Hijikata Hisamoto

1. Tiểu sử

Hijikata Hisamoto, tên khai sinh là Ōichirō, sau này được biết đến với tên thông dụng là Kusazaemon và hiệu là Shinzan, sinh ngày 23 tháng 11 năm 1833 (tức ngày 12 tháng 10 năm Thiên Bảo thứ 4 theo âm lịch) tại làng Jinzenji, quận Tosa, tỉnh Tosa (nay thuộc thành phố Kōchi, tỉnh Kōchi). Ông là con trai cả của Hijikata Hisayō (1809-1890), một gōshi (võ sĩ nông thôn) thuộc Phiên Tosa với bổng lộc 200 koku.

Cuộc đời của Hijikata Hisamoto trải dài qua những biến động lớn của lịch sử Nhật Bản, từ giai đoạn cuối Mạc phủ đầy hỗn loạn đến sự hình thành và củng cố của chính phủ Minh Trị. Ông đã trải qua thời kỳ lưu vong, tham gia vào các hoạt động chính trị bí mật, và sau đó trở thành một quan chức cấp cao, góp phần vào việc xây dựng nền tảng cho nhà nước Nhật Bản hiện đại.

1.2. Sự nghiệp trong Chính phủ Minh Trị

Sau Minh Trị Duy tân, Hijikata Hisamoto nhanh chóng gia nhập chính phủ mới và thăng tiến qua nhiều vị trí quan trọng, đặc biệt là trong các cơ quan có liên quan đến Hoàng gia, thể hiện sự tin cậy mà Thiên hoàng Minh Trị dành cho ông.

1.2.1. Sự nghiệp quan chức trung ương

Sau Minh Trị Duy tân, Hijikata Hisamoto gia nhập chính phủ mới và được bổ nhiệm làm công tố viên tại Tokyo vào năm 1868 (Minh Trị nguyên niên). Sau đó, ông lần lượt giữ các chức vụ như Thẩm phán Tokyo-fu, Biện sự Chinshōfu. Ông tiếp tục thăng tiến, giữ các vị trí như Thiếu phụ Bộ Gia đình Hoàng gia (Kunaishō-shō) từ năm 1878 đến 1881 (người tiền nhiệm là Sugi Magoshichiro, người kế nhiệm là Yamaoka Tesshu), Đại phụ Bộ Nội vụ (Naimu-taifu) từ năm 1881 đến 1884 (người tiền nhiệm là Maejima Hisoka, người kế nhiệm là Yoshikawa Akimasa), và Thư ký Nội các Daijō-kan (太政官_Daijō-kan^Japanese). Năm 1885, ông cũng là Giám đốc Cục Tài liệu Daijō-kan (太政官文書局_{Daijō-kan Bunshokyoku}^Japanese), kế nhiệm Inoue Kaoru và được kế nhiệm bởi Tanaka Mitsuaki.

1.2.2. Vai trò trong các cơ quan Hoàng gia

Với kinh nghiệm và sự tin cậy từ Thiên hoàng, Hijikata Hisamoto đảm nhiệm nhiều chức vụ trong Hoàng cung, bao gồm Thị bổ (Jibu), Cố vấn Hoàng gia (Kōchū Komonkan), và Nghị viên Nguyên lão viện (Genrōin Giin). Thiên hoàng Minh Trị đặt niềm tin lớn vào ông.

Trong vai trò cố vấn và quan chức Hoàng gia, Hijikata Hisamoto, cùng với Motoda Nagazane, Sasaki Takayuki và Yoshii Tomozane, đã chủ trương "củng cố quyền lực Hoàng gia" (皇権伸張_{kōken shinchō}^Japanese), ủng hộ việc Thiên hoàng trực tiếp nắm quyền. Mặc dù phong trào này không hoàn toàn thành công và kết thúc vào năm 1881, nhưng nó phản ánh quan điểm bảo thủ của ông trong việc duy trì và tăng cường quyền lực của Thiên hoàng. Năm 1884, ông được phong tước Tử tước (子爵_shishaku^Japanese) trong hệ thống quý tộc (華族_kazoku^Japanese).

2. Tước vị và Vinh dự

Hijikata Hisamoto đã được ban tặng nhiều tước vị, huân chương và danh hiệu cao quý trong suốt sự nghiệp của mình, phản ánh những đóng góp của ông cho nhà nước Nhật Bản.

• Thứ bậc triều đình:
  • Ngày 1 tháng 10 năm 1885 (Minh Trị thứ 18) - Chính tứ vị (Shō-shii, Chính Tứ phẩm)
  • Ngày 20 tháng 10 năm 1886 (Minh Trị thứ 19) - Tòng tam vị (Ju-sanmi, Tòng Tam phẩm)
  • Ngày 10 tháng 10 năm 1896 (Minh Trị thứ 29) - Chính nhị vị (Shō-nii, Chính Nhị phẩm)
  • Ngày 4 tháng 11 năm 1918 (Đại Chính thứ 7) - Tòng nhất vị (Ju-ichii, Tòng Nhất phẩm)
  • Tước vị quý tộc:
    • Ngày 17 tháng 7 năm 1884 (Minh Trị thứ 17) - Tử tước
    • Ngày 7 tháng 10 năm 1895 (Minh Trị thứ 28) - Bá tước
    • Huân chương và Danh hiệu:
      • Ngày 25 tháng 10 năm 1887 (Minh Trị thứ 20) - Huân chương Mặt trời mọc Đại thụ (Kun-ittō Kyokujitsu Daijushō)
      • Ngày 25 tháng 11 năm 1889 (Minh Trị thứ 22) - Kỷ niệm chương ban bố Hiến pháp Đế quốc Nhật Bản
      • Ngày 21 tháng 1 năm 1890 (Minh Trị thứ 23) - Huân chương Dải vàng bằng bạc
      • Ngày 16 tháng 7 năm 1903 (Minh Trị thứ 36) - Huân chương Hoa cúc Đại thụ (Kun-ittō Kyokujitsu Tōka Daijushō)
      • Ngày 10 tháng 11 năm 1915 (Đại Chính thứ 4) - Kỷ niệm chương Đại lễ
      • Huân chương nước ngoài được phép đeo:
        • Ngày 18 tháng 10 năm 1886:
          • Vương quốc Ý: Huân chương Thánh Maurice và Lazarus, Đại sĩ quan
          • Đế quốc Áo-Hung: Huân chương Franz Joseph, Đại Thập tự
          • Vương quốc Thụy Điển và Na Uy: Huân chương Bắc Cực tinh, Hạng nhất
          • Vương quốc Đan Mạch: Huân chương Dannebrog, Chỉ huy hạng nhất
        • Ngày 7 tháng 5 năm 1891: Vương quốc Xiêm: Huân chương Vương miện Thái Lan, Hạng nhất
        • Ngày 1 tháng 6 năm 1891: Đế quốc Ottoman: Huân chương Medjidie, Hạng nhất
        • Ngày 26 tháng 7 năm 1892: Vương quốc Hawaii: Huân chương Hoàng gia Kalākaua, Hạng nhất
        • Ngày 14 tháng 10 năm 1895: Vương quốc Serbia: Huân chương Thập tự Takovo, Hạng nhất

3. Cuối đời và Hoạt động Giáo dục

Sau khi nghỉ hưu khỏi chức vụ Bộ trưởng Bộ Gia đình Hoàng gia vào năm 1898, Hijikata Hisamoto vẫn tiếp tục đóng góp cho xã hội và Hoàng gia. Ông giữ chức Phó Tổng tài (sau này là Tổng tài) Cục Điều tra Chế độ Hoàng gia (Teishitsu Seido Chōsakyoku) từ năm 1899 đến 1903, với Itō Miyoji là người kế nhiệm. Từ năm 1900 đến 1903, ông cũng giữ chức Tổng tài lâm thời của Cục này, kế nhiệm và sau đó được kế nhiệm lại bởi Itō Hirobumi. Ông cũng là Giám đốc Viện Nghiên cứu Kinh điển Nhật Bản (Kōten Kōkyūjo).

Hijikata Hisamoto đặc biệt quan tâm đến lĩnh vực giáo dục. Ông đã thực hiện các bài giảng về "đức hạnh Hoàng gia" (聖徳講話_{Sei-toku kōwa}^Japanese) nhằm giáo dục và khai hóa người dân. Ông từng giữ chức Hiệu trưởng Đại học Kokugakuin vào năm 1918, kế nhiệm Nabeshima Naohiro và được kế nhiệm bởi Haga Yaichi. Ông cũng là Hiệu trưởng Trường Nữ sinh Tokyo Jogakkan từ năm 1899 đến 1918, kế nhiệm Yoshimura Torataro và được kế nhiệm bởi Kanda Naobu.

Ngoài ra, ông còn đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng khác như Chủ tịch Hội Y tế Tư nhân Đại Nhật Bản (1893-1901 và 1903-1916), Chủ tịch Hiệp hội Nghệ thuật Nhật Bản (1903-1918), và Chủ tịch Hội Noh (1896-1903). Ông cũng từng là Chủ tịch Hội đồng Y tế Trung ương và Chủ tịch Ủy ban Biên soạn Dược điển Nhật Bản từ năm 1884 đến 1885, kế nhiệm Hosokawa Junjiro và được kế nhiệm bởi Yoshikawa Akimasa.

Khi Thiên hoàng Minh Trị băng hà và Thời kỳ Taishō bắt đầu, ông được bổ nhiệm làm Tổng tài Cục Biên soạn Hoàng gia Lâm thời (Rinji Teishitsu Henshūkyoku) từ năm 1916 đến 1918, một vị trí mới được thành lập mà sau này Tanaka Mitsuaki kế nhiệm. Trong vai trò này, ông đã nỗ lực biên soạn Meiji Tennōki (明治天皇紀_{Meiji Tennōki}^Japanese), bộ sử ghi chép về cuộc đời và triều đại của Thiên hoàng Minh Trị.

4. Tác phẩm

Hijikata Hisamoto đã để lại một số tác phẩm văn học, nhật ký và ghi chép quan trọng, phản ánh tư tưởng và các hoạt động của ông:

• Âu Mỹ Du Thảo (欧米游草_{Ōbei Yūsō}^Japanese, 1888)
• Hồi Thiên Thực Ký (回天実記_{Kaiten Jikki}^Japanese, 1900): Nhật ký của ông.
• Thiên hoàng cập Vĩ nhân Tự thần Xã (天皇及偉人を祀れる神社_{Tennō oyobi Ijin o Matsureru Jinja}^Japanese, 1912)
• Minh Trị Thiên hoàng Thánh Đức Lục (明治天皇聖徳録_{Meiji Tennō Seitokuroku}^Japanese, 1913)
• Minh Trị chi Ngự (明治のみかど_{Meiji no Mikado}^Japanese, 1913): Sáng tác cùng Tamura Torazō và Masuyama Kamago.
• Tần Sơn Di Cảo (秦山遺稿_{Shinzan Ikō}^Japanese, 1919): Tuyển tập di cảo sau khi ông qua đời.
• Nhật ký Hijikata Hisamoto Minh Trị Thập Tứ Niên (土方久元日記 明治十四年_{Hijikata Hisamoto Nikki Meiji Jūyonen}^Japanese, 2017)
• Đồng tác giả: Nhật Bản Quốc dân Huấn (日本国民訓_{Nippon Kokumin Kun}^Japanese, 1913) cùng Itō Sukeyuki.

5. Quan hệ Gia đình

Hijikata Hisamoto có một gia đình với nhiều mối quan hệ phức tạp và những câu chuyện đáng chú ý:

• Cha: Hijikata Hisayō (1809-1890), là gia thần của Yamauchi Kazutoyo.
• Em gái: Tamako. Bà là vợ thứ hai của Higashikuze Michitoshi, con trai thứ hai của Bá tước Higashikuze Michitomi. Tuy nhiên, bà đã ly hôn sau một vụ ngoại tình với một sinh viên đại học (con trai của một cảnh sát trưởng) được thuê làm gia sư cho con cái. Vụ việc này cũng làm lộ ra các khoản nợ của bà và dẫn đến việc bị chồng cũ kiện.
• Con trai cả: Hijikata Hisaaki (1862-1898). Ông là một sĩ quan quân đội. Khi còn ở tuổi thiếu niên, Hisaaki đã có con với một người hầu gái tên Yano, người này đã qua đời sau khi sinh con. Hisaaki sau đó theo học tại một học viện quân sự ở Đức và trở thành trung úy trong quân đội Đức. Theo yêu cầu của quân đội Nhật Bản, ông trở về nước năm 28 tuổi, trở thành Đại úy Lục quân và tái hôn. Ba tháng sau khi con trai đầu lòng của ông ra đời, Hisaaki đã tự sát bằng súng lục ở tuổi 36. Theo lời kể của gia đình, nguyên nhân là do một sự hiểu lầm tại lễ duyệt binh của một Hoàng tử nước ngoài đến thăm: Hisaaki đã đến dự trong trang phục thường phục, trong khi các đơn vị khác đều mặc lễ phục, khiến đơn vị của ông bị từ chối vào cửa.
  • Con gái cả của Hisaaki: Ayako (1882-1959), là con của Hisaaki với người vợ trước (Yano). Yano là con gái của một thương gia rượu sake tên Tanaka Bunshichirō, làm người hầu trong gia đình Hijikata. Ayako kết hôn với Tanaka Ginnosuke năm 17 tuổi, nhưng chồng cô đã có tình nhân và con riêng. Ayako sau đó có quan hệ với Matsumoto Kōshirō VII và ly hôn năm 26 tuổi. Cô trở về gia đình Hijikata nhưng bị từ mặt, sau đó được Yano Sadayuki nhận làm con nuôi và tái hôn với Ōishi Shigemi.
  • Con trai cả của Hisaaki: Hisataka (còn được biết đến với tên Hijikata Yoshie). Ông kế thừa tước vị Bá tước nhưng lại theo đuổi con đường đạo diễn sân khấu và nhiệt tình với phong trào kịch mới, thậm chí còn nghiêng về chủ nghĩa xã hội. Năm 1934 (Chiêu Hòa thứ 9), ông bị tước bỏ tước vị quý tộc. Vợ ông, Umeko, là con gái thứ hai của Tử tước Mishima Yataro, và là cháu gái của Tử tước Mishima Michitsune cùng Hầu tước Shijō Takauta.
• Con gái nuôi: Haruko (1856-1908), là con gái của thương gia dược phẩm Nakai Kōma. Bà từng là một geisha ở Gion, Kyoto. Để điều chỉnh thân phận trước khi kết hôn với Hầu tước Shijō Takauta (người mà bà là vợ thứ hai sau khi ông ly hôn vợ trước), bà đã được Hijikata Hisamoto nhận làm con nuôi. Haruko và Takauta có một con trai là Shijō Takaai và một con gái là Kaneko. Kaneko sau này kết hôn với Mishima Yataro, và con gái của họ, Umeko, chính là vợ của cháu trai Hijikata Hisamoto, Yoshie.
• Cháu trai: Hijikata Hisakatsu, con trai của em trai Hijikata Hisamoto, là một nhà điêu khắc và nhà dân tộc học.

6. Đời sống riêng và Nơi ở

Gia đình Hijikata Hisamoto có một số nơi ở đáng chú ý trong suốt cuộc đời của ông.

• Nơi sinh: Ngôi nhà nơi ông sinh ra hiện vẫn còn ở địa chỉ 692 Bắc Jinzenji, thành phố Kōchi, tỉnh Kōchi.
• Dinh thự Koishikawa: Ông sở hữu một dinh thự bao gồm cả tòa nhà kiểu phương Tây và kiểu Nhật tại Hayashi-chō, Koishikawa-ku (nay là Sengoku 2-chōme, Bunkyō-ku). Tòa nhà kiểu phương Tây hai tầng với một tầng hầm, được xây dựng khi ông còn là Bộ trưởng Bộ Gia đình Hoàng gia, được cho là một trong những công trình kiến trúc phương Tây đầu tiên tại Nhật Bản. Kho chứa dưới tầng hầm sau này được cải tạo thành một viện nghiên cứu sân khấu mô hình cho cháu trai ông, Yoshie, và trở thành một địa điểm gặp gỡ bí mật của những người làm nghệ thuật sân khấu. Một tấm bia "Kỷ niệm chuyến ngự giá của Thiên hoàng Minh Trị tại dinh thự cũ của Hijikata Hisamoto" đã được dựng tại địa điểm này để kỷ niệm chuyến thăm của Thiên hoàng Minh Trị vào năm 1893.

Căn phòng khách tại dinh thự Bá tước Hijikata, cùng với cổng chính và lối vào, là những phần kiến trúc đáng chú ý của dinh thự Koishikawa.

• Nơi an nghỉ: Mộ của ông nằm tại Nghĩa trang Somei (nay là Somei Reien) ở Tokyo.

7. Cái chết và Đánh giá

Cuộc đời và sự nghiệp của Hijikata Hisamoto đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử Nhật Bản, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển mình từ Mạc phủ sang chính quyền Minh Trị.

8. Nhân vật và Vấn đề Liên quan

Trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình, Hijikata Hisamoto đã có mối liên hệ với nhiều nhân vật và sự kiện lịch sử quan trọng:

• Sanjō Sanetomi: Quý tộc triều đình cấp tiến, người mà Hijikata đã đi cùng trong thời kỳ lưu vong.
• Sakamoto Ryōma: Chí sĩ yêu nước từ Tosa, người mà Hijikata đã hợp tác để trung gian cho Liên minh Satchō.
• Liên minh Satchō: Liên minh quân sự giữa Phiên Satsuma và Phiên Chōshū, một bước ngoặt quan trọng dẫn đến sự sụp đổ của Mạc phủ Tokugawa.
• Oguri Tadamasa: Một quan chức cấp cao của Mạc phủ. Sau khi Thành Edo thất thủ, Hijikata đã tiếp quản và chuyển đến sống trong dinh thự của Oguri. Các ghi chép tiểu sử của Hijikata cũng có đề cập đến Oguri.