1. Danh tính và Các tên gọi
Vitashoka được biết đến với nhiều tên gọi và danh hiệu khác nhau trong các thư tịch lịch sử và tôn giáo, phản ánh sự phức tạp trong các ghi chép về cuộc đời ông.
Các thư tịch cổ ở Tích Lan thường gọi ông là Tissa (hoặc Tisya). Tuy nhiên, bộ chú giải Theragatha lại xem Tissa và Vitashoka là hai cá nhân riêng biệt, cho thấy có sự không nhất quán trong các tường thuật. Ngoài ra, các nguồn tài liệu khác cũng đề cập ông dưới các tên như Vigatāshoka, Sudatta hay Sugatra. Bộ biên niên sử Mahavamsa sau này còn đặt cho ông một danh hiệu là Ekavihārika.
2. Cuộc đời ban đầu và Bối cảnh tôn giáo
Vitashoka trải qua cuộc đời ban đầu với thân phận hoàng tử của Đế quốc Maurya, đồng thời mang trong mình những niềm tin tôn giáo khác biệt trước khi ông cải sang Phật giáo.
2.1. Gia đình và Địa vị
Vitashoka là em trai cùng mẹ ruột duy nhất của A-dục vương. Ông giữ vị trí hoàng tử trong hoàng tộc Maurya, nhưng là người anh em duy nhất mà A-dục vương không sát hại, một điều đáng chú ý trong bối cảnh cuộc tranh giành quyền lực khốc liệt khi A-dục vương lên ngôi.
2.2. Niềm tin ban đầu và Những lời chỉ trích
Trước khi cải đạo, Vitashoka được ghi nhận là người theo các tín ngưỡng phi Phật giáo. Theo bộ sử thi Phật giáo Divyavadana, ông là một tín đồ của Kỳ Na giáo (JainismEnglish) hoặc các giáo phái Ngoại đạo (TirthikaSanskrit) như ĀjīvikaSanskrit hay NirgranthaSanskrit. Với niềm tin này, ông thường chỉ trích lối sống được cho là thoải mái của các tăng sĩ Phật giáo, những người nhận được sự bảo trợ từ người anh trai A-dục vương của mình.
3. Cải đạo Phật giáo
Quá trình Vitashoka từ bỏ niềm tin cũ để cải sang Phật giáo là một cột mốc quan trọng trong cuộc đời ông, diễn ra trong những hoàn cảnh đặc biệt dưới sự sắp đặt của A-dục vương.
3.1. Hoàn cảnh cải đạo
Các triều thần trong triều đình Maurya từng cố gắng đưa Vitashoka lên ngai vàng. Khi A-dục vương phát hiện ra âm mưu này, thay vì trừng phạt, ông đã áp dụng một chiến lược thuyết phục độc đáo để khiến Vitashoka thay đổi quan điểm và cải đạo sang Phật giáo. A-dục vương đã cho phép Vitashoka tạm thời ngồi lên ngai vàng và cai trị trong bảy ngày, được đối xử như một hoàng đế thực thụ. Khi thời hạn kết thúc, A-dục vương hỏi Vitashoka cảm thấy thế nào. Vitashoka đã bày tỏ rằng ông cảm thấy không thoải mái chút nào. Lúc này, A-dục vương đã giải thích về sự khổ sở và gánh nặng của quyền lực, giúp Vitashoka nhận ra bản chất của cuộc đời vương giả. Nhờ đó, Vitashoka đã thấu hiểu và quyết định thay đổi niềm tin của mình.
3.2. Cuộc đời tu hành
Sau khi được A-dục vương khai mở, Vitashoka đã quyết định từ bỏ thế tục và trở thành một tăng sĩ Phật giáo. Ông thực hành khổ tu một cách vô cùng nghiêm ngặt. Theo một số nguồn thư tịch, qua quá trình tu tập kiên trì và khổ hạnh, Vitashoka đã đạt đến quả vị A-la-hán, trở thành một vị thánh trong Phật giáo.
4. Tường thuật từ Divyavadana
Bộ sử thi Phật giáo Divyavadana ghi lại một câu chuyện cụ thể về Vitashoka, trong đó ông đóng vai trò quan trọng trong việc chấm dứt một cuộc đàn áp tôn giáo tàn bạo dưới thời A-dục vương.
4.1. Sự cố nhận diện nhầm
Câu chuyện kể rằng, tại thành Pundravardhana và sau đó là Pataliputra, có một người đã vẽ một bức tranh xúc phạm, miêu tả Đức Phật cúi lạy trước Đức Mahavira (MahāvīraSanskrit), giáo chủ của Kỳ Na giáo. Để trừng phạt hành động này và những người được cho là ủng hộ, A-dục vương đã ra lệnh xử tử các tu sĩ Kỳ Na giáo (hoặc ĀjīvikaSanskrit/NirgranthaSanskrit) và tuyên bố sẽ trao thưởng cho bất cứ ai giết được các tín đồ này.
Trong bối cảnh cuộc đàn áp diễn ra, Vitashoka đã bị một người nào đó bắt giữ vì bị nhầm là một tu sĩ Kỳ Na giáo (hoặc ĀjīvikaSanskrit/NirgranthaSanskrit). Ông bị dẫn đến trước mặt A-dục vương để nhận hình phạt.
4.2. Tác động đến chính sách của A-dục vương
Khi Vitashoka bị đưa đến, A-dục vương đã nhận ra đó chính là em trai ruột của mình. Sự việc bất ngờ này đã khiến A-dục vương nhận ra mức độ nghiêm trọng và sự vô lý của lệnh xử tử mà ông đã ban ra. Ngay lập tức, A-dục vương đã ra lệnh chấm dứt cuộc tàn sát và đàn áp các tín đồ Kỳ Na giáo (hoặc ĀjīvikaSanskrit/NirgranthaSanskrit), thể hiện một sự thay đổi quan trọng trong chính sách tôn giáo của ông, hướng tới sự khoan dung hơn.
5. Cuộc đời sau này và Các cách diễn giải lịch sử
Cuộc đời Vitashoka sau khi cải đạo và những đánh giá về ông vẫn còn là một chủ đề được thảo luận khác nhau trong các nguồn tài liệu lịch sử và tôn giáo.
5.1. Số phận sau khi cải đạo
Mặc dù Vitashoka được ghi nhận là đã cải đạo và tu hành khổ hạnh, số phận cuối cùng của ông sau khi A-dục vương trở thành hoàng đế vẫn còn là một điều chưa được biết đến rõ ràng. Các tác phẩm có tính xác thực cao hơn dựa trên cuộc đời A-dục vương không cung cấp thêm chi tiết về cuộc đời sau này của Vitashoka. Một số học giả hiện đại đã đưa ra suy đoán rằng Vitashoka có thể đã trở thành một vị tướng hoặc một vị bộ trưởng dưới triều đại của A-dục vương, mặc dù không có bằng chứng cụ thể để khẳng định điều này.
5.2. Các ghi chép lịch sử khác nhau
Giữa các tài liệu lịch sử và tôn giáo khác nhau, có sự không nhất quán trong cách mô tả Vitashoka. Đáng chú ý là bộ chú giải Theragatha lại xem Tissa và Vitashoka là hai cá nhân khác nhau, trái ngược với quan điểm chung trong các thư tịch Sri Lanka và một số nguồn khác coi Tissa là tên gọi khác của Vitashoka. Sự khác biệt này cho thấy các truyền thống và ghi chép khác nhau có thể đã có những cách hiểu riêng về danh tính và vai trò của ông trong lịch sử.