1. Thời niên thiếu và Giáo dục
Assef Shawkat sinh ngày 15 tháng 1 năm 1950 tại làng Al-Madehleh thuộc khu vực Tartus, Syria, trong một gia đình Alawite có điều kiện khiêm tốn. Ông lớn lên trong một môi trường bình dị và sau đó theo học luật và lịch sử tại Đại học Damascus.
Vào năm 1968, ông vào Khoa Luật của Đại học Damascus và trở thành một thành viên của Đảng Ba'ath. Từ năm 1972 đến 1976, ông tiếp tục nghiên cứu lịch sử tại cùng trường đại học, với luận án tiến sĩ về Cuộc nổi dậy Syria Vĩ đại năm 1925. Shawkat gia nhập Quân đội Syria vào đầu những năm 1970 và vào trường sĩ quan vào năm 1978. Ông từng là sĩ quan bộ binh và đã tham gia vào Chiến tranh Ramadan năm 1973. Trong thời gian này, Shawkat đã kết hôn và có năm người con.
2. Sự nghiệp Quân sự
Sau khi gia nhập quân đội, Shawkat bắt đầu thăng tiến qua các cấp bậc. Đến năm 1982, ông là một sĩ quan trong Lữ đoàn Phòng vệ, một lực lượng bán quân sự do Rifaat al-Assad, em trai của Tổng thống Syria Hafez al-Assad, chỉ huy. Lữ đoàn Phòng vệ chịu trách nhiệm đàn áp cuộc nổi dậy của người Hồi giáo ở thành phố Hama vào năm 1982.
Vào năm 1983, sau khi Hafez al-Assad bị một cơn đau tim, ông đã chỉ định một hội đồng quản lý gồm sáu người để điều hành đất nước trong thời gian vắng mặt của mình, trong đó không có Rifaat al-Assad. Sự vắng mặt kéo dài của Hafez al-Assad đã khiến những người ủng hộ Rifaat al-Assad tập hợp quanh ông ta, và vào năm 1984, Rifaat đã cố gắng giành quyền kiểm soát Damascus, suýt nữa leo thang thành một cuộc nội chiến. Căng thẳng chỉ lắng dịu khi Hafez al-Assad, dù vẫn còn ốm, đã phát biểu trước quốc gia và cuộc đảo chính thất bại. Shawkat vẫn trung thành với Hafez al-Assad trong suốt giai đoạn này và được tưởng thưởng bằng việc thăng cấp lên Đại tá.
3. Hôn nhân và Gia đình
Vào đầu những năm 1980, Shawkat gặp Bushra al-Assad, người lúc đó đang học dược tại Đại học Damascus. Bushra là con cả và là con gái duy nhất của Hafez al-Assad, và bà có mối quan hệ thân thiết với cha mình. Cha của Bushra và em trai bà Bassel al-Assad đã phản đối mạnh mẽ mối quan hệ của Bushra với Shawkat, người hơn bà mười tuổi, đã ly hôn và là cha của năm đứa con từ một gia đình khiêm tốn. Bassel thậm chí đã tống giam Shawkat một thời gian ngắn vào năm 1993 để ngăn cản mối quan hệ của họ, mặc dù có báo cáo khác cho rằng việc giam giữ ông liên quan đến hành vi sai trái của ông.
Tuy nhiên, vào tháng 1 năm 1994, Bassel qua đời trong một vụ tai nạn xe hơi. Một năm sau, vào năm 1995, Shawkat và Bushra al-Assad đã bỏ trốn để kết hôn. Mặc dù không nhận được sự chấp thuận của cha bà trước khi kết hôn, Hafez al-Assad cuối cùng đã chấp nhận Shawkat vào gia đình, và Shawkat nhanh chóng được thăng cấp lên Thiếu tướng ở tuổi 45. Assef và Bushra có năm người con, tất cả đều được đặt tên theo các thành viên trực hệ trong gia đình Bushra: Bushra, Anisa, Bassel, Naya và Hafez.
Sau khi kết hôn với Bushra al-Assad, Shawkat đã xây dựng mối quan hệ thân thiết với em trai của bà là Bashar al-Assad, người vừa được triệu hồi từ London sau cái chết của anh trai Bassel để được chuẩn bị làm người kế nhiệm cha mình. Bushra được cho là đã vun đắp mối quan hệ này. Mặt khác, ông được cho là có mối quan hệ căng thẳng với em trai của Bushra và Bashar là Maher al-Assad, người được cho là đã bắn ông vào bụng vào năm 1999, gây ra vết thương nghiêm trọng.
4. Các chức vụ và Hoạt động Chính trị Quan trọng
Đến thời điểm Bashar al-Assad trở thành Tổng thống Syria vào tháng 6 năm 2000 sau cái chết của cha mình, Hafez al-Assad, Shawkat được nhiều người coi là một trong những người quyền lực nhất ở Syria. Ông được Bashar bổ nhiệm làm cố vấn an ninh cho tổng thống và là người khởi xướng các cuộc thanh trừng trong quân đội, chính phủ và đảng.
4.1. Giám đốc Tình báo Quân sự
Vào năm 2001, Shawkat được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Tổng cục Tình báo Quân sự, một trong những nhánh chính của bộ máy tình báo Syria. Nhiệm vụ của ông bao gồm liên lạc với các nhóm vũ trang Palestine, như Hamas và Thánh chiến Hồi giáo, và ông là kiến trúc sư chủ chốt trong việc Syria thống trị Liban. Sau các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001, Shawkat là đầu mối liên lạc chính với các cơ quan tình báo ở Hoa Kỳ và Châu Âu và đã điều phối một hoạt động tình báo của Mỹ tại Syria, nhưng hoạt động này đã bị ngừng lại sau khi mối quan hệ giữa hai nước xấu đi không thể cứu vãn.
Vào tháng 2 năm 2005, Shawkat được thăng chức làm Giám đốc Tổng cục Tình báo Quân sự, thay thế Hasan Khalil. Ngay trước khi được thăng chức, cựu Thủ tướng Liban Rafic Hariri đã bị ám sát bằng một quả bom xe ở Beirut vào ngày 14 tháng 2 năm 2005. Quy mô và sự tinh vi của thiết bị được sử dụng trong vụ nổ được cho là có liên quan đến một cơ quan tình báo nhà nước, và các điều tra viên của Liên Hợp Quốc đã cáo buộc Shawkat có liên quan đến âm mưu này. Vào năm 2006, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã liệt Shawkat vào danh sách Công dân được chỉ định đặc biệt (SDN), cho phép phong tỏa tài sản của ông tại Hoa Kỳ, mô tả ông là "kiến trúc sư chủ chốt" của Syria chiếm đóng Liban.
Ông cũng bị cáo buộc có liên quan đến vụ ám sát Imad Mughniyah, một thủ lĩnh của Hezbollah, tại Damascus vào ngày 12 tháng 2 năm 2008, và vụ không kích của Israel vào cơ sở hạt nhân al-Kibar. Ông sau đó bị giam giữ hành chính. Vào tháng 7 năm 2009, ông bị cách chức người đứng đầu tình báo quân sự, "do đó loại bỏ khỏi chế độ nghi phạm chính trong cuộc điều tra quốc tế về vụ ám sát Hariri", và được phong quân hàm Đại tướng, đồng thời được bổ nhiệm làm phó tổng tham mưu trưởng quân đội.
4.2. Thứ trưởng Bộ Quốc phòng
Ông giữ chức vụ này cho đến tháng 9 năm 2011, khi ông được bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, trên danh nghĩa dưới quyền Đại tướng Dawoud Rajiha. Sau khi Đại tướng Dawoud Rajiha được bổ nhiệm làm người đứng đầu Bộ Quốc phòng, Shawkat trở thành một nhân vật quan trọng trong Bộ Quốc phòng, mặc dù quân đội trên thực tế nằm dưới sự kiểm soát của Maher al-Assad, em trai của tổng thống. Tuy nhiên, Shawkat đã có nhiều xung đột với Maher al-Assad. Với tư cách là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, ông đã chỉ huy các lực lượng chính phủ Syria trong bối cảnh cuộc nổi dậy và Nội chiến Syria ngày càng gay gắt.
5. Tranh cãi và Nghi vấn
Suốt sự nghiệp của mình, Assef Shawkat đã vướng vào nhiều tranh cãi và nghi vấn, phản ánh vai trò phức tạp và thường là tàn bạo của ông trong chính trường Syria.
5.1. Nghi vấn liên quan đến vụ ám sát Rafik Hariri
Một trong những tranh cãi lớn nhất liên quan đến Shawkat là cáo buộc ông có liên quan đến vụ ám sát Thủ tướng Liban Rafik Hariri vào ngày 14 tháng 2 năm 2005. Vụ tấn công bằng bom xe này, với quy mô và sự tinh vi của nó, được cho là có sự tham gia của một cơ quan tình báo nhà nước. Các điều tra viên của Liên Hợp Quốc đã cáo buộc Shawkat có liên quan đến âm mưu này. Đáp lại, vào năm 2006, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Shawkat, mô tả ông là "kiến trúc sư chủ chốt" của vụ ám sát và sự chiếm đóng của Syria tại Liban. Mặc dù ông bị cách chức Giám đốc Tình báo Quân sự vào năm 2009 và được chuyển sang một vị trí khác, động thái này được nhiều người coi là một nỗ lực của chế độ nhằm "loại bỏ nghi phạm chính trong cuộc điều tra quốc tế về vụ ám sát Hariri".
5.2. Các chỉ trích và Trừng phạt khác
Ngoài vụ Hariri, Shawkat còn bị cáo buộc có liên quan đến vụ ám sát Imad Mughniyah, một chỉ huy cấp cao của Hezbollah, tại Damascus vào ngày 12 tháng 2 năm 2008. Sự kiện này, cùng với vụ không kích của Israel vào cơ sở hạt nhân al-Kibar, được cho là nguyên nhân khiến ông bị cách chức Giám đốc Tình báo Quân sự.
Mối quan hệ căng thẳng của Shawkat với Maher al-Assad, em trai của Tổng thống Bashar al-Assad, cũng là một điểm gây tranh cãi. Năm 1999, Maher được cho là đã bắn Shawkat, gây ra vết thương nghiêm trọng. Những xung đột nội bộ này cho thấy sự phức tạp và đôi khi bạo lực trong các mối quan hệ quyền lực trong gia đình Assad và bộ máy an ninh Syria. Các lệnh trừng phạt quốc tế khác cũng đã được áp dụng đối với Shawkat do vai trò của ông trong việc đàn áp các cuộc biểu tình và các hoạt động quân sự của chính phủ Syria.
6. Vai trò trong Nội chiến Syria
Cùng với Tổng thống Bashar al-Assad và em trai ông Maher al-Assad, Shawkat là một kiến trúc sư chính của cuộc đàn áp sau cuộc nổi dậy Syria bắt đầu vào tháng 3 năm 2011. Với tư cách là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, ông đóng vai trò quan trọng trong việc chỉ đạo các hoạt động trấn áp quân sự của chính phủ.
Ông là thành viên của một đơn vị quản lý khủng hoảng quân sự được Tổng thống al-Assad thành lập, bao gồm Dawoud Rajiha (Bộ trưởng Quốc phòng), Hisham Bekhityar (Giám đốc Tình báo), Ali Mamlouk (cố vấn an ninh đặc biệt), Abdel-Fatah Qudsiyeh (người đứng đầu tình báo quân sự) và Mohammed Nasif Kheirbek, một nhân vật kỳ cựu từ thời cha của Assad. Đơn vị này chịu trách nhiệm điều phối phản ứng của chính phủ đối với cuộc nổi dậy ngày càng leo thang.
Vào tháng 5 năm 2012, Hội đồng Damascus của Quân đội Syria Tự do (FSA) đã tuyên bố rằng một trong những đặc vụ của họ từ tiểu đoàn Al Sahabeh đã đầu độc tám thành viên của đơn vị quản lý khủng hoảng quân sự của Bashar Assad, bao gồm Assef Shawkat, người đã bị báo cáo nhầm là đã chết. Tuy nhiên, thông tin này sau đó đã được các quan chức Syria cấp cao phủ nhận.
7. Cái chết
Vào ngày 18 tháng 7 năm 2012, Shawkat tham dự một cuộc họp của Ủy ban Quản lý Khủng hoảng Trung ương (CCMC) tại trụ sở hội đồng an ninh quốc gia Syria ở Quảng trường Rawda, Damascus. Tại đây, ông đã thiệt mạng trong một vụ đánh bom tự sát, được cho là do Quân đội Syria Tự do và nhóm Hồi giáo Liwa al-Islam tổ chức. Cùng thiệt mạng với ông còn có Dawoud Rajiha, Bộ trưởng Quốc phòng, và Hassan Turkmani, cựu Bộ trưởng Quốc phòng và cố vấn quân sự cho Phó Tổng thống Farouk al-Sharaa. As'ad AbuKhalil, một giáo sư tại Đại học Bang California, lập luận rằng Shawkat là nhân vật chủ chốt trong nhóm bị ám sát.
Đài truyền hình nhà nước Syria đưa tin rằng một buổi lễ tang cấp nhà nước đã được tổ chức cho ông, Turkmani và Rajiha tại Lăng Mộ Liệt Sĩ Vô Danh ở Damascus vào ngày 20 tháng 7 năm 2012. Tuy nhiên, Tổng thống Bashar al-Assad và em trai ông Maher al-Assad đã không tham dự buổi lễ. Thay vào đó, Phó Tổng thống Farouk al-Sharaa đã đại diện cho Bashar al-Assad. Shawkat được chôn cất tại khu vực Tartus sau một buổi lễ tang có sự tham dự của vợ ông, Bushra al-Assad, và mẹ vợ ông, Anissa al-Assad, góa phụ của Hafez al-Assad. Tổng thống Iraq Jalal Talabani đã gửi lời chia buồn tới Bashar al-Assad sau cái chết của Assef Shawkat.
8. Đánh giá và Tác động
Assef Shawkat là một nhân vật trung tâm và gây tranh cãi trong chính trường Syria, đặc biệt là trong những năm cuối đời của Hafez al-Assad và dưới thời Bashar al-Assad. Ông được coi là một trong những người quyền lực nhất trong bộ máy an ninh và tình báo Syria, đóng vai trò "người thực thi" các chính sách của chế độ.
Tác động của ông đối với xã hội Syria và Trung Đông là rất lớn và thường mang tính tiêu cực. Với vai trò là Giám đốc Tình báo Quân sự và sau đó là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Shawkat là một kiến trúc sư chính của các hoạt động đàn áp bạo lực đối với các cuộc biểu tình và phe đối lập trong Nội chiến Syria. Các hành động của ông đã góp phần vào sự leo thang của xung đột và gây ra những hậu quả nghiêm trọng về nhân quyền và xã hội, bao gồm việc giam giữ, tra tấn và giết hại những người bất đồng chính kiến. Từ góc độ nhân quyền và tiến bộ xã hội, vai trò của Shawkat trong việc củng cố một chế độ độc tài và đàn áp là một di sản đáng bị chỉ trích.
Cái chết của ông vào năm 2012, cùng với các quan chức cấp cao khác, là một đòn giáng mạnh vào trung tâm quyền lực của chính phủ Syria. Mặc dù chế độ Assad vẫn tiếp tục tồn tại, việc mất đi một nhân vật có tầm ảnh hưởng và kinh nghiệm như Shawkat đã làm suy yếu khả năng lãnh đạo và điều phối các hoạt động an ninh của họ trong bối cảnh cuộc nội chiến đang diễn ra. Di sản của Assef Shawkat gắn liền với sự tàn bốc của một chế độ độc tài, và ông sẽ được nhớ đến như một nhân vật chủ chốt trong việc duy trì quyền lực bằng mọi giá, bất chấp những hệ quả đau lòng đối với người dân Syria.