Giáo hoàng Lêô IX

1.1. Thời thơ ấu và Giáo dục

Bruno von Egisheim-Dagsburg sinh ngày 21 tháng 6 1002 tại Eguisheim, Thượng Alsace (nay thuộc Alsace, Pháp). Ông là con trai của Bá tước Hugh IV xứ Nordgau và Heilwig xứ Dabo. Gia đình ông thuộc dòng dõi quý tộc, với cha ông là anh em họ đời đầu của Conrad II, Hoàng đế La Mã Thần thánh. Ngay từ năm tuổi, Bruno đã được gửi đến sự chăm sóc của Berthold, Giám mục Toul, người điều hành một trường học dành cho con trai các quý tộc. Tại đây, ông được giáo dục sâu sắc về đức tin Công giáo, thể hiện trí thông minh vượt trội và lòng khiêm nhường.

Năm 1017, Bruno trở thành một giáo sĩ tại Nhà thờ chính tòa Thánh Stêphanô ở Toul. Năm 1024, khi người anh em họ của ông, Conrad II, kế vị Henry II làm hoàng đế, các thành viên trong gia đình đã gửi Bruno đến triều đình của tân vương để "phục vụ trong nhà nguyện của ông". Bruno cũng tìm thấy niềm an ủi trong âm nhạc và được biết đến là người rất thành thạo lĩnh vực này.

1.2. Giám mục Toul

Năm 1026, Bruno là một phó tế khi Hoàng đế Conrad II lên đường đến Ý để củng cố quyền lực của mình. Do Herimann, Giám mục Toul, đã quá già để dẫn quân đội của mình vào bán đảo, ông đã giao quyền chỉ huy cho Bruno. Trong khi Bruno đang ở giữa chiến trường, Giám mục Herimann qua đời và Bruno ngay lập tức được bầu làm người kế nhiệm. Hoàng đế Conrad II, người đã dành cho Bruno những vị trí cao hơn, ban đầu không muốn ông chấp nhận giáo phận nhỏ bé này. Tuy nhiên, Bruno đã thuyết phục hoàng đế cho phép ông nhận chức. Được tấn phong vào năm 1027, Bruno đã quản lý Giáo phận Toul trong hơn hai mươi năm, một giai đoạn đầy căng thẳng và khó khăn. Ông phải đối phó không chỉ với nạn đói mà còn với chiến tranh, vì Toul là một thị trấn biên giới thường xuyên bị đe dọa.

Bruno đã đóng góp những dịch vụ chính trị quan trọng cho Conrad II và sau đó là Hoàng đế Henry III. Ông biết cách thiết lập hòa bình và, nếu cần, cũng có thể cầm kiếm để tự vệ. Được Conrad cử đi gặp Robert Ngoan đạo, ông đã thiết lập một nền hòa bình vững chắc giữa Pháp và Đế quốc La Mã Thần thánh đến mức nó không bị phá vỡ ngay cả dưới thời các con trai của cả Conrad và Robert. Mặt khác, ông đã giữ vững thành phố giám mục của mình chống lại Bá tước Odo II xứ Blois, một kẻ nổi loạn chống lại Conrad, và "bằng sự khôn ngoan và nỗ lực của mình" đã thêm Burgundy vào đế quốc. Bruno trở nên nổi tiếng rộng rãi như một giáo sĩ nhiệt thành và cải cách nhờ lòng nhiệt huyết mà ông thể hiện trong việc truyền bá quy tắc của Tu viện Cluny. Trong thời gian làm giám mục, ông đã đau buồn vì cái chết của cha mẹ và hai người anh em.

3.1. Khôi phục Trật tự và Cải cách Giáo hội

Giáo hoàng Lêô IX đã thực hiện một công cuộc cải cách toàn diện nhằm khôi phục trật tự và đạo đức trong Giáo hội Công giáo, đặc biệt là việc thúc đẩy đời sống độc thân của giáo sĩ và chống lại nạn buôn bán chức thánh (simony). Ngay sau khi lên ngôi, một trong những hành động công khai đầu tiên của ông là triệu tập Thượng hội đồng Lễ Phục sinh vào năm 1049. Tại thượng hội đồng này, việc giữ độc thân của giáo sĩ (từ cấp phó tế trở xuống) được yêu cầu trở lại một cách rõ ràng. Đồng thời, Giáo hoàng cũng kiên quyết bày tỏ lập trường của mình chống lại mọi hình thức buôn bán chức thánh.

Các cuộc cải cách của Lêô IX chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Tu viện Cluny. Ông đã mời nhiều nhà cải cách tài năng, bao gồm cả những người xuất thân từ Cluny, vào Giáo triều. Trong số đó có Hildebrand, người sau này trở thành Giáo hoàng Grêgôriô VII, và Peter Damian. Nhờ đó, tổ chức của Giáo triều đã được củng cố và nhiều tu viện đã được liên kết chặt chẽ hơn với Roma. Lêô IX thường xuyên đi khắp Ý, Đức và Pháp để củng cố đức tin của tín hữu và thực thi kỷ luật của Giáo hội. Ông được coi là người tiên phong cho Cải cách Grêgôriô sau này.

3.2. Tổ chức các Thượng hội đồng (Synod)

Phần lớn thời gian trị vì của Giáo hoàng Lêô IX được dành cho các chuyến công du khắp Ý, Đức và Pháp để tổ chức các Thượng hội đồng cải cách. Sau khi chủ trì một thượng hội đồng tại Pavia, ông đã cùng Hoàng đế Henry III đến Sachsen và đi cùng ông đến Köln và Aachen.

Một số thượng hội đồng quan trọng bao gồm:

• Thượng hội đồng Phục sinh năm 1049:** Đây là hành động công khai đầu tiên của ông, trong đó yêu cầu tái khẳng định việc giữ độc thân của giáo sĩ (cho đến cấp phó tế) và Giáo hoàng đã làm rõ lập trường kiên quyết chống lại mọi hình thức buôn bán chức thánh (simony).
• Thượng hội đồng tại Reims (Pháp):** Ông đã triệu tập một cuộc họp của các giáo sĩ cấp cao tại Reims, nơi một số sắc lệnh cải cách quan trọng đã được thông qua. Mặc dù Vua Henry I của Pháp không chấp nhận cho Giáo hoàng đặt chân lên lãnh thổ của mình, Lêô IX vẫn tiến vào. Nhân dịp lễ cung hiến ngôi thánh đường dâng cúng Thánh Remi, Giáo hoàng Lêô IX đã buộc mỗi giám mục tham dự đại lễ phải thề rằng họ "không nhận cũng không phong chức cho ai bằng đường lối mạn thánh". Kết quả là 5 giám mục, trong đó có Tổng giám mục Reims, đã không dám thề. Tuy nhiên, nhờ tấm lòng nhân hậu, những ai thành thật nhận lỗi đều được tha thứ. Từ đó, Đức Lêô đã ngăn chặn được tệ nạn buôn bán chức thánh và những vụ phạm pháp công khai.
• Thượng hội đồng tại Mainz (Đức):** Ông đã tổ chức một công đồng tại Mainz với sự tham dự của giáo sĩ Ý, Pháp và Đức, cùng với các đại sứ của Hoàng đế Đông La Mã. Tại đây, các vấn đề chính được giải quyết là nạn buôn bán chức thánh và hôn nhân của giáo sĩ.
• Thượng hội đồng Phục sinh năm 1050 (29 tháng 4):** Sau khi trở về Roma, Lêô IX đã tổ chức một thượng hội đồng Phục sinh khác, chủ yếu tập trung vào tranh cãi về giáo lý của Berengar xứ Tours.
• Các thượng hội đồng cấp tỉnh:** Cùng năm đó, ông chủ trì các thượng hội đồng cấp tỉnh tại Salerno, Siponto và Vercelli.
• Thượng hội đồng Phục sinh lần thứ ba:** Sau khi thăm lại quê hương Đức vào tháng 9, ông trở về Roma kịp thời cho thượng hội đồng Phục sinh lần thứ ba, nơi vấn đề tái phong chức cho những người đã được phong chức bởi những kẻ buôn bán chức thánh đã được xem xét.
• Các chuyến thăm khác:** Năm 1052, ông cùng hoàng đế tại Pressburg (nay là Bratislava), nhưng không thành công trong việc buộc người Hungary quy phục. Tại Regensburg, Bamberg và Worms, sự hiện diện của Giáo hoàng được chào mừng bằng nhiều nghi lễ tôn giáo trang trọng.

Trong tổng cộng 5 năm làm Giáo hoàng, ông đã triệu tập mười hai công đồng, trong đó có các công đồng chống buôn bán chức thánh và sự suy đồi của giáo sĩ.

3.3. Tranh chấp Thần học và Thiết lập Giáo lý

Trong triều đại của Giáo hoàng Lêô IX, một trong những vấn đề thần học nổi bật là cuộc tranh cãi liên quan đến giáo lý của Berengar xứ Tours. Tại Thượng hội đồng Phục sinh được tổ chức vào ngày 29 tháng 4 năm 1050, phần lớn thời gian đã được dành để thảo luận và lên án những giáo huấn của Berengar. Berengar đã phủ nhận sự hiện diện thực sự của Chúa Giêsu Kitô trong Bí tích Thánh Thể, một giáo lý cốt lõi của Giáo hội Công giáo. Giáo hoàng Lêô IX đã kiên quyết xử lý vấn đề này, đảm bảo rằng giáo lý chính thống về Thánh Thể được bảo vệ và củng cố.

4.1. Ly giáo Đông-Tây

Mối quan hệ giữa Giáo hội Rôma và Giáo hội Đông phương đã trở nên căng thẳng trong triều đại của Giáo hoàng Lêô IX, dẫn đến sự kiện Ly giáo Đông-Tây vào năm 1054.

Thượng phụ Micae I Cerularius của Constantinopolis, thông qua Lêô xứ Ohrid, Tổng giám mục Bulgaria, đã gửi thư cho Giáo hoàng, lên án việc sử dụng bánh không men và các ngày ăn chay trong Giáo hội Latinh. Đáp lại, vào năm 1054, Giáo hoàng Lêô IX đã gửi một bức thư cho Thượng phụ Micae I, trong đó trích dẫn một phần lớn của Văn kiện Tặng phẩm của Constantinus (mà ông tin là có thật). Lêô IX khẳng định với Micae rằng văn kiện này hoàn toàn chân thực, không phải là một câu chuyện bịa đặt, và do đó, chỉ có người kế vị tông đồ Phêrô mới sở hữu quyền tối thượng và là người đứng đầu hợp pháp của toàn bộ Giáo hội. Theo Bách khoa toàn thư Công giáo năm 1913, Lêô IX là vị Giáo hoàng đầu tiên chính thức công nhận và đề cập đến Văn kiện Tặng phẩm của Constantinus.

Trước khi qua đời, Giáo hoàng Lêô IX đã cử một phái đoàn sứ thần dưới sự lãnh đạo của Hồng y Humbert xứ Silva Candida đến Constantinopolis để đàm phán với Thượng phụ Micae Cerularius. Tuy nhiên, Hồng y Humbert đã nhanh chóng kết thúc cuộc đàm phán bằng cách trao một sắc lệnh tuyệt thông chống lại Thượng phụ. Hành động này, mặc dù về mặt pháp lý là không hợp lệ do Giáo hoàng đã qua đời vào thời điểm đó (Lêô IX qua đời vào ngày 19 tháng 4 năm 1054, trong khi sắc lệnh được trao vào ngày 16 tháng 7 năm 1054), nhưng đã bị Thượng phụ đáp lại bằng sắc lệnh tuyệt thông của chính ông chống lại Humbert và các cộng sự của ông. Sự kiện này được coi là dấu mốc chính thức cho sự chia cắt giữa Giáo hội Đông và Tây.

Sau đó, Thượng phụ Micae đã ra lệnh đóng cửa các nhà thờ Latinh ở Constantinopolis, ngừng tưởng niệm Giáo hoàng trong các diptych và viết thư cho các thượng phụ khác chống lại Giáo hoàng. Thượng phụ Phêrô III xứ Antiokia đã bác bỏ hầu hết các cáo buộc của Micae chống lại Roma và kêu gọi ông thỏa hiệp. Tuy nhiên, sự đổ vỡ này đã khởi đầu cho Đại Ly giáo Đông-Tây.

Một số chi tiết khác trong cuộc tranh cãi bao gồm:

• Năm 1052, Thượng phụ Phêrô mới của Antiokia đã gửi thư báo tin đắc cử lên Giáo hoàng theo tục lệ cũ.
• Hoàng đế Constantinus IX Monomachos của Đông La Mã, Hoàng đế Henry III của Tây La Mã và Giáo hoàng Lêô IX đã liên minh chống lại các bộ lạc phương Bắc và Hồi giáo.
• Thượng phụ Micae Cerularius cảm thấy ảnh hưởng của Giáo hoàng ở miền Nam Ý đã làm lu mờ ảnh hưởng của ông.
• Cuối năm 1053, Giáo chủ Micae Cerularius đã công kích Giáo hội Rôma, lên án các nghi lễ Latinh ở Constantinopolis.
• Tổng giám mục Lêô xứ Ohrid (Bulgaria) và một tu sĩ của Tu viện Stoudion cũng viết thư và truyền đơn tố cáo những "sai lầm" của Giáo hội Tây phương, như hiệp lễ bằng bánh không men (gọi là "bánh chết", "vật chất không sự sống", "bắt chước thói tục của quân Du dêu"), ăn thịt không cắt tiết, ăn chay ngày thứ Bảy, bỏ Alleluia^Latin trong Mùa Chay, và linh mục không để râu.
• Hồng y Humbertô, một nhà thần học người Đức và chủ trương canh tân Giáo hội, đã dịch các tài liệu ra tiếng Latinh và được Giáo hoàng giao phó việc trả lời. Lập trường của Humbertô là không tranh cãi các chi tiết mà người Byzantin nêu ra, mà khẳng định quyền Tông Tòa, đã được Công đồng Nicaea xác nhận, là "không thể bị xét xử bởi bất cứ ai".
• Ngày 16 tháng 7 năm 1054, Hồng y Humbertô và các phụ tá đã đến Vương cung thánh đường Hagia Sophia vào giờ lễ trọng. Sau khi chỉ trích dữ dội Thượng phụ vì đã gây rối và chống lại quyền bính của Giáo hoàng, Hồng y đã đặt bản án tuyệt thông lên bàn thờ rồi rời khỏi Vương cung thánh đường, rũ bụi giày và nói: "Nguyện cầu Chúa thương xem và xét xử chúng ta".

4.2. Xung đột với người Norman

Trong bối cảnh liên tục lo sợ các cuộc tấn công từ người Norman ở miền Nam Ý, Đế quốc Đông La Mã đã tuyệt vọng tìm đến Giáo hoàng Lêô IX, người được coi là thủ lĩnh tinh thần của chính người Norman. Theo William xứ Apulia, họ đã van nài Giáo hoàng "giải phóng Ý, nơi đang thiếu tự do, và buộc những kẻ độc ác đang áp bức Apulia dưới ách thống trị của chúng phải rời đi".

Sau Thượng hội đồng Phục sinh lần thứ tư vào năm 1053, Giáo hoàng Lêô IX đã dẫn đầu một đội quân gồm binh lính Ý và lính đánh thuê Swabia chống lại người Norman ở miền Nam. Mặc dù là những Kitô hữu sùng đạo, người Norman ban đầu ngần ngại chiến đấu với vị lãnh đạo tinh thần của họ và cố gắng cầu hòa, nhưng lính Swabia đã chế giễu họ, khiến trận chiến trở nên không thể tránh khỏi. Giáo hoàng Lêô IX đích thân chỉ huy quân đội, nhưng lực lượng của ông đã chịu thất bại hoàn toàn trong Trận Civitate vào ngày 15 tháng 6 năm 1053.

Tuy nhiên, khi ông bước ra khỏi thành phố để gặp kẻ thù chiến thắng, ông đã được đón tiếp với mọi dấu hiệu của sự quy phục, lời cầu xin tha thứ và những lời thề trung thành. Từ tháng 6 năm 1053 đến tháng 3 năm 1054, Giáo hoàng vẫn bị giữ làm con tin tại Benevento, trong một tình trạng bị giam cầm danh dự, cho đến khi ông công nhận các cuộc chinh phục của người Norman tại Calabria và Apulia. Ông không sống lâu sau khi trở về Roma, nơi ông qua đời vào ngày 19 tháng 4 năm 1054.

6.1. Phong thánh và Tưởng niệm

Giáo hoàng Lêô IX được Giáo hội Công giáo suy tôn là Thánh. Ông được phong thánh vào năm 1087. Ngày lễ kính của ông được cử hành vào ngày 19 tháng 4, trùng với ngày ông qua đời. Ông được an táng trong Vương cung thánh đường Thánh Phêrô tại Roma.