1. Thời niên thiếu và Bối cảnh
Cuộc đời của Thomas Taro Higa bắt đầu tại Honolulu, Hawaii, lớn lên trong bối cảnh những người nhập cư từ Okinawa và miền Tây Nhật Bản đến Hawaii để tìm kiếm cuộc sống mới. Những trải nghiệm ban đầu của ông ở Nhật Bản cũng góp phần định hình con người ông.
1.1. Lớn lên ở Hawaii và Okinawa
Thomas Taro Higa sinh ngày 22 tháng 9 năm 1916, tại Honolulu, Hawaii. Ông là người con thứ ba trong số mười hai người con của Kana và Kamezo Higa, một cặp vợ chồng nhập cư. Vào đầu thế kỷ 20, nhiều người từ tỉnh Okinawa và miền Tây Nhật Bản đã di cư đến Hawaii với hy vọng có một cuộc sống mới với tư cách là "lao động nhập cư". Mục tiêu của họ là làm việc chăm chỉ và trở về quê hương với danh dự. Do bố mẹ bận rộn làm việc, họ đã gửi Thomas cùng anh trai và chị gái về quê hương tổ tiên ở Shimabukuro, Kitanakagusuku, Nakagami-gun, tỉnh Okinawa, để ông được ông bà nuôi dưỡng cho đến năm 9 tuổi. Việc này nhằm mục đích giúp các con nhận được nền giáo dục theo phong cách Nhật Bản. Trong quá trình trưởng thành, ông cũng đã trải nghiệm sự phân biệt đối xử đối với người Okinawa.
1.2. Kinh nghiệm tại Nhật Bản
Sau thời thơ ấu, Thomas Higa cùng người anh họ và gia đình anh họ đến Osaka để thực hiện ước mơ sống ở một vùng đất mới. Công việc đầu tiên của Higa là tại cửa hàng Daimaru Shoten ở Nomura-cho, thuộc sở hữu của một người đến từ tỉnh Wakayama. Sau đó, Higa rời đi để làm người học việc "ở cùng" tại một cửa hàng bán buôn mỹ phẩm tên là Horikoshi Kotetsu Sha, thuộc sở hữu của một sinh viên tốt nghiệp Đại học Tokyo từ tỉnh Toyama. Ông cũng làm việc tại Fuji Denro Kogyo Ltd. dưới sự chỉ đạo của Yasutaro Goto, công ty này sản xuất lò nung cứng sắt cho mục đích quân sự.
Sau đó, ông quay trở lại Hawaii để giúp đỡ cha mình quản lý trang trại lớn. Tuy nhiên, vào năm 1937, ông một lần nữa đến Tokyo để học kỹ thuật điện. Khi nộp đơn xin cấp bằng sáng chế tại Cục Sáng chế ở Tokyo, ông thường phải đến Đại sứ quán Hoa Kỳ để chứng minh quốc tịch Hoa Kỳ của mình. Việc này khiến cảnh sát mật Nhật Bản nghi ngờ ông là gián điệp, và ông đã bị thẩm vấn và chịu bạo lực. Vì những khó khăn này, ông đã trở về Hawaii vào năm 1940, một năm trước khi Chiến tranh Thái Bình Dương bùng nổ.
2. Nghĩa vụ quân sự và Thế chiến II
Trong Thế chiến II, Thomas Higa đã phục vụ trong Lục quân Hoa Kỳ, tham gia các chiến dịch quan trọng ở Mặt trận Châu Âu và sau đó thực hiện các hoạt động diễn thuyết ủng hộ người Mỹ gốc Nhật.
2.1. Nhập ngũ và Huấn luyện tại Lục quân Hoa Kỳ
Sau khi trở về Hawaii, vào tháng 6 năm 1941, Thomas Higa được tuyển quân và phục vụ tại căn cứ Lục quân Hoa Kỳ ở Schofield Barracks, Oahu. Ông vô cùng bàng hoàng trước cuộc tấn công bất ngờ của Đế quốc Nhật Bản vào Trân Châu Cảng vào ngày 7 tháng 12 năm 1941. Ngay sau đó, ông cùng các đơn vị người Nisei (thế hệ thứ hai người Nhật nhập cư ở nước ngoài) khác tuần tra bờ biển. Khi việc tập trung người Mỹ gốc Nhật bắt đầu, ông bị chuyển từ Honolulu đến Fort McCoy, Wisconsin, và sau đó đến Camp Shelby, Mississippi. Tại đây, ông đã nhận huấn luyện cơ bản trong Tiểu đoàn Bộ binh 100, một đơn vị gồm toàn bộ binh lính người Mỹ gốc Nhật.
2.2. Hoạt động tại Mặt trận Châu Âu
Vào tháng 8 năm 1943, Tiểu đoàn Bộ binh 100, nơi Higa phục vụ, đổ bộ lên Oran, Algeria, và đến Salerno, Ý vào tháng 9 cùng năm. Tiểu đoàn Bộ binh 100 được sáp nhập vào Sư đoàn Bộ binh 34 của Mỹ. Vào ngày 5 tháng 11 năm 1943, trong trận chiến khốc liệt tại Cassino, Ý, Higa đã bị thương nặng do một trận mưa pháo dữ dội. Mặc dù bị thương ở lưng, ông vẫn tiếp tục giúp đỡ đồng đội, cõng hai người lính đến một khu vực trú ẩn an toàn cách đó hơn 137 m. Sau đó, ông quay trở lại chiến trường đang bị oanh tạc dữ dội để hỗ trợ thêm. Ông lại bị thương lần thứ hai do pháo kích và hỏa hoạn lớn. Với hành động dũng cảm này, Thomas Higa đã được trao tặng Huân chương Trái tim Tím và Huân chương Sao Bạc trước khi được giải ngũ.
2.3. Hoạt động diễn thuyết ủng hộ người Mỹ gốc Nhật
Sau khi điều trị tại bệnh viện quân đội ở Georgia và trong thời gian dưỡng bệnh, Thomas Higa cùng một người bạn đồng hương Okinawa đã đến thăm Trại Amache, một trại tập trung người Mỹ gốc Nhật ở Colorado. Tại đây, ông đã có bài diễn thuyết về những người lính Mỹ gốc Nhật đang chiến đấu dũng cảm ở Mặt trận Châu Âu. Bài nói chuyện này đã gây tiếng vang và thu hút sự chú ý của Liên đoàn Công dân Mỹ gốc Nhật (JACL).
Do đó, từ tháng 6 năm 1944 đến tháng 1 năm 1945, Thomas Higa đã được Cục Di chuyển Quân đội Hoa Kỳ và JACL tài trợ thực hiện một chuyến diễn thuyết kéo dài bảy tháng. Ông đã đi thăm 75 trại tập trung người Mỹ gốc Nhật trên khắp Hoa Kỳ. Mục đích của chuyến đi là nâng cao nhận thức và kêu gọi sự ủng hộ cho các binh lính Mỹ gốc Nhật, những người đang phục vụ trong quân đội Hoa Kỳ bất chấp tình cảnh bị giam giữ của gia đình họ.
3. Vai trò trong Trận chiến Okinawa
Thomas Higa đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong Trận chiến Okinawa với tư cách là một thông dịch viên, góp phần đáng kể vào việc cứu sống nhiều người dân địa phương. Ông đã chứng minh tinh thần nhân đạo sâu sắc và nỗ lực bảo vệ quyền con người ngay cả trong điều kiện chiến tranh khốc liệt.
Nhờ khả năng nói trôi chảy tiếng Anh, tiếng Nhật và tiếng Okinawa (hay しまくとぅばshimakutubaJapanese, "tiếng đảo"), Higa trở thành một tài sản quý giá cho quân đội Hoa Kỳ. Khi biết Okinawa sắp trở thành chiến trường, ông đã tình nguyện trở lại mặt trận với tư cách là một thông dịch viên, mặc dù trước đó ông đã được giải ngũ. Tướng Kendall J. Fielder đã đích thân yêu cầu Higa đến Okinawa trong Thế chiến II để giúp thuyết phục người dân địa phương ra khỏi các hang động và đầu hàng, vì ông tin rằng Higa có thể tạo dựng mối liên hệ cá nhân với họ.
Thomas Higa đã liều mạng sống của mình, nhiều lần đi vào các hang động không vũ trang, nơi người dân đang ẩn náu và từ chối đầu hàng. Ông đã kêu gọi họ bằng tiếng Okinawa bằng câu nói nổi tiếng: ワンネー、ヤマグスクヌタルーヤイビーン。ンジティクミソーリヨーWannē, Yamagusuku nu Tarū yaibīn. Njiti kumisōriyōJapanese ("Tôi là Taro Higa từ làng Nakagusuku. Xin hãy tin tôi và ra ngoài."). Trong số 12 lần ông tự mình vào hang động để thuyết phục, ông đã thành công trong 11 lần, thuyết phục được hàng ngàn người dân Okinawa đầu hàng, nhờ đó cứu sống được nhiều làng mạc và ngăn chặn thêm những cuộc đổ máu. Hành động này không chỉ thể hiện sự dũng cảm phi thường mà còn là minh chứng cho tinh thần nhân đạo sâu sắc của ông trong việc bảo vệ sinh mạng và quyền con người trong một trong những trận chiến đẫm máu nhất của Thế chiến II.
4. Hoạt động và Đóng góp sau Thế chiến II
Sau khi Thế chiến II kết thúc, Thomas Higa tiếp tục cống hiến cho xã hội thông qua các hoạt động hỗ trợ cứu trợ và tái thiết Okinawa cũng như tham gia vào phong trào quyền công dân cho người Mỹ gốc Nhật.
4.1. Hỗ trợ Cứu trợ và Tái thiết Okinawa
Vào ngày 13 tháng 9 năm 1945, Thomas Higa trở về Hawaii sau Trận chiến Okinawa. Chứng kiến tình cảnh khốn khó của quê hương bị tàn phá bởi chiến tranh, ông đã tổ chức nhiều buổi diễn thuyết để kêu gọi giúp đỡ. Cộng đồng người Okinawa ở Hawaii đã ngay lập tức hưởng ứng lời kêu gọi của ông, bắt đầu các hoạt động gửi hàng cứu trợ bao gồm lợn (để bổ sung đàn vật nuôi bị cạn kiệt của Okinawa), lương thực, quần áo và thuốc men.
Vào ngày 29 tháng 10 cùng năm, Hiệp hội Cứu trợ Quần áo Okinawa Hawaii đã được thành lập. Ban đầu, việc vận chuyển hàng cứu trợ nhận được sự hợp tác từ Hải quân Hoa Kỳ. Tuy nhiên, sau tháng 7 năm 1946, khi chính quyền quân sự Hoa Kỳ tại Okinawa được chuyển giao từ Hải quân sang Lục quân Hoa Kỳ, sự hợp tác của Hải quân không còn và việc vận chuyển tạm thời bị đình chỉ. Dù vậy, từ năm 1946 trở đi, Liên đoàn Cứu trợ Châu Á được Cấp phép (LARA) đã tiếp quản, tiếp tục gửi đủ loại hàng cứu trợ đến Okinawa, từ quần áo, lương thực, văn phòng phẩm học đường cho đến hạt giống rau.
Ngoài ra, Higa còn cống hiến cho việc ghi lại lịch sử di cư của người Okinawa. Năm 1968, ông sản xuất một bộ phim tài liệu có tựa đề ハワイに生きるHawaii ni IkiruJapanese (Cuộc sống ở Hawaii), được tạo ra để kỷ niệm 65 năm ngày người Okinawa nhập cư vào Hawaii. Năm 1974, ông xuất bản cuốn sách Imin Wa IkiruImmigrants Live OnEnglish (Những người nhập cư vẫn sống), kể về câu chuyện của nhiều người nhập cư Okinawa đến Hawaii cũng như Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Năm 1982, ông tiếp tục xuất bản cuốn ある二世の轍Aru Nisei No WadachiJapanese (Hồi ức của một người Nisei).
4.2. Phong trào Quyền Công dân cho Người Mỹ gốc Nhật
Sau chiến tranh, Thomas Higa làm biên tập viên cho tờ báo Colorado Times ở Hawaii. Vào năm 1946, ông đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ sự phân biệt đối xử đối với người Mỹ gốc Nhật, những người vào thời điểm đó không được phép có quyền công dân đầy đủ. Thông qua các hoạt động diễn thuyết của mình, bao gồm các bài nói chuyện cho Liên đoàn Thúc đẩy Quyền Công dân ở lục địa Hoa Kỳ, ông đã góp phần tạo nên một làn sóng lớn ở Hawaii ủng hộ việc cấp quyền công dân cho người Mỹ gốc Nhật. Nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ này, vào năm 1952, quyền công dân của người Mỹ gốc Nhật cuối cùng đã được công nhận thông qua Đạo luật Di trú và Quốc tịch.
5. Phát minh và Bằng sáng chế
Ngoài những đóng góp trong quân sự và nhân đạo, Thomas Taro Higa còn là một nhà phát minh tài năng, với nhiều đóng góp trong lĩnh vực kỹ thuật điện và đã nộp đơn xin cấp nhiều bằng sáng chế.
5.1. Kỹ thuật Điện và Phát minh
Thomas Higa lần đầu tiên quan tâm đến điện khi ông đọc sách về nó tại Horikoshi Kotetsu Sha. Khi trở về Hawaii, ông muốn thay thế đèn dầu hỏa bằng một máy phát điện. Ông đã tạo ra máy phát điện này bằng cách sử dụng nước từ con suối gần nhà để cấp năng lượng cho nó, và ông đã sử dụng các vật liệu phế thải cũng như một chiếc xe hơi bỏ đi để chế tạo máy phát điện cho ngôi nhà của mình.
Tiếng lành đồn xa, Giáo sư Tadaoki Yamamoto, Chủ nhiệm khoa Khoa học & Kỹ thuật tại Đại học Waseda ở Nhật Bản, đã đến gặp Higa và mời ông sang Nhật Bản học tập. Kể từ đó, ông đã hoàn thành 15 phát minh khác và nộp đơn xin cấp một số bằng sáng chế tại Cục Sáng chế ở Tokyo. Việc này thường xuyên yêu cầu ông phải đến Đại sứ quán Hoa Kỳ để chứng minh quốc tịch Hoa Kỳ của mình.
6. Đời sống Cá nhân
Ngoài những thành tựu và đóng góp cho xã hội, Thomas Taro Higa cũng có một cuộc sống cá nhân đáng chú ý.
6.1. Hôn nhân
Thomas Higa kết hôn với Toshiko Chinen vào ngày 22 tháng 11 năm 1945, tại Kauai, nơi vợ ông sinh ra. Higa lần đầu tiên biết đến Chinen sau khi cô viết một lá thư khuyến khích gửi cho ông. Cô thường xuyên gửi thư cho ông, và ông đã hy vọng được gặp cô trực tiếp. Họ thường viết cho nhau về gia đình và bạn bè ở Okinawa, và sau đó là về sức khỏe và những câu chuyện cá nhân hơn. Mối quan hệ của họ phát triển và họ quyết định kết hôn ngay khi Higa trở về nhà từ chiến tranh.
Đây là một quyết định mạo hiểm vì họ thậm chí chưa từng gặp mặt nhau. Higa đã hoài nghi về cuộc hôn nhân này cho đến khi ông nhận được một lá thư từ người thầy cũ, đề ngày 18 tháng 12 năm 1943. Trong thư, người thầy viết: "Một điều xấu đôi khi có thể hóa ra lại là một điều may mắn. Đừng nản lòng. Sức mạnh tinh thần của một người sẽ kiểm soát tình trạng thể chất của anh ta. Hãy để sức mạnh tinh thần của anh chữa lành vết thương. Thầy không nghi ngờ gì về việc anh có thể làm được điều này." Hai năm sau đó, ông kết hôn với Toshiko Chinen.
7. Cái chết
Thomas Taro Higa qua đời vào ngày 11 tháng 2 năm 1985, tại Honolulu, Hawaii, hưởng thọ 68 tuổi.
8. Di sản và Đánh giá
Thomas Taro Higa đã để lại một di sản phong phú, được vinh danh qua nhiều giải thưởng, các hoạt động tưởng niệm văn hóa và tầm ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội.
8.1. Giải thưởng và Vinh danh
Thomas Higa đã nhận được nhiều giải thưởng và sự công nhận cho những đóng góp to lớn của mình:
- Tháng 5 năm 1983:** Ông được chính phủ Okinawa và Đại học Ryukyu vinh danh vì những đóng góp to lớn của ông cho người dân Okinawa trong và sau chiến tranh.
- Tháng 7 năm 1983:** Ông là người nhận Giải thưởng Okinawa Times.
- Tháng 8 năm 1984:** Ông nhận được giấy chứng nhận tri ân từ Liên đoàn Công dân Mỹ gốc Nhật (JACL) tại đại hội quốc gia ở Honolulu, Hawaii.
- Huân chương Sao Bạc:** Ông được trao tặng Huân chương Sao Bạc vì sự phục vụ dũng cảm và xuất sắc của mình trong Lục quân Hoa Kỳ trong Thế chiến II. Vinh dự này được trao cho hành động của ông dưới làn đạn dữ dội ở Ý vào ngày 5 tháng 11 năm 1943. Mặc dù bị thương ở lưng, Higa vẫn tiếp tục giúp đỡ đồng đội bằng cách cõng hai người lính đến một khu vực trú ẩn. Sau đó, ông quay trở lại khu vực chiến sự để hỗ trợ thêm.
- Huân chương Trái tim Tím:** Ông cũng là người nhận Huân chương Trái tim Tím do những vết thương ông phải chịu trong chiến đấu ở Ý.
8.2. Tưởng niệm Văn hóa và Ảnh hưởng
Các hoạt động của Thomas Higa đã được vinh honored và tưởng nhớ qua nhiều hình thức văn hóa:
- Năm 1995, những hoạt động của Higa đã được nhà văn Tetsuro Shimojima mô tả trong tác phẩm 海から豚がやってきたUmi kara Buta ga Yatte KitaJapanese (Lợn từ biển đến), sau đó được chuyển thể thành nhạc kịch, trở thành một sự kiện mang tính biểu tượng cho phong trào cứu trợ Okinawa sau chiến tranh.
- Vào ngày 24 tháng 4 năm 2015, con trai cả của ông, Alvin (Aisaku) Higa, một người Okinawa thế hệ thứ ba hiện đang sống ở California, đã đến thăm Okinawa. Ông đã chia sẻ về sự giao lưu với cựu Thống đốc Masahide Ota và thông báo rằng nhiều bức ảnh cũng như bản viết tay mà Higa để lại đã được tặng cho Văn khố tỉnh và các tổ chức khác. Alvin cũng kể rằng đêm trước khi ông đến thăm làng Ginowan và các nơi khác, cha ông đã hiện về trong mơ và nói: "Tiếng Okinawa (うちなーぐちUchināguchiJapanese) đã cứu Okinawa, nhưng giờ đây có rất ít người nói được nó, tình hình đang rất nguy cấp. Xin hãy giúp đỡ tiếng Okinawa." Alvin bày tỏ mong muốn được học tiếng Okinawa.
- Cũng trong năm 2015, đài NHK đã sản xuất bộ phim tài liệu-chính kịch 戦場の真心(チムグクル)~沖縄を救った日系人~Senjō no Chimu-gukuru: Okinawa o Sukutta NikkeijinJapanese (Trái tim Chiến trường: Người Nhật Bản đã cứu Okinawa). Bộ phim do Yuji Nakae đạo diễn, với sự tham gia diễn xuất và lời dẫn của Gorie (thành viên nhóm Garage Sale). Bối cảnh quay cũng được thực hiện tại làng Shimabukuro, Kitanakagusuku, quê hương của cha mẹ ông, với người dân địa phương tham gia làm diễn viên quần chúng.
- Vào ngày 5 tháng 3 năm 2017, một tượng đài mang tên "Lợn từ biển đến" đã được dựng lên trong khuôn viên Nhà hát Nghệ thuật Công dân Uruma, thành phố Uruma. Năm sau đó, Shimojima đã phát biểu trong một buổi diễn thuyết ở Hoa Kỳ, khẳng định: "Mọi việc bắt đầu từ một hạt giống nhỏ gieo xuống Hawaii bởi một người Nisei trẻ tuổi để cứu Okinawa. Đó chính là Taro Higa, người nổi tiếng với sự cống hiến cho xã hội, bao gồm phong trào cứu trợ Okinawa và phong trào giành quyền công dân. Hạt giống duy nhất này không chỉ lan rộng thành một phong trào lớn khắp Hawaii mà còn phát tán như quả cây móng tay nổ tung, lan tỏa vào mảnh đất màu mỡ của cộng đồng Uchinanchu toàn cầu."
8.3. Tầm ảnh hưởng Xã hội
Thomas Taro Higa đã tạo ra một tầm ảnh hưởng đa tầng sâu rộng về mặt văn hóa, xã hội và nhân đạo. Ông không chỉ là một người lính dũng cảm đã chiến đấu và hy sinh vì đất nước mà còn là một nhà nhân đạo vĩ đại. Vai trò của ông trong Trận chiến Okinawa, nơi ông đã liều mình để thuyết phục người dân địa phương đầu hàng, không chỉ cứu sống hàng ngàn người mà còn thể hiện một lòng trắc ẩn hiếm có giữa sự tàn khốc của chiến tranh.
Sau chiến tranh, những nỗ lực không ngừng nghỉ của ông trong việc hỗ trợ tái thiết Okinawa, từ việc gửi hàng cứu trợ đến việc tài liệu hóa lịch sử di cư của người dân, đã góp phần hàn gắn vết thương và xây dựng lại cộng đồng. Đặc biệt, cuộc đấu tranh của ông cho quyền công dân của người Mỹ gốc Nhật đã mở đường cho sự bình đẳng và công lý cho một cộng đồng thiểu số quan trọng ở Hoa Kỳ. Di sản của ông không chỉ được ghi nhận qua các giải thưởng và vinh danh mà còn sống mãi trong các tác phẩm văn hóa, phim ảnh và các hoạt động tưởng niệm, tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ sau về lòng dũng cảm, sự kiên cường và tinh thần phụng sự nhân loại. Ông là biểu tượng của sự kết nối giữa các nền văn hóa và tầm quan trọng của việc bảo vệ phẩm giá con người trong mọi hoàn cảnh.