1. Cuộc đời và bối cảnh trưởng thành
Cuộc đời và sự nghiệp của Vasily Zhukovsky được định hình từ xuất thân đặc biệt, quá trình giáo dục đa dạng và những hoạt động văn học ban đầu mang tính đột phá của ông.
1.1. Sinh ra và thời thơ ấu
Vasily Zhukovsky sinh ngày 9 tháng 2 (29 tháng 1 theo lịch cũ) năm 1783, tại làng Mishenskoe, tỉnh Tula, thuộc Đế quốc Nga. Ông là con ngoài giá thú của địa chủ giàu có Afanasi Bunin và người quản gia gốc Thổ Nhĩ Kỳ tên là Salkha. Salkha bị bắt trong cuộc vây hãm Bender năm 1770 và bị đưa đến Nga với tư cách là nô lệ. Dù được nuôi dưỡng trong gia đình Bunin, cậu bé Vasily được một người bạn của gia đình là Andrei Grigoryevich Zhukovsky chính thức nhận làm con nuôi vì lý do lễ nghi xã hội, và ông đã giữ họ cùng tên đệm của cha nuôi suốt đời. Gia đình Bunin cũng có thiên hướng văn học, và khoảng 90 năm sau, họ đã sản sinh ra nhà văn theo chủ nghĩa hiện đại đoạt giải Nobel Ivan Bunin.
1.2. Giáo dục và định hình tư tưởng ban đầu
Năm 14 tuổi, Zhukovsky được gửi đến trường nội trú dành cho giới quý tộc của Đại học Moskva để học tập. Tại đây, ông chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Hội Tam điểm và các trào lưu văn học thịnh hành thời bấy giờ như Chủ nghĩa Tình cảm Anh và trào lưu Sturm und Drang của Đức. Ông cũng bộc lộ niềm đam mê với hội họa và ngoại ngữ, trở thành một trong những học sinh xuất sắc nhất trường. Trong thời gian này, Vasily Zhukovsky đã bắt đầu viết văn, làm thơ và chịu sự ảnh hưởng lớn từ Nikolay Karamzin, một nhà văn lỗi lạc người Nga và là người sáng lập, biên tập viên của tạp chí văn học quan trọng nhất thời đó, Vestnik Yevropy (Người đưa tin châu Âu).
2. Hoạt động văn học ban đầu
Sự nghiệp văn học ban đầu của Zhukovsky được đánh dấu bằng những bước đột phá trong dịch thuật và vai trò tiên phong trong việc thiết lập Chủ nghĩa Lãng mạn Nga.
2.1. Ra mắt giới văn học và hoạt động biên tập
Vào tháng 12 năm 1802, ở tuổi 19, Zhukovsky đã xuất bản bản dịch tự do bài "Elegy Written in a Country Churchyard" (Bài thơ nghĩa địa) của Thomas Gray trên tạp chí của Karamzin. Bản dịch này là ví dụ đầu tiên thể hiện phong cách trữ tình-u sầu đặc trưng của ông, một phong cách cực kỳ độc đáo vào thời điểm đó trong văn học Nga. Tác phẩm đã giúp ông trở nên nổi tiếng trong giới độc giả Nga. Năm 1808, Karamzin đã mời ông tiếp quản vị trí biên tập viên của tạp chí Vestnik Yevropy. Zhukovsky đã tận dụng vị trí này để khám phá các chủ đề, mô típ và thể loại lãng mạn, chủ yếu thông qua con đường dịch thuật.
2.2. Thiết lập Chủ nghĩa Lãng mạn Nga
Zhukovsky là một trong những nhà văn Nga đầu tiên đã nuôi dưỡng sự thần bí của nhà thơ lãng mạn, góp phần định hình bản sắc của phong trào. Từ năm 1815 trở đi, ông trở thành một nhà thơ trung tâm của Chủ nghĩa Lãng mạn Nga và là thành viên của Hội Arzamas, một hiệp hội văn học hài hước được thành lập để thúc đẩy thẩm mỹ chống lại chủ nghĩa cổ điển và hướng về châu Âu của Karamzin. Nhiều tác phẩm gốc xuất sắc của ông được lấy cảm hứng từ người cháu gái cùng cha khác mẹ là Maria "Masha" Protasova, người mà ông có một mối tình say đắm nhưng cuối cùng chỉ mang tính chất Platon. Ông cũng chịu ảnh hưởng của Chủ nghĩa Lãng mạn ở các thành phố Hanseatic thời trung cổ như Dorpat và Revel (nay là Tartu và Tallinn), những nơi khi đó thuộc Đế quốc Nga. Trường đại học Dorpat (nay là Đại học Tartu) đã được mở cửa trở lại với tư cách là trường đại học nói tiếng Đức duy nhất ở Đế quốc Nga. Alexander Pushkin, khi đó còn là một thiếu niên, đã tham gia Hội Arzamas và nhanh chóng nổi lên như người kế thừa thi ca của ông. Mặc dù Pushkin sau này đã vượt trội hơn Zhukovsky về tính độc đáo và sự xuất sắc trong tác phẩm của mình (ngay cả theo đánh giá của Zhukovsky), hai người vẫn duy trì tình bạn suốt đời, với vai trò của Zhukovsky là người cố vấn văn học và người bảo vệ Pushkin tại triều đình.
3. Hoạt động triều đình và đóng góp xã hội
Sự nghiệp của Zhukovsky không chỉ dừng lại ở văn học mà còn mở rộng sang lĩnh vực triều đình, nơi ông có tầm ảnh hưởng xã hội và chính trị đáng kể.
3.1. Tham gia chiến tranh và chủ nghĩa yêu nước
Sự nghiệp của Zhukovsky tại triều đình bắt đầu với cuộc xâm lược của Napoleon năm 1812 và sự căm ghét tiếng Pháp (ngôn ngữ được giới quý tộc Nga ưa chuộng). Giống như hàng ngàn người khác, Zhukovsky đã tình nguyện tham gia bảo vệ Moskva và có mặt tại Trận Borodino. Tại đó, ông gia nhập bộ tham mưu Nga dưới quyền Thống chế Kutuzov, người đã giao ông nhiệm vụ làm công tác tuyên truyền và nâng cao tinh thần binh lính. Sau chiến tranh, ông tạm thời định cư tại làng Dolbino, gần Moskva, nơi vào năm 1815, ông trải qua một đợt bùng nổ sáng tạo thơ ca được gọi là Mùa Thu Dolbino. Trong thời kỳ này, ông đã sáng tác bài thơ yêu nước nổi tiếng "Người ca sĩ trong trại chiến binh Nga", một bài thơ đã được ca ngợi tại triều đình. Ông cũng là tác giả lời của quốc ca Đế quốc Nga, "Chúa phù hộ Sa hoàng!".
3.2. Gia sư hoàng gia và ảnh hưởng đến cải cách
Các tác phẩm của Zhukovsky trong giai đoạn này đã thu hút sự chú ý của Đại công nương Alexandra Fyodorovna, người vợ gốc Đức của Đại công tước Nicholas, tương lai là Sa hoàng Nikolai I. Alexandra đã mời Zhukovsky đến Saint Petersburg để làm gia sư tiếng Nga riêng cho bà. Nhiều bản dịch xuất sắc của Zhukovsky từ tiếng Đức, bao gồm gần như tất cả các bản dịch tác phẩm của Johann Wolfgang von Goethe, đều được thực hiện như các bài tập thực hành ngôn ngữ cho Alexandra.
Sự nghiệp sư phạm đã đưa Zhukovsky rời xa một phần tiền tuyến văn học Nga, nhưng đồng thời lại đưa ông trở thành một trong những trí thức có ảnh hưởng nhất trong nước. Ngay sau khi Nicholas lên ngôi, ông đã bổ nhiệm Zhukovsky làm gia sư cho Tsarevich Alexander, người sau này trở thành Sa hoàng Alexander II. Các phương pháp giáo dục tiến bộ của Zhukovsky đã ảnh hưởng sâu sắc đến Alexander trẻ tuổi, đến mức nhiều nhà sử học cho rằng các cải cách tự do của những năm 1860 ít nhất một phần là do ảnh hưởng từ ông.
3.3. Bảo vệ các trí thức tự do và bảo trợ giới văn học
Với vị thế cao tại triều đình, Zhukovsky đã tích cực can thiệp để bảo vệ các nhà văn theo tư tưởng tự do như Mikhail Lermontov, Alexander Herzen và Taras Shevchenko. Ông là người đóng vai trò quan trọng trong việc giúp Shevchenko thoát khỏi cảnh nông nô. Ngoài ra, ông cũng ủng hộ nhiều người thuộc phong trào Tháng Chạp bị bức hại.
Sau khi Alexander Pushkin qua đời sớm vào năm 1837, Zhukovsky đã đảm nhận vai trò quản lý di sản văn học của ông, không chỉ cứu các tác phẩm của Pushkin khỏi sự kiểm duyệt khắc nghiệt (bao gồm một số kiệt tác chưa được xuất bản), mà còn siêng năng thu thập và chuẩn bị chúng để xuất bản. Trong suốt những năm 1830 và 1840, Zhukovsky cũng thúc đẩy sự nghiệp của Nikolay Gogol, một người bạn thân thiết khác của ông. Bằng cách này, ông đóng vai trò như một người tổ chức (impresario) cho phong trào Chủ nghĩa Lãng mạn Nga đang phát triển.
4. Các tác phẩm và thành tựu văn học chính
Zhukovsky đã có những đóng góp to lớn trong lĩnh vực thơ ca, dịch thuật và lý luận văn học, định hình một giai đoạn quan trọng của văn học Nga.
4.1. Đổi mới trong văn học dịch
Trong quan điểm của Vladimir Nabokov, Zhukovsky là "một dịch giả tuyệt vời, người đã vượt trội cả Seidlitz và Schiller trong các phiên bản thơ của họ, và là một trong những nhà thơ nhỏ vĩ đại nhất từ trước đến nay." Đóng góp chính của ông là một nhà đổi mới về phong cách và hình thức, người đã tự do vay mượn từ văn học châu Âu để cung cấp các mô hình chất lượng cao cho các tác phẩm "gốc" bằng tiếng Nga. Bản dịch "Elegy" của Gray vẫn được các học giả coi là điểm khởi đầu thông thường cho Phong trào Lãng mạn Nga.
Ông đã dịch từ một phạm vi nguồn đáng kinh ngạc, thường không ghi công, vì những ý tưởng hiện đại về sở hữu trí tuệ không tồn tại vào thời của ông. Tuy nhiên, trong lựa chọn bản gốc, ông luôn được thúc đẩy bởi các nguyên tắc hình thức, trên hết là thể loại. Sau thành công ban đầu với "Elegy", ông đặc biệt được ngưỡng mộ vì các bản dịch ballads Đức và Anh du dương, hạng nhất của mình. Trong số đó, ballad "Ludmila" (1808) và tác phẩm đồng hành "Svetlana" (1813) được coi là những cột mốc trong truyền thống thơ ca Nga. Cả hai đều là bản dịch tự do của ballad nổi tiếng "Lenore" của Gottfried August Bürger, mặc dù mỗi bản đều thể hiện bản gốc một cách hoàn toàn khác nhau. Đặc biệt, Zhukovsky sau đó đã dịch "Lenore" lần thứ ba như một phần trong nỗ lực suốt đời của ông để phát triển một dactylic hexameter tiếng Nga có âm thanh tự nhiên.
Nhiều bản dịch các tác phẩm của Friedrich Schiller của ông - bao gồm cả các bản ballad cổ điển và lãng mạn, thơ trữ tình và vở kịch thơ Die Jungfrau von Orléans (về Jeanne d'Arc) - đã trở thành những tác phẩm kinh điển trong tiếng Nga mà nhiều người coi là có chất lượng ngang bằng hoặc thậm chí cao hơn bản gốc. Chúng nổi bật về chiều sâu tâm lý, ảnh hưởng mạnh mẽ đến thế hệ trẻ của chủ nghĩa hiện thực Nga, trong số đó có Fyodor Dostoevsky, người nổi tiếng gọi chúng là "Schiller của chúng ta" ("nash Schiller").
Vào cuối những năm 1830, sau một thời gian rút lui một phần khỏi cảnh văn học, Zhukovsky đã trở lại với một bản dịch thơ rất độc đáo từ tiểu thuyết văn xuôi Undine của người bạn Đức Friedrich de la Motte Fouqué. Được viết bằng dactylic hexameter theo điệu waltz, phiên bản của Zhukovsky sau này đã truyền cảm hứng cho libretto của một vở opera của Tchaikovsky. Khi nghỉ hưu từ triều đình, Zhukovsky đã dành những năm cuối đời của mình để dịch các tác phẩm thơ phương Đông theo thể hexameter, bao gồm các đoạn trích dài từ sử thi tiếng Ba Tư Shahnameh của Ferdowsi. Tuy nhiên, thành tựu lớn nhất của ông trong giai đoạn này là bản dịch Odyssey của Homer, mà ông cuối cùng đã xuất bản vào năm 1849. Mặc dù bản dịch đã bị chỉ trích mạnh mẽ vì những sai lệch so với bản gốc, nó đã trở thành một tác phẩm kinh điển theo cách riêng của nó và chiếm một vị trí đáng kể trong lịch sử thơ ca Nga. Một số học giả cho rằng cả Undina và Odyssey của ông - với tư cách là những tác phẩm tự sự dài bằng thơ - đã đóng góp đáng kể, mặc dù gián tiếp, vào sự phát triển của tiểu thuyết Nga thế kỷ 19.
4.2. Các tác phẩm thơ và văn xuôi độc đáo
Ngoài công trình dịch thuật phong phú, Zhukovsky cũng sáng tác thơ gốc. Các bài thơ tình của ông dành cho Masha Protasova, như "Moi drug, khranitel'-angel moi" ("Bạn tôi, thiên thần hộ mệnh của tôi..."), là những tác phẩm kinh điển nhỏ của thể loại này. Có lẽ bài thơ gốc nổi tiếng nhất của ông là bài ca yêu nước "Người ca sĩ trong trại chiến binh Nga", mà ông đã viết để nâng cao tinh thần cho quân đội Nga trong thời gian ông phục vụ trong bộ tham mưu của Kutuzov. Ông cũng sáng tác lời cho quốc ca của Đế quốc Nga, "Chúa phù hộ Sa hoàng!". Về văn xuôi, tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là truyện ngắn "Marina roshcha" ("Khu rừng của Mary") năm 1809, kể về quá khứ cổ xưa của Moskva, lấy cảm hứng từ câu chuyện nổi tiếng "Poor Liza" (1792) của Nikolay Karamzin.
5. Cuộc sống cá nhân
Bên cạnh sự nghiệp lẫy lừng, cuộc sống cá nhân của Zhukovsky cũng có những điểm đáng chú ý, đặc biệt là cuộc hôn nhân muộn và những chuyến du lịch khắp châu Âu.
5.1. Hôn nhân và gia đình
Năm 1841, sau khi nghỉ hưu khỏi triều đình, Zhukovsky định cư gần Düsseldorf. Ở tuổi 58, ông kết hôn với Elisabeth von Reutern, con gái 18 tuổi của Gerhardt Wilhelm von Reutern, một người bạn họa sĩ của ông. Vợ chồng ông có hai người con, một con gái tên là Alexandra và một con trai tên là Pavel. Alexandra sau này có một mối tình được nhiều người bàn tán với Đại công tước Alexei Alexandrovich.
5.2. Du lịch châu Âu và việc nghỉ hưu
Giống như người cố vấn Karamzin, Zhukovsky đã đi du lịch rộng khắp châu Âu, đặc biệt là ở các vùng nói tiếng Đức. Các mối quan hệ của ông với Triều đình Phổ ở Berlin đã giúp ông tiếp cận với giới thượng lưu ở các thị trấn nghỉ dưỡng như Baden-Baden và Bad Ems. Ông cũng gặp gỡ và trao đổi thư từ với các nhân vật văn hóa tầm cỡ thế giới như Johann Wolfgang von Goethe, nhà thơ Ludwig Tieck và họa sĩ phong cảnh Caspar David Friedrich. Năm 1841, Zhukovsky nghỉ hưu khỏi triều đình.
6. Qua đời
Zhukovsky qua đời tại Baden-Baden vào ngày 24 tháng 4 năm 1852, hưởng thọ 69 tuổi. Thi hài của ông được đưa về Saint Petersburg và an táng tại Alexander Nevsky Lavra. Hầm mộ của ông có thể được tìm thấy ngay phía sau tượng đài Fyodor Dostoevsky.
7. Di sản và đánh giá
Vasily Zhukovsky để lại một di sản văn học và xã hội phong phú, được đánh giá cao nhưng cũng có những khía cạnh ít gây tranh cãi hơn.
7.1. Đánh giá tích cực và đóng góp
Tổng thể, tác phẩm của Zhukovsky có lẽ cấu thành nên khối lượng quan trọng nhất của chú giải văn học trong tiếng Nga hiện đại. Ông thường được coi là người sáng lập "trường phái Đức" của các nhà thơ Nga và do đó đã ảnh hưởng đến những nhân vật xa xôi như Fyodor Tyutchev và Marina Tsvetaeva. Ông được xem là người đã đặt nền móng vững chắc cho Chủ nghĩa Lãng mạn Nga, mang lại sự đổi mới về phong cách và hình thức, và góp phần cải cách ngôn ngữ quốc gia. Các bản dịch của ông, đặc biệt là "Elegy" của Gray, được coi là điểm khởi đầu cho phong trào Lãng mạn Nga. Vissarion Belinsky đã gọi Zhukovsky là "Cristoforo Colombo của nền văn học Nga", và Alexander Pushkin gọi ông là "người vú nuôi" của các nhà thơ, công nhận vai trò nuôi dưỡng và dẫn dắt của ông.
7.2. Phê phán và tranh cãi
Trong lịch sử văn học Nga, Vasily Zhukovsky chủ yếu được nhìn nhận với những đóng góp tích cực và ít có những quan điểm phê phán hay tranh cãi lớn liên quan đến các tác phẩm hoặc hành động của ông. Sự nghiệp và nhân cách của ông thường được mô tả là mẫu mực, và vai trò của ông trong việc bảo vệ các trí thức tự do được đánh giá cao.
8. Ảnh hưởng
Ảnh hưởng của Zhukovsky lan rộng từ lĩnh vực văn học sang xã hội và giáo dục, định hình các thế hệ sau.
8.1. Ảnh hưởng đến văn học hậu thế
Ảnh hưởng của Zhukovsky đến văn học hậu thế là rất lớn. Các bản dịch tác phẩm của Schiller của ông, đặc biệt là chiều sâu tâm lý của chúng, đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến thế hệ trẻ của các nhà văn theo chủ nghĩa hiện thực Nga, trong đó có Fyodor Dostoevsky. Hơn nữa, các tác phẩm tự sự dài bằng thơ của ông như Undina và Odyssey đã đóng góp đáng kể, mặc dù gián tiếp, vào sự phát triển của tiểu thuyết Nga thế kỷ 19. Ông đã ảnh hưởng đến các nhà thơ lớn như Fyodor Tyutchev và Marina Tsvetaeva, những người được coi là thuộc "trường phái Đức" của thơ ca Nga do Zhukovsky sáng lập.
8.2. Ảnh hưởng đến lĩnh vực xã hội và giáo dục
Đóng góp của Zhukovsky vào lĩnh vực xã hội và giáo dục đặc biệt được thể hiện qua vai trò gia sư hoàng gia của ông. Phương pháp giáo dục tiến bộ của ông đối với Sa hoàng Alexander II đã ảnh hưởng sâu sắc đến vị vua tương lai, đến mức nhiều nhà sử học tin rằng các cải cách tự do của Alexander II vào những năm 1860 ít nhất một phần là do ảnh hưởng từ Zhukovsky. Điều này cho thấy triết lý giáo dục và những đóng góp xã hội của ông đã được tiếp nối và có tác động lâu dài đến sự phát triển của Nga.
9. Tưởng niệm
Nhiều công trình và sự kiện đã được lập ra để tưởng nhớ Vasily Zhukovsky. Một bức tượng bán thân của ông được đặt tại thành phố Baden-Baden, Đức, nơi ông qua đời. Năm 1952, Liên Xô đã phát hành một con tem kỷ niệm có hình ông. Ngoài ra, một bức tượng của Vasily Zhukovsky cũng được đặt tại Vườn Alexander ở Saint Petersburg, Nga, khẳng định vị trí quan trọng của ông trong lịch sử và văn hóa Nga.
10. Liên kết ngoài
- [http://www.russianlegacy.com/en/go_to/culture/poetry/zhukovsky.htm Các bài thơ của Vasily Zhukovsky (dịch sang tiếng Anh)]
- [http://web.mmlc.northwestern.edu/~mdenner/Demo/poetpage/zhukovsky.html Trang web các nhà thơ Nga]
- [https://www.academia.edu/37078419/Translation_of_Vasily_Zhukovskys_Singer_in_the_Kremlin_in_Four_Centuries_18/ Bài thơ dài "Người ca sĩ trong điện Kremlin" của Vasily Zhukovsky, 1816]
- [http://stihipoeta.ru/poety-zolotogo-veka/vasiliy-zhukovskiy/ Thơ của Vasily Zhukovsky] tại [http://stihipoeta.ru/ Stihipoeta]
- [https://librivox.org/author/11450 Các tác phẩm của Vasily Zhukovsky trên LibriVox]