Enzensberger sinh ngày 11 tháng 11 năm 1929 tại Kaufbeuren, một thị trấn nhỏ ở Bayern, với tư cách là con trai cả trong gia đình có bốn anh em trai. Cha ông, Andreas Enzensberger, là kỹ thuật viên viễn thông, và mẹ ông, Leonore (Ledermann) Enzensberger, là giáo viên mẫu giáo. Năm 1931, gia đình ông chuyển đến Nuremberg, nơi Julius Streicher, người sáng lập và xuất bản tờ báo bài Do Thái cực đoan Der Stürmer, là hàng xóm của họ. Enzensberger thuộc thế hệ trí thức cuối cùng mà ngòi bút của họ được định hình bởi trải nghiệm trực tiếp về Đức Quốc Xã. Ông gia nhập Đoàn Thanh niên Hitler khi còn là thiếu niên nhưng sớm bị trục xuất. Ông tự nhận xét về bản thân: "Tôi luôn không thể là một đồng chí tốt. Tôi không thể tuân thủ hàng ngũ. Đó không phải là tính cách của tôi. Nó có thể là một khuyết điểm, nhưng tôi không thể làm khác được."

Sau khi hoàn thành kỳ thi Abitur tại Nördlingen vào năm 1949, Enzensberger tiếp tục theo học văn học và triết học tại các trường đại học Erlangen, Freiburg, Hamburg, và tại Sorbonne ở Paris. Năm 1955, ông nhận bằng tiến sĩ với luận án về thơ ca của Clemens Brentano.

1.2. Khởi đầu sự nghiệp và sự ra mắt văn học

Đến năm 1957, Hans Magnus Enzensberger làm biên tập viên phát thanh tại Stuttgart cùng với Alfred Andersch. Trong một tiểu luận phát thanh, ông đã chỉ trích phong cách ngôn ngữ của tạp chí Der Spiegel. Ông nhanh chóng trở thành một trong những tác giả hàng đầu của Nhóm 47, một định chế có ảnh hưởng sâu rộng, định hình văn hóa Đức sau Thế chiến thứ hai. Từ năm 1957, ông cũng bắt đầu trao đổi thư từ với nữ thi sĩ Ingeborg Bachmann, một thành viên khác của Nhóm 47.

Tác phẩm văn học đầu tiên của ông là tập thơ verteidigung der wölfe (Bảo vệ loài sói) vào năm 1957, tiếp theo là landessprache (Ngôn ngữ quốc gia) vào năm 1960. Cả hai tập thơ này ban đầu đều được viết hoàn toàn bằng chữ thường, một phong cách nổi bật. Chúng được coi là tiếng nói đối lập với giới cầm quyền đã từng tham gia chiến trường và các trại, được mô tả là "phẫn nộ, thanh lịch và có sự tức giận được kiểm soát". Ông đã đảm nhận vai trò "chàng trai trẻ giận dữ" tương tự như những hình mẫu của Anh Quốc thời bấy giờ. Năm 1960, ông là biên tập viên của Museum der modernen Poesie (Bảo tàng thơ hiện đại), một tuyển tập thơ của các tác giả đương đại, kết hợp bản gốc và bản dịch, một điều hiếm thấy vào thời đó. Từ năm 1960 đến 1961, Enzensberger là biên tập viên văn học tại nhà xuất bản Suhrkamp ở Frankfurt. Nhờ những chuyến đi và sự nỗ lực cá nhân, ông thành thạo nhiều ngôn ngữ như Tiếng Anh, Tiếng Pháp, Tiếng Ý, Tiếng Tây Ban Nha, Tiếng Na Uy, Tiếng Thụy Điển và một ít Tiếng Nga. Với tập tiểu luận Einzelheiten (Các chi tiết) xuất bản năm 1962, ông đã khẳng định vị thế của một trí thức phản biện mà ông giữ vững suốt cuộc đời.

1.3. Hoạt động và sự tham gia quốc tế

Từ năm 1965 đến 1975, Hans Magnus Enzensberger đã sống một thời gian ngắn tại Hoa Kỳ, nơi ông là nghiên cứu viên tại Trung tâm Nghiên cứu Cao cấp Wesleyan University. Tuy nhiên, ông đã sớm rời khỏi Hoa Kỳ để phản đối chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Sau đó, ông chuyển đến Cuba. Năm 1969, ông mời nhà soạn nhạc Hans Werner Henze đến Cuba và viết lời nhạc kịch cho tác phẩm El Cimarrón của Henze dành cho giọng nam trung và ba nhạc sĩ. Vở nhạc kịch này dựa trên hồi ức của người nô lệ bỏ trốn Esteban Montejo, phản ánh sự quan tâm sâu sắc của Enzensberger đến các vấn đề xã hội và chính trị quốc tế.

Cuốn sách Tumult (2014) của ông là một hồi ký tự truyện, phản ánh những trải nghiệm của ông trong thập niên 1960 khi còn là một người có thiện cảm với cánh tả, trong các chuyến thăm Liên Xô và Cuba.

Từ năm 1965, Enzensberger là biên tập viên của tạp chí Kursbuch_Kursbuch^German; các bài viết của ông đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến phong trào sinh viên Tây Đức năm 1968. Từ năm 1985, ông cũng là biên tập viên của bộ sách danh tiếng Die Andere Bibliothek_{Die Andere Bibliothek}^German, xuất bản tại Frankfurt, với gần 250 đầu sách. Ông đã góp phần quảng bá các nhà văn như Ryszard Kapuscinski, Raoul Schrott, Irene Dische, Christoph Ransmayr và W.G. Sebald. Cùng với Gaston Salvatore, Enzensberger là người sáng lập tạp chí hàng tháng cánh tả TransAtlantik_{TransAtlantik}^German, mặc dù tạp chí này chỉ tồn tại được hai năm.

Trong cuốn sách năm 1987 của ông, Ach Europa! Wahrnehmungen aus sieben Ländern (À, châu Âu! Những cảm nhận từ bảy quốc gia), Enzensberger đã sử dụng các thuật ngữ "Ossi và Wessi" (ám chỉ người Đông Đức và Tây Đức) trước cả khi tái thống nhất nước Đức.

1.4. Đời tư và những năm cuối đời

Hans Magnus Enzensberger là anh trai của nhà văn Christian Enzensberger. Ông đã kết hôn ba lần, trong đó có cuộc hôn nhân với Masha Enzensberger, và có hai cô con gái, trong đó có Theresia Enzensberger. Toán học là niềm đam mê lớn của ông, điều này được thể hiện rõ trong một số tác phẩm của ông.

Trong suốt cuộc đời, Enzensberger đã sống ở nhiều nơi khác nhau trên thế giới, bao gồm Na Uy, Ý, México, Cuba, Hoa Kỳ, Tây Berlin. Từ năm 1979, ông định cư tại Munich, Đức, nơi ông qua đời vào ngày 24 tháng 11 năm 2022, ở tuổi 93.

2.1. Phong cách thơ ca và văn xuôi

Nhiều bài thơ của Hans Magnus Enzensberger mang giọng điệu châm biếm, mỉa mai. Ví dụ, bài thơ "Blues tầng lớp trung lưu" (Middle Class Blues) bao gồm nhiều đặc điểm điển hình của cuộc sống tầng lớp trung lưu, với cụm từ "chúng ta không thể phàn nàn" được lặp đi lặp lại nhiều lần, và kết thúc bằng câu hỏi "chúng ta còn chờ đợi điều gì?". Nhiều bài thơ của ông cũng thể hiện các chủ đề về bất ổn dân sự do các vấn đề kinh tế và giai cấp. Dù chủ yếu là một nhà thơ và nhà tiểu luận, ông cũng thử sức trong các lĩnh vực kịch, điện ảnh, opera, kịch phát thanh, phóng sự và dịch thuật. Ông viết tiểu thuyết và một số sách thiếu nhi, trong đó có The Number Devil (Con quỷ số học), một khám phá về toán học, đã được dịch sang 34 ngôn ngữ. Ông cũng là đồng tác giả của một cuốn sách dạy Tiếng Đức như một ngoại ngữ có tên (Die Suche). Ông thường viết thơ và thư của mình bằng chữ thường, tạo nên một phong cách độc đáo.

2.2. Hoạt động biên tập và báo chí

Từ năm 1965, Enzensberger là biên tập viên của tạp chí Kursbuch_Kursbuch^German; các bài viết của ông đã ảnh hưởng đến phong trào sinh viên Tây Đức năm 1968. Ông cũng là biên tập viên của bộ sách uy tín Die Andere Bibliothek_{Die Andere Bibliothek}^German từ năm 1985, xuất bản tại Frankfurt; bộ sách này đã đạt gần 250 đầu sách. Ông đã góp phần thúc đẩy các nhà văn như Ryszard Kapuscinski, Raoul Schrott, Irene Dische, Christoph Ransmayr và W.G. Sebald. Cùng với Gaston Salvatore, Enzensberger là người sáng lập tạp chí hàng tháng cánh tả TransAtlantik_{TransAtlantik}^German, mặc dù tạp chí văn học này chỉ tồn tại trong hai năm.

2.3. Khái niệm chính: "Công nghiệp ý thức"

Tác phẩm năm 1974 của Enzensberger, The consciousness industry; on literature, politics and the media (Ngành công nghiệp ý thức; về văn học, chính trị và truyền thông), đã tạo ra thuật ngữ "công nghiệp ý thức". Khái niệm này chỉ ra các cơ chế mà qua đó tâm trí con người được tái tạo thành một sản phẩm xã hội. Trong số các cơ chế này, hàng đầu là các tổ chức truyền thông đại chúng và giáo dục. Theo Enzensberger, ngành công nghiệp ý thức không sản xuất bất cứ thứ gì cụ thể; thay vào đó, công việc chính của nó là duy trì trật tự hiện có của sự thống trị của con người đối với con người. Hans Haacke đã mở rộng khái niệm công nghiệp ý thức để áp dụng cho nghệ thuật trong một hệ thống sản xuất, phân phối và tiêu dùng rộng lớn hơn. Haacke đặc biệt ngụ ý rằng các bảo tàng là nhà sản xuất nhận thức thẩm mỹ nhưng không thừa nhận quyền lực trí tuệ, chính trị và đạo đức của mình, và thay vì khuyến khích nhận thức thông minh, phê phán, các bảo tàng có xu hướng thúc đẩy sự xoa dịu.

2.4. Quan điểm phê phán và bình luận xã hội

Hans Magnus Enzensberger luôn thể hiện quan điểm phê phán và đưa ra những bình luận sắc sảo về các vấn đề xã hội đương đại. Ông đã chỉ trích cải cách chính tả tiếng Đức năm 1996, sự thống trị của Internet và quá trình xây dựng Liên minh Châu Âu. Trong cuốn sách Ach Europa! (1987), ông đã phân tích sâu sắc các đặc điểm văn hóa và chính trị của châu Âu, đồng thời sử dụng các thuật ngữ "Ossi" và "Wessi" để phản ánh sự khác biệt giữa hai miền nước Đức trước khi thống nhất. Quan điểm của ông về các vấn đề này thường mang tính thách thức và kích thích tư duy, khẳng định vai trò của ông như một trí thức không ngừng đặt câu hỏi về hiện trạng.

2.5. Đổi mới trong văn học và công nghệ

Enzensberger cũng có những đóng góp độc đáo trong việc kết hợp văn học và công nghệ. Ông đã sáng tạo và hợp tác xây dựng một cỗ máy tự động sáng tác thơ, được gọi là "Máy làm thơ Landsberger Poesieautomat" (Landsberger Poesieautomat_{Landsberger Poesieautomat}^German). Cỗ máy này đã được sử dụng trong Giải vô địch bóng đá thế giới 2006 để bình luận các trận đấu, thể hiện sự tìm tòi của ông về những hình thức biểu đạt nghệ thuật mới mẻ.

2.6. Hoạt động dịch thuật và sáng tạo khác

Hans Magnus Enzensberger là một dịch giả tài năng, đã dịch các tác phẩm của nhiều tác giả quốc tế nổi tiếng như Adam Zagajewski, Lars Gustafsson, Pablo Neruda, W. H. Auden và César Vallejo.

Ngoài thơ và tiểu luận, ông còn dấn thân vào nhiều thể loại sáng tạo khác:

• Kịch:** Ông đồng sáng tác lời nhạc kịch cho vở opera thứ năm The Palace của Aulis Sallinen cùng với Irene Dische. Buổi công diễn sân khấu một vở kịch dựa trên trường ca của ông Der Untergang der Titanic (Sự chìm đắm của tàu Titanic) vào ngày 7 tháng 5 năm 1980 đã được đạo diễn bởi George Tabori tại Nhà hát Werkraumtheater Munich.
• Điện ảnh:** Ông tham gia vào các dự án phim.
• Opera và Kịch phát thanh:** Ông viết lời nhạc kịch và các tác phẩm kịch phát thanh.
• Phóng sự:** Thực hiện các tác phẩm báo chí mang tính phóng sự.
• Văn học thiếu nhi:** Ông viết tiểu thuyết và một số sách cho trẻ em, bao gồm The Number Devil (Con quỷ số học), một cuốn sách khám phá thế giới toán học, đã được dịch sang 34 ngôn ngữ và Wo warst du, Robert? (Robert, con ở đâu?).

5.1. Tác động đến xã hội và văn hóa

Hans Magnus Enzensberger là một trí thức có ảnh hưởng lớn đến phong trào sinh viên Tây Đức năm 1968, với những bài viết của ông trên tạp chí Kursbuch_Kursbuch^German đã góp phần định hình tinh thần phản kháng của thế hệ này. Ông được nhìn nhận là một nhà thơ xã hội quan trọng sau Bertolt Brecht, thường xuyên đưa ra những phê phán văn minh về xã hội hiện đại. Thông qua phong cách châm biếm, mỉa mai và các chủ đề về bất ổn xã hội, các vấn đề giai cấp trong thơ ca, Enzensberger đã khuyến khích tư duy phản biện và nâng cao nhận thức về các cấu trúc quyền lực. Khái niệm "công nghiệp ý thức" của ông đã mở ra một hướng mới để phân tích cách truyền thông và giáo dục định hình tâm trí con người, duy trì trật tự thống trị hiện có, điều này có ý nghĩa to lớn trong các cuộc thảo luận về truyền thông và quyền lực. Những đóng góp của ông đã góp phần quan trọng vào sự phát triển trí tuệ và văn hóa của Đức và quốc tế.

5.2. Đánh giá lịch sử

Hans Magnus Enzensberger được lịch sử đánh giá là một trong những nhà văn và trí thức hàng đầu của Đức thời hậu chiến, nổi bật với sự độc lập trong tư duy và khả năng thích nghi với những thay đổi của thời đại mà không đánh mất lập trường phê phán. Ông là một "nhà trí thức tức giận" trong những năm đầu sự nghiệp, nhưng sau đó đã phát triển thành một nhà phân tích xã hội sắc sảo, không ngại thách thức các khuôn mẫu và đưa ra những bình luận táo bạo về các vấn đề nóng bỏng. Sự đa dạng trong các thể loại sáng tác, từ thơ ca, tiểu luận đến tiểu thuyết, kịch và sách thiếu nhi, đã khẳng định vị thế độc đáo của ông trong nền văn học. Dù có những thay đổi trong quan điểm chính trị theo thời gian, ông vẫn duy trì tinh thần phê phán và sự quan tâm sâu sắc đến các vấn đề của con người, đặc biệt là quyền lực, truyền thông và xã hội.