Gerhard von Scharnhorst

1.1. Sinh ra và giáo dục

Gerhard Johann David von Scharnhorst sinh ngày 12 tháng 11 năm 1755, tại Bordenau (nay là một phần của Neustadt am Rübenberge, Hạ Sachsen) gần Hannover. Ông xuất thân trong một gia đình điền chủ nhỏ. Cha của ông là một cựu hạ sĩ quan kỵ binh, và chính từ ảnh hưởng của cha mình, Scharnhorst đã sớm định hướng sự nghiệp trong quân đội.

Năm 1773, ông nhập học tại Học viện Quân sự Wilhelmstein, một pháo đài do Wilhelm, Bá tước xứ Schaumburg-Lippe thành lập. Tại đây, ông đã tự mình trau dồi kiến thức sâu rộng về lý thuyết quân sự và các cải cách quân sự. Năm 1778, ông nhận quân hàm thiếu úy và bắt đầu sự nghiệp trong quân đội Hanover. Về đời tư, ông kết hôn với Clara Schmalz, người em gái của Theodor Schmalz, giám đốc đầu tiên của Đại học Berlin. Thu nhập từ các tác phẩm văn học của ông là nguồn sống chính cho gia đình.

1.2. Phục vụ trong Quân đội Hannover và các hoạt động văn học

Sau khi nhận quân hàm thiếu úuý năm 1778, Scharnhorst ban đầu được bổ nhiệm làm giáo viên tại trường trực thuộc một trung đoàn kỵ binh của Hanover. Năm 1783, ông được thăng quân hàm trung úy và chuyển sang làm giáo viên tại trường pháo binh mới ở Hanover.

Từ giai đoạn này, Scharnhorst bắt đầu xuất bản nhiều bài luận, tạp chí và sách về quân sự. Ông là người sáng lập và biên tập tờ Tạp chí Quân sự (Militärjournal), một ấn phẩm được lưu hành rộng rãi khắp châu Âu cho đến năm 1805. Các tác phẩm nổi bật của ông bao gồm Sổ tay sĩ quan khoa học quân sự ứng dụng (Handbuch für Offiziere in den anwendbaren Teilen der Kriegswissenschaften^German), xuất bản năm 1788, và Sổ tay quân sự dã chiến (Militärisches Taschenbuch für den Gebrauch im Felde^German), xuất bản năm 1792. Cả hai tác phẩm này đều được tái bản nhiều lần và nhận được sự hoan nghênh rộng rãi, giúp Scharnhorst trở thành một nhà lý thuyết quân sự nổi tiếng.

1.3. Các chiến dịch ban đầu và danh tiếng

Chiến dịch quân sự đầu tiên của Scharnhorst diễn ra vào năm 1793 tại Hà Lan, trong đó ông phục vụ xuất sắc dưới quyền Thân vương Frederick, Công tước xứ York và Albany. Ông đã lập công đầu tiên khi hỗ trợ thành công cuộc rút lui của quân đồng minh trong Trận Hondschoote từ ngày 6 đến ngày 8 tháng 9 năm 1793.

Năm 1794, ông tham gia vào việc phòng thủ thành phố Menen (nay thuộc Bỉ), khi thành phố này bị quân Pháp bao vây. Dưới quyền Tướng Hammerstein, Scharnhorst đã lên kế hoạch và tự mình dẫn một phần lực lượng tham gia chiến dịch giải vây, thành công cứu thoát quân đồn trú bị mắc kẹt bên trong. Nhờ công lao này, ông được thăng quân hàm thiếu tá và gia nhập Bộ Tổng Tham mưu Hannover. Qua các trận chiến này, Scharnhorst đã chứng minh rằng ông không chỉ là một nhà lý thuyết mà còn là một chỉ huy thực chiến có năng lực.

Sau Hòa ước Basel vào ngày 5 tháng 3 năm 1795, Scharnhorst trở về Hanover. Ông đã viết tác phẩm Phòng thủ thành phố Menen (Verteidigung der Stadt Menin^German, Hanover, 1803) để ghi lại kinh nghiệm trong trận vây hãm này. Một tác phẩm nổi tiếng khác của ông là Nguyên nhân may mắn của người Pháp trong Chiến tranh Cách mạng (Die Ursachen des Glücks der Franzosen im Revolutionskrieg^German). Trong bài luận này, Scharnhorst nhận định rằng sức mạnh của quân đội Pháp chủ yếu nằm ở tổ chức vượt trội và hệ thống xã hội độc đáo của họ - quốc gia dân tộc. Thời điểm này, danh tiếng của Scharnhorst với tư cách là một quân nhân đã được khẳng định vững chắc, và ông nhận được nhiều lời mời từ các quân đội đồng minh khác.

2.1. Chuyển đến Phổ và vai trò ban đầu

Trong quân đội Hanover, Scharnhorst đối mặt với nhiều hạn chế và sự phân biệt đối xử vì ông không thuộc tầng lớp quý tộc. Các đề xuất cải cách quân sự của ông thường bị từ chối. Điều này khiến ông quyết định tìm kiếm cơ hội ở nơi khác. Năm 1801, Vua Frederick William III của Phổ đã đưa ra một lời đề nghị hấp dẫn: cấp cho ông tước hiệu quý tộc (từ "von"), quân hàm trung tá và mức lương cao gấp đôi so với ở Hanover. Scharnhorst đã chấp nhận lời mời này với điều kiện ông giữ nguyên thâm niên và được đảm bảo một khoản lương hưu xứng đáng.

Nhiệm vụ đầu tiên của Scharnhorst tại Phổ là giảng viên tại Học viện Sĩ quan Berlin (Berliner Offizier-Ausbildungsinstitut^German). Mặc dù giám đốc Học viện kiêm luôn chức vụ Tổng Thanh tra hậu cần (lúc bấy giờ Bộ Tổng Tham mưu Phổ được gọi là "Bộ Tổng Tham mưu Hậu cần"), nhưng do bận rộn, ông đã ủy quyền hoàn toàn cho Scharnhorst. Trong số các học viên của ông có những nhân vật kiệt xuất như Carl von Clausewitz, Karl von Grolman và Tiedemann, những người sau này đóng vai trò quan trọng trong các cải cách quân đội Phổ.

2.2. Nỗ lực cải cách giáo dục và ban đầu

Scharnhorst đã nỗ lực cải cách mạnh mẽ trong lĩnh vực giáo dục quân sự. Ông đã thay đổi đáng kể nội dung các bài giảng tại Học viện Sĩ quan Berlin, tập trung vào việc đào tạo những sĩ quan trẻ tài năng.

Vào ngày 24 tháng 1 năm 1802 (sinh nhật của Frederick Đại đế), Scharnhorst cùng các đồng nghiệp đã thành lập Hội Quân sự (Militärische Gesellschaft^German) tại Berlin. Đây là một diễn đàn quan trọng để trao đổi ý kiến về cách thức tiến hành cải cách quân đội Phổ. Đến năm 1804, Scharnhorst tổ chức lại Học viện Sĩ quan Berlin, thành lập một trường chuyên biệt dành cho giáo dục nâng cao, đó là Học viện Quân sự Berlin (Berliner Kriegsakademie^German), sau này trở thành Đại học Quân sự Phổ.

Mặc dù có những nỗ lực đáng kể từ bên trong quân đội, việc thực hiện các cải cách quân sự quy mô lớn gặp phải nhiều trở ngại. Nguyên nhân chính là sự phản đối từ các sĩ quan lão thành, những người đã đạt được danh tiếng từ Chiến tranh Bảy năm dưới thời Frederick Đại đế và không muốn thay đổi các phương thức truyền thống đã được thiết lập.

Năm 1804, theo đề xuất của Massenbach, Bộ Tổng Tham mưu Hậu cần đã được tái tổ chức. Scharnhorst được bổ nhiệm làm Lữ đoàn trưởng thứ 3 của Bộ Tổng Tham mưu Hậu cần (tương đương Phó Tổng Tham mưu trưởng). Tuy nhiên, vào thời điểm đó, quyền hạn và trách nhiệm của ông vẫn chưa được quy định rõ ràng, chỉ dừng lại ở vai trò cố vấn cho các tướng lĩnh. Đến năm 1806, ông được thăng quân hàm đại tá.

2.3. Thất bại năm 1806 và sự cấp bách của cải cách

Năm 1805, chiến thắng của Pháp trong Trận Austerlitz đã làm tan rã Liên minh thứ ba chống Pháp. Napoléon Bonaparte thành lập Liên minh Rhein, mở rộng quyền bá chủ của Pháp sang miền Trung nước Đức. Nhận thấy mối đe dọa này, Phổ đã tham gia Liên minh thứ tư chống Pháp vào năm 1806 và tuyên chiến với Pháp.

Tuy nhiên, quân đội Phổ đã phải chịu một thất bại nặng nề trong Trận Jena-Auerstedt vào ngày 14 tháng 10 năm 1806. Trong cuộc rút lui hỗn loạn, Scharnhorst đã hợp nhất với quân đội của Thống chế Gebhard Leberecht von Blücher. Ông bị thương nhẹ tại Auerstedt và thể hiện sự kiên quyết đáng nể trong suốt cuộc rút lui. Cuối cùng, ông cùng Blücher bị bắt làm tù binh tại Ratekau vào ngày 7 tháng 11 năm 1806. Sau khi nhanh chóng được trao đổi, ông đóng một vai trò nổi bật và gần như quyết định trong việc chỉ huy quân đoàn Phổ của L'Estocq, vốn đang hợp tác với quân Nga. Với những đóng góp của mình trong Trận Eylau (tháng 2 năm 1807), ông đã được trao huân chương quân sự cao quý nhất của Phổ, Huân chương Pour le Mérite.

Sau Hòa ước Tilsit vào tháng 7 năm 1807, Phổ và Pháp đã đạt được hòa bình. Sau hòa ước, Scharnhorst được thăng hàm thiếu tướng và được bổ nhiệm làm Chủ tịch Ủy ban Tái tổ chức Quân đội. Ông đã bắt đầu thực hiện các cải cách quân sự một cách mạnh mẽ. Các sĩ quan có cùng quan điểm với ông, như August von Gneisenau, Hermann von Boyen và Karl von Grolman, đã được bổ nhiệm vào ủy ban để hỗ trợ cải cách. Từ năm 1808, Clausewitz cũng tham gia ủy ban này.

Scharnhorst đã nghiên cứu kỹ lưỡng nguyên nhân thất bại trong Trận Jena-Auerstedt. Ông nhận định rằng sự chênh lệch sức mạnh quân sự giữa Pháp và Đức nằm ở sự khác biệt cơ bản về chất lượng tổ chức và chỉ huy. Ông tin rằng chỉ có một đội quân "quốc gia" và chính sách chiến đấu những trận quyết định mới có thể đáp trả hiệu quả tình hình chính trị và chiến lược do Cách mạng Pháp mang lại. Để đối phó với điều này, cần có một cuộc cải cách triệt để quân đội Phổ.

2.4. Các cải cách quân sự lớn

Các cải cách của Scharnhorst không chỉ tập trung vào cấu trúc quân đội mà còn thay đổi căn bản về nhân sự và xã hội, hướng tới sự công bằng và bình đẳng hơn.

2.5. Khó khăn của cải cách và việc tạm thời nghỉ hưu

Những cải cách tích cực của Scharnhorst đã thu hút sự cảnh giác của Napoléon. Lo sợ làm phật ý ông ta, Vua Frederick William III của Phổ đã nhiều lần phải ra lệnh tạm dừng hoặc hủy bỏ các cải cách được đề xuất.

Năm 1811-1812, khi Pháp chuẩn bị cho Chiến dịch Nga và ép buộc Phổ phải liên minh chống lại Nga, Scharnhorst đã rời Berlin để xin nghỉ phép vô thời hạn. Ông tới Saint Petersburg để đàm phán một liên minh giữa Nga và Phổ. Tuy nhiên, trước khi ông kịp trở về, Frederick William III đã khuất phục trước lời đe dọa của Napoléon và quyết định liên minh với Pháp.

Thất vọng trước quyết định này, Scharnhorst cùng Gneisenau và các sĩ quan cải cách khác đã rời bỏ quân đội Phổ, một số người lưu vong ở Silesia, và một số khác gia nhập quân đội Nga. Trong thời gian nghỉ hưu, ông đã viết và xuất bản một tác phẩm về vũ khí cầm tay, Về tác dụng của vũ khí bộ binh (Über die Wirkung des Feuergewehrs^German) vào năm 1813.

3.1. Trở lại và chiến dịch năm 1813

Sau khi chiến dịch Nga của Napoléon thất bại vào năm 1812, cục diện chiến tranh đã thay đổi. Scharnhorst được triệu hồi trở lại tổng hành dinh của nhà vua. Ông đã từ chối một vị trí cao hơn nhưng chấp nhận làm Tham mưu trưởng cho Thống chế Blücher, người mà ông hoàn toàn tin tưởng vào nghị lực, năng lượng và ảnh hưởng của ông này đối với những binh lính trẻ. Thân vương Nga Peter Wittgenstein cũng rất ấn tượng với Scharnhorst đến nỗi ông đã yêu cầu mượn Scharnhorst tạm thời làm tham mưu trưởng cho mình, và Blücher đã đồng ý.

Vào ngày 2 tháng 5 năm 1813, trong trận chiến đầu tiên của cuộc chiến tranh, Trận Lützen (hay Großgörschen), quân Phổ đã bị đánh bại, nhưng đây là một thất bại rất khác so với những trận thua mà Napoléon đã gây ra trước đây. Quân đội Pháp lúc này, phần lớn được tạo thành từ những lính nghĩa vụ tuổi teen và không còn là cỗ máy chiến tranh bất khả chiến bại như trước năm 1807, đã phải chịu thương vong đáng kể và không thể truy kích do thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng kỵ binh, khiến chiến thắng của họ không trọn vẹn. Trong trận chiến này, Scharnhorst đã bị thương ở chân.

3.2. Cái chết

Vết thương ở chân của Scharnhorst trong Trận Lützen vốn không quá nghiêm trọng, nhưng đã trở nên nguy hiểm do sự mệt mỏi trong cuộc rút lui về Dresden. Để thuyết phục Áo tham chiến, ông đã vượt chặng đường khó khăn đến Praha để đàm phán với Karl Philipp, Thân vương xứ Schwarzenberg và Joseph Radetzky von Radetz.

Vào ngày 28 tháng 6 năm 1813, vết thương của ông trở nên trầm trọng và bị nhiễm trùng huyết, dẫn đến cái chết của ông tại Praha. Ngay trước khi qua đời, ông đã được thăng quân hàm trung tướng.

Sau khi ông mất, Frederick William III đã ra lệnh dựng tượng đài tưởng niệm ông do Christian Daniel Rauch thực hiện tại Berlin. Scharnhorst được an táng tại Nghĩa trang Invalidenfriedhof ở Berlin. Gneisenau và Clausewitz đã cùng nhau viết một bài điếu văn để tưởng nhớ ông, nhưng chính phủ ban đầu không cho phép công bố vì cho rằng thành tựu của ông chưa được đánh giá một cách thống nhất. Gneisenau đã kiên quyết phản đối và cuối cùng giành được quyền công bố.

4.1. Đóng góp vào lý thuyết và thực tiễn quân sự

Scharnhorst được đánh giá cao là người cha đẻ của hệ thống Bộ Tổng Tham mưu hiện đại. Những thành tựu của ông với tư cách là một nhà lý thuyết quân sự và nhà giáo dục là không thể phủ nhận. Ông đã chứng minh được năng lực của mình không chỉ trên giấy tờ mà còn là một chỉ huy thực chiến tài ba trong thời gian phục vụ quân đội Hanover.

Khi chuyển sang Phổ, ông đã mở rộng tầm ảnh hưởng của mình, đào tạo ra những học trò xuất sắc như Carl von Clausewitz và Karl von Grolman. Với vai trò là nhà cải cách tổ chức, ông đã thành công trong việc thực hiện một cuộc cải cách triệt để quân đội Phổ, biến đội quân chuyên nghiệp phục vụ lâu dài nhưng bị tàn phá tại Trận Jena (1806) thành một quân đội quốc gia dựa trên chế độ nghĩa vụ quân sự phổ quát. Mặc dù chế độ nghĩa vụ quân sự toàn dân chỉ được thực hiện đầy đủ sau khi ông qua đời, nhưng ông đã đặt nền móng và chuẩn bị con đường cho việc áp dụng nó. Ông cũng đóng góp quyết định vào việc tái thiết sức mạnh quân sự của Phổ. Mặc dù thời gian ông trực tiếp lãnh đạo chiến tranh với tư cách là Tổng Tham mưu trưởng ngắn ngủi, nhưng ông đã đề ra những chiến lược táo bạo trong Chiến tranh Giải phóng, và người kế nhiệm ông, Gneisenau, đã kế thừa những ý tưởng cơ bản này.

4.2. Đánh giá lịch sử

Theo Carl von Clausewitz, ngoại hình của Scharnhorst không giống một quân nhân điển hình. Trong số các sĩ quan Phổ coi trọng vẻ bề ngoài quý tộc, ông lại bình thản với vẻ ngoài không mấy chỉnh tề. Giữa nhiều sĩ quan quý tộc thô lỗ và kiêu ngạo, ông lại là một người trí thức, điềm tĩnh. Ông luôn mang một vẻ u sầu, và cách nói chuyện lầm bầm với giọng Hanover của ông khiến người ta liên tưởng đến một triết gia.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là ông thiếu sức hút cá nhân. Trong thời gian làm giáo viên, ông tận tình hướng dẫn các sĩ quan trẻ. Khi làm Tổng Tham mưu trưởng, ông tích cực đề bạt những nhân tài xuất chúng bất kể xuất thân xã hội, và điều này đã giúp ông giành được sự tôn trọng sâu sắc từ tất cả mọi người. Clausewitz coi Scharnhorst là người cha thứ hai của mình và vô cùng kính trọng ông. Gneisenau, người đã kế thừa và hoàn thiện công trình của Scharnhorst, từng nói rằng mình chỉ là "Phêrô" (học trò xuất sắc) của ông.

4.3. Tên gọi và ảnh hưởng

Tên của Scharnhorst đã được đặt cho nhiều đối tượng, địa điểm và nhóm khác nhau:

• SMS Scharnhorst, một tuần dương hạm bọc thép của Hải quân Đế quốc Đức năm 1906 trong Thế chiến thứ nhất.
• Thiết giáp hạm Scharnhorst, một thiết giáp hạm của Hải quân Đức (Wehrmacht) năm 1936 trong Thế chiến thứ hai và là soái hạm của Lớp thiết giáp hạm Scharnhorst.
• Sư đoàn Bộ binh Scharnhorst (Wehrmacht), một sư đoàn bộ binh của Wehrmacht năm 1945 và là một trong những đơn vị cuối cùng của Thế chiến thứ hai.
• Huân chương Scharnhorst, huân chương quân sự cao quý nhất của Quân đội Nhân dân Quốc gia (NVA) cũ của Đông Đức.
• Tàu khu trục Scharnhorst (F 213), một tàu sà lúp của Anh năm 1943, ban đầu được gọi là HMS Mermaid, được chuyển giao cho Tây Đức vào năm 1959.
• Nhiều đường phố ở các thành phố của Đức, bao gồm Berlin, Hamburg, München và Köln.

Thống chế Hans von Seeckt đã được so sánh với Scharnhorst, chủ yếu vì vai trò của ông trong việc chuẩn bị Quân đội Đức của Cộng hòa Weimar cho việc tái vũ trang, mặc dù bị hạn chế nghiêm ngặt bởi Hiệp ước Versailles. Ông đã áp dụng các học thuyết bí mật và chuẩn bị một Bộ Tổng Tham mưu Đức mạnh mẽ, và được cho là đã góp phần vào thành công chưa từng có của quân đội Đức trong các chiến dịch năm 1939-1940 của Thế chiến thứ hai. Sau khi Đức Quốc xã lên nắm quyền, Thống chế August von Mackensen đã so sánh von Seeckt với Scharnhorst, nói rằng "Ngọn lửa cũ vẫn cháy, và sự kiểm soát của Đồng minh đã không phá hủy bất kỳ yếu tố bền vững nào của sức mạnh Đức." Winston Churchill cũng đồng tình với lý thuyết này, tin rằng von Seeckt đóng vai trò quan trọng trong việc đưa Đức trở lại vị trí của mình trong thế giới quân sự một cách nhanh chóng.

5.1. Gia đình và đời tư

Scharnhorst kết hôn với Clara Schmalz, người em gái của Theodor Schmalz, giám đốc đầu tiên của Đại học Berlin. Thu nhập chính của ông đến từ các tác phẩm văn học quân sự. Ông được biết đến là một người trí thức, điềm tĩnh và thường mang vẻ u sầu. Dù bề ngoài không giống một quân nhân điển hình, nhưng ông có sức hút cá nhân mạnh mẽ. Trong thời gian làm giáo viên, ông nổi tiếng là người tận tình hướng dẫn các sĩ quan trẻ. Khi giữ chức vụ Tổng Tham mưu trưởng, ông đã tích cực trọng dụng những nhân tài kiệt xuất mà không phân biệt xuất thân xã hội, qua đó giành được sự kính trọng sâu sắc từ tất cả mọi người.