1. Tổng quan
Ernst David Bergmann (ארנסט דוד ברgmanErnst David BergmannHebrew; 1903 - ngày 6 tháng 4 năm 1975) là một nhà khoa học hạt nhân và nhà hóa học nổi tiếng người Israel. Ông được rộng rãi công nhận là "cha đẻ của Chương trình hạt nhân Israel", người đã đặt nền móng và lãnh đạo sự phát triển của khả năng hạt nhân cho quốc gia này. Vai trò tiên phong của Bergmann trong các lĩnh vực khoa học và quốc phòng của Israel là không thể phủ nhận, khi ông nắm giữ nhiều vị trí cấp cao, bao gồm trưởng bộ phận khoa học của Lực lượng Phòng vệ Israel và chủ tịch đầu tiên của Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel (IAEC). Di sản của ông không chỉ dừng lại ở các đóng góp học thuật trong hóa học hữu cơ và hóa học flo, mà còn nằm ở tầm ảnh hưởng sâu rộng đối với chính sách khoa học và an ninh quốc gia của Israel, đồng thời đặt ra những câu hỏi về tính minh bạch của chương trình hạt nhân, một chủ đề tiếp tục được thảo luận trong bối cảnh địa chính trị khu vực.
2. Cuộc đời và học vấn ban đầu
Ernst David Bergmann sinh ra tại Đức vào năm 1903. Cha của ông là Judah Bergmann, một Rabbi. Ông theo học ngành hóa học tại Đại học Berlin dưới sự hướng dẫn của Wilhelm Schlenk. Bergmann đã hoàn thành bằng Tiến sĩ của mình vào năm 1927. Sau khi lấy bằng, ông tiếp tục làm việc tại Đại học Berlin và đồng tác giả cuốn "Sổ tay Toàn diện về Hóa học Hữu cơ" (Ausführliches Lehrbuch der Organischen ChemieSổ tay Toàn diện về Hóa học Hữu cơGerman) cùng với Schlenk. Cuốn sổ tay này được xuất bản thành hai tập vào các năm 1932 và 1939. Tuy nhiên, do Bergmann là người Do Thái, tên của ông đã bị loại bỏ khỏi trang bìa của tập thứ hai khi Đức Quốc Xã nắm quyền.
3. Di cư và sự nghiệp ban đầu
Sau khi Đảng Quốc Xã lên nắm quyền vào năm 1933, Bergmann đã rời Đức đến Luân Đôn. Tại đây, ông bắt đầu hợp tác với Chaim Weizmann, một nhà hóa học nổi tiếng và nhà lãnh đạo chủ nghĩa Zion. Mặc dù Sir Robert Robinson đã đề nghị một vị trí tại Đại học Oxford, Bergmann đã từ chối lời mời này, một quyết định mà Robinson sau này vẫn nhắc lại với sự tức giận. Chưa đầy một năm sau, vào ngày 1 tháng 1 năm 1934, Bergmann rời Châu Âu và di cư đến Palestine ủy trị để làm việc tại Viện Nghiên cứu Daniel Sieff ở Rehovot. Trong suốt Chiến tranh thế giới thứ hai, ông tham gia vào các dự án quốc phòng cho các lực lượng Pháp, Anh và Hoa Kỳ. Một năm sau khi chiến tranh kết thúc, Bergmann trở lại Viện Sieff, nơi sau này phát triển thành Viện Khoa học Weizmann.
4. Các hoạt động và thành tựu nổi bật
Ernst David Bergmann được bổ nhiệm vào nhiều vị trí cấp cao trong chính phủ, góp phần định hình chính sách khoa học và quốc phòng, đặc biệt là lãnh đạo chương trình hạt nhân của Israel và đóng góp đáng kể vào lĩnh vực học thuật.
4.1. Phục vụ công chúng và lãnh đạo khoa học
Ernst David Bergmann được bổ nhiệm làm trưởng bộ phận khoa học của Lực lượng Phòng vệ Israel vào tháng 8 năm 1948, chỉ vài tháng sau khi nhà nước Israel được thành lập. Vào ngày 15 tháng 7 năm 1951, ông trở thành cố vấn khoa học cho Bộ trưởng Quốc phòng. Đến đầu năm 1952, ông đảm nhiệm vai trò giám đốc nghiên cứu của Cục Nghiên cứu và Hạ tầng thuộc Bộ Quốc phòng Israel. Những vị trí này cho phép ông có ảnh hưởng sâu sắc đến chính sách khoa học và công nghệ của quốc gia, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng. Ông đóng vai trò trung tâm trong việc định hình hướng đi khoa học của Israel trong những năm đầu lập quốc.
4.2. Vai trò trong chương trình hạt nhân Israel
Vào tháng 6 năm 1952, Thủ tướng David Ben-Gurion đã bổ nhiệm Ernst David Bergmann làm chủ tịch đầu tiên của Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel (IAEC). Dưới vai trò này, Bergmann đã đóng một vai trò then chốt trong việc đặt nền móng và lãnh đạo Chương trình hạt nhân Israel cùng với Ben-Gurion và Bộ trưởng Quốc phòng Shimon Peres. Hoạt động của IAEC được giữ bí mật tuyệt đối, và sự tồn tại của cơ quan này không được công chúng biết đến cho đến khi Bergmann tiết lộ vào năm 1954.
Chương trình hạt nhân của Israel có sự hợp tác quan trọng với Pháp. Vào ngày 13 tháng 2 năm 1960, Pháp đã tiến hành thành công vụ thử hạt nhân đầu tiên của mình với quy mô 65 kiloton dưới lòng đất tại Sa mạc Sahara ở Algeria. Các chuyên gia tin rằng Israel đã tham gia vào vụ thử hạt nhân này hoặc được chia sẻ kết quả. Cùng năm 1960, Ben-Gurion đã tới Pháp để thảo luận với Tổng thống Charles de Gaulle. Hai bên đã đạt được thỏa thuận, theo đó chính phủ Pháp sẽ rút khỏi việc hỗ trợ trực tiếp chương trình hạt nhân của Israel, nhưng các công ty Pháp vẫn tiếp tục giúp đỡ. Các công ty này đã xây dựng Lò phản ứng hạt nhân Dimona tại Dimona cho Israel trước khi rút đi. Chương trình hạt nhân của Israel được tài trợ không thông qua ngân sách nhà nước mà thông qua việc gây quỹ từ những người Do Thái Mỹ giàu có. Với "Kế hoạch Dimona", Israel đã tiếp thu công nghệ hạt nhân của Pháp và thành công trong việc phát triển khả năng vũ khí hạt nhân.
Vào tháng 6 năm 1964, sau khi Ben-Gurion được thay thế bởi Levi Eshkol, Bergmann đã đề nghị từ chức nhưng được thuyết phục ở lại thêm hai năm nữa. Ông chính thức từ chức chủ tịch IAEC và hai vị trí tại Bộ Quốc phòng vào ngày 1 tháng 4 năm 1966.
4.3. Hoạt động học thuật và các ấn phẩm
Cũng trong năm 1952, Bergmann rời Viện Khoa học Weizmann để đảm nhiệm vị trí trưởng khoa hóa học hữu cơ tại Đại học Hebrew Jerusalem. Trong hai năm tiếp theo, ông cũng làm việc với các sinh viên sau đại học tại Technion - Viện Công nghệ Israel ở Haifa. Trong suốt cuộc đời mình, Bergmann đã xuất bản hơn 500 bài báo khoa học được bình duyệt trên các tạp chí quốc tế. Ông đã có những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực hóa học flo.
5. Đời sống cá nhân
Ernst David Bergmann đã kết hôn với Ottilie Blum, một nhà hóa học. Các thông tin chi tiết về đời sống cá nhân của ông ngoài sự nghiệp khoa học và quốc phòng thường không được công bố rộng rãi do tính chất bí mật của nhiều công việc mà ông đảm nhiệm.
6. Qua đời
Ernst David Bergmann qua đời vào ngày 6 tháng 4 năm 1975, hưởng thọ 71 tuổi. Sự ra đi của ông đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên quan trọng trong lịch sử khoa học và quốc phòng của Israel.
7. Giải thưởng và công nhận
Trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình, Ernst David Bergmann đã nhận được nhiều giải thưởng cao quý nhằm công nhận những đóng góp to lớn của ông:
- Năm 1956, Bergmann được trao Giải Weizmann cho những công trình của ông trong lĩnh vực hóa học hữu cơ và vì những nỗ lực thúc đẩy khoa học lý thuyết và thực tiễn ở Israel.
- Năm 1968, ông được trao Giải Israel trong lĩnh vực khoa học đời sống, một trong những giải thưởng danh giá nhất của quốc gia này.
8. Di sản và đánh giá lịch sử
Di sản của Ernst David Bergmann được đánh giá từ nhiều khía cạnh, bao gồm những đóng góp tích cực cho an ninh quốc gia Israel và các cuộc tranh cãi liên quan đến tính minh bạch của chương trình hạt nhân.
8.1. Đánh giá tích cực
Các đánh giá tích cực về Ernst David Bergmann chủ yếu tập trung vào vai trò không thể thay thế của ông trong việc xây dựng Chương trình hạt nhân Israel, một yếu tố được coi là nền tảng cho chiến lược răn đe của quốc gia. Ông đã cùng với David Ben-Gurion và Shimon Peres tạo nên một năng lực phòng thủ mang tính đột phá cho Israel, giúp đảm bảo an ninh trong một khu vực đầy biến động. Những đóng góp của ông trong lĩnh vực khoa học, đặc biệt là trong hóa học hữu cơ và hóa học flo, cũng được ghi nhận rộng rãi, với hàng trăm bài báo khoa học được xuất bản. Sự lãnh đạo của ông trong các cơ quan quốc phòng và khoa học đã góp phần định hình chính sách nghiên cứu và phát triển của Israel trong những năm đầu thành lập.
8.2. Tranh cãi và phê bình
Mặc dù có những đóng góp to lớn, di sản của Bergmann không tránh khỏi những tranh cãi, đặc biệt liên quan đến tính bí mật của Chương trình hạt nhân Israel mà ông là người đứng đầu. Quyết định duy trì một chính sách "mơ hồ hạt nhân" (nuclear ambiguity) - không xác nhận cũng không phủ nhận sự tồn tại của vũ khí hạt nhân - đã tạo ra những cuộc thảo luận quốc tế về minh bạch và ổn định khu vực. Việc chương trình được phát triển trong vòng bí mật tuyệt đối, ngay cả đối với công chúng Israel và các đồng minh, đã làm dấy lên những câu hỏi về trách nhiệm và sự giám sát dân chủ đối với các dự án nhạy cảm như vậy. Một số nhà phê bình cũng đặt vấn đề về sự thiếu minh bạch trong tài chính, khi chương trình được gây quỹ từ các nhà tài trợ tư nhân thay vì thông qua ngân sách nhà nước, điều này có thể ảnh hưởng đến quy trình kiểm toán và trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, những người ủng hộ ông lập luận rằng sự bí mật là cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia trong một môi trường thù địch.