Lam Phương

1.1. Thân thế và thời niên thiếu

Lam Phương tên thật là Lâm Đình Phùng, sinh ngày 20 tháng 3 năm 1937 tại làng Vĩnh Thanh Vân, quận Châu Thành, tỉnh Rạch Giá (nay là phường Vĩnh Thanh Vân, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang). Tổ tiên nội của ông vốn là người Hoa, di cư sang Việt Nam trong làn sóng phản đối nhà Mãn Thanh. Đến đời ông nội, gia đình đã bắt đầu lai Việt Nam. Lam Phương là con đầu lòng, lớn lên trong cảnh nghèo khó cùng mẹ và năm người em, bởi cha ông đã bỏ đi theo người phụ nữ khác khi ông còn nhỏ.

Ngôi nhà thời thơ ấu của ông nằm đối diện một con sông, và bên kia sông là chùa Thập Phương. Những ký ức về hình ảnh con đò nhỏ đưa khách sang sông, tiếng chuông chùa ngân vang và những cánh đồng lúa bạt ngàn đã khắc sâu vào tâm trí ông từ thuở nhỏ, và sau này trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các tác phẩm âm nhạc của ông. Ngay từ khi còn rất nhỏ, ông đã bị mê hoặc bởi tiếng chuông chùa.

1.2. Giáo dục

Năm 10 tuổi, mẹ gửi Lam Phương lên Sài Gòn học và ông sống tại nhà người bác ruột. Tại đây, ông bắt đầu tự mày mò học nhạc. Ông may mắn được hai nhạc sĩ tiền bối là Hoàng Lang và Lê Thương chỉ dẫn, đặt nền móng cho sự nghiệp sáng tác sau này.

1.3. Sự nghiệp ban đầu

Năm 15 tuổi, Lam Phương sáng tác ca khúc đầu tay mang tên Chiều thu ấy. Để phát hành tác phẩm này, ông phải vay tiền bạn bè để thuê nhà in ấn nhạc bướm, sau đó thuê xe chở nhạc đi bán lẻ khắp Sài Gòn. Thời gian đầu sáng tác, ông gặp rất nhiều khó khăn về tài chính, thường xuyên phải vay mượn bạn bè để tự phát hành các tác phẩm âm nhạc của mình.

Tuy nhiên, với thành công của tác phẩm đầu tay, Lam Phương càng miệt mài sáng tác hơn. Ba năm sau, ông liên tiếp cho ra đời hàng loạt ca khúc viết về quê hương. Trong số đó, nổi tiếng nhất là bài Khúc ca ngày mùa, một tác phẩm được hầu hết các trường học ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long chọn để dạy cho học trò ca múa, khẳng định tài năng và sức ảnh hưởng ban đầu của ông.

2.1. Sự nghiệp âm nhạc và sáng tác

Lam Phương được xem là một trong những nhạc sĩ tiên phong của tân nhạc Nam Bộ, với 217 tác phẩm đã phổ biến kể từ năm 1952.
Vào thập niên 1950, âm nhạc của Lam Phương chủ yếu thể hiện cảm xúc về cuộc di cư năm 1954 với các ca khúc như Chuyến đò vỹ tuyến, Nhạc rừng khuya, Đoàn người lữ thứ, Nắng đẹp miền Nam. Ông cũng viết về quân đội Việt Nam Cộng hòa qua các bài như Bức tâm thư, Tình anh lính chiến, Chiều hành quân.

Đến thập niên 1960, Lam Phương sáng tác nhiều bản nhạc nổi tiếng, mang lại cho ông những khoản lợi nhuận tài chính rất lớn. Thời điểm đó, lương của một vị đại tá quân đội cả phụ cấp vào khoảng 50.00 K VND, lương của một giám đốc cũng ở mức tương đương. Trong khi đó, nhạc sĩ Lam Phương từng có lần lên Đà Lạt biểu diễn văn nghệ, ngồi trên khu nội trú nhìn xuống thung lũng và viết bài Thành phố buồn, sau đó bán nó với giá 12.00 M VND. Ngoài ra, còn nhiều bản khác như Tình bơ vơ, Duyên kiếp cũng mang lại cho ông một tài sản lớn.

Điểm đặc biệt trong sự nghiệp sáng tác của Lam Phương là ông tự sáng tác cả nhạc lẫn lời cho tất cả các ca khúc của mình, khác với đại đa số các nhạc sĩ khác thường phổ thơ hoặc viết lời Việt cho các nhạc phẩm ngoại quốc.

2.2. Âm nhạc sân khấu và các hoạt động nghệ thuật khác

Song song với việc sáng tác và biểu diễn cùng các ban nhạc quân đội, Lam Phương còn cộng tác với Trung tâm Quốc gia Điện ảnh, xuất hiện trong hai bộ phim mang chủ đề vận động cải tiến xã hội là Chân Trời Mới và Niềm Tin Mới.

Ông cũng phụ trách phần nhạc cho ban kịch Dân Nam, đồng thời viết nhạc nền cho ban kịch Kim Cương và ban kịch Thẩm Thúy Hằng. Năm 1959, Lam Phương kết hôn với Túy Hồng. Năm 1968, với sự động viên của chồng, Túy Hồng thành lập riêng đoàn kịch "Sống - Túy Hồng". Chính đoàn kịch này đã đưa tên tuổi của cả Lam Phương và Túy Hồng lên đỉnh cao vinh quang. Tất cả những vở kịch của ban kịch "Sống - Túy Hồng" (do Túy Hồng đóng chính) đều lồng ghép nhạc của Lam Phương vào phần ngoại cảnh, làm cho vở kịch sống động, truyền cảm và thu hút người xem hơn. Ngược lại, mỗi nhạc phẩm mới của Lam Phương vừa ra đời đều được "giới thiệu" trong một vở kịch của Túy Hồng. Thời ấy, cứ mỗi tối thứ năm hàng tuần, Đài truyền hình Sài Gòn có tiết mục "thoại kịch", và những vở kịch của ban kịch "Sống - Túy Hồng" luôn thu hút đông đảo khán giả.

2.3. Bút danh

Ngoài tên thật Lâm Đình Phùng, nhạc sĩ Lam Phương còn sử dụng một số bút danh khác. Bút danh Lam Phương do chính ông đặt, lấy từ hai chữ trong tên thật của mình là Lâm và Phùng với ý nghĩa "hướng về phương trời màu xanh hy vọng".

Ông còn có bút danh khác là Thương Anh. Bút danh này được sử dụng trong các bài hát như Còn mỗi đêm nay (Còn đêm nay thôi), Kỷ niệm sầu và Xuân mộng.

3.1. Tác phẩm trước năm 1975

• Biển tình (1966)
• Biết đến bao giờ (1965)
• Bức tâm thư (1957)
• Buồn chi em ơi (1963)
• Chiếc áo mùa đông (1960)
• Chiều hành quân (1958)
• Chiều hoang vắng (1968)
• Chiều tàn (1959)
• Chiều thu ấy (1952)
• Chờ người (1970)
• Chuyến đò vỹ tuyến (1956)
• Chuyến tàu Thống Nhất (1957)
• Con chim nhỏ mắt người tình
• Duyên kiếp (1961)
• Đêm buồn (1963)
• Đèn khuya (1960)
• Đêm dài chiến tuyến (1966)
• Đêm tiền đồn (1970)
• Đoàn người lữ thứ (1956)
• Đời còn nhiều ngăn cách
• Đơn côi (1964)
• Em là tất cả (1965)
• Giã từ người yêu (1971)
• Giọt lệ sầu (1969)
• Hoa đầu mùa (1959)
• Hương thanh bình (1955)
• Khóc thầm (1972)
• Khúc ca ngày mùa (1955)
• Kiếp nghèo (1955)
• Kiếp tha hương (1961)
• Kiếp ve sầu (1959)
• Kỷ niệm sầu
• Lá thư xanh (1962)
• Lá thư xuân (1955)
• Lá thư miền Trung (1957)
• Lạy trời con được bình yên (1974)
• Lời yêu cuối (1974)
• Mộng ước (1960)
• Một đêm trăng (1956)
• Một kỷ niệm (1965)
• Mùa hoa phượng (1955)
• Nắng đẹp miền Nam (1956)
• Ngày buồn (1971)
• Ngày hạnh phúc (1960)
• Ngày tạm biệt (1960)
• Nghẹn ngào (1969)
• Nhạc rừng khuya (1954)
• Nhớ (1995)
• Như giấc chiêm bao (1990)
• Những gì cho em (1968)
• Phút cuối (1971)
• Rừng xưa (1963)
• Sầu ly hương (1955)
• Thành phố buồn (1970)
• Thu sầu (1969)
• Thuyền không bến đỗ (1973)
• Thương con
• Thương nhau trọn đời
• Tiễn người đi (1960)
• Tình anh lính chiến (1959)
• Tình bơ vơ (1969)
• Tình chết theo mùa đông (1974)
• Tình cố đô (1955)
• Tình đầu muôn thuở (1966)
• Tình mẹ (1956)
• Tình nghĩa đôi ta chỉ thế thôi (1965)
• Tình như mây khói (1973)
• Trăm nhớ ngàn thương (1970)
• Trăng thanh bình (1954)
• Vĩnh biệt (1964)
• Xin thời gian qua mau (1967)
• Xuân hòa bình/Xuân mộng

3.2. Tác phẩm sau năm 1975

• Anh đã biết (1989)
• Bài Tango cho em (1980)
• Bài thơ không đoạn kết (2004)
• Bãi nắng (1991)
• Bé yêu (1984)
• Biển sầu (1983)
• Bọt biển (1982)
• Buồn (1978)
• Buồn không em (1987)
• Cám ơn người tình (1997)
• Chắp tay nguyện cầu (1982)
• Chấp nhận (1984)
• Chỉ có em (1986)
• Chỉ còn là kỷ niệm
• Chiều hoang đảo (1981)
• Chiều Tây Đô (1984)
• Cho em quên tuổi ngọc
• Chờ (1978)
• Chờ một ngày (1996)
• Chúc mừng (1998)
• Chung mộng (1998)
• Chuyện buồn ngày xuân (1976)
• Chuyện tình nàng Tô Thị (1998)
• Cỏ úa (1987)
• Con đường tôi về
• Con tàu định mệnh (1975)
• Còn mỗi đêm nay
• Dòng lệ (1990)
• Đà Lạt cô liêu (1987)
• Đánh mất đêm vui
• Đò tình (1990)
• Đoạn cuối một cuộc tình
• Đường đi trọn kiếp
• Đường về quê hương (1981)
• Đường trần (2000)
• Em đi rồi (1988)
• Gác vắng (1992)
• Giòng lệ
• Gửi người ngàn dặm (1982)
• Hạnh phúc mang theo (2003)
• Hạnh phúc trong tầm tay (1998)
• Khóc mẹ (1979)
• Kiếp phiêu bồng (1992)
• Lầm (1978)
• Mất (1978)
• Mình mất nhau bao giờ (1984)
• Một đời tan vỡ (1983)
• Một mình (1989)
• Một suy tư (1990)
• Một thời hoa mộng
• Mơ (1978)
• Mưa lệ (1991)
• Mùa phượng cuối
• Mùa thu yêu đương (1980)
• Mùa thu vào mộng (1989)
• Mùa xuân nào ta về (1985)
• Mùa xuân không còn nữa (1989)
• Ngày em đi (1992)
• Nguyện cầu cho người (198)
• Niềm tin
• Niềm vui đơn côi (1987)
• Niềm vui không trọn vẹn (1999)
• Nửa đời yêu em / Nửa đời gian khổ (1985)
• Quên (1978)
• Rừng xanh thương nhớ (1984)
• Sài Gòn ơi vĩnh biệt
• Sầu viễn xứ (1989)
• Say (1978)
• Tạ ơn mẹ (1997)
• Tàn thu (1998)
• Tàu về tương lai (1983)
• Tháng Tư buồn (1981)
• Thiên đàng ái ân (1980)
• Thu đến bao giờ (1983)
• Thương (1981)
• Thương về quê em (1990)
• Tiếc (1978)
• Tim vỡ (1998)
• Tìm vết chân xưa (1990)
• Tình đau (1990)
• Tình đẹp như mơ (1988)
• Tình hè (1989)
• Tình hồng Paris (1990)
• Tình lặng lẽ
• Tình mùa đông
• Tình người viễn xứ
• Tình vẫn chưa yên (1983)
• Tình trăm năm (1992)
• Tôi sẽ đi (1990)
• Trả lại em (1985)
• Trước lầu Ngưng Bích (1996)
• Tuổi mơ (1995)
• Tuyết muộn (1997)
• Vĩnh biệt người tình
• Vòng tay chờ đợi (1986)
• Vùng trời ngày đó (1988)
• Xa (1994)
• Xót xa
• Yêu nhau bốn mùa (1991)
• Yêu thầm (1994)

6.1. Đánh giá tích cực

Lam Phương được công nhận là một trong những nhạc sĩ tiên phong của tân nhạc Việt Nam. Các tác phẩm của ông không chỉ nổi tiếng về giai điệu mà còn sâu sắc về ca từ, tự sự và gần gũi với tâm trạng của người Việt. Ông có khả năng sáng tác cả nhạc và lời, tạo nên sự thống nhất và chiều sâu cho từng ca khúc. Sự thành công về mặt tài chính của ông vào thập niên 1960, với những ca khúc bán được giá cao như Thành phố buồn, cho thấy sức hút mạnh mẽ của âm nhạc Lam Phương đối với công chúng.

Các tác phẩm của ông trải dài qua nhiều chủ đề, từ tình yêu đôi lứa, tình cảm gia đình đến nỗi niềm quê hương, thân phận lưu lạc, phản ánh chân thực những biến cố lớn trong lịch sử Việt Nam. Âm nhạc của ông đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của nhiều thế hệ người Việt, đặc biệt là cộng đồng người Việt hải ngoại.

6.2. Phê bình và tranh cãi

Các nguồn tư liệu không ghi nhận những phê bình hay tranh cãi đáng kể nào liên quan đến cuộc đời hoặc sự nghiệp âm nhạc của nhạc sĩ Lam Phương. Ông được nhìn nhận chủ yếu qua những đóng góp tích cực và tầm ảnh hưởng sâu rộng của mình.

7.1. Ảnh hưởng đến thế hệ sau

Các tác phẩm và phong cách âm nhạc của Lam Phương đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho nhiều thế hệ nhạc sĩ và ca sĩ sau này. Với giai điệu đẹp, ca từ sâu sắc và khả năng chạm đến cảm xúc người nghe, nhạc Lam Phương đã trở thành chuẩn mực và là nguồn học hỏi quý giá cho những người theo đuổi dòng nhạc trữ tình, đại chúng. Nhiều ca sĩ nổi tiếng đã thành công khi thể hiện các ca khúc của ông, góp phần đưa âm nhạc Lam Phương đến với đông đảo khán giả.

7.2. Đóng góp cho lĩnh vực cụ thể

Lam Phương đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và phát triển dòng nhạc đại chúng và nhạc trữ tình tại Việt Nam. Ông đã mang đến những ca khúc có tính phổ biến cao, dễ đi vào lòng người, đồng thời vẫn giữ được chiều sâu nghệ thuật. Sự kết hợp giữa chất liệu dân gian và phong cách tân nhạc trong các sáng tác của ông đã tạo nên một dấu ấn riêng biệt, góp phần làm phong phú thêm kho tàng âm nhạc Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có những đóng góp đáng kể cho âm nhạc sân khấu, đặc biệt là trong việc lồng ghép âm nhạc vào các vở kịch, làm tăng tính biểu cảm và sức hút của nghệ thuật trình diễn.

8.1. Sự cống hiến và chương trình tưởng nhớ của nghệ sĩ/tổ chức

Trung tâm Thúy Nga đã thực hiện nhiều chương trình ca nhạc lớn để vinh danh và tưởng nhớ nhạc sĩ Lam Phương, bao gồm:

• Paris By Night 22: 40 Năm âm nhạc Lam Phương
• Paris By Night 28: Lam Phương 2 - Dòng nhạc tiếp nối - Sacrée Soirée 3
• Paris By Night 88: Lam Phương - Đường về quê hương
• Paris By Night 102: Nhạc yêu cầu - Tình ca Lam Phương

Ngoài ra, Trung tâm Thúy Nga còn thực hiện các chương trình Thúy Nga Music Box với chủ đề tình ca Lam Phương, như:

• Thúy Nga Music Box #12: Hương Lan & Marie Tô - Tình ca Lam Phương
• Thúy Nga Music Box #18: Ngọc Anh - Tình ca Lam Phương & Phú Quang
• Thúy Nga Music Box #42: Mạnh Quỳnh & Phi Nhung - Tình khúc Lam Phương - Phút Cuối
• Thúy Nga Music Box #54: Tuấn Vũ, Băng Tâm, Phương Yến Linh, Tuấn Phước - Tình khúc Lam Phương - Biển Tình

Trung tâm Asia cũng đã thực hiện một chương trình vinh danh nhạc sĩ Lam Phương:

• Asia 77: Dòng Nhạc Anh Bằng & Lam Phương (cùng với nhạc sĩ Anh Bằng)

Nhiều ca sĩ nổi tiếng cũng đã thực hiện các album chuyên đề nhạc Lam Phương, như Hương Lan, Bạch Yến, Lưu Hồng, Họa Mi, Ý Lan, Hạ Vy, Ngọc Anh, góp phần đưa âm nhạc của ông đến gần hơn với công chúng.

8.2. Tái đánh giá tại Việt Nam

Sau nhiều năm, âm nhạc của Lam Phương dần được nhìn nhận và đánh giá lại tại Việt Nam. Năm 2016, trên kênh VOV3 của Đài Tiếng nói Việt Nam, trong chương trình "Âm nhạc 168", nhạc sĩ Lam Phương đã được giới thiệu cùng với ca khúc nổi tiếng Thành phố buồn với những lời lẽ rất trân trọng: "Nhạc sĩ Lam Phương: 64 năm tận hiến cho âm nhạc". Việc trân trọng giới thiệu nhạc sĩ Lam Phương trên kênh truyền thông chính thống của chính quyền trong nước này được xem là một bước tiến trong việc hòa giải dân tộc và công nhận những đóng góp của ông.

Ngày 15 tháng 8 năm 2018, dự án Lam Phương - The Gift (Món quà) được giới thiệu tại Thành phố Hồ Chí Minh. Dự án do ca sĩ hải ngoại Hoàng Hiệp cùng nhóm bạn tại Mỹ khởi xướng, với Phạm Quỳnh Anh là ca sĩ xuất hiện xuyên suốt các tập. Nhạc sĩ Lam Phương đã có mặt để động viên tinh thần các ca sĩ và ban nhạc trong một vài tập. Dự án được phát tối thứ bảy hàng tuần trên YouTube từ ngày 18 tháng 8. Buổi giới thiệu còn có sự tham gia của nhạc sĩ Lam Phương lần đầu trò chuyện trực tuyến cùng truyền thông trong nước. Ông chia sẻ niềm hy vọng sẽ được sớm trở về Việt Nam để gặp gỡ khán giả dù sức khỏe không được tốt. Trong 20 tác phẩm của nhạc sĩ Lam Phương do ca sĩ Hoàng Hiệp và Phạm Quỳnh Anh chọn biểu diễn trong dự án, có bài hát lần đầu tiên được giới thiệu chính thức với người yêu nhạc: Buồn - một trong những bài hát ít được phổ biến của nhạc sĩ Lam Phương, từng được danh ca Khánh Ly thực hiện thu thanh nhưng ít được ca sĩ nào khác thể hiện.

Năm 2019, cuốn sách Lam Phương - Trăm nhớ ngàn thương đã được Phanbook - Nhà xuất bản Phụ Nữ phát hành. Cuốn sách này do nhà báo Nguyễn Thanh Nhã chấp bút, dựa trên nguồn tư liệu từ gia đình nhạc sĩ, cung cấp cái nhìn chi tiết về cuộc đời và sự nghiệp của ông.