Jürgen Habermas

2.1. Tuổi thơ và giáo dục

Jürgen Habermas sinh ngày 18 tháng 6 năm 1929 tại Düsseldorf, thuộc Tỉnh Rhine của Đức. Ông lớn lên tại thị trấn Gummersbach, gần Köln. Habermas sinh ra với dị tật sứt môi và hở hàm ếch và đã trải qua hai cuộc phẫu thuật chỉnh hình trong thời thơ ấu. Ông cho rằng khuyết tật về giọng nói này đã khiến ông suy nghĩ khác về tầm quan trọng của sự phụ thuộc sâu sắc và của giao tiếp.

Khi còn là một thiếu niên vào cuối Thế chiến thứ hai, ông cùng với những người đồng bào mới nhận ra những tội ác ghê tởm của chế độ Đức Quốc Xã dưới sự lãnh đạo của Adolf Hitler. Cha ông, Ernst Habermas, là giám đốc điều hành Phòng Công nghiệp và Thương mại Köln, và được Habermas mô tả là người thông cảm với Đảng Quốc Xã và là thành viên của đảng này từ năm 1933. Bản thân Habermas từng là một Jungvolkführer, một thủ lĩnh của Deutsches Jungvolk (Thiếu niên Đức), một phân nhánh của Đoàn Thanh niên Hitler. Mặc dù bị các thiếu niên cùng làng phớt lờ và trêu chọc vì khuyết tật, ông vẫn chuyên tâm học hành. Do không được coi là một người nhiệt thành, ông may mắn không phải phục vụ chính quy trong Đoàn Thanh niên Hitler mà chỉ làm nhân viên cấp thấp trong đội sơ cứu khẩn cấp, điều mà ông sau này coi là một điều may mắn.

Sau chiến tranh, Habermas tiếp tục học tại Gymnasium và bị ảnh hưởng sâu sắc bởi nền giáo dục dân chủ dưới sự chiếm đóng của Mỹ. Ông theo học tại các trường đại học Đại học Göttingen (1949-1950), Đại học Zürich (1950-1951), và Đại học Bonn (1951-1954). Tại đây, ông nghiên cứu triết học, lịch sử, tâm lý học, văn học Đức và kinh tế học. Năm 1954, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ triết học tại Bonn với đề tài về xung đột giữa "Cái Tuyệt đối" và lịch sử trong tư tưởng của Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, có tên là Das Absolute und die Geschichte. Von der Zwiespältigkeit in Schellings Denken^German ("Cái Tuyệt đối và Lịch sử: Về sự chia rẽ trong tư tưởng của Schelling").

2.2. Sự nghiệp học thuật

Từ năm 1956, Habermas nghiên cứu triết học và xã hội học dưới sự hướng dẫn của các nhà lý thuyết phê phán Max Horkheimer và Theodor W. Adorno tại Viện Nghiên cứu Xã hội thuộc Đại học Goethe Frankfurt. Tuy nhiên, do một sự rạn nứt giữa ông và Horkheimer về luận án (Horkheimer đã đưa ra những yêu cầu sửa đổi không thể chấp nhận được), cũng như niềm tin của chính ông rằng Trường phái Frankfurt đã trở nên tê liệt với chủ nghĩa hoài nghi chính trị và sự khinh miệt văn hóa hiện đại, ông đã hoàn thành luận án Habilitation về khoa học chính trị tại Đại học Marburg dưới sự hướng dẫn của nhà Mác-xít Wolfgang Abendroth.

Tác phẩm habilitation của ông có tựa đề Strukturwandel der Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft^German (được xuất bản bản dịch tiếng Anh vào năm 1989 với tên Sự biến đổi cấu trúc của không gian công cộng: Một cuộc điều tra về một phạm trù của xã hội tư sản). Đây là một lịch sử xã hội chi tiết về sự phát triển của không gian công cộng tư sản, từ nguồn gốc trong các salon thế kỷ 18 đến sự biến đổi của nó dưới ảnh hưởng của phương tiện truyền thông đại chúng định hướng bởi tư bản.

Năm 1961, ông trở thành một Privatdozent (giảng viên không lương) tại Marburg. Đến năm 1962, ông được mời làm "giáo sư bất thường" (giáo sư không có ghế chính) về triết học tại Đại học Heidelberg (theo sự khuyến khích của Hans-Georg Gadamer và Karl Löwith), một động thái rất bất thường trong giới học thuật Đức thời đó. Cũng trong năm này, ông lần đầu tiên nhận được sự chú ý nghiêm túc của công chúng ở Đức với việc xuất bản tác phẩm habilitation của mình. Năm 1964, được Adorno ủng hộ mạnh mẽ, Habermas trở lại Frankfurt để tiếp quản ghế triết học và xã hội học của Horkheimer. Triết gia Albrecht Wellmer là trợ lý của ông tại Frankfurt từ năm 1966 đến 1970.

Cuối năm 1971, Habermas bất ngờ từ bỏ chức giáo sư và chuyển đến Viện Max Planck tại Starnberg (gần München) với vai trò Giám đốc Viện Max Planck về Nghiên cứu Thế giới Khoa học-Kỹ thuật. Ông làm việc ở đó cho đến năm 1983, hai năm sau khi xuất bản kiệt tác của mình, Lý thuyết hành động giao tiếp. Thời gian tại Viện Max Planck giúp ông đạt đến sự chín muồi trong tư tưởng triết học, cho ra đời nhiều tác phẩm quan trọng như Legitimationsprobleme im Spätkapitalismus (Các vấn đề hợp pháp hóa trong chủ nghĩa tư bản muộn, 1973), Kultur und Kritik (Văn hóa và phê phán, 1973); Zur Rekonstruktion des Historischen Materialismus (Vì sự tái cấu trúc của chủ nghĩa duy vật lịch sử, 1976).

Năm 1983, ông trở lại ghế giáo sư tại Frankfurt và chức vụ Giám đốc Viện Nghiên cứu Xã hội. Từ khi nghỉ hưu tại Frankfurt vào năm 1993, Habermas vẫn tiếp tục xuất bản nhiều tác phẩm. Ông cũng giữ vị trí giáo sư thỉnh giảng thường xuyên tại Đại học Northwestern ở Evanston, Illinois, và là "Giáo sư Theodor Heuss" tại The New School, Thành phố New York.

2.3. Kế thừa tư tưởng và vai trò người hướng dẫn

Jürgen Habermas đã chịu ảnh hưởng sâu sắc từ nhiều nhà tư tưởng vĩ đại. Ông là học trò của các nhà lý thuyết phê phán Max Horkheimer và Theodor W. Adorno tại Viện Nghiên cứu Xã hội ở Frankfurt. Mặc dù sau này có những bất đồng và ông hoàn thành luận án habilitation dưới sự hướng dẫn của Wolfgang Abendroth, nhưng tư tưởng của Trường phái Frankfurt vẫn là nền tảng quan trọng trong sự phát triển của ông. Hans-Georg Gadamer cũng là một người thầy tinh thần quan trọng, người đã ủng hộ mạnh mẽ việc bổ nhiệm Habermas làm giáo sư tại Heidelberg dù ông chưa hoàn thành habilitation.

Habermas nổi tiếng là một người thầy và người hướng dẫn tài năng. Ông đã đào tạo nhiều học trò xuất chúng, những người sau này đã trở thành các học giả có ảnh hưởng trong nhiều lĩnh vực:

• Herbert Schnädelbach: triết gia thực dụng, nhà lý thuyết về phân biệt diễn ngôn và lý tính.
• Claus Offe: nhà xã hội học chính trị, giáo sư tại Trường Quản trị Hertie ở Berlin.
• Johann Arnason: triết gia xã hội, giáo sư tại Đại học La Trobe và tổng biên tập tạp chí Thesis Eleven.
• Hans-Herbert Kögler: Chủ tịch khoa Triết học tại Đại học Bắc Florida.
• Hans Joas: nhà lý thuyết xã hội học, giáo sư tại Đại học Erfurt và tại Đại học Chicago.
• Axel Honneth: triết gia xã hội, người đã tiếp nối và phát triển lý thuyết công nhận của Habermas.
• Thomas A. McCarthy: triết gia người Mỹ, nổi tiếng với các công trình giải thích và phê bình tư tưởng của Habermas.
• Cristina Lafont: giáo sư triết học tại Đại học Northwestern.
• Zoran Đinđić: triết gia và chính trị gia, cựu thủ tướng Serbia (đã bị ám sát).
• Rebekka Habermas (1959-2023): con gái của ông, là một nhà sử học nổi tiếng về lịch sử xã hội và văn hóa Đức, giáo sư lịch sử hiện đại tại Đại học Göttingen.

Vai trò của Habermas không chỉ dừng lại ở việc phát triển các lý thuyết mà còn ở việc truyền cảm hứng và đào tạo một thế hệ học giả mới, tiếp nối truyền thống tư duy phê phán và thúc đẩy đối thoại liên ngành.

3.1. Bối cảnh trí tuệ và ảnh hưởng

Habermas đã tổng hợp và phát triển tư tưởng của mình từ một loạt các trường phái và nhà tư tưởng quan trọng:

• Tư tưởng triết học Đức:** Immanuel Kant, Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Wilhelm Dilthey, Edmund Husserl và Hans-Georg Gadamer.
• Truyền thống Mác-xít:** Cả lý thuyết của chính Karl Marx lẫn lý thuyết chủ nghĩa Marx mới phê phán của Trường phái Frankfurt, tức là Max Horkheimer, Theodor W. Adorno và Herbert Marcuse.
• Các lý thuyết xã hội học:** Max Weber, Émile Durkheim và George Herbert Mead.
• Triết học ngôn ngữ và lý thuyết hành động ngôn ngữ:** Ludwig Wittgenstein, J. L. Austin, P. F. Strawson, Stephen Toulmin và John Searle.
• Tâm lý học phát triển:** Jean Piaget và Lawrence Kohlberg.
• Truyền thống chủ nghĩa thực dụng Mỹ:** Charles Sanders Peirce và John Dewey.
• Lý thuyết hệ thống xã hội học:** Talcott Parsons và Niklas Luhmann.
• Tư tưởng chủ nghĩa Tân Kant**.

Thông qua việc tổng hợp các truyền thống này, Habermas đã tạo ra một hệ thống tư tưởng độc đáo, đặc biệt là lý thuyết về lý tính giao tiếp.

3.2. Lý thuyết hành động giao tiếp

Đóng góp chính của Habermas là phát triển khái niệm và lý thuyết về lý tính giao tiếp (communicative reason hay communicative rationality). Lý thuyết này khác biệt với truyền thống chủ nghĩa duy lý thông thường, vốn đặt lý tính trong cấu trúc của vũ trụ. Thay vào đó, Habermas định vị lý tính trong các cấu trúc của giao tiếp ngôn ngữ giữa các cá nhân.

Lý thuyết xã hội này hướng tới mục tiêu giải phóng con người, đồng thời duy trì một khuôn khổ đạo đức phổ quát bao trùm. Khuôn khổ này dựa trên lập luận được gọi là ngữ dụng học phổ quát (universal pragmatics) - rằng mọi hành động ngôn ngữ đều có một telos (từ Hy Lạp nghĩa là "mục đích") nội tại - mục tiêu của sự thấu hiểu lẫn nhau, và rằng con người sở hữu năng lực giao tiếp để đạt được sự thấu hiểu đó.

Habermas đã xây dựng khuôn khổ này từ triết học hành động ngôn ngữ của Ludwig Wittgenstein, J. L. Austin và John Searle; lý thuyết xã hội học về cấu trúc tương tác của tâm trí và bản thân của George Herbert Mead; các lý thuyết về phát triển đạo đức của Jean Piaget và Lawrence Kohlberg; và đạo đức học diễn ngôn của người đồng nghiệp tại Frankfurt và cũng là bạn học Karl-Otto Apel.

Trong các tác phẩm của mình, Habermas phân biệt giữa lý tính giao tiếp và lý tính công cụ (instrumental rationality). Ông cho rằng trong xã hội hiện đại, lý tính công cụ đã thống trị và lấn át lý tính giao tiếp, dẫn đến sự tha hóa và suy yếu của đời sống xã hội. Ông tin rằng việc khôi phục lý tính giao tiếp thông qua đối thoại và tranh luận hợp lý là chìa khóa để đạt được một xã hội công bằng, nhân văn và bình đẳng hơn.

3.3. Lý thuyết không gian công cộng

Trong tác phẩm Sự biến đổi cấu trúc của không gian công cộng (1962), Habermas lập luận rằng trước thế kỷ 18, văn hóa châu Âu bị thống trị bởi một nền "văn hóa đại diện", nơi một bên tìm cách "đại diện" chính mình trước công chúng bằng cách áp đảo đối tượng của mình. Ví dụ về "văn hóa đại diện", Habermas cho rằng Cung điện Versailles của Louis XIV của Pháp được xây dựng để thể hiện sự vĩ đại của nhà nước Pháp và nhà vua bằng cách chế ngự các giác quan của du khách đến cung điện.

Habermas xác định "văn hóa đại diện" tương ứng với giai đoạn phát triển phong kiến theo lý thuyết của Karl Marx, lập luận rằng sự ra đời của giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa đã đánh dấu sự xuất hiện của Öffentlichkeit^German (không gian công cộng). Trong nền văn hóa đặc trưng bởi Öffentlichkeit^German, một không gian công cộng xuất hiện bên ngoài sự kiểm soát của nhà nước, nơi các cá nhân trao đổi quan điểm và kiến thức.

Theo Habermas, sự phát triển của báo chí, tạp chí văn học, câu lạc bộ đọc sách, hội quán Hội Tam Điểm, và quán cà phê ở châu Âu thế kỷ 18, tất cả theo những cách khác nhau, đã đánh dấu sự thay thế dần dần văn hóa "đại diện" bằng văn hóa Öffentlichkeit^German. Habermas lập luận rằng đặc điểm cốt lõi của văn hóa Öffentlichkeit^German là bản chất "phê phán" của nó. Khác với văn hóa "đại diện" chỉ có một bên chủ động và bên kia thụ động, văn hóa Öffentlichkeit^German được đặc trưng bởi một cuộc đối thoại khi các cá nhân gặp gỡ để trò chuyện, hoặc trao đổi quan điểm thông qua phương tiện in ấn. Habermas cho rằng vì Anh là quốc gia tự do nhất ở châu Âu, văn hóa không gian công cộng xuất hiện ở đó đầu tiên vào khoảng năm 1700, và sự phát triển của văn hóa Öffentlichkeit^German diễn ra trong suốt thế kỷ 18 ở lục địa châu Âu. Theo quan điểm của ông, Cách mạng Pháp phần lớn là do sự sụp đổ của văn hóa "đại diện" và sự thay thế của nó bằng văn hóa Öffentlichkeit^German.

Tuy nhiên, Habermas cũng chỉ ra rằng nhiều yếu tố đã dẫn đến sự suy tàn của không gian công cộng, bao gồm sự phát triển của truyền thông đại chúng thương mại, biến công chúng phê phán thành công chúng tiêu dùng thụ động; và nhà nước phúc lợi, vốn đã hợp nhất nhà nước với xã hội đến mức không gian công cộng bị thu hẹp. Nó cũng biến "không gian công cộng" thành một nơi tranh giành tài nguyên của nhà nước dựa trên lợi ích cá nhân, thay vì một không gian để phát triển một đồng thuận hợp lý vì lợi ích công cộng.

Dù vậy, Habermas vẫn lạc quan về khả năng hồi sinh của không gian công cộng. Ông nhận thấy hy vọng về một tương lai nơi nhà nước dân tộc dựa vào dân chủ đại diện sẽ được thay thế bằng một cơ cấu chính trị dựa vào dân chủ nghị luận, dựa trên các quyền và nghĩa vụ bình đẳng của công dân.

3.4. Lý thuyết phê phán và hiện đại

Habermas kế thừa lý thuyết phê phán từ Trường phái Frankfurt, nhưng ông đã nỗ lực vượt qua sự bi quan của các nhà lý thuyết thế hệ trước như Theodor W. Adorno và Max Horkheimer, những người cho rằng lý tính hiện đại đã trở thành công cụ của sự áp bức. Habermas tin rằng các vấn đề của văn minh hiện đại không phải do bản chất của lý tính mà do lý tính chưa được thực hiện đầy đủ. Ông gọi đây là "dự án hiện đại chưa hoàn thành" (an unfinished project). Theo ông, dự án này cần được điều chỉnh và bổ sung, chứ không phải bị loại bỏ hoàn toàn.

Trong các bài viết của mình, Habermas đã phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa hậu hiện đại, cho rằng nó mang tính quá bi quan, chủ nghĩa cực đoan và phóng đại. Ông chỉ ra một số điểm yếu của chủ nghĩa hậu hiện đại:

• Các nhà hậu hiện đại không rõ ràng liệu họ đang tạo ra lý thuyết nghiêm túc hay chỉ là văn học.
• Họ bị thúc đẩy bởi những cảm xúc quy phạm, nhưng bản chất của những cảm xúc đó vẫn bị che giấu đối với người đọc.
• Chủ nghĩa hậu hiện đại có một quan điểm tổng thể hóa, không phân biệt được các hiện tượng và thực tiễn xảy ra trong xã hội hiện đại.
• Các nhà hậu hiện đại bỏ qua cuộc sống hàng ngày và các hoạt động của nó, điều mà Habermas coi là hoàn toàn trung tâm.

Habermas từ chối từ bỏ khả năng về một sự hiểu biết hợp lý, "khoa học" về thế giới đời sống. Ông khẳng định rằng lý tính, đặc biệt là lý tính giao tiếp, vẫn có tiềm năng to lớn để dẫn dắt xã hội đến sự giải phóng và tiến bộ, miễn là nó được sử dụng một cách đúng đắn và toàn diện.

3.5. Khoa học tái cấu trúc

Habermas giới thiệu khái niệm "khoa học tái cấu trúc" (reconstructive science) với hai mục đích: đặt "lý thuyết xã hội tổng quát" giữa triết học và khoa học xã hội, và thiết lập lại sự rạn nứt giữa "lý thuyết lớn" và "nghiên cứu thực nghiệm".

Mô hình "tái cấu trúc hợp lý" (rational reconstructions) đại diện cho sợi dây chính trong các cuộc khảo sát về "cấu trúc" của thế giới đời sống ("văn hóa", "xã hội" và "cá tính") và các "chức năng" tương ứng của chúng (tái sản xuất văn hóa, hội nhập xã hội và xã hội hóa). Với mục đích này, phải xem xét sự biện chứng giữa "biểu tượng" của "các cấu trúc phụ thuộc vào mọi thế giới của đời sống" ("mối quan hệ nội tại") và "tái sản xuất vật chất" của các hệ thống xã hội trong tổng thể của chúng ("mối quan hệ bên ngoài" giữa các hệ thống xã hội và môi trường).

Mô hình này tìm thấy ứng dụng, trên hết, trong "lý thuyết tiến hóa xã hội", bắt đầu từ việc tái cấu trúc các điều kiện cần thiết cho một phát sinh loài của các hình thức đời sống văn hóa-xã hội (sự "hominization") cho đến một phân tích về sự phát triển của "các hình thái xã hội", mà Habermas chia thành các hình thái nguyên thủy, truyền thống, hiện đại và đương đại.

3.6. Nền dân chủ nghị luận

Lý thuyết về dân chủ nghị luận (deliberative democracy) là một trong những đóng góp quan trọng của Habermas vào triết học chính trị. Khái niệm này nhấn mạnh vai trò của tranh luận hợp lý, hình thành ý kiến và nguyện vọng chính trị, cũng như chủ quyền nhân dân trong quá trình ra quyết định.

Habermas lập luận rằng một nền dân chủ thực sự không chỉ là về các thủ tục bầu cử và việc tuân thủ các quy tắc, mà còn về chất lượng của quá trình thảo luận công khai. Trong mô hình dân chủ nghị luận, các quyết định chính trị được coi là hợp pháp khi chúng là kết quả của một quá trình thảo luận mở, công bằng, và toàn diện giữa các công dân, nơi mọi người đều có cơ hội ngang nhau để tham gia, trình bày lý lẽ, và lắng nghe đối phương.

Trong nền dân chủ nghị luận, ý kiến công chúng có khả năng kiểm soát các quyết định của đa số. Nếu công dân dám chỉ trích các chính sách được đưa ra bởi những người nắm quyền, điều đó chứng tỏ họ đã trở thành một xã hội lý tính, không còn là xã hội phi lý tính. Ý kiến công chúng và nguyện vọng có chức năng kiểm soát chính trị chính thức hoặc các chính sách chính trị. Bằng cách dám phê phán các chính sách hợp pháp, công dân ngầm tuân thủ hệ thống, nhưng là một sự tuân thủ có điều kiện, dựa trên sự hợp lý của các quyết định.

Habermas hình dung một "tình huống đối thoại lý tưởng" (ideal speech situation) nơi những người tham gia có cùng khả năng diễn ngôn, bình đẳng xã hội và lời nói của họ không bị lẫn lộn bởi ý thức hệ hay các sai lầm khác. Trong phiên bản này của lý thuyết đồng thuận về chân lý, Habermas cho rằng chân lý là điều sẽ được đồng ý trong một tình huống đối thoại lý tưởng. Ông lạc quan về khả năng hồi sinh của không gian công cộng và tin rằng nền dân chủ nghị luận là con đường để thay thế nhà nước dân tộc phụ thuộc vào dân chủ đại diện bằng một cơ cấu chính trị dựa trên các quyền và nghĩa vụ bình đẳng của công dân.

4.1. Các cuộc tranh luận với các nhà triết học quan trọng

4.2. Tranh luận của các nhà sử học (Historikerstreit)

Habermas nổi tiếng là một trí thức công chúng cũng như một học giả. Đáng chú ý nhất, vào những năm 1980, ông đã sử dụng báo chí đại chúng để tấn công các nhà sử học Đức như Ernst Nolte, Michael Stürmer, Klaus Hildebrand và Andreas Hillgruber. Habermas lần đầu tiên bày tỏ quan điểm của mình về các nhà sử học nói trên trên tờ Die Zeit vào ngày 11 tháng 7 năm 1986 trong một bài viết feuilleton (một loại tiểu luận ý kiến văn hóa và nghệ thuật trên báo Đức) có tựa đề "Một kiểu dàn xếp thiệt hại". Habermas chỉ trích Nolte, Hildebrand, Stürmer và Hillgruber về việc viết lịch sử "biện hộ" liên quan đến kỷ nguyên Đức Quốc Xã, và tìm cách "đóng cửa sự mở cửa của Đức với phương Tây" mà theo Habermas đã tồn tại từ năm 1945.

Habermas lập luận rằng Nolte, Stürmer, Hildebrand và Hillgruber đã cố gắng tách chế độ Quốc Xã và Thảm sát Holocaust khỏi dòng chính của lịch sử Đức, biện minh cho chủ nghĩa Quốc Xã như một phản ứng đối với chủ nghĩa Bolshevik, và một phần phục hồi Wehrmacht (Quân đội Đức) trong Thế chiến thứ hai. Habermas viết rằng Stürmer đang cố gắng tạo ra một "tôn giáo thay thế" trong lịch sử Đức, cùng với công trình của Hillgruber, tôn vinh những ngày cuối cùng của Quân đội Đức trên Mặt trận phía Đông, nhằm phục vụ như một "loại triết lý NATO nhuốm màu chủ nghĩa dân tộc Đức".

Habermas khẳng định: "Sự mở cửa vô điều kiện của Cộng hòa Liên bang với văn hóa chính trị của phương Tây là thành tựu trí tuệ lớn nhất của thời hậu chiến của chúng ta; thế hệ tôi đặc biệt nên tự hào về điều này. Sự kiện này không thể và không nên được ổn định bởi một loại triết lý NATO nhuốm màu chủ nghĩa dân tộc Đức. Sự mở cửa của Cộng hòa Liên bang đã đạt được chính xác bằng cách vượt qua hệ tư tưởng Trung Âu mà các nhà xét lại của chúng ta đang cố gắng làm nóng lại cho chúng ta bằng cách thổi phồng địa chính trị về "vị trí địa lý trung tâm cũ của người Đức ở châu Âu" (Stürmer) và "sự tái thiết trung tâm châu Âu bị phá hủy" (Hillgruber). Lòng yêu nước duy nhất sẽ không làm chúng ta xa lánh phương Tây là lòng yêu nước hiến định."

Cuộc tranh luận này không hề một chiều, vì Habermas cũng bị các học giả như Joachim Fest, Hagen Schulze, Horst Möller, Imanuel Geiss và Klaus Hildebrand tấn công. Ngược lại, Habermas được ủng hộ bởi các nhà sử học như Martin Broszat, Eberhard Jäckel, Hans Mommsen và Hans-Ulrich Wehler.

4.3. Quan điểm về các vấn đề chính trị và xã hội

7.1. Ảnh hưởng và đánh giá học thuật

Các lý thuyết của Habermas, đặc biệt là lý thuyết về lý tính giao tiếp và không gian công cộng, đã có ảnh hưởng lớn đến triết học, xã hội học, lý thuyết chính trị, nghiên cứu truyền thông, và luật học.

• Lý tính giao tiếp:** Khái niệm này đã cung cấp một khuôn khổ mới để hiểu về lý tính, không phải là sự thống trị hay kiểm soát mà là sự hiểu biết lẫn nhau thông qua đối thoại. Nó đã mở ra những con đường mới cho đạo đức học, lý thuyết dân chủ và phân tích xã hội.
• Không gian công cộng:** Tác phẩm của ông về không gian công cộng đã trở thành một cột mốc trong việc nghiên cứu sự hình thành ý kiến công chúng, vai trò của truyền thông và sự tham gia của công dân trong các xã hội hiện đại. Nó đã truyền cảm hứng cho vô số nghiên cứu về các phong trào xã hội, truyền thông kỹ thuật số và dân chủ.
• Lý thuyết phê phán:** Habermas đã làm mới Trường phái Frankfurt bằng cách vượt qua sự bi quan của thế hệ đầu, khẳng định tiềm năng của lý tính để đạt được sự giải phóng con người. Ông đã giúp định hình lại lý thuyết phê phán và duy trì vai trò của nó trong việc phân tích các vấn đề xã hội đương đại.

Các nghiên cứu đo lường trích dẫn (bibliometrics) chứng minh ảnh hưởng liên tục và ngày càng tăng của ông trong các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.

7.2. Chỉ trích và tranh cãi

Dù có ảnh hưởng rộng lớn, Habermas cũng không tránh khỏi những chỉ trích và tranh cãi.

• Chỉ trích phong trào sinh viên:** Trong những năm 1960, Habermas đã phê phán các hành động bạo lực của các phong trào sinh viên cánh tả, gọi chúng là "chủ nghĩa phát xít cánh tả". Điều này đã khiến ông bị nhiều sinh viên và các nhà tư tưởng cánh tả khác xem là một "trí thức phản động tư sản" và dẫn đến những xung đột, buộc ông phải rời Đại học Frankfurt một thời gian.
• Tính lý tưởng của lý thuyết:** Một số nhà phê bình cho rằng lý thuyết về "tình huống đối thoại lý tưởng" của Habermas quá trừu tượng và lý tưởng hóa, khó có thể áp dụng vào thực tiễn chính trị và xã hội phức tạp.
• Phê phán chủ nghĩa hậu hiện đại:** Mặc dù ông đã tham gia đối thoại với các nhà hậu hiện đại như Derrida, nhưng những chỉ trích ban đầu của ông về chủ nghĩa hậu hiện đại vẫn gây tranh cãi, bị cho là đơn giản hóa hoặc hiểu sai một số quan điểm của họ.

7.3. Ảnh hưởng tại Việt Nam

Tư tưởng của Jürgen Habermas, đặc biệt là các lý thuyết về lý tính giao tiếp, không gian công cộng và dân chủ nghị luận, đã dần được tiếp nhận và có ảnh hưởng trong giới học thuật và trí thức Việt Nam. Tương tự như các quốc gia đang phát triển khác, quá trình dịch và xuất bản các tác phẩm của ông tại Việt Nam có thể không diễn ra ngay lập tức nhưng ngày càng trở nên phổ biến.

Các khái niệm của Habermas về tầm quan trọng của đối thoại hợp lý, sự hình thành ý kiến công chúng tự do và vai trò của xã hội dân sự trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước đã tạo ra tiếng vang trong các cuộc thảo luận về cải cách chính trị, phát triển xã hội và nền dân chủ tại Việt Nam. Dù không có các phong trào sinh viên quy mô lớn như ở Đức trong những năm 1960, các vấn đề về tự do ngôn luận, minh bạch và tham gia công chúng vẫn là những chủ đề quan trọng, nơi tư tưởng của Habermas cung cấp các khuôn khổ phân tích và định hướng giá trị. Sự hiện diện của các bản dịch tác phẩm của ông, cùng với các bài nghiên cứu và phân tích của các học giả Việt Nam, cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng đối với di sản trí tuệ của ông trong việc thúc đẩy tư duy phê phán và thảo luận về các vấn đề xã hội đương đại.