Taras Hryhorovych Shevchenko

1.1. Thời thơ ấu và niên thiếu

Taras Shevchenko sinh ngày 9 tháng 3 năm 1814 (25 tháng 2 theo Lịch Julius) tại làng Moryntsi, tỉnh Kiev, Đế quốc Nga (nay thuộc Oblast Cherkasy, Ukraina). Ông là con thứ ba của Hryhoriy Ivanovych Shevchenko (1782-1825) và Kateryna Shevchenko (nhũ danh Boiko) (1782-1823), cả hai đều là nông nô thuộc sở hữu của Vasily Engelhardt, một người cháu của chính khách Nga Grigory Potemkin. Sau Taras, gia đình còn có thêm em trai Yosyp và em gái Maria bị mù. Theo truyền thuyết gia đình, tổ tiên của Taras là Cossack phục vụ trong quân đội Zaporizhia và tham gia các cuộc nổi dậy Cossack vào thế kỷ 17 và 18, những cuộc nổi dậy bị đàn áp dã man, đẩy dân địa phương vào cảnh nô lệ và nghèo đói.

Năm 1816, gia đình Shevchenko chuyển về làng Kyrylivka (nay là Shevchenkove), một ngôi làng khác thuộc sở hữu của Engelhardt, nơi cha và ông nội Taras đã chào đời. Taras trải qua thời thơ ấu tại đây. Một lần, ông đi tìm "những cột trụ chống đỡ bầu trời" và bị lạc. Những người thương gia Chumak đã gặp và đưa ông về làng. Từ năm 1822, Shevchenko được gửi đến trường học do vị tiên xướng (precentor) của nhà thờ làng, biệt danh "Sovhyr" dạy chữ. Sovhyr là một người rất nghiêm khắc, nổi tiếng với việc đánh đòn học trò mỗi thứ Bảy.

Ngày 1 tháng 9 năm 1823 (20 tháng 8 theo Lịch Julius), mẹ của Taras, Kateryna Shevchenko qua đời. Người cha góa vợ, Hryhoriy, phải một mình chăm sóc sáu đứa con từ bốn đến mười ba tuổi. Ông buộc phải tái hôn với Oksana Tereshchenko, một góa phụ từ Moryntsi, người cũng có ba đứa con riêng. Bà Oksana đối xử rất tàn nhẫn với các con riêng của chồng, đặc biệt là Taras nhỏ tuổi. Năm 1824, Taras theo cha làm chumak (người buôn bán lưu động) và đi đến Zvenyhorodka, Uman, và Yelizavetgrad (nay là Kropyvnytskyi).

Cha ông, Hryhoriy, qua đời vì bệnh cảm lạnh vào ngày 2 tháng 4 năm 1825 (21 tháng 3 theo Lịch Julius), khi Taras mới 11 tuổi. Ông trở thành trẻ mồ côi. Một thời gian sau, mẹ kế của ông cùng các con riêng trở về Moryntsi. Taras sống với ông nội Ivan Shevchenko và chú Pavlo, phải làm người chăn lợn và phụ tá cho người quản ngựa. Ở tuổi 12, ông rời nhà để làm người giúp việc cho một phó tế say rượu tên là Bohorsky, người thay thế Sovhyr làm tiên xướng và giáo viên làng. Bohorsky còn bạo lực hơn cả người tiền nhiệm. Một trong những nhiệm vụ của Shevchenko là đọc Thánh vịnh cho người chết. Ông bị Bohorsky đối xử tàn bạo hơn nữa khi mẹ kế ông trở thành tình nhân của Bohorsky.

Tháng 2 năm 1827, Shevchenko 13 tuổi trốn khỏi làng và làm việc vài ngày cho một phó tế ở Lysianka, trước khi chuyển đến Tarasivka. Thất vọng trong nỗ lực trở thành họa sĩ, ông quay về làng. Khoảng thời gian này, Shevchenko đã trải qua mối tình đầu với Oksana Kovalenko, điều được xác nhận qua lời đề tặng ông viết sau này trong bài thơ Mariana, the nun (Trinh nữ Mariana). Ông cũng được anh trai Mykola dạy nghề làm thợ bánh xe, và từng sống cùng, làm việc cho gia đình linh mục Kyrylivka Hryhoriy Koshytsia, người đối xử tốt với Taras. Nhiệm vụ của ông bao gồm đưa con trai linh mục đến trường và vận chuyển trái cây đến chợ ở Burty và Shpola.

1.2. Cuộc sống nô lệ và khởi đầu hoạt động nghệ thuật

Năm 1828, Engelhardt qua đời, và một trong những người con trai của ông, Pavel Engelhardt, trở thành chủ mới của gia đình Shevchenko. Taras Shevchenko, khi đó 14 tuổi, được huấn luyện để trở thành người hầu bếp và kozachok (người hầu cận) của chủ mới tại các điền trang Vilshana. Tại đây, ông lần đầu tiên chứng kiến sự xa hoa của giới quý tộc Nga.

Năm 1829, Shevchenko nằm trong đoàn tùy tùng của Engelhardt đến Warsaw, nơi trung đoàn của ông đóng quân. Cuối năm 1829, họ đến Vilno (nay là Vilnius). Vào ngày 18 tháng 12 năm 1829 (6 tháng 12 theo Lịch Julius), Engelhardt bắt gặp Shevchenko đang vẽ chân dung vị tướng Cossack Matvei Platov vào ban đêm. Ông đã tát tai và ra lệnh đánh roi cậu bé. Khi đoàn tùy tùng đến Warsaw, Engelhardt sắp xếp cho người hầu của mình học việc với một họa sĩ trang trí, người này sau khi nhận ra tài năng nghệ thuật của cậu bé, đã giới thiệu cậu học bài từ họa sĩ chuyên nghiệp người Ba Lan, Franciszek Ksawery Lampi.

Khi cuộc nổi dậy tháng 11 bùng nổ vào năm 1830, Engelhardt và trung đoàn của ông buộc phải rời Warsaw. Những người hầu của ông, bao gồm Shevchenko, sau đó bị trục xuất khỏi thành phố, buộc phải rời lãnh thổ Ba Lan dưới sự canh gác vũ trang, rồi di chuyển đến Saint Petersburg. Khi đến đó, Shevchenko trở lại cuộc sống của một người hầu. Quá trình đào tạo nghệ thuật của ông bị trì hoãn một năm, sau đó ông được phép học bốn năm với họa sĩ Vasiliy Shiriayev, một người tàn nhẫn và kiểm soát hơn cả chủ cũ ở Warsaw. Những đêm hè trời đủ sáng để Shevchenko có thể ghé thăm Vườn Mùa hè của thành phố, nơi ông đã phác thảo các bức tượng.

Trong tiểu thuyết Nghệ sĩ, Shevchenko mô tả rằng trong thời kỳ tiền học viện, ông đã vẽ các tác phẩm như Apollo Belvedere, Fraklete, Heraclitus, Barelief kiến trúc và Mặt nạ của Vận may. Ông cũng tham gia vào việc vẽ Nhà hát Bolshoi với tư cách là một học việc. Bức tranh Alexander Đại đế thể hiện sự tin tưởng đối với bác sĩ Philip của mình được tạo ra cho một cuộc thi của Học viện Nghệ thuật Hoàng gia vào năm 1830.

1.3. Giải phóng khỏi kiếp nô lệ và cuộc sống ở học viện

Trong một buổi sao chép tác phẩm tại Vườn Mùa hè của thành phố, Shevchenko đã làm quen với Ivan Soshenko, một họa sĩ trẻ người Ukraina, sinh viên của Học viện Nghệ thuật Hoàng gia, đến từ Bohuslav, gần làng quê Shevchenko. Soshenko tỏ ra quan tâm đến các bản vẽ của Shevchenko và nhận ra tài năng của chàng trai trẻ. Shevchenko được phép nhận các bài học vẽ và vẽ màu nước từ Soshenko vào cuối tuần, và khi có thời gian rảnh rỗi trong tuần. Shevchenko đã có những tiến bộ đáng kể trong vai trò họa sĩ chân dung đến mức Engelhardt đã yêu cầu ông vẽ chân dung một số tình nhân của mình.

Soshenko đưa Shevchenko đến các phòng trưng bày nghệ thuật ở Saint Petersburg, bao gồm cả Bảo tàng Ermitazh. Ông giới thiệu Shevchenko với những người đồng hương khác, như nhà văn và nhà thơ Yevhen Hrebinka, nhà sử học nghệ thuật Vasyl Hryhorovych, và họa sĩ người Nga Alexey Venetsianov. Thông qua những người này, khoảng tháng 6 năm 1832, Shevchenko được giới thiệu với họa sĩ nổi tiếng nhất thời bấy giờ, Karl Briullov. Briullov quan tâm đến Shevchenko, khen ngợi tác phẩm của ông và bày tỏ mong muốn nhận ông làm học trò. Tuy nhiên, với thân phận nông nô, Shevchenko không đủ điều kiện để học dưới sự hướng dẫn của Briullov tại Học viện, người đã yêu cầu Engelhardt trả tự do cho ông. Yêu cầu bị từ chối, điều này khiến Briullov nổi giận.

Engelhardt cuối cùng đã bị thuyết phục để trả tự do cho người hầu của mình với điều kiện phải trả một khoản phí là 2.50 K RUB. Để gây quỹ số tiền này, Briullov đã vẽ một bức chân dung của nhà thơ Nga Vasily Zhukovsky làm giải thưởng xổ số cho gia đình hoàng gia; tấm vé số trúng giải được Hoàng hậu rút ra. Engelhardt đã ký giấy tờ trả tự do cho Shevchenko khỏi kiếp nông nô vào ngày 5 tháng 5 năm 1838 (22 tháng 4 theo Lịch Julius).

Năm 1838, Shevchenko được nhận vào Học viện Nghệ thuật Hoàng gia Saint Petersburg dưới sự hướng dẫn của Karl Briullov. Tại đây, ông dành phần lớn thời gian trong học viện và xưởng vẽ của Briullov. Họ cùng nhau tham dự các buổi tối văn học và âm nhạc, thăm viếng các nhà văn, nghệ sĩ, giúp Shevchenko mở rộng tầm nhìn và kích thích sáng tạo. Bạn bè của ông trong thời kỳ này bao gồm Yakov Kuharenko, một nhà văn và sĩ quan Quân đoàn Cossack Biển Đen và nghệ sĩ Karl Joachim.

Từ tháng 6 đến tháng 11 năm 1838, điểm thi của Shevchenko được cải thiện đủ để ông tham gia lớp vẽ bố cục. Một trong những bản vẽ đầu tiên từ lớp này, Yến tiệc Cossack, được hoàn thành vào tháng 12 cùng năm. Tháng tiếp theo, tác phẩm của ông được Hội Hoàng gia Khuyến khích Nghệ thuật công nhận, họ đồng ý trả cho ông khoản trợ cấp hàng tháng 30 RUB.

Tháng 4 năm 1839, Shevchenko được Hội đồng Học viện trao huy chương bạc. Ông bắt đầu thành thạo kỹ thuật vẽ sơn dầu, với Người mẫu ở tư thế Thánh Sebastian là một trong những thử nghiệm sớm nhất của ông. Từ tháng 11, ông bị bệnh thương hàn nặng. Năm đó, ông nhận được một huy chương bạc khác cho bức tranh sơn dầu Cậu bé ăn mày cho bánh mì chó. Tháng 9 năm 1841, Học viện Nghệ thuật trao cho Shevchenko huy chương bạc thứ ba cho bức tranh Thầy bói gypsy. Tháng 5 năm sau, việc liên tục vắng mặt trong các lớp học buộc Hội Khuyến khích Nghệ sĩ phải loại ông khỏi danh sách những người được hưởng trợ cấp miễn phí. Để kiếm thu nhập, ông đã minh họa sách, chẳng hạn như cho truyện Sức mạnh ý chí của Nikolai Nadezhdin, ấn phẩm Chúng ta, được người Nga viết từ thiên nhiên của Oleksandr Bashutskyi, một ấn bản của Galvanography (1843) của Wolfgang Franz von Kobell, và một cuốn sách của Nikolai Polevoy, Các tướng lĩnh Nga (1845).

Cuối năm 1839, Shevchenko gặp nhà điêu khắc và giáo viên nghệ thuật Ivan Martos, người rất quan tâm đến thơ của ông. Ông đề nghị xuất bản chúng, nhưng Shevchenko không đồng ý ngay lập tức. Hrebinka đã tích cực và trực tiếp tham gia vào việc xuất bản Kobzar (1840); chính ông là người đã gửi bản thảo đến Ủy ban Kiểm duyệt Saint Petersburg. Kobzar đã bán hết. Nó không công khai kêu gọi các hành động cách mạng, nhưng nó bày tỏ sự phản đối sự bất công xã hội và mong muốn một cuộc sống tự do.

Tháng 3 năm 1840, Hrebinka gửi bản thảo của tập san Lastivka cho các nhà kiểm duyệt, trong đó cũng bao gồm bài "Prychynna" của Shevchenko và các bài thơ "Gió bão nổi, gió bão nổi!" và "Nước chảy ra biển xanh".

Năm 1841, Shevchenko tự chi tiền xuất bản trường ca Haidamaky. Bài thơ đã vấp phải sự chỉ trích gay gắt từ nhà phê bình văn học Vissarion Belinsky; trên tạp chí Otechestvennye Zapiski, ông chỉ trích Shevchenko có "khuynh hướng kiêu ngạo lãng mạn". Các bài thơ khác do Shevchenko sáng tác trong thời kỳ này bao gồm "Mariana the Nun", "Drowned", và "Blind Man".

1.4. Các chuyến thăm Ukraina và sự tham gia chính trị

Trong khi sống tại Saint Petersburg, Shevchenko đã thực hiện ba chuyến đi đến Ukraina: vào các năm 1843, 1845 và 1846. Những điều kiện khó khăn mà người Ukraina phải chịu đựng đã tác động sâu sắc đến nhà thơ-họa sĩ. Shevchenko đã đến thăm các anh chị em của mình, những người vẫn còn là nông nô, và những người thân khác. Ông gặp gỡ các nhà văn và trí thức Ukraina nổi tiếng như Yevhen Hrebinka, Panteleimon Kulish, và Mykhaylo Maksymovych, và kết bạn với gia đình hoàng thân Repnin, đặc biệt là Varvara.

Tháng 5 năm 1843, Shevchenko đến Ukraina, nơi ông gặp gỡ nhiều trí thức, nhà thơ, và nghệ sĩ nhất có thể, bao gồm cả Vasyl Bilozersky, thành viên tương lai của Hội Anh em Cyril và Methodius. Trong thời gian ở Kyiv, Shevchenko đã phác thảo các di tích lịch sử và phong cảnh của thành phố. Sau một tháng, ông đến Yahotyn, nơi ông kết bạn với gia đình Repnin giàu có. Tháng 10 năm 1843, ông viết bài thơ "Mồ chôn bị đào bới", sau khi thăm các cuộc khảo cổ gần đây của các gò mộ mà nhiều người Ukraina coi là biểu tượng của quá khứ hào hùng của người Cossack.

Năm 1844, đau khổ vì tình trạng của các vùng Ukraina trong Đế quốc Nga, Shevchenko quyết định ghi lại một số di tích lịch sử và văn hóa của quê hương mình trong một album khắc, mà ông gọi là Picturesque Ukraine. Chỉ sáu bản khắc đầu tiên được in do thiếu kinh phí để tiếp tục. Một album gồm các bức tranh màu nước từ các địa điểm lịch sử và các bản vẽ chì đã được biên soạn vào năm 1845. Shevchenko dự định xuất bản album Picturesque Ukraine để ghi lại các bản khắc đã chú giải về các địa điểm và sự kiện liên quan đến Ukraina và quá khứ của nó, và sử dụng số tiền thu được để mua tự do cho gia đình mình. Hội Khuyến khích Nghệ sĩ đã tặng ông 300 RUB để giúp sản xuất Picturesque Ukraine, nhưng do kế hoạch kém và thiếu kỹ năng kinh doanh, ít bản khắc dự định kèm theo văn bản đã được xuất bản, và không đủ tiền thu được từ việc bán hàng để thực hiện ước mơ mua tự do cho các anh chị em của ông.

Vào ngày 22 tháng 3 năm 1845, Hội đồng Học viện Nghệ thuật đã trao cho Shevchenko danh hiệu nghệ sĩ không phân hạng. Ông lại đến Ukraina, nơi ông gặp nhà sử học Mykola Kostomarov và các thành viên khác của Hội Anh em Cyril và Methodius, một xã hội bí mật còn được gọi là xã hội Ukraina-Slavic và dành riêng cho việc tự do hóa chính trị của Đế quốc và sự biến đổi của nó thành một thể chế liên bang của các quốc gia Slavic.

Năm 1844, Shevchenko viết bài thơ "Giấc mơ" mô tả sự áp bức xã hội và quốc gia của người Ukraina dưới tay các tầng lớp thống trị Nga. Tháng 2 năm 1845, ông trở lại Saint Petersburg từ Ukraina. Các bản sao của bài thơ đã bị tịch thu từ các thành viên của hội và trở thành một trong những vấn đề chính của vụ bê bối.

1.5. Bị bắt và cuộc sống lưu đày

Shevchenko bị bắt cùng với các thành viên của hội vào ngày 5 tháng 4 năm 1847. Sa hoàng Nikolai I của Nga đã đọc bài thơ "Giấc mơ" của Shevchenko. Vissarion Belinsky viết trong hồi ký của mình rằng Nicholas I, biết tiếng Ukraina rất rõ, đã cười khúc khích khi đọc đoạn về mình, nhưng tâm trạng của ông nhanh chóng chuyển sang sự căm ghét cay đắng khi ông đọc về vợ mình. Shevchenko đã chế nhạo vẻ ngoài luộm thuộm và những cử động giật cơ trên mặt của bà hoàng hậu, những cử động này bà đã phát triển vì sợ Khởi nghĩa tháng Mười hai và các kế hoạch của nó nhằm giết hại gia đình bà. Sau khi đọc đoạn này, Sa hoàng phẫn nộ nói: "Tôi cho rằng anh ta có lý do để không hòa thuận với tôi, nhưng vợ tôi đã làm gì mà đáng bị như vậy?"

Trong báo cáo chính thức của Alexey Fyodorovich Orlov, Shevchenko bị buộc tội sáng tác thơ bằng "tiếng Tiểu Nga" (một tên gọi cũ của Nga cho ngôn ngữ Ukraina) có nội dung xúc phạm, thay vì biết ơn vì được chuộc khỏi kiếp nông nô. Trong báo cáo, Orlov liệt kê các tội danh là ủng hộ và truyền cảm hứng cho những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraina, cáo buộc sự nô lệ và bất hạnh của Ukraina, ca ngợi Quốc gia Cossack và tự do Cossack, và rằng ông "với sự táo bạo không thể tin được đã đổ vấy phỉ báng và sự thù hận lên các thành viên Hoàng gia".

Trong khi bị điều tra, Shevchenko bị giam tại Saint Petersburg trong các ngục tối của Cục 3 Văn phòng Hoàng gia trên phố Panteleimonovskaya (nay là phố Pestelia, 9). Sau khi bị kết án, ông bị lưu đày với tư cách là một binh nhì đến đồn quân sự Nga ở Orenburg, tại Orsk, gần Dãy núi Ural. Sa hoàng Nicholas I đích thân xác nhận bản án của ông, đồng thời thêm vào đó, "Dưới sự giám sát nghiêm ngặt nhất, không có quyền viết hoặc vẽ." Ông sau đó bị buộc phải hành quân từ Saint Petersburg đến Orenburg và Orsk.

Năm sau, 1848, ông được giao nhiệm vụ thực hiện chuyến thám hiểm hải quân Nga đầu tiên đến Biển Aral trên con tàu "Konstantin", dưới sự chỉ huy của Trung úy Butakov. Mặc dù chính thức là một binh nhì, Shevchenko thực tế được đối xử bình đẳng với các thành viên khác của đoàn thám hiểm. Ông được giao nhiệm vụ phác thảo các phong cảnh khác nhau xung quanh bờ biển Aral. Sau chuyến đi biển kéo dài 18 tháng (1848-49), Shevchenko trở về Orenburg với album các bản vẽ và bức tranh của mình. Hầu hết các bản vẽ đó được tạo ra để ghi lại chi tiết về chuyến thám hiểm. Tuy nhiên, ông đã tạo ra nhiều tác phẩm nghệ thuật độc đáo về thiên nhiên Biển Aral và người Kazakhstan vào thời điểm Cuộc chinh phục Trung Á của Nga bắt đầu vào giữa thế kỷ 19.

Ông sau đó bị gửi đến một trong những trại giam khắc nghiệt nhất, pháo đài xa xôi Novopetrovsk tại Bán đảo Mangyshlak, nơi ông trải qua bảy năm khủng khiếp. Năm 1851, theo đề nghị của đồng đội Bronisław Zaleski, trung tá Mayevsky đã giao ông tham gia đoàn thám hiểm địa chất Mangyshlak (Karatau).

1.6. Những năm cuối đời và nỗ lực trở về

Năm 1857, Shevchenko cuối cùng được ân xá khỏi cảnh lưu đày dưới triều đại Sa hoàng mới, mặc dù ông không được phép trở về Saint Petersburg và buộc phải ở lại Nizhny Novgorod.

Shevchenko cuối cùng được phép trở lại Saint Petersburg. Vào mùa đông năm 1858, ông đã chứng kiến diễn viên Shakespeare người Mỹ gốc Phi Ira Aldridge biểu diễn cùng đoàn kịch của mình. Thông qua phiên dịch viên, hai người trở thành bạn tốt sau những cuộc thảo luận về nghệ thuật, âm nhạc và những trải nghiệm chung về sự áp bức. Shevchenko đã vẽ chân dung Aldridge. Sau đó, Aldridge được Mikhail Mikeshin tặng một bức chân dung của Shevchenko.

Tháng 5 năm 1859, Shevchenko được phép trở về Ukraina. Ông dự định mua một mảnh đất gần làng Pekari. Tháng 7, ông lại bị bắt vì tội báng bổ, nhưng sau đó được thả và ra lệnh trở về Saint Petersburg.

1.7. Cái chết và an táng lại

Taras Shevchenko đã trải qua những năm cuối đời để làm thơ mới, vẽ tranh và khắc họa, cũng như biên tập lại các tác phẩm cũ của mình. Ông cũng sáng tác và tài trợ cho việc xuất bản một cuốn sách ngữ pháp cho trẻ em Ukraina. Tuy nhiên, sau những năm tháng khó khăn trong cảnh lưu đày, bệnh tật đã hành hạ ông. Shevchenko qua đời tại Saint Petersburg vào ngày 10 tháng 3 năm 1861, một ngày sau sinh nhật thứ 47 của mình.

Ban đầu, ông được an táng tại Nghĩa trang Smolensk ở Saint Petersburg. Tang lễ của ông ở Saint Petersburg có sự tham dự của các văn hào Nga vĩ đại như Fyodor Dostoevsky, Ivan Sergeyevich Turgenev, Mikhail Saltykov-Shchedrin và Nikolai Leskov. Tuy nhiên, thực hiện nguyện vọng của Shevchenko, được bày tỏ trong bài thơ "Lời di chúc" ("Zapovit"), là được chôn cất tại Ukraina, bạn bè ông đã sắp xếp việc chuyển hài cốt của ông bằng tàu hỏa đến Moskva và sau đó bằng xe ngựa về quê hương ông. Shevchenko được an táng lại vào ngày 8 tháng 5 tại Chernecha hora (Đồi Thầy tu; nay là Đồi Taras) gần sông Dnipro ở Kaniv. Một gò đất cao đã được dựng lên trên mộ ông, hiện là một phần tưởng niệm của Bảo tàng-Bảo tồn Kaniv.

Mặc dù gặp phải vận rủi khủng khiếp trong tình yêu và cuộc sống, nhà thơ đã qua đời bảy ngày trước khi Cải cách giải phóng nông nô năm 1861 ở Nga được công bố. Các tác phẩm và cuộc đời của ông được người Ukraina trên khắp thế giới tôn kính và tầm ảnh hưởng của ông đối với văn học Ukraina là vô cùng to lớn.

2.1. Tác phẩm văn học

Tổng cộng 237 bài thơ đã được Shevchenko sáng tác, nhưng chỉ 28 trong số đó được xuất bản ở Đế quốc Nga. Sáu bài khác được xuất bản ở Đế quốc Áo trong suốt cuộc đời ông. Cuối năm 1839, Shevchenko gặp nhà điêu khắc và giáo viên nghệ thuật Ivan Martos, người rất quan tâm đến thơ của ông và đề nghị xuất bản chúng. Tập thơ đầu tay của ông, Kobzar (1840), được xuất bản nhờ sự giúp đỡ của bạn bè, đặc biệt là Yevhen Hrebinka. Tập thơ này, mặc dù không công khai kêu gọi hành động cách mạng, nhưng thể hiện sự phản đối sâu sắc đối với bất công xã hội và khao khát cuộc sống tự do, nhanh chóng bán hết và tạo tiếng vang lớn.

Tháng 3 năm 1840, Hrebinka gửi bản thảo của tập san Lastivka (Chim én) cho cơ quan kiểm duyệt, trong đó bao gồm các bài thơ "Prychynna", "Gió bão nổi, gió bão nổi!" và "Nước chảy ra biển xanh".

Năm 1841, Shevchenko tự chi tiền xuất bản trường ca sử thi Haidamaky. Bài thơ này miêu tả cuộc khởi nghĩa nông dân năm 1768. Tuy nhiên, nó đã vấp phải sự chỉ trích gay gắt từ nhà phê bình văn học Vissarion Belinsky, người đã chỉ trích Shevchenko có "khuynh hướng kiêu ngạo lãng mạn" trên tạp chí Otechestvennye Zapiski. Các bài thơ khác trong thời kỳ này bao gồm "Mariana the Nun", "Drowned" và "Blind Man".

Ngoài thơ ca, Shevchenko còn sáng tác kịch. Vở kịch Blind Beauty (Người đẹp mù) của ông, được viết khoảng năm 1841, đã không còn tồn tại. Năm 1842, ông phát hành một phần của bi kịch Mykyta Haidai và vào năm 1843, ông hoàn thành vở kịch Nazar Stodolia.

2.2. Tác phẩm nghệ thuật thị giác

Trong số các bức tranh và bản vẽ đã biết của Shevchenko, thường liên quan đến Ukraina, Nga và Kazakhstan, 835 tác phẩm đã được bảo tồn dưới dạng tác phẩm gốc hoặc bản in hoặc bản sao được tạo ra trong cuộc đời ông; 270 tác phẩm khác đã bị mất. Shevchenko đã sáng tác các bức chân dung, các tác phẩm về chủ đề thần thoại, lịch sử và đời sống, các bản vẽ kiến trúc và phong cảnh, sử dụng sơn dầu trên vải, màu nước, sepia, mực Tàu và chì, cũng như khắc axit. Các bản phác thảo và nghiên cứu cũng được biết đến, rất hữu ích trong việc hiểu phong cách và phương pháp nghệ thuật của Shevchenko. Rất ít tác phẩm của ông được ký tên và thậm chí còn ít hơn được ghi ngày tháng.

Một số lượng lớn các bức tranh, bản vẽ và bản khắc của ông còn được bảo tồn đến ngày nay đã chứng minh tài năng nghệ thuật độc đáo của ông. Ông cũng thử nghiệm với nhiếp ảnh và ít ai biết rằng Shevchenko có thể được coi là người tiên phong trong nghệ thuật khắc axit ở Đế quốc Nga (năm 1860, ông được trao danh hiệu Viện sĩ tại Học viện Nghệ thuật Hoàng gia đặc biệt vì những thành tựu của mình trong lĩnh vực khắc axit).

Các tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu khác của ông bao gồm:

• Chân dung Pavlo Engelgardt (1833)
• Người mẫu ở tư thế Thánh Sebastian
• Thầy bói gypsy (1841), tác phẩm giúp ông giành huy chương bạc thứ ba từ Học viện Nghệ thuật.
• Minh họa Vua Lear, được sản xuất trong Galvanography (1843).
• Ở Kyiv, một trong sáu bản khắc ông đưa vào Picturesque Ukraine (1844).
• Dalismen-làng-mule (1851).
• Chân dung tự họa bên bờ sông Syr Darya (tháng 6 năm 1848).
• Chân dung tự họa với cây nến (1845).
• Kateryna (1842), bức tranh sơn dầu nổi tiếng minh họa câu chuyện bi thảm về một cô gái Ukraina bị lính Nga phản bội, thể hiện sự cảm thông sâu sắc của ông đối với phụ nữ bị áp bức.

2.3. Quan điểm triết học và chính trị

Shevchenko được coi là "người sáng lập xu hướng dân chủ cách mạng trong lịch sử tư tưởng xã hội Ukraina" và là một nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng. Quan điểm chính trị, thẩm mỹ và triết học của ông được hình thành dưới ảnh hưởng của các ý tưởng của những nhà dân chủ cách mạng Nga như Alexander Herzen, Vissarion Belinsky, Nikolay Dobrolyubov và Nikolai Chernyshevsky; quan điểm của ông phản ánh lợi ích của tầng lớp nông dân Ukraina vào giữa thế kỷ 19, thời kỳ khủng hoảng của hệ thống phong kiến-nông nô trong Đế quốc Nga. Shevchenko cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của các ý tưởng của phong trào cách mạng Ba Lan chứa đựng trong các tác phẩm của các tác giả như Adam Mickiewicz. Dù ban đầu chỉ trích thái độ lịch sử của Ba Lan đối với người Ukraina trong các bài thơ đầu, sau này trong đời, Shevchenko bắt đầu kêu gọi đồng bào ông đoàn kết với người Ba Lan trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ Sa hoàng.

Trong khi không ngừng vạch trần sự áp bức của các địa chủ Nga và Sa hoàng, Shevchenko cũng chia sẻ quan điểm Liên Slav và duy trì liên lạc với giới trí thức Nga. Thái độ của ông có thể được thể hiện qua quan điểm của ông về thủ lĩnh Cossack Ukraina thế kỷ 17 Bohdan Khmelnitsky, người mà ông ca ngợi là "vinh quang của những người vinh quang", nhưng đồng thời cũng chỉ trích vì đã mở đường cho việc Nga tiêu diệt quyền tự trị của Ukraina. Shevchenko ủng hộ sự thống nhất của các dân tộc Slav trên nền tảng dân chủ.

Với tư cách là một nông nô được chuộc tự do, Shevchenko, theo lời nhà phê bình Nga Nikolai Dobrolyubov, là "một nhà thơ của nhân dân... Ông xuất thân từ nhân dân, sống cùng nhân dân, và không chỉ bằng tư tưởng, mà bằng hoàn cảnh cuộc đời, đã gắn bó mật thiết và đẫm máu với nhân dân."

Shevchenko là một trong những người tham gia tích cực nhất vào một tổ chức chính trị bí mật ở Ukraina, Hội Anh em Cyril và Methodius và đứng đầu hạt nhân cách mạng trong đó. Ông có liên hệ với một nhóm Petrashevists (Nhóm Petrashevsky là một nhóm thảo luận văn học Nga gồm các trí thức tiến bộ ở Saint Petersburg vào những năm 1840, bao gồm cả một Fyodor Dostoevsky trẻ tuổi và các nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng cực đoan) những người, trong kế hoạch nổi dậy của nông dân, hy vọng sử dụng các hoạt động cách mạng của ông ở Ukraina. Sau khi bị lưu đày, Shevchenko trở nên gần gũi với các thành viên của tạp chí văn học, xã hội và chính trị Sovremennik và các biên tập viên của nó, Nikolai Chernyshevsky và Nikolai Dobrolyubov.

Shevchenko không coi hệ thống xã hội hiện tại là bất khả xâm phạm, ông tin rằng hệ thống nông nô sẽ bị phá hủy ở khắp mọi nơi do sự phát triển của động cơ hơi nước, một kỹ thuật sẽ "nuốt chửng những kẻ tra tấn địa chủ", và rằng vai trò quan trọng nhất trong sự thay đổi triệt để đời sống xã hội sẽ do quần chúng nhân dân đảm nhận. Mặc dù ông lập luận rằng sức mạnh của tinh thần không thể tự biểu hiện nếu không có vật chất, ông không gọi lập trường triết học của mình là "chủ nghĩa duy vật", hiểu theo nghĩa chủ nghĩa duy vật thô tục của các nhà tư tưởng đương thời như Ludwig Büchner, Jacob Moleschott và Carl Vogt, những người mà ông bác bỏ. Trong bài thơ "Người dị giáo", Shevchenko đã ca ngợi cuộc đấu tranh của Jan Hus (một nhà cải cách tôn giáo Bohemian đầu thế kỷ 15) vì lợi ích của người dân thường và sự thống nhất của các dân tộc Slav.

Theo quan điểm thẩm mỹ của Shevchenko, mà nhà thơ đã bày tỏ trong Nhật ký của mình, nguồn gốc của vẻ đẹp là thiên nhiên; mọi nỗ lực lệch khỏi vẻ đẹp vĩnh cửu của thiên nhiên đều biến nghệ sĩ thành "một quái vật đạo đức". Shevchenko đã phấn đấu cho một loại hình nghệ thuật vừa mang tính dân tộc (dân gian) vừa hiện thực, và vì điều đó, ông đã nhận được lời khen ngợi của Chernyshevsky và họa sĩ du hành Nga Ivan Kramskoi, người đã vẽ bức chân dung nổi tiếng của nhà thơ sau khi ông qua đời.

Vào những năm 1840 và sau đó là những năm 1850, trong kỷ nguyên đấu tranh chính trị trong giới trí thức của Đế quốc giữa cánh cấp tiến cách mạng và cánh ôn hòa tự do hơn, Shevchenko đứng về phía các nhà dân chủ cách mạng Nga. Thơ ca chiến đấu của ông, được lan truyền ngầm, là một vũ khí sắc bén trong cuộc chiến chống nông nô. Shevchenko đã có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển tiếp theo của tư tưởng xã hội cách mạng ở Ukraina và văn hóa Ukraina nói chung (Ivan Franko, Mykhailo Kotsiubynsky, Lesya Ukrainka, v.v.).

4.1. Đánh giá tích cực và ảnh hưởng

Di sản văn học của Taras Shevchenko, đặc biệt là các tác phẩm thơ ca, được coi là nền tảng của văn học Ukraina hiện đại và có vai trò quan trọng trong việc định hình ngôn ngữ Ukraina hiện đại. Thơ của ông đã góp phần to lớn vào sự phát triển ý thức dân tộc Ukraina và cho đến ngày nay, tầm ảnh hưởng của ông vẫn lan tỏa mạnh mẽ trong mọi khía cạnh trí tuệ, văn học và đời sống quốc gia Ukraina. Ông đã kết hợp một cách độc đáo chủ nghĩa lãng mạn với những ý tưởng sâu sắc về bản sắc Ukraina và tầm nhìn cá nhân của mình.

Tầm ảnh hưởng của ông đối với văn hóa Ukraina là vô cùng lớn, ngay cả trong thời kỳ Xô viết, khi các nhà chức trách cố gắng giảm nhẹ khía cạnh dân tộc chủ nghĩa trong thơ Shevchenko và nhấn mạnh các yếu tố đấu tranh giai cấp trong tác phẩm của ông. Shevchenko, một người sinh ra trong thân phận nông nô và phải chịu đựng vì quan điểm chính trị chống lại Đế quốc, được mô tả là một nhà quốc tế chủ nghĩa phản đối sự bóc lột của Đế quốc, đồng thời giảm thiểu tầm ảnh hưởng của ông như một người khai sáng dân tộc Ukraina trong thời Xô viết. Quan điểm này đã thay đổi đáng kể, hiện nay ông được coi là một nhân vật tối quan trọng đối với dân tộc Ukraina, một quan điểm được chia sẻ bởi gần như toàn bộ cộng đồng người Ukraina ở nước ngoài cho đến ngày nay.

Shevchenko đã truyền cảm hứng cho nhiều người biểu tình trong cuộc Biểu tình Euromaidan và nội dung bài thơ "Lời di chúc" (Zapovit) của ông được cho là đã "cộng hưởng" với cuộc đấu tranh của Ukraina trong cuộc Nga xâm lược Ukraina 2022. Ông là người đầu tiên nâng tầm thơ ca Ukraina ngang hàng với các nền thơ khác của châu Âu. Trong lịch sử văn học thế giới, tên tuổi của ông được đặt ngang hàng với những thiên tài ngôn ngữ như Aleksandr Sergeyevich Pushkin, Johann Wolfgang von Goethe, Maurice Maeterlinck. Thơ của ông đã được dịch ra hơn hai trăm thứ tiếng trên thế giới.

Bên cạnh thơ ca, Taras Shevchenko còn để lại một số lượng lớn các tác phẩm văn xuôi (chủ yếu được viết bằng tiếng Nga) và nhiều tác phẩm hội họa có giá trị nghệ thuật cao. Mặc dù ảnh hưởng của các tác phẩm hội họa của ông thường bị bỏ qua, nhưng hiện nay các tác phẩm nghệ thuật của ông được đánh giá cao hơn, thậm chí còn vượt qua các tác phẩm văn học của ông. Hầu hết các bức tranh của ông đều được bảo quản tốt, làm bằng chứng cho tài năng hội họa độc đáo của ông. Shevchenko cũng thử nghiệm với nhiếp ảnh.

Ông cũng góp phần cải thiện thái độ của xã hội đối với phụ nữ. Vào thời đó, phụ nữ bị áp bức và bị loại ra khỏi xã hội nếu mang thai "ngoài giá thú". Shevchenko bất chấp xã hội viết bài Kateryna câu chuyện bi thảm về một người thiếu nữ Ukraine bị lính Nga phản bội.

4.2. Phê phán và tranh cãi

Mặc dù được ca ngợi rộng rãi, các tác phẩm và quan điểm của Shevchenko cũng đối mặt với một số phê phán và tranh cãi. Cụ thể, bài thơ "Giấc mơ" của ông đã chỉ trích gay gắt Sa hoàng Nikolai I của Nga và Hoàng hậu Aleksandra Fyodorovna, dẫn đến việc ông bị bắt và lưu đày. Trong bài thơ này, Shevchenko đã chế nhạo ngoại hình của Hoàng hậu, điều này khiến Sa hoàng vô cùng tức giận.

Về mặt văn học, nhà phê bình Nga Vissarion Belinsky đã chỉ trích gay gắt trường ca Haidamaky của Shevchenko. Belinsky cho rằng Shevchenko có "khuynh hướng kiêu ngạo lãng mạn" và gọi ông là "nhà thơ nông dân" với "ngôn ngữ nông dân" do sử dụng tiếng Ukraina. Điều này phản ánh sự căng thẳng và khác biệt trong quan điểm văn học giữa giới trí thức Nga và Ukraina thời bấy giờ.

Trong các bài thơ đầu, Shevchenko cũng có quan điểm chỉ trích thái độ lịch sử của Ba Lan đối với người Ukraina. Tuy nhiên, về sau, ông đã kêu gọi sự đoàn kết giữa người Ukraina và người Ba Lan trong cuộc chiến chống lại chế độ Sa hoàng.

4.3. Tưởng niệm và đài tưởng niệm

Bức tượng đầu tiên của Shevchenko, được khánh thành tại Romny vào tháng 10 năm 1918, được xây dựng trong những ngày cuối cùng của Hetmanate, nhưng nhiều bức tượng như vậy đã được xây dựng ở Liên Xô. Các bức tượng dựng ở Moskva vào tháng 11 năm 1918 và Petrograd vào tháng 12 năm 1918 sau đó đã bị phá dỡ vì được làm từ vật liệu kém chất lượng và cần được xây dựng lại. Tượng đài mang tên ông ở Saint Petersburg được làm lại vào năm 2000.

Có nhiều tượng đài Shevchenko trên khắp Ukraina, chẳng hạn như tại các đài tưởng niệm ở Kaniv, trung tâm Kyiv, Kharkiv, Lviv, và Luhansk. Sau khi Ukraina giành độc lập từ Liên Xô, một số bức tượng Vladimir Lenin ở Ukraina đã được thay thế bằng tượng Shevchenko.

Các tượng đài Shevchenko cũng đã được dựng lên ở các quốc gia khác. Chúng bao gồm Tượng đài Taras Shevchenko bằng đá granit ở Washington, D.C., một tượng đài ở Roma, Ý (bên cạnh Vương cung thánh đường St. Sophia), một tượng đài ở Soyuzivka, New York, các bức tượng ở các thành phố Curitiba và Prudentópolis của Brazil, và ở thủ đô Zagreb của Croatia. Một bức tượng bán thân của Shevchenko đã được khánh thành tại Trường Shevchenko ở Vita, Manitoba, Canada vào năm 1987 và một bức tượng khác vào ngày 24 tháng 9 năm 2010 tại Công viên Østre Anlæg ở Copenhagen.

Ngoài ra, các hoạt động tưởng niệm khác bao gồm:

• Năm 1957, nhà soạn nhạc người Mỹ gốc Ukraina Antin Rudnytsky đã viết bản cantata Poslaniie, dựa trên bài thơ cùng tên của Shevchenko.
• Từ năm 1966 đến 1968, nghệ sĩ Hanna Veres đã tạo ra một loạt các tác phẩm dệt trang trí mà bà dành tặng cho Shevchenko. Chúng được sử dụng để minh họa cho ấn bản Kobzar năm 1971.
• Chân dung của Shevchenko được in trên tờ tiền 100 hryvnia của Ukraina.
• Một số địa danh, tổ chức giáo dục và giải thưởng văn học nghệ thuật cũng được đặt theo tên ông, như Đại học Quốc gia Taras Shevchenko Kyiv và Giải thưởng Quốc gia Shevchenko.

5.1. Bản dịch tiếng Việt

Thơ của Taras Shevchenko lần đầu tiên được nhà thơ Tế Hanh dịch hai bài sang tiếng Việt thông qua tiếng Pháp vào năm 1959. Năm 1961, nhân kỷ niệm 100 năm ngày mất của nhà thơ, báo Văn học đã đăng một số bài thơ do Thúy Toàn và Nguyễn Xuân Sanh dịch từ tiếng Nga và tiếng Pháp. Kể từ đó, thơ của ông được một số người khác trích hoặc phỏng dịch qua các ngôn ngữ trung gian và đã đăng trên các báo, tạp chí của Việt Nam. Tuy nhiên, số lượng các bản dịch này còn ít ỏi và chất lượng vẫn còn một khoảng cách so với tinh thần của thơ Taras Shevchenko.

Năm 2004, nhân dịp kỷ niệm 190 năm ngày sinh Taras Shevchenko, Hội Nhà văn Việt Nam đã xuất bản cuốn Thơ Taras Shevchenko gồm 36 bài thơ cùng với lời giới thiệu của ngài Pavlo Sultansky - Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Ukraina tại Việt Nam. Đây là quyển Thơ Taras Shevchenko được Nguyễn Viết Thắng dịch trực tiếp từ nguyên bản tiếng Ukraina sang tiếng Việt.

Năm 2012, Hội Nhà văn Việt Nam tiếp tục in cuốn Thơ Taras Shevchenko gồm phần 1: 36 bài thơ in song ngữ Ukraina - Việt và phần 2: tập hợp tất cả các lần giới thiệu Taras Shevchenko tại Việt Nam kể từ năm 1959 cùng với phần dịch cũng như trích dịch, phỏng dịch thơ Taras Shevchenko sang tiếng Việt.

Hiện nay, Nguyễn Viết Thắng đang thực hiện dự án "Taras Shevchenko - 150 bài thơ và trường ca". Đến thời điểm hiện tại, đã có hơn 100 bài được dịch ra tiếng Việt, trong số này có những tập thơ quan trọng như Người hát rong, Thơ viết trong tù hay các trường ca nổi tiếng như Katerina, Haydamaky đã được dịch ra tiếng Việt.

5.2. Bản dịch các ngôn ngữ khác

Bài thơ "Lời di chúc" (Zapovit) năm 1845 của Shevchenko đã được dịch sang hơn 150 ngôn ngữ và được phổ nhạc vào những năm 1870 bởi H. Hladky. Ngoài ra, một số tác phẩm văn xuôi của Shevchenko (như tiểu thuyết, nhật ký, kịch "Nazar Stodolya" và "Nikita Gayday"), vốn được viết bằng tiếng Nga, được một số nhà nghiên cứu coi là những tác phẩm văn học Nga nổi bật.