1. Tổng quan
Tạ Trường Đình (謝長廷Tạ Trường ĐìnhChinese, sinh ngày 18 tháng 5 năm 1946) là một chính khách Đài Loan và cựu luật sư bào chữa. Ông là người đồng sáng lập Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) và từng hai lần giữ chức Chủ tịch đảng. Hsieh đã kinh qua nhiều chức vụ quan trọng trong chính quyền Đài Loan, bao gồm nghị viên Hội đồng thành phố Đài Bắc, ủy viên Lập pháp viện, Thị trưởng Cao Hùng và Thủ tướng Trung Hoa Dân Quốc (Viện trưởng Hành chính viện) dưới thời Tổng thống Trần Thủy Biển.
Ông là ứng cử viên Tổng thống của DPP trong cuộc bầu cử năm 2008 nhưng thất bại trước Mã Anh Cửu. Từ năm 2016 đến 2024, ông giữ vai trò Đại diện Đài Loan tại Nhật Bản. Tạ Trường Đình được biết đến là một chính trị gia có tư tưởng chính trị trung tả, với sự nghiệp nổi bật trong việc thúc đẩy dân chủ, cải thiện môi trường đô thị và củng cố quan hệ quốc tế của Đài Loan. Ông được coi là một nhân vật có tầm nhìn xa trong việc cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn phẩm giá quốc gia, đồng thời là người ủng hộ mạnh mẽ các vấn đề xã hội tiến bộ.
2. Cuộc sống ban đầu và giáo dục
Tạ Trường Đình có một thời thơ ấu và nền tảng học vấn vững chắc, tạo tiền đề cho sự nghiệp sau này của ông trong cả lĩnh vực pháp luật lẫn chính trị.
2.1. Thời thơ ấu và nền tảng học vấn
Tạ Trường Đình sinh ngày 18 tháng 5 năm 1946 tại Dadaocheng, Đài Bắc (nay thuộc Khu Đại Đồng), là con trai thứ hai trong gia đình có năm anh em của một thầy thuốc đông y. Khi còn học trung học, ông là một vận động viên thể dục dụng cụ và từng giành giải vô địch nội dung vòng treo tại Giải Thể thao tỉnh Đài Loan (tương đương Đại hội Thể thao Quốc gia). Trước khi vào đại học, ông từng làm người bán thực phẩm.
Ông tốt nghiệp Đại học Quốc gia Đài Loan với bằng Cử nhân Luật (LL.B). Sau đó, ông sang Nhật Bản du học tại Trường Luật Sau Đại học của Đại học Kyoto theo học bổng của Bộ Giáo dục Nhật Bản, chuyên ngành triết học pháp luật dưới sự hướng dẫn của giáo sư Kato Shinpei. Ông đã hoàn thành chương trình Thạc sĩ Luật và tiếp tục học lên tiến sĩ, hoàn thành các môn học nhưng không bảo vệ luận án tiến sĩ. Ông trở về Đài Loan vào tháng 11 năm 1976 do cha ông bị ốm.
2.2. Sự nghiệp pháp luật ban đầu
Sau khi trở về Đài Loan, Tạ Trường Đình hành nghề luật sư từ năm 1969 đến 1981. Ông gia nhập "Hội Luật so sánh Trung Quốc" (nay là Hội Luật Đài Loan) do Yao Chia-wen và một số người khác thành lập, nơi ông làm quen với Trần Thủy Biển và Tô Trinh Xương. Một cột mốc quan trọng trong sự nghiệp pháp luật của ông là vai trò luật sư bào chữa cho Yao Chia-wen trong Vụ án Mỹ Lệ Đảo năm 1979, một vụ việc đã làm rung chuyển nền chính trị Đài Loan dưới chế độ thiết quân luật. Vai trò này đã trở thành bước đệm quan trọng, định hình con đường chính trị của ông.
3. Sự nghiệp chính trị
Tạ Trường Đình là một nhân vật chủ chốt trong quá trình chuyển đổi dân chủ của Đài Loan, từ việc tham gia phong trào ngoài đảng đến việc thành lập Đảng Dân chủ Tiến bộ và giữ nhiều chức vụ cấp cao trong chính phủ.
3.1. Thành lập Đảng Dân chủ Tiến bộ
Trước khi Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) được thành lập vào năm 1986, Tạ Trường Đình, cùng với Trần Thủy Biển và Lâm Chính Kiệt, được biết đến là "ba chàng lính ngự lâm" của Phong trào ngoài đảng (tangwai). Ông đóng vai trò trung tâm trong việc sáng lập các tổ chức ngoài đảng như "Hội Liên hữu các nhà văn biên tập ngoài đảng" và "Hội nghiên cứu chính sách công ngoài đảng". Đặc biệt, vào ngày 28 tháng 9 năm 1986, khi DPP được thành lập từ hai tổ chức ngoài đảng, chính ông là người đã đề xuất tên gọi hiện tại của đảng và là thành viên chủ chốt trong việc soạn thảo cương lĩnh của đảng. Ông đã hai lần giữ chức Chủ tịch Đảng Dân chủ Tiến bộ, lần đầu từ năm 2000 đến 2002 và lần thứ hai là quyền Chủ tịch vào năm 2008.
3.2. Các hoạt động chính trị ban đầu
Tạ Trường Đình bắt đầu sự nghiệp chính trị của mình với tư cách là nghị viên Hội đồng thành phố Đài Bắc, phục vụ hai nhiệm kỳ từ năm 1981 đến 1988. Sau đó, ông được bầu làm ủy viên Lập pháp viện vào năm 1989 và tái đắc cử vào năm 1992, giữ chức vụ này đến năm 1996. Năm 1994, ông ra tranh cử chức Thị trưởng Đài Bắc nhưng thất bại trong vòng sơ bộ trước Trần Thủy Biển. Vào tháng 9 năm 1995, ông được Đảng Dân chủ Tiến bộ đề cử làm ứng cử viên Phó Tổng thống cùng với Bành Minh Mẫn trong cuộc bầu cử Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc năm 1996. Cặp đôi này về nhì với 21,1% tổng số phiếu bầu. Năm 1997, Hsieh đã thành công trong việc đàm phán để kẻ tấn công trong vụ khủng hoảng con tin gia đình Alexander đầu hàng, giúp nâng cao vị thế và danh tiếng của ông trên toàn quốc.
3.3. Nhiệm kỳ Thị trưởng Cao Hùng
Bất ngờ, Tạ Trường Đình đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Thị trưởng Cao Hùng năm 1998, đánh bại đối thủ Ngô Đôn Nghĩa của Quốc Dân Đảng với cách biệt 4.565 phiếu. Trong hai nhiệm kỳ làm thị trưởng (1998-2005), chính quyền của ông tập trung vào việc cải thiện chất lượng nước các con sông xung quanh và đại tu tổng thể cảng Cao Hùng. Ông cũng ủng hộ việc đặt cảng này, vốn chủ yếu do chính phủ trung ương điều hành, dưới quyền tài phán của Chính quyền thành phố Cao Hùng.
Dưới sự lãnh đạo của Tạ Trường Đình, các nỗ lực làm sạch sông Ái Hà bị ô nhiễm nặng đã bắt đầu vào năm 1999 và hoàn thành vào năm 2002, biến con sông từ "sông rác" thành biểu tượng xanh của thành phố. Ông cũng đóng vai trò lớn trong việc thành lập Tàu điện ngầm Cao Hùng (Kaohsiung Metro), cải thiện đáng kể cơ sở hạ tầng giao thông đô thị. Những thành tựu này đã giúp Hsieh nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ người dân Cao Hùng, với tỷ lệ hài lòng đạt 74% và tỷ lệ ủng hộ lên đến 82,6% vào tháng 12 năm 2004. Ông đã tái đắc cử nhiệm kỳ bốn năm vào năm 2002, đánh bại ứng cử viên Hoàng Tuấn Anh của Đảng Thân Dân với cách biệt 24.838 phiếu (3,22%). Trong nhiệm kỳ này, ông cũng tích cực triển khai ngoại giao đô thị, thúc đẩy quan hệ với các nước như Hàn Quốc, Hoa Kỳ và Senegal.
3.4. Nhiệm kỳ Thủ tướng
Vào tháng 1 năm 2005, Tạ Trường Đình được bổ nhiệm làm Thủ tướng Trung Hoa Dân Quốc, khiến ông phải rời bỏ chức vụ Thị trưởng Cao Hùng. Trần Kỳ Mại kế nhiệm ông làm quyền thị trưởng.
Trong nhiệm kỳ Thủ tướng, ông chủ trương triết lý "hòa giải và cộng sinh", kêu gọi đối thoại với Quốc Dân Đảng và Trung Quốc đại lục. Tuy nhiên, nhiệm kỳ của ông gặp phải nhiều thách thức, đặc biệt là vụ bê bối lao động nước ngoài của Tàu điện ngầm Cao Hùng. Các chính trị gia Quốc Dân Đảng đã yêu cầu ông từ chức sau khi vụ bê bối này nổ ra. Cuối cùng, Tạ Trường Đình đã từ chức Thủ tướng vào tháng 1 năm 2006, chịu trách nhiệm về thất bại nặng nề của Đảng Dân chủ Tiến bộ trong cuộc bầu cử địa phương "Ba trong một" năm 2005.
Sau khi từ chức, ông tiếp tục tranh cử Thị trưởng Đài Bắc vào năm 2006, nhưng đã thất bại trước ứng cử viên Hách Long Bân của Quốc Dân Đảng với cách biệt 166.216 phiếu (12,92%). Thất bại này được dự đoán từ trước do Đài Bắc vốn được coi là thành trì của Quốc Dân Đảng.
3.5. Chiến dịch tranh cử Tổng thống năm 2008
Tạ Trường Đình được coi là một ứng cử viên hàng đầu cho đề cử của Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) trong cuộc bầu cử Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc năm 2008. Ông chính thức tuyên bố ý định tranh cử vào ngày 16 tháng 2 năm 2007, là người thứ hai sau Mã Anh Cửu của Quốc Dân Đảng. Tạ Trường Đình đã giành chiến thắng trong vòng sơ bộ của DPP với 45% phiếu bầu và được tuyên bố là ứng cử viên Tổng thống của đảng sau khi ba đối thủ chính của ông đều nhượng bộ.
Vào tháng 7 năm 2007, ông đã thăm Hoa Kỳ, đặt tên chuyến đi là "hành trình của Tình yêu và Niềm tin" (「愛與信任」之旅Ái dữ Tín nhiệm chi lữChinese). Tháng 9 năm 2007, Hsieh công khai tuyên bố ông đang tranh cử chức Tổng thống của "quốc gia Đài Loan" (台灣國Đài Loan QuốcChinese), nhấn mạnh rằng việc "công nhận bản thân (người Đài Loan) là một quốc gia trước tiên và sau đó đấu tranh cho những gì chúng ta muốn trong các cuộc đàm phán với các quốc gia khác" là điều quan trọng. Liên quan đến cáo buộc tham nhũng của Quốc Dân Đảng chống lại ông, một cuộc điều tra đã được tiến hành vào năm 2007 nhưng kết thúc vào tháng 9 cùng năm với tuyên bố rằng ông sẽ không bị buộc tội.
Đối với ý tưởng "thị trường chung hai bờ eo biển" của Mã Anh Cửu, Tạ Trường Đình cho rằng nếu Đài Loan chỉ tập trung vào kinh tế, nước này sẽ trở thành Hồng Kông và Ma Cao, với mục tiêu duy nhất là kiếm tiền. Ông tin rằng việc cải thiện kinh tế cũng quan trọng như việc bảo tồn phẩm giá quốc gia, và mục tiêu của phát triển kinh tế không chỉ là kiếm tiền mà còn là nâng cao hạnh phúc của người dân.
Sau màn trình diễn yếu kém của DPP trong cuộc bầu cử Lập pháp viện năm 2008, Tạ Trường Đình đã thay thế Trần Thủy Biển làm Chủ tịch đảng. Vào tháng 1 năm 2008, ông cáo buộc ứng cử viên Mã Anh Cửu có Thẻ xanh của Hoa Kỳ. Các cuộc điều tra sau đó tiết lộ rằng một trong những người chị em của Mã và một trong hai con gái của ông là công dân Hoa Kỳ. Tạ Trường Đình tuyên bố rằng nếu Mã công khai bằng chứng tài liệu rằng ông đã từ bỏ thẻ xanh, ông sẽ rút khỏi cuộc bầu cử.
Cuộc bầu cử tổng thống năm 2008 đã gây thất vọng lớn cho Tạ Trường Đình và DPP, vì ông thua với cách biệt lớn hơn dự kiến là 17%. Ông đã tuyên bố rằng nếu thua cuộc bầu cử này, ông sẽ không tranh cử nữa. Để chịu trách nhiệm về thất bại, ông đã từ chức Chủ tịch DPP. Thái Anh Văn sau đó được bầu làm Chủ tịch mới của DPP. Mặc dù vậy, vào tháng 7 năm 2010, Tạ Trường Đình đã tranh cử và giành được một ghế trong Ban Thường vụ Trung ương DPP, sau đó ông đã xin lỗi vì đã phá vỡ lời thề rút khỏi chính trường.
3.6. Đại diện tại Nhật Bản
Vào tháng 3 năm 2016, các phương tiện truyền thông địa phương đưa tin rằng Tạ Trường Đình đã chấp nhận vị trí Đại diện Đài Loan tại Nhật Bản trong chính quyền của Thái Anh Văn. Ông chính thức xác nhận việc bổ nhiệm này vào cuối tháng 4 và có chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Nhật Bản vào ngày 9 tháng 6 năm 2016. Việc bổ nhiệm ông được giới chuyên gia đánh giá tích cực, cho rằng điều này thể hiện sự thay đổi trọng tâm chính sách đối ngoại của Đài Loan từ quan hệ với Trung Quốc đại lục và Hoa Kỳ sang Chính sách Hướng Nam Mới.
Tạ Trường Đình đã thảo luận về khả năng dỡ bỏ các hạn chế của Đài Loan đối với việc nhập khẩu thực phẩm từ Tỉnh Fukushima, vốn được áp đặt sau Động đất và sóng thần Tōhoku năm 2011 và Thảm họa hạt nhân Fukushima Daiichi. Ông là người có sự am hiểu sâu sắc về Nhật Bản (知日派tri nhật pháiJapanese) và được gọi là "chính trị gia thấu hiểu Nhật Bản". Ông từng thành lập "Hiệp hội Hữu nghị Đài-Nhật của DPP" vào năm 2000 và giữ chức hội trưởng đầu tiên. Ông cũng cho rằng mối quan hệ Đài Loan-Nhật Bản có thể mang lại lợi ích chung, một phần do ảnh hưởng từ người cha được giáo dục theo kiểu Nhật Bản và sự phát triển cơ sở hạ tầng trong thời kỳ Đài Loan thuộc Nhật. Ông từng bị sốc khi so sánh Đài Loan dưới thiết quân luật với Nhật Bản trong thời gian học tại Đại học Kyoto (1972-1976), điều này thúc đẩy ông trở thành luật sư bào chữa cho người nghèo và tham gia chính trường sau Vụ án Mỹ Lệ Đảo.
Vào cuối tháng 10 năm 2019, dù không được mời chính thức, Tạ Trường Đình đã tham dự lễ đăng quang của Thiên hoàng Naruhito tại Hoàng cung Nhật Bản với tư cách khách mời, thể hiện mối quan hệ không chính thức nhưng vững chắc giữa Đài Loan và Nhật Bản. Ông rời chức vụ vào giữa tháng 8 năm 2024 và được thay thế bởi Lý Dật Dương.
4. Triết lý chính trị và quan hệ hai bờ eo biển
Tạ Trường Đình nổi bật với triết lý chính trị "hòa giải và cộng sinh" cùng với những quan điểm tiên phong về quan hệ hai bờ eo biển và các vấn đề xã hội.
4.1. Tư tưởng chính trị cốt lõi
Tư tưởng chính trị cốt lõi của Tạ Trường Đình được thể hiện rõ nét qua khái niệm "hòa giải và cộng sinh" (和解と共生hòa giải dữ cộng sinhJapanese), mà ông đã chủ trương trong nhiệm kỳ Thủ tướng (2005-2006). Triết lý này nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng sự hiểu biết, xích lại gần nhau và cùng tồn tại hòa bình giữa các bên, cả trong chính trị nội bộ lẫn quan hệ đối ngoại. Ông tin rằng việc cải thiện kinh tế phải đi đôi với việc bảo tồn phẩm giá quốc gia, và mục tiêu cuối cùng của phát triển kinh tế là nâng cao hạnh phúc của người dân.
4.2. Quan điểm về quan hệ hai bờ eo biển
Tạ Trường Đình có những quan điểm đặc biệt về quan hệ giữa Đài Loan và Trung Quốc đại lục. Vào tháng 10 năm 2012, ông đã có chuyến thăm đại lục kéo dài năm ngày với tư cách cá nhân, trở thành quan chức cấp cao nhất của Đảng Dân chủ Tiến bộ từng đến thăm. Trong chuyến đi này, ông đã đến Hạ Môn, Đảo Đông Sơn ở Phúc Kiến và Bắc Kinh, gặp gỡ các quan chức cấp cao của Trung Quốc như Đại Bỉnh Quốc, Trần Vân Lâm và Vương Nghị.
Mặc dù cả hai bên đều đồng ý về Chính sách một Trung Quốc, Tạ Trường Đình lại ưu tiên một sự đồng thuận mới mà ông gọi là "hai bờ hai hiến pháp" (憲法各表hiến pháp các biểuChinese) thay vì Đồng thuận năm 1992. Ông đã tái khẳng định sáng kiến này trong chuyến thăm Hoa Kỳ vào tháng 4 năm 2013, kêu gọi Bắc Kinh chấp nhận sự khác biệt trên Eo biển Đài Loan để hai bên có thể tạo điều kiện cho đối thoại.
Vào cuối tháng 6 năm 2013, Tạ Trường Đình tham dự một diễn đàn hai ngày về quan hệ hai bờ eo biển tại Hồng Kông. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tin cậy lẫn nhau giữa DPP và Bắc Kinh, đồng thời khẳng định rằng tất cả các cuộc trao đổi song phương giữa hai bờ eo biển phải mang lại lợi ích cho công chúng và đáp ứng nhu cầu của họ. Ông cũng một lần nữa lặp lại quan điểm "các hiến pháp với những diễn giải khác nhau" của mình, cho rằng Đài Bắc và Bắc Kinh có thể cùng tồn tại nếu cả hai bên tôn trọng tính hợp pháp hiến pháp của nhau.
Về Tranh chấp Quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Tạ Trường Đình tuyên bố rằng "Quần đảo Điếu Ngư là một phần của Đài Loan". Tuy nhiên, ông cũng cho rằng "vấn đề chủ quyền và quyền đánh bắt cá phải được tách biệt", đề xuất "tạm thời gác lại các cuộc đàm phán về chủ quyền" để tìm kiếm giải pháp thực tế hơn.
4.3. Vận động cho các vấn đề xã hội
Tạ Trường Đình là người ủng hộ mạnh mẽ Hôn nhân đồng giới. Vào ngày 23 tháng 4 năm 2023, ông lần đầu tiên tham gia sự kiện "Tokyo Rainbow Pride" và bày tỏ mong muốn "cho nhiều người biết về tình yêu đa dạng, hôn nhân đa dạng, sự tôn trọng nhân quyền và tiến bộ của Đài Loan". Ông tiếp tục tham gia sự kiện này vào ngày 21 tháng 4 năm 2024, phát biểu rằng "kể từ khi hôn nhân đồng giới được hợp pháp hóa tại Đài Loan, tỷ lệ người ủng hộ hôn nhân đồng giới đã tăng lên, và vì điều đó đã thành công ở Đài Loan, nó cũng nên thành công ở Nhật Bản".
5. Đời tư
Tạ Trường Đình kết hôn với Du Phương Chi (游芳枝Du Phương ChiChinese). Họ có một con gái và một con trai là Tạ Duy Chu (Hsieh Wei-chou), người từng phục vụ trong quân đội tại Đảo Đông Dẫn và là nghị viên Hội đồng thành phố Đài Bắc từ năm 2014. Mẹ ông qua đời vào năm 2007.
Ngoài sự nghiệp chính trị, Tạ Trường Đình còn có sở thích về âm nhạc. Năm 2000, ông cùng chín chính trị gia khác của Đảng Dân chủ Tiến bộ đã trình diễn các bài hát truyền thống Đài Loan trong một bản tái phát hành của album Oh! Formosa. Sau đó, ông học chơi Ocarina và phát hành album riêng của mình vào năm 2005.
Về nguồn gốc gia đình, Tạ Trường Đình lần đầu tiên tuyên bố có một phần dòng dõi Thổ dân Đài Loan vào năm 2005, và ông rất yêu thích âm nhạc của người Bunun. Ông cũng là người Hán gốc Mân Nam thế hệ thứ bảy; tổ tiên của ông là Tạ Quang Ngọc (謝光玉Tạ Quang NgọcChinese) đã di cư từ Đồng Sơn, một ngôi làng ở tỉnh Phúc Kiến, mà nay là một phần của huyện Đông Sơn.
6. Di sản và đánh giá
Di sản của Tạ Trường Đình gắn liền với những đóng góp quan trọng cho tiến trình dân chủ hóa Đài Loan, các thành tựu cải cách đô thị và nỗ lực ngoại giao, song cũng không tránh khỏi những tranh cãi trong sự nghiệp chính trị của mình.
6.1. Thành tựu và đánh giá tích cực
Tạ Trường Đình được đánh giá cao với vai trò là người đồng sáng lập Đảng Dân chủ Tiến bộ, góp phần quan trọng vào sự phát triển của phong trào dân chủ và hệ thống đa đảng tại Đài Loan. Trong hai nhiệm kỳ làm Thị trưởng Cao Hùng, ông đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, bao gồm việc cải thiện chất lượng nước sông Ái Hà, xây dựng hệ thống Tàu điện ngầm Cao Hùng, phát triển cơ sở hạ tầng giao thông, cũng như thúc đẩy phát triển văn hóa và bảo tồn di tích lịch sử. Những đóng góp này đã giúp ông nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ và tỷ lệ hài lòng cao từ người dân Cao Hùng.
Với kinh nghiệm du học tại Nhật Bản và sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa, chính trị Nhật Bản, ông được mệnh danh là "chính trị gia thấu hiểu Nhật Bản" (知日派tri nhật pháiJapanese) và đã có những đóng góp tích cực trong việc củng cố quan hệ giữa Đài Loan và Nhật Bản trong vai trò Đại diện tại Nhật Bản.
6.2. Chỉ trích và tranh cãi
Mặc dù có nhiều thành tựu, sự nghiệp chính trị của Tạ Trường Đình cũng vướng phải một số chỉ trích và tranh cãi. Ông đã từ chức Thủ tướng vào tháng 1 năm 2006 để chịu trách nhiệm về thất bại nặng nề của Đảng Dân chủ Tiến bộ trong cuộc bầu cử địa phương năm 2005. Bên cạnh đó, ông cũng bị các chính trị gia Quốc Dân Đảng yêu cầu từ chức liên quan đến vụ bê bối lao động nước ngoài của Tàu điện ngầm Cao Hùng trong thời gian ông làm thị trưởng.
Vào năm 2008, trong bối cảnh các cáo buộc tham nhũng chống lại cựu Tổng thống Trần Thủy Biển, con gái của ông Trần là Trần Hạnh Dư đã tuyên bố rằng "Tô Trinh Xương, Tạ Trường Đình và Trần Cúc cũng đã nhận tiền từ cha cô ấy". Tuy nhiên, Tạ Trường Đình đã phủ nhận những cáo buộc này, ông bày tỏ sự biết ơn đối với Trần Thủy Biển vì đã giúp đỡ chiến dịch tranh cử của mình nhưng khẳng định không nhận tiền từ ông Trần. Các cuộc điều tra sau đó cũng đã xóa bỏ những cáo buộc sai trái đối với ông.