Takasugi Shinsaku

1.1. Sinh ra và lớn lên

Takasugi Shinsaku chào đời vào ngày 27 tháng 9 năm 1839 (tức ngày 20 tháng 8 năm Thiên Bảo thứ 10 theo lịch âm) tại thị trấn dưới chân thành Hagi, thủ phủ của phiên Chōshū (nay thuộc tỉnh Yamaguchi), cụ thể là tại ngõ Kikuya, Nam-Hagi. Ông là trưởng nam của Takasugi Kochūta, một samurai hạng trung (với bổng lộc 200 koku) thuộc tầng lớp Oogumi của phiên Chōshū, và mẹ là bà Michi (Đạo tử), con gái của Oonishi Shōsō. Mặc dù có ba người em gái là Tomo, Sachi và Mei, Shinsaku là người con trai duy nhất nên được nuôi dạy rất nghiêm khắc để kế thừa gia nghiệp.

Khi lên 10 tuổi, ông mắc bệnh đậu mùa. Nhờ sự chăm sóc tận tình của ông bà và gia đình, ông đã qua khỏi, nhưng khuôn mặt ông vẫn còn những vết rỗ, khiến ông đôi khi được gọi là "Bánh đậu đỏ" (azuki-mochi).

Nơi sinh của Takasugi Shinsaku là một địa điểm lịch sử quan trọng, thu hút nhiều người đến thăm để tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp của ông. Khuôn viên nơi sinh được bảo tồn cẩn thận, bao gồm cả khu vườn và các bia đá ghi dấu lịch sử.

Những di tích tại nơi sinh Takasugi không chỉ kể câu chuyện về một cá nhân kiệt xuất mà còn phản ánh bối cảnh xã hội và văn hóa của Nhật Bản thời đó. Các bia đá và kiến trúc truyền thống giúp tái hiện lại không gian sống và học tập của ông.

Trong khu vực còn có nhiều di tích nhỏ khác, bao gồm giếng nước và các phần còn lại của ngôi nhà xưa, mang đến cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc sống thuở hàn vi của Takasugi.

1.2. Giáo dục và ảnh hưởng của Yoshida Shōin

Vào năm Gia Vĩnh thứ 5 (1852), Takasugi nhập học tại Meirinkan, trường học của phiên Chōshū, nơi ông học Hán học và kiếm thuật. Ông cũng học Yagyū Shinkage-ryū và sau này được truyền thụ phép chứng nhận. Năm An Chính thứ 4 (1857), ông gia nhập Shōka Sonjuku, trường tư thục nổi tiếng do Yoshida Shōin làm chủ. Takasugi đã dốc sức mình vào việc học tập và rèn luyện, trở thành học trò cưng của Yoshida. Ông cùng với Kusaka Genzui, Yoshida Toshimaro và Irie Kuichi được mệnh danh là "Tứ Đại Thiên Vương" của Shōka Sonjuku.

Năm An Chính thứ 5 (1858), theo lệnh của phiên, ông đến Edo để du học, theo học tại Shōheikō (một trường quân sự trực thuộc Tướng quân Mạc phủ) và học viện Oohashi Neian. Khi thầy của ông, Yoshida Shōin, bị bắt trong Cuộc thanh trừng Ansei vào năm 1859, Takasugi đã đến thăm thầy mình trong tù. Yoshida Shōin sau đó bị hành quyết vào ngày 21 tháng 11 năm 1859. Tháng 12 năm 1859, ông trở về nhà theo lệnh của phiên chủ.

1.3. Du học Edo và các hoạt động ban đầu

Vào tháng 3 năm Văn Cửu nguyên niên (1861), Takasugi rời nhà để tham gia huấn luyện hải quân trên tàu chiến Heishinmaru của phiên, và du hành đến Edo. Tại đây, ông luyện kiếm tại võ đường Shintō Musō-ryū Renpeikan. Đến tháng 8 cùng năm, ông đến du học vùng Tōhoku, nơi ông kết giao với nhiều nhân vật quan trọng đương thời như Kato Ouro, Sakuma Shōzan và Yokoi Shōnan.

3.1. Tham gia phong trào Tôn vương Nhương di và hành động cấp tiến

Trong thời gian Takasugi ở nước ngoài, phái bảo thủ Nagai Uta tại phiên Chōshū đã thất thế và phe Tôn vương Nhương di đã lên nắm quyền. Takasugi cùng với Katsura Kogorō (sau này là Kido Takayoshi) và Kusaka Genzui đã tham gia vào phong trào Tôn vương Nhương di, tích cực tuyên truyền các tư tưởng tôn kính Thiên Hoàng và trục xuất ngoại bang tại Edo và Kyoto, đồng thời giao lưu với các chí sĩ từ các phiên khác.

Năm 1862, Takasugi lập luận rằng: "Phiên Satsuma đã thành công trong việc trục xuất người man di bằng cách ám sát một người nước ngoài tại Sự kiện Namamugi, trong khi phiên của chúng ta vẫn còn nói về Công Võ Hợp Thể. Chúng ta phải làm gì đó để đạt được mục tiêu trục ngoại. Nếu chính quyền phiên không thể thực hiện, chúng ta phải tự hành động." Vào thời điểm đó, các công sứ nước ngoài thường xuyên đến Kanazawa (Kanazawa Hakkei, tỉnh Musashi) để giải trí. Takasugi và một số đồng chí (gồm 11 người đã ký vào huyết thệ thành lập Gotate-gumi: Takasugi Shinsaku, Kusaka Genzui, Yamato Yahachiro, Nagamine Kurato, Shidō Monta, Matsushima Gōzō, Terajima Chūsaburō, Ariyoshi Kumajiro, Akane Mikinojō, Yamao Yōzō, Shinagawa Yajirō) đã lên kế hoạch ám sát họ tại đó. Tuy nhiên, Kusaka Genzui đã thảo luận việc này với Takechi Hanpeita của phiên Tosa, và thông tin này đã đến tai cựu phiên chủ Tosa, Yamauchi Yōdō, rồi truyền đến thế tử phiên Chōshū, Mōri Sadahiro. Hành động này bị coi là liều lĩnh và bị ngăn chặn, Takasugi bị quản thúc tại dinh thự Sakura.

Trong quá trình này, các cuộc đàm phán giữa phiên Chōshū với triều đình và các phiên khác chủ yếu do Katsura và Kusaka đảm nhiệm. Vào ngày 12 tháng 12 (âm lịch) năm Văn Cửu thứ 2, để phản đối sắc lệnh trái phép của Mạc phủ, Takasugi cùng các đồng chí đã thực hiện vụ đốt công sứ quán Anh đang xây dựng tại Gotenyama, Shinagawa. Sau vụ việc này, trong khi các đồng chí khác lần lượt đến Kyoto, Takasugi vẫn ở lại Edo để hoàn thành việc cải táng cho thầy Yoshida Shōin. Sau đó, theo lệnh của thế tử ở Kyoto, Shidō Monta đã đến đón Takasugi và cùng ông trở về Kyoto. Tại Kyoto, Takasugi được đề xuất đảm nhận vai trò liên lạc với triều đình cho Học viện Gakushuin, nhưng ông đã từ chối và bất ngờ xin nghỉ việc mười năm. Ngay ngày hôm sau, ông đã cạo trọc đầu, xuất gia thành nhà sư, lấy hiệu là Tōgyō_Tōgyō^Japanese ("Đông Hành") với ý nghĩa "người đi về phía đông theo người đi về phía tây". Ông đã viết một bài thơ: "Người đi về phía tây, ta đi về phía đông theo. Lòng ta, liệu thần linh có thấu chăng?". Sau đó, ông trở về Hagi và cùng vợ và một người hầu gái chuyển đến một căn nhà thuê nhỏ ở làng Matsumoto, nơi sinh của Yoshida Shōin.

3.2. Thành lập Shotai và Kiheitai

Takasugi là người khởi xướng ý tưởng cách mạng về lực lượng dân quân phụ trợ phi chính quy, gọi là Shotai (chư đội). Theo hệ thống phong kiến truyền thống, chỉ có tầng lớp samurai mới được phép sở hữu vũ khí và tham gia chiến đấu. Takasugi đã thúc đẩy việc chiêu mộ thường dân vào các đơn vị bán quân sự mới, có tính chất pha trộn xã hội. Trên lý thuyết, việc chiêu mộ và thăng chức trong các đơn vị này không phụ thuộc vào địa vị xã hội. Nông dân, thương gia, thợ mộc, thậm chí cả đô vật sumo và các tu sĩ Phật giáo đều được tuyển mộ, mặc dù samurai vẫn chiếm đa số trong hầu hết các Shotai.

Takasugi nhận thấy rõ rằng việc tận dụng nguồn tài chính của các thương gia và nông dân trung lưu có thể gia tăng sức mạnh quân sự của phiên mà không làm suy yếu tài chính của phiên. Do các nhà lãnh đạo Chōshū không thể-và không muốn-thay đổi cơ cấu xã hội của phiên, việc sử dụng hạn chế nông dân và thường dân đã cho phép họ hình thành một loại quân đội mới mà không làm xáo trộn xã hội truyền thống.

Tháng 6 năm Văn Cửu thứ 3 (1863), Takasugi tự mình thành lập một đơn vị Shotai đặc biệt dưới sự chỉ huy trực tiếp của ông gọi là Kiheitai (Kỳ binh đội), gồm 300 binh sĩ (khoảng một nửa trong số đó là samurai). Trụ sở của Kiheitai được đặt tại chùa Amidaji (nay là cạnh Đền Akama ở Shimonoseki). Tuy nhiên, sau vụ "Sự kiện Kyōhōji" vào ngày 16 tháng 8 (âm lịch) cùng năm, liên quan đến xung đột giữa các lực lượng Kiheitai và Senkitai của Chōshū tại chùa Kyōhōji khiến hai người thiệt mạng, Hikosuke Miyagi, một sĩ quan kiểm tra của Kiheitai, đã bị buộc phải tự sát (seppuku) tại chùa vào ngày 27 tháng 8. Mặc dù Takasugi thoát khỏi việc tự sát, ông bị quy trách nhiệm cho vụ việc và bị cách chức tổng đốc Kiheitai chỉ hai tháng sau khi thành lập. Kiheitai sau đó được tiếp quản bởi Kawakami Yaichi và Taki Yataro, và sau đó là Akane Taketo và Yamagata Aritomo vào tháng 10. Trong thời gian ẩn náu tránh bị ám sát, ông đã gặp một geisha chơi shamisen tên là O-Uno (1843-1909) tại nhà chứa Sakai-ya ở Akamaseki, Shimonoseki và bắt đầu mối quan hệ với cô.

4.1. Chiến tranh Shimonoseki và đàm phán hòa bình

Sau khi phiên Chōshū nã pháo vào các tàu chiến phương Tây ở Eo biển Shimonoseki vào ngày 25 tháng 6 năm 1863, các hạm đội hải quân Anh, Pháp, Hà Lan và Mỹ đã bắn phá Shimonoseki, cảng chính của phiên Chōshū vào mùa hè năm sau (tháng 8 năm 1864) trong cái gọi là vụ Pháo kích Shimonoseki. Takasugi được giao nhiệm vụ chỉ huy phòng thủ Shimonoseki.

Vào tháng 8 (âm lịch) năm Nguyên Trị nguyên niên (1864), sau khi hạm đội liên quân bốn nước Anh, Pháp, Mỹ và Hà Lan tấn công Shimonoseki một lần nữa và chiếm đóng các khẩu đội pháo, sau đó là cuộc đổ bộ của lính thủy đánh bộ Pháp, việc quân đội Chōshū truyền thống bị đánh bại đã cho thấy sự thua kém rõ rệt của họ trước quân đội phương Tây. Điều này đã thuyết phục các nhà lãnh đạo trong phiên về sự cần thiết tuyệt đối của một cuộc cải cách quân sự toàn diện. Chōshū nhanh chóng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc mời gọi Takasugi một lần nữa. Takasugi đã được xá tội và được giao phụ trách các cuộc đàm phán hòa bình. Chính quyền phiên Chōshū không chỉ triệu tập Takasugi để thực hiện cuộc cải cách này với tư cách là 'Giám đốc Quân vụ', mà ông-mới 24-25 tuổi-còn được giao trách nhiệm đàm phán hòa bình với bốn cường quốc phương Tây.

Tại bàn đàm phán, người phiên dịch là Itō Hirobumi, người sau này kể lại rằng các cường quốc liên minh đã đòi bồi thường thiệt hại và yêu cầu Hikoshima phải được cho thuê. Takasugi đã từ chối yêu cầu cho thuê Hikoshima và thành công trong việc buộc liên minh phải rút lại. Về khoản bồi thường, ông đã thỏa thuận để Mạc phủ gánh vác việc đàm phán thanh toán, thậm chí có giai thoại kể rằng ông đã đọc thuộc lòng Cổ sự ký để làm cho mọi chuyện trở nên mơ hồ. Itō Hirobumi sau này hồi tưởng rằng nếu yêu cầu này được chấp nhận, lịch sử Nhật Bản có thể đã thay đổi lớn. Takasugi đã nhận ra rằng đối đầu trực tiếp với người nước ngoài là một hành động vô nghĩa. Thay vào đó, Nhật Bản phải học hỏi các chiến thuật, kỹ thuật và công nghệ quân sự từ phương Tây. Takasugi đã tổ chức lại lực lượng dân quân Kiheitai của mình thành một đơn vị súng trường được trang bị những khẩu súng hiện đại nhất, đồng thời du nhập việc huấn luyện chiến lược và chiến thuật phương Tây. Hơn nữa, Takasugi đã sử dụng ảnh hưởng của mình với phong trào Tôn vương Nhương di để thúc đẩy một chính sách hòa giải hơn đối với phương Tây và do đó, phong trào Tôn vương Nhương di dần phát triển thành phong trào chống Mạc phủ với việc lật đổ Mạc phủ Tokugawa như một phương tiện cần thiết để củng cố đất nước chống lại sự xâm nhập của ngoại bang.

4.2. Khởi nghĩa Kōzanji và chiến thắng nội chiến Chōshū

Vào ngày 18 tháng 8 năm 1863, một cuộc đảo chính chống Chōshū tại Kyoto đã đe dọa làm suy yếu vai trò lãnh đạo của phiên Chōshū trong nền chính trị quốc gia, và Chōshū đã bị một liên minh của các phiên Satsuma và Aizu loại khỏi triều đình.

Vào tháng 2 năm 1864, Takasugi đã cố gắng ngăn cản Kijima Matabei khỏi kế hoạch chiến đấu chống lại Satsuma và Aizu ở Kyoto nhưng không thành công, và sau đó ông đã rời khỏi phiên để ẩn náu ở Kyoto. Ông được Katsura Kogorō thuyết phục quay về, nhưng khi trở về, ông bị tống giam vào nhà tù Noyama với tội danh rời bỏ phiên (tại thời điểm này, tên "Tōichi" của ông bị tước bỏ và ông đổi tên thành "Wasuke"). Ông được thả vào tháng 7 và bị quản thúc tại nhà.

Suy yếu sau cuộc tấn công trừng phạt của các cường quốc phương Tây, Chōshū không thể chống lại cuộc viễn chinh do Mạc phủ tiến hành vào mùa thu năm 1864 để trả đũa cho những nỗ lực trước đó của Chōshū nhằm chiếm quyền kiểm soát Kyoto. Ban đầu, các lực lượng bảo thủ, vốn ủng hộ hòa giải với Mạc phủ để bảo vệ lãnh địa, chiếm ưu thế trong chính trị Chōshū. Takasugi và một số đồng chí của ông phải rời khỏi phiên để tránh bị bắt giam trở lại. Takasugi, chỉ với khoảng một chục người theo sau, bao gồm các nhà lãnh đạo chính trị tương lai như Yamagata Aritomo, Itō Hirobumi và Inoue Kaoru, đã tập hợp tại Kokura ở Kyūshū và chuẩn bị một cuộc tấn công vào các lực lượng bảo thủ ở Chōshū. Cuộc nội chiến Chōshū sau đó bắt đầu vào ngày 13 tháng 1 năm 1865 (tức ngày 15 tháng 12 năm Nguyên Trị nguyên niên theo lịch âm).

Takasugi đóng một vai trò quan trọng trong cuộc nội chiến này, và lực lượng dân quân Kiheitai của ông đã chứng tỏ ưu thế của mình so với các đội quân samurai kiểu cũ. Với một loạt các cuộc tấn công chớp nhoáng và sự hỗ trợ của Katsura Kogorō, Takasugi đã giành được chiến thắng vào tháng 3 năm 1865. Ông trở thành một trong những người ra quyết định chính về chính sách của phiên Chōshū và tiếp tục đóng vai trò là chuyên gia của phiên về khoa học quân sự phương Tây, cống hiến nỗ lực của mình cho việc nhập khẩu vũ khí và gây dựng quân đội.

Cũng trong tháng 3 năm 1865, Takasugi Shinsaku và Itō Shunsuke (sau này là Itō Hirobumi) được lệnh của phiên Chōshū đến Nagasaki để đàm phán mở cửa cảng Shimonoseki. Hai người lên tàu buôn Union của Anh và đến Nagasaki vào ngày 21 tháng 3 (âm lịch) năm Nguyên Trị thứ 2 (16 tháng 4 năm 1865). Họ đã thăm Abel Gower, quyền lãnh sự Anh tại Nagasaki, và ở lại tư dinh của ông trong sáu ngày để đàm phán. Takasugi ban đầu có ý định lập tức sang Anh để giải quyết vấn đề này. Tiếp theo, Takasugi và Itō gặp Thomas Blake Glover tại dinh thự của Glover. Họ đề nghị được đi sang Anh, nhưng Glover và John F. Lauder (sĩ quan lãnh sự quán Anh tại Nagasaki, người đã dạy tiếng Anh cho họ và từng gặp gỡ trong các cuộc đàm phán hòa bình Shimonoseki trước đó) đã khuyên họ không nên đi, với lý do rằng tình hình phiên Chōshū đang rất khó khăn và việc đi nước ngoài lúc này là không thích hợp. Lauder cũng khuyên họ rằng thời thế đã thay đổi, không còn là thời kỳ bế quan tỏa cảng mà là thời kỳ mở cửa, và việc mở cửa cảng Shimonoseki sẽ mang lại lợi ích to lớn cho Chōshū, giúp phiên tăng cường sức mạnh và tiến một bước tới độc lập. Ông cũng đề nghị giới thiệu họ với Harry Parkes, tân công sứ Anh sắp nhậm chức, người được đánh giá cao. Đồng ý với những lời khuyên này, Takasugi và Itō giao lại thư gửi Parkes cho Glover, mang theo các tài liệu liên quan đến thương mại do Lauder chuẩn bị, và quay trở lại Shimonoseki.

Vào tháng 4 (âm lịch), do bị cả phe "nhương di" và "tục luận" truy lùng vì thúc đẩy việc mở cửa cảng Shimonoseki, Takasugi cùng với ái thiếp O-Uno đã trốn sang Shikoku, tìm đến Hiyoshi Enseki để ẩn náu. Đến tháng 6 (âm lịch), nhờ sự giúp đỡ của Katsura Kogorō, ông đã quay trở về quê hương.

4.3. Chỉ huy và chiến thắng trong cuộc chinh phạt Chōshū lần thứ hai

Để chuẩn bị cho cuộc chinh phạt Chōshū lần thứ hai của Mạc phủ, Takasugi đã tăng cường hệ thống phòng thủ. Năm 1866 (Khánh Ứng thứ 2), ông đến Nagasaki lần thứ ba với mục đích gia nhập Liên minh Satsuma-Chōshū và đến dinh thự Satsuma tại Doza-machi. Vào ngày 21 tháng 1 (âm lịch) (có thuyết cho là 22 tháng 1) năm Khánh Ứng thứ 2 (1866), Hiệp ước Satsuma-Chōshū mà ông cùng Katsura Kogorō (sau này là Kido Takayoshi), Inoue Monta, và Itō Shunsuke đã thúc đẩy, đã được ký kết tại dinh thự Satsuma ở Kyoto nhờ sự trung gian của Sakamoto Ryōma, Nakaoka Shintarō và Hijikata Hisamoto của phiên Tosa.

Vào tháng 5 (âm lịch), ông cùng Itō Shunsuke được lệnh đến Satsuma, và trên đường đi, họ đã mua tàu hơi nước "Heishinmaru" (còn gọi là Otentosama-maru) tại Nagasaki.

Vào tháng 6 (âm lịch), trong Cuộc chinh phạt Chōshū lần thứ hai (còn gọi là Chiến tranh Shikyō hay Chiến tranh Bốn Biên giới), ông giữ chức Tổng đốc Hải quân và chỉ huy chiến đấu trên tàu "Heishinmaru". Trong trận chiến tại cửa Oshima, tàu "Heishinmaru" đã tấn công bất ngờ tàu "Asahimaru" và "Yakumomaru" của Mạc phủ, nhưng không đạt được kết quả đáng kể.

Tại khu vực Kokura, Kiheitai và Hōkokutai đã đổ bộ lên Moji và Tanoura dưới sự yểm trợ của pháo hạm, đánh bại quân Mạc phủ. Mặc dù sau đó họ đã tiến gần đến Thành Kokura, nhưng bị quân đội của gia tộc Hosokawa thuộc phiên Higo đẩy lùi, khiến tình hình chiến sự bị đình trệ.

Tuy nhiên, vào ngày 20 tháng 7 (âm lịch), Tướng quân Tokugawa Iemochi qua đời. Đến ngày 30 tháng 7 (âm lịch), quân đội các phiên Higo, Kurume, Yanagawa, Karatsu và Nagasaki rút lui. Tổng đốc quân Mạc phủ Ogasawara Nagamichi cũng rút khỏi Kokura bằng đường biển. Phiên Kokura còn lại đã châm lửa đốt thành Kokura vào ngày 1 tháng 8 (âm lịch) và bỏ chạy, khiến thất bại của quân Mạc phủ trở nên rõ ràng. Uy quyền của Mạc phủ bị suy yếu nghiêm trọng, dẫn đến sự kiện Đại Chính Phụng Hoàn vào tháng 11 năm Khánh Ứng thứ 3 (1867).

8.1. Ý nghĩa lịch sử và ảnh hưởng

Takasugi Shinsaku là một nhân vật trung tâm trong giai đoạn đầu của Minh Trị Duy tân. Ông nổi tiếng với cả tài năng quân sự và kỹ năng chính trị. Tuy nhiên, do qua đời ở tuổi 28, Takasugi đã không thể trở thành một trong những nhà lãnh đạo nổi bật của Nhật Bản trong thời Minh Trị sau này. Trong khi đó, các thuộc cấp của ông như Yamagata và Itō, cùng với Kido Takayoshi, lại trở thành những nhân vật cấp cao trong chính phủ mới.

Tại quê hương của ông-thị trấn lâu đài Hagi, tỉnh Yamaguchi ở tây nam Nhật Bản-ông vẫn được tưởng nhớ như một vị anh hùng huyền bí và đầy nghị lực, người đã dốc hết sức mình để mở đường cho công cuộc hiện đại hóa, tây hóa và cải cách, không chỉ trong các vấn đề quân sự mà còn trong các vấn đề chính trị và xã hội.

Việc Takasugi Shinsaku thành lập Kiheitai - một đơn vị quân sự vượt qua các tầng lớp xã hội, thu nạp nông dân, thương nhân, thợ mộc, thậm chí cả đô vật sumo và tu sĩ Phật giáo - đã có ảnh hưởng quan trọng đến việc hình thành quân đội hiện đại của Nhật Bản và chế độ quân dịch bắt buộc sau này. Thành công của Kiheitai trong việc đánh bại quân Mạc phủ đã làm mất uy tín của Mạc phủ, thúc đẩy các phiên đối địch truyền thống hợp lực với Chōshū, dẫn đến sự kết thúc của Mạc phủ Tokugawa và mở ra kỷ nguyên Minh Trị Duy tân.

8.2. Đánh giá của những người đương thời và các giai thoại

Nhiều nhân vật quan trọng cùng thời đã đưa ra những đánh giá khác nhau về Takasugi Shinsaku, làm nổi bật cá tính và tài năng đặc biệt của ông:

• Yoshida Shōin
  • "Ông ấy là một học giả có kiến thức. Tuy nhiên, ông không chuyên tâm học hành và có thói quen khá bướng bỉnh, tự cho mình là đúng. Tôi đã từng khen ngợi Genzui để kiềm chế Shinsaku, nhưng Shinsaku không phục lắm. Không lâu sau đó, học vấn của Shinsaku tiến bộ nhanh chóng, và các cuộc tranh luận của ông càng ngày càng cao. Tất cả các đồng chí đều phải nhường nhịn ông. Mỗi khi bàn việc, tôi thường kéo Shinsaku vào để quyết định. Lời nói của ông ấy đôi khi không thể coi thường."
  • "Về sự hiểu biết sâu sắc của ông ấy, tôi không thể sánh bằng."
  • "Học trò Takasugi ít hơn tôi mười tuổi, học vấn chưa đầy đủ, kinh nghiệm còn non kém. Tuy nhiên, tính cách mạnh mẽ và sự hiểu biết rõ ràng của ông ấy vượt trội hơn người thường." (trong thư gửi Sakuma Shōzan)
• Kido Takayoshi (Katsura Kogorō): "Là một thanh niên tài giỏi. Chỉ tiếc là hơi có tính cố chấp. Sau này, e rằng sẽ không nghe lời người khác. Nếu ngài (Shōin) sớm chú ý điểm đó và dạy dỗ, chắc chắn sẽ có lợi cho tương lai của cậu ấy."
• Kusaka Genzui:
  • "Suy nghĩ chu đáo, tài năng vô song trong thời đại này."
  • "Shinsaku cuối cùng không phải là người ta có thể sánh kịp."
• Irie Kuichi: "Kusaka (trong đội Hữu chí) sống chung với binh lính, ăn uống cùng họ, nghiêm túc và giản dị. Takasugi thì ngược lại, thường ngủ ngoài doanh trại, đôi khi còn che ô cùng mỹ nhân quen thuộc vào doanh trại. Tuy nhiên, sự ngưỡng mộ của binh lính đối với hai người này hoàn toàn như nhau."
• Itō Hirobumi: "Khi hành động như sấm sét, khi phát ra như mưa gió, mọi người đều kinh hãi, không ai dám nhìn thẳng. Đó chẳng phải là Takasugi Đông Hành quân của chúng ta sao?... Tôi nghĩ ông ấy thuộc loại người giống như Saigō Takamori (Saigō Nanshu). Ông ấy là một người dũng cảm, rất giàu tài năng khởi nghiệp."
• Yamagata Aritomo: "Vào thời đó, Takasugi đã nổi bật hơn hẳn, tôi nghĩ ngay cả ngày nay, ông ấy cũng không thể sánh với (Itō và Inoue) được."
• Yamada Akiyoshi: "Uy phong, khí phách anh dũng của ông ấy vẫn còn hiện rõ trong mắt tôi. Ông thường không câu nệ tiểu tiết, đôi khi uống rượu dưới ánh trăng bên nghiên mực, hoặc ngâm thơ dưới hoa anh đào ở Sakurayama, ung dung tự tại, chia sẻ khổ vui cùng mọi người. Nếu ông ấy được đứng trong triều đại Minh Trị Thánh Minh và phát huy tài năng của mình, thì thành tựu của ông ấy sẽ như thế nào? Đáng tiếc thay, thiên mệnh có số. Những người đọc sử sau này chỉ có thể ngưỡng mộ sự hào phóng, vượt trội của ông ấy."
• Nakaoka Shintarō: "Có dũng khí, không hoang mang khi đối mặt với quân địch, hành động theo thời cơ, thắng người bằng những điều kỳ lạ, đó là Takasugi Tōgyō (Shinsaku), đây cũng là một kỳ tài ở Tây Lạc."
• Katsu Kaishū: "Tuổi trẻ, nhưng vì thời thế mà không thể phát huy hết tài năng, nhưng là một người đàn ông rất mạnh mẽ."
• Tanaka Mitsuaki:
  • "Takasugi dùng binh như quỷ thần, Takasugi là anh hùng hào kiệt xuất hiện thần kỳ, là một người đàn ông kỳ tài hiếm có."
  • "Kỳ sách ngang dọc, thần xuất quỷ nhập, mỗi hành động của ông không chỉ là tiên phong cho thiên hạ, cổ vũ ý chí của toàn phiên, mà còn đóng vai trò lãnh đạo các phong trào cần vương trên toàn quốc."
  • "Tôi biết tất cả Tam Kiệt Duy tân. Tôi cũng đã tiếp xúc với Sakamoto, Takechi, Nakaoka và nhiều danh sĩ tiền bối khác. Tuy nhiên, người nổi bật nhất chính là Takasugi."
  • "Cuộc đời của Takasugi cực kỳ ngắn ngủi. Ông qua đời vì bệnh tật ở Shimonoseki vào tháng 4 năm Khánh Ứng thứ 3 (1867). Lúc đó ông mới 29 tuổi. Tuy nhiên, mỗi hành động của ông đã trở thành tiên phong cho thiên hạ, không chỉ cổ vũ ý chí của phiên Chōshū mà còn trở thành lãnh đạo của phong trào cần vương trên toàn quốc. Mặc dù vậy, ông vẫn thở dài rằng đến tối vẫn chưa đánh được chuông bình minh (trích dẫn thơ Vương Dương Minh), cho thấy tính cách mạnh mẽ của ông ấy đáng kinh ngạc. Trong thời gian ở phiên Chōshū, ông đã dạy tôi: 'Kẻ chết đúng lúc phải chết, kẻ sống đúng lúc phải sống là những gì anh hùng hào kiệt phải làm. Trong hai ba năm tới, đừng hành động khinh suất mà hãy chuyên tâm học hành. Trong đó, thời điểm kẻ anh hùng phải chết nhất định sẽ đến. Ngoài ra, phàm là anh hùng, khi không có biến cố thì phải ẩn mình như một kẻ ăn xin. Khi có biến cố, phải hành xử như một con rồng.' Cuộc đời ông ấy đúng là như vậy. Đây không phải là tôi ưu ái Takasugi vì tôi ngưỡng mộ ông ấy, mà thực sự kiến thức của ông ấy là thiên bẩm. Ông ấy tự nhiên, không thể nắm bắt được. Nếu tôi hỏi Kusaka (Genzui) về việc khởi nghĩa Yamato, tôi nghĩ anh ấy sẽ giải thích chi tiết về thành bại. Takasugi trong trường hợp này, sẽ im lặng không trả lời, thể hiện thái độ bình thản, nhưng một khi đã quyết tâm, ông ấy sẽ vùng dậy mãnh liệt, đó là sự khác biệt trong tính cách của hai người. Tóm lại, Takasugi là một thiên tài bẩm sinh."
• Hayakawa Isamu: "Tài năng nhanh nhẹn, kỳ diệu, dùng binh nhẹ nhàng, có phong thái của Minamoto no Yoshitsune. Kiến thức sâu sắc, khả năng nhận thức và quyết định thời cơ không thể lường trước được, tài năng đó há chỉ dừng lại ở binh sự thôi sao?"
• Miura Gorō:
  • "Người tên Takasugi Shinsaku thực sự là một vĩ nhân. Người mà tôi từng nghĩ là vĩ đại nhất chính là Takasugi này. Ông ấy thực sự là một người nhanh nhẹn, linh hoạt, ứng biến tùy cơ, mưu trí tuôn trào như suối. (...) Mưu trí thần toán của ông ấy hoàn toàn không phải là thứ người thường có thể sánh kịp. Saigō Takamori được gọi là vĩ đại, nhưng Takasugi ở một đẳng cấp khác. Saigō Takamori không có hành động gì nổi bật, chỉ đơn thuần là thẫn thờ, nhưng Takasugi thì mưu lược ngang dọc, không có việc gì là không thể làm được."
  • "Cho đến nay tôi đã tiếp xúc với nhiều người khác nhau, nhưng chưa từng có ai khiến tôi khâm phục và tin tưởng đến mức đó. Ông ấy cao ráo, ngoại hình cũng rất đẹp. Bình thường đôi mắt ông ấy rất dịu dàng, nhưng đôi khi lại ánh lên một tia sáng sắc lạnh. Khi đó, sự sợ hãi dâng trào khắp người. Tất cả mọi thứ đều trái ngược với cha ông. Cha ông là một người cẩn trọng, nghiêm túc, Takasugi Kochūta được biết đến là một người trung thực và điềm đạm. Có lẽ là do sự giáo dục của cha mẹ và sự rèn luyện gia đình, nhưng việc một người đàn ông như vậy ra đời chắc chắn là do ý trời. Vì thế, Takasugi chính là 'phân trắng của quạ', trở thành chủ đề bàn tán ở Chōshū."
  • "Một bên là điển hình của quốc sĩ đầy nhiệt huyết, nói cách khác là anh hùng cái thế, nhưng bên kia lại là người theo đuổi những thú vui phong lưu, đã trưởng thành và dày dạn kinh nghiệm thế sự."
  • "Ông ấy (Takasugi) luôn ứng biến tùy cơ, mưu trí ngang dọc, dù gặp phải khó khăn nào, ông ấy cũng luôn vượt qua một cách thoải mái, điều mà không ai có thể sánh kịp. Tuy nhiên, người đời thường chỉ coi ông ấy là một người có tinh thần hào hiệp, yêu nước, và nghĩ rằng ông ấy chỉ hành động một cách lỗ mãng, thô bạo, chỉ nhìn vào bề ngoài. Nhưng thực ra, đằng sau đó, ông ấy không cần phải suy nghĩ cân nhắc quá nhiều, tài năng thiên phú cứ tuôn trào bất cứ lúc nào, điều đó thực sự đáng kinh ngạc. Khi nhìn lại sự nghiệp của ông ấy, có thể thấy ông ấy tự nhiên tạo ra một nền tảng vững chắc. Và khi hoạt động, ông ấy đã ứng dụng trí tuệ ngang dọc và tài năng ứng biến, vì vậy dù làm việc gì cũng không hề lúng túng, và mọi việc đều thành công. Trước hết, ông ấy đã ổn định được luận điệu của phiên đang hỗn loạn, sau đó, với một vùng đất nhỏ bé, ông đã dẫn dắt quân đội khổng lồ của thiên hạ, dễ dàng đánh bại chúng ở bốn biên giới, và cuối cùng tạo nền móng cho liên minh Satsuma-Chōshū, củng cố nền tảng của sự nghiệp Duy tân vĩ đại. Thực sự, trong một thời gian ngắn ngủi như vậy, ông ấy đã hoàn thành những việc to lớn đó. Những hành động xuất hiện thần kỳ, không thể lường trước được của ông ấy, chỉ có thể khiến chúng ta kinh ngạc."
  • "Thời đó, những người có chí lớn thường là những người hào hiệp, bi ca, như Văn Thiên Tường hay Hồ Đạm Nghi Phủ. Nhưng Takasugi lại có một phong thái siêu thoát đặc biệt, ông ấy mang theo trà cụ đến doanh trại để pha trà, đôi khi lại mang theo shamisen để chơi đàn. Giờ nghĩ lại, tôi mới hiểu rằng tất cả đều ẩn chứa ý nghĩa sâu xa, thật đáng nhớ."
• Watanabe Takazō: "Sự khác biệt giữa Kusaka và Takasugi là, ai cũng muốn theo Kusaka, nhưng Takasugi thì không thể làm gì được. Vì Takasugi có tính cách thô bạo dễ nổi loạn, ít được lòng người, còn Kusaka thì được lòng nhiều người hơn."
• Tominaga Yūrin: "Ông ấy là một người hay thay đổi."
• Okumura Ioko: "(Khi thâm nhập vào Chōshū) chỉ có Takasugi Shinsaku là người duy nhất nhìn thấu được thân phận nữ nhi của tôi mặc dù tôi cải trang thành nam. Takasugi quả thực là một người rất giỏi."